විකිපීඩියා siwiki https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%94%E0%B6%BD%E0%B7%8A_%E0%B6%B4%E0%B7%92%E0%B6%A7%E0%B7%94%E0%B7%80 MediaWiki 1.45.0-wmf.5 first-letter මාධ්‍යය විශේෂ සාකච්ඡාව පරිශීලක පරිශීලක සාකච්ඡාව විකිපීඩියා විකිපීඩියා සාකච්ඡාව ගොනුව ගොනුව සාකච්ඡාව මාධ්‍යවිකි මාධ්‍යවිකි සාකච්ඡාව සැකිල්ල සැකිලි සාකච්ඡාව උදවු උදවු සාකච්ඡාව ප්‍රවර්ගය ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව ද්වාරය ද්වාරය සාකච්ඡාව TimedText TimedText talk Module Module talk 0 3793 749086 482439 2025-06-15T19:03:58Z 212.104.231.126 අධ්‍යාපන ආයතන 749086 wikitext text/x-wiki {| class="infobox bordered" style="width: 25em; text-align: left; font-size: 90%;" |- | colspan="2" style="text-align:center; font-size: large;" | '''මොරටුව ''' |- | colspan="2" style="text-align:center;" | [[Image:Moratuwa.JPG|300px| ]]<br>ශ්‍රී ලංකාව තුල මොරටු‍වෙ පිහිටීම<br> අක්ෂාංශ ගත පිහිටීම:6°47′N 79°52′E<!--captiom--> |- ! රට: | ශ්‍රී ලංකාව |- ! පලාත : | බස්නාහිර පලාත |- ! දිස්ත්‍රික්කය: | කොළඹ දිස්ත්‍රික්කය |- !මුහුදු මට්ටමේ සිට උස: |මීටර 28 (අඩි 92) |- !ජනගහනය: |177,190 |- !වේලා කලාපය: |SLT (UTC+5:30) |- !තැපැල් අංකය: |10400 |- <!--| colspan="2" style="font-size: smaller;" | {{{footnotes| }}}--> |} ශ්‍රී ලංකාවේ බටහිර වෙරළ තීරයේ පිහි‍‍ටි නගරයකි. පිළියන්දල,ගල්කිස්ස, දෙහිවල සහ රත්මලාන මොරටුවට ආසන්න‍යේ පිහිටි නගර වෙයි. 2001 සංගණන වාර්තාවට අනුව මෙම ප්‍රදේශයේ ජනගහනය 177,190 කි.මොරටුව සෑදී ඇත්තේ ගම් 18ක් එකතු වීමෙනි. ඉන් සමහරක් නම් රාවතාවත්ත, කටුබැද්ද, උයන, ඉඩම, අගුලාන, කඩලාන, එගොඩඋයන, මොරටුමුල්ල වේ. ‍ ==කර්මාන්ත== මොරටුව නගර‍යේ ප්‍රධාන නිෂ්පාදන කර්මාන්ත වන්නේ [[වඩු කර්මාන්තය]], රබර් භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය, බැටරි නිෂ්පාදනය සහ ලී අත්කම් භාණ්ඩ නිෂ්පාදනයයි. මොරටුව [[ධීවර කර්මාන්තය]]ටද ප්‍රසිද්ධියක් දක්වන අතර එය ප්‍රධාන [[වෙළඳ නගරය]]ක්ද ‍ ‍වෙයි. ==අධ්‍යාපන ආයතන== ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රධානතම විශ්ව විද්‍යාලයක් වන [[මොරටුව විශ්වවිද්‍යාලය]] මෙහි පිහිටා ඇත. මොරටු‍වේ පිහිටි ප්‍රසිද්ධ පාසල් කිහිපයක් නම්: * ශාන්ත සෙබස්තියන් විද්‍යාලය, * ජයලත් අප ස්වාමිදූගේ කන්‍යාරාමය, * වේල්ස් කුමර විද්‍යාලය, * වේල්ස් කුමරි විද්‍යාලය සහ * මොරටු මහා විද්‍යාලයයි. * මෙතෝදිස්ත විදුහල. * ශාන්ත සෙබස්තියන් බාලිකා විද්‍යාලය . * වීර පුරන් අප්පු විද්‍යාලය ==ක්‍රීඩා කටයුතු == මොරටුව ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාව සදහා ප්‍රසිද්ධත්වයක් දක්වයි. ජාත්‍යන්තර ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාංගණයක් වන ටිරෝන් ප්‍රනාන්දු ක්‍රීඩාංගණය මොරටු‍වේ පිහිටා ඇත. එහි උත්කර්ෂවත් ක්‍රිකට් තරඟ කිහිපයක්ම පැවැත්වුනි. තවද දුලිප් මෙන්ඩිස්, රොමේෂ් කලුවිතාරන, සහන් විජේරත්න, රුමේෂ් තිරිමාන්න වැනි සුප්‍රසිද්ධ ක්‍රිකට් තරුද චමත් සේරසිංහ, සැම්සන් ඩි මෙල්, ගයාන් මීදෙනිය වැනි පැසිපන්දු තරුද මොරටුවෙන් බිහිවී ඇත. ==කලා අංශය== මොරටුව, ලංකාවේ සංගීත කෂේත්‍රයේ ප්‍රසිද්ධියට පත් නගරයකි. විශේෂයෙන් බයිලා සංගීතයට විශේෂත්වයක් ලැබී තිබුණි. විවිධ කලා ක‍්ෂේත්‍රයන්ට අයත් කලාකරැවන් රැසක් මොරටුවෙන් බිහි වී ඇත.මෙම කලා කරුවන්ගේ එකමුතුවෙන් මොරටුව කලා එකමුතුව පිහිටා ඇත.මොරටුවේ නැගී එන කලා කරුවන්‍ ගේ සුභ සාධනය උදෙසා මහගු මෙහවරක් මෙමගින් ඉටු චෙයි. ක්ලැරන්ස් විජේවර්දන, ධනපාල උදවත්ත, ලක්ෂපතියේ පර්සි, සුරේෂ් ගමගේ යන අය මොරටුවෙන් බිහි වූ කලාකරුවන්ගෙන් අතලොස්සකි. ==සංචාරක කටයුතු== {| class="infobox bordered" style="width: 25em; text-align: left; font-size: 90%;" | colspan="2" style="text-align:center;" | [[Image:Bolgoda_lake.jpg|300px|]]<br><!--captiom--> |- | colspan="2" style="text-align:center; font-size: medium;" | '''බොල්ගොඩ වැව''' |- <!--| colspan="2" style="font-size: smaller;" | {{{footnotes| }}}--> |} මෙම ප්‍ර‍දේශයේ සංචාරක කටයුතු සාමාන්‍ය මට්ටමක පවතී. නමුත් බොල්ගොඩ වැව ජනප්‍රිය වීමත් සමග බොහෝ සංචාරක හෝටල් ඉදිවිය.මෙම හෝටල් ඉදිවීමත්සමග දෙශීය විදේශීය සංචාරකයින් මෙම ප්‍රදේශෙය් සංචාරය කිරීම බොහෝ සෙයින් වැඩිවී ඇත. වෙරළ ඛාදනය හේතුවෙන් මොරටුව වෙරළ තීරය දූෂණය වී ඇත. ලොව පුරා පැතිරී ඇති ස්වෙචිඡා සංවිධානයක් වන [[සර්වෝදය]] ව්‍යාපාර‍යේ ප්‍රධාන මූලස්ථානය මොරටු‍වේ පිහිටා ඇත. (http://www.sarvodaya.org/) ශ්‍රී ලංකා ඉතිහාසයේ දීප්තිමත් චරිතයක් වන [[විර පුරන් අප්පු| පුරන් අප්පු]] මොරටු පුරවැසියෙකි. ඹහුගේ මුල් නම වන්නේ වීර හැන්නැදිගේ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ප්‍රනාන්දුය. ==ජන සංඛ්‍යාලේඛණ== <table border="2"> <tr> <td>ජාතිය </td><td>ජනගහනය</td><td>ප්‍රතිශතය</td></tr> <tr> <td>සිංහල </td><td>168,324</td><td>95.00</td></tr> <tr> <td>ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ </td><td>4,433</td><td>2.50</td></tr> <tr> <td>ඉන්දීය දෙමළ </td><td>375</td><td>0.21</td></tr> <tr> <td>ශ්‍රී ලාංකික මුස්ලිම් </td><td> 2,452</td><td>1.38</td></tr> <tr> <td>වෙනත් (බර්ගර්, මැ‍ලේ ඇතුලුව) </td><td>1,606</td><td>0.91</td></tr> <tr> <td>මුඵ එකතුව </td><td>177,190</td><td>100 </td></tr> </table> {| class="wikitable" |+ |- !ආගම!!ජනගහණය!! ප්‍රතිශතය |- |- |[[බෞද්ධ]]||124,205||70.00 |- |[[කතෝලික]]||33,893||19.1 |- |අනෙකුත් [[ක්‍රිස්තියානි]]||11,806||6.7 |- |[[ඉස්ලාම්]]||3,311||1.9 |- |[[හින්දු]]||3,367||1.9 |- |මුළු|| 177,190||100 |- |} ==ආදර්ශ පාඨය== *පුරෝගාමීත්වයේ නගරය ==සිතියම්== • [http://www.liccavi-earth.com/Liccavi/Search.aspx?lat=6.77950&lon=79.88289&zoom=13 මොරටුව සහ ශ්‍රී ලංකාව විස්තර සහිත සිතියම] {{කොළඹ නගරෝපාන්ත}} {{ශ්‍රී ලංකාවේ නගර}} <!--Categories--> [[Category:ශ්‍රී ලංකාවේ නගර සහ ගම්මාන]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ බස්නාහිර පළාතේ ජනාකීර්ණ ප්‍රදේශ]] <!--Interwiki--> rt97wrtifou7cyxqeinj1so4hdbwnc0 0 7053 749065 525043 2025-06-15T17:44:12Z BuddhikaW88 37808 749065 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව රට | conventional_long_name = බ්‍රසිල සමුහාණ්ඩු ජනරජය | native_name = {{Unbulleted list|li_style=font-size:88%; |{{native name|pt|República Federativa do Brasil}}}} | common_name = බ්‍රසීලය | image_flag = Flag of Brazil.svg | alt_flag = | image_coat = Coat of arms of Brazil.svg | alt_coat = | symbol_type = රාජ්‍ය ලාංඡනය | national_motto = {{Unbulleted list|{{native name|pt|"Ordem e Progresso"|italics=off|nolink=on}} |{{small|"Order and Progress"}}}} | national_anthem = {{Unbulleted list|''[[Brazilian National Anthem|Hino Nacional Brasileiro]]''|{{small|"Brazilian National Anthem"}} |<center>[[File:Hino-Nacional-Brasil-instrumental-mec.ogg|noicon|center]]</center>}} | other_symbol_type = [[ජාතික මුද්‍රාව]] | other_symbol = {{Unbulleted list|''[[National Seal of Brazil|Selo Nacional do Brasil]]'' |{{small|''National Seal of Brazil''}} |[[File:National Seal of Brazil (color).svg|100px|link=National Seal of Brazil]]}} | image_map = BRA orthographic.svg | alt_map = | map_caption = | image_map2 = | capital = [[File:Brasão do Distrito Federal (Brasil).svg|20px]] [[Brasília]] | latd = 15 | latm = 47 | latNS = S | longd = 47 | longm = 52 | longEW = W | largest_city = [[File:Brasão da cidade de São Paulo.svg|15px]] [[සාවෝ පාවුලෝ]] | official_languages = [[පෘතුගීසි භාෂාව|පෘතුගීසි]]<ref>{{en icon}} {{cite web |title=Demographics |publisher=Brazilian Government |year=2011 |url=http://www.brasil.gov.br/sobre/brazil/brazil-in-numbers/demographics |accessdate=8 October 2011}}{{dead link|date=June 2013}}</ref> | ethnic_groups = {{Unbulleted list | 47.73% [[සුදු බ්‍රසීලියානුවන්]] | {{nowrap|43.13% [[පර්ඩෝ]]^a}} | 7.61% [[සුදු බ්‍රසීලියානුවන්]] | 1.09% [[ආසියානු බ්‍රසීලියානුවන්]] | 0.43% [[බ්‍රසීලියානු ආදිවාසීන්]] }} | ethnic_groups_year = 2010<ref name="raca2010">{{cite web |url=http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/censo2010/caracteristicas_da_populacao/tabelas_pdf/tab3.pdf |title=Caracteristicas da População e dos Domicílios do Censo Demográfico 2010 — Cor ou raça |format=PDF |accessdate=7 April 2012}}</ref> | demonym = බ්‍රසීලියානුවන් | government_type = [[සමූහාණ්ඩු]] [[ජනාධිපති ක්‍රමය]] [[ව්‍යවස්ථානුකූල ජනරජය]] | leader_title1 = ජනාධිපති | leader_name1 = [[ඩිල්මා රූසෙෆ්]]<br>(බ්‍රසීල කම්කරු පක්ෂය) | leader_title2 = උප ජනාධිපති | leader_name2 = [[මිචෙල් ටෙමර්]]<br>(බ්‍රසීල ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ව්‍යාපාර පක්ෂය) | leader_title3 = {{nowrap|[[නියෝජිත මණ්ඩලයේ සභාපති]]}} | leader_name3 = {{nowrap|[[හෙන්රික් එඩ්වාඩෝ ඇල්වෙස්]]}}<br>(බ්‍රසීල ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ව්‍යාපාර පක්ෂය) | leader_title4 = [[සෙනෙට් සභාවේ සභාපති]] | leader_name4 = {{nowrap|[[රෙනන් කැල්හීරෝස්]]}}<br>(බ්‍රසීල ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ව්‍යාපාර පක්ෂය) | leader_title5 = [[Supreme Federal Court (Brazil)#President|President of the Supreme Federal Court]] | leader_name5 = [[Joaquim Barbosa]] | legislature = [[National Congress of Brazil|National Congress]] | upper_house = [[Senate of Brazil|Federal Senate]] | lower_house = [[Chamber of Deputies (Brazil)|Chamber of Deputies]] | sovereignty_type = [[Independence of Brazil|Independence]] | sovereignty_note = from [[United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]] (now [[Portugal]]) | established_event1 = [[Brazilian Independence|Declared]] | established_date1 = 7 September 1822 | established_event2 = [[Treaty of Rio de Janeiro (1825)|Recognized]] | established_date2 = 29 August 1825 | established_event3 = [[Proclamation of the Republic (Brazil)|Republic]] | established_date3 = 15 November 1889 | established_event4 = [[Constitution of Brazil|Current constitution]] | established_date4 = 5 October 1988 | area_rank = 5th | area_magnitude = 1 E12 | area_km2 = 8515767 | area_sq_mi = 3287597 | percent_water = 0.65 | area_label = Total | population_estimate = 201,032,714<ref>{{cite web|url=http://saladeimprensa.ibge.gov.br/en/noticias?view=noticia&id=1&busca=1&idnoticia=2204 |title=IBGE &#124; Sala de imprensa &#124; notícias &#124; IBGE releases the population estimates of the municipalities in 2012 |publisher=Saladeimprensa.ibge.gov.br |accessdate=4 June 2013}}</ref><ref name=popdata>[[Brazilian Institute of Geography and Statistics|IBGE]]. [http://www.ibge.gov.br/home/presidencia/noticias/noticia_impressao.php?id_noticia=1961 2011 Population Projection]</ref> | population_estimate_year = 2013 | population_estimate_rank = 5th | population_density_km2 = 23.7 | population_density_sq_mi = 61.5 | population_density_rank = 192nd | GDP_PPP = $2.523 trillion<ref name=imf/> | GDP_PPP_rank = 7th | GDP_PPP_year = 2014 | GDP_PPP_per_capita = $12,528<ref name=imf/> | GDP_PPP_per_capita_rank = 79th | GDP_nominal = $2.170 trillion<ref name=imf/> | GDP_nominal_rank = 7th | GDP_nominal_year = 2014 | GDP_nominal_per_capita = $10,773<ref name=imf/> | GDP_nominal_per_capita_rank = 63rd | Gini_year = 2012 | Gini_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | Gini = 51.9 <!--number only--> | Gini_ref = <ref name="2012ciagini">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html Country Comparison to the World: Gini Index – Brazil] [[The World Factbook]]. Retrieved on 2012-04-03.</ref> | Gini_rank = | HDI_year = 2012 | HDI_change = increase | HDI = 0.730 <!--number only--> | HDI_ref = <ref name=HDI11>{{cite web |title=Table 1: Human development index 2011 and its components |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |format=PDF |accessdate=4 December 2011 |publisher=UNDP |author=UNDP Human Development Report 2011}}</ref> | HDI_rank = 85th | currency = [[Brazilian real|Real]] (R$) | currency_code = BRL | time_zone = [[Time in Brazil|BRT]] | utc_offset = −2 to −5 | time_zone_DST = [[Daylight saving time in Brazil|BRST]] | utc_offset_DST = −2 to −5 | DST_note = | antipodes = | date_format = dd/mm/yyyy ([[Common Era|CE]]) | drives_on = right | calling_code = [[Telephone numbers in Brazil|+55]] | iso3166code = | cctld = [[.br]] | footnote_a = [[Multiracial#Brazil|Multiracial]]. }} '''බ්‍රසීලය''' නිල වශයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ '''බ්‍රසිල සමුහාණ්ඩු ජනරජය''' නමිනි. [[දකුණු ඇමෙරිකාව|දකුණු ඇමෙරිකාවේ]] පිහිටි විශාලතම රට මෙය වන අතර ඇමෙරිකාව තුළ [[පෘතුගිසි භාෂාව]] කථාකරන එකම රටද වෙයි. වර්ගඵලය වර්ග කිලෝමීටර් මිලියන 8.5 (වර්ග සැතපුම් මිලියන 3.2)ක් වන එය ලෝකයේ භූගෝලීය වශයෙන් 5 වැනි තැනට විශාලතම රට හා 6 වන විශාලතම ජනගහණය සහිත රට වේ. ජනගහණය මිලියන 208 ඉක්මවයි. අගනගරය [[බ්‍රසීලියා]] වේ. නැගෙනහිරින් [[අත්ලාන්තික් සාගරය]]ට සීමාවන බ්‍රසීලයට කි.මී 7491 (සැතැප්ම 4655) දිගකින් යුතු වෙරල තීරයක්ද අයත් වේ. එය මායිම්වන්නේ උතුරින් [[වෙනිසියුලාව|වෙනුසුවේලා]], [[ගයානා|ගුවානා]], [[සුරිනාම්|සුරිනේම්]], [[ප්‍රංශ ගයානා|ප්‍රංශ ගුආනා]], වයඹ දිගින් [[කොලොම්බියාව]], බටහිරින් [[බොලිවියාව]] හා [[පේරූ|පේරු]], නිරිත දිගින් [[ආජන්ටිනාව|ආජෙන්ටිනාව]] හා [[පැරගුවේ]] සහ උතුර [[උරුගුවායි]] වලටය. බ්‍රසීල මායිමට වන්නට නොයෙක් දුපත් පිහිටා ඇති අතර එම දුපත් ෆඅන්ඩෝ ඩීතනාරොන්, රොකාස් ඇටොල්, ශාන්ත දඹර හා පොල් රෝක්ස් සහ ප්‍රින්ඩෑඩ් හා මාටිට් වාස් වේ. 1500 දී පෘතුගීසි ජාතික දේශ ගවේෂක පෙඩ්රෝ අල්වාරේස් කබ්රාල් බ්‍රසීලය සොයා ගැනීමට පෙර එය විවිධ ගෝත්‍රික ජන කණ්ඩායම් වලින් ජනාවාස වී තිබුණි. 1500 සිට 1808 දක්වා එය [[පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යය|පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යයේ]] යටත් විජිතයක් විය. 1808 දී අධිරාජ්‍යයේ අගනගරය [[ලිස්බන්]] සිට [[රියෝ ද ජැනෙයිරෝ|රියෝ ද ජැනයිරෝ]] දක්වා මාරු කරන ලදී. 1815 දී 'පෘතුගාල බ්‍රසීල සහ අල්ගාවෙස් එක්සත් රාජධානිය' ඇතිකිරීම නිසා බ්‍රසීලයට යටත් විජිත තත්ත්වයේ සිට රාජධානි තත්ත්වය ලැබුණි. ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] 8mykjk9wblrukabgugyprqfjfz3e2by 749066 749065 2025-06-15T17:44:50Z BuddhikaW88 37808 749066 wikitext text/x-wiki '''බ්‍රසීලය''' නිල වශයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ '''බ්‍රසිල සමුහාණ්ඩු ජනරජය''' නමිනි. [[දකුණු ඇමෙරිකාව|දකුණු ඇමෙරිකාවේ]] පිහිටි විශාලතම රට මෙය වන අතර ඇමෙරිකාව තුළ [[පෘතුගිසි භාෂාව]] කථාකරන එකම රටද වෙයි. වර්ගඵලය වර්ග කිලෝමීටර් මිලියන 8.5 (වර්ග සැතපුම් මිලියන 3.2)ක් වන එය ලෝකයේ භූගෝලීය වශයෙන් 5 වැනි තැනට විශාලතම රට හා 6 වන විශාලතම ජනගහණය සහිත රට වේ. ජනගහණය මිලියන 208 ඉක්මවයි. අගනගරය [[බ්‍රසීලියා]] වේ. නැගෙනහිරින් [[අත්ලාන්තික් සාගරය]]ට සීමාවන බ්‍රසීලයට කි.මී 7491 (සැතැප්ම 4655) දිගකින් යුතු වෙරල තීරයක්ද අයත් වේ. එය මායිම්වන්නේ උතුරින් [[වෙනිසියුලාව|වෙනුසුවේලා]], [[ගයානා|ගුවානා]], [[සුරිනාම්|සුරිනේම්]], [[ප්‍රංශ ගයානා|ප්‍රංශ ගුආනා]], වයඹ දිගින් [[කොලොම්බියාව]], බටහිරින් [[බොලිවියාව]] හා [[පේරූ|පේරු]], නිරිත දිගින් [[ආජන්ටිනාව|ආජෙන්ටිනාව]] හා [[පැරගුවේ]] සහ උතුර [[උරුගුවායි]] වලටය. බ්‍රසීල මායිමට වන්නට නොයෙක් දුපත් පිහිටා ඇති අතර එම දුපත් ෆඅන්ඩෝ ඩීතනාරොන්, රොකාස් ඇටොල්, ශාන්ත දඹර හා පොල් රෝක්ස් සහ ප්‍රින්ඩෑඩ් හා මාටිට් වාස් වේ. 1500 දී පෘතුගීසි ජාතික දේශ ගවේෂක පෙඩ්රෝ අල්වාරේස් කබ්රාල් බ්‍රසීලය සොයා ගැනීමට පෙර එය විවිධ ගෝත්‍රික ජන කණ්ඩායම් වලින් ජනාවාස වී තිබුණි. 1500 සිට 1808 දක්වා එය [[පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යය|පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යයේ]] යටත් විජිතයක් විය. 1808 දී අධිරාජ්‍යයේ අගනගරය [[ලිස්බන්]] සිට [[රියෝ ද ජැනෙයිරෝ|රියෝ ද ජැනයිරෝ]] දක්වා මාරු කරන ලදී. 1815 දී 'පෘතුගාල බ්‍රසීල සහ අල්ගාවෙස් එක්සත් රාජධානිය' ඇතිකිරීම නිසා බ්‍රසීලයට යටත් විජිත තත්ත්වයේ සිට රාජධානි තත්ත්වය ලැබුණි. ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] 2lc8qjlb57h7q30jqsgqq6edus4xzbw 749067 749066 2025-06-15T17:45:42Z BuddhikaW88 37808 749067 wikitext text/x-wiki '''බ්‍රසීලය''' නිල වශයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ '''බ්‍රසිල සමුහාණ්ඩු ජනරජය''' නමිනි. [[දකුණු ඇමෙරිකාව|දකුණු ඇමෙරිකාවේ]] පිහිටි විශාලතම රට මෙය වන අතර ඇමෙරිකාව තුළ [[පෘතුගිසි භාෂාව]] කථාකරන එකම රටද වෙයි. වර්ගඵලය වර්ග කිලෝමීටර් මිලියන 8.5 (වර්ග සැතපුම් මිලියන 3.2)ක් වන එය ලෝකයේ භූගෝලීය වශයෙන් 5 වැනි තැනට විශාලතම රට හා 6 වන විශාලතම ජනගහණය සහිත රට වේ. ජනගහණය මිලියන 208 ඉක්මවයි. අගනගරය [[බ්‍රසීලියා]] වේ. නැගෙනහිරින් [[අත්ලාන්තික් සාගරය]]ට සීමාවන බ්‍රසීලයට කි.මී 7491 (සැතැප්ම 4655) දිගකින් යුතු වෙරල තීරයක්ද අයත් වේ. එය මායිම්වන්නේ උතුරින් [[වෙනිසියුලාව|වෙනුසුවේලා]], [[ගයානා|ගුවානා]], [[සුරිනාම්|සුරිනේම්]], [[ප්‍රංශ ගයානා|ප්‍රංශ ගුආනා]], වයඹ දිගින් [[කොලොම්බියාව]], බටහිරින් [[බොලිවියාව]] හා [[පේරූ|පේරු]], නිරිත දිගින් [[ආජන්ටිනාව|ආජෙන්ටිනාව]] හා [[පැරගුවේ]] සහ උතුර [[උරුගුවායි]] වලටය. බ්‍රසීල මායිමට වන්නට නොයෙක් දුපත් පිහිටා ඇති අතර එම දුපත් ෆඅන්ඩෝ ඩීතනාරොන්, රොකාස් ඇටොල්, ශාන්ත දඹර හා පොල් රෝක්ස් සහ ප්‍රින්ඩෑඩ් හා මාටිට් වාස් වේ. 1500 දී පෘතුගීසි ජාතික දේශ ගවේෂක පෙඩ්රෝ අල්වාරේස් කබ්රාල් බ්‍රසීලය සොයා ගැනීමට පෙර එය විවිධ ගෝත්‍රික ජන කණ්ඩායම් වලින් ජනාවාස වී තිබුණි. 1500 සිට 1808 දක්වා එය [[පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යය|පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යයේ]] යටත් විජිතයක් විය. 1808 දී අධිරාජ්‍යයේ අගනගරය [[ලිස්බන්]] සිට [[රියෝ ද ජැනෙයිරෝ|රියෝ ද ජැනයිරෝ]] දක්වා මාරු කරන ලදී. 1815 දී 'පෘතුගාල බ්‍රසීල සහ අල්ගාවෙස් එක්සත් රාජධානිය' ඇතිකිරීම නිසා බ්‍රසීලයට යටත් විජිත තත්ත්වයේ සිට රාජධානි තත්ත්වය ලැබුණි. ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] qyd8fogvn8bbikusqo00eokz7ez4w1k 749068 749067 2025-06-15T17:46:15Z BuddhikaW88 37808 749068 wikitext text/x-wiki '''බ්‍රසීලය''' නිල වශයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ '''බ්‍රසිල සමුහාණ්ඩු ජනරජය''' නමිනි. [[දකුණු ඇමෙරිකාව|දකුණු ඇමෙරිකාවේ]] පිහිටි විශාලතම රට මෙය වන අතර ඇමෙරිකාව තුළ [[පෘතුගිසි භාෂාව]] කථාකරන එකම රටද වෙයි. වර්ගඵලය වර්ග කිලෝමීටර් මිලියන 8.5 (වර්ග සැතපුම් මිලියන 3.2)ක් වන එය ලෝකයේ භූගෝලීය වශයෙන් 5 වැනි තැනට විශාලතම රට හා 6 වන විශාලතම ජනගහණය සහිත රට වේ. ජනගහණය මිලියන 208 ඉක්මවයි. අගනගරය [[බ්‍රසීලියා]] වේ. නැගෙනහිරින් [[අත්ලාන්තික් සාගරය]]ට සීමාවන බ්‍රසීලයට කි.මී 7491 (සැතැප්ම 4655) දිගකින් යුතු වෙරල තීරයක්ද අයත් වේ. එය මායිම්වන්නේ උතුරින් [[වෙනිසියුලාව|වෙනුසුවේලා]], [[ගයානා|ගුවානා]], [[සුරිනාම්|සුරිනේම්]], [[ප්‍රංශ ගයානා|ප්‍රංශ ගුආනා]], වයඹ දිගින් [[කොලොම්බියාව]], බටහිරින් [[බොලිවියාව]] හා [[පේරූ|පේරු]], නිරිත දිගින් [[ආජන්ටිනාව|ආජෙන්ටිනාව]] හා [[පැරගුවේ]] සහ උතුර [[උරුගුවායි]] වලටය. බ්‍රසීල මායිමට වන්නට නොයෙක් දුපත් පිහිටා ඇති අතර එම දුපත් ෆඅන්ඩෝ ඩීතනාරොන්, රොකාස් ඇටොල්, ශාන්ත දඹර හා පොල් රෝක්ස් සහ ප්‍රින්ඩෑඩ් හා මාටිට් වාස් වේ. 1500 දී පෘතුගීසි ජාතික දේශ ගවේෂක පෙඩ්රෝ අල්වාරේස් කබ්රාල් බ්‍රසීලය සොයා ගැනීමට පෙර එය විවිධ ගෝත්‍රික ජන කණ්ඩායම් වලින් ජනාවාස වී තිබුණි. 1500 සිට 1808 දක්වා එය [[පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යය|පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යයේ]] යටත් විජිතයක් විය. 1808 දී අධිරාජ්‍යයේ අගනගරය [[ලිස්බන්]] සිට [[රියෝ ද ජැනෙයිරෝ|රියෝ ද ජැනයිරෝ]] දක්වා මාරු කරන ලදී. 1815 දී 'පෘතුගාල බ්‍රසීල සහ අල්ගාවෙස් එක්සත් රාජධානිය' ඇතිකිරීම නිසා බ්‍රසීලයට යටත් විජිත තත්ත්වයේ සිට රාජධානි තත්ත්වය ලැබුණි. ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] he5ytokiewayvhpgs7h10hw3cpa5rt1 749069 749068 2025-06-15T17:46:36Z BuddhikaW88 37808 749069 wikitext text/x-wiki '''බ්‍රසීලය''' නිල වශයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ '''බ්‍රසිල සමුහාණ්ඩු ජනරජය''' නමිනි. [[දකුණු ඇමෙරිකාව|දකුණු ඇමෙරිකාවේ]] පිහිටි විශාලතම රට මෙය වන අතර ඇමෙරිකාව තුළ [[පෘතුගිසි භාෂාව]] කථාකරන එකම රටද වෙයි. වර්ගඵලය වර්ග කිලෝමීටර් මිලියන 8.5 (වර්ග සැතපුම් මිලියන 3.2)ක් වන එය ලෝකයේ භූගෝලීය වශයෙන් 5 වැනි තැනට විශාලතම රට හා 6 වන විශාලතම ජනගහණය සහිත රට වේ. ජනගහණය මිලියන 208 ඉක්මවයි. අගනගරය [[බ්‍රසීලියා]] වේ. නැගෙනහිරින් [[අත්ලාන්තික් සාගරය]]ට සීමාවන බ්‍රසීලයට කි.මී 7491 (සැතැප්ම 4655) දිගකින් යුතු වෙරල තීරයක්ද අයත් වේ. එය මායිම්වන්නේ උතුරින් [[වෙනිසියුලාව|වෙනුසුවේලා]], [[ගයානා|ගුවානා]], [[සුරිනාම්|සුරිනේම්]], [[ප්‍රංශ ගයානා|ප්‍රංශ ගුආනා]], වයඹ දිගින් [[කොලොම්බියාව]], බටහිරින් [[බොලිවියාව]] හා [[පේරූ|පේරු]], නිරිත දිගින් [[ආජන්ටිනාව|ආජෙන්ටිනාව]] හා [[පැරගුවේ]] සහ උතුර [[උරුගුවායි]] වලටය. බ්‍රසීල මායිමට වන්නට නොයෙක් දුපත් පිහිටා ඇති අතර එම දුපත් ෆඅන්ඩෝ ඩීතනාරොන්, රොකාස් ඇටොල්, ශාන්ත දඹර හා පොල් රෝක්ස් සහ ප්‍රින්ඩෑඩ් හා මාටිට් වාස් වේ. 1500 දී පෘතුගීසි ජාතික දේශ ගවේෂක පෙඩ්රෝ අල්වාරේස් කබ්රාල් බ්‍රසීලය සොයා ගැනීමට පෙර එය විවිධ ගෝත්‍රික ජන කණ්ඩායම් වලින් ජනාවාස වී තිබුණි. 1500 සිට 1808 දක්වා එය [[පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යය|පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යයේ]] යටත් විජිතයක් විය. 1808 දී අධිරාජ්‍යයේ අගනගරය [[ලිස්බන්]] සිට [[රියෝ ද ජැනෙයිරෝ|රියෝ ද ජැනයිරෝ]] දක්වා මාරු කරන ලදී. 1815 දී 'පෘතුගාල බ්‍රසීල සහ අල්ගාවෙස් එක්සත් රාජධානිය' ඇතිකිරීම නිසා බ්‍රසීලයට යටත් විජිත තත්ත්වයේ සිට රාජධානි තත්ත්වය ලැබුණි. Bounded by the [[:en:Atlantic_Ocean|Atlantic Ocean]] on the east, Brazil has a [[:en:Coastline_of_Brazil|coastline]] of {{convert|7491|km|mi|0|sp=us}}.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> Covering roughly half of South America's land area, it [[:en:Borders_of_Brazil|borders all other countries and territories]] on the continent except [[:en:Ecuador|Ecuador]] and [[:en:Chile|Chile]].<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> Brazil encompasses a wide range of tropical and subtropical landscapes, as well as [[:en:Pantanal|wetlands]], [[:en:Cerrado|savannas]], [[:en:Brazilian_Highlands|plateaus]], and low mountains. It contains most of the [[:en:Amazon_basin|Amazon basin]], including the [[:en:Amazon_River|world’s largest river system]] and most extensive [[:en:Old-growth_forest|virgin]] [[:en:Amazon_rainforest|tropical forest]]. Brazil has diverse [[:en:Wildlife_of_Brazil|wildlife]], a variety of [[:en:Environment_of_Brazil|ecological systems]], and extensive natural resources spanning numerous [[:en:Protected_areas_of_Brazil|protected habitats]].<ref name="CIA Geo" /> The country ranks first among 17 [[:en:Megadiverse_countries|megadiverse countries]], with its natural heritage being the subject of significant global interest, as [[:en:Environmental_degradation|environmental degradation]] (through processes such as [[:en:Deforestation_in_Brazil|deforestation]]) directly affect global issues such as [[:en:Climate_change_in_Brazil|climate change]] and [[:en:Biodiversity_loss|biodiversity loss]]. ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] fiwlpxj3r35fdz92cbr6v5w8rwbmoot 749070 749069 2025-06-15T17:46:57Z BuddhikaW88 37808 749070 wikitext text/x-wiki '''බ්‍රසීලය''' නිල වශයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ '''බ්‍රසිල සමුහාණ්ඩු ජනරජය''' නමිනි. [[දකුණු ඇමෙරිකාව|දකුණු ඇමෙරිකාවේ]] පිහිටි විශාලතම රට මෙය වන අතර ඇමෙරිකාව තුළ [[පෘතුගිසි භාෂාව]] කථාකරන එකම රටද වෙයි. වර්ගඵලය වර්ග කිලෝමීටර් මිලියන 8.5 (වර්ග සැතපුම් මිලියන 3.2)ක් වන එය ලෝකයේ භූගෝලීය වශයෙන් 5 වැනි තැනට විශාලතම රට හා 6 වන විශාලතම ජනගහණය සහිත රට වේ. ජනගහණය මිලියන 208 ඉක්මවයි. අගනගරය [[බ්‍රසීලියා]] වේ. නැගෙනහිරින් [[අත්ලාන්තික් සාගරය]]ට සීමාවන බ්‍රසීලයට කි.මී 7491 (සැතැප්ම 4655) දිගකින් යුතු වෙරල තීරයක්ද අයත් වේ. එය මායිම්වන්නේ උතුරින් [[වෙනිසියුලාව|වෙනුසුවේලා]], [[ගයානා|ගුවානා]], [[සුරිනාම්|සුරිනේම්]], [[ප්‍රංශ ගයානා|ප්‍රංශ ගුආනා]], වයඹ දිගින් [[කොලොම්බියාව]], බටහිරින් [[බොලිවියාව]] හා [[පේරූ|පේරු]], නිරිත දිගින් [[ආජන්ටිනාව|ආජෙන්ටිනාව]] හා [[පැරගුවේ]] සහ උතුර [[උරුගුවායි]] වලටය. බ්‍රසීල මායිමට වන්නට නොයෙක් දුපත් පිහිටා ඇති අතර එම දුපත් ෆඅන්ඩෝ ඩීතනාරොන්, රොකාස් ඇටොල්, ශාන්ත දඹර හා පොල් රෝක්ස් සහ ප්‍රින්ඩෑඩ් හා මාටිට් වාස් වේ. 1500 දී පෘතුගීසි ජාතික දේශ ගවේෂක පෙඩ්රෝ අල්වාරේස් කබ්රාල් බ්‍රසීලය සොයා ගැනීමට පෙර එය විවිධ ගෝත්‍රික ජන කණ්ඩායම් වලින් ජනාවාස වී තිබුණි. 1500 සිට 1808 දක්වා එය [[පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යය|පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යයේ]] යටත් විජිතයක් විය. 1808 දී අධිරාජ්‍යයේ අගනගරය [[ලිස්බන්]] සිට [[රියෝ ද ජැනෙයිරෝ|රියෝ ද ජැනයිරෝ]] දක්වා මාරු කරන ලදී. 1815 දී 'පෘතුගාල බ්‍රසීල සහ අල්ගාවෙස් එක්සත් රාජධානිය' ඇතිකිරීම නිසා බ්‍රසීලයට යටත් විජිත තත්ත්වයේ සිට රාජධානි තත්ත්වය ලැබුණි. Bounded by the [[:en:Atlantic_Ocean|Atlantic Ocean]] on the east, Brazil has a [[:en:Coastline_of_Brazil|coastline]] of {{convert|7491|km|mi|0|sp=us}}.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> Covering roughly half of South America's land area, it [[:en:Borders_of_Brazil|borders all other countries and territories]] on the continent except [[:en:Ecuador|Ecuador]] and [[:en:Chile|Chile]].<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> Brazil encompasses a wide range of tropical and subtropical landscapes, as well as [[:en:Pantanal|wetlands]], [[:en:Cerrado|savannas]], [[:en:Brazilian_Highlands|plateaus]], and low mountains. It contains most of the [[:en:Amazon_basin|Amazon basin]], including the [[:en:Amazon_River|world’s largest river system]] and most extensive [[:en:Old-growth_forest|virgin]] [[:en:Amazon_rainforest|tropical forest]]. Brazil has diverse [[:en:Wildlife_of_Brazil|wildlife]], a variety of [[:en:Environment_of_Brazil|ecological systems]], and extensive natural resources spanning numerous [[:en:Protected_areas_of_Brazil|protected habitats]].<ref name="CIA Geo" /> The country ranks first among 17 [[:en:Megadiverse_countries|megadiverse countries]], with its natural heritage being the subject of significant global interest, as [[:en:Environmental_degradation|environmental degradation]] (through processes such as [[:en:Deforestation_in_Brazil|deforestation]]) directly affect global issues such as [[:en:Climate_change_in_Brazil|climate change]] and [[:en:Biodiversity_loss|biodiversity loss]]. Brazil was inhabited by [[:en:Pre-Cabraline_history_of_Brazil|various indigenous peoples]] prior to the [[:en:Discovery_of_Brazil|landing]] of Portuguese explorer [[:en:Pedro_Álvares_Cabral|Pedro Álvares Cabral]] in 1500. It was claimed and settled by [[:en:Portuguese_Empire|Portugal]], which imported [[:en:Slavery_in_Brazil|enslaved Africans]] to work on [[:en:Brazilian_sugar_cycle|plantations]]. Brazil remained a [[:en:Colonial_Brazil|colony]] until 1815, when it was elevated to the rank of a [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|united kingdom with Portugal]] after the [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|transfer of the Portuguese court to Rio de Janeiro]]. Prince [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro of Braganza]] declared the country's [[:en:Independence_of_Brazil|independence]] in 1822, establishing the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]], a [[:en:Unitary_state|unitary state]] governed under a [[:en:Parliamentary_sovereignty|parliamentary]] [[:en:Brazilian_imperial_family|constitutional monarchy]]. Brazil's [[:en:Brazilian_Constitution_of_1824|first constitution in 1824]] established a bicameral legislature, now called the [[:en:Brazilian_National_Congress|National Congress]], and enshrined principles such as freedom of religion and the press, but retained slavery, which was [[:en:Abolitionism_in_Brazil|gradually abolished]] throughout the 19th century until its [[:en:Lei_Áurea|final abolition in 1888]]. Brazil became a [[:en:First_Brazilian_Republic|presidential republic]] following a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup d'état]] in 1889. An [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|armed revolution in 1930]] put an end to the First Republic and brought [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]] to power. While initially committing to democratic governance, Vargas assumed dictatorial powers following a [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|self-coup in 1937]], marking the beginning of the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]]. Democracy was restored after [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|Vargas' ousting in 1945]]. An authoritarian [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]] emerged [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|in 1964]] and ruled until 1985, after which civilian governance resumed. Brazil's current [[:en:Constitution_of_Brazil|constitution]], enacted in 1988, defines it as a [[:en:Democracy|democratic]] [[:en:Federal_republic|federal republic]].<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> Brazil is a [[:en:Regional_power|regional]] and [[:en:Middle_power|middle power]]<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> and [[:en:Emerging_power|rising global power]].<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> It is an [[:en:Emerging_market|emerging]],<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> [[:en:Developing_country|upper-middle income]] economy and [[:en:Newly_industrialized_country|newly industrialized country]],<ref>{{Cite web |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617091704/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-date=17 June 2019 |access-date=29 September 2019 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref> with [[:en:List_of_countries_by_GDP_(nominal)|one of the 10 largest economies]] in the world in both nominal and [[:en:List_of_countries_by_GDP_(PPP)|PPP]] terms,<ref>{{Cite web |title=CIA – The World Factbook – Country Comparisons – GDP (purchasing power parity) |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-date=4 June 2011 |access-date=25 January 2011 |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> the largest economy in [[:en:Latin_America|Latin America]] and the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], and the [[:en:List_of_countries_by_total_wealth|largest share of wealth]] in South America. With a [[:en:Economic_Complexity_Index|complex]] and highly diversified economy, Brazil is one of the world's major or primary exporters of various [[:en:Agriculture_in_Brazil|agricultural goods]], [[:en:Mining_in_Brazil|mineral resources]], and [[:en:Industry_in_Brazil|manufactured products]].<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> Due to its rich culture and history, the country ranks [[:en:List_of_World_Heritage_Sites_in_Brazil|thirteenth in the world]] by number of [[:en:UNESCO|UNESCO]] [[:en:World_Heritage_Site|World Heritage Sites]].<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> Brazil is a founding member of the [[:en:United_Nations|United Nations]], the [[:en:G20|G20]], [[:en:BRICS|BRICS]], [[:en:G4_nations|G4]], [[:en:Mercosur|Mercosur]], [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]], [[:en:Organization_of_Ibero-American_States|Organization of Ibero-American States]], and the [[:en:Community_of_Portuguese_Language_Countries|Community of Portuguese Language Countries]]; it is also an observer state of the [[:en:Arab_League|Arab League]] and a [[:en:Major_non-NATO_ally|major non-NATO ally]] of the [[:en:United_States|United States]].<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] n042ddmx105ybuo5ucz1yi2y4eed828 749071 749070 2025-06-15T17:47:23Z BuddhikaW88 37808 749071 wikitext text/x-wiki බ්‍රසීලය, [b] නිල වශයෙන් බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය, [c] දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම රටයි. එය භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලෝකයේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර ජනගහනය අනුව හත්වන විශාලතම රට වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 212 කට වඩා වැඩිය. මෙම රට ප්‍රාන්ත 26 කින් සහ ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කයකින් සමන්විත සම්මේලනයක් වන අතර එය අගනුවර වන බ්‍රසීලියාවට සත්කාරකත්වය සපයයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සාඕ පවුලෝ වන අතර පසුව රියෝ ද ජැනයිරෝ වේ. ලොව වැඩිම පෘතුගීසි කථිකයන් සිටින බ්‍රසීලය සහ පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන ඇමරිකානු මහාද්වීපවල එකම රට වේ.[1][2] Bounded by the [[:en:Atlantic_Ocean|Atlantic Ocean]] on the east, Brazil has a [[:en:Coastline_of_Brazil|coastline]] of {{convert|7491|km|mi|0|sp=us}}.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> Covering roughly half of South America's land area, it [[:en:Borders_of_Brazil|borders all other countries and territories]] on the continent except [[:en:Ecuador|Ecuador]] and [[:en:Chile|Chile]].<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> Brazil encompasses a wide range of tropical and subtropical landscapes, as well as [[:en:Pantanal|wetlands]], [[:en:Cerrado|savannas]], [[:en:Brazilian_Highlands|plateaus]], and low mountains. It contains most of the [[:en:Amazon_basin|Amazon basin]], including the [[:en:Amazon_River|world’s largest river system]] and most extensive [[:en:Old-growth_forest|virgin]] [[:en:Amazon_rainforest|tropical forest]]. Brazil has diverse [[:en:Wildlife_of_Brazil|wildlife]], a variety of [[:en:Environment_of_Brazil|ecological systems]], and extensive natural resources spanning numerous [[:en:Protected_areas_of_Brazil|protected habitats]].<ref name="CIA Geo" /> The country ranks first among 17 [[:en:Megadiverse_countries|megadiverse countries]], with its natural heritage being the subject of significant global interest, as [[:en:Environmental_degradation|environmental degradation]] (through processes such as [[:en:Deforestation_in_Brazil|deforestation]]) directly affect global issues such as [[:en:Climate_change_in_Brazil|climate change]] and [[:en:Biodiversity_loss|biodiversity loss]]. Brazil was inhabited by [[:en:Pre-Cabraline_history_of_Brazil|various indigenous peoples]] prior to the [[:en:Discovery_of_Brazil|landing]] of Portuguese explorer [[:en:Pedro_Álvares_Cabral|Pedro Álvares Cabral]] in 1500. It was claimed and settled by [[:en:Portuguese_Empire|Portugal]], which imported [[:en:Slavery_in_Brazil|enslaved Africans]] to work on [[:en:Brazilian_sugar_cycle|plantations]]. Brazil remained a [[:en:Colonial_Brazil|colony]] until 1815, when it was elevated to the rank of a [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|united kingdom with Portugal]] after the [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|transfer of the Portuguese court to Rio de Janeiro]]. Prince [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro of Braganza]] declared the country's [[:en:Independence_of_Brazil|independence]] in 1822, establishing the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]], a [[:en:Unitary_state|unitary state]] governed under a [[:en:Parliamentary_sovereignty|parliamentary]] [[:en:Brazilian_imperial_family|constitutional monarchy]]. Brazil's [[:en:Brazilian_Constitution_of_1824|first constitution in 1824]] established a bicameral legislature, now called the [[:en:Brazilian_National_Congress|National Congress]], and enshrined principles such as freedom of religion and the press, but retained slavery, which was [[:en:Abolitionism_in_Brazil|gradually abolished]] throughout the 19th century until its [[:en:Lei_Áurea|final abolition in 1888]]. Brazil became a [[:en:First_Brazilian_Republic|presidential republic]] following a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup d'état]] in 1889. An [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|armed revolution in 1930]] put an end to the First Republic and brought [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]] to power. While initially committing to democratic governance, Vargas assumed dictatorial powers following a [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|self-coup in 1937]], marking the beginning of the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]]. Democracy was restored after [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|Vargas' ousting in 1945]]. An authoritarian [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]] emerged [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|in 1964]] and ruled until 1985, after which civilian governance resumed. Brazil's current [[:en:Constitution_of_Brazil|constitution]], enacted in 1988, defines it as a [[:en:Democracy|democratic]] [[:en:Federal_republic|federal republic]].<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> Brazil is a [[:en:Regional_power|regional]] and [[:en:Middle_power|middle power]]<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> and [[:en:Emerging_power|rising global power]].<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> It is an [[:en:Emerging_market|emerging]],<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> [[:en:Developing_country|upper-middle income]] economy and [[:en:Newly_industrialized_country|newly industrialized country]],<ref>{{Cite web |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617091704/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-date=17 June 2019 |access-date=29 September 2019 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref> with [[:en:List_of_countries_by_GDP_(nominal)|one of the 10 largest economies]] in the world in both nominal and [[:en:List_of_countries_by_GDP_(PPP)|PPP]] terms,<ref>{{Cite web |title=CIA – The World Factbook – Country Comparisons – GDP (purchasing power parity) |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-date=4 June 2011 |access-date=25 January 2011 |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> the largest economy in [[:en:Latin_America|Latin America]] and the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], and the [[:en:List_of_countries_by_total_wealth|largest share of wealth]] in South America. With a [[:en:Economic_Complexity_Index|complex]] and highly diversified economy, Brazil is one of the world's major or primary exporters of various [[:en:Agriculture_in_Brazil|agricultural goods]], [[:en:Mining_in_Brazil|mineral resources]], and [[:en:Industry_in_Brazil|manufactured products]].<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> Due to its rich culture and history, the country ranks [[:en:List_of_World_Heritage_Sites_in_Brazil|thirteenth in the world]] by number of [[:en:UNESCO|UNESCO]] [[:en:World_Heritage_Site|World Heritage Sites]].<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> Brazil is a founding member of the [[:en:United_Nations|United Nations]], the [[:en:G20|G20]], [[:en:BRICS|BRICS]], [[:en:G4_nations|G4]], [[:en:Mercosur|Mercosur]], [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]], [[:en:Organization_of_Ibero-American_States|Organization of Ibero-American States]], and the [[:en:Community_of_Portuguese_Language_Countries|Community of Portuguese Language Countries]]; it is also an observer state of the [[:en:Arab_League|Arab League]] and a [[:en:Major_non-NATO_ally|major non-NATO ally]] of the [[:en:United_States|United States]].<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] 6jlupvrgspztghqg69yk8vvdwadgi4q 749072 749071 2025-06-15T17:47:49Z BuddhikaW88 37808 749072 wikitext text/x-wiki බ්‍රසීලය,{{efn|{{langx|pt|Brasil}}, {{IPA|pt-BR|bɾaˈziw|pron|Pt-br-brasil.ogg}}.}} නිල වශයෙන් බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය, [c] දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම රටයි. එය භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලෝකයේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර ජනගහනය අනුව හත්වන විශාලතම රට වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 212 කට වඩා වැඩිය. මෙම රට ප්‍රාන්ත 26 කින් සහ ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කයකින් සමන්විත සම්මේලනයක් වන අතර එය අගනුවර වන බ්‍රසීලියාවට සත්කාරකත්වය සපයයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සාඕ පවුලෝ වන අතර පසුව රියෝ ද ජැනයිරෝ වේ. ලොව වැඩිම පෘතුගීසි කථිකයන් සිටින බ්‍රසීලය සහ පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන ඇමරිකානු මහාද්වීපවල එකම රට වේ.[1][2] Bounded by the [[:en:Atlantic_Ocean|Atlantic Ocean]] on the east, Brazil has a [[:en:Coastline_of_Brazil|coastline]] of {{convert|7491|km|mi|0|sp=us}}.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> Covering roughly half of South America's land area, it [[:en:Borders_of_Brazil|borders all other countries and territories]] on the continent except [[:en:Ecuador|Ecuador]] and [[:en:Chile|Chile]].<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> Brazil encompasses a wide range of tropical and subtropical landscapes, as well as [[:en:Pantanal|wetlands]], [[:en:Cerrado|savannas]], [[:en:Brazilian_Highlands|plateaus]], and low mountains. It contains most of the [[:en:Amazon_basin|Amazon basin]], including the [[:en:Amazon_River|world’s largest river system]] and most extensive [[:en:Old-growth_forest|virgin]] [[:en:Amazon_rainforest|tropical forest]]. Brazil has diverse [[:en:Wildlife_of_Brazil|wildlife]], a variety of [[:en:Environment_of_Brazil|ecological systems]], and extensive natural resources spanning numerous [[:en:Protected_areas_of_Brazil|protected habitats]].<ref name="CIA Geo" /> The country ranks first among 17 [[:en:Megadiverse_countries|megadiverse countries]], with its natural heritage being the subject of significant global interest, as [[:en:Environmental_degradation|environmental degradation]] (through processes such as [[:en:Deforestation_in_Brazil|deforestation]]) directly affect global issues such as [[:en:Climate_change_in_Brazil|climate change]] and [[:en:Biodiversity_loss|biodiversity loss]]. Brazil was inhabited by [[:en:Pre-Cabraline_history_of_Brazil|various indigenous peoples]] prior to the [[:en:Discovery_of_Brazil|landing]] of Portuguese explorer [[:en:Pedro_Álvares_Cabral|Pedro Álvares Cabral]] in 1500. It was claimed and settled by [[:en:Portuguese_Empire|Portugal]], which imported [[:en:Slavery_in_Brazil|enslaved Africans]] to work on [[:en:Brazilian_sugar_cycle|plantations]]. Brazil remained a [[:en:Colonial_Brazil|colony]] until 1815, when it was elevated to the rank of a [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|united kingdom with Portugal]] after the [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|transfer of the Portuguese court to Rio de Janeiro]]. Prince [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro of Braganza]] declared the country's [[:en:Independence_of_Brazil|independence]] in 1822, establishing the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]], a [[:en:Unitary_state|unitary state]] governed under a [[:en:Parliamentary_sovereignty|parliamentary]] [[:en:Brazilian_imperial_family|constitutional monarchy]]. Brazil's [[:en:Brazilian_Constitution_of_1824|first constitution in 1824]] established a bicameral legislature, now called the [[:en:Brazilian_National_Congress|National Congress]], and enshrined principles such as freedom of religion and the press, but retained slavery, which was [[:en:Abolitionism_in_Brazil|gradually abolished]] throughout the 19th century until its [[:en:Lei_Áurea|final abolition in 1888]]. Brazil became a [[:en:First_Brazilian_Republic|presidential republic]] following a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup d'état]] in 1889. An [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|armed revolution in 1930]] put an end to the First Republic and brought [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]] to power. While initially committing to democratic governance, Vargas assumed dictatorial powers following a [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|self-coup in 1937]], marking the beginning of the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]]. Democracy was restored after [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|Vargas' ousting in 1945]]. An authoritarian [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]] emerged [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|in 1964]] and ruled until 1985, after which civilian governance resumed. Brazil's current [[:en:Constitution_of_Brazil|constitution]], enacted in 1988, defines it as a [[:en:Democracy|democratic]] [[:en:Federal_republic|federal republic]].<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> Brazil is a [[:en:Regional_power|regional]] and [[:en:Middle_power|middle power]]<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> and [[:en:Emerging_power|rising global power]].<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> It is an [[:en:Emerging_market|emerging]],<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> [[:en:Developing_country|upper-middle income]] economy and [[:en:Newly_industrialized_country|newly industrialized country]],<ref>{{Cite web |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617091704/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-date=17 June 2019 |access-date=29 September 2019 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref> with [[:en:List_of_countries_by_GDP_(nominal)|one of the 10 largest economies]] in the world in both nominal and [[:en:List_of_countries_by_GDP_(PPP)|PPP]] terms,<ref>{{Cite web |title=CIA – The World Factbook – Country Comparisons – GDP (purchasing power parity) |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-date=4 June 2011 |access-date=25 January 2011 |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> the largest economy in [[:en:Latin_America|Latin America]] and the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], and the [[:en:List_of_countries_by_total_wealth|largest share of wealth]] in South America. With a [[:en:Economic_Complexity_Index|complex]] and highly diversified economy, Brazil is one of the world's major or primary exporters of various [[:en:Agriculture_in_Brazil|agricultural goods]], [[:en:Mining_in_Brazil|mineral resources]], and [[:en:Industry_in_Brazil|manufactured products]].<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> Due to its rich culture and history, the country ranks [[:en:List_of_World_Heritage_Sites_in_Brazil|thirteenth in the world]] by number of [[:en:UNESCO|UNESCO]] [[:en:World_Heritage_Site|World Heritage Sites]].<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> Brazil is a founding member of the [[:en:United_Nations|United Nations]], the [[:en:G20|G20]], [[:en:BRICS|BRICS]], [[:en:G4_nations|G4]], [[:en:Mercosur|Mercosur]], [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]], [[:en:Organization_of_Ibero-American_States|Organization of Ibero-American States]], and the [[:en:Community_of_Portuguese_Language_Countries|Community of Portuguese Language Countries]]; it is also an observer state of the [[:en:Arab_League|Arab League]] and a [[:en:Major_non-NATO_ally|major non-NATO ally]] of the [[:en:United_States|United States]].<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] oamg88qzuqq33bp9yog96k5wck84wjo 749073 749072 2025-06-15T17:49:53Z BuddhikaW88 37808 749073 wikitext text/x-wiki '''බ්‍රසීලය''',{{efn|{{langx|pt|Brasil}}, {{IPA|pt-BR|bɾaˈziw|pron|Pt-br-brasil.ogg}}.}} නිල වශයෙන් '''බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය''', දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම රටයි. එය භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලෝකයේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර ජනගහනය අනුව හත්වන විශාලතම රට වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 212 කට වඩා වැඩිය. මෙම රට ප්‍රාන්ත 26 කින් සහ ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කයකින් සමන්විත සම්මේලනයක් වන අතර එය අගනුවර වන බ්‍රසීලියාවට සත්කාරකත්වය සපයයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සාඕ පවුලෝ වන අතර පසුව රියෝ ද ජැනයිරෝ වේ. ලොව වැඩිම පෘතුගීසි කථිකයන් සිටින බ්‍රසීලය සහ පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන ඇමරිකානු මහාද්වීපවල එකම රට වේ. Bounded by the [[:en:Atlantic_Ocean|Atlantic Ocean]] on the east, Brazil has a [[:en:Coastline_of_Brazil|coastline]] of {{convert|7491|km|mi|0|sp=us}}.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> Covering roughly half of South America's land area, it [[:en:Borders_of_Brazil|borders all other countries and territories]] on the continent except [[:en:Ecuador|Ecuador]] and [[:en:Chile|Chile]].<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> Brazil encompasses a wide range of tropical and subtropical landscapes, as well as [[:en:Pantanal|wetlands]], [[:en:Cerrado|savannas]], [[:en:Brazilian_Highlands|plateaus]], and low mountains. It contains most of the [[:en:Amazon_basin|Amazon basin]], including the [[:en:Amazon_River|world’s largest river system]] and most extensive [[:en:Old-growth_forest|virgin]] [[:en:Amazon_rainforest|tropical forest]]. Brazil has diverse [[:en:Wildlife_of_Brazil|wildlife]], a variety of [[:en:Environment_of_Brazil|ecological systems]], and extensive natural resources spanning numerous [[:en:Protected_areas_of_Brazil|protected habitats]].<ref name="CIA Geo" /> The country ranks first among 17 [[:en:Megadiverse_countries|megadiverse countries]], with its natural heritage being the subject of significant global interest, as [[:en:Environmental_degradation|environmental degradation]] (through processes such as [[:en:Deforestation_in_Brazil|deforestation]]) directly affect global issues such as [[:en:Climate_change_in_Brazil|climate change]] and [[:en:Biodiversity_loss|biodiversity loss]]. Brazil was inhabited by [[:en:Pre-Cabraline_history_of_Brazil|various indigenous peoples]] prior to the [[:en:Discovery_of_Brazil|landing]] of Portuguese explorer [[:en:Pedro_Álvares_Cabral|Pedro Álvares Cabral]] in 1500. It was claimed and settled by [[:en:Portuguese_Empire|Portugal]], which imported [[:en:Slavery_in_Brazil|enslaved Africans]] to work on [[:en:Brazilian_sugar_cycle|plantations]]. Brazil remained a [[:en:Colonial_Brazil|colony]] until 1815, when it was elevated to the rank of a [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|united kingdom with Portugal]] after the [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|transfer of the Portuguese court to Rio de Janeiro]]. Prince [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro of Braganza]] declared the country's [[:en:Independence_of_Brazil|independence]] in 1822, establishing the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]], a [[:en:Unitary_state|unitary state]] governed under a [[:en:Parliamentary_sovereignty|parliamentary]] [[:en:Brazilian_imperial_family|constitutional monarchy]]. Brazil's [[:en:Brazilian_Constitution_of_1824|first constitution in 1824]] established a bicameral legislature, now called the [[:en:Brazilian_National_Congress|National Congress]], and enshrined principles such as freedom of religion and the press, but retained slavery, which was [[:en:Abolitionism_in_Brazil|gradually abolished]] throughout the 19th century until its [[:en:Lei_Áurea|final abolition in 1888]]. Brazil became a [[:en:First_Brazilian_Republic|presidential republic]] following a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup d'état]] in 1889. An [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|armed revolution in 1930]] put an end to the First Republic and brought [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]] to power. While initially committing to democratic governance, Vargas assumed dictatorial powers following a [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|self-coup in 1937]], marking the beginning of the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]]. Democracy was restored after [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|Vargas' ousting in 1945]]. An authoritarian [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]] emerged [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|in 1964]] and ruled until 1985, after which civilian governance resumed. Brazil's current [[:en:Constitution_of_Brazil|constitution]], enacted in 1988, defines it as a [[:en:Democracy|democratic]] [[:en:Federal_republic|federal republic]].<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> Brazil is a [[:en:Regional_power|regional]] and [[:en:Middle_power|middle power]]<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> and [[:en:Emerging_power|rising global power]].<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> It is an [[:en:Emerging_market|emerging]],<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> [[:en:Developing_country|upper-middle income]] economy and [[:en:Newly_industrialized_country|newly industrialized country]],<ref>{{Cite web |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617091704/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-date=17 June 2019 |access-date=29 September 2019 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref> with [[:en:List_of_countries_by_GDP_(nominal)|one of the 10 largest economies]] in the world in both nominal and [[:en:List_of_countries_by_GDP_(PPP)|PPP]] terms,<ref>{{Cite web |title=CIA – The World Factbook – Country Comparisons – GDP (purchasing power parity) |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-date=4 June 2011 |access-date=25 January 2011 |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> the largest economy in [[:en:Latin_America|Latin America]] and the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], and the [[:en:List_of_countries_by_total_wealth|largest share of wealth]] in South America. With a [[:en:Economic_Complexity_Index|complex]] and highly diversified economy, Brazil is one of the world's major or primary exporters of various [[:en:Agriculture_in_Brazil|agricultural goods]], [[:en:Mining_in_Brazil|mineral resources]], and [[:en:Industry_in_Brazil|manufactured products]].<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> Due to its rich culture and history, the country ranks [[:en:List_of_World_Heritage_Sites_in_Brazil|thirteenth in the world]] by number of [[:en:UNESCO|UNESCO]] [[:en:World_Heritage_Site|World Heritage Sites]].<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> Brazil is a founding member of the [[:en:United_Nations|United Nations]], the [[:en:G20|G20]], [[:en:BRICS|BRICS]], [[:en:G4_nations|G4]], [[:en:Mercosur|Mercosur]], [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]], [[:en:Organization_of_Ibero-American_States|Organization of Ibero-American States]], and the [[:en:Community_of_Portuguese_Language_Countries|Community of Portuguese Language Countries]]; it is also an observer state of the [[:en:Arab_League|Arab League]] and a [[:en:Major_non-NATO_ally|major non-NATO ally]] of the [[:en:United_States|United States]].<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] g6ep2icqnvk5pap5dbkdktpev6z0iee 749074 749073 2025-06-15T17:52:10Z BuddhikaW88 37808 749074 wikitext text/x-wiki '''බ්‍රසීලය''',{{efn|{{langx|pt|Brasil}}, {{IPA|pt-BR|bɾaˈziw|pron|Pt-br-brasil.ogg}}.}} නිල වශයෙන් '''බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය''', දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම රටයි. එය භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලෝකයේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර ජනගහනය අනුව හත්වන විශාලතම රට වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 212 කට වඩා වැඩිය. මෙම රට ප්‍රාන්ත 26 කින් සහ ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කයකින් සමන්විත සම්මේලනයක් වන අතර එය අගනුවර වන බ්‍රසීලියාවට සත්කාරකත්වය සපයයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සාඕ පවුලෝ වන අතර පසුව රියෝ ද ජැනයිරෝ වේ. ලොව වැඩිම පෘතුගීසි කථිකයන් සිටින බ්‍රසීලය සහ පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන ඇමරිකානු මහාද්වීපවල එකම රට වේ. Bounded by the [[:en:Atlantic_Ocean|Atlantic Ocean]] on the east, Brazil has a [[:en:Coastline_of_Brazil|coastline]] of {{convert|7491|km|mi|0|sp=us}}.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> Covering roughly half of South America's land area, it [[:en:Borders_of_Brazil|borders all other countries and territories]] on the continent except [[:en:Ecuador|Ecuador]] and [[:en:Chile|Chile]]. Brazil encompasses a wide range of tropical and subtropical landscapes, as well as [[:en:Pantanal|wetlands]], [[:en:Cerrado|savannas]], [[:en:Brazilian_Highlands|plateaus]], and low mountains. It contains most of the [[:en:Amazon_basin|Amazon basin]], including the [[:en:Amazon_River|world’s largest river system]] and most extensive [[:en:Old-growth_forest|virgin]] [[:en:Amazon_rainforest|tropical forest]]. Brazil has diverse [[:en:Wildlife_of_Brazil|wildlife]], a variety of [[:en:Environment_of_Brazil|ecological systems]], and extensive natural resources spanning numerous [[:en:Protected_areas_of_Brazil|protected habitats]]. The country ranks first among 17 [[:en:Megadiverse_countries|megadiverse countries]], with its natural heritage being the subject of significant global interest, as [[:en:Environmental_degradation|environmental degradation]] (through processes such as [[:en:Deforestation_in_Brazil|deforestation]]) directly affect global issues such as [[:en:Climate_change_in_Brazil|climate change]] and [[:en:Biodiversity_loss|biodiversity loss]]. නැගෙනහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වූ බ්‍රසීලයට කිලෝමීටර් 7,491 (සැතපුම් 4,655) ක වෙරළ තීරයක් ඇත.<ref name="CIA Geo" /> දකුණු ඇමරිකාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් අඩක් පමණ ආවරණය වන එය, ඉක්වදෝරය සහ චිලී හැර මහාද්වීපයේ අනෙකුත් සියලුම රටවල් සහ භූමි ප්‍රදේශවලට මායිම් වේ.<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> බ්‍රසීලය පුළුල් පරාසයක නිවර්තන සහ උපනිවර්තන භූ දර්ශන මෙන්ම තෙත්බිම්, සැවානා, සානු සහ පහත් කඳු ආවරණය කරයි. ලොව විශාලතම ගංගා පද්ධතිය සහ වඩාත් පුළුල් කන්‍යා නිවර්තන වනාන්තරය ඇතුළුව ඇමසන් ද්‍රෝණියේ වැඩි කොටසක් එහි අඩංගු වේ. බ්‍රසීලයේ විවිධ වන ජීවීන්, විවිධ පාරිසරික පද්ධති සහ ආරක්ෂිත වාසස්ථාන රාශියක් පුරා විහිදෙන පුළුල් ස්වාභාවික සම්පත් ඇත.<ref name="CIA Geo" /> මහා විවිධත්වය සහිත රටවල් 17 අතර රට පළමු ස්ථානයේ සිටින අතර, එහි ස්වාභාවික උරුමය සැලකිය යුතු ගෝලීය උනන්දුවක් දක්වන විෂය වේ, මන්ද පාරිසරික හායනය (වන විනාශය වැනි ක්‍රියාවලීන් හරහා) දේශගුණික විපර්යාස සහ ජෛව විවිධත්වය අහිමි වීම වැනි ගෝලීය ගැටළු වලට සෘජුවම බලපායි. 1500 දී පෘතුගීසි ගවේෂක පෙඩ්‍රෝ අල්වාරෙස් කබ්රාල් ගොඩබෑමට පෙර බ්‍රසීලයේ විවිධ ස්වදේශික ජනයා වාසය කළහ. වතුකරයේ වැඩ කිරීම සඳහා වහල් අප්‍රිකානුවන් ආනයනය කළ පෘතුගාලය විසින් එය හිමිකර ගෙන පදිංචි කරන ලදී. 1815 වන තෙක් බ්‍රසීලය යටත් විජිතයක් ලෙස පැවති අතර, පෘතුගීසි අධිකරණය රියෝ ද ජැනයිරෝ වෙත මාරු කිරීමෙන් පසු එය පෘතුගාලය සමඟ එක්සත් රාජධානියක් දක්වා උසස් කරන ලදී. බ්‍රගන්සාහි පෙඩ්‍රෝ කුමරු 1822 දී රටේ නිදහස ප්‍රකාශයට පත් කරමින් පාර්ලිමේන්තු ව්‍යවස්ථාමය රාජාණ්ඩුවක් යටතේ පාලනය වන ඒකීය රාජ්‍යයක් වන බ්‍රසීල අධිරාජ්‍යය ස්ථාපිත කළේය. 1824 දී බ්‍රසීලයේ පළමු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ද්වි-මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් ස්ථාපිත කරන ලද අතර එය දැන් ජාතික කොංග්‍රසය ලෙස හැඳින්වේ, සහ ආගමික නිදහස සහ මාධ්‍ය නිදහස වැනි මූලධර්ම ඇතුළත් කරන ලද නමුත් වහල්භාවය රඳවා ගත් අතර, එය 19 වන සියවස පුරාම ක්‍රමයෙන් අහෝසි කරන ලද අතර 1888 දී එහි අවසාන අහෝසි කිරීම දක්වා. 1889 දී හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් පසු බ්‍රසීලය ජනාධිපති ජනරජයක් බවට පත්විය. 1930 දී සන්නද්ධ විප්ලවයක් පළමු ජනරජය අවසන් කර ගෙටුලියෝ වර්ගාස් බලයට ගෙන ආවේය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයට මුලින් කැපවී සිටියද, 1937 දී ස්වයං කුමන්ත්‍රණයකින් පසුව වර්ගාස් ඒකාධිපති බලතල ලබා ගත් අතර එය එස්ටාඩෝ නොවෝ හි ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. 1945 දී වර්ගාස් බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යථා තත්ත්වයට පත් කරන ලදී. 1964 දී ඒකාධිපති මිලිටරි ඒකාධිපතිත්වයක් මතු වූ අතර 1985 දක්වා පාලනය කළ අතර ඉන් පසුව සිවිල් පාලනය නැවත ආරම්භ විය. 1988 දී බලාත්මක කරන ලද බ්‍රසීලයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ෆෙඩරල් ජනරජයක් ලෙස අර්ථ දක්වයි.<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> බ්‍රසීලය කලාපීය සහ මධ්‍යම බලවතෙකි<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> සහ නැගී එන ගෝලීය බලවතෙකි.<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> එය නාමික සහ PPP යන දෙකෙන්ම ලෝකයේ විශාලතම ආර්ථිකයන් 10 න් එකක් වන,<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> ලතින් ඇමරිකාවේ සහ දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ආර්ථිකය වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ධනයේ විශාලතම කොටස වේ. සංකීර්ණ හා බෙහෙවින් විවිධාංගීකරණය වූ ආර්ථිකයක් සහිත බ්‍රසීලය, විවිධ කෘෂිකාර්මික භාණ්ඩ, ඛනිජ සම්පත් සහ නිෂ්පාදිත නිෂ්පාදනවල ලෝකයේ ප්‍රධාන හෝ ප්‍රාථමික අපනයනකරුවන්ගෙන් එකකි.<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> එහි පොහොසත් සංස්කෘතිය සහ ඉතිහාසය හේතුවෙන්, රට යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථාන ගණන අනුව ලෝකයේ දහතුන්වන ස්ථානයේ සිටී.<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> බ්‍රසීලය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, G20, BRICS, G4, Mercosur, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය, Ibero-American රාජ්‍ය සංවිධානය සහ පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවෙහි ආරම්භක සාමාජිකයෙකි; එය අරාබි ලීගයේ නිරීක්ෂක රාජ්‍යයක් සහ එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රධාන නේටෝ නොවන මිත්‍රයෙකි.<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> Brazil was inhabited by [[:en:Pre-Cabraline_history_of_Brazil|various indigenous peoples]] prior to the [[:en:Discovery_of_Brazil|landing]] of Portuguese explorer [[:en:Pedro_Álvares_Cabral|Pedro Álvares Cabral]] in 1500. It was claimed and settled by [[:en:Portuguese_Empire|Portugal]], which imported [[:en:Slavery_in_Brazil|enslaved Africans]] to work on [[:en:Brazilian_sugar_cycle|plantations]]. Brazil remained a [[:en:Colonial_Brazil|colony]] until 1815, when it was elevated to the rank of a [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|united kingdom with Portugal]] after the [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|transfer of the Portuguese court to Rio de Janeiro]]. Prince [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro of Braganza]] declared the country's [[:en:Independence_of_Brazil|independence]] in 1822, establishing the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]], a [[:en:Unitary_state|unitary state]] governed under a [[:en:Parliamentary_sovereignty|parliamentary]] [[:en:Brazilian_imperial_family|constitutional monarchy]]. Brazil's [[:en:Brazilian_Constitution_of_1824|first constitution in 1824]] established a bicameral legislature, now called the [[:en:Brazilian_National_Congress|National Congress]], and enshrined principles such as freedom of religion and the press, but retained slavery, which was [[:en:Abolitionism_in_Brazil|gradually abolished]] throughout the 19th century until its [[:en:Lei_Áurea|final abolition in 1888]]. Brazil became a [[:en:First_Brazilian_Republic|presidential republic]] following a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup d'état]] in 1889. An [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|armed revolution in 1930]] put an end to the First Republic and brought [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]] to power. While initially committing to democratic governance, Vargas assumed dictatorial powers following a [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|self-coup in 1937]], marking the beginning of the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]]. Democracy was restored after [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|Vargas' ousting in 1945]]. An authoritarian [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]] emerged [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|in 1964]] and ruled until 1985, after which civilian governance resumed. Brazil's current [[:en:Constitution_of_Brazil|constitution]], enacted in 1988, defines it as a [[:en:Democracy|democratic]] [[:en:Federal_republic|federal republic]]. Brazil is a [[:en:Regional_power|regional]] and [[:en:Middle_power|middle power]]<nowiki/>and [[:en:Emerging_power|rising global power]]. It is an [[:en:Emerging_market|emerging]], [[:en:Developing_country|upper-middle income]] economy and [[:en:Newly_industrialized_country|newly industrialized country]],<ref>{{Cite web |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617091704/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-date=17 June 2019 |access-date=29 September 2019 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref> with [[:en:List_of_countries_by_GDP_(nominal)|one of the 10 largest economies]] in the world in both nominal and [[:en:List_of_countries_by_GDP_(PPP)|PPP]] terms,<ref>{{Cite web |title=CIA – The World Factbook – Country Comparisons – GDP (purchasing power parity) |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-date=4 June 2011 |access-date=25 January 2011 |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> the largest economy in [[:en:Latin_America|Latin America]] and the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], and the [[:en:List_of_countries_by_total_wealth|largest share of wealth]] in South America. With a [[:en:Economic_Complexity_Index|complex]] and highly diversified economy, Brazil is one of the world's major or primary exporters of various [[:en:Agriculture_in_Brazil|agricultural goods]], [[:en:Mining_in_Brazil|mineral resources]], and [[:en:Industry_in_Brazil|manufactured products]]. Due to its rich culture and history, the country ranks [[:en:List_of_World_Heritage_Sites_in_Brazil|thirteenth in the world]] by number of [[:en:UNESCO|UNESCO]] [[:en:World_Heritage_Site|World Heritage Sites]]. Brazil is a founding member of the [[:en:United_Nations|United Nations]], the [[:en:G20|G20]], [[:en:BRICS|BRICS]], [[:en:G4_nations|G4]], [[:en:Mercosur|Mercosur]], [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]], [[:en:Organization_of_Ibero-American_States|Organization of Ibero-American States]], and the [[:en:Community_of_Portuguese_Language_Countries|Community of Portuguese Language Countries]]; it is also an observer state of the [[:en:Arab_League|Arab League]] and a [[:en:Major_non-NATO_ally|major non-NATO ally]] of the [[:en:United_States|United States]] ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] 5i30y1dmble8i8ac0m7noh0zrl8i851 749075 749074 2025-06-15T17:52:23Z BuddhikaW88 37808 749075 wikitext text/x-wiki '''බ්‍රසීලය''',{{efn|{{langx|pt|Brasil}}, {{IPA|pt-BR|bɾaˈziw|pron|Pt-br-brasil.ogg}}.}} නිල වශයෙන් '''බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය''', දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම රටයි. එය භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලෝකයේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර ජනගහනය අනුව හත්වන විශාලතම රට වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 212 කට වඩා වැඩිය. මෙම රට ප්‍රාන්ත 26 කින් සහ ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කයකින් සමන්විත සම්මේලනයක් වන අතර එය අගනුවර වන බ්‍රසීලියාවට සත්කාරකත්වය සපයයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සාඕ පවුලෝ වන අතර පසුව රියෝ ද ජැනයිරෝ වේ. ලොව වැඩිම පෘතුගීසි කථිකයන් සිටින බ්‍රසීලය සහ පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන ඇමරිකානු මහාද්වීපවල එකම රට වේ. නැගෙනහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වූ බ්‍රසීලයට කිලෝමීටර් 7,491 (සැතපුම් 4,655) ක වෙරළ තීරයක් ඇත.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> දකුණු ඇමරිකාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් අඩක් පමණ ආවරණය වන එය, ඉක්වදෝරය සහ චිලී හැර මහාද්වීපයේ අනෙකුත් සියලුම රටවල් සහ භූමි ප්‍රදේශවලට මායිම් වේ.<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> බ්‍රසීලය පුළුල් පරාසයක නිවර්තන සහ උපනිවර්තන භූ දර්ශන මෙන්ම තෙත්බිම්, සැවානා, සානු සහ පහත් කඳු ආවරණය කරයි. ලොව විශාලතම ගංගා පද්ධතිය සහ වඩාත් පුළුල් කන්‍යා නිවර්තන වනාන්තරය ඇතුළුව ඇමසන් ද්‍රෝණියේ වැඩි කොටසක් එහි අඩංගු වේ. බ්‍රසීලයේ විවිධ වන ජීවීන්, විවිධ පාරිසරික පද්ධති සහ ආරක්ෂිත වාසස්ථාන රාශියක් පුරා විහිදෙන පුළුල් ස්වාභාවික සම්පත් ඇත.<ref name="CIA Geo" /> මහා විවිධත්වය සහිත රටවල් 17 අතර රට පළමු ස්ථානයේ සිටින අතර, එහි ස්වාභාවික උරුමය සැලකිය යුතු ගෝලීය උනන්දුවක් දක්වන විෂය වේ, මන්ද පාරිසරික හායනය (වන විනාශය වැනි ක්‍රියාවලීන් හරහා) දේශගුණික විපර්යාස සහ ජෛව විවිධත්වය අහිමි වීම වැනි ගෝලීය ගැටළු වලට සෘජුවම බලපායි. 1500 දී පෘතුගීසි ගවේෂක පෙඩ්‍රෝ අල්වාරෙස් කබ්රාල් ගොඩබෑමට පෙර බ්‍රසීලයේ විවිධ ස්වදේශික ජනයා වාසය කළහ. වතුකරයේ වැඩ කිරීම සඳහා වහල් අප්‍රිකානුවන් ආනයනය කළ පෘතුගාලය විසින් එය හිමිකර ගෙන පදිංචි කරන ලදී. 1815 වන තෙක් බ්‍රසීලය යටත් විජිතයක් ලෙස පැවති අතර, පෘතුගීසි අධිකරණය රියෝ ද ජැනයිරෝ වෙත මාරු කිරීමෙන් පසු එය පෘතුගාලය සමඟ එක්සත් රාජධානියක් දක්වා උසස් කරන ලදී. බ්‍රගන්සාහි පෙඩ්‍රෝ කුමරු 1822 දී රටේ නිදහස ප්‍රකාශයට පත් කරමින් පාර්ලිමේන්තු ව්‍යවස්ථාමය රාජාණ්ඩුවක් යටතේ පාලනය වන ඒකීය රාජ්‍යයක් වන බ්‍රසීල අධිරාජ්‍යය ස්ථාපිත කළේය. 1824 දී බ්‍රසීලයේ පළමු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ද්වි-මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් ස්ථාපිත කරන ලද අතර එය දැන් ජාතික කොංග්‍රසය ලෙස හැඳින්වේ, සහ ආගමික නිදහස සහ මාධ්‍ය නිදහස වැනි මූලධර්ම ඇතුළත් කරන ලද නමුත් වහල්භාවය රඳවා ගත් අතර, එය 19 වන සියවස පුරාම ක්‍රමයෙන් අහෝසි කරන ලද අතර 1888 දී එහි අවසාන අහෝසි කිරීම දක්වා. 1889 දී හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් පසු බ්‍රසීලය ජනාධිපති ජනරජයක් බවට පත්විය. 1930 දී සන්නද්ධ විප්ලවයක් පළමු ජනරජය අවසන් කර ගෙටුලියෝ වර්ගාස් බලයට ගෙන ආවේය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයට මුලින් කැපවී සිටියද, 1937 දී ස්වයං කුමන්ත්‍රණයකින් පසුව වර්ගාස් ඒකාධිපති බලතල ලබා ගත් අතර එය එස්ටාඩෝ නොවෝ හි ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. 1945 දී වර්ගාස් බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යථා තත්ත්වයට පත් කරන ලදී. 1964 දී ඒකාධිපති මිලිටරි ඒකාධිපතිත්වයක් මතු වූ අතර 1985 දක්වා පාලනය කළ අතර ඉන් පසුව සිවිල් පාලනය නැවත ආරම්භ විය. 1988 දී බලාත්මක කරන ලද බ්‍රසීලයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ෆෙඩරල් ජනරජයක් ලෙස අර්ථ දක්වයි.<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> බ්‍රසීලය කලාපීය සහ මධ්‍යම බලවතෙකි<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> සහ නැගී එන ගෝලීය බලවතෙකි.<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> එය නාමික සහ PPP යන දෙකෙන්ම ලෝකයේ විශාලතම ආර්ථිකයන් 10 න් එකක් වන,<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> ලතින් ඇමරිකාවේ සහ දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ආර්ථිකය වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ධනයේ විශාලතම කොටස වේ. සංකීර්ණ හා බෙහෙවින් විවිධාංගීකරණය වූ ආර්ථිකයක් සහිත බ්‍රසීලය, විවිධ කෘෂිකාර්මික භාණ්ඩ, ඛනිජ සම්පත් සහ නිෂ්පාදිත නිෂ්පාදනවල ලෝකයේ ප්‍රධාන හෝ ප්‍රාථමික අපනයනකරුවන්ගෙන් එකකි.<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> එහි පොහොසත් සංස්කෘතිය සහ ඉතිහාසය හේතුවෙන්, රට යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථාන ගණන අනුව ලෝකයේ දහතුන්වන ස්ථානයේ සිටී.<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> බ්‍රසීලය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, G20, BRICS, G4, Mercosur, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය, Ibero-American රාජ්‍ය සංවිධානය සහ පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවෙහි ආරම්භක සාමාජිකයෙකි; එය අරාබි ලීගයේ නිරීක්ෂක රාජ්‍යයක් සහ එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රධාන නේටෝ නොවන මිත්‍රයෙකි.<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> Brazil was inhabited by [[:en:Pre-Cabraline_history_of_Brazil|various indigenous peoples]] prior to the [[:en:Discovery_of_Brazil|landing]] of Portuguese explorer [[:en:Pedro_Álvares_Cabral|Pedro Álvares Cabral]] in 1500. It was claimed and settled by [[:en:Portuguese_Empire|Portugal]], which imported [[:en:Slavery_in_Brazil|enslaved Africans]] to work on [[:en:Brazilian_sugar_cycle|plantations]]. Brazil remained a [[:en:Colonial_Brazil|colony]] until 1815, when it was elevated to the rank of a [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|united kingdom with Portugal]] after the [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|transfer of the Portuguese court to Rio de Janeiro]]. Prince [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro of Braganza]] declared the country's [[:en:Independence_of_Brazil|independence]] in 1822, establishing the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]], a [[:en:Unitary_state|unitary state]] governed under a [[:en:Parliamentary_sovereignty|parliamentary]] [[:en:Brazilian_imperial_family|constitutional monarchy]]. Brazil's [[:en:Brazilian_Constitution_of_1824|first constitution in 1824]] established a bicameral legislature, now called the [[:en:Brazilian_National_Congress|National Congress]], and enshrined principles such as freedom of religion and the press, but retained slavery, which was [[:en:Abolitionism_in_Brazil|gradually abolished]] throughout the 19th century until its [[:en:Lei_Áurea|final abolition in 1888]]. Brazil became a [[:en:First_Brazilian_Republic|presidential republic]] following a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup d'état]] in 1889. An [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|armed revolution in 1930]] put an end to the First Republic and brought [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]] to power. While initially committing to democratic governance, Vargas assumed dictatorial powers following a [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|self-coup in 1937]], marking the beginning of the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]]. Democracy was restored after [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|Vargas' ousting in 1945]]. An authoritarian [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]] emerged [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|in 1964]] and ruled until 1985, after which civilian governance resumed. Brazil's current [[:en:Constitution_of_Brazil|constitution]], enacted in 1988, defines it as a [[:en:Democracy|democratic]] [[:en:Federal_republic|federal republic]]. Brazil is a [[:en:Regional_power|regional]] and [[:en:Middle_power|middle power]]<nowiki/>and [[:en:Emerging_power|rising global power]]. It is an [[:en:Emerging_market|emerging]], [[:en:Developing_country|upper-middle income]] economy and [[:en:Newly_industrialized_country|newly industrialized country]],<ref>{{Cite web |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617091704/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=2200&sg=All+countries+%2f+Emerging+market+and+developing+economies |archive-date=17 June 2019 |access-date=29 September 2019 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref> with [[:en:List_of_countries_by_GDP_(nominal)|one of the 10 largest economies]] in the world in both nominal and [[:en:List_of_countries_by_GDP_(PPP)|PPP]] terms,<ref>{{Cite web |title=CIA – The World Factbook – Country Comparisons – GDP (purchasing power parity) |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |archive-date=4 June 2011 |access-date=25 January 2011 |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> the largest economy in [[:en:Latin_America|Latin America]] and the [[:en:Southern_Hemisphere|Southern Hemisphere]], and the [[:en:List_of_countries_by_total_wealth|largest share of wealth]] in South America. With a [[:en:Economic_Complexity_Index|complex]] and highly diversified economy, Brazil is one of the world's major or primary exporters of various [[:en:Agriculture_in_Brazil|agricultural goods]], [[:en:Mining_in_Brazil|mineral resources]], and [[:en:Industry_in_Brazil|manufactured products]]. Due to its rich culture and history, the country ranks [[:en:List_of_World_Heritage_Sites_in_Brazil|thirteenth in the world]] by number of [[:en:UNESCO|UNESCO]] [[:en:World_Heritage_Site|World Heritage Sites]]. Brazil is a founding member of the [[:en:United_Nations|United Nations]], the [[:en:G20|G20]], [[:en:BRICS|BRICS]], [[:en:G4_nations|G4]], [[:en:Mercosur|Mercosur]], [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]], [[:en:Organization_of_Ibero-American_States|Organization of Ibero-American States]], and the [[:en:Community_of_Portuguese_Language_Countries|Community of Portuguese Language Countries]]; it is also an observer state of the [[:en:Arab_League|Arab League]] and a [[:en:Major_non-NATO_ally|major non-NATO ally]] of the [[:en:United_States|United States]] ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] jvmm8xec5izobawvhf72vocc1vhp9oy 749076 749075 2025-06-15T17:52:39Z BuddhikaW88 37808 749076 wikitext text/x-wiki '''බ්‍රසීලය''',{{efn|{{langx|pt|Brasil}}, {{IPA|pt-BR|bɾaˈziw|pron|Pt-br-brasil.ogg}}.}} නිල වශයෙන් '''බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය''', දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම රටයි. එය භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලෝකයේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර ජනගහනය අනුව හත්වන විශාලතම රට වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 212 කට වඩා වැඩිය. මෙම රට ප්‍රාන්ත 26 කින් සහ ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කයකින් සමන්විත සම්මේලනයක් වන අතර එය අගනුවර වන බ්‍රසීලියාවට සත්කාරකත්වය සපයයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සාඕ පවුලෝ වන අතර පසුව රියෝ ද ජැනයිරෝ වේ. ලොව වැඩිම පෘතුගීසි කථිකයන් සිටින බ්‍රසීලය සහ පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන ඇමරිකානු මහාද්වීපවල එකම රට වේ. නැගෙනහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වූ බ්‍රසීලයට කිලෝමීටර් 7,491 (සැතපුම් 4,655) ක වෙරළ තීරයක් ඇත.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> දකුණු ඇමරිකාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් අඩක් පමණ ආවරණය වන එය, ඉක්වදෝරය සහ චිලී හැර මහාද්වීපයේ අනෙකුත් සියලුම රටවල් සහ භූමි ප්‍රදේශවලට මායිම් වේ.<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> බ්‍රසීලය පුළුල් පරාසයක නිවර්තන සහ උපනිවර්තන භූ දර්ශන මෙන්ම තෙත්බිම්, සැවානා, සානු සහ පහත් කඳු ආවරණය කරයි. ලොව විශාලතම ගංගා පද්ධතිය සහ වඩාත් පුළුල් කන්‍යා නිවර්තන වනාන්තරය ඇතුළුව ඇමසන් ද්‍රෝණියේ වැඩි කොටසක් එහි අඩංගු වේ. බ්‍රසීලයේ විවිධ වන ජීවීන්, විවිධ පාරිසරික පද්ධති සහ ආරක්ෂිත වාසස්ථාන රාශියක් පුරා විහිදෙන පුළුල් ස්වාභාවික සම්පත් ඇත.<ref name="CIA Geo" /> මහා විවිධත්වය සහිත රටවල් 17 අතර රට පළමු ස්ථානයේ සිටින අතර, එහි ස්වාභාවික උරුමය සැලකිය යුතු ගෝලීය උනන්දුවක් දක්වන විෂය වේ, මන්ද පාරිසරික හායනය (වන විනාශය වැනි ක්‍රියාවලීන් හරහා) දේශගුණික විපර්යාස සහ ජෛව විවිධත්වය අහිමි වීම වැනි ගෝලීය ගැටළු වලට සෘජුවම බලපායි. 1500 දී පෘතුගීසි ගවේෂක පෙඩ්‍රෝ අල්වාරෙස් කබ්රාල් ගොඩබෑමට පෙර බ්‍රසීලයේ විවිධ ස්වදේශික ජනයා වාසය කළහ. වතුකරයේ වැඩ කිරීම සඳහා වහල් අප්‍රිකානුවන් ආනයනය කළ පෘතුගාලය විසින් එය හිමිකර ගෙන පදිංචි කරන ලදී. 1815 වන තෙක් බ්‍රසීලය යටත් විජිතයක් ලෙස පැවති අතර, පෘතුගීසි අධිකරණය රියෝ ද ජැනයිරෝ වෙත මාරු කිරීමෙන් පසු එය පෘතුගාලය සමඟ එක්සත් රාජධානියක් දක්වා උසස් කරන ලදී. බ්‍රගන්සාහි පෙඩ්‍රෝ කුමරු 1822 දී රටේ නිදහස ප්‍රකාශයට පත් කරමින් පාර්ලිමේන්තු ව්‍යවස්ථාමය රාජාණ්ඩුවක් යටතේ පාලනය වන ඒකීය රාජ්‍යයක් වන බ්‍රසීල අධිරාජ්‍යය ස්ථාපිත කළේය. 1824 දී බ්‍රසීලයේ පළමු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ද්වි-මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් ස්ථාපිත කරන ලද අතර එය දැන් ජාතික කොංග්‍රසය ලෙස හැඳින්වේ, සහ ආගමික නිදහස සහ මාධ්‍ය නිදහස වැනි මූලධර්ම ඇතුළත් කරන ලද නමුත් වහල්භාවය රඳවා ගත් අතර, එය 19 වන සියවස පුරාම ක්‍රමයෙන් අහෝසි කරන ලද අතර 1888 දී එහි අවසාන අහෝසි කිරීම දක්වා. 1889 දී හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් පසු බ්‍රසීලය ජනාධිපති ජනරජයක් බවට පත්විය. 1930 දී සන්නද්ධ විප්ලවයක් පළමු ජනරජය අවසන් කර ගෙටුලියෝ වර්ගාස් බලයට ගෙන ආවේය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයට මුලින් කැපවී සිටියද, 1937 දී ස්වයං කුමන්ත්‍රණයකින් පසුව වර්ගාස් ඒකාධිපති බලතල ලබා ගත් අතර එය එස්ටාඩෝ නොවෝ හි ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. 1945 දී වර්ගාස් බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යථා තත්ත්වයට පත් කරන ලදී. 1964 දී ඒකාධිපති මිලිටරි ඒකාධිපතිත්වයක් මතු වූ අතර 1985 දක්වා පාලනය කළ අතර ඉන් පසුව සිවිල් පාලනය නැවත ආරම්භ විය. 1988 දී බලාත්මක කරන ලද බ්‍රසීලයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ෆෙඩරල් ජනරජයක් ලෙස අර්ථ දක්වයි.<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> බ්‍රසීලය කලාපීය සහ මධ්‍යම බලවතෙකි<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> සහ නැගී එන ගෝලීය බලවතෙකි.<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> එය නාමික සහ PPP යන දෙකෙන්ම ලෝකයේ විශාලතම ආර්ථිකයන් 10 න් එකක් වන,<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> ලතින් ඇමරිකාවේ සහ දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ආර්ථිකය වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ධනයේ විශාලතම කොටස වේ. සංකීර්ණ හා බෙහෙවින් විවිධාංගීකරණය වූ ආර්ථිකයක් සහිත බ්‍රසීලය, විවිධ කෘෂිකාර්මික භාණ්ඩ, ඛනිජ සම්පත් සහ නිෂ්පාදිත නිෂ්පාදනවල ලෝකයේ ප්‍රධාන හෝ ප්‍රාථමික අපනයනකරුවන්ගෙන් එකකි.<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> එහි පොහොසත් සංස්කෘතිය සහ ඉතිහාසය හේතුවෙන්, රට යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථාන ගණන අනුව ලෝකයේ දහතුන්වන ස්ථානයේ සිටී.<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> බ්‍රසීලය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, G20, BRICS, G4, Mercosur, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය, Ibero-American රාජ්‍ය සංවිධානය සහ පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවෙහි ආරම්භක සාමාජිකයෙකි; එය අරාබි ලීගයේ නිරීක්ෂක රාජ්‍යයක් සහ එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රධාන නේටෝ නොවන මිත්‍රයෙකි.<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] hhgdp28o3qu1ts1vr1qyvl98jhnmdkq 749077 749076 2025-06-15T17:54:55Z BuddhikaW88 37808 749077 wikitext text/x-wiki '''බ්‍රසීලය''',{{efn|{{langx|pt|Brasil}}, {{IPA|pt-BR|bɾaˈziw|pron|Pt-br-brasil.ogg}}.}} නිල වශයෙන් '''බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය''', දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම රටයි. එය භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලෝකයේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර ජනගහනය අනුව හත්වන විශාලතම රට වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 212 කට වඩා වැඩිය. මෙම රට ප්‍රාන්ත 26 කින් සහ ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කයකින් සමන්විත සම්මේලනයක් වන අතර එය අගනුවර වන බ්‍රසීලියාවට සත්කාරකත්වය සපයයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සාඕ පවුලෝ වන අතර පසුව රියෝ ද ජැනයිරෝ වේ. ලොව වැඩිම පෘතුගීසි කථිකයන් සිටින බ්‍රසීලය සහ පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන ඇමරිකානු මහාද්වීපවල එකම රට වේ. නැගෙනහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වූ බ්‍රසීලයට කිලෝමීටර් 7,491 (සැතපුම් 4,655) ක වෙරළ තීරයක් ඇත.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> දකුණු ඇමරිකාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් අඩක් පමණ ආවරණය වන එය, ඉක්වදෝරය සහ චිලී හැර මහාද්වීපයේ අනෙකුත් සියලුම රටවල් සහ භූමි ප්‍රදේශවලට මායිම් වේ.<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> බ්‍රසීලය පුළුල් පරාසයක නිවර්තන සහ උපනිවර්තන භූ දර්ශන මෙන්ම තෙත්බිම්, සැවානා, සානු සහ පහත් කඳු ආවරණය කරයි. ලොව විශාලතම ගංගා පද්ධතිය සහ වඩාත් පුළුල් කන්‍යා නිවර්තන වනාන්තරය ඇතුළුව ඇමසන් ද්‍රෝණියේ වැඩි කොටසක් එහි අඩංගු වේ. බ්‍රසීලයේ විවිධ වන ජීවීන්, විවිධ පාරිසරික පද්ධති සහ ආරක්ෂිත වාසස්ථාන රාශියක් පුරා විහිදෙන පුළුල් ස්වාභාවික සම්පත් ඇත.<ref name="CIA Geo" /> මහා විවිධත්වය සහිත රටවල් 17 අතර රට පළමු ස්ථානයේ සිටින අතර, එහි ස්වාභාවික උරුමය සැලකිය යුතු ගෝලීය උනන්දුවක් දක්වන විෂය වේ, මන්ද පාරිසරික හායනය (වන විනාශය වැනි ක්‍රියාවලීන් හරහා) දේශගුණික විපර්යාස සහ ජෛව විවිධත්වය අහිමි වීම වැනි ගෝලීය ගැටළු වලට සෘජුවම බලපායි. 1500 දී පෘතුගීසි ගවේෂක පෙඩ්‍රෝ අල්වාරෙස් කබ්රාල් ගොඩබෑමට පෙර බ්‍රසීලයේ විවිධ ස්වදේශික ජනයා වාසය කළහ. වතුකරයේ වැඩ කිරීම සඳහා වහල් අප්‍රිකානුවන් ආනයනය කළ පෘතුගාලය විසින් එය හිමිකර ගෙන පදිංචි කරන ලදී. 1815 වන තෙක් බ්‍රසීලය යටත් විජිතයක් ලෙස පැවති අතර, පෘතුගීසි අධිකරණය රියෝ ද ජැනයිරෝ වෙත මාරු කිරීමෙන් පසු එය පෘතුගාලය සමඟ එක්සත් රාජධානියක් දක්වා උසස් කරන ලදී. බ්‍රගන්සාහි පෙඩ්‍රෝ කුමරු 1822 දී රටේ නිදහස ප්‍රකාශයට පත් කරමින් පාර්ලිමේන්තු ව්‍යවස්ථාමය රාජාණ්ඩුවක් යටතේ පාලනය වන ඒකීය රාජ්‍යයක් වන බ්‍රසීල අධිරාජ්‍යය ස්ථාපිත කළේය. 1824 දී බ්‍රසීලයේ පළමු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ද්වි-මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් ස්ථාපිත කරන ලද අතර එය දැන් ජාතික කොංග්‍රසය ලෙස හැඳින්වේ, සහ ආගමික නිදහස සහ මාධ්‍ය නිදහස වැනි මූලධර්ම ඇතුළත් කරන ලද නමුත් වහල්භාවය රඳවා ගත් අතර, එය 19 වන සියවස පුරාම ක්‍රමයෙන් අහෝසි කරන ලද අතර 1888 දී එහි අවසාන අහෝසි කිරීම දක්වා. 1889 දී හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් පසු බ්‍රසීලය ජනාධිපති ජනරජයක් බවට පත්විය. 1930 දී සන්නද්ධ විප්ලවයක් පළමු ජනරජය අවසන් කර ගෙටුලියෝ වර්ගාස් බලයට ගෙන ආවේය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයට මුලින් කැපවී සිටියද, 1937 දී ස්වයං කුමන්ත්‍රණයකින් පසුව වර්ගාස් ඒකාධිපති බලතල ලබා ගත් අතර එය එස්ටාඩෝ නොවෝ හි ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. 1945 දී වර්ගාස් බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යථා තත්ත්වයට පත් කරන ලදී. 1964 දී ඒකාධිපති මිලිටරි ඒකාධිපතිත්වයක් මතු වූ අතර 1985 දක්වා පාලනය කළ අතර ඉන් පසුව සිවිල් පාලනය නැවත ආරම්භ විය. 1988 දී බලාත්මක කරන ලද බ්‍රසීලයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ෆෙඩරල් ජනරජයක් ලෙස අර්ථ දක්වයි.<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> බ්‍රසීලය කලාපීය සහ මධ්‍යම බලවතෙකි<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> සහ නැගී එන ගෝලීය බලවතෙකි.<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> එය නාමික සහ PPP යන දෙකෙන්ම ලෝකයේ විශාලතම ආර්ථිකයන් 10 න් එකක් වන,<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> ලතින් ඇමරිකාවේ සහ දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ආර්ථිකය වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ධනයේ විශාලතම කොටස වේ. සංකීර්ණ හා බෙහෙවින් විවිධාංගීකරණය වූ ආර්ථිකයක් සහිත බ්‍රසීලය, විවිධ කෘෂිකාර්මික භාණ්ඩ, ඛනිජ සම්පත් සහ නිෂ්පාදිත නිෂ්පාදනවල ලෝකයේ ප්‍රධාන හෝ ප්‍රාථමික අපනයනකරුවන්ගෙන් එකකි.<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> එහි පොහොසත් සංස්කෘතිය සහ ඉතිහාසය හේතුවෙන්, රට යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථාන ගණන අනුව ලෝකයේ දහතුන්වන ස්ථානයේ සිටී.<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> බ්‍රසීලය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, G20, BRICS, G4, Mercosur, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය, Ibero-American රාජ්‍ය සංවිධානය සහ පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවෙහි ආරම්භක සාමාජිකයෙකි; එය අරාබි ලීගයේ නිරීක්ෂක රාජ්‍යයක් සහ එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රධාන නේටෝ නොවන මිත්‍රයෙකි.<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> == නිරුක්තිය == == ඉතිහාසය == === පූර්ව-කැබ්‍රලීන් යුගය === === පෘතුගීසි යටත් විජිතකරණය === === රාජධානියට නැගීම === === ස්වාධීන අධිරාජ්‍යය === === මුල් ජනරජය === === හමුදා ඒකාධිපතිත්වය === === සමකාලීන යුගය === == භූගෝලය == === දේශගුණය === === භූගෝල විද්‍යාව සහ ජල විද්‍යාව === === ජෛව විවිධත්වය සහ සංරක්ෂණය === == රජය සහ දේශපාලනය == === නීතිය === === හමුදා === === විදේශ ප්‍රතිපත්තිය === === නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ අපරාධ === === මානව අයිතිවාසිකම් === === දේශපාලන උප අංශ === == ආර්ථිකය == === සංචාරක ව්‍යාපාරය === === විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය === === බලශක්තිය === === ප්‍රවාහනය === == ජන විකාශනය == === ජාතිය සහ ජනවාර්ගිකත්වය === === ආගම === === සෞඛ්‍යය === === අධ්‍යාපනය === === භාෂාව === === නාගරිකකරණය === == සංස්කෘතිය == === ගෘහ නිර්මාණ === === සංගීතය === === සාහිත්‍යය === === සිනමාව === === දෘශ්‍ය කලා === === නාට්‍ය === === ආහාර පිසීම === === මාධ්‍ය === === ක්‍රීඩා === ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] 8xyx29izmqrcmykh2ykdzbvb97thi2q 749079 749077 2025-06-15T17:58:15Z BuddhikaW88 37808 /* නිරුක්තිය */ 749079 wikitext text/x-wiki '''බ්‍රසීලය''',{{efn|{{langx|pt|Brasil}}, {{IPA|pt-BR|bɾaˈziw|pron|Pt-br-brasil.ogg}}.}} නිල වශයෙන් '''බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය''', දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම රටයි. එය භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලෝකයේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර ජනගහනය අනුව හත්වන විශාලතම රට වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 212 කට වඩා වැඩිය. මෙම රට ප්‍රාන්ත 26 කින් සහ ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කයකින් සමන්විත සම්මේලනයක් වන අතර එය අගනුවර වන බ්‍රසීලියාවට සත්කාරකත්වය සපයයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සාඕ පවුලෝ වන අතර පසුව රියෝ ද ජැනයිරෝ වේ. ලොව වැඩිම පෘතුගීසි කථිකයන් සිටින බ්‍රසීලය සහ පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන ඇමරිකානු මහාද්වීපවල එකම රට වේ. නැගෙනහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වූ බ්‍රසීලයට කිලෝමීටර් 7,491 (සැතපුම් 4,655) ක වෙරළ තීරයක් ඇත.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> දකුණු ඇමරිකාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් අඩක් පමණ ආවරණය වන එය, ඉක්වදෝරය සහ චිලී හැර මහාද්වීපයේ අනෙකුත් සියලුම රටවල් සහ භූමි ප්‍රදේශවලට මායිම් වේ.<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> බ්‍රසීලය පුළුල් පරාසයක නිවර්තන සහ උපනිවර්තන භූ දර්ශන මෙන්ම තෙත්බිම්, සැවානා, සානු සහ පහත් කඳු ආවරණය කරයි. ලොව විශාලතම ගංගා පද්ධතිය සහ වඩාත් පුළුල් කන්‍යා නිවර්තන වනාන්තරය ඇතුළුව ඇමසන් ද්‍රෝණියේ වැඩි කොටසක් එහි අඩංගු වේ. බ්‍රසීලයේ විවිධ වන ජීවීන්, විවිධ පාරිසරික පද්ධති සහ ආරක්ෂිත වාසස්ථාන රාශියක් පුරා විහිදෙන පුළුල් ස්වාභාවික සම්පත් ඇත.<ref name="CIA Geo" /> මහා විවිධත්වය සහිත රටවල් 17 අතර රට පළමු ස්ථානයේ සිටින අතර, එහි ස්වාභාවික උරුමය සැලකිය යුතු ගෝලීය උනන්දුවක් දක්වන විෂය වේ, මන්ද පාරිසරික හායනය (වන විනාශය වැනි ක්‍රියාවලීන් හරහා) දේශගුණික විපර්යාස සහ ජෛව විවිධත්වය අහිමි වීම වැනි ගෝලීය ගැටළු වලට සෘජුවම බලපායි. 1500 දී පෘතුගීසි ගවේෂක පෙඩ්‍රෝ අල්වාරෙස් කබ්රාල් ගොඩබෑමට පෙර බ්‍රසීලයේ විවිධ ස්වදේශික ජනයා වාසය කළහ. වතුකරයේ වැඩ කිරීම සඳහා වහල් අප්‍රිකානුවන් ආනයනය කළ පෘතුගාලය විසින් එය හිමිකර ගෙන පදිංචි කරන ලදී. 1815 වන තෙක් බ්‍රසීලය යටත් විජිතයක් ලෙස පැවති අතර, පෘතුගීසි අධිකරණය රියෝ ද ජැනයිරෝ වෙත මාරු කිරීමෙන් පසු එය පෘතුගාලය සමඟ එක්සත් රාජධානියක් දක්වා උසස් කරන ලදී. බ්‍රගන්සාහි පෙඩ්‍රෝ කුමරු 1822 දී රටේ නිදහස ප්‍රකාශයට පත් කරමින් පාර්ලිමේන්තු ව්‍යවස්ථාමය රාජාණ්ඩුවක් යටතේ පාලනය වන ඒකීය රාජ්‍යයක් වන බ්‍රසීල අධිරාජ්‍යය ස්ථාපිත කළේය. 1824 දී බ්‍රසීලයේ පළමු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ද්වි-මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් ස්ථාපිත කරන ලද අතර එය දැන් ජාතික කොංග්‍රසය ලෙස හැඳින්වේ, සහ ආගමික නිදහස සහ මාධ්‍ය නිදහස වැනි මූලධර්ම ඇතුළත් කරන ලද නමුත් වහල්භාවය රඳවා ගත් අතර, එය 19 වන සියවස පුරාම ක්‍රමයෙන් අහෝසි කරන ලද අතර 1888 දී එහි අවසාන අහෝසි කිරීම දක්වා. 1889 දී හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් පසු බ්‍රසීලය ජනාධිපති ජනරජයක් බවට පත්විය. 1930 දී සන්නද්ධ විප්ලවයක් පළමු ජනරජය අවසන් කර ගෙටුලියෝ වර්ගාස් බලයට ගෙන ආවේය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයට මුලින් කැපවී සිටියද, 1937 දී ස්වයං කුමන්ත්‍රණයකින් පසුව වර්ගාස් ඒකාධිපති බලතල ලබා ගත් අතර එය එස්ටාඩෝ නොවෝ හි ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. 1945 දී වර්ගාස් බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යථා තත්ත්වයට පත් කරන ලදී. 1964 දී ඒකාධිපති මිලිටරි ඒකාධිපතිත්වයක් මතු වූ අතර 1985 දක්වා පාලනය කළ අතර ඉන් පසුව සිවිල් පාලනය නැවත ආරම්භ විය. 1988 දී බලාත්මක කරන ලද බ්‍රසීලයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ෆෙඩරල් ජනරජයක් ලෙස අර්ථ දක්වයි.<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> බ්‍රසීලය කලාපීය සහ මධ්‍යම බලවතෙකි<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> සහ නැගී එන ගෝලීය බලවතෙකි.<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> එය නාමික සහ PPP යන දෙකෙන්ම ලෝකයේ විශාලතම ආර්ථිකයන් 10 න් එකක් වන,<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> ලතින් ඇමරිකාවේ සහ දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ආර්ථිකය වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ධනයේ විශාලතම කොටස වේ. සංකීර්ණ හා බෙහෙවින් විවිධාංගීකරණය වූ ආර්ථිකයක් සහිත බ්‍රසීලය, විවිධ කෘෂිකාර්මික භාණ්ඩ, ඛනිජ සම්පත් සහ නිෂ්පාදිත නිෂ්පාදනවල ලෝකයේ ප්‍රධාන හෝ ප්‍රාථමික අපනයනකරුවන්ගෙන් එකකි.<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> එහි පොහොසත් සංස්කෘතිය සහ ඉතිහාසය හේතුවෙන්, රට යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථාන ගණන අනුව ලෝකයේ දහතුන්වන ස්ථානයේ සිටී.<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> බ්‍රසීලය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, G20, BRICS, G4, Mercosur, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය, Ibero-American රාජ්‍ය සංවිධානය සහ පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවෙහි ආරම්භක සාමාජිකයෙකි; එය අරාබි ලීගයේ නිරීක්ෂක රාජ්‍යයක් සහ එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රධාන නේටෝ නොවන මිත්‍රයෙකි.<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ඉතිහාසය||inline=yes}} === පූර්ව-කැබ්‍රලීන් යුගය === === පෘතුගීසි යටත් විජිතකරණය === === රාජධානියට නැගීම === === ස්වාධීන අධිරාජ්‍යය === === මුල් ජනරජය === === හමුදා ඒකාධිපතිත්වය === === සමකාලීන යුගය === == භූගෝලය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ භූගෝලය||inline=yes}} === දේශගුණය === === භූගෝල විද්‍යාව සහ ජල විද්‍යාව === === ජෛව විවිධත්වය සහ සංරක්ෂණය === == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === නීතිය === === හමුදා === === විදේශ ප්‍රතිපත්තිය === === නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ අපරාධ === === මානව අයිතිවාසිකම් === === දේශපාලන උප අංශ === == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === සංචාරක ව්‍යාපාරය === === විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය === === බලශක්තිය === === ප්‍රවාහනය === == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජාතිය සහ ජනවාර්ගිකත්වය === === ආගම === === සෞඛ්‍යය === === අධ්‍යාපනය === === භාෂාව === === නාගරිකකරණය === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === ගෘහ නිර්මාණ === === සංගීතය === === සාහිත්‍යය === === සිනමාව === === දෘශ්‍ය කලා === === නාට්‍ය === === ආහාර පිසීම === === මාධ්‍ය === === ක්‍රීඩා === ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] d12lnf5ddlyh4b66169b1vcou3p2vyj 749080 749079 2025-06-15T17:59:15Z BuddhikaW88 37808 749080 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Federative Republic of Brazil | common_name = Brazil | native_name = {{lang|pt|República Federativa do Brasil}} | image_flag = Flag of Brazil.svg | alt_flag = | image_coat = Coat of arms of Brazil.svg | alt_coat = | symbol_type = Coat of arms | other_symbol = {{vunblist |{{lang|pt|[[National Seal of Brazil|Selo Nacional do Brasil]]}}<br />National Seal of Brazil <br />[[File:National Seal of Brazil (color).svg|100px|link=National Seal of Brazil]]}} | other_symbol_type = National Seal | national_motto = <br />{{lang|pt|Ordem e Progresso}}<br />"Order and Progress" | national_anthem = <br />{{lang|pt|[[Brazilian National Anthem|Hino Nacional Brasileiro]]}}<br />"Brazilian National Anthem"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Hino Nacional Brasileiro Coral BDMG.ogg]]</div> | flag_anthem = <br />{{lang|pt|[[Brazilian Flag Anthem|Hino à Bandeira Nacional]]}}<ref name="HinoBandeira">{{Cite web |last=Exército Brasileiro |title=Hino à Bandeira Nacional |url=http://www.eb.mil.br/web/midia-eletronica/hino-a-bandeira-nacional |archive-url=https://web.archive.org/web/20140222123948/http://www.eb.mil.br/web/midia-eletronica/hino-a-bandeira-nacional |archive-date=22 February 2014 |access-date=29 January 2014 |language=pt}}</ref><br />"National Flag Anthem"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Brazilian Flag Anthem (Ministry of Education).ogg]]</div> | image_map = BRA orthographic.svg | map_width = 220px | alt_map = | capital = [[Brasília]] | coordinates = {{Coord|15|47|S|47|52|W|type:city}} | largest_city = [[São Paulo]]<br />{{coord|23|33|S|46|38|W|display=inline}} | languages_type = Official language<br />{{nobold|and national language}} | languages = [[Portuguese language|Portuguese]] | languages2_type = Recognized regional languages | languages2 = See [[Languages of Brazil#Language co-officialization|regional official languages]] | ethnic_groups = {{Tree list}} *45.3% [[Pardo Brazilians|Pardo]]<!--Please do not translate the term "Pardo" as it generally refers to multiracial Brazilians in general, regardless of complexion.--> *43.5% [[White Brazilians|White]] *10.2% [[Afro-Brazilians|Black]] *0.6% [[Indigenous peoples in Brazil|Indigenous]] *0.4% [[Asian Brazilians|East Asian]]{{efn|The Brazilian census uses the term ''amarela'' (or ''yellow'' in English) as a racial category to describe people of East Asian background. This category therefore excludes those of other Asian origins, such as West Asians/[[Arab Brazilian|Arabs]], who are included in the white category, and South Asians.}} {{Tree list/end}} | ethnic_groups_year = 2022 | ethnic_groups_ref = <ref name="census2022">{{cite web | url=https://g1.globo.com/economia/censo/noticia/2023/12/22/censo-2022-cor-ou-raca.ghtml | title=Censo 2022: Pela 1ª vez, Brasil se declara mais pardo que branco; populações preta e indígena também crescem | date=22 December 2023 | access-date=22 December 2023 | archive-date=22 December 2023 | archive-url=https://web.archive.org/web/20231222234415/https://g1.globo.com/google/amp/economia/censo/noticia/2023/12/22/censo-2022-cor-ou-raca.ghtml | url-status=live }}</ref> | demonym = [[Brazilians|Brazilian]] | government_type = Federal [[presidential republic]] | leader_title1 = [[President of Brazil|President]] | leader_name1 = [[Luiz Inácio Lula da Silva|Lula da Silva]] | leader_title2 = [[Vice President of Brazil|Vice President]] | leader_name2 = [[Geraldo Alckmin]] | leader_title3 = {{nowrap|[[President of the Chamber of Deputies (Brazil)|President of the<br />Chamber of Deputies]]}} | leader_name3 = [[Hugo Motta]] | leader_title4 = [[President of the Federal Senate (Brazil)|President of the <br />Federal Senate]] | leader_name4 = {{nowrap|[[Davi Alcolumbre]]}} | leader_title5 = {{nowrap|[[President of the Supreme Federal Court|President of the<br />Supreme Federal Court]]}} | leader_name5 = [[Luís Roberto Barroso]] | legislature = {{nowrap|[[National Congress of Brazil|National Congress]]}} | upper_house = {{nowrap|[[Federal Senate (Brazil)|Federal Senate]]}} | lower_house = {{nowrap|[[Chamber of Deputies (Brazil)|Chamber of Deputies]]}} | sovereignty_type = [[Independence of Brazil|Independence]] | sovereignty_note = from [[United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves|Portugal]] | established_event1 = [[Independence of Brazil|Declared]] | established_date1 = 7 September 1822 | established_event2 = [[Treaty of Rio de Janeiro (1825)|Recognized]] | established_date2 = 29 August 1825 | established_event3 = [[Proclamation of the Republic (Brazil)|Republic]] | established_date3 = 15 November 1889 | established_event4 = [[Constitution of Brazil|Current constitution]] | established_date4 = 5 October 1988 | area_km2 = 8515767 | area_label = Total | area_rank = 5th | area_sq_mi = 3287597 | percent_water = 0.65 | population_estimate = {{increase neutral}} 212,583,750<ref>{{Cite web |date=2024-08-29 |title=População estimada do país chega a 212,6 milhões de habitantes em 2024 {{!}} Agência de Notícias |url=https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/41111-populacao-estimada-do-pais-chega-a-212-6-milhoes-de-habitantes-em-2024 |access-date=2025-03-29 |website=Agência de Notícias - IBGE |language=pt-BR}}</ref> | population_census = {{IncreaseNeutral}} 203,080,756<ref>{{Cite news |last=Araujo |first=Gabriel |editor1-last=Grattan |editor1-first=Steven |editor2-last=Rumney |editor2-first=Emma |date=28 June 2023 |title=Brazil census shows population growth at its slowest since 1872 |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/americas/brazil-census-shows-population-growth-its-slowest-since-1872-2023-06-28/ |archive-url=https://archive.today/20230629025834/https://www.reuters.com/world/americas/brazil-census-shows-population-growth-its-slowest-since-1872-2023-06-28/ |archive-date=29 June 2023}}</ref> | population_census_year = [[2022 Brazilian census|2022]] | population_estimate_year = 2024 | population_estimate_rank = 7th | population_census_rank = 7th | population_density_km2 = 23.8<ref>{{Cite web |date=28 June 2023 |title=País tem 90 milhões de domicílios, 34% a mais que em 2010 {{!}} Agência de Notícias |url=https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/37238-pais-tem-90-milhoes-de-domicilios-34-a-mais-que-em-2010 |access-date=11 January 2024 |website=Agência de Notícias – IBGE |language=pt-BR |archive-date=5 July 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230705200605/https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/37238-pais-tem-90-milhoes-de-domicilios-34-a-mais-que-em-2010 |url-status=live }}</ref> | population_density_sq_mi = 64 | population_density_rank = 193rd | GDP_PPP = {{increase}} $4.958 trillion<ref name="IMFWEO.BR">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2025/april/weo-report?c=223,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2023&ey=2030&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, April 2025 Edition. (Brazil) |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=www.imf.org |date=22 April 2025 |access-date=30 May 2025}}</ref> | GDP_PPP_year = 2025 | GDP_PPP_rank = 8th | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $23,238<ref name="IMFWEO.BR" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 78th | GDP_nominal = {{decrease}} $2.126 trillion<ref name="IMFWEO.BR" /> | GDP_nominal_year = 2025 | GDP_nominal_rank = 8th | GDP_nominal_per_capita = {{decrease}} $9,964<ref name="IMFWEO.BR" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 78th | Gini = 51.6 <!--number only--> | Gini_year = 2023 | Gini_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name="WBgini">{{Cite web |title=Gini index - Brazil |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=BR |access-date=2025-06-07 |website=World Bank Open Data}}</ref> | HDI = 0.786<!--number only--> | HDI_year = 2023<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{Cite web |date=6 May 2025 |title=Human Development Report 2025 |url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506051232/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf |archive-date=6 May 2025 |access-date=6 May 2025 |publisher=[[United Nations Development Programme]] |language=en}}</ref> | HDI_rank = 84th | currency = [[Brazilian real|Real]] (R$) | currency_code = BRL | time_zone = [[Time in Brazil|BT]] | utc_offset = −02:00 to −05:00 | date_format = [[Date and time notation in Brazil|dd/mm/yyyy]] ([[Common Era|CE]]) | drives_on = right | calling_code = [[Telephone numbers in Brazil|+55]] | iso3166code = | cctld = [[.br]] | religion = {{ublist |item_style=white-space; |{{Tree list}} *83.60% [[Christianity in Brazil|Christianity]] **56.75% [[Catholic Church in Brazil|Catholicism]] **26.85% [[Protestantism in Brazil|Protestantism]] {{Tree list/end}} |1.84% [[Kardecist spiritism|Spiritism]] |1.05% [[African diaspora religions#Brazil|Afro-Brazilian religions]] |4.07% other |9.28% [[Irreligion in Brazil|no religion]] |0.17% not stated}} | religion_ref = <ref name="2022 religion">{{cite web |url=https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/43593-censo-2022-catolicos-seguem-em-queda-evangelicos-e-sem-religiao-crescem-no-pais|title=Censo 2022: católicos seguem em queda; evangélicos e sem religião crescem no país |publisher=IBGE|access-date=2025-06-06}}</ref> | religion_year = 2022 }}'''බ්‍රසීලය''',{{efn|{{langx|pt|Brasil}}, {{IPA|pt-BR|bɾaˈziw|pron|Pt-br-brasil.ogg}}.}} නිල වශයෙන් '''බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය''', දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම රටයි. එය භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලෝකයේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර ජනගහනය අනුව හත්වන විශාලතම රට වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 212 කට වඩා වැඩිය. මෙම රට ප්‍රාන්ත 26 කින් සහ ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කයකින් සමන්විත සම්මේලනයක් වන අතර එය අගනුවර වන බ්‍රසීලියාවට සත්කාරකත්වය සපයයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සාඕ පවුලෝ වන අතර පසුව රියෝ ද ජැනයිරෝ වේ. ලොව වැඩිම පෘතුගීසි කථිකයන් සිටින බ්‍රසීලය සහ පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන ඇමරිකානු මහාද්වීපවල එකම රට වේ. නැගෙනහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වූ බ්‍රසීලයට කිලෝමීටර් 7,491 (සැතපුම් 4,655) ක වෙරළ තීරයක් ඇත.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> දකුණු ඇමරිකාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් අඩක් පමණ ආවරණය වන එය, ඉක්වදෝරය සහ චිලී හැර මහාද්වීපයේ අනෙකුත් සියලුම රටවල් සහ භූමි ප්‍රදේශවලට මායිම් වේ.<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> බ්‍රසීලය පුළුල් පරාසයක නිවර්තන සහ උපනිවර්තන භූ දර්ශන මෙන්ම තෙත්බිම්, සැවානා, සානු සහ පහත් කඳු ආවරණය කරයි. ලොව විශාලතම ගංගා පද්ධතිය සහ වඩාත් පුළුල් කන්‍යා නිවර්තන වනාන්තරය ඇතුළුව ඇමසන් ද්‍රෝණියේ වැඩි කොටසක් එහි අඩංගු වේ. බ්‍රසීලයේ විවිධ වන ජීවීන්, විවිධ පාරිසරික පද්ධති සහ ආරක්ෂිත වාසස්ථාන රාශියක් පුරා විහිදෙන පුළුල් ස්වාභාවික සම්පත් ඇත.<ref name="CIA Geo" /> මහා විවිධත්වය සහිත රටවල් 17 අතර රට පළමු ස්ථානයේ සිටින අතර, එහි ස්වාභාවික උරුමය සැලකිය යුතු ගෝලීය උනන්දුවක් දක්වන විෂය වේ, මන්ද පාරිසරික හායනය (වන විනාශය වැනි ක්‍රියාවලීන් හරහා) දේශගුණික විපර්යාස සහ ජෛව විවිධත්වය අහිමි වීම වැනි ගෝලීය ගැටළු වලට සෘජුවම බලපායි. 1500 දී පෘතුගීසි ගවේෂක පෙඩ්‍රෝ අල්වාරෙස් කබ්රාල් ගොඩබෑමට පෙර බ්‍රසීලයේ විවිධ ස්වදේශික ජනයා වාසය කළහ. වතුකරයේ වැඩ කිරීම සඳහා වහල් අප්‍රිකානුවන් ආනයනය කළ පෘතුගාලය විසින් එය හිමිකර ගෙන පදිංචි කරන ලදී. 1815 වන තෙක් බ්‍රසීලය යටත් විජිතයක් ලෙස පැවති අතර, පෘතුගීසි අධිකරණය රියෝ ද ජැනයිරෝ වෙත මාරු කිරීමෙන් පසු එය පෘතුගාලය සමඟ එක්සත් රාජධානියක් දක්වා උසස් කරන ලදී. බ්‍රගන්සාහි පෙඩ්‍රෝ කුමරු 1822 දී රටේ නිදහස ප්‍රකාශයට පත් කරමින් පාර්ලිමේන්තු ව්‍යවස්ථාමය රාජාණ්ඩුවක් යටතේ පාලනය වන ඒකීය රාජ්‍යයක් වන බ්‍රසීල අධිරාජ්‍යය ස්ථාපිත කළේය. 1824 දී බ්‍රසීලයේ පළමු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ද්වි-මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් ස්ථාපිත කරන ලද අතර එය දැන් ජාතික කොංග්‍රසය ලෙස හැඳින්වේ, සහ ආගමික නිදහස සහ මාධ්‍ය නිදහස වැනි මූලධර්ම ඇතුළත් කරන ලද නමුත් වහල්භාවය රඳවා ගත් අතර, එය 19 වන සියවස පුරාම ක්‍රමයෙන් අහෝසි කරන ලද අතර 1888 දී එහි අවසාන අහෝසි කිරීම දක්වා. 1889 දී හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් පසු බ්‍රසීලය ජනාධිපති ජනරජයක් බවට පත්විය. 1930 දී සන්නද්ධ විප්ලවයක් පළමු ජනරජය අවසන් කර ගෙටුලියෝ වර්ගාස් බලයට ගෙන ආවේය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයට මුලින් කැපවී සිටියද, 1937 දී ස්වයං කුමන්ත්‍රණයකින් පසුව වර්ගාස් ඒකාධිපති බලතල ලබා ගත් අතර එය එස්ටාඩෝ නොවෝ හි ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. 1945 දී වර්ගාස් බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යථා තත්ත්වයට පත් කරන ලදී. 1964 දී ඒකාධිපති මිලිටරි ඒකාධිපතිත්වයක් මතු වූ අතර 1985 දක්වා පාලනය කළ අතර ඉන් පසුව සිවිල් පාලනය නැවත ආරම්භ විය. 1988 දී බලාත්මක කරන ලද බ්‍රසීලයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ෆෙඩරල් ජනරජයක් ලෙස අර්ථ දක්වයි.<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> බ්‍රසීලය කලාපීය සහ මධ්‍යම බලවතෙකි<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> සහ නැගී එන ගෝලීය බලවතෙකි.<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> එය නාමික සහ PPP යන දෙකෙන්ම ලෝකයේ විශාලතම ආර්ථිකයන් 10 න් එකක් වන,<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> ලතින් ඇමරිකාවේ සහ දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ආර්ථිකය වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ධනයේ විශාලතම කොටස වේ. සංකීර්ණ හා බෙහෙවින් විවිධාංගීකරණය වූ ආර්ථිකයක් සහිත බ්‍රසීලය, විවිධ කෘෂිකාර්මික භාණ්ඩ, ඛනිජ සම්පත් සහ නිෂ්පාදිත නිෂ්පාදනවල ලෝකයේ ප්‍රධාන හෝ ප්‍රාථමික අපනයනකරුවන්ගෙන් එකකි.<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> එහි පොහොසත් සංස්කෘතිය සහ ඉතිහාසය හේතුවෙන්, රට යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථාන ගණන අනුව ලෝකයේ දහතුන්වන ස්ථානයේ සිටී.<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> බ්‍රසීලය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, G20, BRICS, G4, Mercosur, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය, Ibero-American රාජ්‍ය සංවිධානය සහ පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවෙහි ආරම්භක සාමාජිකයෙකි; එය අරාබි ලීගයේ නිරීක්ෂක රාජ්‍යයක් සහ එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රධාන නේටෝ නොවන මිත්‍රයෙකි.<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ඉතිහාසය||inline=yes}} === පූර්ව-කැබ්‍රලීන් යුගය === === පෘතුගීසි යටත් විජිතකරණය === === රාජධානියට නැගීම === === ස්වාධීන අධිරාජ්‍යය === === මුල් ජනරජය === === හමුදා ඒකාධිපතිත්වය === === සමකාලීන යුගය === == භූගෝලය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ භූගෝලය||inline=yes}} === දේශගුණය === === භූගෝල විද්‍යාව සහ ජල විද්‍යාව === === ජෛව විවිධත්වය සහ සංරක්ෂණය === == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === නීතිය === === හමුදා === === විදේශ ප්‍රතිපත්තිය === === නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ අපරාධ === === මානව අයිතිවාසිකම් === === දේශපාලන උප අංශ === == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === සංචාරක ව්‍යාපාරය === === විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය === === බලශක්තිය === === ප්‍රවාහනය === == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජාතිය සහ ජනවාර්ගිකත්වය === === ආගම === === සෞඛ්‍යය === === අධ්‍යාපනය === === භාෂාව === === නාගරිකකරණය === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === ගෘහ නිර්මාණ === === සංගීතය === === සාහිත්‍යය === === සිනමාව === === දෘශ්‍ය කලා === === නාට්‍ය === === ආහාර පිසීම === === මාධ්‍ය === === ක්‍රීඩා === ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] hrztnajl1x9xozoo6lkoskmhhm5xzw5 749081 749080 2025-06-15T18:07:56Z BuddhikaW88 37808 749081 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Federative Republic of Brazil | common_name = Brazil | native_name = {{lang|pt|República Federativa do Brasil}} | image_flag = Flag of Brazil.svg | alt_flag = | image_coat = Coat of arms of Brazil.svg | alt_coat = | symbol_type = Coat of arms | other_symbol = {{vunblist |{{lang|pt|[[National Seal of Brazil|Selo Nacional do Brasil]]}}<br />National Seal of Brazil <br />[[File:National Seal of Brazil (color).svg|100px|link=National Seal of Brazil]]}} | other_symbol_type = National Seal | national_motto = <br />{{lang|pt|Ordem e Progresso}}<br />"Order and Progress" | national_anthem = <br />{{lang|pt|[[Brazilian National Anthem|Hino Nacional Brasileiro]]}}<br />"Brazilian National Anthem"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Hino Nacional Brasileiro Coral BDMG.ogg]]</div> | flag_anthem = <br />{{lang|pt|[[Brazilian Flag Anthem|Hino à Bandeira Nacional]]}}<ref name="HinoBandeira">{{Cite web |last=Exército Brasileiro |title=Hino à Bandeira Nacional |url=http://www.eb.mil.br/web/midia-eletronica/hino-a-bandeira-nacional |archive-url=https://web.archive.org/web/20140222123948/http://www.eb.mil.br/web/midia-eletronica/hino-a-bandeira-nacional |archive-date=22 February 2014 |access-date=29 January 2014 |language=pt}}</ref><br />"National Flag Anthem"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Brazilian Flag Anthem (Ministry of Education).ogg]]</div> | image_map = BRA orthographic.svg | map_width = 220px | alt_map = | capital = [[Brasília]] | coordinates = {{Coord|15|47|S|47|52|W|type:city}} | largest_city = [[São Paulo]]<br />{{coord|23|33|S|46|38|W|display=inline}} | languages_type = Official language<br />{{nobold|and national language}} | languages = [[Portuguese language|Portuguese]] | languages2_type = Recognized regional languages | languages2 = See [[Languages of Brazil#Language co-officialization|regional official languages]] | ethnic_groups = {{Tree list}} *45.3% [[Pardo Brazilians|Pardo]]<!--Please do not translate the term "Pardo" as it generally refers to multiracial Brazilians in general, regardless of complexion.--> *43.5% [[White Brazilians|White]] *10.2% [[Afro-Brazilians|Black]] *0.6% [[Indigenous peoples in Brazil|Indigenous]] *0.4% [[Asian Brazilians|East Asian]]{{efn|The Brazilian census uses the term ''amarela'' (or ''yellow'' in English) as a racial category to describe people of East Asian background. This category therefore excludes those of other Asian origins, such as West Asians/[[Arab Brazilian|Arabs]], who are included in the white category, and South Asians.}} {{Tree list/end}} | ethnic_groups_year = 2022 | ethnic_groups_ref = <ref name="census2022">{{cite web | url=https://g1.globo.com/economia/censo/noticia/2023/12/22/censo-2022-cor-ou-raca.ghtml | title=Censo 2022: Pela 1ª vez, Brasil se declara mais pardo que branco; populações preta e indígena também crescem | date=22 December 2023 | access-date=22 December 2023 | archive-date=22 December 2023 | archive-url=https://web.archive.org/web/20231222234415/https://g1.globo.com/google/amp/economia/censo/noticia/2023/12/22/censo-2022-cor-ou-raca.ghtml | url-status=live }}</ref> | demonym = [[Brazilians|Brazilian]] | government_type = Federal [[presidential republic]] | leader_title1 = ජනාධිපති | leader_name1 = ලූලා ද සිල්වා | leader_title2 = උප ජනාධිපති | leader_name2 = [[ජෙරල්ඩෝ ඇල්ක්මින්]] | leader_title3 = {{nowrap|නියෝජිත මන්ත්‍රී<br />මණ්ඩලයේ සභාපති}} | leader_name3 = හියුගෝ මොටා | leader_title4 = ෆෙඩරල් සෙනෙට්<br />සභාවේ සභාපති | leader_name4 = {{nowrap|ඩේවි ඇල්කොලුම්බ්‍රේ}} | leader_title5 = {{nowrap|ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ ෆෙඩරල්<br />අධිකරණයේ සභාපති}} | leader_name5 = ලුයිස් රොබර්ටෝ බරෝසෝ | legislature = {{nowrap|ජාතික සම්මේලනය}} | upper_house = {{nowrap|ෆෙඩරල් සෙනෙට් සභාව}} | lower_house = {{nowrap|නියෝජිත මණ්ඩලය}} | sovereignty_type = ස්වාධීනත්වය | sovereignty_note = පෘතුගාලයේ සිට | established_event1 = ප්‍රකාශ කරන ලද්දේ | established_date1 = 1822 සැප්තැම්බර් 7 | established_event2 = හඳුනා ගන්නා ලද්දේ | established_date2 = 1825 අගෝස්තු 29 | established_event3 = ජනරජය | established_date3 = 1889 නොවැම්බර් 15 | established_event4 = වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව | established_date4 = 1988 ඔක්තෝබර් 5 | area_km2 = 8515767 | area_label = සමස්ත | area_rank = 5 වෙනි | area_sq_mi = 3287597 | percent_water = 0.65 | population_estimate = {{increase neutral}} 212,583,750<ref>{{Cite web |date=2024-08-29 |title=População estimada do país chega a 212,6 milhões de habitantes em 2024 {{!}} Agência de Notícias |url=https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/41111-populacao-estimada-do-pais-chega-a-212-6-milhoes-de-habitantes-em-2024 |access-date=2025-03-29 |website=Agência de Notícias - IBGE |language=pt-BR}}</ref> | population_census = {{IncreaseNeutral}} 203,080,756<ref>{{Cite news |last=Araujo |first=Gabriel |editor1-last=Grattan |editor1-first=Steven |editor2-last=Rumney |editor2-first=Emma |date=28 June 2023 |title=Brazil census shows population growth at its slowest since 1872 |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/americas/brazil-census-shows-population-growth-its-slowest-since-1872-2023-06-28/ |archive-url=https://archive.today/20230629025834/https://www.reuters.com/world/americas/brazil-census-shows-population-growth-its-slowest-since-1872-2023-06-28/ |archive-date=29 June 2023}}</ref> | population_census_year = 2022 බ්‍රසීල සංගණනය | population_estimate_year = 2024 | population_estimate_rank = 7 වෙනි | population_census_rank = 7 වෙනි | population_density_km2 = 23.8<ref>{{Cite web |date=28 June 2023 |title=País tem 90 milhões de domicílios, 34% a mais que em 2010 {{!}} Agência de Notícias |url=https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/37238-pais-tem-90-milhoes-de-domicilios-34-a-mais-que-em-2010 |access-date=11 January 2024 |website=Agência de Notícias – IBGE |language=pt-BR |archive-date=5 July 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230705200605/https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/37238-pais-tem-90-milhoes-de-domicilios-34-a-mais-que-em-2010 |url-status=live }}</ref> | population_density_sq_mi = 64 | population_density_rank = 193 වෙනි | GDP_PPP = {{increase}} ඩොලර් ට්‍රිලියන 4.958<ref name="IMFWEO.BR">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2025/april/weo-report?c=223,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2023&ey=2030&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, April 2025 Edition. (Brazil) |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=www.imf.org |date=22 April 2025 |access-date=30 May 2025}}</ref> | GDP_PPP_year = 2025 | GDP_PPP_rank = 8 වෙනි | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ඩොලර් 23,238<ref name="IMFWEO.BR" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 78 වෙනි | GDP_nominal = {{decrease}} ඩොලර් ට්‍රිලියන 2.126<ref name="IMFWEO.BR" /> | GDP_nominal_year = 2025 | GDP_nominal_rank = 8 වෙනි | GDP_nominal_per_capita = {{decrease}} ඩොලර් 9,964<ref name="IMFWEO.BR" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 78 වෙනි | Gini = 51.6 <!--number only--> | Gini_year = 2023 | Gini_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name="WBgini">{{Cite web |title=Gini index - Brazil |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=BR |access-date=2025-06-07 |website=World Bank Open Data}}</ref> | HDI = 0.786<!--number only--> | HDI_year = 2023<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{Cite web |date=6 May 2025 |title=Human Development Report 2025 |url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506051232/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf |archive-date=6 May 2025 |access-date=6 May 2025 |publisher=[[United Nations Development Programme]] |language=en}}</ref> | HDI_rank = 84 වෙනි | currency = බ්‍රසීලියානු රියල් (R$) | currency_code = BRL | time_zone = බ්‍රසීලයේ වේලාව | utc_offset = −02:00 to −05:00 | date_format = දිදි/මාමා/වවවව | drives_on = දකුණ | calling_code = +55 | iso3166code = | cctld = [[.br]] | religion = {{ublist |item_style=white-space; |{{Tree list}} *83.60% [[Christianity in Brazil|Christianity]] **56.75% [[Catholic Church in Brazil|Catholicism]] **26.85% [[Protestantism in Brazil|Protestantism]] {{Tree list/end}} |1.84% [[Kardecist spiritism|Spiritism]] |1.05% [[African diaspora religions#Brazil|Afro-Brazilian religions]] |4.07% other |9.28% [[Irreligion in Brazil|no religion]] |0.17% not stated}} | religion_ref = <ref name="2022 religion">{{cite web |url=https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/43593-censo-2022-catolicos-seguem-em-queda-evangelicos-e-sem-religiao-crescem-no-pais|title=Censo 2022: católicos seguem em queda; evangélicos e sem religião crescem no país |publisher=IBGE|access-date=2025-06-06}}</ref> | religion_year = 2022 }} '''බ්‍රසීලය''',{{efn|{{langx|pt|Brasil}}, {{IPA|pt-BR|bɾaˈziw|pron|Pt-br-brasil.ogg}}.}} නිල වශයෙන් '''බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය''', දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම රටයි. එය භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලෝකයේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර ජනගහනය අනුව හත්වන විශාලතම රට වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 212 කට වඩා වැඩිය. මෙම රට ප්‍රාන්ත 26 කින් සහ ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කයකින් සමන්විත සම්මේලනයක් වන අතර එය අගනුවර වන බ්‍රසීලියාවට සත්කාරකත්වය සපයයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සාඕ පවුලෝ වන අතර පසුව රියෝ ද ජැනයිරෝ වේ. ලොව වැඩිම පෘතුගීසි කථිකයන් සිටින බ්‍රසීලය සහ පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන ඇමරිකානු මහාද්වීපවල එකම රට වේ. නැගෙනහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වූ බ්‍රසීලයට කිලෝමීටර් 7,491 (සැතපුම් 4,655) ක වෙරළ තීරයක් ඇත.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> දකුණු ඇමරිකාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් අඩක් පමණ ආවරණය වන එය, ඉක්වදෝරය සහ චිලී හැර මහාද්වීපයේ අනෙකුත් සියලුම රටවල් සහ භූමි ප්‍රදේශවලට මායිම් වේ.<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> බ්‍රසීලය පුළුල් පරාසයක නිවර්තන සහ උපනිවර්තන භූ දර්ශන මෙන්ම තෙත්බිම්, සැවානා, සානු සහ පහත් කඳු ආවරණය කරයි. ලොව විශාලතම ගංගා පද්ධතිය සහ වඩාත් පුළුල් කන්‍යා නිවර්තන වනාන්තරය ඇතුළුව ඇමසන් ද්‍රෝණියේ වැඩි කොටසක් එහි අඩංගු වේ. බ්‍රසීලයේ විවිධ වන ජීවීන්, විවිධ පාරිසරික පද්ධති සහ ආරක්ෂිත වාසස්ථාන රාශියක් පුරා විහිදෙන පුළුල් ස්වාභාවික සම්පත් ඇත.<ref name="CIA Geo" /> මහා විවිධත්වය සහිත රටවල් 17 අතර රට පළමු ස්ථානයේ සිටින අතර, එහි ස්වාභාවික උරුමය සැලකිය යුතු ගෝලීය උනන්දුවක් දක්වන විෂය වේ, මන්ද පාරිසරික හායනය (වන විනාශය වැනි ක්‍රියාවලීන් හරහා) දේශගුණික විපර්යාස සහ ජෛව විවිධත්වය අහිමි වීම වැනි ගෝලීය ගැටළු වලට සෘජුවම බලපායි. 1500 දී පෘතුගීසි ගවේෂක පෙඩ්‍රෝ අල්වාරෙස් කබ්රාල් ගොඩබෑමට පෙර බ්‍රසීලයේ විවිධ ස්වදේශික ජනයා වාසය කළහ. වතුකරයේ වැඩ කිරීම සඳහා වහල් අප්‍රිකානුවන් ආනයනය කළ පෘතුගාලය විසින් එය හිමිකර ගෙන පදිංචි කරන ලදී. 1815 වන තෙක් බ්‍රසීලය යටත් විජිතයක් ලෙස පැවති අතර, පෘතුගීසි අධිකරණය රියෝ ද ජැනයිරෝ වෙත මාරු කිරීමෙන් පසු එය පෘතුගාලය සමඟ එක්සත් රාජධානියක් දක්වා උසස් කරන ලදී. බ්‍රගන්සාහි පෙඩ්‍රෝ කුමරු 1822 දී රටේ නිදහස ප්‍රකාශයට පත් කරමින් පාර්ලිමේන්තු ව්‍යවස්ථාමය රාජාණ්ඩුවක් යටතේ පාලනය වන ඒකීය රාජ්‍යයක් වන බ්‍රසීල අධිරාජ්‍යය ස්ථාපිත කළේය. 1824 දී බ්‍රසීලයේ පළමු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ද්වි-මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් ස්ථාපිත කරන ලද අතර එය දැන් ජාතික කොංග්‍රසය ලෙස හැඳින්වේ, සහ ආගමික නිදහස සහ මාධ්‍ය නිදහස වැනි මූලධර්ම ඇතුළත් කරන ලද නමුත් වහල්භාවය රඳවා ගත් අතර, එය 19 වන සියවස පුරාම ක්‍රමයෙන් අහෝසි කරන ලද අතර 1888 දී එහි අවසාන අහෝසි කිරීම දක්වා. 1889 දී හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් පසු බ්‍රසීලය ජනාධිපති ජනරජයක් බවට පත්විය. 1930 දී සන්නද්ධ විප්ලවයක් පළමු ජනරජය අවසන් කර ගෙටුලියෝ වර්ගාස් බලයට ගෙන ආවේය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයට මුලින් කැපවී සිටියද, 1937 දී ස්වයං කුමන්ත්‍රණයකින් පසුව වර්ගාස් ඒකාධිපති බලතල ලබා ගත් අතර එය එස්ටාඩෝ නොවෝ හි ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. 1945 දී වර්ගාස් බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යථා තත්ත්වයට පත් කරන ලදී. 1964 දී ඒකාධිපති මිලිටරි ඒකාධිපතිත්වයක් මතු වූ අතර 1985 දක්වා පාලනය කළ අතර ඉන් පසුව සිවිල් පාලනය නැවත ආරම්භ විය. 1988 දී බලාත්මක කරන ලද බ්‍රසීලයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ෆෙඩරල් ජනරජයක් ලෙස අර්ථ දක්වයි.<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> බ්‍රසීලය කලාපීය සහ මධ්‍යම බලවතෙකි<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> සහ නැගී එන ගෝලීය බලවතෙකි.<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> එය නාමික සහ PPP යන දෙකෙන්ම ලෝකයේ විශාලතම ආර්ථිකයන් 10 න් එකක් වන,<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> ලතින් ඇමරිකාවේ සහ දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ආර්ථිකය වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ධනයේ විශාලතම කොටස වේ. සංකීර්ණ හා බෙහෙවින් විවිධාංගීකරණය වූ ආර්ථිකයක් සහිත බ්‍රසීලය, විවිධ කෘෂිකාර්මික භාණ්ඩ, ඛනිජ සම්පත් සහ නිෂ්පාදිත නිෂ්පාදනවල ලෝකයේ ප්‍රධාන හෝ ප්‍රාථමික අපනයනකරුවන්ගෙන් එකකි.<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> එහි පොහොසත් සංස්කෘතිය සහ ඉතිහාසය හේතුවෙන්, රට යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථාන ගණන අනුව ලෝකයේ දහතුන්වන ස්ථානයේ සිටී.<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> බ්‍රසීලය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, G20, BRICS, G4, Mercosur, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය, Ibero-American රාජ්‍ය සංවිධානය සහ පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවෙහි ආරම්භක සාමාජිකයෙකි; එය අරාබි ලීගයේ නිරීක්ෂක රාජ්‍යයක් සහ එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රධාන නේටෝ නොවන මිත්‍රයෙකි.<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ඉතිහාසය||inline=yes}} === පූර්ව-කැබ්‍රලීන් යුගය === === පෘතුගීසි යටත් විජිතකරණය === === රාජධානියට නැගීම === === ස්වාධීන අධිරාජ්‍යය === === මුල් ජනරජය === === හමුදා ඒකාධිපතිත්වය === === සමකාලීන යුගය === == භූගෝලය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ භූගෝලය||inline=yes}} === දේශගුණය === === භූගෝල විද්‍යාව සහ ජල විද්‍යාව === === ජෛව විවිධත්වය සහ සංරක්ෂණය === == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === නීතිය === === හමුදා === === විදේශ ප්‍රතිපත්තිය === === නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ අපරාධ === === මානව අයිතිවාසිකම් === === දේශපාලන උප අංශ === == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === සංචාරක ව්‍යාපාරය === === විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය === === බලශක්තිය === === ප්‍රවාහනය === == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජාතිය සහ ජනවාර්ගිකත්වය === === ආගම === === සෞඛ්‍යය === === අධ්‍යාපනය === === භාෂාව === === නාගරිකකරණය === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === ගෘහ නිර්මාණ === === සංගීතය === === සාහිත්‍යය === === සිනමාව === === දෘශ්‍ය කලා === === නාට්‍ය === === ආහාර පිසීම === === මාධ්‍ය === === ක්‍රීඩා === ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] t93jfq7xmbbo6m1880tpl82sfrhby5r 749082 749081 2025-06-15T18:16:08Z BuddhikaW88 37808 749082 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය | common_name = බ්‍රසීලය | native_name = {{lang|pt|República Federativa do Brasil}} | image_flag = Flag of Brazil.svg | alt_flag = | image_coat = Coat of arms of Brazil.svg | alt_coat = | symbol_type = ලාංඡනය | other_symbol = {{vunblist |{{lang|pt|[[National Seal of Brazil|Selo Nacional do Brasil]]}}<br />බ්‍රසීලයේ ජාතික මුද්‍රාව <br />[[File:National Seal of Brazil (color).svg|100px|link=National Seal of Brazil]]}} | other_symbol_type = ජාතික මුද්‍රාව | national_motto = <br />{{lang|pt|Ordem e Progresso}}<br />"පිළිවෙල සහ ප්‍රගතිය" | national_anthem = <br />{{lang|pt|[[Brazilian National Anthem|Hino Nacional Brasileiro]]}}<br />"බ්‍රසීල ජාතික ගීය"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Hino Nacional Brasileiro Coral BDMG.ogg]]</div> | flag_anthem = <br />{{lang|pt|[[Brazilian Flag Anthem|Hino à Bandeira Nacional]]}}<ref name="HinoBandeira">{{Cite web |last=Exército Brasileiro |title=Hino à Bandeira Nacional |url=http://www.eb.mil.br/web/midia-eletronica/hino-a-bandeira-nacional |archive-url=https://web.archive.org/web/20140222123948/http://www.eb.mil.br/web/midia-eletronica/hino-a-bandeira-nacional |archive-date=22 February 2014 |access-date=29 January 2014 |language=pt}}</ref><br />"ජාතික කොඩි ගීය"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Brazilian Flag Anthem (Ministry of Education).ogg]]</div> | image_map = BRA orthographic.svg | map_width = 220px | alt_map = | capital = [[බ්‍රසීලියා]] | coordinates = {{Coord|15|47|S|47|52|W|type:city}} | largest_city = [[සාඕ පවුලෝ]]<br />{{coord|23|33|S|46|38|W|display=inline}} | languages_type = නිල භාෂාව<br />{{nobold|සහ ජාතික භාෂාව}} | languages = [[පෘතුගීසි භාෂාව|පෘතුගීසි]] | languages2_type = පිළිගත් ප්‍රාදේශීය භාෂා | languages2 = කලාපීය නිල භාෂා බලන්න | ethnic_groups = {{Tree list}} *45.3% [[පාර්ඩෝ බ්‍රසීලියානුවන්|පාර්ඩෝ]] *43.5% [[සුදු බ්‍රසීලියානුවන්|සුදු]] *10.2% [[ඇෆ්‍රෝ-බ්‍රසීලියානුවන්|කළු]] *0.6% [[බ්‍රසීලයේ ආදිවාසී ජනතාව|ආදිවාසී]] *0.4% [[ආසියානු බ්‍රසීලියානුවන්|නැගෙනහිර ආසියානුවන්]]{{efn|The Brazilian census uses the term ''amarela'' (or ''yellow'' in English) as a racial category to describe people of East Asian background. This category therefore excludes those of other Asian origins, such as West Asians/[[Arab Brazilian|Arabs]], who are included in the white category, and South Asians.}} {{Tree list/end}} | ethnic_groups_year = 2022 | ethnic_groups_ref = <ref name="census2022">{{cite web | url=https://g1.globo.com/economia/censo/noticia/2023/12/22/censo-2022-cor-ou-raca.ghtml | title=Censo 2022: Pela 1ª vez, Brasil se declara mais pardo que branco; populações preta e indígena também crescem | date=22 December 2023 | access-date=22 December 2023 | archive-date=22 December 2023 | archive-url=https://web.archive.org/web/20231222234415/https://g1.globo.com/google/amp/economia/censo/noticia/2023/12/22/censo-2022-cor-ou-raca.ghtml | url-status=live }}</ref> | demonym = බ්‍රසීලියානුවන් | government_type = ෆෙඩරල් [[ජනාධිපති ජනරජය]] | leader_title1 = ජනාධිපති | leader_name1 = ලූලා ද සිල්වා | leader_title2 = උප ජනාධිපති | leader_name2 = [[ජෙරල්ඩෝ ඇල්ක්මින්]] | leader_title3 = {{nowrap|නියෝජිත මන්ත්‍රී<br />මණ්ඩලයේ සභාපති}} | leader_name3 = හියුගෝ මොටා | leader_title4 = ෆෙඩරල් සෙනෙට්<br />සභාවේ සභාපති | leader_name4 = {{nowrap|ඩේවි ඇල්කොලුම්බ්‍රේ}} | leader_title5 = {{nowrap|ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ ෆෙඩරල්<br />අධිකරණයේ සභාපති}} | leader_name5 = ලුයිස් රොබර්ටෝ බරෝසෝ | legislature = {{nowrap|ජාතික සම්මේලනය}} | upper_house = {{nowrap|ෆෙඩරල් සෙනෙට් සභාව}} | lower_house = {{nowrap|නියෝජිත මණ්ඩලය}} | sovereignty_type = ස්වාධීනත්වය | sovereignty_note = පෘතුගාලයේ සිට | established_event1 = ප්‍රකාශ කරන ලද්දේ | established_date1 = 1822 සැප්තැම්බර් 7 | established_event2 = හඳුනා ගන්නා ලද්දේ | established_date2 = 1825 අගෝස්තු 29 | established_event3 = ජනරජය | established_date3 = 1889 නොවැම්බර් 15 | established_event4 = වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව | established_date4 = 1988 ඔක්තෝබර් 5 | area_km2 = 8515767 | area_label = සමස්ත | area_rank = 5 වෙනි | area_sq_mi = 3287597 | percent_water = 0.65 | population_estimate = {{increase neutral}} 212,583,750<ref>{{Cite web |date=2024-08-29 |title=População estimada do país chega a 212,6 milhões de habitantes em 2024 {{!}} Agência de Notícias |url=https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/41111-populacao-estimada-do-pais-chega-a-212-6-milhoes-de-habitantes-em-2024 |access-date=2025-03-29 |website=Agência de Notícias - IBGE |language=pt-BR}}</ref> | population_census = {{IncreaseNeutral}} 203,080,756<ref>{{Cite news |last=Araujo |first=Gabriel |editor1-last=Grattan |editor1-first=Steven |editor2-last=Rumney |editor2-first=Emma |date=28 June 2023 |title=Brazil census shows population growth at its slowest since 1872 |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/americas/brazil-census-shows-population-growth-its-slowest-since-1872-2023-06-28/ |archive-url=https://archive.today/20230629025834/https://www.reuters.com/world/americas/brazil-census-shows-population-growth-its-slowest-since-1872-2023-06-28/ |archive-date=29 June 2023}}</ref> | population_census_year = 2022 බ්‍රසීල සංගණනය | population_estimate_year = 2024 | population_estimate_rank = 7 වෙනි | population_census_rank = 7 වෙනි | population_density_km2 = 23.8<ref>{{Cite web |date=28 June 2023 |title=País tem 90 milhões de domicílios, 34% a mais que em 2010 {{!}} Agência de Notícias |url=https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/37238-pais-tem-90-milhoes-de-domicilios-34-a-mais-que-em-2010 |access-date=11 January 2024 |website=Agência de Notícias – IBGE |language=pt-BR |archive-date=5 July 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230705200605/https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/37238-pais-tem-90-milhoes-de-domicilios-34-a-mais-que-em-2010 |url-status=live }}</ref> | population_density_sq_mi = 64 | population_density_rank = 193 වෙනි | GDP_PPP = {{increase}} ඩොලර් ට්‍රිලියන 4.958<ref name="IMFWEO.BR">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2025/april/weo-report?c=223,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2023&ey=2030&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, April 2025 Edition. (Brazil) |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=www.imf.org |date=22 April 2025 |access-date=30 May 2025}}</ref> | GDP_PPP_year = 2025 | GDP_PPP_rank = 8 වෙනි | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ඩොලර් 23,238<ref name="IMFWEO.BR" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 78 වෙනි | GDP_nominal = {{decrease}} ඩොලර් ට්‍රිලියන 2.126<ref name="IMFWEO.BR" /> | GDP_nominal_year = 2025 | GDP_nominal_rank = 8 වෙනි | GDP_nominal_per_capita = {{decrease}} ඩොලර් 9,964<ref name="IMFWEO.BR" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 78 වෙනි | Gini = 51.6 <!--number only--> | Gini_year = 2023 | Gini_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name="WBgini">{{Cite web |title=Gini index - Brazil |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=BR |access-date=2025-06-07 |website=World Bank Open Data}}</ref> | HDI = 0.786<!--number only--> | HDI_year = 2023<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{Cite web |date=6 May 2025 |title=Human Development Report 2025 |url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506051232/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf |archive-date=6 May 2025 |access-date=6 May 2025 |publisher=[[United Nations Development Programme]] |language=en}}</ref> | HDI_rank = 84 වෙනි | currency = බ්‍රසීලියානු රියල් (R$) | currency_code = BRL | time_zone = බ්‍රසීලයේ වේලාව | utc_offset = −02:00 to −05:00 | date_format = දිදි/මාමා/වවවව | drives_on = දකුණ | calling_code = +55 | iso3166code = | cctld = [[.br]] | religion = {{ublist |item_style=white-space; |{{Tree list}} *83.60% [[ක්‍රිස්තියානි ආගම]] **56.75% [[කතෝලික ආගම]] **26.85% [[රෙපරමාදු ආගම]] {{Tree list/end}} |1.84% [[ආධ්‍යාත්ම]] |1.05% [[අප්‍රිකානු-බ්‍රසීලියානු ආගම්]] |4.07% වෙනත් |9.28% ආගමක් නැත |0.17%ක් සඳහන් කර නැත}} | religion_ref = <ref name="2022 religion">{{cite web |url=https://agenciadenoticias.ibge.gov.br/agencia-noticias/2012-agencia-de-noticias/noticias/43593-censo-2022-catolicos-seguem-em-queda-evangelicos-e-sem-religiao-crescem-no-pais|title=Censo 2022: católicos seguem em queda; evangélicos e sem religião crescem no país |publisher=IBGE|access-date=2025-06-06}}</ref> | religion_year = 2022 }} '''බ්‍රසීලය''',{{efn|{{langx|pt|Brasil}}, {{IPA|pt-BR|bɾaˈziw|pron|Pt-br-brasil.ogg}}.}} නිල වශයෙන් '''බ්‍රසීල සම්මේලන ජනරජය''', දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම රටයි. එය භූමි ප්‍රමාණය අනුව ලෝකයේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර ජනගහනය අනුව හත්වන විශාලතම රට වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 212 කට වඩා වැඩිය. මෙම රට ප්‍රාන්ත 26 කින් සහ ෆෙඩරල් දිස්ත්‍රික්කයකින් සමන්විත සම්මේලනයක් වන අතර එය අගනුවර වන බ්‍රසීලියාවට සත්කාරකත්වය සපයයි. එහි වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සාඕ පවුලෝ වන අතර පසුව රියෝ ද ජැනයිරෝ වේ. ලොව වැඩිම පෘතුගීසි කථිකයන් සිටින බ්‍රසීලය සහ පෘතුගීසි නිල භාෂාවක් වන ඇමරිකානු මහාද්වීපවල එකම රට වේ. නැගෙනහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වූ බ්‍රසීලයට කිලෝමීටර් 7,491 (සැතපුම් 4,655) ක වෙරළ තීරයක් ඇත.<ref name="CIA Geo">{{Cite CIA World Factbook|country=Brazil|section=geography|access-date=4 May 2018|year=2018}}</ref> දකුණු ඇමරිකාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් අඩක් පමණ ආවරණය වන එය, ඉක්වදෝරය සහ චිලී හැර මහාද්වීපයේ අනෙකුත් සියලුම රටවල් සහ භූමි ප්‍රදේශවලට මායිම් වේ.<ref>{{Cite web |last=<!--not specified--> |date=<!--not specified--> |title=Brazil – Land |url=http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20141023154830/http://www.un.int/brazil/brasil/brazil-land.htm |archive-date=23 October 2014 |access-date=<!--not specified--> |website=Permanent Missions |publisher=United Nations |at=Geography}}</ref> බ්‍රසීලය පුළුල් පරාසයක නිවර්තන සහ උපනිවර්තන භූ දර්ශන මෙන්ම තෙත්බිම්, සැවානා, සානු සහ පහත් කඳු ආවරණය කරයි. ලොව විශාලතම ගංගා පද්ධතිය සහ වඩාත් පුළුල් කන්‍යා නිවර්තන වනාන්තරය ඇතුළුව ඇමසන් ද්‍රෝණියේ වැඩි කොටසක් එහි අඩංගු වේ. බ්‍රසීලයේ විවිධ වන ජීවීන්, විවිධ පාරිසරික පද්ධති සහ ආරක්ෂිත වාසස්ථාන රාශියක් පුරා විහිදෙන පුළුල් ස්වාභාවික සම්පත් ඇත.<ref name="CIA Geo" /> මහා විවිධත්වය සහිත රටවල් 17 අතර රට පළමු ස්ථානයේ සිටින අතර, එහි ස්වාභාවික උරුමය සැලකිය යුතු ගෝලීය උනන්දුවක් දක්වන විෂය වේ, මන්ද පාරිසරික හායනය (වන විනාශය වැනි ක්‍රියාවලීන් හරහා) දේශගුණික විපර්යාස සහ ජෛව විවිධත්වය අහිමි වීම වැනි ගෝලීය ගැටළු වලට සෘජුවම බලපායි. 1500 දී පෘතුගීසි ගවේෂක පෙඩ්‍රෝ අල්වාරෙස් කබ්රාල් ගොඩබෑමට පෙර බ්‍රසීලයේ විවිධ ස්වදේශික ජනයා වාසය කළහ. වතුකරයේ වැඩ කිරීම සඳහා වහල් අප්‍රිකානුවන් ආනයනය කළ පෘතුගාලය විසින් එය හිමිකර ගෙන පදිංචි කරන ලදී. 1815 වන තෙක් බ්‍රසීලය යටත් විජිතයක් ලෙස පැවති අතර, පෘතුගීසි අධිකරණය රියෝ ද ජැනයිරෝ වෙත මාරු කිරීමෙන් පසු එය පෘතුගාලය සමඟ එක්සත් රාජධානියක් දක්වා උසස් කරන ලදී. බ්‍රගන්සාහි පෙඩ්‍රෝ කුමරු 1822 දී රටේ නිදහස ප්‍රකාශයට පත් කරමින් පාර්ලිමේන්තු ව්‍යවස්ථාමය රාජාණ්ඩුවක් යටතේ පාලනය වන ඒකීය රාජ්‍යයක් වන බ්‍රසීල අධිරාජ්‍යය ස්ථාපිත කළේය. 1824 දී බ්‍රසීලයේ පළමු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ද්වි-මණ්ඩල ව්‍යවස්ථාදායකයක් ස්ථාපිත කරන ලද අතර එය දැන් ජාතික කොංග්‍රසය ලෙස හැඳින්වේ, සහ ආගමික නිදහස සහ මාධ්‍ය නිදහස වැනි මූලධර්ම ඇතුළත් කරන ලද නමුත් වහල්භාවය රඳවා ගත් අතර, එය 19 වන සියවස පුරාම ක්‍රමයෙන් අහෝසි කරන ලද අතර 1888 දී එහි අවසාන අහෝසි කිරීම දක්වා. 1889 දී හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් පසු බ්‍රසීලය ජනාධිපති ජනරජයක් බවට පත්විය. 1930 දී සන්නද්ධ විප්ලවයක් පළමු ජනරජය අවසන් කර ගෙටුලියෝ වර්ගාස් බලයට ගෙන ආවේය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයට මුලින් කැපවී සිටියද, 1937 දී ස්වයං කුමන්ත්‍රණයකින් පසුව වර්ගාස් ඒකාධිපති බලතල ලබා ගත් අතර එය එස්ටාඩෝ නොවෝ හි ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. 1945 දී වර්ගාස් බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යථා තත්ත්වයට පත් කරන ලදී. 1964 දී ඒකාධිපති මිලිටරි ඒකාධිපතිත්වයක් මතු වූ අතර 1985 දක්වා පාලනය කළ අතර ඉන් පසුව සිවිල් පාලනය නැවත ආරම්භ විය. 1988 දී බලාත්මක කරන ලද බ්‍රසීලයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ෆෙඩරල් ජනරජයක් ලෙස අර්ථ දක්වයි.<ref name="Constituição">{{Cite web |year=1988 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Constituicao/Constituiçao.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071213194044/http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/Constituicao/Constitui%C3%A7ao.htm |archive-date=13 December 2007 |access-date=3 June 2008 |publisher=Presidency of the Republic |language=pt}} {{cite web |year=2007 |title=Brazilian Federal Constitution |url=http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180928070506/http://www.v-brazil.com/government/laws/titleI.html |archive-date=28 September 2018 |access-date=3 June 2008 |publisher=v-brazil.com |quote=Unofficial translate}}</ref> බ්‍රසීලය කලාපීය සහ මධ්‍යම බලවතෙකි<ref name="SchaeferPoffenbarger2014">{{Cite book |last1=M. Schaefer |url=https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32 |title=The Formation of the BRICS and its Implication for the United States: Emerging Together |last2=J. Poffenbarger |date=2014 |publisher=Springer |isbn=978-1-137-38794-3 |page=32 |access-date=17 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183440/https://books.google.com/books?id=yXdaBQAAQBAJ&pg=PT32#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Burges2016">{{Cite book |last=Sean W. Burges |url=https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114 |title=Latin America and the Shifting Sands of Globalization |publisher=Routledge |year=2016 |isbn=978-1-317-69658-2 |pages=114–15 |access-date=2 May 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183445/https://books.google.com/books?id=tolwCwAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref name="Gina">{{Cite journal|last=Gardini|first=Gian Luca|year=2016|title=Brazil: What Rise of What Power?|journal=Bulletin of Latin American Research|volume=35|pages=5–19|doi=10.1111/blar.12417|issn=0261-3050|doi-access=free}}</ref> සහ නැගී එන ගෝලීය බලවතෙකි.<ref name="FRIDE">{{Cite web |last=Gratius |first=Susanne |date=April 2008 |title=The international arena and emerging powers: stabilising or destabilising forces? |url=http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615194931/http://fride.org/descarga/com_emerging_powers_eng_abr08.pdf |archive-date=15 June 2016 |website=[[FRIDE]]}}</ref><ref name="Collecott">{{Cite web |last=Peter Collecott |date=29 October 2011 |title=Brazil's Quest for Superpower Status |url=http://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402030604/https://www.diplomaticourier.com/2011/10/29/brazil-s-quest-for-superpower-status/ |archive-date=2 April 2019 |access-date=10 August 2014 |publisher=The Diplomatic Courier}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|title=Booming Brazil could be world power soon|last=Clendenning|first=Alan|date=17 April 2008|work=USA Today|access-date=12 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820003302/http://www.usatoday.com/money/economy/2008-04-17-310212789_x.htm|archive-date=20 August 2011|agency=The Associated Press|page=2|url-status=live}}</ref><ref name="DominguezKim2013">{{Cite book |last1=Jorge Dominguez |url=https://books.google.com/books?id=c0I_4JmjFbwC&pg=PA98 |title=Between Compliance and Conflict: East Asia Latin America and the New Pax Americana |last2=Byung Kook Kim |publisher=Center for International Affairs, Harvard University |year=2013 |isbn=978-1-136-76983-2 |pages=98–99}}</ref> එය නාමික සහ PPP යන දෙකෙන්ම ලෝකයේ විශාලතම ආර්ථිකයන් 10 න් එකක් වන,<ref>{{Cite web |date=September 2018 |title=FTSE Country Classification |url=https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181121072632/https://www.ftse.com/products/downloads/FTSE-Country-Classification-Update-2018.pdf |archive-date=21 November 2018 |access-date=20 November 2018 |publisher=[[FTSE Group]]}}</ref><ref name="wb-upper-middle">{{Cite web |title=Country and Lending Groups |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |archive-url=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archive-date=18 March 2011 |access-date=5 March 2011 |publisher=World Bank |quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> ලතින් ඇමරිකාවේ සහ දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ආර්ථිකය වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ධනයේ විශාලතම කොටස වේ. සංකීර්ණ හා බෙහෙවින් විවිධාංගීකරණය වූ ආර්ථිකයක් සහිත බ්‍රසීලය, විවිධ කෘෂිකාර්මික භාණ්ඩ, ඛනිජ සම්පත් සහ නිෂ්පාදිත නිෂ්පාදනවල ලෝකයේ ප්‍රධාන හෝ ප්‍රාථමික අපනයනකරුවන්ගෙන් එකකි.<ref name="Neilson102">{{Cite book |last1=Jeff Neilson |url=https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834 |title=Value Chain Struggles |last2=Bill Pritchard |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |isbn=978-1-4443-5544-4 |page=102 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231025210521/https://books.google.com/books?id=wokuHhx1AOUC&pg=PA1834#v=onepage&q&f=false |archive-date=25 October 2023 |url-status=live}}</ref> එහි පොහොසත් සංස්කෘතිය සහ ඉතිහාසය හේතුවෙන්, රට යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථාන ගණන අනුව ලෝකයේ දහතුන්වන ස්ථානයේ සිටී.<ref>{{Cite web |title=UNESCO World Heritage Centre&nbsp;— World Heritage List |url=https://whc.unesco.org/en/list |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210314170923/https://whc.unesco.org/en/list |archive-date=14 March 2021 |access-date=25 May 2012 |publisher=UNESCO}}</ref> බ්‍රසීලය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, G20, BRICS, G4, Mercosur, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය, Ibero-American රාජ්‍ය සංවිධානය සහ පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවෙහි ආරම්භක සාමාජිකයෙකි; එය අරාබි ලීගයේ නිරීක්ෂක රාජ්‍යයක් සහ එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රධාන නේටෝ නොවන මිත්‍රයෙකි.<ref>{{Cite web |last=Vandiver |first=John |date=9 May 2019 |title=Trump bumps up Brazil to 'major non-NATO' ally |url=https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035014/https://www.stripes.com/news/trump-bumps-up-brazil-to-major-non-nato-ally-1.580256 |archive-date=13 October 2019 |access-date=2 April 2023 |website=Stars and Stripes |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=14 August 2019 |title=Brazil must be a 'facilitator' in the Middle East, says VP |url=https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526041219/https://anba.com.br/en/brazil-must-be-a-facilitator-in-the-middle-east-says-vp/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=26 May 2023}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ඉතිහාසය||inline=yes}} === පූර්ව-කැබ්‍රලීන් යුගය === === පෘතුගීසි යටත් විජිතකරණය === === රාජධානියට නැගීම === === ස්වාධීන අධිරාජ්‍යය === === මුල් ජනරජය === === හමුදා ඒකාධිපතිත්වය === === සමකාලීන යුගය === == භූගෝලය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ භූගෝලය||inline=yes}} === දේශගුණය === === භූගෝල විද්‍යාව සහ ජල විද්‍යාව === === ජෛව විවිධත්වය සහ සංරක්ෂණය === == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === නීතිය === === හමුදා === === විදේශ ප්‍රතිපත්තිය === === නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ අපරාධ === === මානව අයිතිවාසිකම් === === දේශපාලන උප අංශ === == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === සංචාරක ව්‍යාපාරය === === විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය === === බලශක්තිය === === ප්‍රවාහනය === == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජාතිය සහ ජනවාර්ගිකත්වය === === ආගම === === සෞඛ්‍යය === === අධ්‍යාපනය === === භාෂාව === === නාගරිකකරණය === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බ්‍රසීලයේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === ගෘහ නිර්මාණ === === සංගීතය === === සාහිත්‍යය === === සිනමාව === === දෘශ්‍ය කලා === === නාට්‍ය === === ආහාර පිසීම === === මාධ්‍ය === === ක්‍රීඩා === ==යොමු කිරීම්== {{Reflist | refs= <ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=54&pr1.y=7&c=223&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Brazil |publisher=International Monetary Fund (IMF) |accessdate=1 April 2016}} </ref> }}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[Category:සමුහාණ්ඩු]] [[ප්‍රවර්ගය:බ්‍රසීලය]] ig4h1untnh4tiw5rxqmn4y06afimopp 0 7090 749311 668433 2025-06-16T08:58:40Z 223.224.11.221 නමක වැරද්දක් නිවරදී කිරීමක් 749311 wikitext text/x-wiki {{යාවත්කාලීන|date=මැයි 2024}} {{Infobox country | conventional_long_name = ඉරාන ඉස්ලාමීය ජනරජය | common_name = ඉරානය | native_name = <templatestyles src="Nobold/styles.css"/><span class="nobold">{{native name|fa|جمهوری اسلامی ایران|italics=off}}</span><br /><span style="font-size:85%;">{{transliteration|fa|Jomhuri-ye Eslâmi-ye Irân}}</span> | image_flag = Flag of Iran.svg | image_coat = Emblem of Iran.svg | symbol_type = Emblem | national_motto = {{lang|fa|استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی}}<br />{{transliteration|fa|Esteqlâl, Âzâdi, Jomhuri-ye Eslâmi}}<br />"Independence, freedom, the Islamic Republic"<br />(''[[de facto]]'')<ref>{{cite book |author=Jeroen Temperman |title=State-Religion Relationships and Human Rights Law: Towards a Right to Religiously Neutral Governance |url=https://books.google.com/books?id=Khag6tbsIn4C&pg=PA87 |year=2010 |publisher=Brill |isbn=978-90-04-18148-9 |pages=87– |quote=The official motto of Iran is [the] ''[[Takbir]]'' ('God is the Greatest' or 'God is Great'). Transliteration ''Allahu Akbar''. As referred to in art. 18 of the constitution of Iran (1979). The ''[[de facto]]'' motto however is: 'Independence, freedom, the Islamic Republic.{{'-}} |access-date=20 June 2015 |archive-date=10 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230410044202/https://books.google.com/books?id=Khag6tbsIn4C&pg=PA87 |url-status=live }}</ref> | national_anthem = {{lang|fa|سرود ملی جمهوری اسلامی ایران}}<br /><span class="nowrap">{{transliteration|fa|Sorud-e Melli-ye Jomhuri-ye Eslâmi-ye Irân}}</span><br /><span class="nowrap">"[[National Anthem of the Islamic Republic of Iran]]"</span>{{parabr}}{{center|[[File:Sorud-e Mellí-e Yomhurí-e Eslamí-e Irán (instrumental).oga]]}} | image_map = {{switcher|[[File:Iran (orthographic projection).svg|upright=1.15|frameless]]|Iran on the globe|[[File:Iran - Location Map (2013) - IRN - UNOCHA.svg|upright=1.15|frameless]]|ඉරානයේ සිතියම}} | capital = [[Tehran|ටෙහ්රාන්]] | coordinates = {{#invoke:Coordinates|coord|35|41|N|51|25|E|type:city}} | largest_city = [[Tehran|ටෙහ්රාන්]] | official_languages = [[Persian language|පර්සියානු]] | regional_languages = {{#invoke:collapsible list|main | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;font-size:100%; | title = [[Languages of Iran|භාෂා ලැයිස්තුව]]:<ref name="CIA" /> | Predominantly [[Persian language|පර්සියානු]] | 18% [[Azerbaijani language|Azerbaijani]] and other [[Turkic languages]] {{midsize|(incl. [[Qashqai language|Qashqai]], [[Turkmen language|Turkmen]])<ref name="britannicalanguages">{{Cite web |title=Iran – Languages |url=https://www.britannica.com/place/Iran/Languages |access-date=9 January 2020 |website=Encyclopedia Britannica |language=en |archive-date=5 May 2020 |archive-url=https://archive.today/20200505165439/https://www.britannica.com/place/Iran/Languages |url-status=live }}</ref>}} | 10% [[Kurdish languages|Kurdish]] | 7% [[Gilaki language|Gilaki]] and [[Mazanderani language|Mazanderani]] | 6% [[Luri language|Luri]] | 2% [[Balochi language|Balochi]] | 2% [[Arabic]] | 2% other<ref name=AO /> {{midsize|(incl. [[Armenian language|Armenian]], [[Assyrian Neo-Aramaic|Assyrian]], [[Georgian language|Georgian]], [[Laki language|Laki]], [[Semnani languages|Semnani]], [[Talysh language|Talysh]], [[Tati language (Iran)|Tati]])}}}} | languages_type = [[National language]] | languages = [[Persian language|පර්සියානු]] | ethnic_groups = {{Tree list}} {{#invoke:collapsible list|main | title = All | Predominantly [[Persians]] | [[Iranian Azerbaijanis|Azeris]] | [[Kurds in Iran|Kurds]] | [[Mazanderani people|Mazanderanis]] | [[Lurs]] | [[Gilaki people|Gilaks]] | [[Iranian Arabs|Arabs]] | [[Armenians]] | [[Iranian Turkmens|Turkmens]] | [[Baloch of Iran|Baloch]] | [[Talysh people|Talysh]] | [[Tat people (Iran)|Tat]]}} {{Tree list/end}} | ethnic_groups_ref = {{Sfn|Tohidi|2009|p=300}} | ethnic_groups_year = 2003 estimate | demonym = [[Iranian peoples|Iranian]] | government_type = Unitary presidential theocratic [[Islamic republic]] | leader_title1 = [[Supreme Leader of Iran|අධ්‍යාත්මික නායක]] | leader_name1 = <span class="nowrap">[[Ali Khamenei]]</span> | leader_title2 = [[President of Iran|ජනාධිපති]] | leader_name2 = [[Mohammad Mokhber]] ''(acting)'' | leader_title3 = [[Vice President of Iran|උප ජනාධිපති]] | leader_name3 = [[Mohammad Mokhber]] | leader_title4 = [[List of Speakers of the Parliament of Iran|පාර්ලිමේන්තුවේ කථානායක]] | leader_name4 = [[Mohammad Bagher Ghalibaf]] | leader_title6 = [[Guardian Council|Secretary of the Guardian Council]] | leader_name6 = [[Ahmad Jannati]] | leader_title5 = [[Chief Justice of Iran|Chief Justice]] | leader_name5 = [[Gholam-Hossein Mohseni-Eje'i]] | legislature = [[Islamic Consultative Assembly]] | sovereignty_type = [[History of Iran|Establishment history]] | sovereignty_type = [[History of Iran|Establishment history]] | established_event1 = [[Elam|Elamite Empire]] | established_date1 = {{circa|3200 BC}} | established_event2 = [[Median state|Median Empire]] | established_date2 = {{circa|678 BC}} | established_event3 = [[Achaemenid Empire]] | established_date3 = 550 BC | established_event4 = [[Parthian Empire]] | established_date4 = 247 BC | established_event5 = [[Sasanian Empire]] | established_date5 = 224 AD | established_event6 = [[Iranian Intermezzo]] | established_date6 = 821 | established_event7 = | established_date7 = | established_event8 = [[Safavid Empire]] | established_date8 = 1501 | established_event9 = [[Afsharid Iran|Afsharid Empire]] | established_date9 = 1736 | established_event10 = [[Zand dynasty|Zand Kingdom]] | established_date10 = 1751 | established_event11 = [[Qajar Iran|Qajar Empire]] | established_date11 = 1796 | established_event12 = [[Pahlavi Iran]] | established_date12 = 15 December 1925 | established_event13 = [[Iranian Revolution]] | established_date13 = 11 February 1979 | established_event14 = [[Constitution of Iran|Current Constitution]] | established_date14 = 3 December 1979 | established_event15 = [[1989 Iranian constitutional referendum|Latest amendment]] | established_date15 = 28 July 1989 | area_km2 = 1,648,195 | area_rank = 17th | area_sq_mi = 636,372<!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and Numbers]]--> | percent_water = 1.63 (as of 2015)<ref>{{Cite web |title=Surface water and surface water change |url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER |access-date=11 October 2020 |publisher=Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) |archive-date=24 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210324133453/https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER |url-status=live }}</ref> | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} 89,705,600<ref>{{cite web |url=https://www.worldometers.info/world-population/iran-population/ |title=Iran Population (2024) – Worldometer |access-date=30 March 2024 |archive-date=23 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231123103610/https://www.worldometers.info/world-population/iran-population/ |url-status=live }}</ref> | population_estimate_year = 2024 | population_estimate_rank = 17th | population_density_km2 = 55 | population_density_sq_mi = 142<!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and Numbers]]--> | population_density_rank = 132nd<!--Wiki source[?]--> | GDP_PPP = {{increase}} $1.855 trillion<ref name="IMFWEO.IR">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=429,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Iran) |publisher=[[International Monetary Fund]] |accessdate=20 April 2024 |archive-date=16 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240416234001/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=429,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |url-status=live }}</ref> | GDP_PPP_rank = 19th | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $21,220<ref name="IMFWEO.IR" /> | GDP_PPP_year = 2024 | GDP_PPP_per_capita_rank = 78th | GDP_nominal = {{increase}} $464,181 billion<ref name="IMFWEO.IR" /> | GDP_nominal_rank = 34th | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $5,310<ref name="IMFWEO.IR" /> | GDP_nominal_year = 2024 | GDP_nominal_per_capita_rank = 113th | Gini = 40.9<!--number only--> | Gini_year = 2019 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name="Data.worldbank.org">{{Cite web |title=Gini index |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=IR |access-date=13 January 2023 |website=[[World Bank]] |archive-date=21 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190721111206/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI%3Flocations%3DIR |url-status=live }}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.780<!--number only--> | HDI_year = 2022<!--Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2023-24reporten.pdf|title=Human Development Report 2023/24|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=13 March 2024|page=289|access-date=13 March 2024|archive-date=13 March 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240313164319/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2023-24reporten.pdf|url-status=live}}</ref> | HDI_rank = 78th | currency = [[Iranian rial]] ({{nq|{{wikt-lang|fa|ریال}}}}) | currency_code = IRR | time_zone = [[Iran Standard Time|IRST]] | utc_offset = +3:30 | date_format = <span dir="rtl">[[Date and time notation in Iran|yyyy/mm/dd]]</span> ([[Solar Hijri calendar|SH]]) | drives_on = right | calling_code = [[Telephone numbers in Iran|+98]] | iso3166code = IR | cctld = {{unbulleted list |[[.ir]] |[[.ir|ایران.]]}} }} {{Contains special characters|Perso-Arabic|compact=yes|width=290px}} නිල වශයෙන් '''ඉරාන ඉස්ලාමීය ජනරජය''' ලෙසද හැඳින්වෙන '''ඉරානය''' බටහිර ආසියානු රටකි. 1648, 195Km2 වන මෙය භූමි ප්‍රමාණයෙන් ලොව 18 වන විශාලතම රට වන අතර ලෝක ජනගහනයෙන් මිලියන 70 ක් මෙහි වාසය කරති. එහි මායිම් උතුරු ආමේනියා අසබජා සහ ටර්කිමේනිස්ටාන් දක්වා ඇත. කසකස්ථානය සහ රුසියාව ඉරානයට කෙළින්ම උතුරින් ඇති අසල්වැසියන්ය. ඉරානය මායිම් වන්නේ නැගෙනහිර ඇෆ්ගනිස්ථානය සහ පකිස්ථානය දකුණු පර්සියන් බොක්ක හා ඕමානු බොක්කටය. බටහිරින් ඉරාකය. වයඹ තුර්කිය වේ (කුර්ඩිස්ටාන්). ටෙහෙරාන් අගනුවර වේ. එහි තෙල් සංචිත වන පෙට්‍රොලියම් සහ ස්වභාවික වායු ලෝක ආර්ථිකයේ විශේෂ බලශක්ති ආරක්ෂණය සහ ලෝක ආර්ථිකයේ විශේෂ තැනක් ගනී. මෙහි පළමුවන රාජධානිය වන එලමයිට් පිහිටුවනු ලැබුවේ ක්‍රි.පූ. 2800 හිය. ඉරානයෙන් මේඩීස් බි.සි.ඊ. 625 න් ඉරානය රාජ්‍යයක් කරන ලදී. පර්ෂියානු වේ පිබිදීමත් සමඟ සාහිත්‍ය දර්ශන විද්‍යාව,ඖෂධ තාරකා විද්‍යාව, ගණිතය සහ සෞන්දර්ය මුස්ලිම් ජනාවාස වල මුලික පද්ධති විය. 1501 දී සෆවිසි රාජ්‍යය පාලනයෙන් නිදහස ලැබීය.1906 දී පර්සියානු ව්‍යවස්ථාදායක විප්ලවීය විසින් රටේ පළමු පාර්ලිමේන්තුව ව්‍යවස්ථාදායක රාජ තන්ත්‍රයක් ඇතිව නිර්මාණය කළහ. 1976 අප්‍රේල් 01 ඉරාන් විප්ල‍වයෙන් පසු නිල වශයෙන් එය ඉස්ලාමීය සමූහාණ්ඩුවක් විය. ඉරානය UN, NAM,OIC,OPAC සංවිධාන වල නිර්මාතෘ සාමාජිකයකි. ඉරාන දේශපාලන පද්ධතිය 1979 ව්‍යවස්ථාව මත පවතී. ==ආශ්‍රිත== {{Portal |Iran|ආසියාව|Middle East|Shia Islam}} *[[Outline of Iran|ඉරානය වටසන]] == සටහන් == {{notelist}} == මූලාශ්‍ර == {{reflist|colwidth=30em|refs= <ref name="AO">{{Cite web |title=Constitution of Islamic Republic of Iran, Chapter II: The Official Language, Script, Calendar, and Flag of the Country, Article 15 |url=https://www.iranchamber.com/government/laws/constitution_ch02.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730024031/https://www.iranchamber.com/government/laws/constitution_ch02.php |archive-date=30 July 2022 |access-date=9 June 2023 |website=Iran Chamber Society}}</ref> <ref name="CIA">{{cite web |title=Iran |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/ |access-date=24 May 2018 |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency (United States) |archive-date=8 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210208143639/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/ |url-status=live }}</ref> }} == භාහිර සබැඳි == *[http://www.leader.ir/langs/en/ The e-office of the Supreme Leader of Iran] *[http://president.ir/en/ The President of Iran] *[http://en.iran.ir/ Iran.ir] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090517064110/http://en.iran.ir/ |date=17 May 2009 }} {{in lang|fa}} *[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/ Iran]. ''[[The World Factbook]]''. [[Central Intelligence Agency]]. *{{GovPubs|iran}} *{{curlie|Regional/Middle_East/Iran}} *{{Wikiatlas|Iran}} {{Navboxes | title = ඉරානය හා සබැඳි ලිපි | list = {{Portal:Iran/Topics}} {{Countries bordering the Persian Gulf}} {{Countries bordering the Arabian Sea}} {{Countries and territories of the Middle East}} {{Countries of Asia}} {{Economic Cooperation Organization}} {{G15 nations}} {{OPEC}} {{GECF}} {{Organisation of Islamic Cooperation|state=collapsed}} }} {{Sister bar|auto=1}} {{Authority control}} {{coord|32|N|53|E|dim:1000km_type:country_region:IR|format=dms|display=title}} [[ප්‍රවර්ගය:ඉරානය| ]] [[ප්‍රවර්ගය:බටහිර ආසියානු රටවල්]] [[Category:6th-century BC establishments]] [[ප්‍රවර්ගය:ආසියාව තුළ රටවල්]] [[Category:G15 nations]] [[Category:Iranian Plateau]] [[Category:Islamic republics]] [[Category:Member states of OPEC]] [[Category:Member states of the Organisation of Islamic Cooperation]] [[ප්‍රවර්ගය:එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමාජික රාජ්‍ය]] [[ප්‍රවර්ගය:මැද පෙරදිග රටවල්]] [[ප්‍රවර්ගය:මෑත පෙරදිග රටවල්]] [[Category:Persian-speaking countries and territories]] [[Category:Places in the deuterocanonical books|Persia]] [[Category:States and territories established in the 6th century BC]] [[Category:States and territories established in 1979]] [[Category:1979 establishments in Iran]] [[Category:Former monarchies of Western Asia]] [[Category:Kurdish-speaking countries and territories]] [[Category:Developing 8 Countries member states]] [[Category:Theocracies]] gzuegd6khqg7n3yurcu6eqnd7xa8fre 0 15758 748972 618632 2025-06-15T15:37:25Z 103.60.175.210 748972 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව ක්‍රිකට් ක්‍රීඩා පිටිය | ground_name = රණසිංහ ප්‍රේමදාස ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාංගණය | nickname = ඛෙත්තාරාම ක්‍රීඩාංගණය | image = Block B, RPS Colombo.jpg | caption = ඛෙත්තාරාම ක්‍රීඩාංගණය | country = [[ශ්‍රී ලංකාව]] | location = [[මාලිගාවත්ත]], [[කොළඹ]] | coordinates = 6°56′22.8″N 79°52′19.3″E | establishment = 1986 | seating_capacity = 35,000 | owner = [[ශ්‍රී ලංකා ක්‍රිකට් ආයතනය|ශ්‍රී ලංකා ක්‍රිකට්]] | operator = [[ශ්‍රී ලංකා ක්‍රිකට් ආයතනය|ශ්‍රී ලංකා ක්‍රිකට්]] | tenants = [[ශ්‍රී ලංකා ක්‍රිකට් ආයතනය|ශ්‍රී ලංකා ක්‍රිකට්]] | end1 = ඛෙත්තාරාම අන්තය | end2 = ලකුණු පුවරු අන්තය | international = true | firsttestdate = 28 අගෝස්තු | firsttestyear = 1992 | firsttesthome = ශ්‍රී ලංකාව | firsttestaway = ඕස්ට්‍රේලියාව | lasttestdate = 23 නොවැම්බර් | lasttestyear = 2010 | lasttesthome = ශ්‍රී ලංකාව | lasttestaway = බටහිර ඉන්දීය කොදෙව් | firstodidate = 9 මාර්තු | firstodiyear = 1986 | firstodihome = ශ්‍රී ලංකාව | firstodiaway = පකිස්තානය | lastodidate = 31 ජූලි | lastodiyear = 2012 | lastodihome = ශ්‍රී ලංකාව | lastodiaway = ඉන්දියාව | firstt20idate = 10 පෙබරවාරි | firstt20iyear = 2009 | firstt20ihome = ශ්‍රී ලංකාව | firstt20iaway = ඉන්දියාව | lastt20idate = 5 ඔක්තොම්බර් | lastt20iyear = 2012 | lastt20ihome = ඕස්ට්‍රේලියාව | lastt20iaway = බටහිර ඉන්දීය කොදෙව් | year1 = | club1 = | date = 5 ඔක්තොම්බර් | year = 2012 | source = }} '''රණසිංහ ප්‍රේමදාස ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාංගණය''' ({{lang-en| R. Premadasa Stadium}}, {{lang-ta|ஆர். பிரேமதாச ஸ்டேடியம்}}; කලින් හැඳින්වූයේ '''ප්‍රේමදාස ක්‍රීඩාංගණය''') යනු, ශ්‍රී ලංකාවේ, [[කොළඹ]], [[මාලිගාවත්ත|මාලිගාවත්තේ]], ඛෙත්තාරාම පාරෙහි පිහිටි [[ක්‍රිකට්]] ක්‍රීඩාංගණයකි ක්‍රික්ඉන්ෆො ග්‍රවුන්ඩ් ඉන්ෆො. ආරම්භයේදී මෙය ඛෙත්තාරාම අන්තර්ජාතික ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාංගනය ලෙස ලෙස හැඳින්වූ අතර වර්ෂ 1994 දී මෙය ආර්.ප්‍රේමදාස අන්තර්ජාතික ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාංගනය ලෙස නම් කරන ලදී. මෙහි ඇති විශේෂත්වය වන්නේ මෙම ක්‍රීඩාංගනය ආසියාවේ ඉදිකරනලද ප්‍රථම දිවා-රාත්‍රී ක්‍රිකට් තරඟ පැවැත්විය හැකි ක්‍රීඩාංගනය වීමයි. දැනට ක්‍රීඩාංගනයට යාබදව තණ තීරු 16 කින් යුත් පුහුණු මධ්‍යස්ථානයක් ආරම්භ කර තිබේ. සෝනි මැක්ස් ක්‍රිකට් ඇකඩමිය සඳහා නේවාසිකාගාරයක්ද සහිත එය 2003 දී ආරම්භ විය. [[ක්‍රිකට්_ලෝක_කුසලානය_2011|2011 ක්‍රිකට් ලෝක කුසලාන තරඟාවලිය]] සඳහා මෙය නවීකරනය කරනු ලැබූ අතර නරඹන්නන් 30000ක් සඳහා ඉඩ පහසුකම්ද නවීන තාක්ෂණයෙන් යුතු බහුමාධ්‍ය කුටි, ක්‍රීඩාගාර ආදිය ඇතුලත් කරනලදී. == ඉතිහාසය == මෙම ක්‍රීඩාංගනය තැනීමේ මුල් අදහස අභාවප්‍රාප්ත ජනාධිපති රණසිංහ ප්‍රේමදාස මැතිතුමාගේ ය. 35000 කට අසුන් ගත හැකි කොන්ක්‍රීට් නිර්මාණයක් වූ මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ විශාලතම ක්‍රීඩාංගනයයි. මෙය මුලින්ම විවෘත කරන ලද්දේ ශ්‍රී ලංකා බී’ කණ්ඩායම සහ එංගලන්ත බී’ කණ්ඩායම අතර 1982 පෙබරවාරි 2 වෙනි දින පැවැත්වූ ක්‍රිකට් තරඟයෙනි. මෙම ක්‍රීඩාංගනයට යාබදව පිහිටි ඛෙත්තාරාම විහාරයට යාම පිණිස ඔරු භාවිතා කළ වගුරු බිමක මෙම ක්‍රීඩාංගනය තැනුනේය. ‍ මෙහි පැවති පළමු අන්තර් ජාතික එක් දින ක්‍රිකට් තරඟය නවසීලන්තය හා ශ්‍රී ලංකාව අතර 1986 අප්‍රේල් 5 වෙනි දින ඇරඹුනේය. 1992 අගෝස්තු 28 වෙනි දින ශ්‍රී ලංකාව සහ ඕස්ට්‍රේලියාව අතර පළමු ටෙස්ට් තරඟය පැවැත්වීමට මෙම ක්‍රීඩාංගනය දායක විය. මෙම ක්‍රීඩාංගනයේ සිදු වූ විශේෂ සිදුවීමක් නම් 1997/98 වර්ෂයේ ශ්‍රී ලංකාව හා ඉන්දියාව අතර පැවැත්වුනු ටෙස්ට් තරඟයේදී ශ්‍රී ලංකාව ලබා ගත් ඉහළම ලකුණු වාර්තාවයි. එය ලකුණු 952/6 ක් වූ අතර ඒ දක්වා ටෙස්ට් ක්‍රිකට් ඉතිහාසයේ ලබා ගත් වැඩිම ලකුණු සංඛ්‍යාව විය. එම තරඟයේදී ශ්‍රී ලංකා පිලේ නායකත්වය සනත් ජයසූරිය දැරූ අතර සනත් ජයසූරිය ලකුණු 340 ක්ද, රොෂාන් මහානාම 225 ක්ද රැස් කරමින්දෙවැනි විකට්ටුව සඳහා ලකුණු 576 ක වාර්තාගත සම්බන්ධතාවයක් පැවැත්වූහ. එය ඒ දක්වා ඕනෑම ටෙස්ට් තරඟයකදී ලබා ගත් ඉහළම ලකුණු සංඛ්‍යාව විය. වාර්තා බිඳ හෙලූ එම තරඟයෙන් පසු එහි පවත්වන ලද්දේ එක් ටෙස්ට් තරඟයක් පමණී. ඒ නවසීලන්තයට එරෙහිවයි. එකම ආකාරයෙන් සම, පැතලි, තනතිල්ල මද වේගී එකකි. පන්දුව ඉහළ යන්නේ මද වශයෙනි. ==පිටිය විස්තර == ===ටෙස්ට් ක්‍රිකට් === *ආර් ප්‍රේමදාස ක්‍රීඩාංගණයේ වැඩිම කණ්ඩායම් ටෙස්ට් ලකුණු එකතුව වන්නේ ඉන්දියාවට එරෙහිව 1997 වසරෙහිදී ශ්‍රී ලංකාව වාර්තා කල ඉණිම අත්හිටුවන විට ලකුණු 952/6 වෙයි. *අඩුම ටෙස්ට් ලකුණු එකතුව වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවට එරෙහිව 2005දී බංග්ලාදේශය රැස් කළ ලකුණු 86 වෙයි. *1997දී ඉන්දියාවට එරෙහිව සනත් ජයසූරිය විසින් ලකුණු 340 ක් රැස් කරන ලදි. තවමත් ආර් ප්‍රේමදාස ක්‍රීඩාංගණයේ වැඩිම ලකුණු සංඛ්‍යාව වන්නේ මෙයයි. * [[මුත්තයියා මුරලිදරන්]] විසින් දවා ගත් කඩුළු 36 ක් ප්‍රමාණය, ආර් ප්‍රේමදාස ක්‍රීඩාංගණයෙහි දවා ගෙන ඇති වැඩිම කඩුළු සංඛ්‍යාව වෙයි. * ඉනිමකදී හොඳම පන්දුයැවීමේ දක්ෂතාවය වන්නේ, 2005/06 තරග වාරයෙහි බංග්ලාදේශයට එරෙහිව මුත්තයියා මුරලිදරන් දවා ගත් 6/18 වෙයි. * තරගයකදී හොඳම පන්දුයැවීමේ දක්ෂතාවය වන්නේ, මුත්තයියා මුරලිදරන්ගේ 9/60 වෙයි. ===එක් දින ජාත්‍යන්තර === *වැඩිම එදිජා ලකුණු එකතුව වන්නේ, 2009 පෙබරවාරි 3 දිනදී ඉන්දියාව විසින් ශ්‍රී ලංකාවට එරෙහිව රැස් කර ගත් 363/5 වෙයි. *සනත් ජයසූරිය විසින් 2514 ක ලකුණු එකතුවක් රැස් කර ගෙන ඇති අතර එය තනි ක්‍රීඩකයෙක් විසින් ප්‍රේමදාස ක්‍රීඩාංගණයේදී රැස් කර ගත් වැඩිම ලකුණු එකතුව වෙයි. [[මාවන් අතපත්තු]], [[අරවින්ද ද සිල්වා]], [[මහේල ජයවර්ධන]], [[කුමාර් සංගක්කාර]] සහ [[සචින් ටෙන්ඩුල්කාර්]] යන්නෝ 1000 ට වඩා ලකුණු එකතු රැස් කර ඇත්තාහ. *මුත්තයියා මුරලිදරන් විසින් මෙහිදී කඩුළු 69 ක් දවා ගෙන ඇති අතර, එය ප්‍රේමදාස ක්‍රීඩාංගණයෙහිදී එක් ක්‍රීඩකයෙක් විසින් දවා ගෙන ඇති වැඩිම කඩුළු එකතුව වෙයි. *2013 තරග වාරයේදී දකුණු අප්‍රිකාවට එරෙහිව [[කුමාර් සංගක්කාර]] විසින් රැස් කරන ලද ලකුණු 169, ආර් ප්‍රේමදාස ක්‍රීඩාංගණයේදී ක්‍රීඩකයෙක් රැස් කර ඇති වැඩිම පෞද්ගලික ලකුණු සංඛ්‍යාව වෙයි. *ක්‍රීඩාංගණයක එදිජා තරග 100ක් සඳහා සත්කාරකත්වය සැපයීමේ වාර්තාව ශ්‍රී ලංකාව තුල පිහිටවූ පළමුවැන්න හා ලෝකය තුල සතරවැන්න ආර් ප්‍රේමදාස ක්‍රීඩාංගණය වෙයි. *මෙම ක්‍රීඩාංගණයේදී ලසිත් මාලිංග විසින් එදිජා තුන් කඩුළු සාමාර්ථය (හැට් ට්‍රික්) දෙවතාවක් වාර්තා කර ඇත. 2011 ලෝක කුසලාන තරගාවලිය තුලදී පළමුවැන්න කෙන්යාවට එරෙහිව වාර්තා වූ අතර දෙවැන්න 2011 අගෝස්තු 22 දිනදී ඕස්ට්‍රේලියාවට එරෙහිව වාර්තා විය. ===විස්සයි20 ජාත්‍යන්තර=== *2009 පෙබරවාරි 10 දිනදී ශ්‍රී ලංකාව හා ඉන්දියාව අතර පැවති තරගය මෙහි පළමුවැන්න වෙයි. *ආර් ප්‍රේමදාස ක්‍රීඩාංගණයේ වැඩිම කණ්ඩායම් ලකුණු එකතුව වන්නේ [[ඕස්ට්‍රේලියාව|ඕස්ට්‍රේලියාවට]] එරෙහිව [[බටහිර ඉන්දීය කොදෙව්]] විසින් රැස් කෙරුණු 205/4 වෙයි. {| border="1" cellpadding="3" cellspacing="2" style="margin: 1em 1em 1em 0; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- |colspan="5" | ක්‍රිකට් තරග සඳහා ආර් ප්‍රේමදාස ක්‍රීඩාංගණයට වැඩිම ප්‍රේක්ෂක පැමිණීමේ වාර්තා |- ! අංකය ! කණ්ඩායම් ! තරග වර්ගය ! ප්‍රේක්ෂක පැමිණීම ! දිනය |- | 1 | '''ශ්‍රී ලංකාව''' එරෙහි [[බටහිර ඉන්දීය කොදෙව්]] |වි20 ජාත්‍යන්තරය | 34,900 | 7 ඔක්තොම්බර් 2012 |- |2 |'''ශ්‍රී ලංකාව''' එරෙහි [[නවසීලන්තය]] |එක් දින ජාත්‍යන්තරය |34,750 |29 මාර්තු 2011 |- |3 |'''ශ්‍රී ලංකාව''' එරෙහි [[පකිස්තානය]] |වි20 ජාත්‍යන්තරය |34,200 |4 ඔක්තොම්බර් 2012 |- |4 |[[ඉන්දියාව]] එරෙහි [[පකිස්තානය]] |වි20 ජාත්‍යන්තරය |34,100 |30 සැප්තැම්බර් 2012 |- |5 |[[නැගෙනහිර නාගස්]] එරෙහි [[ඌව නෙක්ස්ට්]] |වි20 දේශීය |33,600 |31 අගෝස්තු 2012 |- |6 |'''ශ්‍රී ලංකාව''' එරෙහි [[දකුණු අප්‍රිකාව]] |වි20 ජාත්‍යන්තරය |33,050 |2 අගෝස්තු 2013 |} ==මූලාශ්‍ර== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව}} {{ශ්‍රී ලංකාවෙහි ක්‍රිකට්}} [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාව]] 30gwvkb15sjjyxvvi6mnlwaufxs5yw3 0 20069 748832 748814 2025-06-15T12:32:23Z BuddhikaW88 37808 /* ඉතිහාසය */ 748832 wikitext text/x-wiki '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === === ජෛව විවිධත්වය === === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === ප්‍රාග්ධනය === === විදේශ සබඳතා === === මිලිටරි === === නීතිය සහ අපරාධ === === පරිපාලන අංශ === == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === === ඛනිජ සම්පත් === === සංචාරක කර්මාන්තය === == ප්‍රවාහනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය||inline=yes}} === මාර්ග === === ගුවන් === == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === === භාෂාව === === ආගම === === විශාලතම නගර === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === === සෞඛ්‍ය === === මාධ්‍ය === === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === === ක්‍රීඩා === ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} 4ftn3v99n62bghaadmomjc2hl3jtamz 748862 748832 2025-06-15T12:58:37Z BuddhikaW88 37808 /* භූගෝලය */ 748862 wikitext text/x-wiki '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === ප්‍රාග්ධනය === === විදේශ සබඳතා === === මිලිටරි === === නීතිය සහ අපරාධ === === පරිපාලන අංශ === == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === === ඛනිජ සම්පත් === === සංචාරක කර්මාන්තය === == ප්‍රවාහනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය||inline=yes}} === මාර්ග === === ගුවන් === == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === === භාෂාව === === ආගම === === විශාලතම නගර === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === === සෞඛ්‍ය === === මාධ්‍ය === === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === === ක්‍රීඩා === ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} redkmo1yd8httyujuobw9af1tpfun6z 748876 748862 2025-06-15T13:09:15Z BuddhikaW88 37808 /* රජය සහ දේශපාලනය */ 748876 wikitext text/x-wiki '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === ප්‍රාග්ධනය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|ප්‍රාග්ධනය|inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === මිලිටරි === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|මිලිටරි|inline=yes}} === නීතිය සහ අපරාධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|නීතිය සහ අපරාධ|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === === ඛනිජ සම්පත් === === සංචාරක කර්මාන්තය === == ප්‍රවාහනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය||inline=yes}} === මාර්ග === === ගුවන් === == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === === භාෂාව === === ආගම === === විශාලතම නගර === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === === සෞඛ්‍ය === === මාධ්‍ය === === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === === ක්‍රීඩා === ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} 89et5cmltlhblmx62cfpb8mjb73qwls 748878 748876 2025-06-15T13:10:03Z BuddhikaW88 37808 /* රජය සහ දේශපාලනය */ 748878 wikitext text/x-wiki '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === අගනුවර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|ප්‍රාග්ධනය|inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === මිලිටරි === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|මිලිටරි|inline=yes}} === නීතිය සහ අපරාධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|නීතිය සහ අපරාධ|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === === ඛනිජ සම්පත් === === සංචාරක කර්මාන්තය === == ප්‍රවාහනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය||inline=yes}} === මාර්ග === === ගුවන් === == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === === භාෂාව === === ආගම === === විශාලතම නගර === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === === සෞඛ්‍ය === === මාධ්‍ය === === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === === ක්‍රීඩා === ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} 3loxlek94wejhg9no8u6d3l3u6shi3s 748885 748878 2025-06-15T13:17:49Z BuddhikaW88 37808 /* අගනුවර */ 748885 wikitext text/x-wiki '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === අගනුවර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|අගනුවර|inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === මිලිටරි === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|මිලිටරි|inline=yes}} === නීතිය සහ අපරාධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|නීතිය සහ අපරාධ|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === === ඛනිජ සම්පත් === === සංචාරක කර්මාන්තය === == ප්‍රවාහනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය||inline=yes}} === මාර්ග === === ගුවන් === == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === === භාෂාව === === ආගම === === විශාලතම නගර === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === === සෞඛ්‍ය === === මාධ්‍ය === === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === === ක්‍රීඩා === ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} 5q1ca3x1s3w9afwyzkq8zmc2jfyixhw 748969 748885 2025-06-15T15:21:20Z BuddhikaW88 37808 /* ආර්ථිකය */ 748969 wikitext text/x-wiki '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === අගනුවර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|අගනුවර|inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === මිලිටරි === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|මිලිටරි|inline=yes}} === නීතිය සහ අපරාධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|නීතිය සහ අපරාධ|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === සංචාරක කර්මාන්තය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|සංචාරක කර්මාන්තය|inline=yes}} == ප්‍රවාහනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය||inline=yes}} === මාර්ග === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|මාර්ග|inline=yes}} === ගුවන් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|ගුවන්|inline=yes}} == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === === භාෂාව === === ආගම === === විශාලතම නගර === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === === සෞඛ්‍ය === === මාධ්‍ය === === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === === ක්‍රීඩා === ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} ttcf96hqft4nkj80zzj5arilsi9h853 748990 748969 2025-06-15T15:56:41Z BuddhikaW88 37808 /* ප්‍රවාහනය */ 748990 wikitext text/x-wiki '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === අගනුවර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|අගනුවර|inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === මිලිටරි === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|මිලිටරි|inline=yes}} === නීතිය සහ අපරාධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|නීතිය සහ අපරාධ|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === සංචාරක කර්මාන්තය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|සංචාරක කර්මාන්තය|inline=yes}} == ප්‍රවාහනය == === මාර්ග === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|මාර්ග|inline=yes}} === ගුවන් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|ගුවන්|inline=yes}} == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය|ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව|inline=yes}} == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === === භාෂාව === === ආගම === === විශාලතම නගර === == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === === සෞඛ්‍ය === === මාධ්‍ය === === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === === ක්‍රීඩා === ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} 0z36812dk218mf3us2tnn2bdcxgun98 749011 748990 2025-06-15T16:16:41Z BuddhikaW88 37808 /* ජන විකාශනය */ 749011 wikitext text/x-wiki '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === අගනුවර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|අගනුවර|inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === මිලිටරි === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|මිලිටරි|inline=yes}} === නීතිය සහ අපරාධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|නීතිය සහ අපරාධ|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === සංචාරක කර්මාන්තය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|සංචාරක කර්මාන්තය|inline=yes}} == ප්‍රවාහනය == === මාර්ග === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|මාර්ග|inline=yes}} === ගුවන් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|ගුවන්|inline=yes}} == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය|ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව|inline=yes}} == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්|inline=yes}} === භාෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|භාෂාව|inline=yes}} === ආගම === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ආගම|inline=yes}} === විශාලතම නගර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|විශාලතම නගර|inline=yes}} == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === === සෞඛ්‍ය === === මාධ්‍ය === === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === === ක්‍රීඩා === ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} sa9qpk94v2in9kgl3ik9vem03zwfy5u 749029 749011 2025-06-15T16:36:53Z BuddhikaW88 37808 /* සංස්කෘතිය */ 749029 wikitext text/x-wiki '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === අගනුවර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|අගනුවර|inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === මිලිටරි === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|මිලිටරි|inline=yes}} === නීතිය සහ අපරාධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|නීතිය සහ අපරාධ|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === සංචාරක කර්මාන්තය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|සංචාරක කර්මාන්තය|inline=yes}} == ප්‍රවාහනය == === මාර්ග === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|මාර්ග|inline=yes}} === ගුවන් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|ගුවන්|inline=yes}} == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය|ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව|inline=yes}} == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්|inline=yes}} === භාෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|භාෂාව|inline=yes}} === ආගම === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ආගම|inline=yes}} === විශාලතම නගර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|විශාලතම නගර|inline=yes}} == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|අධ්‍යාපනය|inline=yes}} === සෞඛ්‍ය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|සෞඛ්‍ය|inline=yes}} === මාධ්‍ය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|මාධ්‍ය|inline=yes}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|කාන්තා අයිතිවාසිකම්|inline=yes}} === ක්‍රීඩා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|ක්‍රීඩා|inline=yes}} ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} tdipqe9vrnlzqfmn4cw1yt1m9vxibxt 749051 749029 2025-06-15T16:48:51Z BuddhikaW88 37808 749051 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Plurinational State of Bolivia | native_name = {{ubl|{{native name|es|Estado Plurinacional de Bolivia}}|{{native name|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}}|{{nativename|ay|Wuliwya Walja Ayllunakana Marka}}|{{native name|gn|Tetã Hetate'ýigua Volívia}}}} | common_name = Bolivia | name = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;line-height:normal;text-align:center;font-size:84%; |title = {{resize|1.0 em|Co-official names}}{{efn|name=a|In Bolivia, [[Languages of Bolivia|other languages]] have been officially recognized as legitimate [[Indigenous language|autochthonous languages]]. * {{langx|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}} * {{langx|ay|Wuliwya Walja Suyunakana Marka}} |{{Infobox |subbox=yes |bodystyle=font-size:80%;font-weight:normal; |rowclass1 = mergedrow |label1=[[Quechuan languages|Quechua]]: |data1={{lang|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}} |rowclass2 = mergedrow |label2=[[Aymara language|Aymara]]: |data2={{lang|ay|Wuliwya Walja Suyunakana Marka}} |label3=[[Guaraní language|Guaraní]]: |data3={{lang|gn|Tetã Blúrinasionál Volívia}} }} }}}} | image_flag = Bandera de Bolivia (Estado).svg | flag_alt = Horizontal tricolor (red, yellow, and green from top to bottom) | flag_alt2 = 7 × 7 square patchwork with the (top left to bottom right) diagonals forming colored stripes (green, blue, purple, red, orange, yellow, white, green, blue, purple, red, orange, yellow, from top right to bottom left) | other_symbol = <div style="padding:0.3em;">[[File:Banner of the Qulla Suyu (1979).svg|100px|]]</div> | other_symbol_type = Dual flag: {{nobold|{{lang|es|[[Wiphala]]}}}}<ref>{{cite book |title= Spatial Concepts for Decolonizing the Americas |last1= León |first1= Ana María |last2= Herscher |first2= Andrew |editor-first1= Felipe |editor-last1= Hernández |editor-first2= Fernando Luiz |editor-last2= Lara |chapter= Indigenous Modernities: The Tocapu and Other American Grids |year= 2021 |isbn= 978-1-5275-7653-7 |page= 43 |publisher= Cambridge Scholars |chapter-url= https://books.google.com/books?id=F9BJEAAAQBAJ&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PA43 |access-date= 18 March 2023 |archive-date= 10 April 2023 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230410184646/https://books.google.com/books?id=F9BJEAAAQBAJ&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PA43 |url-status= live}}</ref><ref>{{cite book |title= Culture and Customs of Bolivia |last= Galván |first= Javier A. |year= 2011 |isbn= 978-0-313-38364-9 |page= xxiii |publisher= ABC-CLIO |url= https://books.google.com/books?id=7RHY5j45GcAC&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PR23 |access-date= 18 March 2023 |archive-date= 5 April 2023 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230405182429/https://books.google.com/books?id=7RHY5j45GcAC&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PR23 |url-status= live}}</ref><ref>{{cite web |url= https://www.constituteproject.org/constitution/Bolivia_2009.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.constituteproject.org/constitution/Bolivia_2009.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live |title= Bolivia (Plurinational State of)'s Constitution of 2009, English translation |website=constituteproject.org |publisher= Constitute (Oxford University Press)|access-date= 22 March 2022|quote= The symbols of the State are the red, yellow and green tri-color flag; the Bolivian national anthem; the coat of arms; the wiphala; the rosette; the kantuta flower and the patujú flower. (Art. 6 ii)}}</ref> | image_coat = Escudo de Bolivia.svg | coa_size = 100 | national_anthem = {{native name|es|Himno Nacional de Bolivia|nolink=yes}}<br />"[[National Anthem of Bolivia]]"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Himno Nacional de Bolivia instrumental.ogg|center]]</div> | image_map = BOL orthographic.svg | map_width = 220px | map_caption = {{map caption |location_color=dark green |region=South America |region_color= gray}} | capital = [[Sucre]]{{efn|name=central_cities|Sucre is the constitutional capital and seat of the judicial branch of government, while the executive, legislative, and electoral branches are seated in La Paz.}} | admin_center = [[La Paz]]{{efn|name=central_cities}} | largest_city = {{nowrap|[[Santa Cruz de la Sierra]]}}<br />{{coord|17|48|S|63|10|W}} | official_languages = {{Plainlist| * [[Bolivian Spanish|Spanish]] * [[Quechuan languages|Quechua]] * [[Aymara language|Aymara]] * [[Guarani language|Guarani]] * [[Languages of Bolivia|Other indigenous languages]] }} | ethnic_groups = | ethnic_groups_year = | religion_year = 2020 | religion_ref = <ref>{{cite web | url=https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=27c | title=National Profiles &#124; World Religion | access-date=12 March 2024 | archive-date=12 March 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20240312161315/https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=27c | url-status=live}}</ref> | religion = {{unbulleted list |{{Tree list}} * 92.8% [[Christianity]] ** 81.4% [[Catholic Church in Bolivia|Catholicism]] ** 11.4% other [[List of Christian denominations|Christian]] {{Tree list/end}} |6.5% [[Irreligion in Latin America|no religion]]|0.7% [[Religion in Bolivia|other]]}} | demonym = Bolivian | government_type = Unitary [[presidential republic]] | leader_title1 = [[President of Bolivia|President]] | leader_name1 = [[Luis Arce]] | leader_title2 = [[Vice President of Bolivia|Vice President]] | leader_name2 = [[David Choquehuanca]] | leader_title3 = [[President of the Chamber of Senators of Bolivia|President of the Senate]] | leader_name3 = [[Andrónico Rodríguez]] | leader_title4 = [[President of the Chamber of Deputies of Bolivia|President of the Chamber of Deputies]] | leader_name4 = [[Omar Yujra]] | legislature = [[Plurinational Legislative Assembly]] | upper_house = [[Chamber of Senators (Bolivia)|Chamber of Senators]] | lower_house = [[Chamber of Deputies (Bolivia)|Chamber of Deputies]] | sovereignty_type = '''[[Bolivian War of Independence|Independence]]''' | sovereignty_note = '''from [[Spain]]''' | established_event1 = [[Bolivian Declaration of Independence|Declared]] | established_date1 = 6 August 1825 | established_event2 = Recognized | established_date2 = 21 July 1847 | established_event3 = [[Constitution of Bolivia|Current constitution]] | established_date3 = 7 February 2009 | area_km2 = 1,098,581 | area_footnote = | area_rank = 27th <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]] --> | area_sq_mi = 424,163 | percent_water = 1.29 | population_census = {{IncreaseNeutral}}11,312,620<ref>{{Cite web |title=Resultados |url=https://nube.ine.gob.bo/index.php/s/ynI3jPF0thMBWdR/download?path=%2F&files=RESULTADOS%20cpv%202024.xlsx |access-date=2024-09-12 |website=Censo Bolivia |language=es-VE |format=XLSX}}</ref> | population_census_year = 2024 | population_census_rank = 84th | population_density_km2 = 10.4 | population_density_sq_mi = 26,9 | population_density_rank = 224th | FR_total_population_estimate_year = 11,428,245 (2019)<ref name=imf>{{cite web| url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=58&pr.y=4&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=218&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=| title=Report for Selected Countries and Subjects| publisher=[[International Monetary Fund]]| access-date=29 August 2020| archive-date=27 May 2020| archive-url=https://web.archive.org/web/20200527192142/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=58&pr.y=4&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=218&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=| url-status=live}}</ref> | GDP_PPP = {{increase}} $144.098&nbsp;billion<ref name="IMFWEO.BO">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2025/april/weo-report?c=218,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,LUR,LP,&sy=2025&ey=2030&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|title=World Economic Outlook Database, April 2025 (Bolivia) |publisher=[[International Monetary Fund]] |date=22 April 2025 |access-date=22 April 2025}}</ref> | GDP_PPP_rank = 94th | GDP_PPP_year = 2025 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $11,574<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 120th | GDP_nominal = {{increase}} $56.339 billion &nbsp;<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_nominal_rank = 94th | GDP_nominal_year = 2025 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $4,525<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 126th | Gini = 40.9 <!--number only--> | Gini_year = 2021 | Gini_change = decrease | Gini_ref = <ref>[https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?name_desc=false Gini index]</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.733<!--number only--> | HDI_year = 2023<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady/--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf|title=Human Development Report 2025|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=30 April 2025|access-date=30 April 2025}}</ref> | HDI_rank = 108th | currency = [[Bolivian boliviano|Boliviano]] | currency_code = BOB | time_zone = [[UTC−04:00|BOT]] | utc_offset = −04:00 | date_format = dd/mm/yyyy | drives_on = right | calling_code = [[Telephone numbers in Bolivia|+591]] | iso3166code = | cctld = [[.bo]] }}'''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === අගනුවර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|අගනුවර|inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === මිලිටරි === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|මිලිටරි|inline=yes}} === නීතිය සහ අපරාධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|නීතිය සහ අපරාධ|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === සංචාරක කර්මාන්තය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|සංචාරක කර්මාන්තය|inline=yes}} == ප්‍රවාහනය == === මාර්ග === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|මාර්ග|inline=yes}} === ගුවන් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|ගුවන්|inline=yes}} == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය|ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව|inline=yes}} == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්|inline=yes}} === භාෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|භාෂාව|inline=yes}} === ආගම === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ආගම|inline=yes}} === විශාලතම නගර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|විශාලතම නගර|inline=yes}} == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|අධ්‍යාපනය|inline=yes}} === සෞඛ්‍ය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|සෞඛ්‍ය|inline=yes}} === මාධ්‍ය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|මාධ්‍ය|inline=yes}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|කාන්තා අයිතිවාසිකම්|inline=yes}} === ක්‍රීඩා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|ක්‍රීඩා|inline=yes}} ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} 4iyb5w6fjr4kq1lue63czsn5u43g70g 749058 749051 2025-06-15T17:13:38Z BuddhikaW88 37808 749058 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Plurinational State of Bolivia | native_name = {{ubl|{{native name|es|Estado Plurinacional de Bolivia}}|{{native name|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}}|{{nativename|ay|Wuliwya Walja Ayllunakana Marka}}|{{native name|gn|Tetã Hetate'ýigua Volívia}}}} | common_name = Bolivia | name = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;line-height:normal;text-align:center;font-size:84%; |title = {{resize|1.0 em|Co-official names}}{{efn|name=a|In Bolivia, [[Languages of Bolivia|other languages]] have been officially recognized as legitimate [[Indigenous language|autochthonous languages]]. * {{langx|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}} * {{langx|ay|Wuliwya Walja Suyunakana Marka}} |{{Infobox |subbox=yes |bodystyle=font-size:80%;font-weight:normal; |rowclass1 = mergedrow |label1=[[Quechuan languages|Quechua]]: |data1={{lang|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}} |rowclass2 = mergedrow |label2=[[Aymara language|Aymara]]: |data2={{lang|ay|Wuliwya Walja Suyunakana Marka}} |label3=[[Guaraní language|Guaraní]]: |data3={{lang|gn|Tetã Blúrinasionál Volívia}} }} }}}} | image_flag = Bandera de Bolivia (Estado).svg | flag_alt = තිරස් ත්‍රිවර්ණ (ඉහළ සිට පහළට රතු, කහ සහ කොළ) | flag_alt2 = (ඉහළ වමේ සිට පහළ දකුණට) විකර්ණ සහිත 7 × 7 හතරැස් පැච්වර්ක්, වර්ණ ඉරි සාදයි (කොළ, නිල්, දම්, රතු, තැඹිලි, කහ, සුදු, කොළ, නිල්, දම්, රතු, තැඹිලි, කහ, ඉහළ දකුණේ සිට පහළ වමට) | other_symbol = <div style="padding:0.3em;">[[File:Banner of the Qulla Suyu (1979).svg|100px|]]</div> | other_symbol_type = Dual flag: {{nobold|{{lang|es|[[Wiphala]]}}}}<ref>{{cite book |title= Spatial Concepts for Decolonizing the Americas |last1= León |first1= Ana María |last2= Herscher |first2= Andrew |editor-first1= Felipe |editor-last1= Hernández |editor-first2= Fernando Luiz |editor-last2= Lara |chapter= Indigenous Modernities: The Tocapu and Other American Grids |year= 2021 |isbn= 978-1-5275-7653-7 |page= 43 |publisher= Cambridge Scholars |chapter-url= https://books.google.com/books?id=F9BJEAAAQBAJ&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PA43 |access-date= 18 March 2023 |archive-date= 10 April 2023 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230410184646/https://books.google.com/books?id=F9BJEAAAQBAJ&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PA43 |url-status= live}}</ref><ref>{{cite book |title= Culture and Customs of Bolivia |last= Galván |first= Javier A. |year= 2011 |isbn= 978-0-313-38364-9 |page= xxiii |publisher= ABC-CLIO |url= https://books.google.com/books?id=7RHY5j45GcAC&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PR23 |access-date= 18 March 2023 |archive-date= 5 April 2023 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230405182429/https://books.google.com/books?id=7RHY5j45GcAC&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PR23 |url-status= live}}</ref><ref>{{cite web |url= https://www.constituteproject.org/constitution/Bolivia_2009.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.constituteproject.org/constitution/Bolivia_2009.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live |title= Bolivia (Plurinational State of)'s Constitution of 2009, English translation |website=constituteproject.org |publisher= Constitute (Oxford University Press)|access-date= 22 March 2022|quote= The symbols of the State are the red, yellow and green tri-color flag; the Bolivian national anthem; the coat of arms; the wiphala; the rosette; the kantuta flower and the patujú flower. (Art. 6 ii)}}</ref> | image_coat = Escudo de Bolivia.svg | coa_size = 100 | national_anthem = {{native name|es|Himno Nacional de Bolivia|nolink=yes}}<br />"[[National Anthem of Bolivia]]"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Himno Nacional de Bolivia instrumental.ogg|center]]</div> | image_map = BOL orthographic.svg | map_width = 220px | map_caption = {{map caption |location_color=dark green |region=South America |region_color= gray}} | capital = [[Sucre]]{{efn|name=central_cities|Sucre is the constitutional capital and seat of the judicial branch of government, while the executive, legislative, and electoral branches are seated in La Paz.}} | admin_center = [[La Paz]]{{efn|name=central_cities}} | largest_city = {{nowrap|[[Santa Cruz de la Sierra]]}}<br />{{coord|17|48|S|63|10|W}} | official_languages = {{Plainlist| * [[Bolivian Spanish|Spanish]] * [[Quechuan languages|Quechua]] * [[Aymara language|Aymara]] * [[Guarani language|Guarani]] * [[Languages of Bolivia|Other indigenous languages]] }} | ethnic_groups = | ethnic_groups_year = | religion_year = 2020 | religion_ref = <ref>{{cite web | url=https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=27c | title=National Profiles &#124; World Religion | access-date=12 March 2024 | archive-date=12 March 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20240312161315/https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=27c | url-status=live}}</ref> | religion = {{unbulleted list |{{Tree list}} * 92.8% [[Christianity]] ** 81.4% [[Catholic Church in Bolivia|Catholicism]] ** 11.4% other [[List of Christian denominations|Christian]] {{Tree list/end}} |6.5% [[Irreligion in Latin America|no religion]]|0.7% [[Religion in Bolivia|other]]}} | demonym = Bolivian | government_type = ඒකීය [[ජනාධිපති ජනරජය]] | leader_title1 = ජනාධිපති | leader_name1 = [[ලුයිස් ආර්ස්]] | leader_title2 = උප ජනාධිපති | leader_name2 = [[ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා]] | leader_title3 = සෙනෙට් සභාවේ සභාපති | leader_name3 = [[ඇන්ඩ්‍රොනිකෝ රොඩ්‍රිගස්]] | leader_title4 = නියෝජිත මණ්ඩලයේ සභාපති | leader_name4 = [[ඕමාර් යුජ්රා]] | legislature = [[බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව]] | upper_house = සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය | lower_house = නියෝජිත මණ්ඩලය | sovereignty_type = '''ස්වාධීනත්වය''' | sovereignty_note = '''ස්පාඤ්ඤයෙන්''' | established_event1 = ප්‍රකාශ කරන ලද්දේ | established_date1 = 1825 අගෝස්තු 6 | established_event2 = හඳුනා ගන්නා ලද්දේ | established_date2 = 1847 ජූලි 21 | established_event3 = වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව | established_date3 = 2009 පෙබරවාරි 7 | area_km2 = 1,098,581 | area_footnote = | area_rank = 27 වෙනි <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]] --> | area_sq_mi = 424,163 | percent_water = 1.29 | population_census = {{IncreaseNeutral}}11,312,620<ref>{{Cite web |title=Resultados |url=https://nube.ine.gob.bo/index.php/s/ynI3jPF0thMBWdR/download?path=%2F&files=RESULTADOS%20cpv%202024.xlsx |access-date=2024-09-12 |website=Censo Bolivia |language=es-VE |format=XLSX}}</ref> | population_census_year = 2024 | population_census_rank = 84 වෙනි | population_density_km2 = 10.4 | population_density_sq_mi = 26,9 | population_density_rank = 224 වෙනි | FR_total_population_estimate_year = 11,428,245 (2019)<ref name=imf>{{cite web| url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=58&pr.y=4&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=218&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=| title=Report for Selected Countries and Subjects| publisher=[[International Monetary Fund]]| access-date=29 August 2020| archive-date=27 May 2020| archive-url=https://web.archive.org/web/20200527192142/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=58&pr.y=4&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=218&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=| url-status=live}}</ref> | GDP_PPP = {{increase}} ඩොලර් බිලියන 144.098<ref name="IMFWEO.BO">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2025/april/weo-report?c=218,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,LUR,LP,&sy=2025&ey=2030&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|title=World Economic Outlook Database, April 2025 (Bolivia) |publisher=[[International Monetary Fund]] |date=22 April 2025 |access-date=22 April 2025}}</ref> | GDP_PPP_rank = 94 වෙනි | GDP_PPP_year = 2025 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ඩොලර් 11,574<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 120 වෙනි | GDP_nominal = {{increase}} ඩොලර් බිලියන 56.339<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_nominal_rank = 94 වෙනි | GDP_nominal_year = 2025 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ඩොලර් 4,525<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 126 වෙනි | Gini = 40.9 <!--number only--> | Gini_year = 2021 | Gini_change = decrease | Gini_ref = <ref>[https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?name_desc=false Gini index]</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.733<!--number only--> | HDI_year = 2023<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady/--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf|title=Human Development Report 2025|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=30 April 2025|access-date=30 April 2025}}</ref> | HDI_rank = 108 වෙනි | currency = බොලිවියානු බොලිවියානෝ | currency_code = BOB | time_zone = [[UTC−04:00|BOT]] | utc_offset = −04:00 | date_format = දිදි/මාමා/වවවව | drives_on = දකුණ | calling_code = +591 | iso3166code = | cctld = [[.bo]] }} '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === අගනුවර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|අගනුවර|inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === මිලිටරි === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|මිලිටරි|inline=yes}} === නීතිය සහ අපරාධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|නීතිය සහ අපරාධ|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === සංචාරක කර්මාන්තය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|සංචාරක කර්මාන්තය|inline=yes}} == ප්‍රවාහනය == === මාර්ග === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|මාර්ග|inline=yes}} === ගුවන් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|ගුවන්|inline=yes}} == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය|ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව|inline=yes}} == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්|inline=yes}} === භාෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|භාෂාව|inline=yes}} === ආගම === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ආගම|inline=yes}} === විශාලතම නගර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|විශාලතම නගර|inline=yes}} == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|අධ්‍යාපනය|inline=yes}} === සෞඛ්‍ය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|සෞඛ්‍ය|inline=yes}} === මාධ්‍ය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|මාධ්‍ය|inline=yes}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|කාන්තා අයිතිවාසිකම්|inline=yes}} === ක්‍රීඩා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|ක්‍රීඩා|inline=yes}} ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} qlu1ez0xq21kt5607qcfxfk47zcokql 749059 749058 2025-06-15T17:17:25Z BuddhikaW88 37808 749059 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Plurinational State of Bolivia | native_name = {{ubl|{{native name|es|Estado Plurinacional de Bolivia}}|{{native name|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}}|{{nativename|ay|Wuliwya Walja Ayllunakana Marka}}|{{native name|gn|Tetã Hetate'ýigua Volívia}}}} | common_name = Bolivia | name = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;line-height:normal;text-align:center;font-size:84%; |title = {{resize|1.0 em|Co-official names}}{{efn|name=a|In Bolivia, [[Languages of Bolivia|other languages]] have been officially recognized as legitimate [[Indigenous language|autochthonous languages]]. * {{langx|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}} * {{langx|ay|Wuliwya Walja Suyunakana Marka}} |{{Infobox |subbox=yes |bodystyle=font-size:80%;font-weight:normal; |rowclass1 = mergedrow |label1=[[Quechuan languages|Quechua]]: |data1={{lang|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}} |rowclass2 = mergedrow |label2=[[Aymara language|Aymara]]: |data2={{lang|ay|Wuliwya Walja Suyunakana Marka}} |label3=[[Guaraní language|Guaraní]]: |data3={{lang|gn|Tetã Blúrinasionál Volívia}} }} }}}} | image_flag = Bandera de Bolivia (Estado).svg | flag_alt = තිරස් ත්‍රිවර්ණ (ඉහළ සිට පහළට රතු, කහ සහ කොළ) | flag_alt2 = (ඉහළ වමේ සිට පහළ දකුණට) විකර්ණ සහිත 7 × 7 හතරැස් පැච්වර්ක්, වර්ණ ඉරි සාදයි (කොළ, නිල්, දම්, රතු, තැඹිලි, කහ, සුදු, කොළ, නිල්, දම්, රතු, තැඹිලි, කහ, ඉහළ දකුණේ සිට පහළ වමට) | other_symbol = <div style="padding:0.3em;">[[File:Banner of the Qulla Suyu (1979).svg|100px|]]</div> | other_symbol_type = Dual flag: {{nobold|{{lang|es|[[Wiphala]]}}}}<ref>{{cite book |title= Spatial Concepts for Decolonizing the Americas |last1= León |first1= Ana María |last2= Herscher |first2= Andrew |editor-first1= Felipe |editor-last1= Hernández |editor-first2= Fernando Luiz |editor-last2= Lara |chapter= Indigenous Modernities: The Tocapu and Other American Grids |year= 2021 |isbn= 978-1-5275-7653-7 |page= 43 |publisher= Cambridge Scholars |chapter-url= https://books.google.com/books?id=F9BJEAAAQBAJ&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PA43 |access-date= 18 March 2023 |archive-date= 10 April 2023 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230410184646/https://books.google.com/books?id=F9BJEAAAQBAJ&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PA43 |url-status= live}}</ref><ref>{{cite book |title= Culture and Customs of Bolivia |last= Galván |first= Javier A. |year= 2011 |isbn= 978-0-313-38364-9 |page= xxiii |publisher= ABC-CLIO |url= https://books.google.com/books?id=7RHY5j45GcAC&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PR23 |access-date= 18 March 2023 |archive-date= 5 April 2023 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230405182429/https://books.google.com/books?id=7RHY5j45GcAC&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PR23 |url-status= live}}</ref><ref>{{cite web |url= https://www.constituteproject.org/constitution/Bolivia_2009.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.constituteproject.org/constitution/Bolivia_2009.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live |title= Bolivia (Plurinational State of)'s Constitution of 2009, English translation |website=constituteproject.org |publisher= Constitute (Oxford University Press)|access-date= 22 March 2022|quote= The symbols of the State are the red, yellow and green tri-color flag; the Bolivian national anthem; the coat of arms; the wiphala; the rosette; the kantuta flower and the patujú flower. (Art. 6 ii)}}</ref> | image_coat = Escudo de Bolivia.svg | coa_size = 100 | national_anthem = {{native name|es|Himno Nacional de Bolivia|nolink=yes}}<br />"[[National Anthem of Bolivia]]"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Himno Nacional de Bolivia instrumental.ogg|center]]</div> | image_map = BOL orthographic.svg | map_width = 220px | map_caption = {{map caption |location_color=dark green |region=South America |region_color= gray}} | capital = [[Sucre]]{{efn|name=central_cities|Sucre is the constitutional capital and seat of the judicial branch of government, while the executive, legislative, and electoral branches are seated in La Paz.}} | admin_center = [[La Paz]]{{efn|name=central_cities}} | largest_city = {{nowrap|[[සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, බොලිවියාව|සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා]]}}<br />{{coord|17|48|S|63|10|W}} | official_languages = {{Plainlist| * ස්පාඤ්ඤ * ක්වෙචුවා * අයිමාරා * ගුරානි * අනෙකුත් දේශීය භාෂා }} | ethnic_groups = | ethnic_groups_year = | religion_year = 2020 | religion_ref = <ref>{{cite web | url=https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=27c | title=National Profiles &#124; World Religion | access-date=12 March 2024 | archive-date=12 March 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20240312161315/https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=27c | url-status=live}}</ref> | religion = {{unbulleted list |{{Tree list}} * 92.8% [[ක්‍රිස්තියානි]] ** 81.4% [[කතෝලික]] ** 11.4% වෙනත් [[ක්‍රිස්තියානි]] {{Tree list/end}} |6.5% ආගමක් නැත| 0.7% වෙනත්}} | demonym = බොලිවියානු | government_type = ඒකීය [[ජනාධිපති ජනරජය]] | leader_title1 = ජනාධිපති | leader_name1 = [[ලුයිස් ආර්ස්]] | leader_title2 = උප ජනාධිපති | leader_name2 = [[ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා]] | leader_title3 = සෙනෙට් සභාවේ සභාපති | leader_name3 = [[ඇන්ඩ්‍රොනිකෝ රොඩ්‍රිගස්]] | leader_title4 = නියෝජිත මණ්ඩලයේ සභාපති | leader_name4 = [[ඕමාර් යුජ්රා]] | legislature = [[බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව]] | upper_house = සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය | lower_house = නියෝජිත මණ්ඩලය | sovereignty_type = '''ස්වාධීනත්වය''' | sovereignty_note = '''ස්පාඤ්ඤයෙන්''' | established_event1 = ප්‍රකාශ කරන ලද්දේ | established_date1 = 1825 අගෝස්තු 6 | established_event2 = හඳුනා ගන්නා ලද්දේ | established_date2 = 1847 ජූලි 21 | established_event3 = වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව | established_date3 = 2009 පෙබරවාරි 7 | area_km2 = 1,098,581 | area_footnote = | area_rank = 27 වෙනි <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]] --> | area_sq_mi = 424,163 | percent_water = 1.29 | population_census = {{IncreaseNeutral}}11,312,620<ref>{{Cite web |title=Resultados |url=https://nube.ine.gob.bo/index.php/s/ynI3jPF0thMBWdR/download?path=%2F&files=RESULTADOS%20cpv%202024.xlsx |access-date=2024-09-12 |website=Censo Bolivia |language=es-VE |format=XLSX}}</ref> | population_census_year = 2024 | population_census_rank = 84 වෙනි | population_density_km2 = 10.4 | population_density_sq_mi = 26,9 | population_density_rank = 224 වෙනි | FR_total_population_estimate_year = 11,428,245 (2019)<ref name=imf>{{cite web| url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=58&pr.y=4&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=218&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=| title=Report for Selected Countries and Subjects| publisher=[[International Monetary Fund]]| access-date=29 August 2020| archive-date=27 May 2020| archive-url=https://web.archive.org/web/20200527192142/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=58&pr.y=4&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=218&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=| url-status=live}}</ref> | GDP_PPP = {{increase}} ඩොලර් බිලියන 144.098<ref name="IMFWEO.BO">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2025/april/weo-report?c=218,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,LUR,LP,&sy=2025&ey=2030&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|title=World Economic Outlook Database, April 2025 (Bolivia) |publisher=[[International Monetary Fund]] |date=22 April 2025 |access-date=22 April 2025}}</ref> | GDP_PPP_rank = 94 වෙනි | GDP_PPP_year = 2025 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ඩොලර් 11,574<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 120 වෙනි | GDP_nominal = {{increase}} ඩොලර් බිලියන 56.339<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_nominal_rank = 94 වෙනි | GDP_nominal_year = 2025 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ඩොලර් 4,525<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 126 වෙනි | Gini = 40.9 <!--number only--> | Gini_year = 2021 | Gini_change = decrease | Gini_ref = <ref>[https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?name_desc=false Gini index]</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.733<!--number only--> | HDI_year = 2023<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady/--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf|title=Human Development Report 2025|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=30 April 2025|access-date=30 April 2025}}</ref> | HDI_rank = 108 වෙනි | currency = බොලිවියානු බොලිවියානෝ | currency_code = BOB | time_zone = [[UTC−04:00|BOT]] | utc_offset = −04:00 | date_format = දිදි/මාමා/වවවව | drives_on = දකුණ | calling_code = +591 | iso3166code = | cctld = [[.bo]] }} '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === අගනුවර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|අගනුවර|inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === මිලිටරි === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|මිලිටරි|inline=yes}} === නීතිය සහ අපරාධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|නීතිය සහ අපරාධ|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === සංචාරක කර්මාන්තය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|සංචාරක කර්මාන්තය|inline=yes}} == ප්‍රවාහනය == === මාර්ග === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|මාර්ග|inline=yes}} === ගුවන් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|ගුවන්|inline=yes}} == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය|ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව|inline=yes}} == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්|inline=yes}} === භාෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|භාෂාව|inline=yes}} === ආගම === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ආගම|inline=yes}} === විශාලතම නගර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|විශාලතම නගර|inline=yes}} == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|අධ්‍යාපනය|inline=yes}} === සෞඛ්‍ය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|සෞඛ්‍ය|inline=yes}} === මාධ්‍ය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|මාධ්‍ය|inline=yes}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|කාන්තා අයිතිවාසිකම්|inline=yes}} === ක්‍රීඩා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|ක්‍රීඩා|inline=yes}} ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} gomqg4khhz3hfzy64wjibmkihpk4g8v 749062 749059 2025-06-15T17:25:39Z BuddhikaW88 37808 749062 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය | native_name = {{ubl|{{native name|es|Estado Plurinacional de Bolivia}}|{{native name|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}}|{{nativename|ay|Wuliwya Walja Ayllunakana Marka}}|{{native name|gn|Tetã Hetate'ýigua Volívia}}}} | common_name = බොලිවියාව | name = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;line-height:normal;text-align:center;font-size:84%; |title = {{resize|1.0 em|Co-official names}}{{efn|name=a|In Bolivia, [[Languages of Bolivia|other languages]] have been officially recognized as legitimate [[Indigenous language|autochthonous languages]]. * {{langx|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}} * {{langx|ay|Wuliwya Walja Suyunakana Marka}} |{{Infobox |subbox=yes |bodystyle=font-size:80%;font-weight:normal; |rowclass1 = mergedrow |label1=[[Quechuan languages|Quechua]]: |data1={{lang|qu|Puliwya Achka Aylluska Mamallaqta}} |rowclass2 = mergedrow |label2=[[Aymara language|Aymara]]: |data2={{lang|ay|Wuliwya Walja Suyunakana Marka}} |label3=[[Guaraní language|Guaraní]]: |data3={{lang|gn|Tetã Blúrinasionál Volívia}} }} }}}} | image_flag = Bandera de Bolivia (Estado).svg | flag_alt = තිරස් ත්‍රිවර්ණ (ඉහළ සිට පහළට රතු, කහ සහ කොළ) | flag_alt2 = (ඉහළ වමේ සිට පහළ දකුණට) විකර්ණ සහිත 7 × 7 හතරැස් පැච්වර්ක්, වර්ණ ඉරි සාදයි (කොළ, නිල්, දම්, රතු, තැඹිලි, කහ, සුදු, කොළ, නිල්, දම්, රතු, තැඹිලි, කහ, ඉහළ දකුණේ සිට පහළ වමට) | other_symbol = <div style="padding:0.3em;">[[File:Banner of the Qulla Suyu (1979).svg|100px|]]</div> | other_symbol_type = Dual flag: {{nobold|{{lang|es|[[Wiphala]]}}}}<ref>{{cite book |title= Spatial Concepts for Decolonizing the Americas |last1= León |first1= Ana María |last2= Herscher |first2= Andrew |editor-first1= Felipe |editor-last1= Hernández |editor-first2= Fernando Luiz |editor-last2= Lara |chapter= Indigenous Modernities: The Tocapu and Other American Grids |year= 2021 |isbn= 978-1-5275-7653-7 |page= 43 |publisher= Cambridge Scholars |chapter-url= https://books.google.com/books?id=F9BJEAAAQBAJ&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PA43 |access-date= 18 March 2023 |archive-date= 10 April 2023 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230410184646/https://books.google.com/books?id=F9BJEAAAQBAJ&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PA43 |url-status= live}}</ref><ref>{{cite book |title= Culture and Customs of Bolivia |last= Galván |first= Javier A. |year= 2011 |isbn= 978-0-313-38364-9 |page= xxiii |publisher= ABC-CLIO |url= https://books.google.com/books?id=7RHY5j45GcAC&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PR23 |access-date= 18 March 2023 |archive-date= 5 April 2023 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230405182429/https://books.google.com/books?id=7RHY5j45GcAC&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PR23 |url-status= live}}</ref><ref>{{cite web |url= https://www.constituteproject.org/constitution/Bolivia_2009.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.constituteproject.org/constitution/Bolivia_2009.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live |title= Bolivia (Plurinational State of)'s Constitution of 2009, English translation |website=constituteproject.org |publisher= Constitute (Oxford University Press)|access-date= 22 March 2022|quote= The symbols of the State are the red, yellow and green tri-color flag; the Bolivian national anthem; the coat of arms; the wiphala; the rosette; the kantuta flower and the patujú flower. (Art. 6 ii)}}</ref> | flag_caption = ජාතික ධජය | image_coat = Escudo de Bolivia.svg | symbol_type = ලාංඡනය | coa_size = 100 | national_anthem = {{native name|es|Himno Nacional de Bolivia|nolink=yes}}<br />"බොලිවියාවේ ජාතික ගීය"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Himno Nacional de Bolivia instrumental.ogg|center]]</div> | image_map = BOL orthographic.svg | map_width = 220px | map_caption = {{map caption |location_color=dark green |region=South America |region_color= gray}} | capital = [[සුක්‍රේ, බොලිවියාව|සුක්‍රේ]]{{efn|name=central_cities|Sucre is the constitutional capital and seat of the judicial branch of government, while the executive, legislative, and electoral branches are seated in La Paz.}} | admin_center = [[ලා පාස්, බොලිවියාව|ලා පාස්]]{{efn|name=central_cities}} | largest_city = {{nowrap|[[සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, බොලිවියාව|සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා]]}}<br />{{coord|17|48|S|63|10|W}} | official_languages = {{Plainlist| * ස්පාඤ්ඤ * ක්වෙචුවා * අයිමාරා * ගුරානි * අනෙකුත් දේශීය භාෂා }} | ethnic_groups = | ethnic_groups_year = | religion_year = 2020 | religion_ref = <ref>{{cite web | url=https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=27c | title=National Profiles &#124; World Religion | access-date=12 March 2024 | archive-date=12 March 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20240312161315/https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=27c | url-status=live}}</ref> | religion = {{unbulleted list |{{Tree list}} * 92.8% [[ක්‍රිස්තියානි]] ** 81.4% [[කතෝලික]] ** 11.4% වෙනත් [[ක්‍රිස්තියානි]] {{Tree list/end}} |6.5% ආගමක් නැත| 0.7% වෙනත්}} | demonym = බොලිවියානු | government_type = ඒකීය [[ජනාධිපති ජනරජය]] | leader_title1 = ජනාධිපති | leader_name1 = [[ලුයිස් ආර්ස්]] | leader_title2 = උප ජනාධිපති | leader_name2 = [[ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා]] | leader_title3 = සෙනෙට් සභාවේ සභාපති | leader_name3 = [[ඇන්ඩ්‍රොනිකෝ රොඩ්‍රිගස්]] | leader_title4 = නියෝජිත මණ්ඩලයේ සභාපති | leader_name4 = [[ඕමාර් යුජ්රා]] | legislature = [[බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව]] | upper_house = සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය | lower_house = නියෝජිත මණ්ඩලය | sovereignty_type = '''ස්වාධීනත්වය''' | sovereignty_note = '''ස්පාඤ්ඤයෙන්''' | established_event1 = ප්‍රකාශ කරන ලද්දේ | established_date1 = 1825 අගෝස්තු 6 | established_event2 = හඳුනා ගන්නා ලද්දේ | established_date2 = 1847 ජූලි 21 | established_event3 = වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව | established_date3 = 2009 පෙබරවාරි 7 | area_km2 = 1,098,581 | area_footnote = | area_rank = 27 වෙනි <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]] --> | area_sq_mi = 424,163 | percent_water = 1.29 | population_census = {{IncreaseNeutral}}11,312,620<ref>{{Cite web |title=Resultados |url=https://nube.ine.gob.bo/index.php/s/ynI3jPF0thMBWdR/download?path=%2F&files=RESULTADOS%20cpv%202024.xlsx |access-date=2024-09-12 |website=Censo Bolivia |language=es-VE |format=XLSX}}</ref> | population_census_year = 2024 | population_census_rank = 84 වෙනි | population_density_km2 = 10.4 | population_density_sq_mi = 26,9 | population_density_rank = 224 වෙනි | FR_total_population_estimate_year = 11,428,245 (2019)<ref name=imf>{{cite web| url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=58&pr.y=4&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=218&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=| title=Report for Selected Countries and Subjects| publisher=[[International Monetary Fund]]| access-date=29 August 2020| archive-date=27 May 2020| archive-url=https://web.archive.org/web/20200527192142/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=58&pr.y=4&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=218&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=| url-status=live}}</ref> | GDP_PPP = {{increase}} ඩොලර් බිලියන 144.098<ref name="IMFWEO.BO">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2025/april/weo-report?c=218,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,LUR,LP,&sy=2025&ey=2030&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|title=World Economic Outlook Database, April 2025 (Bolivia) |publisher=[[International Monetary Fund]] |date=22 April 2025 |access-date=22 April 2025}}</ref> | GDP_PPP_rank = 94 වෙනි | GDP_PPP_year = 2025 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ඩොලර් 11,574<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 120 වෙනි | GDP_nominal = {{increase}} ඩොලර් බිලියන 56.339<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_nominal_rank = 94 වෙනි | GDP_nominal_year = 2025 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ඩොලර් 4,525<ref name="IMFWEO.BO" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 126 වෙනි | Gini = 40.9 <!--number only--> | Gini_year = 2021 | Gini_change = decrease | Gini_ref = <ref>[https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?name_desc=false Gini index]</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.733<!--number only--> | HDI_year = 2023<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady/--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2025reporten.pdf|title=Human Development Report 2025|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=30 April 2025|access-date=30 April 2025}}</ref> | HDI_rank = 108 වෙනි | currency = බොලිවියානු බොලිවියානෝ | currency_code = BOB | time_zone = [[UTC−04:00|BOT]] | utc_offset = −04:00 | date_format = දිදි/මාමා/වවවව | drives_on = දකුණ | calling_code = +591 | iso3166code = | cctld = [[.bo]] }} '''බොලිවියාව''',{{Efn|{{IPAc-en|audio=en-us-Bolivia.ogg|b|ə|ˈ|l|ɪ|v|i|ə}}; {{IPA|es|boˈliβja|lang|ES-pe - Bolivia.ogg}}; {{langx|gn|Mborivia}} {{IPA|gn|ᵐboˈɾiʋja|}}; {{langx|ay|Wuliwya}} {{IPA|ay|wʊlɪwja|}}; {{langx|qu|Puliwya}} {{IPA|qu|pʊlɪwja|}}|group=upper-alpha}} නිල වශයෙන් '''බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය''',{{efn|{{langx|es|link=no|Estado Plurinacional de Bolivia}} {{IPA|es|esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja||ES-pe - Estado Plurinacional de Bolivia.ogg}}|group=upper-alpha}} යනු මධ්‍යම දකුණු ඇමරිකාවේ පිහිටා ඇති ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි කලාප සහ නගර හරහා පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා ජෛවගෝල ආවරණය කරන, විශාල ඇමසෝනියානු තැනිතලා, නිවර්තන පහත් බිම්, කඳු, ග්‍රාන් චාකෝ පළාත, උණුසුම් නිම්න, උස් උන්නතාංශ ඇන්ඩියන් සානු සහ හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන් ඇතුළු විවිධ භූගෝලීය පිහිටීම් රටකි. එහි නැගෙනහිර මායිම දිගේ ලෝකයේ විශාලතම නිවර්තන තෙත්බිම වන පැන්ටනාල් හි කොටසක් එයට ඇතුළත් වේ. එය උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් බ්‍රසීලය, ගිනිකොන දෙසින් පැරගුවේ, දකුණින් ආර්ජන්ටිනාව, නිරිත දෙසින් චිලී සහ බටහිරින් පේරු යන රටවලින් මායිම් වේ. රජයේ ආසනය ලා පාස් වන අතර එහි විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ මැතිවරණ ශාඛා අඩංගු වන අතර ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර අධිකරණයේ ආසනය වන සුක්‍රේ වේ. විශාලතම නගරය සහ ප්‍රධාන කාර්මික මධ්‍යස්ථානය වන්නේ ඇන්ඩියන් නොවන සංස්කෘතියක් සහිත රටේ නැගෙනහිරින් බොහෝ දුරට පැතලි කලාපයක් වන ලැනොස් ඔරියන්ටල්ස් (නැගෙනහිර නිවර්තන පහත් බිම්) හි පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ය. බොලිවියා බහුජාතිකත්ව රාජ්‍යය ව්‍යවස්ථානුකූලව ඒකීය රාජ්‍යයක් වන අතර එය දෙපාර්තමේන්තු නවයකට බෙදා ඇත. එහි භූගෝලය ඇන්ඩීස් හි බටහිර හිමෙන් වැසුණු කඳු මුදුන්වල සිට ඇමසන් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති නැගෙනහිර පහත් බිම් දක්වා උන්නතාංශය උච්චාවචනය වන විට වෙනස් වේ. රටෙන් තුනෙන් එකක් ඇන්ඩියන් කඳු වැටිය තුළ පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව බ්‍රසීලය, ආර්ජන්ටිනාව, පේරු සහ කොලොම්බියාවෙන් පසු දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර පැරගුවේ සමඟ ඇමරිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටවල් දෙකෙන් එකකි. එය දකුණු අර්ධගෝලයේ විශාලතම ගොඩබිම් සහිත රටයි. මිලියන 12 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති රටේ ජනගහනය,<ref name="ReferenceB">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=24 September 2022|year=2022}}</ref> බහු වාර්ගික වන අතර, එයට ඇමරින්ඩියන්, මෙස්ටිසෝස්, ආසියානුවන්, අරාබිවරුන්, යුදෙව්වන් සහ යුරෝපීයයන් සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ. ස්පාඤ්ඤ භාෂාව නිල සහ ප්‍රමුඛ භාෂාව වන නමුත්, ස්වදේශික භාෂා 36 කට ද නිල තත්ත්වය ඇති අතර, ඒවායින් බහුලව භාවිතා වන්නේ ගුවාරානි, අයිමාරා සහ කෙචුවා ය. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතකරණයට සියවස් ගණනාවකට පෙර, ඇන්ඩියන් බොලිවියාව බවට පත් වූ බොහෝ දේ ටිවානාකු දේශපාලනයේ කොටසක් වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ බිඳ වැටුණි. 1440 ගණන්වල කොල-ඉන්කා යුද්ධය බටහිර බොලිවියාවේ ඉන්කා පාලනයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේය. බොලිවියාවේ නැගෙනහිර සහ උතුරු පහත් බිම්වල ඇන්ඩියන් නොවන ස්වාධීන ඇමසෝනියානු සහ ගුවාරානි ගෝත්‍රිකයන් වාසය කළහ. පේරු හි කුස්කෝ සිට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණිකයින් 16 වන සියවසේදී බලහත්කාරයෙන් කලාපයේ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී, බොලිවියාව චාර්කාස් හි සැබෑ ප්‍රේක්ෂකයින් විසින් පාලනය කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤය තම අධිරාජ්‍යය ගොඩනඟා ගත්තේ පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ වෙතින් ලබාගත් රිදී මත ය. 1809 මැයි 25 වන දින සුක්‍රේ හි අසාර්ථක කැරැල්ලකින් පසුව, සයිමන් බොලිවර් වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ජනරජය පිහිටුවීමට පෙර වසර දහසයක් සටන් වැදුණි.<ref>{{Cite web |date=25 August 2013 |title=Salem Press |url=https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825121538/https://salempress.com/store/samples/great_lives_from_history_19th/great_lives_from_history_19th_bolivar.htm |archive-date=25 August 2013 |access-date=23 November 2020}}</ref> 19 වන සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, බොලිවියාවට අසල්වැසි රටවලට පර්යන්ත භූමි ප්‍රදේශ කිහිපයක පාලනය අහිමි විය, උදාහරණයක් ලෙස බ්‍රසීලයේ අක්කර භූමිය සහ චිලී විසින් රටේ පැසිෆික් වෙරළබඩ කලාපය අත්පත් කරගත් පැසිෆික් යුද්ධය (1879) වැනි. 1971 දී හියුගෝ බන්සර් එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් කුමන්ත්‍රණයකට නායකත්වය දුන් අතර, ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ සමාජවාදී රජය හමුදා ඒකාධිපතිත්වයක් මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන තෙක් 20 වන සියවසේ බොලිවියාව හමුදා සහ සිවිල් ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයක් අත්විඳින ලදී. බන්සර්ගේ පාලන තන්ත්‍රය වාමාංශික සහ සමාජවාදී විරුද්ධ පක්ෂ සහ අනෙකුත් ආකාරයේ විරුද්ධ මත මර්දනය කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගණන් කළ නොහැකි බොලිවියානු පුරවැසියන් වධහිංසා පැමිණවීම සහ ඝාතනය කිරීම සිදු විය. 1978 දී බන්සර් බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, වසර විස්සකට පසු, බොලිවියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයා ලෙස (1997-2001) නැවත පැමිණියේය. 2006–2019 ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ ජනාධිපති ධුරය යටතේ, රට සැලකිය යුතු ආර්ථික වර්ධනයක් සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වයක් අත්විඳිය හැකි වුවද, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමක් පිළිබඳ චෝදනා එල්ල වූ අතර,<ref>{{Cite journal|last1=Velasco Guachalla|first1=V. Ximena|last2=Hummel|first2=Calla|last3=Handlin|first3=Sam|last4=Smith|first4=Amy Erica|author4-link=Amy Erica Smith|date=2021|title=Latin America Erupts: When Does Competitive Authoritarianism Take Root?|url=https://muse.jhu.edu/article/797786|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=32|issue=3|pages=63–77|doi=10.1353/jod.2021.0034|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221018072257/https://muse.jhu.edu/article/797786|archive-date=18 October 2022|access-date=17 May 2024|doi-access=|s2cid=242488702}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Weyland|first=Kurt|date=2013|title=Latin America's Authoritarian Drift: The Threat from the Populist Left|url=https://muse.jhu.edu/article/512750|url-status=live|journal=Journal of Democracy|volume=24|issue=3|pages=18–32|doi=10.1353/jod.2013.0045|issn=1086-3214|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027143941/https://muse.jhu.edu/article/512750|archive-date=27 October 2022|access-date=17 May 2024|s2cid=154433853}}</ref> තරඟකාරී ඒකාධිපති පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙසද විස්තර කරන ලදී.<ref>{{Cite journal|last=Cameron|first=Maxwell A.|date=2018|title=Making Sense of Competitive Authoritarianism: Lessons from the Andes|journal=Latin American Politics and Society|volume=60|issue=2|pages=1–22|doi=10.1017/lap.2018.3|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Levitsky|first1=Steven|last2=Loxton|first2=James|date=2013|title=Populism and competitive authoritarianism in the Andes|url=https://doi.org/10.1080/13510347.2013.738864|journal=Democratization|volume=20|issue=1|pages=107–136|doi=10.1080/13510347.2013.738864|issn=1351-0347|url-access=subscription|s2cid=145185278}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Sánchez-Sibony|first=Omar|date=2021|title=Competitive Authoritarianism in Morales's Bolivia: Skewing Arenas of Competition|journal=Latin American Politics and Society|volume=63|issue=1|pages=118–144|doi=10.1017/lap.2020.35|issn=1531-426X|doi-access=free}}</ref> 2023 වන විට ෆ්‍රීඩම් හවුස් බොලිවියාව අර්ධ වශයෙන් නිදහස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර ඇති අතර, 66/100 ලකුණු ලබා ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia: Freedom in the World 2023 Country Report |url=https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240428184805/https://freedomhouse.org/country/bolivia/freedom-world/2023 |archive-date=28 April 2024 |access-date=2023-08-02 |website=Freedom House}}</ref> නූතන බොලිවියාව නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි,<ref>{{Cite news|url=https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam|title=Non-Aligned Movement (NAM) – The Nuclear Threat Initiative|newspaper=The Nuclear Threat Initiative|access-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019023811/https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/non-aligned-movement-nam/|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}</ref> ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS), ඇමසන් සහයෝගිතා ගිවිසුම් සංවිධානය (ACTO), දකුණේ බැංකුව, ALBA, දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමය (USAN) සහ දකුණු පොදු වෙළඳපොළ (Mercosur).<ref>{{Cite magazine|title=Bolivia's Busy Month|url=https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20250105112744/https://foreignpolicy.com/2024/07/26/bolivia-mercosur-gas-lithium-arce-coup-economy-politics/|archive-date=5 January 2025|access-date=25 January 2025|magazine=Foreign Policy}}</ref> බොලිවියාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන දුප්පත්ම රට ලෙස පවතී, නමුත් එය දරිද්‍රතා අනුපාත අඩු කර ඇති අතර දැන් මහාද්වීපයේ වේගයෙන්ම වර්ධනය වන ආර්ථිකයක් (GDP අනුව) ඇත. එහි ප්‍රධාන ආර්ථික සම්පත් අතර කෘෂිකර්මාන්තය, වන වගාව, ධීවර කර්මාන්තය, පතල් කැණීම් සහ රෙදිපිළි සහ ඇඳුම් වැනි භාණ්ඩ, පිරිපහදු කළ ලෝහ සහ පිරිපහදු කළ ඛනිජ තෙල් ඇතුළත් වේ. බොලිවියාව භූ විද්‍යාත්මකව ඉතා පොහොසත් වන අතර ටින්, රිදී, ලිතියම් සහ තඹ නිපදවන පතල් ඇත. කොකා ශාක නිෂ්පාදනය සහ පිරිපහදු කළ කොකේන් සඳහා ද රට ප්‍රසිද්ධය. 2021 දී ඇස්තමේන්තුගත කොකා වගාව සහ කොකේන් නිෂ්පාදනය පිළිවෙලින් හෙක්ටයාර 39,700 ක් සහ මෙට්‍රික් ටොන් 317 ක් ලෙස වාර්තා විය.<ref>{{Cite web |date=14 July 2022 |title=ONDCP Releases Data on Coca Cultivation and Production in the Andean Region {{!}} ONDCP |url=https://bidenwhitehouse.archives.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002050917/https://www.whitehouse.gov/ondcp/briefing-room/2022/07/14/ondcp-releases-data-on-coca-cultivation-and-production-in-the-andean-region/ |archive-date=2 October 2023 |access-date=21 September 2023 |website=The White House}}</ref> == නිරුක්තිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ නිරුක්තිය||inline=yes}} == ඉතිහාසය == === පූර්ව යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|පූර්ව යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === යටත් විජිත සමය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|යටත් විජිත සමය|inline=yes}} === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ මුල් භාගය|inline=yes}} === 20 වන සියවසේ අග භාගය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|20 වන සියවසේ අග භාගය|inline=yes}} === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය|inline=yes}} ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය|inline=yes}} ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020|inline=yes}} ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය|inline=yes}} ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== {{Excerpt|බොලිවියාවේ ඉතිහාසය|ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය|inline=yes}} == භූගෝලය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය||inline=yes}} === භූ විද්‍යාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|භූ විද්‍යාව|inline=yes}} === දේශගුණය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණය|inline=yes}} === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු|inline=yes}} === ජෛව විවිධත්වය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|ජෛව විවිධත්වය|inline=yes}} === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ භූගෝලය|පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය|inline=yes}} == රජය සහ දේශපාලනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය||inline=yes}} === අගනුවර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|අගනුවර|inline=yes}} === විදේශ සබඳතා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|විදේශ සබඳතා|inline=yes}} === මිලිටරි === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|මිලිටරි|inline=yes}} === නීතිය සහ අපරාධ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|නීතිය සහ අපරාධ|inline=yes}} === පරිපාලන අංශ === {{Excerpt|බොලිවියාවේ රජය සහ දේශපාලනය|පරිපාලන අංශ|inline=yes}} == ආර්ථිකය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය||inline=yes}} === කෘෂිකර්මය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|කෘෂිකර්මය|inline=yes}} === ඛනිජ සම්පත් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|ඛනිජ සම්පත්|inline=yes}} === සංචාරක කර්මාන්තය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ආර්ථිකය|සංචාරක කර්මාන්තය|inline=yes}} == ප්‍රවාහනය == === මාර්ග === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|මාර්ග|inline=yes}} === ගුවන් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ප්‍රවාහනය|ගුවන්|inline=yes}} == තාක්ෂණය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය||inline=yes}} === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ තාක්ෂණය|ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව|inline=yes}} == කෘෂිකර්මය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ කෘෂිකර්මය||inline=yes}} == ජන විකාශනය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය||inline=yes}} === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්|inline=yes}} === භාෂාව === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|භාෂාව|inline=yes}} === ආගම === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|ආගම|inline=yes}} === විශාලතම නගර === {{Excerpt|බොලිවියාවේ ජන විකාශනය|විශාලතම නගර|inline=yes}} == සංස්කෘතිය == {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය||inline=yes}} === අධ්‍යාපනය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|අධ්‍යාපනය|inline=yes}} === සෞඛ්‍ය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|සෞඛ්‍ය|inline=yes}} === මාධ්‍ය === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|මාධ්‍ය|inline=yes}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|කාන්තා අයිතිවාසිකම්|inline=yes}} === ක්‍රීඩා === {{Excerpt|බොලිවියාවේ සංස්කෘතිය|ක්‍රීඩා|inline=yes}} ==සටහන්== <references group="upper-alpha" /> == යොමු කිරීම්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|colwidth=30em}}{{දකුණු ඇමරිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} 6k24ukglleuw9z3qd73np2lggr3tct5 0 20129 749109 730931 2025-06-16T04:58:45Z InternetArchiveBot 63598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 749109 wikitext text/x-wiki {{distinguish|ප්‍රංශ ගිනියාව|ගිනි බිසවු|සමක ගිනියාව|පපුවා නවගිනිය}} {{Infobox country | conventional_long_name = ගිනියා ජනරජය | common_name = ගිනියාව | native_name = {{native name|fr|République de Guinée}}<br>{{native name|fuf|𞤈𞤫𞤲𞥆𞤣𞤢𞥄𞤲𞤣𞤭 𞤘𞤭𞤲𞤫}}<br>{{native name|emk| ߖߌ߬ߣߍ߫ ߞߊ ߝߊߛߏߖߊߡߊߣߊ}} | image_flag = Flag of Guinea.svg | alt_flag = ජාතික කොඩිය | image_coat = Coat of Arms of Guinea.svg | symbol_type = රාජ්‍ය ලාංඡනය | national_motto = {{native phrase|fr|"Travail, Justice, Solidarité"|italics=off}} | national_anthem = {{native name|fr|[[Liberté (anthem)|Liberté]]}}<br />"නිදහස"{{parabr}}{{center|[[File:National Anthem of Guinea by US Navy Band.ogg]]}} | image_map = Guinea (orthographic projection).svg | map_caption = ගිනියාව තද කොළ පැහැයෙන් | image_map2 = Location Guinea AU Africa.svg | map_caption2 = {{map caption |countryprefix= |location_color=dark blue |region=Africa |region_color=dark grey |subregion=the [[African Union]] |subregion_color=light blue}} | capital = කොන්ක්‍රි | coordinates = {{Coord|9|31|N|13|42|W|type:city}} | largest_city = කොන්ක්‍රි | official_languages = ප්‍රංශ භාෂාව | languages_type = ස්වදේශීය<br />භාෂා | languages = {{Collapsible list |framestyle=border:none; padding:0; |[[ප්‍රංශ භාෂාව|ප්‍රංශ]] |[[අරාබි භාෂාව|අරාබි]] |[[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]] |[[ෆුලා භාෂාව|ෆුලා]] |[[මන්ඩින්කා භාෂාව|මලින්කේ]] |([[න්'කෝ භාෂාව|න්'කෝ]]) |[[සුසු භාෂාව|සුසු]] |[[කිස්සි භාෂාව|කිස්සි]] |[[මැනින්කා භාෂාව|කෝරෝ]] |[[කේපෙල් භාෂාව|කේපෙල්]] |[[ටෙම්නේ භාෂාව|ටෙම්නේ]] |[[ටෝමා භාෂාව|ටොමා]] |[[බද්‍යාර භාෂාව|බද්‍යාරා]] |[[බාගා භාෂාව|බාගා]] |[[බඹර භාෂාව|බඹර]] |[[බසාරි භාෂාව|බසාරි]] |[[ඩැන් භාෂාව|ඩැන්]] |[[ද්යුලා භාෂාව|ද්යුලා]] |[[ලන්ඩෝමා භාෂාව|ලන්ඩෝමා]] |[[ලිම්බා භාෂාව|ලිම්බා]] |[[මැනින්කා භාෂාව|මැනින්කා]] |[[මනෝ භාෂාව|මනෝ]] |[[පුලර් භාෂාව|පුලර්]] |[[සුආ භාෂාව|සුවා]] |[[වමේ භාෂාව|වමේ]] |[[යලුංක භාෂාව|යලුංක]] |[[සියාලෝ භාෂාව|සියාලෝ]] }} | ethnic_groups = {{unbulleted list | 33.4% [[ෆුලා ජනතාව|ෆුලා]] | 29.4% [[මැන්ඩින්කා ජනතාව|මැන්ඩින්කා]] | 21.2% [[සුසු ජනතාව|සුසු]] | 7.8% [[කේපෙල් ජනතාව|කේපෙල්]] | 6.2% [[කිස්සි ජනතාව|කිස්සි]] | 2.0% වෙනත් අය }} | ethnic_groups_year = <ref name="CIA Factbook1">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/guinea/|title=The World Factbook – Central Intelligence Agency |publisher=Cia.gov |access-date=26 December 2020 }}</ref> | religion = | religion_ref = <ref>{{Cite web |title=Guinea |date=2022-03-02 |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/guinea/#people-and-society |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |language=en |access-date=2022-03-05}}</ref> | demonym = ගිනියානු | government_type = [[ඒකීය]], [[ජනාධිපති]], [[ජනරජය]], [[මිලිටරි ආඥාදායකත්වයක්]] | leader_title1 = අන්තර්වාර සභාපති සහ ප්‍රතිසන්ධාන හා සංවර්ධන ජාතික කමිටුවේ සභාපති | leader_name1 = [[මැමඩි ඩුම්බෝයා]] | leader_title2 = අගමති | leader_name2 = [[Amadou Oury Bah]] | leader_title3 = කථානායක | leader_name3 = <!--Currently vacant---> | leader_title4 = ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය | leader_name4 = <!--Currently vacant---> | legislature = සංක්‍රාන්ති ජාතික සභාව<ref>[[National Assembly (Guinea)|National Assembly]] is currently suspended in the wake of the [[2021 Guinean coup d'état]].</ref> | sovereignty_type = නිදහස | sovereignty_note = (1891 සිට [[ප්‍රංශ ගිනියාව]] යටත් විජිතයක් විය.) | established_event1 = ප්‍රංශයෙන් | established_date1 = 1958 ඔක්තෝබර් 2 | established_event2 = ජනරජය | established_date2 = 1958 ඔක්තෝබර් 2 | established_event3 = 4 වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව | established_date3 = 1958 ඔක්තෝබර් 2 | established_event4 = දෙවන ජනරජ දිනය | established_date4 = 1984 අප්‍රේල් 3 | established_event5 = 2021 ගිනියා කුමන්ත්‍රණය | established_date5 = 2021 සැප්තැම්බර් 5 | area_km2 = 245,857 | area_rank = 77 වෙනි <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]]--> | area_sq_mi = 94,926 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = නොසැලකිය හැකි | population_estimate = 13,607,249<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Guinea|access-date=22 June 2023|year=2023}}</ref> | population_estimate_year = 2023 | population_estimate_rank = 75 වෙනි | population_density_km2 = 40.9 | population_density_sq_mi = 106.1 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 164 වෙනි | GDP_PPP = {{increase}} ඇ.ඩො. බිලියන 48.750<ref name="IMFWEO.GN">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=656,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Guinea) |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |date=10 October 2023 |access-date=15 October 2023}}</ref> | GDP_PPP_year = 2023 | GDP_PPP_rank = 142 වෙනි | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ඇ.ඩො. 3,241<ref name="IMFWEO.GN" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 166 වෙනි | GDP_nominal = {{increase }} ඇ.ඩො. බිලියන 23.205<ref name="IMFWEO.GN" /> | GDP_nominal_year = 2023 | GDP_nominal_rank = 140 වෙනි | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ඇ.ඩො. 1,542<ref name="IMFWEO.GN" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 161 වෙනි | Gini = 33.7 <!--number only--> | Gini_year = 2012 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref>{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?end=2014&locations=GN&start=1990 |title=GINI index (World Bank estimate) |publisher=World Bank |access-date=10 January 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190110133707/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?end=2014&locations=GN&start=1990 |archive-date=10 January 2019 |url-status=live }}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.465 <!--number only--> | HDI_year = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = අඩුවීම<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220908052326/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-date=2022-09-08 |url-status=live|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=30 September 2022}}</ref> | HDI_rank = 182 වෙනි | currency = ගිනියන් ෆ්‍රෑන්ක් | currency_code = GNF | time_zone = [[Greenwich Mean Time|GMT]] ± 00:00 | utc_offset = {{sp}} | drives_on = දකුණ | calling_code = [[+224]] | iso3166code = GN | cctld = [[.gn]] | englishmotto = වැඩ, යුක්තිය, සහයෝගිතාව | religion_year = 2014 | today = }} '''ගිනියාව''' ({{IPAc-en|ˈ|ɡ|ɪ|n|i|audio=En-us-Guinea.ogg}} {{respell|GHIN|ee}}),{{efn|{{lang-fr|Guinée}}, {{lang-fuf|𞤘𞤭𞤲𞤫|italic=no|Gine}}, {{lang-wo|Gine}}, {{lang-nqo|ߖߌ߬ߣߍ߫}}, {{lang-bm|Gine}}}} නිල වශයෙන් '''ගිනියා ජනරජය''' ({{lang-fr|République de Guinée}}), බටහිර අප්‍රිකාවේ වෙරළබඩ රටකි. එය බටහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරය, වයඹ දෙසින් ගිනියා-බිසාවු, උතුරින් සෙනගල්, ඊසාන දෙසින් මාලි, ගිනිකොන දෙසින් කෝට් ඩි අයිවෝර් සහ දකුණින් සියෙරා ලියොන් සහ ලයිබීරියාවට මායිම් වේ. එය සමහර විට එහි අගනුවර වන කොන්ක්‍රී ට පසුව '''ගිනියා-කොන්ක්‍රී''' ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ, එය ගිනියා-බිසාවු (ගිනි බිසවු) සහ සමක ගිනියාව වැනි නාමික කලාපයේ අනෙකුත් භූමි ප්‍රදේශ වලින් වෙන්කර හඳුනා ගැනීම සඳහා වේ.<ref name="uiowa1">{{cite web |title=Guinea-Conakry |url=http://www.uiowa.edu/~africart/toc/countries/Guinea-Conakry.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090205044119/http://www.uiowa.edu/~africart/toc/countries/Guinea-Conakry.html |archive-date=5 February 2009 |access-date=11 February 2009}}</ref><ref>{{cite web |title=Music Videos of Guinea Conakry |url=http://www.musicvideos.the-real-africa.com/guinea/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070221053336/http://www.musicvideos.the-real-africa.com/guinea/ |archive-date=21 February 2007 |access-date=12 April 2018}}</ref><ref>{{cite web |title=The Anglican Diocese of Ghana |url=http://netministries.org/see/churches/ch00472 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090107033350/http://netministries.org/see/churches/ch00472 |archive-date=7 January 2009 |access-date=23 July 2017 |website=Netministries.org}}</ref><ref>{{cite web |title=CFI - Africa - Guinea Conakry |url=http://www.cfi.fr/partenaires_en.php3?id_rubrique=24&id_article=473 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110511084226/http://www.cfi.fr/partenaires_en.php3?id_rubrique=24&id_article=473 |archive-date=11 May 2011 |access-date=11 February 2009}}</ref> ගිනියාවේ ජනගහනය මිලියන 13.5 ක් වන අතර වර්ග කිලෝමීටර් 245,857 (වර්ග සැතපුම් 94,926) ක භූමි ප්‍රමාණයකි.<ref name="guinea_stats2">{{cite web |title=Nations Online: Guinea – Republic of Guinea – West Africa |url=http://www.nationsonline.org/oneworld/guinea.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20030503155420/http://www.nationsonline.org/oneworld/guinea.htm |archive-date=3 May 2003 |access-date=25 August 2014 |publisher=Nations Online}}</ref> කලින් ප්‍රංශ ගිනියාව, එය 1958 දී නිදහස ලබා ගත්තේය.<ref>[https://www.dw.com/en/west-africa-economic-bloc-suspends-guinea-after-military-coup/a-59127739 West Africa economic bloc suspends Guinea after military coup], [[Deutsche Welle]] (September 8, 2021).</ref> ගිනියාවට හමුදා කුමන්ත්‍රණවල ඉතිහාසයක් ඇත.<ref name="Bariyo">Nicholas Bariyo & Benoit Faucon, [https://www.wsj.com/articles/military-faction-stages-coup-in-mineral-rich-guinea-11630866469 Military Faction Stages Coup in Mineral-Rich Guinea], ''Wall Street Journal'' (September 5, 2021).</ref><ref name="Larson">Krista Larson, [https://apnews.com/article/africa-elections-senegal-west-africa-term-limits-4c595d69cbfd95d173b7ef1a6da0d5f8 EXPLAINER: Why is history repeating itself in Guinea's coup?], Associated Press (September 7, 2021).</ref><ref name="Paquett">Danielle Paquett, [https://www.washingtonpost.com/national-security/2021/09/06/guinea-coup-explained/ Here's what we know about the unfolding coup in Guinea], ''Washington Post'' (September 6, 2021).</ref> දශක ගනනාවක අත්තනෝමතික පාලනයෙන් පසුව, 2010 දී එය සිය පළමු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මැතිවරණය පැවැත්වීය.<ref name="Paquett" /><ref>Abdourahmane Diallo and Adam Nossiter, [https://www.nytimes.com/2010/11/08/world/africa/08guinea.html Guinea Votes in Its First Democratic Presidential Election], ''New York Times'' (November 7, 2010).</ref><ref name="FH2010">[https://freedomhouse.org/country/guinea/freedom-world/2021 Guinea], ''Freedom in the World'', [[Freedom House]], 2021.</ref> එය දිගින් දිගටම බහු-පක්ෂ මැතිවරණ පැවැත්වීම නිසා, රට වාර්ගික ගැටුම්, දූෂණය සහ හමුදාවේ සහ පොලිසියේ අපයෝජනයන්ට මුහුණ දීමට සිදු විය.<ref name="FH2010" /><ref>Saliou Samb, [https://www.reuters.com/article/guinea-politics/guinea-president-conde-vows-to-tackle-corruption-during-third-term-idUSKBN28P27F Guinea President Conde vows to tackle corruption during third term], Reuters (December 15, 2020).</ref> 2011 දී, එක්සත් ජනපද ආන්ඩුව කියා සිටියේ ආරක්ෂක හමුදා විසින් වධහිංසා පැමිණවීම සහ කාන්තාවන් සහ ළමයින් අපයෝජනය කිරීම (කාන්තා ලිංග ඡේදනය ඇතුළුව) අඛණ්ඩ මානව හිමිකම් ගැටළු බවයි.<ref name="State 20112">{{cite web |author=Bureau of Democracy, Human Rights and Labor |author-link=Bureau of Democracy, Human Rights and Labor |year=2012 |title=Country Reports on Human Rights Practices for 2011: Guinea |url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/humanrightsreport/index.htm?dlid=186203 |access-date=27 August 2012 |publisher=[[United States Department of State]] |df=dmy-all}}</ref> 2021 දී, මිලිටරි කන්ඩායමක් ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේ බලයෙන් පහ කර ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවන ලදී.<ref name="Bariyo" /><ref name="Larson" /><ref name="Paquett" /> මුස්ලිම්වරු ජනගහනයෙන් 90%ක් නියෝජනය කරති.<ref name="uiowa1" /><ref>{{cite web |title=Religion in Guinea |url=http://www.visualgeography.com/categories/guinea/religion.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130914140804/http://www.visualgeography.com/categories/guinea/religion.html |archive-date=14 September 2013 |access-date=23 July 2017 |publisher=Visual Geography}}</ref><ref>{{cite web |title=The Pan African Bank |url=http://www.ecobank.com/countryinfo.aspx?cid=74049 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120319131431/http://www.ecobank.com/countryinfo.aspx?cid=74049 |archive-date=19 March 2012 |access-date=23 July 2017 |publisher=Ecobank}}</ref> රට භූගෝලීය කලාප හතරකට බෙදා ඇත: අත්ලාන්තික් වෙරළ තීරයේ සමුද්‍ර ගිනියාව, ෆූටා ජාලන් හෝ මැද ගිනියා උස්බිම්, ඊසාන දෙසින් ඉහළ ගිනියා සැවානා කලාපය සහ නිවර්තන වනාන්තරවල ගිනියා වනාන්තර කලාපය. ගිනියාවේ නිල භාෂාව වන ප්‍රංශ, පාසල්වල, රජයේ පරිපාලනයේ සහ මාධ්‍යවල සන්නිවේදන භාෂාවකි. දේශීය භාෂා 24කට වඩා කතා කරන අතර විශාලතම ඒවා වන්නේ සුසු, පුලර් සහ මනින්කා වන අතර ඒවා පිළිවෙලින් මැරිටයිම් ගිනියාව, ෆූටා ජාලෝන් සහ ඉහළ ගිනියාවේ ආධිපත්‍යය දරන අතර ගිනියි වනාන්තරය ජනවාර්ගික වශයෙන් විවිධ වේ. ගිනියාවේ ආර්ථිකය බොහෝ දුරට කෘෂිකර්මාන්තය සහ ඛනිජ නිෂ්පාදනය මත රඳා පවතී.<ref>{{cite web |title=Guinea Conakry: Major Imports, Exports, Industries & Business Opportunities in Guinea Conakry, Africa |url=http://www.africa-import-export.gm/import-export/guinea-conakry.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20101105124833/http://www.africa-import-export.gm/import-export/guinea-conakry.htm |archive-date=5 November 2010 |access-date=15 October 2014}}</ref> එය ලොව දෙවන විශාලතම බොක්සයිට් නිෂ්පාදකයා වන අතර දියමන්ති සහ රත්‍රන් නිධි ඇත.<ref name="guineaconakrysupport.com">{{cite web |title=Guinea Conakry Support – Guinee Conakry Trade and Support. (GCTS) |url=http://www.guineaconakrysupport.com/?lang=en |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150105021335/http://www.guineaconakrysupport.com/?lang=en |archive-date=5 January 2015 |access-date=15 October 2014}}</ref> 2014 ඉබෝලා වසංගතයේ මූලය වූයේද මේ රටයි. == නම == ගිනියාව නම් කර ඇත්තේ ගිනියා බොක්ක ආශ්‍රිතව පිහිටි ගිනියා කලාපය අනුව ය. එය වනාන්තර සහිත නිවර්තන කලාප හරහා උතුරට විහිදෙන අතර සහෙල්හි අවසන් වේ. ගිනියා යන ඉංග්‍රීසි යෙදුම කෙලින්ම පැමිණෙන්නේ 15 වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගයේදී පැන නැගුණු පෘතුගීසි වචනය Guiné යන්නෙන් වන අතර එය "tawny" ට වෙනස්ව, සෙනගල් ගඟට දකුණින් කළු අප්‍රිකානු ජනයා සඳහා වන සාමාන්‍ය යෙදුමක් වන Guineus වාසය කළ ඉඩම් හැඳින්වීමට ය. ඊට ඉහළින් ඇති සෙනගා බර්බර්ස්, ඔවුන් අසෙන්ගුස් හෝ මුවර්ස් ලෙස හැඳින්වූහ. 1978 දී, මහජන විප්ලවවාදී ගිනියා ජනරජයට නිල නාමය නම් කරන ලදී. නමුත් 1984, පළමු ජනාධිපති අහමඩ් සේකූ ටූරේගේ අභාවයෙන් පසු මෙම රටේ නම ගිනියා ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී. == ඉතිහාසය == 1890 ගණන්වල ප්‍රංශ ජාතිකයන් පැමිණ යටත් විජිත ප්‍රංශ බටහිර අප්‍රිකාවේ කොටසක් ලෙස භූමි ප්‍රදේශයට හිමිකම් කීමට පෙර වර්තමානයේ ගිනියාව මායිම් වී හෝ ඓතිහාසික අප්‍රිකානු අධිරාජ්‍ය මාලාවක් තුළ පිහිටා තිබුණි. 1958 ඔක්‌තෝබර් 2 වැනිදා ගිනියාව ප්‍රංශයෙන් නිදහස ප්‍රකාශ කළේය. නිදහසේ සිට 2010 ජනාධිපතිවරණය දක්වා ගිනියාව පාලනය කළේ බහු ඒකාධිපති පාලකයන් විසිනි.<ref>{{cite web |last=Zounmenou |first=David |date=2 January 2009 |title=Guinea: Hopes for Reform Dashed Again |url=http://allafrica.com/stories/200901020524.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090111161633/http://allafrica.com/stories/200901020524.html |archive-date=11 January 2009 |access-date=27 December 2009 |publisher=allAfrica.com |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |title=UN Human Development Report 2009 |url=http://hdrstats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_GIN.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100413190650/http://hdrstats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_GIN.html |archive-date=13 April 2010 |access-date=28 March 2010 |publisher=Hdrstats.undp.org}}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7647962.stm|title=Africa {{pipe}} Guineans mark '50 years of poverty'|last=Ross|first=Will|date=2 October 2008|work=BBC News|access-date=28 March 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100610090758/http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7647962.stm|archive-date=10 June 2010|url-status=live}}</ref> === බටහිර අප්‍රිකානු අධිරාජ්‍යයන් සහ රාජධානි === වර්තමානයේ ගිනියාව විවිධ බටහිර අප්‍රිකානු අධිරාජ්‍යයන්ගේ මායිම් මත පිහිටා ඇත. පැරණිතම, ඝානා අධිරාජ්‍යය, වෙළඳාම මත වර්ධනය වූ අතර අවසානයේදී අල්මොරාවිඩ්වරුන්ගේ නැවත නැවත ආක්‍රමණයෙන් පසු බිඳ වැටුණි. උතුරු අප්‍රිකානු වෙළෙන්දන් මාර්ගයෙන් ඉස්ලාම් ප්‍රථම වරට මෙම කලාපයට පැමිණියේ මෙම යුගයේදීය. සොසෝ අධිරාජ්‍යය (12 සිට 13 වන සියවස් දක්වා) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇති වූ හිස්බව තුළ සමෘද්ධිමත් වූ අතර, A හි කිරිනා සටනේදී සොසෝ පාලක සෞමන්ගුරවු කාන්ටේ පරාජය කරන විට සවුන්ඩියාටා කීටා විසින් 1235 දී මාලි අධිරාජ්‍යය ප්‍රමුඛත්වයට පත් විය. මාලි අධිරාජ්‍යය පාලනය කළේ 1324 දී මක්කම වෙත හජ් වන්දනාවක් කළ කන්කූ මූසා ඇතුළු මාන්සා (අධිරාජයන්) විසිනි. ඔහුගේ පාලනයෙන් පසු මාලි අධිරාජ්‍යය පිරිහීමට පටන් ගත් අතර අවසානයේ 15 වන සියවසේදී එහි යටත් රාජ්‍යයන් විසින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලදී. සොන්ග්හායි අධිරාජ්‍යය 1460 දී පමණ සිය බලය ව්‍යාප්ත කළ අතර අවසානයේ මාලි අධිරාජ්‍යය ප්‍රදේශය සහ ධනය යන දෙකෙන්ම අභිබවා ගියේය. 1582 දී අස්කියා ඩාවුඩ් ගේ මරණයෙන් පසුව, අනුප්‍රාප්තික සිවිල් යුද්ධයක් දක්වා එය සමෘද්ධිමත් විය. වසර 3 කට පසු ටොන්ඩිබි සටනේදී අධිරාජ්‍යය මොරොක්කෝවේ ආක්‍රමණිකයන් අතට පත් විය. මොරොක්කානුවන්ට රාජධානිය ඵලදායී ලෙස පාලනය කිරීමට නොහැකි වූ අතර එය කුඩා රාජධානි වලට බෙදී ගියේය. බටහිර අප්‍රිකානු අධිරාජ්‍යයන් කිහිපයක් බිඳ වැටීමෙන් පසු වර්තමානයේ ගිනියාවේ විවිධ රාජ්‍යයන් පැවතුනි. ෆුලනි මුස්ලිම්වරු මධ්‍යම ගිනියාවේ ෆුටා ජලොන් වෙත සංක්‍රමණය වූ අතර, ලිඛිත ව්‍යවස්ථාවක් සහ විකල්ප පාලකයන් සමඟ 1727 සිට 1896 දක්වා ඉස්ලාමීය රාජ්‍යයක් පිහිටුවන ලදී. වසුලූ හෝ වස්සුලු අධිරාජ්‍යය (1878-1898) සමෝරි ටුවර් විසින් මෙහෙයවනු ලැබුවේ වර්තමානයේ ඉහළ ගිනියාවේ සහ නිරිතදිග මාලි (වසුලූ) හි ප්‍රධාන වශයෙන් මලින්කේ ප්‍රදේශයේ ය. එය ප්‍රංශ විසින් යටත් කර ගැනීමට පෙර අයිවරි කෝස්ට් වෙත සංක්‍රමණය විය. === ජනපදය === යුරෝපීය වෙළෙන්දෝ 17 වන සියවසේ සිට කේප් වෙළඳාම සඳහා තරඟ කළ අතර ඊට පෙර ප්‍රවේශ විය.<ref>"John Lovell". in ''The History of Parliament: the House of Commons 1558-1603'', ed. P.W. Hasler, 1981. [http://www.historyofparliamentonline.org/volume/1558-1603/member/lovell-john History of Parliament Online website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230704143316/http://www.historyofparliamentonline.org/volume/1558-1603/member/lovell-john |date=2023-07-04 }} Retrieved 25 September 2021.</ref><ref>"America and West Indies: October 1653." ''Calendar of State Papers Colonial, America and West Indies'': Volume 1, 1574-1660. Ed. W Noel Sainsbury. London: Her Majesty's Stationery Office, 1860. 409–410. [http://www.british-history.ac.uk/cal-state-papers/colonial/america-west-indies/vol1/pp409-410 British History Online website] Retrieved 25 September 2021.</ref> වහලුන් වෙනත් තැනක වැඩ කිරීමට අපනයනය කරන ලදී. වෙළෙන්දෝ කලාපීය වහල් පිළිවෙත් භාවිතා කළහ. ගිනියාවේ යටත් විජිත සමය ආරම්භ වූයේ 19 වන සියවසේ මැද භාගයේදී ප්‍රංශ හමුදා ප්‍රදේශයට විනිවිද යාමත් සමඟ ය. ප්‍රංශ ආධිපත්‍යය තහවුරු වූයේ 1898 දී සමෝරි ටූරේ, මාන්සා (හෝ අධිරාජ්‍යයා) ඔසුලෝ ප්‍රාන්තයේ සහ මාලින්කේ සම්භවයේ නායකයාගේ හමුදාවන් පරාජය කිරීමෙනි, එය අද ගිනියාව සහ යාබද ප්‍රදේශවල පාලනය ප්‍රංශයට ලබා දුන්නේය. ප්‍රංශය 19 වැනි සියවසේ අගභාගයේ සහ 20 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේදී සියරා ලියොන් සඳහා බ්‍රිතාන්‍යයන් සමඟත්, පෘතුගීසීන් ඔවුන්ගේ ගිනියා ජනපදය (දැන් ගිනියා-බිසාව්) සහ ලයිබීරියාව සඳහාත් ගිනියාවේ වත්මන් මායිම් සාකච්ඡා කළහ. ප්‍රංශ යටතේ, රට ප්‍රංශ බටහිර අප්‍රිකාව තුළ ගිනියා ප්‍රදේශය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩකාර්හි ආණ්ඩුකාර ජනරාල්වරයෙකු විසින් පරිපාලනය කරන ලදී. ලුතිනන් ආණ්ඩුකාරවරු ගිනියාව ඇතුළු තනි ජනපද පාලනය කළහ.[[File:Ahmed_Sékou_Touré_na_obisku_v_Ljubljani_1961_(3).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ahmed_S%C3%A9kou_Tour%C3%A9_na_obisku_v_Ljubljani_1961_(3).jpg|thumb|ජනාධිපති අහමඩ් සේකූ ටූරේට කොමියුනිස්ට් රාජ්‍යවල සහාය ලැබුණු අතර 1961 දී යුගෝස්ලාවියාවට ගියේය.]]1958 දී, ප්‍රංශ හතරවන ජනරජය දේශපාලන අස්ථාවරත්වය සහ එහි යටත් විජිත, විශේෂයෙන් ඉන්දුචීනය සහ ඇල්ජීරියාව සමඟ ගනුදෙනු කිරීමේ අසාර්ථකත්වය හේතුවෙන් බිඳ වැටුණි. ප්‍රංශ පස්වන ජනරජය 1958 සැප්තැම්බර් 28 ජනමත විචාරණයේදී නව ප්‍රංශ ප්‍රජාවක් හෝ ක්ෂණික නිදහසක් තුළ ස්වයං පාලනයක් තෝරා ගැනීම යටත් විජිතවලට ලබා දුන්නේය. අනෙකුත් බොහෝ යටත් විජිත මෙන් නොව ගිනියාව නිදහස සඳහා අතිමහත් ලෙස ඡන්දය ප්‍රකාශ කළේය. 1957 භෞමික මැතිවරණවලදී ආසන 60 න් 56 ක් දිනාගත් ගිනියා-අප්‍රිකානු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රැලිය (PDG) ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය අහමඩ් සේකූ ටූරේ විසින් මෙහෙයවන ලදී. ප්‍රංශ ජාතිකයන් ඉවත් වූ අතර, 1958 ඔක්තෝම්බර් 2 වන දින, ගිනියාව ස්වෛරී සහ ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, අහමඩ් සේකූ ටූරේ ජනාධිපති විය. වොෂින්ටන් පෝස්ට් විසින් "ම්ලේච්ඡ" ප්‍රංශ ජාතිකයින් ගිනියාවට ඔවුන්ගේ දායකත්වය ලෙස සැලකූ සියල්ල ඉරා දැමූ බව නිරීක්ෂණය කළේය: "ප්‍රතික්‍රියාවක් ලෙස සහ අනෙකුත් ප්‍රංශ කතා කරන ප්‍රදේශ වලට අනතුරු ඇඟවීමක් ලෙස, ප්‍රංශ ජාතිකයන් මාස දෙකක කාලයක් තුළ ගිනියාවෙන් ඉවත් වී සියල්ල රැගෙන ගියහ. ඔවුන් සමඟ ඔවුන්ට හැකි විය.ඔවුන් විදුලි බුබුළු ගලවා, අගනුවර වන කොනක්‍රි හි අපද්‍රව්‍ය නල මාර්ග සඳහා සැලසුම් ඉවත් කර, ගිනියානුවන්ට ඒවා හැර යාමට වඩා ඖෂධ පවා පුළුස්සා දැමූහ."<ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/archive/local/1984/03/28/guineas-longtime-president-ahmed-sekou-toure-dies/18f31685-878c-4759-8028-3bef7fbc568b/|title=Guinea's Longtime President, Ahmed Sekou Toure, Dies|last=Dash|first=Leon|date=28 March 1984|newspaper=[[The Washington Post]]|access-date=28 January 2023|author-link=Leon Dash}}</ref> === පශ්චාත් යටත් විජිත (1958–) === පසුව, ගිනියාව සෝවියට් සංගමය සමඟ පෙලගැසී සමාජවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළේය. එය පසුව චීන සමාජවාදයේ ආකෘතියක් කරා ගමන් කළේය. එයට එක්සත් ජනපදය වැනි ධනේශ්වර රටවලින් ආයෝජන දිගටම ලැබුණි. 1960 වන විට, ටූරේ විසින් PDG රටේ එකම නීත්‍යානුකූල දේශපාලන පක්ෂය ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, ඉදිරි වසර 24 තුළ රජය සහ PDG එකකි. ටූරේ වසර 7ක වාර 4ක් සඳහා නිතරගයෙන් තේරී පත් වූ අතර සෑම වසර 5කට වරක්ම ජාතික සභාව සඳහා PDG අපේක්ෂකයින්ගේ තනි ලැයිස්තුවක් ඡන්දදායකයින්ට ඉදිරිපත් කරන ලදී. දේශීය වශයෙන් දෙමුහුන් අප්‍රිකානු සමාජවාදයක් සහ විදේශයන්හි සර්ව-අප්‍රිකානුවාදයක් වෙනුවෙන් පෙනී සිටි ටූරේ, ඔහුගේ ආන්ඩුව විසම්මුතිය නොඉවසීම, දහස් ගණනක් සිරගත කිරීම සහ පුවත්පත් යටපත් කිරීමත් සමඟ ධ්‍රැවීකරණ නායකයෙකු බවට පත්විය. 1960 ගනන් පුරා, ගිනියානු රජය ඉඩම් ජනසතු කළේය, ප්‍රංශ විසින් පත් කරන ලද සහ සම්ප්‍රදායික ප්‍රධානීන් බලයෙන් ඉවත් කර, ප්‍රංශ රජය සහ ප්‍රංශ සමාගම් සමඟ සබඳතා පළුදු විය. ටූරේගේ රජය යටිතල පහසුකම් ආධාර සහ සංවර්ධනය සඳහා සෝවියට් සංගමය සහ චීනය මත විශ්වාසය තැබූ අතර, මෙයින් බොහෝ දේ දේශපාලන රැලි පැවැත්වීම සඳහා ක්‍රීඩාංගණ ඉදිකිරීම වැනි දේශපාලන හා ආර්ථික අරමුණු සඳහා භාවිතා නොකළේය. 1970 නොවැම්බර් 22 වන දින අසල්වැසි පෘතුගීසි ගිනියාවේ සිට පෘතුගීසි හමුදා විසින් ඔපරේෂන් ග්‍රීන් සී මෙහෙයුම දියත් කරන ලද අතර එය පිටුවහල් කරන ලද ගිනියානු විරුද්ධවාදී හමුදා සිය ගණනක් විසින් කොනක්‍රි වෙත වැටලීමක් සිදු කරන ලදී. ඔවුන්ගේ ඉලක්ක අතර, පෘතුගීසි හමුදාවට අවශ්‍ය වූයේ ටූරේ ඝාතනය කිරීමට හෝ අල්ලා ගැනීමට ඔහුගේ සහය හේතුවෙන් PAIGC, නිදහස් ව්‍යාපාරය සහ ගිනියාවේ පිහිටි ඔවුන්ගේ කඳවුරුවලින් පෘතුගීසි ගිනියාව තුළ ප්‍රහාර එල්ල කළ කැරලිකාර කණ්ඩායමකි.<ref>"Mr Sekou Touré, who gave the PAIGC unstinting support during its war against the Portuguese,..."[http://www.economist.com/world/mideast-africa/displaystory.cfm?story_id=13213487 Black revolt] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090308154755/http://www.economist.com/world/mideast-africa/displayStory.cfm?story_id=13213487|date=8 March 2009}}, [[The Economist]] (22 November 1980)</ref> සමහර සටන් වලින් පසු, පෘතුගීසි පිටුබලය ලත් හමුදා, කොනක්‍රි හි PAIGC විසින් රදවාගෙන සිටි පෘතුගීසි යුද සිරකරුවන් දුසිම් ගණනක් නිදහස් කර, සහ ටූරේ නෙරපා හැරීමෙන් තොරව පසුබැස ගියහ. වැටලීමෙන් පසු වසර වලදී, ටූරේ රජය විසින් පිරිසිදු කිරීම් සිදු කරන ලද අතර අවම වශයෙන් 50,000 ක් පමණ මිය ගියහ. තවත් සමහරු සිරගත කර වධ හිංසාවලට මුහුණ දුන්හ. සමහර විදේශිකයන්ට ඔවුන්ගේ ගිනියා සහකරු අත්අඩංගුවට ගෙන ඔවුන්ගේ දරුවන් රාජ්‍ය භාරයට පත් කිරීමෙන් පසු රට හැර යාමට බල කෙරුනි. ගිනියාව 1972-73 එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන සාමාජිකයෙකු ලෙස තේරී පත් විය. 1977 දී, පිරිහෙන ආර්ථිකයක්, සමූහ ඝාතන, හිරවෙන දේශපාලන වාතාවරණයක් සහ සියලු පෞද්ගලික ආර්ථික ගනුදෙනු තහනම් කිරීම කොනක්‍රි මදීනා වෙළඳපොලේ සේවය කරන කාන්තාවන් විසින් ආරම්භ කරන ලද රජයට එරෙහි කැරලි මාලාවක් වන වෙළඳපොළ කාන්තා කැරැල්ලට හේතු විය. මෙය විශාල ප්‍රතිසංස්කරණ සිදු කිරීමට ටූරේව පොළඹවන ලදී. ටූරේ සෝවියට් සංගමයට සහාය දීමේ සිට එක්සත් ජනපදයට සහාය දීම දක්වා පැකිලී ගියේය. 1970 ගණන්වල අගභාගයේ සහ 1980 ගණන්වල මුල් භාගයේදී ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ කිහිපයක් සිදු වූ අතර, ටූරේගේ රාජ්‍යයේ මධ්‍යගත පාලනය පැවතුණි. ප්‍රංශය සමඟ ඇති සබඳතා සම්බන්ධයෙන්, වැලරි ගිස්කාර්ඩ් ඩී'එස්ටේං ප්‍රංශ ජනාධිපති ලෙස තේරී පත්වීමෙන් පසු, වෙළඳාම වැඩි වූ අතර දෙරට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සංචාර හුවමාරු විය. ටූරේ 1984 මාර්තු 26 වන දින, එක්සත් ජනපදයේ හෘද සැත්කමකින් පසු මිය ගිය අතර, නව මැතිවරන අපේක්ෂාවෙන් අන්තර්වාර ජනාධිපති ලෙස කටයුතු කිරීමට නියමිතව සිටි අගමැති ලුවී ලංසානා බෙවෝගුයි ඔහු වෙනුවට පත් කරන ලදී. PDG විසින් 1984 අප්‍රේල් 3 වන දින නව නායකයෙකු තෝරා පත් කර ගැනීමට නියමිතව තිබුණි. ව්‍යවස්ථාව යටතේ, එම පුද්ගලයා එකම ජනාධිපති අපේක්ෂකයා විය යුතුය. එම රැස්වීමට පැය කිහිපයකට පෙර කර්නල් ලන්සානා කොන්ටේ සහ ඩයරා ට්‍රෝරේ ලේ රහිත කුමන්ත්‍රණයකින් බලය අල්ලා ගත්හ. ට්‍රෝරේ දෙසැම්බර් දක්වා අගමැති ලෙස කටයුතු කරමින් කොන්ටේ ජනාධිපතිගේ භූමිකාව භාර ගත්තේය.[[File:President_Jimmy_Carter_with_President_Ahmed_Sǩou_Tour_̌of_Guinea.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:President_Jimmy_Carter_with_President_Ahmed_S%C7%A9ou_Tour_%CC%8Cof_Guinea.jpg|thumb|එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ජිමී කාටර් 1979 වොෂින්ටන් ඩීසී හි ධවල මන්දිරයෙන් පිටත අහමඩ් සේකූ ටූරේ පිළිගනිමින්]] දේශපාලන සිරකරුවන් 250ක් නිදහස් කර තවත් 200,000ක් පමණ පිටුවහල් කිරීමෙන් ආපසු පැමිණීමට දිරිගන්වමින් කොන්ටේ මානව හිමිකම් පිළිබඳ පසුගිය පාලන තන්ත්‍රයේ වාර්තාව හෙලා දුටුවේය. ඔහු සමාජවාදයෙන් ඉවතට හැරීම පැහැදිලි කළේය. 1992 දී කොන්ටේ, 1993 දී ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමක් සමඟින් සිවිල් පාලනයට නැවත පැමිණෙන බව නිවේදනය කළේය, ඉන් අනතුරුව 1995 දී පාර්ලිමේන්තුවට මැතිවරණයකින් (ඔහුගේ පක්ෂය - සමගිය සහ ප්‍රගති පක්ෂය - ආසන 114 න් 71 ක් දිනා ගත්තේය.) 2001 සැප්තැම්බර් මාසයේදී, විපක්ෂ නායිකා ඇල්ෆා කොන්ඩේ රාජ්‍ය ආරක්ෂාව අනතුරේ හෙළා සිරගත කරන ලද අතර මාස 8 කට පසුව සමාව ලබා දෙන ලදී. පසුව, ඔහු ප්‍රංශයේ පිටුවහල්ව කාලය ගත කළේය. 2001 දී, කොන්ටේ විසින් ජනාධිපති ධුර කාලය දීර්ඝ කිරීම සඳහා ජනමත විචාරණයක් සංවිධානය කර ජයග්‍රහණය කළ අතර, 2003 දී විපක්ෂය විසින් මැතිවරණ වර්ජනය කිරීමෙන් පසු ඔහුගේ තුන්වන වාරය ආරම්භ කරන ලදී. 2005 ජනවාරි මාසයේදී, කොන්ටේ කොන්ක්‍රි අගනුවර ප්‍රසිද්ධියේ පෙනී සිටිමින් ඝාතන තැතකින් බේරුණි. ඔහුගේ විරුද්ධවාදීන් කියා සිටියේ ඔහු "වෙහෙසට පත් වූ ඒකාධිපතියෙකු"<ref>{{cite web |title=Welcome Guinea Forum: Cornered, General Lansana Conte can only hope |url=http://www.guinea-forum.org/Analyses/index.asp?ana=28&Lang=A |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070616165043/http://www.guinea-forum.org/Analyses/index.asp?ana=28&Lang=A |archive-date=16 June 2007 |access-date=23 July 2017}}</ref>, ඔහුගේ ඉවත්වීම නොවැළැක්විය හැකි වූ අතර, ඔහුගේ ආධාරකරුවන් විශ්වාස කළේ ඔහු විරුද්ධවාදීන් සමඟ සටනකින් ජයග්‍රහණය කරන බවයි. විදේශ ප්‍රතිපත්තියට අනුව, ගිනියාව අසාර්ථක රාජ්‍යයක් වීමේ අවදානමකට ලක්ව තිබුණි.<ref>{{cite web |title=Failed States list 2008 |url=https://foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4350 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080626091027/http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4350 |archive-date=26 June 2008 |access-date=27 June 2008 |publisher=Fund for Peace |df=dmy-all}}</ref> 2000 දී, ලයිබීරියාවේ සහ සියෙරා ලියොන් වෙතින් කැරලිකරුවන් දේශසීමා තරණය කිරීම නිසා, ගිනියාව බටහිර අප්‍රිකාවේ සෙසු ප්‍රදේශ විනාශ කළ අස්ථාවරත්වයට ගොදුරු විය. රට සිවිල් යුද්ධයකට යොමු වී ඇති බවක් පෙනෙන්නට තිබුණි.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/986375.stm|title=Civil war fears in Guinea|date=23 October 2000|work=BBC News|access-date=2 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20040619115730/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/986375.stm|archive-date=19 June 2004|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> ගිනියාවේ ස්වභාවික සම්පත් වලට ආශා කිරීම සම්බන්ධයෙන් කොන්ටේ අසල්වැසි නායකයින්ට දොස් පැවරූ අතර, මෙම ප්‍රකාශයන් ප්‍රතික්ෂේප විය.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/1102574.stm|title=Guinea head blames neighbours|date=6 January 2001|work=BBC News|access-date=2 April 2010}}</ref> 2003 දී ගිනියාව කැරලිකරුවන්ට එරෙහිව සටන් කිරීමට තම අසල්වැසියන් සමඟ සැලසුම් කිරීමට එකඟ විය. 2007 ගිනියානු මහා වැඩවර්ජනය නව අගමැතිවරයෙකු පත් කිරීමට හේතු විය.<ref>{{cite web |title=Austrian Study Centre for Peace and Conflict Resolution (ASPR) {{pipe}} Peace Castle Austria |url=http://www.aspr.ac.at/epu/research/rp_0307.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070615021433/http://www.aspr.ac.at/epu/research/rp_0307.pdf |archive-date=15 June 2007 |access-date=9 September 2013 |publisher=ASPR}}</ref> කොන්ටේ 2008 දෙසැම්බර් 23 දින මිය යන තුරුම බලයේ සිටියේය.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/dec/23/lansana-conte-profile|title=Lansana Conté profile: Death of an African 'Big Man'|last=McGreal|first=Chris|date=23 December 2008|work=The Guardian|access-date=23 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20130905092810/http://www.theguardian.com/world/2008/dec/23/lansana-conte-profile|archive-date=5 September 2013|location=London|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> ඔහුගේ මරණයෙන් පැය කිහිපයකට පසු, මූසා ඩැඩිස් කැමරා, හමුදා ජුන්ටාවක ප්‍රධානියා ලෙස ප්‍රකාශ කර ගනිමින්, කුමන්ත්‍රණයකින් පාලනය අල්ලා ගත්තේය.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/dec/23/guinea-dictator-lansana-conte-dies|title=Army steps in after Guinea president Lansana Conté dies|last=Walker|first=Peter|date=23 December 2008|work=The Guardian|access-date=23 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090826134854/http://www.guardian.co.uk/world/2008/dec/23/guinea-dictator-lansana-conte-dies|archive-date=26 August 2009|location=London|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි විරෝධතා ප්‍රචණ්ඩත්වයට පත් වූ අතර, 2009 සැප්තැම්බර් 28 වන දින, ජුන්ටාව සිය සොල්දාදුවන්ට අණ දුන් විට, කැමාරා ජනාධිපති වීමට ගත් උත්සාහයට විරෝධය දැක්වීමට රැස්ව සිටි මිනිසුන්ට පහර දෙන ලෙස නියෝග කළ විට 157 දෙනෙක් මිය ගියහ.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8280603.stm|title=Guinea massacre toll put at 157|date=29 September 2009|access-date=23 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091002232605/http://news.bbc.co.uk/2/hi/8280603.stm|archive-date=2 October 2009|publisher=BBC|location=London|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> සොල්දාදුවන් ස්ත්‍රී දූෂණ, විකෘති කිරීම් සහ මිනීමැරුම් ක්‍රියාවල නිරත වූ අතර, සමහර විදේශීය ආන්ඩු නව පාලන තන්ත්‍රයට ඔවුන්ගේ සහයෝගය ඉවත් කර ගැනීමට හේතු විය.<ref name="NYT">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2009/12/22/world/africa/22guinea.html|title=U.N. Panel Calls for Court in Guinea Massacre|last=MacFarquhar|first=Neil|date=21 December 2009|work=The New York Times|access-date=23 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511215744/http://www.nytimes.com/2009/12/22/world/africa/22guinea.html|archive-date=11 May 2011|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> 2009 දෙසැම්බර් 3 වන දින, සැප්තැම්බරයේ සිදු වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය පිළිබඳ ආරවුලක් අතරතුර සහායකයෙකු කැමාරාට වෙඩි තැබීය. කැමාරා වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර සඳහා මොරොක්කෝවට ගියේය.<ref name="NYT" /><ref>{{cite web |date=5 December 2009 |title=Guinean soldiers look for ruler's dangerous rival |url=http://www.malaysianews.net/story/573838 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110723202201/http://www.malaysianews.net/story/573838 |archive-date=23 July 2011 |access-date=23 December 2009 |publisher=malaysianews.net |df=dmy-all}}</ref> උප ජනාධිපති (සහ ආරක්ෂක ඇමති) සෙකූබා කොනේට් රට පාලනය කිරීම සඳහා ලෙබනනයේ සිට පියාසර කරන ලදී.<ref>[http://news.xinhuanet.com/english/2009-12/16/content_12658142.htm Guinea's presidential guard explains assassination motive] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130910102918/http://news.xinhuanet.com/english/2009-12/16/content_12658142.htm|date=10 September 2013}}. [[Xinhua News Agency]]. 16 December 2009.</ref> 2010 ජනවාරි 13 සහ 14 යන දිනවල ඔවාගඩෝගු හි රැස්වීමෙන් පසුව, කැමාරා, කොනේට් සහ බ්ලේස් කොම්පෝරේ, බුර්කිනා ෆාසෝ හි ජනාධිපති, මාස 6ක් ඇතුළත ගිනියාව සිවිල් පාලනයට නැවත පැමිණෙන බවට පොරොන්දු වෙමින් මූලධර්ම 12ක විධිමත් ප්‍රකාශයක් ඉදිරිපත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|title=Signature, à Ouagadougou, d'un accord de sortie de crise. (French)|date=17 January 2010|work=Le Monde}}</ref> ජූනි 27 <ref>[http://www.afrol.com/articles/35415 afrol News – Election date for Guinea proposed] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140729195210/http://afrol.com/articles/35415|date=29 July 2014}}. Afrol.com. Retrieved 28 June 2011.</ref><ref name="transitional">[http://news.xinhuanet.com/english/2010-01/16/content_12820272.htm Guinea to hold presidential elections in six months _English_Xinhua] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130910075348/http://news.xinhuanet.com/english/2010-01/16/content_12820272.htm|date=10 September 2013}}. News.xinhuanet.com (16 January 2010). Retrieved 28 June 2011.</ref> ජනාධිපතිවරණයෙන් වංචා චෝදනා එල්ල වූ අතර දෙවන මැතිවරණය නොවැම්බර් 7 දින පැවැත්විණි.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-10920366|title=Guinea sets date for presidential run-off vote|date=9 August 2010|work=BBC News|access-date=21 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181127043659/https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-10920366|archive-date=27 November 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> ඡන්ද දායකයින්ගේ පැමිණීම "ඉහළ" වූ අතර, මැතිවරණය "සාපේක්ෂ වශයෙන් සුමටව" සිදු විය.<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-11705147 "Guinea sees big turnout in presidential run-off poll", BBC (7 November 2010)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181031162511/https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-11705147|date=31 October 2018}}. BBC.co.uk (7 November 2010). Retrieved 28 June 2011.</ref> ඇල්ෆා කොන්ඩේ, විරුද්ධ පක්ෂ නායක ගිනියානු ජනතාවගේ රැලිය (RGP), ආරක්ෂක අංශය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට සහ පතල් කොන්ත්‍රාත්තු සමාලෝචනය කිරීමට පොරොන්දු වෙමින් මැතිවරණය ජයග්‍රහණය කළේය.<ref>[http://www.iol.co.za/news/africa/conde-declared-victorious-in-guinea-1.831341 Conde declared victorious in Guinea – Africa | IOL News] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140919135917/http://www.iol.co.za/news/africa/conde-declared-victorious-in-guinea-1.831341|date=19 September 2014}}. IOL.co.za (16 November 2010). Retrieved 28 June 2011.</ref> 2013 පෙබරවාරියේදී, එළඹෙන මැයි මැතිවරණයේ විනිවිදභාවය සම්බන්ධයෙන් වීදි විරෝධතාවලින් පසුව දේශපාලන ප්‍රචණ්ඩත්වය පුපුරා ගියේය. මැතිවරණ සඳහා සූදානම් වීමේ විනිවිදභාවය නොමැතිකමට විරෝධය පළ කරමින් විපක්ෂ සන්ධානය මැතිවරණයෙන් ඉවත් වීමට ගත් තීරණය මෙම විරෝධතාවලට හේතු විය.<ref name="Rone">{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/guinea-elections-opposition-idUSL6N0BO39F20130224|title=Guinea opposition pulls out of legislative elections process|date=24 February 2013|work=Reuters|access-date=1 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20151123142620/http://www.reuters.com/article/2013/02/24/guinea-elections-opposition-idUSL6N0BO39F20130224|archive-date=23 November 2015|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> විරෝධතා අතරතුර පුද්ගලයින් 9 දෙනෙකු මිය ගිය අතර 220 ක් පමණ තුවාල ලබා ඇත. විරෝධතාකරුවන්ට ආරක්ෂක හමුදා ජීව උණ්ඩ භාවිතා කිරීම නිසා සමහර මරණ සහ තුවාල සිදු විය.<ref name="Reuters">{{cite news|url=http://uk.reuters.com/article/uk-guinea-clashes-idUKBRE92714Z20130308|title=Security forces break up Guinea opposition funeral march|date=8 March 2013|work=Reuters|access-date=19 March 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130424162533/http://uk.reuters.com/article/2013/03/08/uk-guinea-clashes-idUKBRE92714Z20130308|archive-date=24 April 2013|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref name="Rtwo">{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/guinea-clashes-idUSL6N0BXK3S20130305|title=Two more killed in Guinea as protests spread|author=Daniel Flynn|date=5 March 2013|work=Reuters|access-date=1 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20151123183111/http://www.reuters.com/article/2013/03/05/guinea-clashes-idUSL6N0BXK3S20130305|archive-date=23 November 2015|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> මෙම ප්‍රචණ්ඩත්වය පිලිවෙලින් ජනාධිපති කොන්ඩේට සහය දුන් සහ විරුද්ධ වූ මලින්කේ සහ ෆුලා අතර වාර්ගික ගැටුම් ඇති විය.<ref>{{cite web |date=1 March 2013 |title=Ethnic Clashes Erupt in Guinea Capital |url=http://www.voanews.com/content/ethnic-clashes-erupt-in-guinea-capital-reuters/1613697.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131231000521/http://www.voanews.com/content/ethnic-clashes-erupt-in-guinea-capital-reuters/1613697.html |archive-date=31 December 2013 |access-date=19 March 2013 |publisher=Voice of America |agency=Reuters |df=dmy-all}}</ref> 2013 මාර්තු 26 වැනි දින, විරුද්ධ පක්ෂය මැතිවරණය සම්බන්ධයෙන් රජය සමඟ පැවති සාකච්ඡාවලින් ඉවත් වූ අතර, රජය ඔවුන්ට ගරු නොකළ බවත්, සියලු ගිවිසුම් කඩ කළ බවත් පවසමින්.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-guinea-election-idUSBRE92P11320130326|title=Guinea election talks fail, opposition threatens protests|author=Bate Felix|date=26 March 2013|work=Reuters|access-date=1 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924180316/http://www.reuters.com/article/2013/03/26/us-guinea-election-idUSBRE92P11320130326|archive-date=24 September 2015|url-status=live|df=dmy-all}}</ref>[[File:Acte2_FNDC.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Acte2_FNDC.jpg|thumb|ඇල්ෆා කොන්ඩේ පාලනයට එරෙහිව 2019-2020 ගිනියානු විරෝධය]] 2014 මාර්තු 25 වන දින ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය ප්‍රකාශ කළේ ගිනියාවේ සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය විසින් ගිනියාවේ ඉබෝලා වෛරස් රෝගයක් පැතිර යන බව වාර්තා කර ඇති බවයි. මෙම ආරම්භක පිපිරීමෙන් මරණ 59 ක් ඇතුළුව රෝගීන් 86 ක් තිබුණි. මැයි 28 වන විට, මරණ 186ක් සමඟින් රෝගීන් 281ක් වාර්තා විය.<ref>{{cite web |title=Previous Updates: 2014 West Africa Outbreak |url=https://www.cdc.gov/vhf/ebola/outbreaks/guinea/recent_updates.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924145152/http://www.cdc.gov/vhf/ebola/outbreaks/guinea/recent_updates.html |archive-date=24 September 2015 |access-date=23 November 2015 |publisher=Centers for Disease Control and Prevention}}</ref> පළමු නඩුව මෙලියාන්ඩෝ ගම්මානයේ 2 හැවිරිදි පිරිමි ළමයෙකු වන එමිල් ඔවාමූනෝ බව විශ්වාස කෙරේ. ඔහු 2013 දෙසැම්බර් 2 දින රෝගාතුර වූ අතර දෙසැම්බර් 6 දින මිය ගියේය.<ref>{{cite web |date=28 October 2014 |title=Ebola: Patient zero was a toddler in Guinea - CNN |url=http://edition.cnn.com/2014/10/28/health/ebola-patient-zero/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151007030130/http://edition.cnn.com/2014/10/28/health/ebola-patient-zero/index.html |archive-date=7 October 2015 |access-date=23 November 2015 |publisher=CNN}}</ref><ref>{{cite web |date=28 October 2014 |title=Ebola Patient Zero: Emile Ouamouno Of Guinea First To Contract Disease |url=http://www.ibtimes.com/ebola-patient-zero-emile-ouamouno-guinea-first-contract-disease-1714698 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151117032019/http://www.ibtimes.com/ebola-patient-zero-emile-ouamouno-guinea-first-contract-disease-1714698 |archive-date=17 November 2015 |access-date=23 November 2015 |work=International Business Times}}</ref> 2014 සැප්තැම්බර් 18 වන දින, වෝමි නගරයේ ගම්වාසීන් විසින් ඉබෝලා අධ්‍යාපන සෞඛ්‍ය සේවා කණ්ඩායමක සාමාජිකයින් 8 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=https://www.wsj.com/articles/arrests-made-in-killings-of-guinea-ebola-education-team-1411144837|title=Arrests Made in Killings of Guinea Ebola Education Team|date=19 September 2014|work=The Wall Street Journal|access-date=23 November 2015}}{{Dead link|date=January 2019|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> 2015 නොවැම්බර් 1 වන විට ගිනියාවේ රෝගීන් 3,810ක් සහ මරණ 2,536ක් වාර්තා වී ඇත.<ref>{{cite web |title=Ebola Situation Report – 4 November 2015 |url=http://apps.who.int/ebola/current-situation/ebola-situation-report-4-november-2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151201230645/http://apps.who.int/ebola/current-situation/ebola-situation-report-4-november-2015 |archive-date=1 December 2015 |access-date=23 November 2015 |publisher=World Health Organization |df=dmy-all}}</ref> 2019-2020 ගිනියානු විරෝධතා ව්‍යවස්ථාමය වෙනස්කම් වලට එරෙහිව 2019 ඔක්තෝම්බර් 14 වන දින පැන නැගුණු ඇල්ෆා කොන්ඩේ පාලනයට එරෙහිව ප්‍රචණ්ඩ විරෝධතා සහ මහජන සිවිල් නොසන්සුන්තා මාලාවකි. ගැටුම් වලින් 800කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=14 October 2020 |title=Timeline: A year of bloody protests in Guinea |url=https://www.aljazeera.com/news/2020/10/14/timeline-a-year-of-bloody-protests-in-guinea |agency=Al Jazeera}}</ref> 2020 ගිනියානු ජනාධිපතිවරණයෙන් පසුව, ඇල්ෆා කොන්ඩේ තුන්වන වාරයකට තේරී පත්වීම විපක්ෂය විසින් අභියෝගයට ලක් කරන ලද අතර, ඔහුට වංචා චෝදනා එල්ල විය. කොන්ඩේ 2020 මාර්තු මාසයේ සිට ව්‍යවස්ථාපිත ජනමත විචාරණයක් ඉල්ලා සිටියේ 2-කාලීන සීමාව නොතකා ඔහුට තරඟ කිරීමට අවසර දුන් බවයි.<ref>{{cite web |date=24 October 2020 |title=Guinea elections: Alpha Condé wins third term amid violent protests |url=https://www.bbc.com/news/world-africa-54657359 |access-date=23 July 2021 |work=BBC News}}</ref> 2021 සැප්තැම්බර් 5 වන දින, ජනාධිපති මන්දිරය අසල පැය ගණනක් වෙඩි තැබීමෙන් පසුව, ලුතිනන් කර්නල් මාමඩි ඩුම්බෝයා රාජ්‍ය රූපවාහිනියේ පාලනය අල්ලා ගත් අතර ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේගේ රජය විසුරුවා හරින ලද අතර ජාතියේ දේශසීමා වසා දැමූ බව ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{Cite web |date=2021-09-05 |title=Army colonel on Guinean TV says govt dissolved, borders shut |url=https://apnews.com/article/africa-guinea-army-government-dissolved-214f607402a533c581bbd7ef91d5bb0f |access-date=2021-09-05 |website=AP NEWS |language=en}}</ref> සවස් වන විට, පුෂ්චිවාදීන් සියලු කොනක්‍රි සහ රටේ සන්නද්ධ හමුදාවන්හි පාලනය ප්‍රකාශ කළහ. ගිනි මැටින් ට අනුව, සැප්තැම්බර් 6 වන විට හමුදාව රාජ්‍ය පරිපාලනය සම්පූර්ණයෙන්ම පාලනය කළ අතර සිවිල් පරිපාලනය වෙනුවට එහි හමුදා සහකරු පත් කිරීමට පටන් ගත්තේය.<ref>{{Cite web |last=ICI.Radio-Canada.ca |first=Zone International- |date=5 September 2021 |title=Coup d'État en Guinée, le président Alpha Condé capturé par les putschistes |url=https://ici.radio-canada.ca/nouvelle/1821827/guinee-afrique-pustsh-coup-armee |access-date=2021-09-07 |website=Radio-Canada.ca |language=fr-ca}}</ref><ref>{{Cite web |last=Guineematin |date=2021-09-06 |title=Changement de pouvoir en Guinée : Lamine Keïta remplace Mohamed Gharé au gouvernorat de N'Zérékoré |url=https://guineematin.com/changement-de-pouvoir-en-guinee-lamine-keita-remplace-mohamed-ghare-au-gouvernorat-de-nzerekore/ |access-date=2021-09-07 |website=Guinée Matin - Les Nouvelles de la Guinée profonde |language=fr-FR}}</ref> එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, යුරෝපා සංගමය, අප්‍රිකානු සංගමය, ECOWAS (ගිනියාවේ සාමාජිකත්වය අත්හිටුවන ලදී) සහ ලා ෆ්‍රැන්කොෆෝනි කුමන්ත්‍රණය හෙලා දුටු අතර ජනාධිපති කොන්දේ කොන්දේසි විරහිතව නිදහස් කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියහ. සමහර අසල්වැසි සහ බටහිර රටවලින් (එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව),<ref name="leaders_due_in_guinea_2021_09_09_reuters2">[https://www.reuters.com/world/africa/west-african-leaders-due-guinea-post-coup-calm-pervades-conakry-2021-09-09/ West African leaders due in Guinea as post-coup calm pervades Conakry,"] September 9, 2021, [[Reuters News Service]], retrieved September 9, 2021</ref><ref name="leaders_suspend_guinea_2021_09_08_bbc2">[https://www.bbc.com/news/world-africa-58487925 "West African leaders suspend Guinea from Ecowas following coup,"] September 9, 2021, [[BBC News]], retrieved September 9, 2021</ref><ref name="china_is_ok_2021_09_foreign_policy2">[https://foreignpolicy.com/2021/09/08/china-guinea-interference-relations-alpha-conde-xi-jinping/ "China Is OK With Interfering in Guinea's Internal Affairs,"], September 8, 2021, ''[[Foreign Policy]]'' retrieved September 9, 2021</ref> සහ චීනයෙන් (එය ඇලුමිනියම් ලෝපස් වලින් අඩක් ගිනියාව මත රඳා පවතින අතර, ජනාධිපති කොන්ඩේ සමඟ ඇති සම්බන්ධතා මගින් පහසු කරවන) සමාන ප්‍රතිචාර ලැබුණි.<ref name="china_is_ok_2021_09_foreign_policy2" /> මේවා නොතකා, 2021 ඔක්තෝම්බර් 1 වන දින, මාමඩි ඩුම්බෝයා අන්තර්වාර ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දෙන ලදී.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/10/1/guinea-coup-mamady-doumbouya-interim|title=Guinea coup leader sworn in as interim president|work=www.aljazeera.com|language=en}}</ref> 2023 මැයි 11 වන දින ගිනියාව පුරා නගරවල රාජ්‍ය විරෝධී පෙළපාලි වලදී අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 7 දෙනෙකු වෙඩි තබා ඝාතනය කරන ලදී. ආණ්ඩු විරෝධී ව්‍යාපාරය සාමකාමී විරෝධතාවලට සම්බන්ධ වූ අතර ගිනියාවේ හමුදා පාලනය අවසන් කර රට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට පරිවර්තනය කරන ලෙස පාලකයන්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේය. == භූගෝලය == [[File:Un-guinea.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Un-guinea.png|මධ්‍යය|thumb|ගිනියාවේ නගර සහ පරිපාලන අංශ පෙන්වන සිතියමක්|660x660පික්]] ගිනියාව වයඹ දෙසින් ගිනියා-බිසාවු, උතුරින් සෙනගල්, ඊසාන දෙසින් මාලි, නැගෙනහිරින් අයිවරි කෝස්ට්, නිරිත දෙසින් සියෙරා ලියොන් සහ දකුණින් ලයිබීරියාව සමඟ මායිමක් බෙදා ගනී. ජාතිය එහි ගිනිකොන දිග ප්‍රදේශයේ සිට උතුරට සහ බටහිරට, ගිනියා-බිසාවු සහ අත්ලාන්තික් සාගරයේ නිරිතදිග වෙරළට වයඹ දෙසට වක්‍රවන විට අඩ සඳක් සාදයි. නයිජර් ගංගාව, ගැම්බියා ගංගාව සහ සෙනගල් ගංගාවේ මූලාශ්‍ර සියල්ලම ගිනියා කඳුකරයේ දක්නට ලැබේ.<ref>{{cite web |title=The Senegal River basin |url=http://www.fao.org/docrep/W4347E/w4347e0h.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121019075901/http://www.fao.org/docrep/W4347E/w4347e0h.htm |archive-date=19 October 2012 |access-date=23 July 2017 |website=Fao.org}}</ref><ref>{{cite web |title=The Niger River basin |url=http://www.fao.org/docrep/W4347E/w4347e0i.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170721033139/http://www.fao.org/docrep/w4347e/w4347e0i.htm |archive-date=21 July 2017 |access-date=23 July 2017 |website=Fao.org}}</ref><ref>{{cite web |title=The West Coast |url=http://www.fao.org/docrep/W4347E/w4347e0t.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121011063822/http://www.fao.org/docrep/W4347E/w4347e0t.htm |archive-date=11 October 2012 |access-date=23 July 2017 |website=Fao.org}}</ref> වර්ග කිලෝ මීටර 245,857 (වර්ග සැතපුම් 94,926) හි ගිනියාව දළ වශයෙන් එක්සත් රාජධානියට සමාන වේ. කිලෝමීටර් 320 (සැතපුම් 200) වෙරළ තීරයක් සහ මුළු ගොඩබිම් මායිම කිලෝමීටර් 3,400 (සැතපුම් 2,100) කි. එය බොහෝ දුරට පිහිටා ඇත්තේ අක්ෂාංශ 7° සහ 13°N, සහ දේශාංශ 7° සහ 15°W අතර කුඩා ප්‍රදේශයක් වන අතර එය බටහිර 15° වේ. ගිනියාව කලාප 4 කට බෙදා ඇත: මුහුදු ගිනියාව, පහළ ගිනියාව හෝ බාස්-කෝටේ පහත් බිම් ලෙසද හැඳින්වේ, ප්‍රධාන වශයෙන් සුසු ජනවාර්ගික කණ්ඩායම විසින් ජනාකීර්ණ වේ; ෆුලස් විසින් ජනාකීර්ණ, රට මැදින් දළ වශයෙන් උතුර-දකුණට දිවෙන සිසිල්, වඩාත් කඳුකර ෆූටා ඩිජලෝන්; මලින්කේ විසින් ජනාකීර්ණ ඊසාන දෙසින් සහේලියන් හෝට්-ගිනියාව; සහ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් කිහිපයක් සමඟ ගිනිකොන දෙසින් වනගත කැලෑ ප්‍රදේශ. ගිනියාවේ කඳුකරය නයිජර්, ගැම්බියා සහ සෙනගල් ගංගාවල ප්‍රභවය වන අතර, සියරා ලියොන් සහ අයිවරි කෝස්ට් කඳු වැටියේ බටහිර දෙසින් මුහුදට ගලා යන ගංගා. ගිනියාවේ උසම ස්ථානය වන්නේ නිම්බා කන්ද මීටර් 1,752 (අඩි 5,748) කි. නිම්බා මැසිෆ් හි ගිනියානු සහ අයිවෝරියානු පැති යුනෙස්කෝ දැඩි ස්වභාව රක්ෂිතයක් වන අතර, ඊනියා ගිනියානු කොටස ලයිබීරියාව දක්වා අඛණ්ඩව පවතී, එය දශක ගණනාවක් තිස්සේ කැණීම් කර ඇත; 7°32′17″N 8°29′50″W හි Nzérékoré කලාපයේ හානිය පැහැදිලිය. [[File:Koppen-Geiger_Map_GIN_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_GIN_present.svg|thumb|Köppen දේශගුණික වර්ගීකරණයේ සිතියම]]ගිනියාව පරිසර කලාප 5කට නිවහන වේ: ගිනියානු කඳුකර වනාන්තර, බටහිර ගිනියානු පහත්බිම් වනාන්තර, ගිනියානු වනාන්තර-සැවානා මොසෙයික්, බටහිර සුඩානියානු සැවානා සහ ගිනියානු කඩොලාන.<ref name="DinersteinOlson2017">{{cite journal|last1=Dinerstein|first1=Eric|last2=Olson|first2=David|last3=Joshi|first3=Anup|last4=Vynne|first4=Carly|last5=Burgess|first5=Neil D.|last6=Wikramanayake|first6=Eric|last7=Hahn|first7=Nathan|last8=Palminteri|first8=Suzanne|last9=Hedao|first9=Prashant|last10=Noss|first10=Reed|last11=Hansen|first11=Matt|year=2017|title=An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm|journal=BioScience|volume=67|issue=6|pages=534–545|doi=10.1093/biosci/bix014|issn=0006-3568|pmc=5451287|pmid=28608869|doi-access=free|last12=Locke|first12=Harvey|last13=Ellis|first13=Erle C|last14=Jones|first14=Benjamin|last15=Barber|first15=Charles Victor|last16=Hayes|first16=Randy|last17=Kormos|first17=Cyril|last18=Martin|first18=Vance|last19=Crist|first19=Eileen|last20=Sechrest|first20=Wes|last21=Price|first21=Lori|last22=Baillie|first22=Jonathan E. M.|last23=Weeden|first23=Don|last24=Suckling|first24=Kierán|last25=Davis|first25=Crystal|last26=Sizer|first26=Nigel|last27=Moore|first27=Rebecca|last28=Thau|first28=David|last29=Birch|first29=Tanya|last30=Potapov|first30=Peter|last31=Turubanova|first31=Svetlana|last32=Tyukavina|first32=Alexandra|last33=de Souza|first33=Nadia|last34=Pintea|first34=Lilian|last35=Brito|first35=José C.|last36=Llewellyn|first36=Othman A.|last37=Miller|first37=Anthony G.|last38=Patzelt|first38=Annette|last39=Ghazanfar|first39=Shahina A.|last40=Timberlake|first40=Jonathan|last41=Klöser|first41=Heinz|last42=Shennan-Farpón|first42=Yara|last43=Kindt|first43=Roeland|last44=Lillesø|first44=Jens-Peter Barnekow|last45=van Breugel|first45=Paulo|last46=Graudal|first46=Lars|last47=Voge|first47=Maianna|last48=Al-Shammari|first48=Khalaf F.|last49=Saleem|first49=Muhammad}}</ref> එහි 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 4.9/10 ක් තිබූ අතර එය රටවල් 172 කින් ගෝලීය වශයෙන් 114 වැනි ස්ථානයට පත් විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity - Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> === වනජීවී === [[File:Parc_national_Badiar.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Parc_national_Badiar.jpg|thumb|බඩියර් ජාතික උද්‍යානය]] ගිනියාවේ දකුණු කොටස බටහිර අප්‍රිකාවේ ගිනියානු වනාන්තර තුළ ජෛව විවිධත්ව උණුසුම් කලාපය තුළ පිහිටා ඇති අතර ඊසානදිග වියළි සැවානා වනාන්තරවලින් සංලක්ෂිත වේ. සමහර සතුන්ගේ ගහනය අඩුවීම ජනාවාස නොවූ දුරස්ථ උද්‍යාන සහ රක්ෂිත ප්‍රදේශවලට සීමා වේ. ගිනියාවේ දක්නට ලැබෙන විශේෂවලට පහත සඳහන් දේ ඇතුළත් වේ: * උභයජීවීන්: හෙමිසස් ගිනිඑන්සිස්, ෆ්‍රිනොබැට්‍රැකස් ගිනිඑන්සිස් * උරගයින්: ඇකන්ටොඩැක්ටයිලස් ගිනිඑන්සිස්, මොක්ලස් ගිනිඑන්සිස් * අරක්නිඩ්ස්: මල්ලෝනෙටා ගිනිඑන්සිස්, ඩික්ටිනා ගිනිනේසිස් * කෘමීන්: සෝරෝටයිපස් ගිනිඑන්සිස්, යුක්‍රෝමියා ගිනිඑන්සිස් * පක්ෂීන්: මෙලනිපරස් ගිනිඑන්සිස් === කලාප සහ ප්‍රාන්ත === [[File:Guinea_Regions.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Guinea_Regions.png|thumb|ගිනියාවේ කලාප]] ගිනියා ජනරජය බටහිර අප්‍රිකාවේ වර්ග කිලෝමීටර් 245,857 (වර්ග සැතපුම් 94,926) ආවරණය කරයි, සමකයට උතුරින් අංශක 10 ක් පමණ වේ. එය මානව, භූගෝලීය සහ දේශගුණික ලක්ෂණ සහිත ස්වභාවික කලාප 4 කට බෙදා ඇත: * මුහුදු ගිනියාව (ලා ගිනි මැරිටයිම්) රටේ 18% ආවරණය කරයි. * මැද ගිනියාව (ලා මොයෙන්-ගිනී) රටේ 20% ආවරණය කරයි. * ඉහළ ගිනියාව (ලා හෝට්-ගිනී) රටේ 38% ආවරණය කරයි. * වනාන්තර ගිනියාව (ගිනී වනාන්තරය) රටෙන් 23% ක් ආවරණය වන අතර වනාන්තර සහ කඳුකරය යන දෙකම වේ. [[File:Fouta_Djallon_(14582291826).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fouta_Djallon_(14582291826).jpg|thumb|මධ්‍යම ගිනියාවේ ෆූටා ඩිජලෝන් උස්බිම්]] ගිනියාව පරිපාලන කලාප 8 කට බෙදා ඇති අතර ඒවා ප්‍රාන්ත 33 කට බෙදා ඇත. 1,675,069 ක ජනගහනයක් සහිත කොනක්‍රි අගනුවර විශේෂ කලාපයක් ලෙස ශ්‍රේණිගත කරයි. {| class="wikitable sortable" !කලාපය !අගනුවර !ජනගහනය (ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය මගින් 2014 සංගණනය) |- |කොනක්‍රි කලාපය |කොනක්රි |1,675,069 |- |Nzérékoré කලාපය |Nzérékoré |1,591,716 |- |කින්ඩියා කලාපය |කින්ඩියා |1,573,690 |- |බොකේ කලාපය |බොකේ |1,092,291 |- |ලේබේ කලාපය |ලැබ් |1,001,392 |- |මාමූ කලාපය |මාමූ |737,062 |- |කන්කන් කලාපය |කන්කන් |1,979,038 |- |ෆරානා කලාපය |ෆරානා |949,589 |} == දේශපාලනය == ගිනියාව ජනරජයකි. ජනාධිපතිවරයා සෘජුවම ජනතාව විසින් තෝරා පත් කර ගනු ලබන අතර රාජ්‍ය නායකයා සහ රජයේ ප්‍රධානියා වේ. ඒකමණ්ඩල ජාතික සභාව රටේ ව්‍යවස්ථාදායක ආයතනය වන අතර එහි සාමාජිකයින් සෘජුවම ජනතාව විසින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. අධිකරණ ශාඛාවේ ප්‍රධානියා වන්නේ ගිනියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය වන අතර එය රටේ ඉහළම සහ අවසාන අභියාචනාධිකරණයයි.<ref name="reuters.com">{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-guinea-election-idUSBRE9AF0AP20131116|title=Guinea's Supreme Court rejects election challenges|last1=Samb|first1=Saliou|date=16 November 2013|work=Reuters|access-date=23 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924190855/http://www.reuters.com/article/2013/11/16/us-guinea-election-idUSBRE9AF0AP20131116|archive-date=24 September 2015|url-status=live}}</ref> රටේ ව්‍යවස්ථාදායක ආයතනය වන ගිනියාවේ ජාතික සභාව 2008 සිට 2013 දක්වා රැස්වූයේ නැත, එය දෙසැම්බරයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසුව විසුරුවා හරින ලදී. 2007 සිට මැතිවරණ කිහිප වතාවක් කල් දමා ඇත. 2012 අප්‍රේල් මාසයේ දී, ජනාධිපති කොන්ඩේ මැතිවරණ දින නියමයක් නොමැතිව කල් දැමුවේ, ඒවා "විනිවිද පෙනෙන සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී" බව සහතික කිරීමේ අවශ්‍යතාවය සඳහන් කරමිනි.<ref name="RNW Africa Desk">{{cite web |author=RNW Africa Desk |date=28 April 2012 |title=Guinea president postpones parliamentary elections indefinitely |url=http://www.rnw.nl/africa/article/guinea-president-postpones-parliamentary-elections-indefinitely |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120430121146/http://www.rnw.nl/africa/article/guinea-president-postpones-parliamentary-elections-indefinitely |archive-date=30 April 2012 |access-date=22 August 2012 |publisher=Radio Netherlands Worldwide}}</ref> 2013 ගිනියානු ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණය සැප්තැම්බර් 24 දින පැවැත්විණි.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-guinea-election-idUSBRE9681C720130709|title=Guinea election body sets legislative polls for September 24|date=9 July 2013|work=Reuters|access-date=7 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130710140423/http://www.reuters.com/article/2013/07/09/us-guinea-election-idUSBRE9681C720130709|archive-date=10 July 2013|url-status=live}}</ref> ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේ ගේ පක්ෂය, ගිනියානු ජනතාවගේ රැලිය (RPG), ගිනියාවේ ජාතික සභාවේ ආසන 114 න් 53 කින් ආසන රාශියක් දිනා ගත්තේය. විරුද්ධ පක්ෂ මුළු ආසන 53ක් දිනාගත් අතර, විපක්ෂ නායකයෝ නිල ප්‍රතිඵල වංචා සහගත බව හෙලා දුටුවෝය. ගිනියාවේ ජනාධිපතිවරයා සාමාන්‍යයෙන් වසර 5ක කාලයක් සඳහා මහජන ඡන්දයෙන් තේරී පත් වේ. ජයග්‍රාහී අපේක්ෂකයා ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වීමට ප්‍රකාශිත ඡන්දවලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් ලැබිය යුතුය. ජනාධිපතිවරයා විසින් ගිනියාව පාලනය කරන අතර, ඔහු විසින් පත් කරන ලද සිවිල් අමාත්‍යවරුන් 25 දෙනෙකුගෙන් යුත් කවුන්සිලයේ සහාය ඇතිව. රජය විසින් ප්‍රදේශ 8ක්, ප්‍රාන්ත 33ක්, උප ප්‍රාන්ත 100කට වැඩි ප්‍රමාණයක් සහ දිස්ත්‍රික්ක (කොනක්‍රි සහ අනෙකුත් නගර සහ ගම්මානවල කොමියුනිස්ට් ලෙස හැඳින්වේ, නැතහොත් අභ්‍යන්තරයේ කාර්තු) හරහා රට පාලනය කරයි. දිස්ත්‍රික් මට්ටමේ නායකයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ; ජනාධිපතිවරයා මධ්‍යගත පරිපාලනයේ අනෙකුත් සියලුම මට්ටම් සඳහා නිලධාරීන් පත් කරයි. හිටපු ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේ ගිනියාවේ දෙවන විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වන මලින්කේ වෙතින් සහය ලබා ගත්තේය.<ref name="Guinea 20132">{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-guinea-violence-idUSBRE96G00820130717|title="Guinea's Conde appeals for calm after 11 killed in ethnic clashes", Reuters, 16 July 2013.|date=17 July 2013|work=Reuters|access-date=15 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006190639/http://www.reuters.com/article/2013/07/17/us-guinea-violence-idUSBRE96G00820130717|archive-date=6 October 2014|url-status=live}}</ref> ගිනියාවේ විරුද්ධත්වය ජනගහණයෙන් 33.4%ක් පමණ වන ෆුලා ජනවාර්ගික කණ්ඩායම<ref name="Fula2">In {{lang-fr|Peul|link=no}}. In {{lang-ff|Fulɓe}}.</ref> විසින් සහාය දක්වන ලදී.<ref>{{Cite web |date=23 September 2021 |title=Guinea |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/guinea/#people-and-society}}</ref> === විදේශ සබදතා === [[File:Vladimir_Putin_and_Alpha_Condé_(2017-09-28)_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vladimir_Putin_and_Alpha_Cond%C3%A9_(2017-09-28)_2.jpg|thumb|ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේ 2017 සැප්තැම්බර් 28 වන දින රුසියානු ජනාධිපති ව්ලැඩිමීර් පුටින් සමඟ]] ගිනියාව අප්‍රිකානු සංගමය, ප්‍රංශ කතා කරන ප්‍රජාව සඳහා නියෝජිතායතනය, අප්‍රිකානු සංවර්ධන බැංකුව, බටහිර අප්‍රිකානු රාජ්‍යයන්ගේ ආර්ථික ප්‍රජාව, ලෝක බැංකුව, ඉස්ලාමීය සංවර්ධන බැංකුව, IMF සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සාමාජිකයෙකි. 2009 පෙබරවාරියේ එ.ජ. රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවේ ප්‍රකාශයකට අනුව, ගිනියාවේ බටහිර අප්‍රිකානු අසල්වැසියන් සමඟ ඇති විදේශ සබඳතා 1985 සිට ක්‍රමානුකූලව දියුණු වී ඇත.<ref>[https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2824.htm Background Note: Guinea], US Department of State, February 2009</ref> දෙපාර්තමේන්තුවේ 2018 ඔක්තෝම්බර් ප්‍රකාශය පෙන්නුම් කළේ - "එක්සත් ජනපදය ගිනියාවේ "2008 හමුදා කුමන්ත්‍රණය හෙළා දුටුවත්", නමුත් කුමන්ත්‍රණයට පෙර එක්සත් ජනපදය ගිනියාව සමඟ "සමීප සබඳතා" පැවැත්වූ අතර "2010 දී ගිනියාවේ ජනාධිපති මැතිවරණයෙන් පසුව එක්සත් ජනපදය" රජය සමඟ ශක්තිමත් රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා යළි ස්ථාපිත කළා." මෙම ප්‍රකාශය "ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රතිසංස්කරණයේ" සලකුනු ලෙස "2013 ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණය සහ 2015 දෙවන ජනාධිපතිවරනය" සඳහා සහය දක්වයි.<ref name="us_relations_2018_10_30_state_gov">[https://www.state.gov/u-s-relations-with-guinea/ "U.S. Relations With Guinea,"] October 30, 2018, [[United States Department of State]], retrieved September 6, 2021</ref> ගිනියාවේ හමුදා සහ ව්‍යාපාර. "ජනාධිපති ඇල්ෆා කොන්ඩේ නැවත තේරී පත්වීම (විවාදාත්මක ප්‍රතිඵල නොතකා) ආන්දෝලනාත්මක මාර්තු ජනමත විචාරණයකින් පසුව ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කර ඔහුට තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ සලසමින්" මෑත ජාතික මැතිවරනය පිලිබඳ පුළුල් ජාත්‍යන්තර විවේචන වාර්තාව උපුටා දක්වයි.<ref name="human_rights_guinea_2021_03_30_state_gov">[https://www.state.gov/reports/2020-country-reports-on-human-rights-practices/guinea/ 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Guinea,"] March 30, 2021, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, [[U.S. Department of State]], retrieved September 9, 2021</ref> දෙපාර්තමේන්තුව 2021 කුමන්ත්‍රණය හෙළා දකිමින් අනතුරු ඇඟවූයේ "ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ ඕනෑම ව්‍යවස්ථා විරෝධී ක්‍රියාමාර්ගයක් සාමය, ස්ථාවරත්වය සහ සමෘද්ධිය සඳහා ගිනියාවේ අපේක්ෂාවන් ඛාදනය කිරීම පමණක් වන අතර (සහ) එක්සත් ජනපදයට සහ ගිනියාවේ අනෙකුත් ජාත්‍යන්තර හවුල්කරුවන්ට සහයෝගය දැක්වීමට ඇති හැකියාව සීමා කළ හැකි බවයි.<ref name="us_relations_2021_09_05_state_gov">[https://www.state.gov/on-the-military-seizure-of-power-in-guinea/ "On the Military Seizure of Power in Guinea,"], September 5, 2021, [[United States Department of State]], retrieved September 6, 2021</ref><ref name="guinea_coup_leader_2021_09_06_reuters">[https://www.reuters.com/world/africa/uneasy-calm-guinea-after-president-condes-apparent-ouster-2021-09-06/ "Guinea coup leader bars foreign travel for government officials,"] [[Reuters News Service]], retrieved September 6, 2021</ref> එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය 2021 කුමන්ත්‍රණය වහා හෙළා දුටු අතර ගිනියාවේ සමහර මිත්‍ර රටවල් කුමන්ත්‍රණය හෙළා දුටුවේය. අප්‍රිකානු සංගමය සහ බටහිර අප්‍රිකාවේ කලාපීය කණ්ඩායම (ECOWAS) යන දෙකම සම්බාධකවලට තර්ජනය කර ඇත-ගිනියාව බටහිර අප්‍රිකානු මුදල් සංගමයේ සාමාජිකයෙකු නොවන නිසාත්, ගොඩබිම් සහිත රටක් නොවන නිසාත්, තර්ජන සීමිත ප්‍රතිඵලයක් වනු ඇතැයි ඇතැම් විශ්ලේෂකයෝ අපේක්ෂා කරති.<ref name="guinea_coup_leader_2021_09_06_reuters" /> ECOWAS විසින් ගිනියාවේ සාමාජිකත්වය වහා අත්හිටුවන ලද අතර, තත්වය "ව්‍යවස්ථාපිත" විසඳුමක් සඳහා කොනක්‍රි වෙත දූතයින් යවන අතර, ජනාධිපති කොන්ඩේ කොන්දේසි විරහිතව නිදහස් කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය.<ref name="leaders_due_in_guinea_2021_09_09_reuters">[https://www.reuters.com/world/africa/west-african-leaders-due-guinea-post-coup-calm-pervades-conakry-2021-09-09/ West African leaders due in Guinea as post-coup calm pervades Conakry,"] September 9, 2021, [[Reuters News Service]], retrieved September 9, 2021</ref><ref name="leaders_suspend_guinea_2021_09_08_bbc">[https://www.bbc.com/news/world-africa-58487925 "West African leaders suspend Guinea from Ecowas following coup,"] September 9, 2021, [[BBC News]], retrieved September 9, 2021</ref> වෙනත් ජාතියක අභ්‍යන්තර කටයුතුවලට අසාමාන්‍ය ලෙස ප්‍රතිචාර දක්වන චීනය (එය ඇලුමිනියම් ලෝපස් වලින් අඩක් ගිනියාව මත රඳා පවතී, නෙරපා හරින ලද ජනාධිපති කොන්ඩේ සමඟ ඇති සම්බන්ධතා මගින් පහසුකම් සපයයි) කුමන්ත්‍රණයට විවෘතව විරුද්ධ විය.<ref name="china_is_ok_2021_09_foreign_policy">[https://foreignpolicy.com/2021/09/08/china-guinea-interference-relations-alpha-conde-xi-jinping/ "China Is OK With Interfering in Guinea's Internal Affairs,"], September 8, 2021, ''[[Foreign Policy]]'' retrieved September 9, 2021</ref> === හමුදාමය === ගිනියාවේ සන්නද්ධ හමුදා ශාඛා 5 කට බෙදා ඇත - යුධ හමුදාව, නාවික හමුදාව, ගුවන් හමුදාව, පැරාමිලිටරි ජාතික ජෙන්ඩර්මරී සහ රිපබ්ලිකන් ආරක්ෂක - එහි ප්‍රධානීන් ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයාට යටත් වන ඒකාබද්ධ මාණ්ඩලික ප්‍රධානීන්ගේ සභාපති වෙත වාර්තා කරයි. මීට අමතරව, පාලන තන්ත්‍රයේ ආරක්ෂක හමුදාවන්ට ජාතික පොලිස් බලකාය (Sûreté Nationale) ඇතුළත් වේ. අභ්‍යන්තර ආරක්ෂාව සඳහා වගකිව යුතු Gendarmerie ට දහස් ගණනක ශක්තියක් ඇත. පුද්ගලයන් 15,000ක් පමණ සිටින හමුදාව, මෙතෙක් සන්නද්ධ හමුදාවන්හි විශාලතම ශාඛාව වන අතර ප්‍රධාන වශයෙන් රාජ්‍ය දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීම, පාලිත භූමිවල ආරක්ෂාව සහ ගිනියාවේ ජාතික අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වගකිව යුතුය. ගුවන් හමුදා සාමාජිකයින් 700 ක් පමණ වේ. එහි උපකරණවලට රුසියාවෙන් සපයන ලද ප්‍රහාරක ගුවන් යානා සහ ප්‍රවාහන කිහිපයක් ඇතුළත් වේ. නාවික හමුදාවට පුද්ගලයින් 900 ක් පමණ සිටින අතර කුඩා මුර යාත්‍රා සහ තොටුපළවල් කිහිපයක් ක්‍රියාත්මක කරයි. === මානව හිමිකම් === ගිනියාවේ සමලිංගිකත්වය නීති විරෝධීයි.<ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/06/13/here-are-the-10-countries-where-homosexuality-may-be-punished-by-death-2/|title=Here are the 10 countries where homosexuality may be punished by death|date=16 June 2016|newspaper=The Washington Post|access-date=21 May 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20161111064457/https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/06/13/here-are-the-10-countries-where-homosexuality-may-be-punished-by-death-2/|archive-date=11 November 2016|url-status=live}}</ref>ලිංගික දිශානතිය නීත්‍යානුකූල මානව අයිතිවාසිකමක් ලෙස තමා නොසලකන බව අගමැති 2010 දී ප්‍රකාශ කළේය.<ref name="State 2011">{{cite web |author=Bureau of Democracy, Human Rights and Labor |author-link=Bureau of Democracy, Human Rights and Labor |year=2012 |title=Country Reports on Human Rights Practices for 2011: Guinea |url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/humanrightsreport/index.htm?dlid=186203 |access-date=27 August 2012 |publisher=[[United States Department of State]] |df=dmy-all}}</ref> ටියුලේන් විශ්ව විද්‍යාලයේ සහකාර මහාචාර්යවරියක වන ඇනස්ටේෂියා ගේජ් සහ ගෙන්ට් විශ්ව විද්‍යාලයේ සහකාර මහාචාර්යවරයෙකු වන රොනන් වැන් රොසෙම් පවසන පරිදි ගිනියාවේ ලොව ඉහළම කාන්තා ලිංගික ඡේදනය (FGM, සමහර විට 'කාන්තා චර්මච්ඡේදනය' ලෙසද හැඳින්වේ) ඇත.<ref>{{cite journal|last1=Van Rossem|first1=R|last2=Gage|first2=AJ|year=2009|title=The effects of female genital mutilation on the onset of sexual activity and marriage in Guinea|journal=Arch Sex Behav|volume=38|issue=2|pages=178–85|doi=10.1007/s10508-007-9237-5|pmid=17943434|s2cid=40103661}}</ref> ගිනියාවේ කාන්තා ලිංගික ඡේදනය 2009 වන විට කාන්තාවන්ගෙන් 98% කට වඩා සිදු කර ඇත.<ref name="The effects of female genital mutil">{{cite journal|last1=Rossem|first1=R. V.|last2=Gage|first2=A. J.|year=2009|title=The effects of female genital mutilation on the onset of sexual activity and marriage in Guinea|journal=Archives of Sexual Behavior|volume=38|issue=2|pages=178–185|doi=10.1007/s10508-007-9237-5|pmid=17943434|s2cid=40103661}}</ref> ගිනියාවේ "සියලු සංස්කෘතීන්, ආගම් සහ ජනවාර්ගික" ස්ත්‍රී ලිංග ඡේදනය සිදු කරයි.<ref name="The effects of female genital mutil" /> 2005 ජන විකාශන සහ සෞඛ්‍ය සමීක්ෂණය වාර්තා කළේ කාන්තාවන්ගෙන් 96% ක් සැත්කමට මුහුණ දී ඇති බවයි.<ref name="State 2011" /> == ආර්ථිකය == [[File:Fisher_women_on_River_Niger_in_Guinea,_Africa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fisher_women_on_River_Niger_in_Guinea,_Africa.jpg|thumb|නැඟෙනහිර ගිනියාවේ කන්කන් ප්‍රදේශයේ නියැන්ඩන්කෝරෝ හි නයිජර් ගඟේ මාලින්කේ ධීවර කාන්තාවන්]] [[File:Kissidougou_market.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kissidougou_market.JPG|thumb|කිසිඩෝගු වෙළඳපොල]] === කෘෂි කර්මාන්තය === කෘෂිකාර්මික අංශය යම් අවස්ථාවක දී රටේ දළ වශයෙන් 75% ක් පමණ සේවය කළේය. ඇළ දොළ ගංගා අතර ගංවතුර ඇති කලාපවල සහල් වගා කෙරේ. දේශීය සහල් නිෂ්පාදනය රට පෝෂණය කිරීමට ප්‍රමාණවත් නොවන නිසා සහල් ආනයනය කරන්නේ ආසියාවෙනි. මෙම අංශය කෝපි බෝංචි, අන්නාසි, පීච්, නෙක්ටරීන්, අඹ, දොඩම්, කෙසෙල්, අර්තාපල්, තක්කාලි, පිපිඤ්ඤා, ගම්මිරිස් සහ අනෙකුත් නිෂ්පාදන වර්ග වගා කරයි. ගිනියාව ඇපල් සහ පෙයාර්ස් හි නැගී එන කලාපීය නිෂ්පාදකයන්ගෙන් එකකි. මිදි, දෙළුම් වතු ඇති අතර, සිරස් හයිඩ්‍රොපොනික් ක්‍රමය මත පදනම් වූ ස්ට්‍රෝබෙරි වගාවන් මෑත වසරවල වර්ධනය වී ඇත.<ref>{{Cite journal|last=Madiou|first=Sow|year=2020|title=Impact on agricultural productivity in Guinea of R&D Investment, Foreign Aid and Climate Change|url=https://twasp.info/journal/Cf9659eX/impact-on-agricultural-productivity-in-guinea-of-rd-investment-foreign-aid-and-climate-change|journal=North American Academic Research|volume=3|pages=86–106|doi=10.5281/zenodo.3611652|s2cid=244984398}}</ref> === ස්වභාවික සම්පත් === ලොව දන්නා බොක්සයිට් සංචිතවලින් 25% හෝ ඊට වැඩි ප්‍රමාණයක් ගිනියාවේ ඇත. එහි දියමන්ති, රත්රන් සහ අනෙකුත් ලෝහ ඇත. බොක්සයිට් සහ ඇලුමිනා ප්‍රධාන අපනයන වේ. අනෙකුත් කර්මාන්ත අතර බියර්, යුෂ, සිසිල් බීම සහ දුම්කොළ සඳහා සැකසුම් කම්හල් ඇතුළත් වේ. කෘෂිකර්මාන්තය රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 75% ක් සේවය කරයි. ප්‍රංශ පාලනය යටතේ සහ නිදහසේ ආරම්භයේ දී ගිනියාව කෙසෙල්, අන්නාසි, කෝපි, රටකජු සහ පාම් තෙල් අපනයනය කරන්නෙකු විය. පස, ජලය සහ දේශගුණික තත්ත්වයන් වාරි ගොවිතැන් හා කෘෂි කර්මාන්තය සඳහා අවස්ථා සපයයි. === පතල් කැණීම === [[File:Guinea_Product_Exports_(2019).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Guinea_Product_Exports_(2019).svg|දකුණ|thumb|ගිනියා අපනයනවල සමානුපාතික නියෝජනයක්, 2019]] ගිනියාවේ බොක්සයිට් ටොන් බිලියන 25කට වඩා (මෙට්‍රික් ටොන්) ඇත - සමහර විට ලෝකයේ සංචිතවලින් අඩක් පමණ. එහි ඛනිජ සම්පතට ඉහළ ශ්‍රේණියේ යකඩ ටොන් බිලියන 4 කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක්, දියමන්ති සහ රන් නිධි සහ යුරේනියම් ඇතුළත් වේ. මෙම සියලු ක්ෂේත්‍රවල ආයෝජන සහ වාණිජ ක්‍රියාකාරකම් සඳහා ඇති හැකියාව පවතින අතර, ගිනියාවේ "දුර්වල ලෙස සංවර්ධිත යටිතල පහසුකම් සහ පැතිර යන දූෂණය මහා පරිමාණ ආයෝජන ව්‍යාපෘති සඳහා දිගින් දිගටම බාධා ඉදිරිපත් කරයි".<ref>'How a diamond tycoon lost his shine in 'difficult places' A bribery case goes beyond a mine in Guinea' Article by Rachel Millard in The Sunday Times 25 August 2019. Report on huge corruption in Guinea and the trial of diamond mogul Beny Steinmetz in Switzerland, alleging millions of dollars paid in bribes to Madamie Toure, wife of the late Lansana Conte.</ref> වයඹදිග ගිනියාවේ ඒකාබද්ධ ව්‍යාපාර බොක්සයිට් කැණීම් සහ ඇලුමිනා මෙහෙයුම් ඓතිහාසිකව ගිනියාවේ විදේශ විනිමය සංචිතවලින් 80% ක් පමණ සපයයි. බොක්සයිට් ඇලුමිනා බවට පිරිපහදු කර පසුව එය ඇලුමිනියම් බවට පත් කරයි. Compagnie des Bauxites de Guinée (CBG) වාර්ෂිකව ඉහළ ශ්‍රේණියේ බොක්සයිට් ටොන් මිලියන 14ක් පමණ අපනයනය කරයි. CBG යනු හවුල් ව්‍යාපාරයක් වන අතර, 49% ගිනියානු රජයට සහ 51% Halco Mining Inc. නමින් හැඳින්වෙන ජාත්‍යන්තර සමුහයකට අයත් වේ, එයම ඇලුමිනියම් නිෂ්පාදක Alcoa (AA), ගෝලීය පතල් කර්මාන්තයේ යෙදෙන Rio Tinto Group සහ Dadco Investments විසින් පාලනය කරනු ලබන හවුල් ව්‍යාපාරයකි.<ref>{{cite web |title=Guinea bauxite miner CBG plans $1 bln expansion to meet demand |url=https://af.reuters.com/article/metalsNews/idAFL5N0YK4R020150529 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010190042/https://af.reuters.com/article/metalsNews/idAFL5N0YK4R020150529 |archive-date=10 October 2017 |access-date=23 July 2017 |work=Reuters}}</ref> 2038 දක්වා වයඹ ගිනියාවේ බොක්සයිට් සංචිත සහ සම්පත් සඳහා CBG හට තනි අයිතිය ඇත.<ref>{{cite web |title=Dadco Alumina & Chemicals |url=http://www.dadcoalumina.com/about/history.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120718025131/http://www.dadcoalumina.com/about/history.aspx |archive-date=18 July 2012 |access-date=31 May 2015}}</ref> 2008 දී, දුර්වල විදුලි සේවා ගැන කලබල වූ විරෝධතාකරුවන් CBG භාවිතා කරන මාර්ග අවහිර කළහ. ගිනියාව ජාත්‍යන්තර තෙල් සමාගම් සමඟ ඇති ගිවිසුම්වල ප්‍රතිපාදනයක් ඇතුළත් වන අතර, එහි හවුල්කරුවන්ට අවට ප්‍රජාවන් සඳහා විදුලිය උත්පාදනය කිරීමට අවශ්‍ය වේ.<ref>{{cite news|url=http://www.minesandcommunities.org/article.php?a=8889|title=One dead in Guinea protest, mine trains stop|author1=Saliou Samb|date=1 November 2008|work=Minesandcommunities.org|access-date=24 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20141019125412/http://www.minesandcommunities.org/article.php?a=8889|archive-date=19 October 2014|agency=Reuters|author2=Daniel Magnowski|url-status=live}}</ref> [[File:River_sand_production_Guinea.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:River_sand_production_Guinea.jpg|thumb|දරුවන් තම පවුල් නඩත්තු කිරීම සඳහා ශ්‍රමික වැඩවල නියැලී සිටිති.]]ගිනියා රජය සහ RUSAL අතර හවුල් ව්‍යාපාරයක් වන Compagnie des Bauxites de Kindia (CBK) වාර්ෂිකව ටොන් මිලියන 2.5ක් පමණ නිෂ්පාදනය කරන අතර, ඒවා සියල්ලම පාහේ රුසියාවට සහ නැගෙනහිර යුරෝපයට අපනයනය කෙරේ. ගිනියානු/යුක්රේන ඒකාබද්ධ බොක්සයිට් ව්‍යාපාරයක් වන Dian Dian, වසරකට ටොන් 1,000,000 (කෙටි ටොන් 1,102,311; දිගු ටොන් 984,207) ප්‍රක්ෂේපිත නිෂ්පාදන අනුපාතයක් ඇති අතර, වසර කිහිපයක් සඳහා මෙහෙයුම් ආරම්භ කිරීමට අපේක්ෂා නොකෙරේ. කලින් ෆ්‍රිගුයා කොන්සෝටියම් භාරගත් Alumina Compagnie de Guinée (ACG) 2004 දී එහි ඇලුමිනා පිරිපහදුව සඳහා අමුද්‍රව්‍ය ලෙස ටොන් මිලියන 2.4ක් පමණ නිෂ්පාදනය කළේය. පිරිපහදුව ඇලුමිනා ටොන් 750,000 ක් පමණ අපනයනය කරයි. Global Alumin සහ Alcoa-Alcan යන සමාගම් දෙකම වසරකට ටොන් මිලියන 4ක පමණ ඒකාබද්ධ ධාරිතාවකින් යුත් විශාල ඇලුමිනා පිරිපහදුවක් ඉදිකිරීම සඳහා ගිනියා රජය සමඟ සම්මුතීන් අත්සන් කර ඇත. සිමන්ඩූ පතල යකඩ නිධියකි.<ref>{{cite web |year=2013 |title=Faits et chiffres |trans-title=Facts and Numbers |url=http://www.riotintosimandou.com/FRA/project_overview/33_faits_et_chiffres.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130124025819/http://www.riotintosimandou.com/FRA/project_overview/33_faits_et_chiffres.asp |archive-date=24 January 2013 |access-date=6 September 2021 |publisher=riotintosimandou.com}}</ref> 2010 මාර්තු මාසයේදී, ඇන්ග්ලෝ-ඕස්ට්‍රේලියානු සංස්ථාව රියෝ ටින්ටෝ සමූහය සහ එහි විශාලතම කොටස් හිමියා වන ඇලුමිනියම් කෝපරේෂන් ඔෆ් චයිනා ලිමිටඩ් (චයිනල්කෝ), රියෝ ටින්ටෝගේ යපස් ව්‍යාපෘතිය සංවර්ධනය කිරීම සඳහා මූලික ගිවිසුමක් අත්සන් කරන ලදී. 2017 දී, බ්‍රිතාන්‍යයේ වංචා-විරෝධී නියාමකයා වන බරපතල වංචා කාර්යාලය (SFO), රියෝ ටින්ටෝගේ ගිනියාවේ ව්‍යාපාර<ref>{{cite news|url=http://www.news.com.au/business/breaking-news/rio-tinto-chinalco-agree-to-develop-guinea-iron-ore-field/story-e6frfkur-1225842910656|title=Rio Tinto, Chinalco, agree to develop Guinea iron ore field|date=19 March 2010|work=AFP|access-date=6 September 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604231919/http://www.news.com.au/business/breaking-news/rio-tinto-chinalco-agree-to-develop-guinea-iron-ore-field/story-e6frfkur-1225842910656|archive-date=4 June 2011|url-status=dead}}</ref> සහ පතල් භාවිතයන් පිළිබඳ නිල පරීක්ෂණයක් දියත් කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/business/2017/jul/24/rio-tinto-sfo-investigation-guinea-suspected-corruption|title=SFO says it is investigating Rio Tinto over Guinea operations|date=2017-07-25|work=The Guardian|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref> ටිගුයි කැමරා, හිටපු නිරූපිකාවක්, සමාජ ව්‍යාපාරයක් ලෙස අර්ධ වශයෙන් පවත්වාගෙන යන පතල් සමාගමක් හිමිකරගත් ගිනියාවේ පළමු කාන්තාව වේ.<ref name=":3">{{Cite web |date=16 May 2018 |title=TIGUI CAMARA: Leading In The Male Dominated Mining Industry |url=https://www.africanleadershipmagazine.co.uk/tigui-camara-leading-in-the-male-dominated-mining-industry/ |access-date=2022-01-25 |website=African Leadership Magazine |language=en-US}}</ref> === ඛනිජ තෙල් === 2006 දී ගිනියාව අක්වෙරළ පත්‍රිකාවක් ගවේෂණය කිරීම සඳහා හූස්ටන්හි හයිපර්ඩයිනමික්ස් කෝපරේෂන් සමඟ නිෂ්පාදන බෙදාගැනීමේ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර පසුව ඩනා පෙට්‍රෝලියම් පීඑල්සී (ඇබර්ඩීන්, එක්සත් රාජධානිය) සමඟ හවුල් විය. ආරම්භක ළිඳ, Sabu-1, 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, ආසන්න වශයෙන් ජලය මීටර් 700 ක භූමියක කැණීම ආරම්භ කිරීමට නියමිතව තිබුණි. Sabu-1 ඉහළ ක්‍රිටේසියස් වැලි සහිත මාර්ග ප්‍රතිවිරෝධක අපේක්ෂාවක් ඉලක්ක කර ගත් අතර, එය සම්පූර්ණ මීටර් 3,600ක් ගැඹුරට විදීමට අපේක්ෂා කරන ලදී.<ref>{{cite web |title=Hyperdynamics Corporation – Jasper Explorer Drill Ship En Route to Hyperdynamics' First Exploration Drilling Site Offshore Guinea |url=http://investors.hyperdynamics.com/releasedetail.cfm?ReleaseID=600343 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110914023859/http://investors.hyperdynamics.com/releasedetail.cfm?ReleaseID=600343 |archive-date=14 September 2011 |access-date=23 July 2017 |website=Investors.hyperdynamics.com}}</ref> 2012 දී ගවේෂණාත්මක කැණීම් නිම කිරීමෙන් පසුව, Sabu-1 ළිඳ වාණිජමය වශයෙන් ශක්‍ය ලෙස සලකනු ලැබුවේ නැත.<ref>{{cite web |date=14 February 2012 |title=Hyperdynamics completes drilling at Sabu-1 well offshore Guinea-Conakry |url=http://www.offshore-technology.com/news/newshyperdynamics-completes-drilling-of-sabu-1-well-offshore-guinea-conakry |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150203115227/http://www.offshore-technology.com/news/newshyperdynamics-completes-drilling-of-sabu-1-well-offshore-guinea-conakry |archive-date=3 February 2015 |access-date=3 February 2015 |website=Offshore-technology.com}}</ref> 2012 නොවැම්බරයේදී, හයිපර්ඩයිනමික්ස් අනුබද්ධිත SCS, ටූලෝ තෙල් වෙත සහනයෙන් 40%ක් විකිණීම සඳහා ගිවිසුමකට එළැඹි අතර, Guinea offshore පත්‍රිකාවේ හිමිකාරිත්වය කොටස් 37% හයිපර්ඩයිනමික්ස්, 40% ටූලෝ තෙල් සහ 23% Dana Petroleum වෙත ගෙන එනු ලැබීය.<ref>{{cite web |title=Tullow Oil Agrees Farm-in to Guinea Concession |url=http://www.tullowoil.com/index.asp?pageid=137&newsid=805 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150203120232/http://www.tullowoil.com/index.asp?pageid=137&newsid=805 |archive-date=3 February 2015 |access-date=3 February 2015 |website=Tullowoil.com}}</ref> හයිපර්ඩයිනමික්ස් හට එහි මීළඟ තෝරාගත් අඩවිය වන Fatala Cenomanian turbidite fan prospect හි කැනීම ආරම්භ කිරීමට වත්මන් ගිවිසුම යටතේ සැප්තැම්බර් 2016 දක්වා කාලය ඇත.<ref>{{cite web |author1=Hyperdynamics |title=Overview of the Guinea Project |url=http://www.hyperdynamics.com/guinea_project.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150203114454/http://www.hyperdynamics.com/guinea_project.htm |archive-date=3 February 2015 |access-date=3 February 2015 |website=Hyperdynamics.com}}</ref><ref>{{cite web |author1=Thomas Adolff |author2=Charlotte Elliott |date=21 January 2014 |title=Tullow Oil |url=https://doc.research-and-analytics.csfb.com/docView?document_id=x548038&serialid=6XKHhijcT%2B6Xg1jfyFmVuwQySL6HHtJCNiU0UlOijDA%3D |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161017122251/https://doc.research-and-analytics.csfb.com/docView?document_id=x548038&serialid=6XKHhijcT%2B6Xg1jfyFmVuwQySL6HHtJCNiU0UlOijDA%3D |archive-date=17 October 2016 |access-date=24 August 2016 |work=Equity Research |publisher=Credit Suisse |page=15}}</ref> === සංචාරක කර්මාන්තය === [[File:Le_"Voile"_de_la_mariée_à_Kindia.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Le_%22Voile%22_de_la_mari%C3%A9e_%C3%A0_Kindia.png|thumb|කින්ඩියාවේ "Voile de la Mariée" (මනාලියගේ වේල්) දිය ඇල්ල]] ගිනියාවේ ආකර්ශනීය ස්ථාන අතර බොහෝ දුරට බස්සේ ගිනී (පහළ ගිනියාව) සහ මොයෙන් ගිනි (මැද ගිනියාව) කලාපවල දක්නට ලැබෙන දිය ඇලි වේ. කින්ඩියාවේ කකෞලිමා කන්ද පාමුල පිහිටි සෞම්බා කඳුරැල්ල, ඩුබ්රේකා හි Voile de la Mariée (මනාලියගේ වේල්), පිටා ප්‍රාන්තයේ කොකෝලා ගඟේ මීටර් 80 (අඩි 260) පමණ උසකින් යුත් Kinkon කඳුරැල්ල, කඹඩග ඇල්ල එම ගංගාවේ වැසි සමයේදී මීටර් 100 (අඩි 330) දක්වා ළඟා විය හැකිය, දලබා හි ඩිටින් සහ මිටි දිය ඇලි, සහ ෆෙටෝරේ දිය ඇලි සහ ලාබේ කලාපයේ ගල් පාලම ජලය ආශ්‍රිත සංචාරක ස්ථාන අතර වේ. == විද්‍යාව හා තාක්ෂණය == 2023 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ ගිනියාව 132 න් 128 වැනි ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite web |last=WIPO |title=Global Innovation Index 2023, 15th Edition |url=https://www.wipo.int/global_innovation_index/en/2023/index.html |access-date=2023-10-29 |website=www.wipo.int |language=en}}</ref> == ප්‍රවාහනය == අහමඩ් සේකූ ටූරේ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ රටේ විශාලතම ගුවන් තොටුපළ වන අතර අප්‍රිකාවේ සහ යුරෝපයේ අනෙකුත් නගර වෙත ගුවන් ගමන් ඇත. 1904 සහ 1910 අතර ඉදිකරන ලද, වරක් කොනක්‍රි සිට කන්කන් සිට කෞරූසා හරහා සම්බන්ධ කරන ලද දුම්රිය මාර්ගයක් 1995<ref>{{Cite news|url=http://guineenews.org/kankan-le-chemin-de-fer-conakry-niger-a-quand-sa-rehabilitation/|title=Kankan : Le chemin de fer Conakry-Niger à quand sa réhabilitation ?|author=Amadou Timbo Barry|date=14 May 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160915153034/http://guineenews.org/kankan-le-chemin-de-fer-conakry-niger-a-quand-sa-rehabilitation/|archive-date=15 September 2016|publisher=Guinee News|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> හි ක්‍රියාත්මක වීම නතර වූ අතර 2007 වන විට රේල් පීලි බොහෝ දුරට සොරකම් කර/හෝ සීරීම් සඳහා විකුණන ලදී. යකඩ-යපස් සංවර්ධන ප්‍රධාන සැලැස්මේ කොටසක් ලෙස මගී මාර්ගය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට වරෙක සැලසුම් සකස් කර තිබූ අතර 2010 දී වැඩ ආරම්භ කිරීම ප්‍රකාශයට පත් කරන විට, දූෂණ චෝදනා නිසා මුළු ප්‍රධාන සැලැස්මම නවතා දුම්රිය මාර්ගය නැවත ගොඩනඟන ලදී. කාලියා පතල් දක්වා පැරණි මාර්ගයට සමාන්තරව කිලෝමීටර් 105ක ඛනිජ දුම්රිය මාර්ගයක් ලෙසයි.<ref>{{cite web |title=Georges Pilot's history of railways in West Africa (in French) |url=http://www.planete-tp.com/IMG/pdf/cdf_ao-ae_vnrweb_cle13f153.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210727060957/http://www.planete-tp.com/IMG/pdf/cdf_ao-ae_vnrweb_cle13f153.pdf |archive-date=27 July 2021 |access-date=2 January 2021}}</ref> සංගරෙඩිහි බොක්සයිට් පතල් කම්සාර් වරායට (කිලෝමීටර් 137) සම්බන්ධ කරන රාජ්‍ය ඛනිජ දුම්රිය මාර්ගයක් සහ 1960 ගනන්වල රුසියානු ඇලුමිනියම් නිෂ්පාදක රුසල් විසින් ක්‍රියාත්මක කරන ලද පටු මාපක මාර්ගයක් ෆ්‍රියා (කිලෝමීටර් 143) වෙත ඇත. සිමන්ඩෝ කුට්ටි 1 සහ 2 හි යපස් කැණීම නැවත ආරම්භ කිරීමේ සැලසුම්වල කොටසක් ලෙස, නව සංවර්ධන සම්මේලනය 2019 දී අත්ලාන්තික් වෙරළ තීරයේ මතකොං දක්වා නව බර වැඩ සම්මත දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට අරමුදල් සම්පාදනය කිරීමට පොරොන්දු විය. බිලියනය ගැඹුරු ජල වරායක් සංවර්ධනය කිරීම.<ref>{{cite web |title=Africa Confidential December 2019 |url=https://www.africa-confidential.com/article-preview/id/12816/Iron_back_on_track}}</ref> 2019 ඔක්තෝම්බර් ශක්‍යතා අධ්‍යයනයක දී විකල්පයක් ලෙස සැලකූ ලයිබීරියාවේ බුකානන් වරායට දකුණට ගමන් කරන විකල්පයකට වඩා කිලෝමීටර 650 ක මාර්ගය දිගු වේ.<ref>{{cite web |title=SP Global report, November 2019 |url=https://www.spglobal.com/marketintelligence/en/news-insights/trending/LjaSYcEdRjnMwG4RserstA2}}</ref> කෙසේ වෙතත්, මතකොං මාර්ගය සම්පූර්ණයෙන්ම ගිනියාව තුළ පිහිටා ඇති අතර මාර්ගය ඔස්සේ පුරවැසියන් සඳහා කෘෂිකාර්මික සංවර්ධන කොරිඩෝවකට බැඳී ඇත. ගිනියාවේ සමහර වාහන අවුරුදු 20කට වඩා පැරණි වන අතර, කැබ් රථ යනු කුලියට ගැනීම සඳහා හිමිකරු විසින් නම් කර ඇති ඕනෑම දොරවල් 4ක වාහනයකි. ප්‍රදේශවාසීන්, සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ තමන්ගේම වාහන නොමැතිව, නගරය වටා සහ රට පුරා ගෙන යාමට මෙම කුලී රථ (ආසනයකට අය කරන) සහ කුඩා බස්රථ මත විශ්වාසය තබයි. ඔවුන් යතුරුපැදි මත ද යැපෙන අතර, සමහර ඒවා කුලී රථ සේවාවක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වේ. අශ්වයන් සහ බූරුවන් කරත්ත අදින්නේ මූලික වශයෙන් ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය ප්‍රවාහනය සඳහා ය. == ජන විකාශනය == {| class="wikitable" style="float: right; margin-left: 10px" ! colspan="4" style="text-align:center; background:#cfb;" |ගිනියාවේ ජනගහනය |- ! style="background:#cfb;" |වසර ! style="background:#cfb;" |මිලියන |- | style="text-align:left;" |1950 | style="text-align:right;" |3.0 |- | style="text-align:left;" |2000 | style="text-align:right;" |8.8 |- | style="text-align:left;" |{{UN_Population|Year}} | style="text-align:right;" |{{#expr:{{formatnum:{{UN_Population|Guinea}}|R}}/1e6 round 1}} |} 2021 දී, ගිනියාවේ ජනගහනය මිලියන 13.5ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. කොනක්‍රි, අගනුවර සහ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය, ආර්ථිකය, වාණිජ්‍යය, අධ්‍යාපනය සහ සංස්කෘතියේ කේන්ද්‍රස්ථානයකි. 2014 දී, ගිනියාවේ මුළු සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය (TFR) එක් කාන්තාවකට උපදින දරුවන් 4.93ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.<ref>{{cite web |title=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2127rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028133713/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2127rank.html |archive-date=28 October 2009 |access-date=15 October 2014}}</ref> {{Largest cities|country=ගිනියා|stat_ref=2014 සංගණනයට අනුව<ref>{{cite web |url=http://citypopulation.de/Guinea-Cities.html |title=Cities and Regions |website=Citypopulation.de |access-date=23 July 2021 }}</ref>|list_by_pop=|div_name=කලාපය|div_link=|city_1=කොන්ක්‍රී|div_1=කොන්ක්‍රි|pop_1=1,660,973|img_1=Conakry.jpg|city_2=Nzérékoré|div_2=Nzérékoré|pop_2=195,027|img_2=Nzerekore.jpg|city_3=කන්කන්|div_3=කන්කන්|pop_3=190,722|img_3=|city_4=මැනියා|div_4=කින්ඩියා|pop_4=167,354|img_4=|city_5=ඩුබ්රේකා|div_5=කින්ඩියා|pop_5=157,017|city_6=කින්ඩියා|div_6=කින්ඩියා|pop_6=138,695|city_7=සිගුරි|div_7=කන්කන්|pop_7=127,492|city_8=කිසිඩෝගු|div_8=ෆරානා|pop_8=99,931|city_9=ලැබ්|div_9=ලැබ්|pop_9=92,654|city_10=කම්සර්|div_10=බොකේ|pop_10=83,428}} ගිනියාවේ නිල භාෂාව ප්‍රංශ වේ. 2018 දී ජනගහනයෙන් 33.9% ක් පුලර් භාෂාව එහි මව් භාෂාව ලෙස කථා කරන අතර, පසුව මැන්ඩිංගෝ, 29.4%. තුන්වන වැඩිපුරම කතා කරන මව් භාෂාව වන්නේ 2018 දී ජනගහනයෙන් 21.2% ක් ඔවුන්ගේ පළමු භාෂාව ලෙස කතා කරන සුසු ය. ගිනියාවේ දේශීය භාෂාව ලෙස ගිනියාවේ කතා කරන අනෙකුත් භාෂා 2018 දී කිසී සහ ක්පෙල් ඇතුළුව ජනගහනයෙන් 16% ක් විය. ගිනියාවේ ජනගහනය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් 24 ක් පමණ සමන්විත වේ. මැන්ඩින්කා, මැන්ඩින්ගෝ හෝ මලින්කේ ලෙසද හැඳින්වේ, ජනගහනයෙන් 29.4%<ref name="cia.gov">{{cite web |title=The World Factbook – Central Intelligence Agency |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/guinea/ |access-date=12 April 2018 |publisher=Cia.gov}}</ref> සමන්විත වන අතර බොහෝ දුරට කන්කන් සහ කිසිඩෝගු ප්‍රාන්ත ආශ්‍රිතව සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති නැගෙනහිර ගිනියාවේ දක්නට ලැබේ.<ref name="guinea_stats">{{cite web |title=Nations Online: Guinea – Republic of Guinea – West Africa |url=http://www.nationsonline.org/oneworld/guinea.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20030503155420/http://www.nationsonline.org/oneworld/guinea.htm |archive-date=3 May 2003 |access-date=25 August 2014 |publisher=Nations Online}}</ref> ෆුලස් හෝ ෆුලනි,<ref name="Fula">In {{lang-fr|Peul|link=no}}. In {{lang-ff|Fulɓe}}.</ref> ජනගහනයෙන් 33.4%<ref name="cia.gov" /> සමන්විත වන අතර බොහෝ දුරට ෆුටා ජාලෝන් කලාපයේ දක්නට ලැබේ. ජනගහනයෙන් 21.2% කින් සමන්විත සූසූ, ප්‍රධාන වශයෙන් කොනක්‍රි, ෆොරෙකරියා සහ කින්ඩියා අගනුවර අවට බටහිර ප්‍රදේශවල වේ. කුඩා ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් ජනගහනයෙන් ඉතිරි 16%<ref name="cia.gov" /> සමන්විත වන අතර, කේපෙල්, කිසී, සියාලෝ, ටොමා සහ වෙනත් අය වෙති.<ref name="guinea_stats" /> 2017 දී ආසන්න වශයෙන් අප්‍රිකානු නොවන 10,000ක් පමණ ගිනියාවේ ජීවත් වූ අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් ලෙබනන්, ප්‍රංශ සහ අනෙකුත් යුරෝපීයයන් ය.<ref>{{cite web |date=22 November 2016 |title=US State Dept 2017 report |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2824.htm |access-date=23 July 2017 |website=State.gov}}</ref> === ආගම් === {{bar box|title=2020 දී ගිනියා ආගමික කණ්ඩායම්<ref>[https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=101c World Religions Database at the ARDA website, retrieved 2023-08-03]</ref>|titlebar=#ddd|left1='''ආගම'''|right1='''ප්‍රතිශතය'''|float=right|bars={{bar percent|ඉස්ලාම්|lightgreen|86.8}} {{bar percent|සාම්ප්‍රධායික අප්‍රිකානු ආගම්|brown|9.42}} {{bar percent|ක්‍රිස්තියානි|blue|3.52}}}}2023 දී, ආගමික දින ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ARDA) සඳහන් කළේ ජනගහනය මුස්ලිම්වරුන් 86.8%, ක්‍රිස්තියානි 3.52% සහ ඇනිමිස්ට් 9.42% ලෙසින් සමන්විත වූ බවයි.<ref>[https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=101c World Religions Database at the ARDA website, retrieved 2023-08-03]</ref> අතීතයේ දී මුස්ලිම්වරුන් සහ ක්‍රිස්තියානීන් ස්වදේශික අප්‍රිකානු විශ්වාසයන් ඔවුන්ගේ දැක්මට ඇතුළත් කර ඇත.<ref name="state.gov">[https://2009-2017.state.gov/documents/organization/208368.pdf "Guinea 2012 International Religious Freedom Report"], US State Department, Bureau of Democracy, Human Rights and Labor.</ref> ගිනියානු මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් බහුතරයක් සුන්නි ඉස්ලාමයට අනුගත වන අතර, සූෆිවාදයේ බලපෑමට ලක් වූ මලිකි නීති විද්‍යාවේ ගුරුකුලය වේ.<ref>{{Cite journal|last1=Harrow|first1=Kenneth|year=1983|title=A Sufi Interpretation of 'Le Regard du Roi'|journal=Research in African Literatures|volume=14|issue=2|pages=135–164|jstor=3818383}}</ref> ක්‍රිස්තියානි කණ්ඩායම්වලට රෝමානු කතෝලිකයන්, ඇංග්ලිකන්වරුන්, බැප්ටිස්ට්වරුන්, සෙවන්ත් ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්වරුන් සහ එවැන්ජලිකල් කණ්ඩායම් ඇතුළත් වේ. යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන් රට තුළ ක්‍රියාකාරී වන අතර ඔවුන් රජය විසින් පිළිගනු ලැබේ. බහායි ඇදහිලි සමාජයක් ඇත. විදේශගත ප්‍රජාව අතර හින්දු, බෞද්ධ සහ සම්ප්‍රදායික චීන ආගමික කණ්ඩායම් සංඛ්‍යාවක් ඇත.<ref>[https://www.state.gov/reports/2022-report-on-international-religious-freedom/guinea/ US State Dept 2022 report] ''This article incorporates text from this source, which is in the [[public domain]].''</ref> 2013 ජූලි මාසයේදී නසෙරෙකෝර් නගරයේ දින 3ක වාර්ගික-ආගමික සටන් පැවතුනි.<ref name="Guinea 2013">{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-guinea-violence-idUSBRE96G00820130717|title="Guinea's Conde appeals for calm after 11 killed in ethnic clashes", Reuters, 16 July 2013.|date=17 July 2013|work=Reuters|access-date=15 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006190639/http://www.reuters.com/article/2013/07/17/us-guinea-violence-idUSBRE96G00820130717|archive-date=6 October 2014|url-status=live}}</ref><ref name="bbc.com">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-23335719|title="Guinean troops deployed after deadly ethnic clashes", BBC Africa, 17 July 2013.|date=17 July 2013|work=BBC News|access-date=15 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141017234847/http://www.bbc.com/news/world-africa-23335719|archive-date=17 October 2014|url-status=live}}</ref> ක්‍රිස්තියානි හෝ සතුරුවාදි ජනවාර්ගික කේපෙල් සහ මුස්ලිම් සහ විශාල මලින්කේ වාර්ගික කණ්ඩායමට සමීප වූ කොනියන්කේ වාර්ගික අතර සටන්, අවම වශයෙන් 54 මිය ගියේය.<ref name="bbc.com" /> මිය ගිය අය අතරට පිහියෙන් ඇන මරා දමා පණපිටින් පුළුස්සා දැමූ අය ද ඇතුළත් ය.<ref name="bbc.com" /> ගිනියා හමුදාව විසින් ඇඳිරි නීතිය පැනවීමෙන් පසු ප්‍රචණ්ඩත්වය අවසන් වූ අතර, සන්සුන් වන ලෙස ජනාධිපති කොන්ඩේ රූපවාහිනියෙන් ආයාචනයක් කළේය.<ref name="bbc.com" /> 2021 දී, ප්‍රචණ්ඩත්වය පහළ ගිනියාවේ කෙන්ඩෝමායට සීමා වූ අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් ප්‍රදේශවාසීන් සහ ආරාමයක් අතර ඉඩම් හිමිකම් ආරවුලක් සම්බන්ධ විය.<ref>[https://www.state.gov/reports/2022-report-on-international-religious-freedom/guinea/ US State Dept 2022 report]</ref> === අධ්‍යාපනය === [[File:Guinea_schoolgirls.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Guinea_schoolgirls.jpg|thumb|කොනක්‍රි හි පාසල් සිසුවියන්]] 2010 දී ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ වැඩිහිටියන්ගෙන් 41%ක් සාක්ෂරතාව ඇති බවයි (පිරිමි 52% සහ ගැහැණු 30%).<ref>{{cite web |title=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2103.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161124171442/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2103.html |archive-date=24 November 2016 |access-date=15 October 2014}}</ref> ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය වසර 6ක් සඳහා අනිවාර්ය වේ.<ref>{{cite web |author=Bureau of Democracy, Human Rights and Labor |author-link=Bureau of Democracy, Human Rights and Labor |title=Country Reports on Human Rights Practices for 2015: Guinea |url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/humanrightsreport/index.htm?year=2015&dlid=252689 |access-date=19 November 2016 |publisher=[[United States Department of State]]}}</ref> 1999 දී, ප්‍රාථමික පාසල් පැමිණීම 40%ක් වූ අතර, දරුවන්, විශේෂයෙන්ම ගැහැණු ළමයින්, තම දෙමාපියන්ට ගෘහ සේවයට හෝ කෘෂිකර්මයට,<ref>[http://www.dol.gov/ilab/media/reports/iclp/tda2001/guinea.htm Bureau of International Labor Affairs (ILAB) 2001 – U.S. Department of Labor] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081205042438/http://www.dol.gov/ilab/media/reports/iclp/tda2001/guinea.htm|date=5 December 2008}}. Dol.gov. Retrieved 28 June 2011.</ref> හෝ විවාහ වීමට උපකාර කිරීම සඳහා පාසලෙන් බැහැරව තබන ලදී. 2015 දී ගිනියාව ලෝකයේ ළමා විවාහ "ඉහළම අනුපාතවලින් එකක්" විය,<ref>According to the WHO:"The 10 countries with the highest rates of child marriage are: Niger, 75%; Chad and Central African Republic, 68%; India, 66%; '''Guinea, 63%'''; Mozambique, 56%; Mali, 55%; Burkina Faso and South Sudan, 52%; and Malawi, 50%."[https://www.who.int/mediacentre/news/releases/2013/child_marriage_20130307/en/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150424050514/http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2013/child_marriage_20130307/en/|date=24 April 2015}}</ref> 2023 දී ඔවුන් තවදුරටත් ඉහළම 5 අතර නැත.<ref>[https://www.statista.com/statistics/1226532/countries-with-the-highest-child-marriage-rate/#:~:text=Countries%20with%20the%20highest%20share%20of%20married%20girls%202022&text=Niger%20has%20the%20highest%20child,younger%20than%2015%20years%20old. Statista website, retrieved 2023-08-08]</ref> === සෞඛ්‍ය === ==== ඉබෝලා ==== 2014 දී ගිනියාවේ ඉබෝලා වෛරසය පැතිර ගියේය. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන් සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය රෝගය වාහකයන් ලෙස සැලකෙන වවුලන් විකිණීම සහ පරිභෝජනය තහනම් කළේය. වෛරසය අවසානයේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලින් කොනක්‍රි දක්වා ව්‍යාප්ත විය,<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-26774343|title=Ebola: Guinea outbreak reaches capital Conakry|date=28 March 2014|access-date=30 March 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140330024741/http://www.bbc.com/news/world-africa-26774343|archive-date=30 March 2014|publisher=BBC|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> සහ 2014 ජූනි වන විට අසල්වැසි රටවල් වන සියෙරා ලියොන් සහ ලයිබීරියාව වෙත ව්‍යාප්ත විය. 2014 අගෝස්තු මාසයේදී ගිනියාව සියෙරා ලියොන් සහ ලයිබීරියාව වෙත සිය දේශසීමා වසා දැමුවේ වෛරසය පැතිරීම පාලනය කිරීමට උපකාර කිරීම සඳහා, ගිනියාවට වඩා එම රටවල නව රෝග අවස්ථා වාර්තා වන බැවිනි. ලයිබීරියාව සහ සියෙරා ලියොන් දේශසීමා ආසන්නයේ ගිනිකොනදිග ගිනියාවේ මෙලියාන්ඩෝ නම් ගම්මානයේ දෙසැම්බර් මාසයේදී පුපුරා යාම ආරම්භ විය. ප්‍රථමයෙන් දන්නා සිද්ධිය වූයේ දෙසැම්බර් 6 වැනි දින උණ සහ වමනය සහ කළු පැහැති මළපහ පිටකිරීමෙන් පසු 2 හැවිරිදි දරුවෙකු මිය යාමයි. දරුවාගේ මව සතියකට පසු මිය ගියාය, පසුව සහෝදරියක් සහ ආච්චි, උණ, වමනය සහ පාචනය ඇතුළු රෝග ලක්ෂණ සහිතව මිය ගියාය. ඉන්පසුව, රැකවරණය ලබා දීමෙන් හෝ අවමංගල්‍ය උත්සවවලට පැමිණීමෙන්, පුපුරා යාම වෙනත් ගම්වලට පැතිර ගියේය. "අනාරක්ෂිත භූමදානය" රෝගය සම්ප්‍රේෂණය කිරීමේ මූලාශ්‍රයකි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) වාර්තා කළේ දේශීය ප්‍රජාවන් සමඟ සම්බන්ධ වීමට ඇති නොහැකියාව වෛරසයේ මූලාරම්භය සහ වික්‍රියා සොයා ගැනීමට සෞඛ්‍ය සේවකයින්ට ඇති හැකියාවට බාධාවක් වූ බවයි.<ref>{{cite web |title=Ebola Situation Report – 4 March 2015 {{!}} Ebola |url=http://apps.who.int/ebola/current-situation/ebola-situation-report-4-march-2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170301084553/http://apps.who.int/ebola/current-situation/ebola-situation-report-4-march-2015 |archive-date=1 March 2017 |access-date=14 February 2017 |website=apps.who.int}}</ref> ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය 2016 මාර්තු 29 වන දින මහජන සෞඛ්‍ය හදිසි අවස්ථාව (PHEIC) අවසන් කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |title=Ebola is no longer a public health emergency |url=https://www.who.int/mediacentre/news/statements/2016/end-of-ebola-pheic/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331231040/http://www.who.int/mediacentre/news/statements/2016/end-of-ebola-pheic/en/ |archive-date=31 March 2016 |access-date=14 February 2017 |website=World Health Organization}}</ref> මාර්තු 30 දින නිකුත් කරන ලද ඉබෝලා තත්ව වාර්තාව පෙර සති 2 තුළ තවත් රෝගීන් 5 ක් තහවුරු කර ඇති අතර වෛරස් අනුපිළිවෙලින් රෝගීන් 1 ක් නොවැම්බර් මාසයට සම්බන්ධ විය.<ref>{{cite web |title=Ebola Situation Report – 30 March 2016 {{!}} Ebola |url=http://apps.who.int/ebola/current-situation/ebola-situation-report-30-march-2016 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160613210509/http://apps.who.int/ebola/current-situation/ebola-situation-report-30-march-2016 |archive-date=13 June 2016 |access-date=14 February 2017 |website=apps.who.int}}</ref> ඉබෝලා වසංගතය ගිනියාවේ අනෙකුත් රෝග සඳහා ප්‍රතිකාර කිරීමට බලපෑවේය. ආසාදනයට ඇති බිය සහ සෞඛ්‍ය ආරක්ෂණ පද්ධතිය කෙරෙහි ඇති අවිශ්වාසය හේතුවෙන් ජනගහනයේ සෞඛ්‍ය සේවා සංචාර අඩු වූ අතර, ඉබෝලා පැතිරීම හේතුවෙන් සාමාන්‍ය සෞඛ්‍ය සත්කාර සහ HIV/AIDS ප්‍රතිකාර ලබාදීමේ පද්ධතියට ඇති හැකියාව අඩු විය.<ref>{{cite journal|last1=Ndawinz|first1=Jacques D A|last2=Cissé|first2=Mohamed|last3=Diallo|first3=Mohamadou S K|last4=Sidibé|first4=Cheik T|last5=D'Ortenzio|first5=Eric|date=April 2015|title=Prevention of HIV spread during the Ebola outbreak in Guinea|url=http://www.thelancet.com/pdfs/journals/lancet/PIIS0140-6736(15)60713-9.pdf|journal=The Lancet|volume=385|issue=9976|pages=1393|doi=10.1016/S0140-6736(15)60713-9|pmid=25890415|s2cid=41478740}}</ref> 2021 ජනවාරි-පෙබරවාරි මාසවලදී ඉබෝලා ගිනියාවේ නැවත මතුවිය.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-56060728|title=Guinea declares Ebola epidemic: First deaths since 2016|work=BBC News|access-date=15 February 2021|publisher=BBC|department=Africa|publication-date=14 February 2021|quote=Guinea has officially declared that it is dealing with an Ebola epidemic after the deaths of at least three people from the virus. <br /> They - and four others - fell ill with diarrhoea, vomiting and bleeding after attending the burial of a nurse. [...] A nurse who worked a health centre in Goueké, near the south-eastern city of Nzérékoré, died on 28 January and her funeral was held four days later.}}</ref> ==== මාතෘ හා ළමා සෞඛ්‍යාරක්ෂාව ==== The 2021 maternal mortality rate per 100,000 births for Guinea is 576.<ref>{{cite web |date=21 May 2021 |title=Impact Brief: Guinea |url=https://www.usaid.gov/global-health/health-areas/family-planning/resources/impact-brief-guinea |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20221028205848/https://www.usaid.gov/global-health/health-areas/family-planning/resources/impact-brief-guinea |archive-date=28 October 2022 |access-date=28 October 2022}}</ref> This is compared with 680 in 2010, 859.9 in 2008 and 964.7 in 1990. The under 5 mortality rate, per 1,000 births is 146 and the neonatal mortality as a percentage of under 5's mortality is 29. In Guinea the number of midwives per 1,000 live births is 1 and the lifetime risk of death for pregnant women is 1 in 26.<ref name="SOWMY">{{cite web |title=The State of the World's Midwifery |url=http://www.unfpa.org/sowmy/report/home.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20111225024306/http://www.unfpa.org/sowmy/report/home.html |archive-date=25 December 2011 |access-date=25 August 2011 |publisher=United Nations Population Fund}}</ref> Guinea has the second highest prevalence of [[:en:Female_genital_mutilation|female genital mutilation]] in the world.<ref>{{cite web |title=WHO – Female genital mutilation and other harmful practices |url=https://www.who.int/reproductivehealth/topics/fgm/prevalence/en/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141012192739/http://www.who.int/reproductivehealth/topics/fgm/prevalence/en/ |archive-date=12 October 2014 |access-date=15 October 2014}}</ref><ref>{{cite web |date=22 July 2013 |title=Female Genital Mutilation/Cutting: A statistical overview and exploration of the dynamics of change – UNICEF DATA |url=http://www.unicef.org/media/files/FGCM_Lo_res.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150405083031/http://www.unicef.org/media/files/FGCM_Lo_res.pdf |archive-date=5 April 2015 |access-date=23 July 2017 |website=Unicef.org}}</ref> ගිනියාවේ උපත් 100,000කට 2021 මාතෘ මරණ අනුපාතය 576කි.[26] මෙය 2010දී 680ක්, 2008දී 859.9ක් සහ 1990දී 964.7ක් සමඟ සැසඳේ. උපත් 1,000කට අවුරුදු 5ට අඩු මරණ අනුපාතිකය 146ක් වන අතර නවජ මරණ අනුපාතිකය අවුරුදු 5ට අඩු මරණ සංඛ්‍යාවේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස Guineives හි සජීවී මරණ සංඛ්‍යාව 29කි. උපත් 1 ක් වන අතර ගර්භනී කාන්තාවන්ගේ ජීවිත කාලය තුළ මරණ අවදානම 26 න් 1 කි.[27] ගිනියාව ලෝකයේ ස්ත්‍රී ලිංග ඡේදනය පිළිබඳ දෙවන වැඩිම ව්‍යාප්තිය ඇති රට වේ.[28][29] ==== එච්.අයි.වී/ඒඩ්ස් ==== 2004 අවසානයේ වැඩිහිටියන් හා ළමුන් 170,000ක් ආසාදනය වී ඇත.<ref>{{cite web |year=2005 |title=Status of HIV/AIDS in Guinea, 2005 |url=https://www.who.int/hiv/HIVCP_GIN.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090805150456/http://www.who.int/hiv/HIVCP_GIN.pdf |archive-date=5 August 2009 |access-date=30 September 2007 |publisher=World Health Organization}}</ref><ref>{{cite web |date=December 2006 |title=Epidemiological Fact Sheets: HIV/AIDS and Sexually Transmitted Infections, December 2006 |url=https://www.who.int/GlobalAtlas/predefinedReports/EFS2006/EFS_PDFs/EFS2006_GN.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071025053159/http://www.who.int/GlobalAtlas/predefinedReports/EFS2006/EFS_PDFs/EFS2006_GN.pdf |archive-date=25 October 2007 |access-date=30 September 2007 |publisher=World Health Organization}}</ref> 2001 සහ 2002 වසරවල කරන ලද නිරීක්ෂණ සමීක්ෂණවලින් පෙන්නුම් කරන්නේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලට වඩා නාගරික ප්‍රදේශවල එච්.අයි.වී., කොනක්‍රි (5%) සහ කෝට් ඩි අයිවෝර්, ලයිබීරියාව සහ සියෙරා ලියොන් වලට මායිම්ව පිහිටි ෆොරස්ට් ගිනියා කලාපයේ (7%) නගරවල ව්‍යාප්තිය ඉහළම විය.<ref name="usaid">{{citation-attribution|[https://web.archive.org/web/20081113214710/http://www.usaid.gov/our_work/global_health/aids/Countries/africa/guinea_05.pdf "Health Profile: Guinea"]. [[USAID]] (March 2005).}}</ref> එච්.අයි.වී මූලික වශයෙන් බහු-සහකරු සංසර්ගය හරහා පැතිරෙයි. වයස අවුරුදු 15 ත් 24 ත් අතර පුද්ගලයින් වඩාත් අවදානමට ලක්ව ඇති අතර පිරිමින් සහ කාන්තාවන් HIV සඳහා ආසන්න වශයෙන් සමාන අවදානමක් ඇත. 2001 සිට 2002 දක්වා නිරීක්ෂණ සංඛ්‍යාලේඛන පෙන්නුම් කරන්නේ වාණිජ ලිංගික ශ්‍රමිකයින් (42%), ක්‍රියාකාරී හමුදා නිලධාරීන් (6.6%), ට්‍රක් රථ රියදුරන් සහ බුෂ් කුලී රථ රියදුරන් (7.3%), පතල් කම්කරුවන් (4.7%) සහ ක්ෂය රෝගයෙන් පෙළෙන වැඩිහිටියන් (8.6%) රෝගයෙන් පෙළෙන බවයි.<ref name="usaid" /> ගිනියාවේ එච්.අයි.වී/ඒඩ්ස් වසංගතයට හේතු වූ කරුණු කිහිපයක් හේතු විය. ඒවාට අනාරක්ෂිත ලිංගිකත්වය, බහු ලිංගික සහකරුවන්, නූගත්කම, ආවේණික දරිද්‍රතාවය, අස්ථාවර දේශසීමා, සරණාගත සංක්‍රමණය, සිවිල් වගකීම් නොමැතිකම සහ හිඟ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර සහ පොදු සේවාවන් ඇතුළත් වේ.<ref name="usaid" /> ==== මන්දපෝෂණය ==== 2012 අධ්‍යයනයකින් කලාපය අනුව 34% සිට 40% දක්වා මට්ටම් සහිත මන්දපෝෂණ අනුපාත සහ ඉහළ ගිනියාවේ පතල් කලාපවල උග්‍ර මන්දපෝෂණ අනුපාත 10% ට වඩා වැඩි බව වාර්තා විය. ළමුන් 139,200 ක් උග්‍ර මන්දපෝෂණයට ලක් වූ අතර 609,696 ක් නිදන්ගත මන්දපෝෂණයට ලක් වූ අතර තවත් 1,592,892 ක් රක්තහීනතාවයෙන් පෙළෙන බව සමීක්ෂණයෙන් පෙන්වා දී ඇත. රැකවරණ පිළිවෙත් පිරිහීම, වෛද්‍ය සේවාවන් සඳහා ඇති සීමිත ප්‍රවේශය, ප්‍රමාණවත් සනීපාරක්ෂක පිළිවෙත් සහ ආහාර විවිධත්වයේ ඌනතාවය මෙම මට්ටම් පැහැදිලි කරන බව පැවසේ.<ref>{{cite web |year=2012 |title=Enquête nationale nutrition-santé, basée sur la méthodologie SMART, 2011–2012 |url=http://home.wfp.org/stellent/groups/public/documents/eb/wfpdoc062106.pdf |access-date=12 May 2014 |publisher=World Food Programme}}{{Dead link|date=August 2018|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> ==== මැලේරියාව ==== මැලේරියාව වසර පුරා සම්ප්‍රේෂණය වන අතර ජූලි සිට ඔක්තෝබර් දක්වා උපරිම සම්ප්‍රේෂණය වේ.<ref>{{cite web |title=Archived copy |url=http://www.pmi.gov/docs/default-source/default-document-library/malaria-operational-plans/fy14/guinea_mop_fy14.pdf?sfvrsn=8 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140826120928/http://www.pmi.gov/docs/default-source/default-document-library/malaria-operational-plans/fy14/guinea_mop_fy14.pdf?sfvrsn=8 |archive-date=26 August 2014 |access-date=24 August 2014}}</ref> එය ගිනියාවේ ආබාධිත තත්ත්වයට හේතුවකි.<ref>{{cite web |title=Archived copy |url=http://www.healthdata.org/sites/default/files/files/country_profiles/GBD/ihme_gbd_country_report_guinea.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140826120427/http://www.healthdata.org/sites/default/files/files/country_profiles/GBD/ihme_gbd_country_report_guinea.pdf |archive-date=26 August 2014 |access-date=24 August 2014}}</ref> ==== කොවිඩ්-19 ව්‍යාප්ත වසංගතය ==== 2020 මාර්තු 13 වන දින ගිනියාවේ පළමු COVID-19 රෝගියා වාර්තා විය.<ref name="First">{{Cite web |date=13 March 2020 |title=EU employee tests positive for coronavirus in Guinea's first case |url=https://www.reuters.com/article/health-coronavirus-guinea/eu-employee-tests-positive-for-coronavirus-in-guineas-first-case-idUSL8N2B46DI |work=Reuters}}</ref> 2020 අවසන් වන විට තහවුරු වූ මුළු රෝගීන් සංඛ්‍යාව 13,722 කි. මෙයින් 13,141ක් සුවය ලබා ඇති අතර, 500ක් ක්‍රියාකාරීව සිටි අතර, 81 දෙනෙකු මිය ගොස් ඇත.<ref>{{cite web |date=31 December 2020 |title=COVID-19 and W/Africa: 1,994 new cases, 31 new deaths in 24 hours |url=http://apanews.net/en/news/covid-19-and-wafrica-1994-new-cases-31-new-deaths-in-24-hours |access-date=2 January 2021 |publisher=APA}}</ref> == සංස්කෘතිය == [[File:Guinea_Dinguiraye_market.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Guinea_Dinguiraye_market.jpg|thumb|ගිනියාවේ ඩිංගුරේ ප්‍රාන්තයේ එළවළු අලෙවි කරන වෙළඳ පොළක්]] === ක්‍රීඩා === ෆුට්බෝල් යනු ගිනියාවේ<ref name="Encyclopedia">{{cite book|last1=Falola|first1=Toyin|last2=Jean-Jacques|first2=Daniel|title=Africa: An Encyclopedia of Culture and Society [3 volumes]: An Encyclopedia of Culture and Society|url=https://books.google.com/books?id=YjoVCwAAQBAJ&pg=PA593|access-date=5 November 2016|date=14 December 2015|publisher=ABC-CLIO|isbn=9781598846669|pages=568–569}}</ref> පැසිපන්දු සමග "වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව" වේ.<ref>{{cite book|title=Guinea, Post Report|year=1985|url=https://play.google.com/store/books/details?id=-FzsyAEIxi8C&rdid=book--FzsyAEIxi8C&rdot=1|access-date=8 September 2021|publisher=[[United States Department of State]]|page=9}}</ref> පාපන්දු මෙහෙයුම් මෙහෙයවනු ලබන්නේ ගිනියානු පාපන්දු සම්මේලනය විසිනි.<ref>{{cite web |title=At a glance: Guinea - Football boosts girls' education |url=http://www.unicef.org/infobycountry/guinea_25923.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181224220145/https://www.unicef.org/infobycountry/guinea_25923.html |archive-date=24 December 2018 |access-date=3 December 2013 |publisher=UNICEF}}</ref> සංගමය ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම සහ ජාතික ලීගය පරිපාලනය කරයි.<ref name="Encyclopedia" /> එය 1960 දී ආරම්භ කරන ලද අතර 1962<ref>{{cite web |title=Associations: Guinea |url=https://www.fifa.com/associations/association=gui/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181010102648/https://www.fifa.com/associations/association=gui/ |archive-date=10 October 2018 |access-date=24 December 2018 |publisher=FIFA}}</ref> සිට FIFA සමඟ අනුබද්ධව සහ 1963 සිට අප්‍රිකානු පාපන්දු සම්මේලනය සමඟ අනුබද්ධිත විය.<ref>{{cite web |title=Member Associations: Fédération Guinéenne de Football (FGF) |url=http://www.cafonline.com/en-us/memberassociations/f%C3%A9d%C3%A9rationguin%C3%A9ennedefootball/Home |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180702191454/http://www.cafonline.com/en-us/memberassociations/f%C3%A9d%C3%A9rationguin%C3%A9ennedefootball/home |archive-date=2 July 2018 |access-date=24 December 2018 |publisher=Confederation of African Football}}</ref> සිලි නැෂනල් (ජාතික අලි) යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වන ගිනියා ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම 1962 සිට ජාත්‍යන්තර පාපන්දු ක්‍රීඩා කර ඇත.<ref name="Encyclopedia" /> ඔවුන්ගේ පළමු ප්‍රතිවාදියා වූයේ නැගෙනහිර ජර්මනියයි.<ref name="Encyclopedia2">{{cite book|last1=Falola|first1=Toyin|last2=Jean-Jacques|first2=Daniel|title=Africa: An Encyclopedia of Culture and Society [3 volumes]: An Encyclopedia of Culture and Society|url=https://books.google.com/books?id=YjoVCwAAQBAJ&pg=PA593|access-date=5 November 2016|date=14 December 2015|publisher=ABC-CLIO|isbn=9781598846669|pages=568–569}}</ref> ඔවුන් තවමත් ලෝක කුසලාන අවසන් වටයට පැමිණ නොමැති අතර, 1976 අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ කුසලාන තරඟාවලියේදී මොරොක්කෝවට අනුශූරයන් විය.<ref name="Encyclopedia3">{{cite book|last1=Falola|first1=Toyin|last2=Jean-Jacques|first2=Daniel|title=Africa: An Encyclopedia of Culture and Society [3 volumes]: An Encyclopedia of Culture and Society|url=https://books.google.com/books?id=YjoVCwAAQBAJ&pg=PA593|access-date=5 November 2016|date=14 December 2015|publisher=ABC-CLIO|isbn=9781598846669|pages=568–569}}</ref> 'ගිනියි චැම්පියන්නාට් ජාතික' යනු ගිනියානු පාපන්දු ක්‍රීඩාවේ ඉහළම අංශයයි. එය 1965 දී පිහිටුවන ලද බැවින්, ගිනියි කූපේ නැෂනලේ ජයග්‍රහණය කිරීමේදී කණ්ඩායම් 3ක් ආධිපත්‍යය දරයි.<ref name="RSSSF">{{cite web |title=Guinea: List of champions |url=https://www.rsssf.org/tablesg/guineachamp.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150227175550/http://www.rsssf.com/tablesg/guineachamp.html |archive-date=27 February 2015 |access-date=24 December 2018 |website=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation}}</ref> හොරෝයා AC හට අවම වශයෙන් ශූරතා 16ක් ඇති අතර 2017–2018 ශූරයා වේ. හෆියා FC (1960s හි කොන්ක්‍රී II ලෙස හඳුන්වන) 1960s සහ 70s හි ආධිපත්‍යය දැරූ අවම වශයෙන් ශූරතා 15ක් ඇත. AS Kaloum Star (1960s හි කොන්ක්‍රී I ලෙස හඳුන්වන) අවම වශයෙන් ශූරතා 13 ක් ඇත. කණ්ඩායම් 3 ම පදනම් වී ඇත්තේ කොනක්‍රි අගනුවර ය. හෆියා FC 1972, 1975 සහ 1977 දී 3 වතාවක් අප්‍රිකානු ශූරයන්ගේ සමාජ කුසලානය දිනා ගත් අතර හොරෝයා AC 1978 අප්‍රිකානු කුසලාන ජයග්‍රාහකයන්ගේ කුසලානය දිනා ගත්තේය.<ref>{{cite book|last=Kuhn|first=Gabriel|title=Soccer vs. the State: Tackling Football and Radical Politics|url=https://books.google.com/books?id=BwmsLxiWvnwC&pg=PA33|date=15 March 2011|publisher=PM Press|isbn=9781604865240|page=33}}{{Dead link|date=February 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> === බහු විවාහය === බහු විවාහය ගිනියාවේ නීතියෙන් සාමාන්‍යයෙන් තහනම් කර ඇති අතර ව්‍යතිරේක පවතී.<ref>[http://ddata.over-blog.com/xxxyyy/2/86/20/02/CODE-CIVIL.pdf Articles 315-319] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130521165450/http://ddata.over-blog.com/xxxyyy/2/86/20/02/CODE-CIVIL.pdf|date=21 May 2013}}, Civil Code of the Republic of Guinea (Code Civil de la Republique de Guinee)</ref> 2020 දී, විවාහ වලින් 26% ක් පමණ බහු විවාහ (29% මුස්ලිම් සහ 10% ක්‍රිස්තියානි) බව ඇස්තමේන්තු කර ඇත.<ref>{{cite web |title=Polygamy is rare around the world and mostly confined to a few regions |url=https://www.pewresearch.org/fact-tank/2020/12/07/polygamy-is-rare-around-the-world-and-mostly-confined-to-a-few-regions/}}</ref> === ආහාර === ගිනියානු ආහාර ප්‍රධාන ආහාරය ලෙස සහල් සමඟ කලාපය අනුව වෙනස් වේ.<ref name="friends">{{cite web |title=Recipes & Cookbooks |url=http://friendsofguinea.org/about-guinea/recipes |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140203132146/http://friendsofguinea.org/about-guinea/recipes |archive-date=3 February 2014 |access-date=23 July 2017 |publisher=Friends of Guinea}}</ref> මඤ්ඤොක්කා පරිභෝජනය කරයි. බටහිර අප්‍රිකානු ආහාරවල කොටසක් වන ගිනියාවේ ආහාර අතර යටිසේ, රටකජු සෝස්, බණ්ඩක්කා සෝස් සහ ටපලාපා පාන් ඇතුළත් වේ. ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල, ආහාර "විශාල පිඟානකින්" අනුභව කරන අතර නිවසින් පිටත අතින් අනුභව කරනු ලැබේ.<ref name="dc">{{cite web |title=Eating in the Embassy: Guinean Embassy Brings West African Food To Washington |url=http://wamu.org/programs/metro_connection/12/09/21/eating_in_the_embassy_guinean_embassy_brings_west_african_food_to_washington |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140201183046/http://wamu.org/programs/metro_connection/12/09/21/eating_in_the_embassy_guinean_embassy_brings_west_african_food_to_washington |archive-date=1 February 2014 |access-date=23 July 2017 |publisher=WAMU}}</ref> === සංගීතය === ගිනියාවහි වඩාත් ප්‍රචලිත සංගීතඥයන් අතර මෝරි කන්ටේ - 10 කෝලා නට්ස් ගිනියාවේ සහ මාලි යන දෙඅංශයේම ප්‍රධාන ධාරාවේ සාර්ථකත්වයක් අත්කර ගත් අතර මොරි කන්ටේ පැරිස් වෙතින් "යෙකේ යේකේ" 1988 දී යුරෝපීය සාර්ථක විය. == Galerie == <gallery> ගොනුව:Guinea_sat.png|atlas Guinea ගොනුව:Dame_de_Mali_Guinée.jpg|[[:en:fr:Mont Loura|Dame de Mali]] ගොනුව:Chute_de_Tabouna_à_Kindia_01.jpg|[[:en:fr:Chute de Tabouna|Chute de Tabouna]] à [[:en:fr:Kindia|Kindia]] ගොනුව:Chute_de_Saala_vue_à_360°_Labé.jpg|[[:en:fr:Chute de Saala|Chute de Saala]] [[:en:fr:Labé|Labé]] ගොනුව:Chimpanzé_de_Bossou_33.jpg|Chimpanzé de Bossou ගොනුව:Plage_de_Roume.jpg|Plage sur les [[:en:fr:Îles de Loos|Ile de Loos]] </gallery> == සටහන් == <references group="lower-alpha" /> == යොමු කිරීම් == <references /> {{අප්‍රිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍ය සහ යැපෙන භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} [[ප්‍රවර්ගය:අප්‍රිකාව තුළ රටවල්]] [[ප්‍රවර්ගය:එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමාජික රාජ්‍ය]] lm21in7eyz2ytks0m9k5dpx0j0hbyol 0 22354 749141 443543 2025-06-16T07:22:27Z InternetArchiveBot 63598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 749141 wikitext text/x-wiki {{About|computer modeling within an artistic medium|scientific usage|Computer simulation}} {{3D computer graphics}} ත්‍රිමාණ පරිගණක රූප නිර්මාණකරණයේ දී විශේෂිත මෘදුකාංග භාවිතයෙන් ඕනෑම [[ත්‍රිමාණ]] වස්තුවක (සජීවී හෝ අජීවී) [[ගණිතමය]] දැලිස් ආකාර අනුරූපයන් නිර්මාණය කිරීමේ ක්‍රියාවලිය '''ත්‍රිමාණ ආකෘති නිර්මාණය''' නම් වේ. මෙම ක්‍රියාවලියේ ප්‍රතිඵලය [[ත්‍රිමාණ ආකෘතියක්]] නම් වේ. මෙය ත්‍රිමාණ [[විදැහුම්කරණය]] නම් ක්‍රියාවලිය ඔස්සේ ද්විමාන රූපයක් ලෙසට පෙන්විය හැකි අතර එසේ නැතහොත් භෞතික සංසිද්ධීන්ගේ පරිගණකමය අනුරූපන සඳහා භාවිතා කළ හැක. තවද මෙම ආකෘතිය [[ත්‍රිමාණ මුද්‍රණ යන්ත්‍ර]] ඇසුරෙන් භෞතිකව නිර්මාණය කිරීම ද කළ හැක. ආකෘතීන් ස්වයංක්‍රීයව හෝ අතින් නිර්මාණය කිරීම කළ හැක. මෙසේ අතින් ත්‍රිමාණ පරිගණක රූප නිර්මාණය සඳහා ජ්‍යාමිතික දත්ත සකස් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය පිළිම [[ඇඹීම]] වැනි [[සුවිකාර්ය කලාවන්ට]] සමාන වේ. ==ආකෘති== {{Mainarticle|ත්‍රිමාණ ආකෘති නිර්මාණය - ආකෘති}} ආකෘති නිර්මාණ ක්‍රියාවලියේ දී ප්‍රතිඵලයන් වන ත්‍රිමාණ ආකෘති බොහෝ විට විශේෂිත මෘදුකාංග භාවිතයෙන් නිර්මාණය කෙරෙන අතර එම මෘදුකාංග ත්‍රිමාණ ආකෘති නිර්මාපක ලෙස හැඳින්වේ. ත්‍රිමාණ ආකෘති දත්ත සමූහයක් වන බැවින් ඒවා අතින් නිර්මාණය කිරීම, ඇල්ගොරිතම භාවිතයෙන් නිර්මාණය කිරීම (පටිපාටීය ආකෘති නිර්මාණය) හෝ පරිලෝකනය කිරීම කළ හැක. බොහෝ විට මේවා අතාත්වික වශයෙන් (පරිගණකයක, ගොණුවක‍හෝ තැටියක් මත) පවතින නමුත් මෙවන් ආකෘතියක ලියන ලද විස්තරයක් වුවද ත්‍රිමාණ ආකෘතියක් ලෙස සැලකිය හැක. The Fifth Element චිත්‍රපට‍යෙන් ලබා ගත් Mangalore නම් චරිතයක ත්‍රිමාණ ආකෘතියක් ත්‍රිමාණ ආකෘති නිර්මාපක LightWave මෘදුකාංගයෙහි විවිධ ආකාරවලින් සහ දර්ශන කෝණයන්ගෙන් දක්වා තිබෙන ආකාරය. ‍ ත්‍රිමාණ රූප නිර්මාණ භාවිතා වන ඕනෑම තැනක ත්‍රිමාණ ආකෘති ද බහුලව භාවිතා වේ. සත්‍ය තත්වය වන්නේ පෞද්ගලික පරිගණක මත බහුලව ත්‍රිමාණ රූප නිර්මාණ භාවිතය ආරම්භ වීමට ද පෙර මේවා භාවිතයේ පැවති බවයි. බොහෝ පරිගණක ක්‍රීඩාවල තත්කාලීන වශයෙන් පරිගණක මඟින් ත්‍රිමාණ ආකෘති විදැහුම්කරණය කිරීමේ හැකියාව ලැබීමට පෙර විදැහුම්කරණය කරන ලද ත්‍රිමාණ ආකෘතිවල රූප sprites ආකාරයට භාවිතා විය. වර්තමානයේ ත්‍රිමාණ ආකෘති විවිධ ක්ෂේත්‍ර ගණනාවක භාවිත‍ා කෙරේ. වෛද්‍ය කටයුතුවලදී විවිධ අවයවවල විස්තරාත්මක ආකෘතීන් භාවිත කෙරේ. චිත්‍රපට කර්මාන්තයේ දී ඒවා සජීවීකරණය කළ සහ තාත්වික ජීව චලන චිත්‍ර සඳහා වස්තූන් සහ චරිත ලෙස භාවිතා වේ. වීඩියෝ ක්‍රීඩා කර්මාන්තයේ දී ඒවා පරිගණක සහ වීඩියෝ ක්‍රීඩා නිර්මාණය කිරීමට ආධාර කොට ගනී. විද්‍යාත්මක ක්ෂේත්‍රයේ දී මේවා රසායනික සංයෝගවල අතිශය විස්තරාත්මක ආකෘති ලෙස භාවිතා වේ. වාස්තු විද්‍යාත්මක කර්මාන්තයේ දී යෝජිත ගොඩනැඟිලි සහ භුමි නිර්මාණ ආදර්ශනය සඳහා ඒවා භාවිත කෙරේ. ඉංජිනේරු ප්‍රජාව නව උපාංග, රථ වාහන සහ ව්‍යුහවල සැලසුම් ලෙස ඒවා ‍භාවිතා කරන අතර ඔවුහු ත්‍රිමාණ ආකෘති අනෙකුත් විවිධ යෙදුම් සඳහා ද භාවිතා ‍කරති. නූතන දශක කිහිපය තුළ පෘථිවි විද්‍යා ප්‍රජාව සම්මත ක්‍රමවේදයක් ලෙස ත්‍රිමාණ භූ විද්‍යාත්මක ආකෘති නිර්මාණය ආරම්භ කර ඇත. ආකෘතියක් දෘශ්‍ය ආකාරයට ප්‍රදර්ශනය කරන තුරු එය තාක්ෂණික වශයෙන් රූප නිර්මාණයක් ලෙස නොසැලකේ. ත්‍රිමාණ මුද්‍රණ‍ය හේතුවෙන් ත්‍රිමාණ ආකෘති අතාත්වික අවකාශයන්ට සීමා නොවේ. [[ගොනුව: Activemarker2.PNG|thumb|]] ===නිරූපණය=== {{Mainarticle|ත්‍රිමාණ ආකෘති නිර්මාණය - නිරූපණය}} [[Image:Utah teapot simple 2.png|thumb|A modern render of the iconic [[Utah teapot]] model developed by [[Martin Newell (computer scientist)|Martin Newell]] (1975). මෙහි දැක්වෙන්නේ ත්‍රිමාණ රූප නිර්මාණ අධ්‍යයන කටයුතුවලදී වඩාත් බහුලව භාවිතා වන ආකෘතියක් වන ඌටා තේ පෝච්චියයි. (Utah Teapot)]] Almost all 3D models can be divided into two categories. * '''Solid''' - These models define the volume of the object they represent (like a rock). These are more realistic, but more difficult to build. Solid models are mostly used for nonvisual simulations such as medical and engineering simulations, for CAD and specialized visual applications such as [[Ray tracing (graphics)|ray tracing]] and [[constructive solid geometry]] * '''Shell/boundary''' - these models represent the surface, e.g. the boundary of the object, not its volume (like an infinitesimally thin eggshell). These are easier to work with than solid models. Almost all visual models used in games and film are shell models. වස්තුවක දෘශ්‍ය ස්වභාවය බොහෝ දුරට එම වස්තුවේ බාහිර පෘෂ්ටය මත රඳා පවතින හෙයින් පරිගණක රූප නිර්මාණයේ දී සීමා නිරූපණය බහුලව සිදු වේ. මෙවැනි පරිගණක රූප නිර්මාණ කටයුතු සඳහා භාවිතා වන වස්තූන් වෙනුවෙන් ගත හැකි ප්‍රතිසම අවස්ථාවක් වනුයේ ද්විමාන පෘෂ්ටයි. කෙසේ නමුත් බොහෝ විට මෙම වස්තූන් නානාවිධ ආකාරයක් නොගනී. පෘෂ්ටයන් පරිමිත නොවන බැවින් විවික්ත ඩිජිටල් සන්නිකර්ෂණයක් අවශ්‍ය වේ. මේ සඳහා බහු අස්‍රමය දැලිස් (සහ වඩාත්අඩු මට්ටමකට උප බෙදුම් පෘෂ්ට ද) වඩාත් පොදු නිරූපණයන් වන අතර නූතන කාලය තුළ ලක්ෂ්‍ය මත පදනම් වූ නිරූපණයන් ද යම් ප්‍රචලිත බවක් ලබා ගැනීමට සමත්ව ඇත. තරල වැනි බොහෝ ස්ථල විද්‍යාත්මක වෙනස්කම්වලට යටත් වන පෘෂ්ටයන් විරූපණය සඳහා මිනුම් මට්ටම් කාණ්ඩ ප්‍රයෝජනවත් නිරූපණයන් වේ. ගෝලයක මධ්‍ය ලක්ෂ්‍ය සමකක්ෂය සහ එහි පරිධිය මත වූ ලක්ෂ්‍යයක් ඇසුරින් ගෝලයෙහි බහු අස්‍රමය නිරූපණයක් නිර්මාණය කිරීම වැනි වස්තූන්ගේ නිරූපණ පරිණාමය කිරීමේ ක්‍රියාවලි ටෙසලාකරණය ලෙස හැඳින්වේ. මෙම පියවර බහු අස්‍ර මත පදනම් වූ විදැහුම්කරණයේ දී භාවිතා වන අතර එහිදී වස්තූන් නිර්මාණය කිරීම සඳහා ගෝල සහ කේතු වැනි අමුර්ත නිරූපණයන් (ප්‍රාථමිකයන්) බිඳ හෙලීම මඟින් වේ. එසේ බිඳ හෙලීම මඟින් දැලිස් යනුවෙන් හැඳින්වෙන අන්තර් සම්බන්ධිත ත්‍රිකෝණවලින් යුත් ව්‍යුහ නිර්මාණය කර ගැනේ. ත්‍රිකෝණ සහිත දැලිස් වඩාත් ප්‍රචලිතව ඇත්තේ ඒවා පරිලෝකන රේඛා (Scanline) විදැහුම්කරණය මඟින් විදැහුම්කරණය කිරීම (උදාහරණයක් ලෙස - චතුරස්‍ර සහිත දැලිස්වලට සාපේක්ෂව) වඩාත් පහසු බව ඔප්පු වී ඇති බැවිනි. සියලු විදැහුම්කරණ ක්‍රමවේදයන් තුළ බහුඅස්‍ර නිරූපණයන් භාවිතා නොවන අතර එවැනි අවස්ථාවන්හි දී අමූර්ත නිරූපණයන්ගේ සිට විදැහුම්කරණය කළ දර්ශණය දක්වා පරිවර්තනය කිරීමේ දී ටෙසලාකරණ පියවර අන්තර්ගත නොවේ. ==ආකෘති නිර්මාණ ක්‍රියාවලිය== {{Mainarticle|ත්‍රිමාණ ආකෘති නිර්මාණය - ආකෘති නිර්මාණ ක්‍රියාවලිය}} ත්‍රිමාණ අනුරුවක සම්පූර්ණයෙන් ආලෝකකරණය කළ සහ වයනය සකස් කළ විදැහුම්කරණයක්. ආකෘතියක් නිරූපණය සඳහා ප්‍රචලිතව භාවිතා වන ක්‍රම තුනකි. *බහු අස්‍රමය අකෘති නිර්මාණය - xyz ඛණ්ඩාංක අවකාශයක් මත විවිධ මුදුන් සලකුණු කෙරේ. අනතුරුව ඒවා බහු අස්‍රීය දැලිසක් ලැබෙන පරිදි රේඛීය ආකාරයෙන් සම්බන්ධ කරනු ලැබේ. මෙම තාක්ෂණය භාවිතා කරන මෘදුකාංගයක් සඳහා Maya 3D මෘදුකාංගය උදාහරණයකි. *NURBS ආකෘති නිර්මාණය - පාලක ලක්ෂ්‍ය අර්ථ දැක්වීම සහ එක එකක් සඳහා භාරයන් ඇමිණීම මඟින් වක්‍ර නිර්මාණය කෙරේ. වක්‍රය ලක්ෂ්‍යයන්ට අනුරූපව පිහිටයි. (නමුත් හැමවිටම අන්තර්නිවේශණයක් සිදු නොවේ) කිසියම් ලක්ෂ්‍යයක් සඳහා එක් කරන ලද භාරය වැඩිවත්ම එම ලක්ෂ්‍යය වෙත වක්‍රය ආකර්ශණය වීම වැඩි‍වේ. මෙම තාක්ෂණය ‍ෛඑන්ද්‍රීය ආකෘති නිර්මාණය සඳහා වි‍ශේෂයෙන් සුදුසුය‍. මෙය භාවිතා කෙරෙන මෘදුකාංගයක් ලෙස Rhino3D මෘදුකාංගය දැක්විය හැක. *Splines&Patches ආකෘති නිර්මාණය - සෘජුව පෘෂ්ටය නිරූපණය කෙරෙන වක්‍ර (දාර) Hash Animation:Master මෘදුකාංගය මෙම තාක්ෂණය භාවිතා කරයි. ආකෘති නිර්මාණ අවධියට තනි තනි වස්තූන් හැඩ ගැන්වීම අයත් වන අතර පසුව ‍ඒවා රූප රාමු සඳහා භාවිතා කෙරේ. ආකෘති නිර්මාණ තාක්ෂණයන් කිහිපයක් පවතින අතර, {| |· සංස්කරණාත්මක ඝන ජ්‍යාමිතිය |- |· අධ්‍යාහෘත පෘෂ්ට |- |· උප බෙදුම් පෘෂ්ට |} ආකෘති නිර්මාණය ඒ සඳහාම කැපවුණු මෘදුකාංගයක් (උදා - Maya, 3DS Max, Blender, Lightwave, Modo) හෝ මෘදුකාංගමය සංරචයක් (Shaper හෝ 3DS Max හි අඩංගු Lofter වැනි) හෝ කිසියම් රූප රාමු විස්තර කරන භාෂාවක් මඟින් (POV-Ray වල භාවිතා වන ආකාරයේ) සිදු කළ හැක. ඇතැම් අවස්ථාවලදී මෙම කලාපයන් අතර ස්ථිර වෙන්වීමක් නොපවතින අතර එවන් අවස්ථාවලදී ආකෘති නිර්මාණය රූප රාමු නිර්මාණ ක්‍රියාවලියෙහිම කොටසක් වේ. (Caligari trueSpace සහ Realsoft 3D වැනි මෘදුකාංග මෙවන් අවස්ථා සඳහා උදාහරණයකි.)‍ සුළඟට ගසා ගෙන යන වැලි, වළාකුළු සහ ද්‍රව බිඳිති වැනි සංකීර්ණ ද්‍රව්‍යයන්ගේ ආකෘති අංශු පද්ධති ඇසුරෙන් නිර්මාණය කෙරේ. එහිදී ඒවා ලක්ෂ්‍ය, බහු අස්‍ර, වයන විසුරුම් හෝ sprite අනුයුක්ත කර ඇති ත්‍රිමාණ ඛණ්ඩාංක පිහිටුම් සමූහ වේ. ==දර්ශන සැලැස්ම== {{Mainarticle|ත්‍රිමාන සජීවන- දර්ශන සැලැස්ම}} දර්ශන සැලැස්ම ලෙස හැදින්වෙන්නේ, නිශ්චල අනුරැවක් හෝ සජිවන නිර්මාණයක් නිර්මාණ'ය කර ගැනීම සදහා අතාත්වික වස්තුන්, ආලෝකය, කැමරා සහ අනෙකුත් උපකරණ පසුතලයෙහි සැලසුම් කරගන්නා ආකාරයයි. අලෝකකරණය දර්ශන සැලුසුමෙහි වැදගත් අංගයක් වේ. සැබැ ‍ලෝකයේ චිත්‍රපට නිර්මාණයේ දර්ශන පසුතල සැලසුම් කිරිමේදි මෙන්ම, සෞන්දර්යාත්මක හා දෘස්‍ය ගුණාත්මක භාවයෙන් ඉහල අවසන් නිර්මාණයක් ලබා ගැනීම සදහා. ආලෝකකරණය විශාල දායකත්වයක් දක්වයි. එමෙන්ම මෙය හොදින් ඉගෙනීම යම්තාක් දුරට අසිරැ කාර්යයක් ද විය හැක. දර්ශනයක අන්තර්ගත විවිධ හැගිම් නියමාකාරයෙන් මතු කර ගැනීමට ආලෝක ආචරණ බහෙවින් දායක වේ. මෙය ඡායාරෑප ශිල්පින් හා නාට්‍යමය ආලෝකරණ ශිල්පින් හොදින් දන්නා කරැණකි. විදුදැනුම භාජනය කිරිමට පෙර, පරිශිලක පාලන ක්‍රමයකින් (user-controlled) ආකෘතියක මතුපිට වර්ණ ගැන්වීම වඩා සුදුසුය. බොහෝ ත්‍රිමාන ආදර්ශන මෘදුකාංග (3D modelling software) පරිශිලකයාට හට ආකෘතියෙහි දෛශික වර්ණ ගැන්වීමට ඉඩ ලබා දෙන අතර, විදු දැනුම අතරතුර එම වර්ණය ආකෘතියෙහි මතුපිට හරහා අන්තර් නිවේශණය වේ. බො‍හෝ අවස්ථාවලදි ත්‍රිමාන ආකෘතියක ට වර්න ගැන්වවන්නේ මේ ආකාරයටයි. ත්‍රිමාන ආකෘතියකට වර්ණ සම්බන්ද තොරතුරැ එකතු කිරිමේදී ඉතා බහුලව භාවිතා වන ක්‍රමය වන්නේ texture mapping ක්‍රියාවලියයි. මෙහිදි ත්‍රිමාන ආකෘතියෙහි පෘෂ්ඨයට ද්විමාන ස්වභාවයේ අනුරැවක් ඇතුලත් කරයි. ද්විමාන ස්වභාවයේ හා ඩිජිටල් අනුරැ අතර වැඩි වෙනසක් නැත. එහෙත් texture mapping ක්‍රියාවලියේදි, ත්‍රිමාන ආකෘතියේ පෘෂ්ටයයේ විවිධ කොටස් වලට අනුරෑප වන ස්වභාවයේ අනුරැවෙහි කොටස් නිරැපණය වන පරිදි, විශේෂ දත්ත ආකෘතියට එකතු කරයි. ස්වභාවය යොදා ගැනීම නිසා ත්‍රිමාන ආකෘති වඩා විස්තරාත්මක සහ තාත්වික ස්වභාවයක් ලබයි. ත්‍රිමාන ආකෘති වල තාත්වික බාවය වැඩි කිරිම සදහා texturing සහ අලෝකය ඇරැණු විට වෙනත් ආචරණය ද යොදා ගත හැක. උදාහරණයක් ලෙස පෘෂ්ටික ලම්බක tweak කිරිම. සමහර පෘෂ්ඨ වලට bump mapping ඇතුලත් කිරිම ආදි විවිධ ත්‍රිමාන විදදදනුම් ප්‍රයෝග නම් කල හැක. ත්‍රිමාන අකෘති, එය නිර්මාණය කල ආකෘතිය තුලම සජිවනය කල හැකි අතර, වෙනත් ස්ථානයකට යොදා ගත හැක. ඉතා සංකිර්ණ චලන ඇතුලත් දර්ශන නිර්මාණයේදි key framing යන ශිල්පිය ක්‍රමය යොදා ගනි. Key framing ක්‍රමය යොදා ගැනිමේදි නිර්මාණ ශිල්පිය කල යුත්තේ, වස්තුන් චලනය නවත්වන ස්ථානය හෝ දිශාව වෙනස් කරන ස්ථානය තේරැම පමණි. මෙම වෙනස්විම් සිදුවන අවස්ථා key framing ලෙස හැදින්වේ. බොහෝ විට අතිරේක දත්ත, ආකෘතියට එකතු කිරිම මගින් සජිවිකරණය වඩා පහසු වේ. උදාහරණයක් ලෙස සමහර ත්‍රිමාන ආකෘතින්හි (මිනිසුන්ගේ සහ සත්වයින්ගේ) සම්පුර්ණ අස්ථි පද්ධතියම ඇතුලත් වේ. මෙමගින් එම ආකෘතිය වඩා තාත්වික ලෙස දිස්වන අතර, skeletal animation ලෙස හැදින්වන ක්‍රියාවලියේදි අස්ථි සහ සන්ධි මගින් ආකෘතිය හැසිරවීමට හැක. ==ද්විමාන ක්‍රමවලට සාපේක්ෂව ත්‍රිමාණ ආකෘති නිර්මාණය== {{Mainarticle|ද්විමාන ක්‍රමවලට සාපේක්ෂව ත්‍රිමාණ ආකෘති නිර්මාණය}} ත්‍රිමාණ තාත්වීකරණ ආචරණයන් බොහෝ විට දැලිස් ආකාර ආකෘති නිර්මාණයකින් තොරව ලබා ගත හැකි අතර ඇතැම් විට නිර්මාණය කර අවසන් වූ විට ඒවා සත්‍ය වස්තුවෙන් වෙන් කර හඳුනාගත නොහැකි තරම් වේ. ඇතැම් කලාත්මක රූප නිර්මාපක මෘදුකාංග තුළ ද්විමාන, දෛශික ඇසුරෙන් නිර්මාණය කළ රූප නිර්මාණ හෝ ද්විමාන පික්සල් මත පදනම් වූ රූප නිර්මාණ සඳහා පාරදෘශ්‍ය ස්තරයක් මත යෙදිය හැකි පෙරහන් අන්තර්ගත වේ. පූර්ණ ද්විමාන ක්‍රමවලට සාපේක්ෂව දැලිස් ආකාර ත්‍රිමාණ ආකෘති නිර්මාණයේ පවතින වාසි. *සුනම්‍ය බව. එනම් කෝණ වෙනස් කිරීම හෝ රූප සජීවීකරණය කළ හැකි අතර එහි දී සිදු කරන වෙනස්කම් වඩා ඉක්මනින් විදැහුම්කරණය කළ හැක. *පහසුවෙන් විදැහුම්කරණය කළ හැකි බව. මනසට නඟා ගෙන හෝ ඇස්මේන්තුගත කොට ගෙන විදැහුම්කරණය කිරීම වෙනුවට ස්වයංක්‍රීයව ගණනය කිරීමත් තාත්වික ආචරණයන්ගෙන් යුක්තව විදැහුම්කරණය කිරීමත් සිදු වේ. *නිවැරදි ලෙස තාත්වික බව නිර්මාණය. අතපසු වීම්, පමණට වඩා කොටස් එක් කිරීම් හෝ කිසියම් විශේෂ ප්‍රයෝගයක් භාවිත කිරීම අතපසු වීම වැනි මිනිසාගෙන් සිදුවන අතපසු වීම් සිදු වීමේ ඉඩ කඩ අවම වීම. ද්විමාන ආකාරයෙන් තාත්විකව විදැහුම්කරණයට සාපේක්ෂව මෙම ක්‍රමයේ ඇති අවාසි අතරට මෘදුකාංග භාවිතය සඳහා වැයවන ඉගැනුම් වක්‍රය සහ ඇතැම් අති තාත්වික ආචරණ ලබා ගැනීමේ අපහසුතාව පෙන්වා දිය හැක. ඇතැම් අති තාත්වික ආචරණ ත්‍රිමාණ ආකෘති නිර්මාණ මෘදුකාංගයෙහි අන්තර්ගත කොට ඇති විශේෂිත විදැහුම්කරණ පෙරහන් භාවිතයෙන් ලබා ගැනීමේ හැකියාවක් පවතී. වඩාත් හොඳ ප්‍රතිඵල ලබා ගැනීම සදහා මෙම ක්‍රමවේදයන් යුගලෙහිම යහපත් ගුණාංග එක් කර ගැනීම සඳහා ඇතැම් නිර්මාණකරුවන් පළමුව ත්‍රිමාණ ආකෘතීන් නිර්මාණය කොට අනතුරුව එම ආකෘතිවල පරිගණක මඟින් විදැහුම්කරණය කළ ද්විමාන ආකෘති සංස්කරණය කරනු ලබයි. ==ත්‍රිමාණ ආකෘති වෙළඳ පොළ== {{Mainarticle|ත්‍රිමාණ ආකෘති වෙළඳ පොළ}} තනි තනිව හෝ සමූහ වශයෙන් ත්‍රිමාණ ආකෘති (සහ අනෙකුත් ත්‍රිමාණමය නිර්මාණ - අක්ෂර සහ පෘෂ්ට සැකසුම් වැනි) සඳහා විශාල සහ වර්ධනය වෙමින් පවතින වෙළඳ පොළක් නිර්මාණය වී ඇත. අන්තර්ජාලය ඔස්සේ තමන් විසින් නිර්මාණය කළ ත්‍රිමාණ නිපැයුම් විකිණීමේ අවස්ථාව මේ වන විට නිර්මාණකරුවන්හට හිමි වී ඇත. බොහෝ විට නිර්මාණකරුවන්ගේ ඉලක්කය වනුයේ තමන් විසින් විවිධ ව්‍යාපෘති සඳහා නිර්මාණය කළ ආධාරක උපාංග සඳහා අමතර අගයක් ලබා ගැනීමයි. මේ ක්‍රමය ඔස්සේ නිර්මාණකරුවන්ට තමන් විසින් අතීතයේ නිර්මාණය කළ නිර්මාණ ඔස්සේ අමතර මුදලක් උපයා ගත හැකි වන අතර එමගින් ඒවා මිළට ගන්නා ආයතනව ආරම්භයේ පටන් එවැනි ත්‍රිමාණ ආකෘති නිර්මාණය කිරීම සඳහා තම සේවකයන්ට ගෙවිය යුතු වන මුදල් ඉතිරි කර ගත හැක. මෙවැනි අන්තර්ජාල වෙළඳ මධ්‍යස්ථානවලදී ආකෘති වෙළඳාමෙන් ලැබෙන ආදායම නිර්මාණකරුවා සහ මධ්‍යස්ථානය අතර බෙදා ගනු ලැබේ. බොහෝ විට මෙහිදී ආදායම දළ වශයෙන් සමාන‍කොටස් 2කට බෙදා ඉන් එක් කොටසක් බැඟින් නිර්මාණකරුවා සහ වෙළඳ මධ්‍යස්ථාන මඟින් ලබා ගැනේ. බොහෝ අවස්ථාවලදී නිර්මාණකරුවා සිය ත්‍රිමාණ ආකෘතියේ අයිතිය තමා වෙතම තබා ගන්නා අතර පාරිභෝගිකයා මෙම ආකෘතිය භාවිතයට සහ ඉදිරිපත් කිරීමට පමණක් අයිතිය මිළට ගනු ලැබේ. ත්‍රිමාණ ආකෘති සිය දහස් ගණනකින් යුත් එකතු බොහෝ විට කතෘභාගයකින් තොරව සංයුක්ත තැටිවල අන්තර්ගත කොට විකිණීම සඳහා තිබෙනු දැකගත හැක. මෙවැනි එකතුවක් තුළ විවිධාකාර මිනිසුන්, සතුන්, වස්තු, ශාක, පාෂාණ, උපකරණ, ගෘහ භාණ්ඩ, ගොඩනැඟිලි, භූමි දර්ශන, ඓතිහාසික වස්තු, කාටූන් චරිත, අද්භූත සතුන්, විද්‍යා ප්‍රබන්ධවල හමුවන වස්තු සහ මධ්‍යතන යුගයට අයත් පූර්ව වස්තූන් ආදියද අන්තර්ගත වේ. මෙවැනි සංයුක්ත තැටියක් මිලට ගන්නා පුද්ගලයෙකුට මෙම පෙරනිමි ආකෘති ඍජුව තම පරිගණක සජීවීකරණ වැඩසටහන්වලට ඈඳාගත හැක. ==මේවාද බලන්න== * [[උටා තේ බඳුන]]/Utah teapot ==මූලාශ්‍ර== {{reflist}} == බාහිර සබැඳි == * [http://www.supermotoxl.com SupermotoXL Designs] - Collections of downloadables custom design 3d models for gaming add-on and general use. * [http://cg-india.com/cgblog_3dmodels.html Free 3D Models Library] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100607125846/http://cg-india.com/cgblog_3dmodels.html |date=2010-06-07 }} [[Category:පරිගණක ග්‍රැෆික්]] [[Category:ත්‍රිමාන පරිගණක ග්‍රැෆික්]] [[Category:වීඩියෝ ක්‍රීඩා නිර්මාණය]] fhg06f043m2795h45i85ey5mxkn04gr 0 24091 749107 748181 2025-06-16T04:05:51Z InternetArchiveBot 63598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 749107 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව ක්‍රිකට්ක්‍රීඩකයා චරිතාපදානය | playername = කුමාර් සංගක්කාර | country = ශ්‍රී ලංකාව | country_adj = ශ්‍රී ලංකා | fullname = කුමාර් චොක්ශානද සංගක්කාර | image = Kumar Sangakkara bat in hand.JPG | caption = | nickname = සංගා {{!}} GOAT of Cricket (GOAT යනු Greatest Of All Time එනම් සදාකාලිකවම ශ්‍රේෂ්ඨ) | living = true | dayofbirth = 27 | monthofbirth = 10 | yearofbirth = 1977 | placeofbirth = [[මාතලේ]] | countryofbirth = [[ශ්‍රී ලංකාව]] | height= මීටර් 1.78 | batting = වමත් | bowling = දකුණත් [[පිට දඟ|පා දඟ]] | role = [[කඩුළු රකින්නා]], පිතිකරු | international = true | testdebutdate =ජූලි 20 | testdebutyear = 2000 | testdebutagainst = දකුණු අප්‍රිකාව | testcap = 84 | lasttestdate = ජනවාරි 3-7 | lasttestyear = 2015 | lasttestagainst = නවසීලන්තය | odidebutdate = ජූලි 5 | odidebutyear = 2000 | odidebutagainst = පකිස්ථානය | odicap = 93 | lastodidate = මාර්තු 18 | lastodiyear = 2015 | lastodiagainst = දකුණු අප්‍රිකාව | odishirt = 11 | club1 = [[නොන්ඩෙස්ක්‍රිප්ට්ස් ක්‍රිකට් ක්‍රීඩා සංගමය|එන්සීසී]] | year1 = 1997–වර්තමානය | club2 = [[කිංග්ස් XI පංජාබ්]] | year2 = 2008–2010 | club3 = [[වොර්වික්ෂයර් ප්‍රාන්ත ක්‍රිකට් ක්‍රීඩා සංගමය|වෝර්වික්ෂයර්]] | year3 = 2007 | club4 = [[ඩෙකෑන් චාර්ජර්ස්]] | year4 = 2011 | club5 = [[සරේ ප්‍රාන්ත පිළ]] | year5 = 2015–වර්තමානය | columns = 4 | column1 = [[ටෙස්ට් ක්‍රිකට්|ටෙස්ට්]] තරග | matches1 = 130 | runs1 = 12,203 | bat avg1 = 58.66 | 100s/50s1 = 38/51 | top score1 = 319 | deliveries1 = 84 | wickets1 = 0 | bowl avg1 = – | fivefor1 = – | tenfor1 = – | best bowling1 = – | catches/stumpings1 = 178/20 | column2 = [[එක් දින ජාත්‍යන්තරය|එදිජා]] | matches2 = 404 | runs2 = 14,234 | bat avg2 = 41.98 | 100s/50s2 = 25/93 | top score2 = 169 | deliveries2 = – | wickets2 = – | bowl avg2 = – | fivefor2 = – | tenfor2 = – | best bowling2 = – | catches/stumpings2 = 402/99 | column3 = [[පළමු-පෙල ක්‍රිකට්|පපෙ]] | matches3 = 230 | runs3 = 17,829 | bat avg3 = 51.07 | 100s/50s3 = 52/76 | top score3 = 319 | deliveries3 = 246 | wickets3 = 1 | bowl avg3 = 150.00 | fivefor3 = 0 | tenfor3 = 0 | best bowling3 = 1/13 | catches/stumpings3 = 347/33 | column4 = [[ලැයිස්තු ඒ ක්‍රිකට්|ලැඒ]] | matches4 = 504 | runs4 = 18,141 | bat avg4 = 42.68 | 100s/50s4 = 34/114 | top score4 = 169 | deliveries4 = – | wickets4 = – | bowl avg4 = – | fivefor4 = – | tenfor4 = – | best bowling4 = – | catches/stumpings4 = 506/124 | date = 11 ජුනි | year = 2015 | source = http://www.espncricinfo.com/srilanka/content/player/50710.html ඊඑස්පීඑන්ක්‍රික්ඉන්ෆෝ |Caption=කුමාර් සංගක්කාර වර්ෂ 2012දී ICC සම්මාන උළෙලේදී වසරේ ක්‍රිකට් ක්‍රීඩකයා, වසරේ ටෙස්ට් ක්‍රිකට් ක්‍රීඩකයා සහ ලොව ජනප්‍රියම ක්‍රිකට් ක්‍රීඩකයා යන සම්මාන ත්‍රිත්වයෙන් පිදුම් ලැබූ අවස්තාව.}} '''[[කුමාර්]] සංගක්කාර''' (උපත 27 ඔක්තෝම්බර් 1977, [[මාතලේ]], ශ්‍රී ලංකාව) යනු [[ශ්‍රී ලංකා ජාතික ක්‍රිකට් කණ්ඩායම]]හි සාමාජිකයෙක් මෙන්ම හිටපු නායකයාද වේ. ඔහු මුල් පෙළ වමත් පිතිකරුවෙකි. ඔහු කඩුළු රකින්නා හා මුල් පෙළ පිතිකරුවෙක් ලෙස ක්‍රීඩා කිරීමට පුරුදුව සිටියත්, ටෙස්ට් ක්‍රීඩාවේ කඩුළු රැකීමෙන් ඉවත්වීමත් සමගම ඔහුගේ පිතිකරණයේ සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇති විය. ඔහුගේ ක්‍රීඩා දිවියේ අවස්ථා කීපයකදිම ලොව අංක 1 ටෙස්ට් පිතිකරු බවට පත් වීමට ඔහුට හැකි විය.<ref>http://www.espncricinfo.com/ci-icc/content/story/489668.html</ref> ලෝක කුසලානයේදි ඉන්දියාවට එරෙහිව ලද පරාජයත් සමගම ඔහු නායකත්වයෙන් ඉවත් විය. ඩොනල්ඩ් බ්‍රැඩ්මන් ට(12) පසුව ලොව වැඩිම ටෙස්ට් ද්විතව ශතක ගණනක් රැස්කර ඇත්තේ සංගක්කාර (11) වේ. ඔහු සිය 11වන ටෙස්ට් ද්විත්ව ශතකය 2015 ජනවාරි 4 දින නවසීලන්තයෙ වෙලින්ටන් හිදී [[නවසීලන්ත ජාතික ක්‍රිකට් කණ්ඩායම|නවසීලන්තයට]] ඒරෙහිව ලබාගන්නා ලදී.<ref>http://uk.eurosport.yahoo.com/22102011/63/sangakkara-hits-double-century.html</ref> ==මුල් කාලය== කුමාරි වෙදආරච්චි චොක්ශන්ද්‍රා මුදලිගේ සහ චොක්ශාන්ද වෙදාඅරච්චි සංගක්කාරට දාව 1977දී [[මාතලේ]] දී කුමාර සංගක්කාර උපත ලබන ලදි. සංගක්කාර ඔහුගේ මූලික හා ද්වීතීක අධ්‍යාපනය ලැබුවේ [[නුවර]] නගරයේ තිබෙන ප්‍රමුඛතම පාසලක් මෙන්ම ජාත්‍යන්තර ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාංගනයක් (අස්ගිරිය ක්‍රීඩාංගණය) හිමි ලෝකයේ එකම පාසල වන ත්‍රිත්ව විද්‍යාලයෙනි. වරක් ඔහු වසරේ විශිෂ්ඨම ශිෂ්‍යයාට පිරිනමන The Ryde Gold Medal සම්මානයෙන්ද පිදුම් ලැබීය.<ref name=teacher/> 1996 වසරේ පාසලේ ප්‍රධාන ශිෂ්‍ය නායක දූරය දැරීමටද ඔහුට හැකි විය. සංගක්කාර පාසල් සමයේදී ක්‍රිකට් හා ටෙනිස් ක්‍රීඩා සඳහා විශේෂ දක්ෂතාවක් පෙන්වූ අතර ඒ හේතුවෙන් වරක් පාසලේ එවකට විදුහල්පතිව සිටි ලෙනාඩ් ද අල්විස් මහතා විසින් සංගක්කාරගේ මවට ඔහුව ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාවෙන්ම ඉහලට යවන ලෙසද ඉල්ලීමක්ද කොට ඇත.<ref name=teacher>[http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 Cricket world.com | ''Principal Delighted With Former Student Sangakkara''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} retrieved 3 March 2008 {{Wayback | url=http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202092104/http://www.cricketworld.com/sri_lanka/article/?aid=12329 |date=2007-12-02 }} <!-- Bot retrieved archive --> | date=20071202092104}</ref> මොහු පිලිබඳ අමුතුවෙන් සඳහන් කිරීම අනවශ්‍යය.මේ වන විට ලොව හොදම පිතිකරුවන් අතරින් පෙරමුණ ගෙන සිටී.2015 ලෝක කුසලානයේදී තරග හතරකදී පිට පිට ශතක 4 ක් වාර්තා කරමින් , ක්‍රිකට් වාර්තා පොත මෙතෙක් සටහන් නොවූ කඩ ඉමක් කරා ගෙනයාමට සමත්ව සිටී . == ආශ්‍රිත== මොහු පිලිබඳ අමුතුවෙන් සඳහන් කිරීම අනවශ්‍යය.මේ වන විට ලොව හොදම පිතිකරුවන් අතරින් පෙරමුණ ගෙන කුසලානයේදී තරග හතරකදී පිට පිට ශතක 4 ක් වාර්තා කරමින් , ක්‍රිකට් වාර්තා පොත මෙතෙක් සටහන් නොවූ කඩ ඉමක් කරා ගෙනයාමට සමත්ව සිටී . k29fxyt3p1d8abmzcakzvd5mj6xa00o 10 25818 749061 679944 2025-06-15T17:25:18Z BuddhikaW88 37808 749061 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව |templatestyles = Template:Infobox country/styles.css | bodyclass = ib-country vcard | aboveclass = adr | above = {{#if:{{{conventional_long_name|}}}{{{native_name|}}}{{{name|}}} | {{#if:{{{conventional_long_name|}}} |<div class="fn org country-name">{{{conventional_long_name|}}}</div> }}{{#if:{{{native_name|}}}{{{name|}}} |<div class="ib-country-names"><!-- -->{{br separated entries |{{{native_name|}}} |{{#if:{{{name|}}} |<div class="ib-country-name-style fn org country-name">{{{name|}}}</div> }}}}</div> }}<!-- -->{{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes |<span class="fn org">[[ක්ෂුද්‍රදේශය]]</span> }} }} | subheader = {{#if:{{{life_span|}}} | {{{life_span}}} | {{#if:{{{year_start|}}}|{{{year_start}}}{{#if:{{{year_end|}}}|–{{{year_end}}} }} }} }} | image1 = {{#if:{{{image_coat|}}}{{{image_symbol|}}}{{{image_flag|}}}{{{image_flag2|}}} |{{infobox country/imagetable |image1a = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|suppressplaceholder={{main other||no}}|image={{{image_flag|}}}|sizedefault=125px|size={{{flag_width|{{{flag_size|}}}}}}|maxsize=250|border={{yesno |{{{flag_border|}}}|yes=yes|blank=yes}}|alt={{{alt_flag|{{{flag_alt|}}}}}}|title=Flag of {{{common_name|{{{name|{{{linking_name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}}} |image1b = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|suppressplaceholder={{main other||no}}|image={{{image_flag2|}}}|sizedefault=125px|size={{{flag_width|}}}|maxsize=250|border={{yesno |{{{flag2_border|}}}|yes=yes|blank=yes}}|alt={{{alt_flag2|{{{flag_alt2|}}}}}}}} |caption1= {{#ifexist:{{if empty |{{{flag_type_article|}}} |{{{flag|}}} | {{if empty |{{{flag_type|}}} |Flag}} of {{if empty |{{{linking_name|}}} |{{{common_name|}}} |{{{name|}}} |{{PAGENAME}} }} }} |[[{{if empty |{{{flag_type_article|}}} |{{{flag|}}} |{{if empty |{{{flag_type|}}} |Flag}} of {{if empty |{{{linking_name|}}} |{{{common_name|}}} |{{{name|}}} |{{PAGENAME}} }} }}|{{if empty |{{{flag_caption|}}} |{{{flag_type|}}} |Flag}}]] |{{if empty |{{{flag_caption|}}} |{{{flag_type|}}} |Flag}} }} |image2 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|suppressplaceholder={{main other||no}}|image={{if empty|{{{image_coat|}}}|{{{image_symbol|}}}}} |size={{{symbol_width|{{{coa_size|}}}}}}|sizedefault=85px|alt={{#if:{{{image_coat|}}}|{{{alt_coat|{{{coat_alt|}}}}}}|{{{alt_symbol|}}}}}|title={{{symbol_type|Coat of arms}}} of {{{common_name|{{{name|{{{linking_name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}}} |caption2= {{#ifexist:{{if empty |{{{symbol_type_article|}}} |{{{symbol|}}} |{{if empty |{{{symbol_type|}}} |Coat of arms}} of {{if empty |{{{linking_name|}}} |{{{common_name|}}} |{{{name|}}} |{{PAGENAME}} }} }} |[[{{if empty |{{{symbol_type_article|}}} |{{{symbol|}}} |{{if empty |{{{symbol_type|}}} |Coat of arms}} of {{if empty |{{{linking_name|}}} |{{{common_name|}}} |{{{name|}}} |{{PAGENAME}} }} }} | {{if empty |{{{symbol_type|}}} |Coat of arms}}]] |{{if empty |{{{symbol_type|}}} |Coat of arms}} }} }} }} | data1 = {{#if:{{{national_motto|}}}{{{motto|}}} |'''උද්යෝග පාඨය:&nbsp;'''{{if empty|{{{motto|}}}|{{{national_motto|}}}}}<!-- -->{{#if:{{{englishmotto|}}}|<div>{{{englishmotto}}}</div> }} }} | class2 = anthem | data2 = {{#if:{{{national_anthem|}}}{{{anthem|}}} |'''ජාතික ගීය:'''&nbsp;{{if empty|{{{national_anthem|}}}|{{{anthem|}}}}} }}{{#if:{{{anthems|}}} |'''ජාතික ගී:'''&nbsp;{{{anthems}}} }}{{#if:{{{royal_anthem|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''[[Royal anthem|රාජකීය ගීය]]:'''&nbsp;{{{royal_anthem}}}</div> }}{{#if:{{{flag_anthem|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''[[Flag anthem|ධජ ගීතය]]:'''&nbsp;{{{flag_anthem}}}</div> }}{{#if:{{{national_march|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''National march:'''&nbsp;{{{national_march}}}</div> }}{{#if:{{{territorial_anthem|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''Territorial anthem:'''&nbsp;{{{territorial_anthem}}}</div> }}{{#if:{{{regional_anthem|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''Regional anthem:'''&nbsp;{{{regional_anthem}}}</div> }}{{#if:{{{state_anthem|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''State anthem:'''&nbsp;{{{state_anthem}}}</div> }}{{#if:{{{march|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''March:'''&nbsp;{{{march}}}</div> }} | data3 = {{#if:{{{other_symbol|}}}{{{text_symbol|}}} |{{#if:{{{other_symbol_type|}}}{{{text_symbol_type|}}} | '''{{if empty|{{{other_symbol_type|}}}|{{{text_symbol_type|}}}}}'''<br/>}}<!-- -->{{if empty|{{{other_symbol|}}}|{{{text_symbol|}}}}} }} | data4 = {{#if:{{{image_map|}}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map|}}}|size={{{map_width|{{{image_map_size|}}}}}}|upright=1.15|alt={{{alt_map|{{{image_map_alt|}}}}}}|title={{{map_caption|{{{image_map_caption|{{{common_name|{{{name|{{{linking_name|{{PAGENAME}} }}} }}} }}} හි පිහිටීම}}} }}} }}<!-- -->{{#if:{{{map_caption|{{{image_map_caption|}}}}}}|<div class="ib-country-map-caption">{{{map_caption|{{{image_map_caption|}}}}}}</div>}} }} | data5 = {{#if:{{{image_map2|}}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map2|}}}|size={{{map2_width|{{{image_map2_size|}}}}}}|upright=1.15|alt={{{alt_map2|{{{image_map2_alt|}}}}}}|title={{{map_caption2|{{{image_map2_caption|{{{common_name|{{{name|{{{linking_name|{{PAGENAME}} }}} }}} }}} හි පිහිටීම }}} }}} }}<!-- -->{{#if:{{{map_caption2|{{{image_map2_caption|}}}}}}|<div class="ib-country-map-caption">{{{map_caption2|{{{image_map2_caption|}}}}}}</div>}} }} | label6 = තත්ත්වය | data6 = {{#if:{{{status|}}}|{{Infobox country/status text|status={{{status|}}}|status_text={{{status_text|}}}|empire={{{empire|}}}|year_end={{{year_end|}}}|year_exile_start={{{year_exile_start|}}}|year_exile_end={{{year_exile_end|}}} }} }} | label7 = පිහිටුම | data7 = {{{loctext|}}} | label8 = {{#if:{{{capital_type|}}} | {{{capital_type}}} | අගනුවර }}{{#ifeq: {{#ifeq:{{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}}|capital |capital<!-- -->|{{#switch:{{{capital}}} | [[{{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}}]] = capital | {{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}} = capital | not capital }}<!-- -->}}|capital <!-- (#ifeq:)-->|<!------------------------------------------ capital is largest_city/_settlement: ------------------------------------------- --><div class="ib-country-largest">සහ {{{largest_settlement_type|විශාලතම නගරය}}}</div> }} | data8 = {{#if:{{{capital|}}}|{{{capital}}}{{#if:{{{coordinates|}}}|<br/>{{#invoke:Coordinates|coordinsert|{{{coordinates}}}|type:city}}}} }} | rowclass9 = {{#if:{{{capital|}}}|mergedrow}} | label9 = විප්‍රවාසයෙහි-අගනුවර | data9 = {{#ifexist:{{{capital_exile|}}}|[[{{{capital_exile|}}}]]|{{{capital_exile|}}}}} | rowclass10 = {{#if:{{{capital|}}}|mergedrow}} | label10 = {{#if:{{{admin_center_type|}}}| {{{admin_center_type}}} | Administrative&nbsp;center }} | data10 = {{#switch:{{{admin_center|}}} |capital | = |[[{{{capital|}}}]] = |{{{capital|}}} = |#default = {{{admin_center}}}{{#if:{{{capital|}}}||{{#if:{{{coordinates|}}}|<br/>{{#invoke:Coordinates|coordinsert|{{{coordinates}}}|type:city}}}} }} }} | rowclass11 = {{#if:{{{capital|}}}{{{admin_center|}}}|mergedbottomrow}} | label11 = විශාලතම {{{largest_settlement_type|නගරය}}} | data11 = {{#ifeq: {{#ifeq:{{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}}|capital |capital<!-- -->|{{#switch:{{{capital}}} | [[{{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}}]] = capital | {{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}} = capital | අගනුවර නොවේ }}<!-- -->}}|capital <!-- (#ifeq:)-->|<!-- nothing already appears above --> | {{if empty| {{{largest_city|}}} | {{{largest_settlement|}}} }} }} | rowclass12 = mergedtoprow | label12 = නිල&nbsp;භාෂා(ව) | data12 = {{{official_languages|}}} | rowclass13 = mergedrow | label13 = <span class="ib-country-lang">{{#if:{{{recognized_languages|}}}|Recognized|Recognised}}&nbsp;භාෂා(ව)</span> | data13 = {{if empty| {{{recognized_languages|}}} | {{{recognised_languages|}}} }} | rowclass14 = mergedrow | label14 = <span class="ib-country-lang">{{#if:{{{recognized_national_languages|}}}|පිළිගත්|පිළිගත්}} ජාතික&nbsp;භාෂා(ව)</span> | data14 = {{if empty| {{{recognized_national_languages|}}} | {{{recognised_national_languages|}}} | {{{national_languages|}}} }} | rowclass15 = mergedrow | label15 = <span class="ib-country-lang">{{#if:{{{recognized_regional_languages|}}}|පිළිගත්|පිළිගත්}} ප්‍රාදේශීය&nbsp;භාෂා(ව)</span> | data15 = {{if empty| {{{recognized_regional_languages|}}} | {{{recognised_regional_languages|}}} | {{{regional_languages|}}} }} | label16 = පොදු&nbsp;භාෂා(ව) | data16 = {{{common_languages|}}} | rowclass17 = {{#ifeq:{{{languages2_sub|}}}|yes |{{#ifeq:{{{languages_sub|}}}|yes |mergedrow}} |{{#ifeq:{{{languages_sub|}}}|yes |mergedbottomrow}} }} | label17 ={{#ifeq:{{{languages_sub|}}}|yes |<div class="ib-country-lang">{{if empty| {{{languages_type|}}} | වෙනත්&nbsp;භාෂා }}</div> |{{if empty| {{{languages_type|}}} | වෙනත්&nbsp;භාෂා }} }} | data17 = {{{languages|}}} | rowclass18 = {{#ifeq:{{{languages2_sub|}}}|yes |mergedbottomrow}} | label18 = {{#ifeq:{{{languages2_sub|}}}|yes |<div class="ib-country-lang">{{if empty|{{{languages2_type|}}} | වෙනත්&nbsp;භාෂා }}</div> |{{if empty|{{{languages2_type|}}} | වෙනත්&nbsp;භාෂා }} }} | data18 = {{{languages2|}}} | label19 = [[Ethnic group|ජනවාර්ගික&nbsp;කණ්ඩායම්]] <!-- -->{{#if:{{{ethnic_groups_year|}}} |<div class="ib-country-ethnic"> ({{{ethnic_groups_year}}}){{{ethnic_groups_ref|}}}</div>|<div class="ib-country-ethnic">{{{ethnic_groups_ref|}}}</div>}} | data19 = {{{ethnic_groups|}}} | label20 = ආගම <!-- -->{{#if:{{{religion_year|}}} |<div class="ib-country-religion"> ({{{religion_year}}}){{{religion_ref|}}}</div>|<div class="ib-country-religion">{{{religion_ref|}}}</div>}} | data20 = {{{religion|}}} | label21 = [[Demonym|ජාති නාම(ය)]] | data21 = {{#if:{{{demonym|}}} |{{#ifexist:{{{demonym}}} people | [[{{{demonym}}} people|{{{demonym}}}]] | {{{demonym}}} }} }} | label22 = Type | data22 = {{{org_type|}}} | label23 = {{if empty|{{{membership_type|}}} | සාමාජිකත්වය }} | data23 = {{{membership|}}} | label24 = {{#if:{{{government_type|}}} | {{#if:{{{politics_link|}}} | [[{{{politics_link}}}|{{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Organizational structure|රජය}}]]<!-- -->| {{#ifexist:Politics of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}} | [[Politics of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}|{{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Organizational structure|රජය}}]]<!-- -->| {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Organizational structure|රජය}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}} | data24 = {{{government_type|}}} | header25 = {{#if:{{{government_type|}}} || {{#if:{{{leader_title1|}}}{{{leader_name1|}}} | {{#if:{{{name|}}}{{{membership|}}} | <!--template being used for geopolitical org:-->නායකයෝ | <!--template being used for country/territory: -->රජය }} }} }} | rowclass26 = mergedrow | data26 = {{#if:{{{leader_name1|}}}|{{Infobox country/multirow|{{{leader_title1|}}} |{{{leader_name1|}}} |{{{leader_title2|}}} |{{{leader_name2|}}} |{{{leader_title3|}}} |{{{leader_name3|}}} |{{{leader_title4|}}} |{{{leader_name4|}}} |{{{leader_title5|}}} |{{{leader_name5|}}} |{{{leader_title6|}}} |{{{leader_name6|}}} |{{{leader_title7|}}} |{{{leader_name7|}}} |{{{leader_title8|}}} |{{{leader_name8|}}} |{{{leader_title9|}}} |{{{leader_name9|}}} |{{{leader_title10|}}} |{{{leader_name10|}}} |{{{leader_title11|}}} |{{{leader_name11|}}} |{{{leader_title12|}}} |{{{leader_name12|}}} |{{{leader_title13|}}} |{{{leader_name13|}}} |{{{leader_title14|}}} |{{{leader_name14|}}} |{{{leader_title15|}}} |{{{leader_name15|}}} }} }} | rowclass27 = mergedrow | label27 = {{#if:{{{title_leader|}}}| {{{title_leader}}} }} | data27 = {{#if:{{{title_leader|}}}|&nbsp;}} | rowclass28 = mergedrow | data28 = {{#if:{{{year_leader1|}}} | {{Infobox country/multirow|{{{year_leader1|}}} |{{{leader1|}}} |{{{year_leader2|}}} |{{{leader2|}}} |{{{year_leader3|}}} |{{{leader3|}}} |{{{year_leader4|}}} |{{{leader4|}}} |{{{year_leader5|}}} |{{{leader5|}}} |{{{year_leader6|}}} |{{{leader6|}}} |{{{year_leader7|}}} |{{{leader7|}}} |{{{year_leader8|}}} |{{{leader8|}}} |{{{year_leader9|}}} |{{{leader9|}}} |{{{year_leader10|}}} |{{{leader10|}}} |{{{year_leader11|}}} |{{{leader11|}}}|{{{year_leader12|}}} |{{{leader12|}}}|{{{year_leader13|}}} |{{{leader13|}}}|{{{year_leader14|}}} |{{{leader14|}}}|{{{year_leader15|}}} |{{{leader15|}}} }} }} | rowclass29 = mergedrow | label29 = {{#if:{{{title_representative|}}}| {{{title_representative}}} }} | data29 = {{#if:{{{title_representative|}}}|&nbsp;}} | rowclass30 = mergedrow | data30 = {{#if:{{{year_representative1|}}}|{{Infobox country/multirow|{{{year_representative1|}}} |{{{representative1|}}} |{{{year_representative2|}}} |{{{representative2|}}} |{{{year_representative3|}}} |{{{representative3|}}} |{{{year_representative4|}}} |{{{representative4|}}} |{{{year_representative5|}}} |{{{representative5|}}}|{{{year_representative6|}}} |{{{representative6|}}}|{{{year_representative7|}}} |{{{representative7|}}}|{{{year_representative8|}}} |{{{representative8|}}} }} }} | rowclass31 = mergedrow | label31 = {{#if:{{{title_deputy|}}}|{{{title_deputy}}} }} | data31 = {{#if:{{{title_deputy|}}}|&nbsp;}} | rowclass32 = mergedrow | data32 = {{#if:{{{year_deputy1|}}}|{{Infobox country/multirow|{{{year_deputy1|}}} |{{{deputy1|}}} |{{{year_deputy2|}}} |{{{deputy2|}}} |{{{year_deputy3|}}} |{{{deputy3|}}} |{{{year_deputy4|}}} |{{{deputy4|}}} |{{{year_deputy5|}}} |{{{deputy5|}}} |{{{year_deputy6|}}} |{{{deputy6|}}}|{{{year_deputy7|}}} |{{{deputy7|}}}|{{{year_deputy8|}}} |{{{deputy8|}}}|{{{year_deputy9|}}} |{{{deputy9|}}}|{{{year_deputy10|}}} |{{{deputy10|}}}|{{{year_deputy11|}}} |{{{deputy11|}}}|{{{year_deputy12|}}} |{{{deputy12|}}}|{{{year_deputy13|}}} |{{{deputy13|}}}|{{{year_deputy14|}}} |{{{deputy14|}}}|{{{year_deputy15|}}} |{{{deputy15|}}} }} }} | label40 = ව්‍යවස්ථාදායකය | data40 = {{{legislature|}}} | rowclass41 = mergedrow | label41 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{#if:{{{type_house1|}}}|{{{type_house1}}}|[[Upper house|උත්තර මන්ත්‍රී මණ්ඩලය]]}}</div> | data41 = {{{upper_house|{{{house1|}}}}}} | rowclass42 = mergedbottomrow | label42 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{#if:{{{type_house2|}}}|{{{type_house2}}}|[[Lower house|පහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය]]}}</div> | data42 = {{{lower_house|{{{house2|}}}}}} | rowclass43 = {{#if:{{{established_event1|}}} |mergedtoprow}} | header43 = {{#if:{{{established_event1|}}}{{{sovereignty_type|}}} |{{#if:{{{sovereignty_type|}}} | {{{sovereignty_type}}}<!-- -->{{#if:{{{sovereignty_note|}}} |&nbsp;<div class="ib-country-sovereignty">{{{sovereignty_note}}}</div>}} | {{#if:{{{established|}}}| | Establishment }} }} }} | label44 = පිහිටුවීම | data44 = {{#if:{{{sovereignty_type|}}} | |{{{established|}}} }} | label45 = {{#if:{{{era|}}}|Historical era|ඉතිහාසය}} | data45 = {{#if:{{{era|}}} |{{#ifexist:{{{era|}}}|[[{{{era}}}]]|{{{era}}}}} | {{#if:{{{date_start|}}}{{{year_start|}}}|&nbsp;}}}} | rowclass46 = {{#if:{{{established_event1|}}} |mergedrow |mergedbottomrow}} | data46 = {{#if:{{{established_date1|}}}|{{Infobox country/multirow |{{{established_event1|}}} |{{{established_date1||}}} |{{{established_event2|}}} |{{{established_date2||}}} |{{{established_event3|}}} |{{{established_date3|}}} |{{{established_event4|}}} |{{{established_date4|}}} |{{{established_event5|}}} |{{{established_date5|}}} |{{{established_event6|}}} |{{{established_date6|}}} |{{{established_event7|}}} |{{{established_date7|}}} |{{{established_event8|}}} |{{{established_date8|}}} |{{{established_event9|}}} |{{{established_date9|}}} |{{{established_event10|}}} |{{{established_date10|}}} |{{{established_event11|}}} |{{{established_date11|}}} |{{{established_event12|}}} |{{{established_date12|}}} |{{{established_event13|}}} |{{{established_date13|}}} |{{{established_event14|}}} |{{{established_date14|}}} |{{{established_event15|}}} |{{{established_date15|}}} |{{{established_event16|}}} |{{{established_date16|}}} |{{{established_event17|}}} |{{{established_date17|}}} |{{{established_event18|}}} |{{{established_date18|}}} |{{{established_event19|}}} |{{{established_date19|}}} |{{{established_event20|}}} |{{{established_date20|}}} }} }} | rowclass47 = {{#if:{{{date_start|}}}{{{year_start|}}} |mergedrow |mergedbottomrow}} | data47 = {{#if:{{{date_start|}}}{{{year_start|}}}|{{Infobox country/multirow |{{{event_pre|}}} |{{{date_pre|}}} |{{if empty|{{{event_start|}}}|Established}} |{{{date_start|}}} {{{year_start|}}} |{{{event1|}}} |{{{date_event1|}}} |{{{event2|}}} |{{{date_event2|}}} |{{{event3|}}} |{{{date_event3|}}} |{{{event4|}}} |{{{date_event4|}}} |{{{event5|}}} |{{{date_event5|}}} |{{{event6|}}} |{{{date_event6|}}}|{{{event7|}}} |{{{date_event7|}}}|{{{event8|}}} |{{{date_event8|}}}|{{{event9|}}} |{{{date_event9|}}}|{{{event10|}}} |{{{date_event10|}}} |{{if empty|{{{event_end|}}}|අහෝසි කළේ}} |{{{date_end|}}} {{{year_end|}}} |{{{event_post|}}} |{{{date_post|}}} }} }} | rowclass60 = mergedtoprow | header60 = {{#if:{{{area_km2|}}}{{{area_ha|}}}{{{area_sq_mi|}}}{{{area_acre|}}}{{{area_land_km2|}}}{{{area_land_ha|}}}{{{area_land_sq_mi|}}}{{{area_land_acre|}}}{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_sq_mi|}}}{{{area_water_acre|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}} | {{#if:{{{area_link|}}} | [[{{{area_link}}}|වර්ග ප්‍රමාණය {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|claimed|}}]] | {{#ifexist:Geography of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}} | [[Geography of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}|වර්ග ප්‍රමාණය {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|claimed|}}]] | වර්ග ප්‍රමාණය {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|claimed|}}<!-- -->}}<!-- -->}} }} | rowclass61 = {{#if:{{{area_land_km2|}}}{{{area_land_ha|}}}{{{area_land_sq_mi|}}}{{{area_land_acre|}}}{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_sq_mi|}}}{{{area_water_acre|}}}{{{FR_metropole|}}}{{{area_label2|}}}{{{area_label3|}}}{{{percent_water|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label61 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{area_label|සම්පූර්ණ}}}{{{FR_foot4|}}}</div> | data61 = {{#if:{{{area_km2|}}}{{{area_ha|}}}{{{area_sq_mi|}}}{{{area_acre|}}} |{{#if:{{{area_km2|}}}{{{area_sq_mi|}}} |{{convinfobox|{{{area_km2|}}}|km2|{{{area_sq_mi|}}}|sqmi|abbr=on}} |{{#if:{{{area_ha|}}}{{{area_acre|}}} |{{convinfobox|{{{area_ha|}}}|ha|{{{area_acre|}}}|acre|abbr=on}} }} }}{{{area_footnote|}}}{{#if:{{{area_rank|}}} |&#32;([[List of countries and dependencies by area|{{{area_rank}}}]]) }} }} | rowclass62 = {{#if:{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_sq_mi|}}}{{{area_water_acre|}}}{{{FR_metropole|}}}{{{area_label2|}}}{{{area_label3|}}}{{{percent_water|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label62 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;Land</div> | data62 = {{#if:{{{area_land_km2|}}}{{{area_land_ha|}}}{{{area_land_sq_mi|}}}{{{area_land_acre|}}} |{{#if:{{{area_land_km2|}}}{{{area_land_sq_mi|}}} |{{convinfobox|{{{area_land_km2|}}}|km2|{{{area_land_sq_mi|}}}|sqmi|abbr=on}} |{{#if:{{{area_land_ha|}}}{{{area_land_acre|}}} |{{convinfobox|{{{area_land_ha|}}}|ha|{{{area_land_acre|}}}|acre|abbr=on}} }} }}{{{area_land_footnote|}}} }} | rowclass63 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{area_label2|}}}{{{area_label3|}}}{{{percent_water|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label63 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ජලය</div> | data63 = {{#if:{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_sq_mi|}}}{{{area_water_acre|}}} |{{#if:{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_sq_mi|}}} |{{convinfobox|{{{area_water_km2|}}}|km2|{{{area_water_sq_mi|}}}|sqmi|abbr=on}} |{{#if:{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_acre|}}} |{{convinfobox|{{{area_water_ha|}}}|ha|{{{area_water_acre|}}}|acre|abbr=on}} }} }}{{{area_water_footnote|}}} }} | rowclass64 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{area_label2|}}}{{{area_label3|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label64 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ජලය&nbsp;(%)</div> | data64 = {{{percent_water|}}} | rowclass65 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{area_label3|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label65 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{area_label2|}}}</div> | data65 = {{#if:{{{area_label2|}}}| {{{area_data2|}}} }} | rowclass66 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label66 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{area_label3|}}}</div> | data66 = {{#if:{{{area_label3|}}}| {{{area_data3|}}} }} | rowclass67 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label67 = {{{stat_year1|}}}{{{ref_area1|}}} | data67 = {{#if: {{{stat_area1|}}} | {{convinfobox|{{{stat_area1|}}}|km2||sqmi}} }} | rowclass68 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label68 = {{{stat_year2|}}}{{{ref_area2|}}} | data68 = {{#if: {{{stat_area2|}}} | {{convinfobox|{{{stat_area2|}}}|km2||sqmi}} }} | rowclass69 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label69 = {{{stat_year3|}}}{{{ref_area3|}}} | data69 = {{#if: {{{stat_area3|}}} | {{convinfobox|{{{stat_area3|}}}|km2||sqmi}} }} | rowclass70 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label70 = {{{stat_year4|}}}{{{ref_area4|}}} | data70 = {{#if: {{{stat_area4|}}} | {{convinfobox|{{{stat_area4|}}}|km2||sqmi}} }} | rowclass71 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label71 = {{{stat_year5|}}}{{{ref_area5|}}} | data71 = {{#if: {{{stat_area5|}}} | {{convinfobox|{{{stat_area5|}}}|km2||sqmi}} }} | rowclass72 = mergedrow | label72 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{FR_metropole}}}</div> | data72 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}| <nowiki /> }} | rowclass73 = mergedrow | label73 = <div class="ib-country-fake-li2">•&nbsp;[[Institut Géographique National|IGN]]{{{FR_foot2|}}}</div> | data73 = {{#if:{{{FR_metropole|}}} |{{#if:{{{FR_IGN_area_km2|}}}{{{FR_IGN_area_sq_mi|}}} |{{convinfobox|{{{FR_IGN_area_km2|}}}|km2|{{{FR_IGN_area_sq_mi|}}}|sqmi|abbr=on}}{{#if:{{{FR_IGN_area_rank|}}}|&#32;([[List of countries and dependencies by area|{{{FR_IGN_area_rank|}}}]])}} }} }} | rowclass89 = mergedbottomrow | label89 = <div class="ib-country-fake-li2">•&nbsp;[[Cadastre]]{{{FR_foot3|}}}</div> | data89 = {{#if:{{{FR_metropole|}}} |{{#if:{{{FR_cadastre_area_km2|}}}{{{FR_cadastre_area_sq_mi|}}} | {{convinfobox|{{{FR_cadastre_area_km2|}}}|km2|{{{FR_cadastre_area_sq_mi|}}}|sqmi|abbr=on}}{{#if:{{{FR_cadastre_area_rank|}}}|&#32;([[List of countries and dependencies by area|{{{FR_cadastre_area_rank|}}}]])}} }} }} | rowclass90 = mergedtoprow | header90 = {{#if:{{{population_estimate|}}}{{{population_census|}}}{{{FR_metropole_population|}}}{{{stat_pop1|}}}{{{stat_pop2|}}}{{{stat_pop3|}}}{{{stat_pop4|}}}{{{stat_pop5|}}} |{{#if:{{{population_link|}}} | {{#ifeq:{{{population_link}}}|no|Population|[[{{{population_link}}}|ජනගහණය]]}}<!-- -->| {{#ifexist:Demographics of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}} | [[Demographics of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}|ජනගහණය]]<!-- -->| ජනගහණය<!-- -->}}<!-- -->}} }} | rowclass91 = mergedrow | label91 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{#if:{{{population_estimate_year|}}} |{{{population_estimate_year}}} ඇස්තමේන්තුව|ඇස්තමේන්තුව}}</div> | data91 = {{#if:{{{population_estimate|}}} |{{{population_estimate}}}<!-- -->{{#if:{{{population_estimate_rank|}}} |&#32;([[List of countries and dependencies by population|{{{population_estimate_rank}}}]])}} }} | rowclass92 = mergedrow | label92= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{population_label2|}}}</div> | data92= {{#if:{{{population_label2|}}}|{{{population_data2|}}}}} | rowclass93= mergedrow | label93= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{population_label3|}}}</div> | data93= {{#if:{{{population_label3|}}}|{{{population_data3|}}}}} | rowclass94= mergedrow | data94= {{#if:{{{stat_pop1|}}}{{{stat_pop2|}}}{{{stat_pop3|}}}{{{stat_pop4|}}}{{{stat_pop5|}}}|{{infobox country/multirow|{{{stat_year1|}}}{{{ref_pop1|}}} |{{{stat_pop1|}}}|{{{stat_year2|}}}{{{ref_pop2|}}} |{{{stat_pop2|}}}|{{{stat_year3|}}}{{{ref_pop3|}}} |{{{stat_pop3|}}}|{{{stat_year4|}}}{{{ref_pop4|}}} |{{{stat_pop4|}}}|{{{stat_year5|}}}{{{ref_pop5|}}} |{{{stat_pop5|}}} }} }} | rowclass95= mergedrow | label95= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{#if:{{{population_census_year|}}} |{{{population_census_year}}}&nbsp;ජන සංගණනය|ජන සංගණනය}}</div> | data95= {{#if:{{{population_census|}}} |{{{population_census}}}<!-- -->{{#if:{{{population_census_rank|}}} |&#32;([[List of countries and dependencies by population|{{{population_census_rank}}}]])}} }} | rowclass96= mergedrow | label96 = {{#if:{{{FR_metropole_population|}}}|{{#if:{{{FR_total_population_estimate_year|}}}|{{nobold|1=&nbsp;({{{FR_total_population_estimate_year}}})}}}}}} | data96 = {{#if:{{{FR_metropole_population|}}}|{{#if:{{{FR_total_population_estimate_year|}}}|<nowiki />}}}} | rowclass97 = mergedrow | label97= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;Total{{{FR_foot|}}}</div> | data97= {{#if:{{{FR_metropole_population|}}}|{{#if:{{{FR_total_population_estimate|}}} |{{{FR_total_population_estimate}}}{{#if:{{{FR_total_population_estimate_rank|}}}|&#32;([[List of countries by population in 2005|{{{FR_total_population_estimate_rank}}}]])}} }} }} | rowclass98 = mergedrow | label98= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{FR_metropole}}}</div> | data98= {{#if:{{{FR_metropole_population|}}}|{{{FR_metropole_population}}}{{#if:{{{FR_metropole_population_estimate_rank|}}} |&#32;([[List of countries by population in 2005|{{{FR_metropole_population_estimate_rank}}}]])}} }} | rowclass99 = mergedbottomrow | label99= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ජන ඝණත්වය{{{FR_foot5|}}}</div> | data99= {{#if:{{{population_density_km2|}}}{{{population_density_sq_mi|}}} | {{convinfobox|{{{population_density_km2|}}}|/km2|{{{population_density_sq_mi|}}}|/sqmi|1|abbr=on}}{{{pop_den_footnote|}}}<!-- -->{{#if:{{{population_density_rank|}}} |&#32;([[List of countries and dependencies by population density|{{{population_density_rank}}}]])}} }} | rowclass100 = {{#if:{{{population_estimate|}}}{{{population_census|}}}{{{FR_metropole_population|}}}|mergedbottomrow|mergedtoprow}} | label100 = Membership | data100= {{{nummembers|}}} | rowclass101= mergedtoprow | label101= {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Claimed|}} [[දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය|දදේනි]]&nbsp;{{nobold|([[ක්‍රය ශක්ති සාම්‍යය|ක්‍රශසා]])}} | data101= {{#if:{{{GDP_PPP|}}}{{{GDP_PPP_per_capita|}}} |{{#if:{{{GDP_PPP_year|}}} |{{{GDP_PPP_year}}}&nbsp;}}ඇස්තමේන්තුව }} | rowclass102= mergedrow | label102= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;සම්පූර්ණ</div> | data102= {{#if:{{{GDP_PPP|}}} |{{{GDP_PPP}}}<!-- -->{{#if:{{{GDP_PPP_rank|}}} |&#32;([[List of countries by GDP (PPP)|{{{GDP_PPP_rank}}}]])}} }} | rowclass103= mergedbottomrow | label103= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ඒක පුද්ගල</div> | data103= {{#if:{{{GDP_PPP_per_capita|}}} |{{{GDP_PPP_per_capita}}}<!-- -->{{#if:{{{GDP_PPP_per_capita_rank|}}} |&#32;([[List of countries by GDP (PPP) per capita|{{{GDP_PPP_per_capita_rank}}}]])}} }} | rowclass104= mergedtoprow | label104= {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Claimed|}} [[දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය|දදේනි]]&nbsp;{{nobold|(නාමික)}} | data104= {{#if:{{{GDP_nominal|}}}{{{GDP_nominal_per_capita|}}} |{{#if:{{{GDP_nominal_year|}}} |{{{GDP_nominal_year}}}&nbsp;}}ඇස්තමේන්තුව }} | rowclass105= mergedrow | label105= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;සම්පූර්ණ</div> | data105= {{#if:{{{GDP_nominal|}}} |{{{GDP_nominal}}}<!-- -->{{#if:{{{GDP_nominal_rank|}}} |&#32;([[List of countries by GDP (nominal)|{{{GDP_nominal_rank}}}]])}} }} | rowclass106= mergedbottomrow | label106= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ඒක පුද්ගල</div> | data106= {{#if:{{{GDP_nominal_per_capita|}}} | {{{GDP_nominal_per_capita}}}<!-- -->{{#if:{{{GDP_nominal_per_capita_rank|}}} |&#32;([[List of countries by GDP (nominal) per capita|{{{GDP_nominal_per_capita_rank}}}]])}} }} | label107= [[ගිනි_සංගුණකය|ගිනි]]{{#if:{{{Gini_year|}}} |&nbsp;{{nobold|1=({{{Gini_year}}})}}}} | data107= {{#if:{{{Gini|}}} | {{#switch:{{{Gini_change|}}} |increase = {{increaseNegative}}&nbsp;<!-- -->|decrease = {{decreasePositive}}&nbsp;<!-- -->|steady = {{steady}}&nbsp;<!-- -->}}{{{Gini}}}{{{Gini_ref|}}}<br/><!-- ---------Evaluate and add Gini category:---------- -->{{nowrap|1=<!-- -->{{#iferror:<!-- -->{{#ifexpr:{{{Gini}}}>100 <!-- -->| {{error|Error: Gini value above 100}}<!--Handled by outer #iferror, not visible to users--><!-- -->| {{#ifexpr:{{{Gini}}}>=60 |{{color|red|ඉතා ඉහළ}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{Gini}}}>=46 <!-- -->| {{color|darkred|ඉහළ}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{Gini}}}>=30 <!-- -->| {{color|orange|මධ්‍යම}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{Gini}}}>=0 <!-- -->| {{color|forestgreen|පහළ}}<!-- -->| {{error|දෝෂය:Gini අගය 0 ට අඩුය}}<!--Handled by outer #iferror, not visible to users--><!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->| {{error|දෝෂය: අනීතික Gini අගය}}{{#ifeq: {{NAMESPACE}} | {{ns:0}} | [[ප්‍රවර්ගය:නඩත්තුව අවශ්‍ය රටවල් ලිපි]] }}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -----------Add Gini_rank (if supplied):---------- -->{{#if:{{{Gini_rank|}}} |&nbsp;·&nbsp;[[ආදායම් සමතාවය අනුව රටවල් ලැයිස්තුව|{{{Gini_rank}}}]]<!-- -->}}<!-- -->}} | label108= [[මානව සංවර්ධන දර්ශකය|මාසද]]{{#if:{{{HDI_year|}}} |&nbsp;{{nobold|1=({{{HDI_year}}})}}}} | data108= {{#if:{{{HDI|}}} | {{#switch:{{{HDI_change|}}} |increase = {{increase}}&nbsp;<!-- -->|decrease = {{decrease}}&nbsp;<!-- -->|steady = {{steady}}&nbsp;<!-- -->}}{{{HDI}}}{{{HDI_ref|}}}<br/><!-- ---------Evaluate and add HDI category:--------- -->{{nowrap|1=<!-- -->{{#iferror:<!-- -->{{#ifexpr:{{{HDI}}}>1 <!-- -->| {{error|දෝෂය: HDI අගය 1 ට වඩා වැඩිය}}<!--Handled by outer #iferror, not visible to users--><!-- -->| {{#ifexpr:{{{HDI}}}>0.799 <!-- -->| {{color|darkgreen|ඉතා ඉහළ}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{HDI}}}>0.699 <!-- -->| {{color|forestgreen|ඉහළ}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{HDI}}}>0.549 <!-- -->| {{color|orange|මධ්‍යම}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{HDI}}}>=0.000<!-- -->| {{color|red|පහළ}}<!-- -->| {{error|දෝෂය: HDI අගය 0 ට වඩා අඩුය}}<!--Handled by outer #iferror, not visible to users--><!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->| {{error|දෝෂය: අනීතික HDI අගය}}{{#ifeq: {{NAMESPACE}} | {{ns:0}} | [[ප්‍රවර්ගය:නඩත්තුව අවශ්‍ය රටවල් ලිපි]] }}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- ----------Add HDI_rank (if supplied):----------- -->{{#if:{{{HDI_rank|}}} |&nbsp;·&nbsp;[[මානව සංවර්ධන දර්ශකය අනුව රටවල් ලැයිස්තුව|{{{HDI_rank}}}]]<!-- -->}}<!-- -->}} | label109= {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Purported currency|ව්‍යවහාර මුදල}} | data109= {{#if:{{{currency|}}} | {{{currency}}} {{#if:{{{currency_code|}}} |([[ISO 4217|{{{currency_code}}}]])}} }} | rowclass119= {{#if:{{{utc_offset_DST|}}}{{{DST_note|}}} |mergedtoprow}} | label119= වේලා කලාපය | data119= {{#if:{{{utc_offset|}}} |{{nowrap|[[සමායෝජිත විශ්ව වේලාව|UTC]]{{{utc_offset}}}}} {{#if:{{{time_zone|}}}|({{{time_zone}}})}} |{{{time_zone|}}} }} | rowclass120= {{#if:{{{DST_note|}}} |mergedrow |mergedbottomrow}} | label120= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ගිම්හාන&nbsp;([[Daylight saving time|DST]])</div> | data120= {{#if:{{{utc_offset_DST|}}} |{{nowrap|[[සමායෝජිත විශ්ව වේලාව|UTC]]{{{utc_offset_DST}}}}} {{#if:{{{time_zone_DST|}}}|({{{time_zone_DST}}})|{{#if:{{{DST|}}}|({{{DST}}})}}}} |{{#if:{{{time_zone_DST|}}}|{{{time_zone_DST}}}|{{{DST|}}}}} }} | rowclass121= mergedbottomrow | label121= <nowiki /> | data121= {{{DST_note|}}} | label122 = [[Antipodes|ප්‍රතිවිරුද්ධ දේශ]] | data122= {{{antipodes|}}} | label123 = දින ආකෘති | data123= {{{date_format|}}} | label125= [[Left- and right-hand traffic|රිය ධාවන මං තීරුව]] | data125= {{#if:{{{drives_on|}}} | {{lcfirst:{{{drives_on}}}}} }} | label126= {{#if:{{{calling_code|}}} |{{#ifexist:Telephone numbers in {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}} | [[Telephone numbers in {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}|ඇමතුම් කේතය]] | ඇමතුම් කේතය }} }} | data126= {{{calling_code|}}} | label127= [[ISO 3166|ISO 3166 code]] | data127= {{#switch:{{{iso3166code|}}} |omit = <!--(do nothing)--> | = <!--if iso3166code is not supplied: -->{{#if:{{{common_name|}}} | {{#if:{{ISO 3166 code|{{{common_name}}}|nocat=true}} | [[ISO 3166-2:{{ISO 3166 code|{{{common_name}}}}}|{{ISO 3166 code|{{{common_name}}}}}]] }} }} |#default = [[ISO 3166-2:{{uc:{{{iso3166code}}}}}|{{uc:{{{iso3166code}}}}}]] }} | label128= [[Country code top-level domain|අන්තර්ජාල TLD]] | data128= {{{cctld|}}} | data129 = {{#if:{{{official_website|}}} |<div class="ib-country-website">'''වෙබ් අඩවිය'''<br/>{{{official_website}}}</div> }} | data130= {{#if:{{{image_map3|{{{location_map|}}}}}} | {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map3|{{{location_map|}}}}}}|size={{{map3_width|}}}|upright=1.15|alt={{{alt_map3|}}}|title=Location of {{{common_name|{{{name|{{{linking_name|{{PAGENAME}} }}} }}} }}} 111111111111}}<!-- -->{{#if:{{{map_caption3|}}}|<div class="ib-country-map-caption3">{{{map_caption3|}}}</div>}} }} | data134 = {{#if:{{{p1|}}}{{{s1|}}} |{{Infobox country/formernext|flag_p1={{{flag_p1|}}}|image_p1={{{image_p1|}}}|p1={{{p1|}}}|border_p1={{{border_p1|}}}|flag_p2={{{flag_p2|}}}|image_p2={{{image_p2|}}}|p2={{{p2|}}}|border_p2={{{border_p2|}}}|flag_p3={{{flag_p3|}}}|image_p3={{{image_p3|}}}|p3={{{p3|}}}|border_p3={{{border_p3|}}}|flag_p4={{{flag_p4|}}}|image_p4={{{image_p4|}}}|p4={{{p4|}}}|border_p4={{{border_p4|}}}|flag_p5={{{flag_p5|}}}|image_p5={{{image_p5|}}}|p5={{{p5|}}}|border_p5={{{border_p5|}}}|flag_p6={{{flag_p6|}}}|image_p6={{{image_p6|}}}|p6={{{p6|}}}|border_p6={{{border_p6|}}}|flag_p7={{{flag_p7|}}}|image_p7={{{image_p7|}}}|p7={{{p7|}}}|border_p7={{{border_p7|}}}|flag_p8={{{flag_p8|}}}|image_p8={{{image_p8|}}}|p8={{{p8|}}}|border_p8={{{border_p8|}}}|flag_p9={{{flag_p9|}}}|image_p9={{{image_p9|}}}|p9={{{p9|}}}|border_p9={{{border_p9|}}}|flag_p10={{{flag_p10|}}}|image_p10={{{image_p10|}}}|p10={{{p10|}}}|border_p10={{{border_p10|}}}|flag_p11={{{flag_p11|}}}|image_p11={{{image_p11|}}}|p11={{{p11|}}}|border_p11={{{border_p11|}}}|flag_p12={{{flag_p12|}}}|image_p12={{{image_p12|}}}|p12={{{p12|}}}|border_p12={{{border_p12|}}}|flag_p13={{{flag_p13|}}}|image_p13={{{image_p13|}}}|p13={{{p13|}}}|border_p13={{{border_p13|}}}|flag_p14={{{flag_p14|}}}|image_p14={{{image_p14|}}}|p14={{{p14|}}}|border_p14={{{border_p14|}}}|flag_p15={{{flag_p15|}}}|image_p15={{{image_p15|}}}|p15={{{p15|}}}|border_p15={{{border_p15|}}}|flag_p16={{{flag_p16|}}}|image_p16={{{image_p16|}}}|p16={{{p16|}}}|border_p16={{{border_p16|}}}|flag_p17={{{flag_p17|}}}|image_p17={{{image_p17|}}}|p17={{{p17|}}}|border_p17={{{border_p17|}}}|flag_p18={{{flag_p18|}}}|image_p18={{{image_p18|}}}|p18={{{p18|}}}|border_p18={{{border_p18|}}}|flag_p19={{{flag_p19|}}}|image_p19={{{image_p19|}}}|p19={{{p19|}}}|border_p19={{{border_p19|}}}|flag_p20={{{flag_p20|}}}|image_p20={{{image_p20|}}}|p20={{{p20|}}}|border_p20={{{border_p20|}}}|flag_p21={{{flag_p21|}}}|image_p21={{{image_p21|}}}|p21={{{p21|}}}|border_p21={{{border_p21|}}}|flag_p22={{{flag_p22|}}}|image_p22={{{image_p22|}}}|p22={{{p22|}}}|border_p22={{{border_p22|}}}|flag_s1={{{flag_s1|}}}|image_s1={{{image_s1|}}}|s1={{{s1|}}}|border_s1={{{border_s1|}}}|flag_s2={{{flag_s2|}}}|image_s2={{{image_s2|}}}|s2={{{s2|}}}|border_s2={{{border_s2|}}}|flag_s3={{{flag_s3|}}}|image_s3={{{image_s3|}}}|s3={{{s3|}}}|border_s3={{{border_s3|}}}|flag_s4={{{flag_s4|}}}|image_s4={{{image_s4|}}}|s4={{{s4|}}}|border_s4={{{border_s4|}}}|flag_s5={{{flag_s5|}}}|image_s5={{{image_s5|}}}|s5={{{s5|}}}|border_s5={{{border_s5|}}}|flag_s6={{{flag_s6|}}}|image_s6={{{image_s6|}}}|s6={{{s6|}}}|border_s6={{{border_s6|}}}|flag_s7={{{flag_s7|}}}|image_s7={{{image_s7|}}}|s7={{{s7|}}}|border_s7={{{border_s7|}}}|flag_s8={{{flag_s8|}}}|image_s8={{{image_s8|}}}|s8={{{s8|}}}|border_s8={{{border_s8|}}}|flag_s9={{{flag_s9|}}}|image_s9={{{image_s9|}}}|s9={{{s9|}}}|border_s9={{{border_s9|}}}|flag_s10={{{flag_s10|}}}|image_s10={{{image_s10|}}}|s10={{{s10|}}}|border_s10={{{border_s10|}}}|flag_s11={{{flag_s11|}}}|image_s11={{{image_s11|}}}|s11={{{s11|}}}|border_s11={{{border_s11|}}}|flag_s12={{{flag_s12|}}}|image_s12={{{image_s12|}}}|s12={{{s12|}}}|border_s12={{{border_s12|}}}|flag_s13={{{flag_s13|}}}|image_s13={{{image_s13|}}}|s13={{{s13|}}}|border_s13={{{border_s13|}}}|flag_s14={{{flag_s14|}}}|image_s14={{{image_s14|}}}|s14={{{s14|}}}|border_s14={{{border_s14|}}}|flag_s15={{{flag_s15|}}}|image_s15={{{image_s15|}}}|s15={{{s15|}}}|border_s15={{{border_s15|}}}|flag_s16={{{flag_s16|}}}|image_s16={{{image_s16|}}}|s16={{{s16|}}}|border_s16={{{border_s16|}}}|flag_s17={{{flag_s17|}}}|image_s17={{{image_s17|}}}|s17={{{s17|}}}|border_s17={{{border_s17|}}}|flag_s18={{{flag_s18|}}}|image_s18={{{image_s18|}}}|s18={{{s18|}}}|border_s18={{{border_s18|}}}|flag_s19={{{flag_s19|}}}|image_s19={{{image_s19|}}}|s19={{{s19|}}}|border_s19={{{border_s19|}}}|flag_s20={{{flag_s20|}}}|image_s20={{{image_s20|}}}|s20={{{s20|}}}|border_s20={{{border_s20|}}}|flag_s21={{{flag_s21|}}}|image_s21={{{image_s21|}}}|s21={{{s21|}}}|border_s21={{{border_s21|}}}|flag_s22={{{flag_s22|}}}|image_s22={{{image_s22|}}}|s22={{{s22|}}}|border_s22={{{border_s22|}}}}} }} | label135 = වර්තමානයේ මෙය අයත් වන්නේ | data135 = {{{today|}}} | data136 = {{#if:{{{footnote_a|}}}{{{footnote_b|}}}{{{footnote_c|}}}{{{footnote_d|}}}{{{footnote_e|}}}{{{footnote_f|}}}{{{footnote_g|}}}{{{footnote_h|}}} |<div class="ib-country-fn"><ol class="ib-country-fn-alpha"> {{#if:{{{footnote_a|}}}|<li value=1>{{{footnote_a|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_b|}}}|<li value=2>{{{footnote_b|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_c|}}}|<li value=3>{{{footnote_c|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_d|}}}|<li value=4>{{{footnote_d|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_e|}}}|<li value=5>{{{footnote_e|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_f|}}}|<li value=6>{{{footnote_f|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_g|}}}|<li value=7>{{{footnote_g|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_h|}}}|<li value=8>{{{footnote_h|}}}</li>}} </ol></div>}} | data137 = {{#if:{{{footnote1|}}}{{{footnote2|}}}{{{footnote3|}}}{{{footnote4|}}}{{{footnote5|}}}{{{footnote6|}}}{{{footnote7|}}}{{{footnote8|}}} |<div class="ib-country-fn"><ol class="ib-country-fn-num"> {{#if:{{{footnote1|}}}|<li value=1>{{{footnote1|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote2|}}}|<li value=2>{{{footnote2|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote3|}}}|<li value=3>{{{footnote3|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote4|}}}|<li value=4>{{{footnote4|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote5|}}}|<li value=5>{{{footnote5|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote6|}}}|<li value=6>{{{footnote6|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote7|}}}|<li value=7>{{{footnote7|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote8|}}}|<li value=8>{{{footnote8|}}}</li>}} </ol></div>}} | data138 = {{#if:{{{footnotes|}}}|<div class="ib-country-fn">{{{footnotes}}}{{#if:{{{footnotes2|}}}|<br>{{{footnotes2}}}}}</div>}} | belowclass = mergedtoprow noprint | below = {{#if:{{{navbar|}}}| {{navbar|{{{navbar|}}}}} }} }}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox country with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox country]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| admin_center_type | admin_center | alt_coat | alt_flag | alt_flag2 | alt_map | alt_map2 | alt_map3 | alt_symbol | anthem | anthems | antipodes | area_acre | area_data2 | area_data3 | area_footnote | area_ha | area_km2 | area_label | area_label2 | area_label3 | area_land_acre | area_land_footnote | area_land_ha | area_land_km2 | area_land_sq_mi | area_link | area_rank | area_sq_mi | area_water_acre | area_water_footnote | area_water_ha | area_water_km2 | area_water_sq_mi | regexp1 = border_[ps][%d]+ | calling_code | capital_exile | capital_type | capital | cctld | coa_size | coat_alt | common_languages | common_name | conventional_long_name | coordinates | currency_code | currency | date_end | regexp2 = date_event[%d]+ | date_format | date_post | date_pre | date_start | demonym | regexp3 = deputy[%d]+ | drives_on | DST_note | DST | empire | englishmotto | era | regexp4 = established_date[%d]+ | regexp5 = established_event[%d]+ | established | ethnic_groups_ref | ethnic_groups_year | ethnic_groups | event_end | event_post | event_pre | event_start | regexp6 = event[%d]+ | flag| flag_alt | flag_alt2 | flag_border | flag_caption | flag_caption | regexp7 = flag_[ps][%d]+ | flag_size | flag_type | flag_type_article | flag_width | flag2_border | regexp8 = footnote_[a-h] | regexp9 = footnote[%d]+ | footnotes | footnotes2 | FR_cadastre_area_km2 | FR_cadastre_area_rank | FR_cadastre_area_sq_mi | FR_foot | FR_foot2 | FR_foot3 | FR_foot4 | FR_foot5 | FR_IGN_area_km2 | FR_IGN_area_rank | FR_IGN_area_sq_mi | FR_metropole_population_estimate_rank | FR_metropole_population | FR_metropole | FR_total_population_estimate_rank | FR_total_population_estimate_year | FR_total_population_estimate | GDP_nominal_per_capita_rank | GDP_nominal_per_capita | GDP_nominal_rank | GDP_nominal_year | GDP_nominal | GDP_PPP_per_capita_rank | GDP_PPP_per_capita | GDP_PPP_rank | GDP_PPP_year | GDP_PPP | Gini_change | Gini_rank | Gini_ref | Gini_year | Gini | government_type | HDI_change | HDI_rank | HDI_ref | HDI_year | HDI | house1 | house2 | image_coat | image_flag | image_flag2 | image_map_alt | image_map_caption | image_map_size | image_map | image_map2_alt | image_map2_caption | image_map2_size | image_map2 | image_map3 | regexp10 = image_[ps][%d]+ | image_symbol | iso3166code | languages_sub | languages_type | languages | languages2_sub | languages2_type | languages2 | largest_city | largest_settlement_type | largest_settlement | regexp11 = leader_name[%d]+ | regexp12 = leader_title[%d]+ | regexp13 = leader[%d]+ | legislature | life_span | linking_name | location_map | loctext | lower_house | map_caption | map_caption2 | map_caption3 | map_width | map2_width | map3_width | membership_type | membership | micronation | motto | name | national_anthem | national_languages | national_motto | native_name | navbar | nummembers | official_languages | official_website | org_type | other_symbol_type | other_symbol | regexp14 = [ps][%d]+ | patron_saint | patron_saints | percent_water | politics_link | pop_den_footnote | population_census_rank | population_census_year | population_census | population_data2 | population_data3 | population_density_km2 | population_density_rank | population_density_sq_mi | population_estimate_rank | population_estimate_year | population_estimate | population_label2 | population_label3 | population_link | recognised_languages | recognised_national_languages | recognised_regional_languages | recognized_languages | recognized_national_languages | regexp15 = ref_area[%d]+ | regexp16 = ref_pop[%d]+ | regional_languages | recognized_regional_languages | religion_ref | religion_year | religion | regexp17 = representative[%d]+ | royal_anthem | flag_anthem | march | national_march | regional_anthem | territorial_anthem | state_anthem | sovereignty_note | sovereignty_type | regexp18 = stat_area[%d]+ | regexp19 = stat_pop[%d]+ | regexp20 = stat_year[%d]+ | status_text | status | symbol| symbol_type_article | symbol_type | symbol_width | text_symbol_type | text_symbol | time_zone_DST | time_zone | title_deputy | title_leader | title_representative | today | type_house1 | type_house2 | upper_house | utc_offset_DST | utc_offset | regexp21 = year_deputy[%d]+ | year_end | year_exile_end | year_exile_start | regexp22 = year_leader[%d]+ | regexp23 = year_representative[%d]+ | year_start}}{{main other| {{#if:{{both|{{{image_coat|}}}|{{{image_symbol|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|A]] }}{{#if:{{both|{{{alt_coat|}}}|{{{alt_symbol|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|B]] }}{{#if:{{both|{{{motto|}}}|{{{national_motto|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|C]] }}{{#if:{{both|{{{national_anthem|}}}|{{{anthem|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|D]] }}{{#if:{{both|{{{other_symbol|}}}|{{{text_symbol|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|E]] }}{{#if:{{both|{{{other_symbol_type|}}}|{{{text_symbol_type|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|F]] }}{{#if:{{both|{{{largest_city|}}}|{{{largest_settlement|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|G]] }}{{#if:{{both|{{{recognized_languages|}}}|{{{recognised_languages|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|H]] }}{{#if:{{both|{{{recognized_national_languages|}}}|{{{recognised_national_languages|}}}}}{{both|{{{recognized_regional_languages|}}}|{{{recognised_regional_languages|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|I]] }}{{#if:{{{official_languages|}}}||{{#if:{{{recognized_languages|}}}{{{recognised_languages|}}}{{{recognized_national_languages|}}}{{{recognised_national_languages|}}}{{{recognized_regional_languages|}}}{{{recognised_regional_languages|}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|J]]}} }}{{#if:{{both|{{{area_km2|}}}|{{{area_ha|}}}}}{{both|{{{area_land_km2|}}}|{{{area_land_ha|}}}}}{{both|{{{area_water_km2|}}}|{{{area_water_ha|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|K]] }}{{#if:{{both|{{{DST|}}}|{{{time_zone_DST|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|L]] }}{{#if:{{{time_zone|}}}{{{utc_offset|}}}||{{#if:{{{time_zone_DST|}}}{{{utc_offset_DST|}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|M]]}} }}{{#if:{{both|{{{sovereignty_type|}}}|{{{established|}}} }}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|O]] }}{{#if:{{{languages|}}}|{{#if:{{{languages_type|}}}||[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|P]]}} }}{{#if:{{{languages2|}}}|{{#if:{{{languages2_type|}}}||[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|P]]}} }}{{#if:{{{flag_type|}}}|[[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the flag caption or type parameters|T{{PAGENAME}}]] }}{{#if:{{{flag_caption|}}}|[[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the flag caption or type parameters|C{{PAGENAME}}]] }}{{#if:{{{symbol_type|}}}|[[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the symbol caption or type parameters|T{{PAGENAME}}]] }}{{#if:{{{symbol_caption|}}}|[[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the symbol caption or type parameters|C{{PAGENAME}}]] }}}}<!-- Tracking categories from merge with {{infobox former country}}. After all cats are empty/have been checked, these can be removed. -->{{#if:{{{status_text|}}}|{{#ifeq:{{ucfirst:{{{status|}}}}}|Colony|{{main other|[[Category:Former country articles using status text with Colony or Exile]]}}|{{#ifeq:{{ucfirst:{{{status|}}}}}|Exile|{{main other|[[Category:Former country articles using status text with Colony or Exile]]}}}}}} }}<!--End of former country tracking cats--><noinclude> {{documentation}} </noinclude> 4mzja845h3r9il5l6avc3alhxe22cn0 749063 749061 2025-06-15T17:32:17Z BuddhikaW88 37808 749063 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව |templatestyles = Template:Infobox country/styles.css | bodyclass = ib-country vcard | aboveclass = adr | above = {{#if:{{{conventional_long_name|}}}{{{native_name|}}}{{{name|}}} | {{#if:{{{conventional_long_name|}}} |<div class="fn org country-name">{{{conventional_long_name|}}}</div> }}{{#if:{{{native_name|}}}{{{name|}}} |<div class="ib-country-names"><!-- -->{{br separated entries |{{{native_name|}}} |{{#if:{{{name|}}} |<div class="ib-country-name-style fn org country-name">{{{name|}}}</div> }}}}</div> }}<!-- -->{{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes |<span class="fn org">[[ක්ෂුද්‍රදේශය]]</span> }} }} | subheader = {{#if:{{{life_span|}}} | {{{life_span}}} | {{#if:{{{year_start|}}}|{{{year_start}}}{{#if:{{{year_end|}}}|–{{{year_end}}} }} }} }} | image1 = {{#if:{{{image_coat|}}}{{{image_symbol|}}}{{{image_flag|}}}{{{image_flag2|}}} |{{infobox country/imagetable |image1a = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|suppressplaceholder={{main other||no}}|image={{{image_flag|}}}|sizedefault=125px|size={{{flag_width|{{{flag_size|}}}}}}|maxsize=250|border={{yesno |{{{flag_border|}}}|yes=yes|blank=yes}}|alt={{{alt_flag|{{{flag_alt|}}}}}}|title=Flag of {{{common_name|{{{name|{{{linking_name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}}} |image1b = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|suppressplaceholder={{main other||no}}|image={{{image_flag2|}}}|sizedefault=125px|size={{{flag_width|}}}|maxsize=250|border={{yesno |{{{flag2_border|}}}|yes=yes|blank=yes}}|alt={{{alt_flag2|{{{flag_alt2|}}}}}}}} |caption1= {{#ifexist:{{if empty |{{{flag_type_article|}}} |{{{flag|}}} | {{if empty |{{{flag_type|}}} |Flag}} of {{if empty |{{{linking_name|}}} |{{{common_name|}}} |{{{name|}}} |{{PAGENAME}} }} }} |[[{{if empty |{{{flag_type_article|}}} |{{{flag|}}} |{{if empty |{{{flag_type|}}} |Flag}} of {{if empty |{{{linking_name|}}} |{{{common_name|}}} |{{{name|}}} |{{PAGENAME}} }} }}|{{if empty |{{{flag_caption|}}} |{{{flag_type|}}} |Flag}}]] |{{if empty |{{{flag_caption|}}} |{{{flag_type|}}} |Flag}} }} |image2 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|suppressplaceholder={{main other||no}}|image={{if empty|{{{image_coat|}}}|{{{image_symbol|}}}}} |size={{{symbol_width|{{{coa_size|}}}}}}|sizedefault=85px|alt={{#if:{{{image_coat|}}}|{{{alt_coat|{{{coat_alt|}}}}}}|{{{alt_symbol|}}}}}|title={{{symbol_type|Coat of arms}}} of {{{common_name|{{{name|{{{linking_name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}}} |caption2= {{#ifexist:{{if empty |{{{symbol_type_article|}}} |{{{symbol|}}} |{{if empty |{{{symbol_type|}}} |Coat of arms}} of {{if empty |{{{linking_name|}}} |{{{common_name|}}} |{{{name|}}} |{{PAGENAME}} }} }} |[[{{if empty |{{{symbol_type_article|}}} |{{{symbol|}}} |{{if empty |{{{symbol_type|}}} |Coat of arms}} of {{if empty |{{{linking_name|}}} |{{{common_name|}}} |{{{name|}}} |{{PAGENAME}} }} }} | {{if empty |{{{symbol_type|}}} |Coat of arms}}]] |{{if empty |{{{symbol_type|}}} |Coat of arms}} }} }} }} | data1 = {{#if:{{{national_motto|}}}{{{motto|}}} |'''උද්යෝග පාඨය:&nbsp;'''{{if empty|{{{motto|}}}|{{{national_motto|}}}}}<!-- -->{{#if:{{{englishmotto|}}}|<div>{{{englishmotto}}}</div> }} }} | class2 = anthem | data2 = {{#if:{{{national_anthem|}}}{{{anthem|}}} |'''ජාතික ගීය:'''&nbsp;{{if empty|{{{national_anthem|}}}|{{{anthem|}}}}} }}{{#if:{{{anthems|}}} |'''ජාතික ගී:'''&nbsp;{{{anthems}}} }}{{#if:{{{royal_anthem|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''[[Royal anthem|රාජකීය ගීය]]:'''&nbsp;{{{royal_anthem}}}</div> }}{{#if:{{{flag_anthem|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''[[Flag anthem|ධජ ගීතය]]:'''&nbsp;{{{flag_anthem}}}</div> }}{{#if:{{{national_march|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''National march:'''&nbsp;{{{national_march}}}</div> }}{{#if:{{{territorial_anthem|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''Territorial anthem:'''&nbsp;{{{territorial_anthem}}}</div> }}{{#if:{{{regional_anthem|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''Regional anthem:'''&nbsp;{{{regional_anthem}}}</div> }}{{#if:{{{state_anthem|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''State anthem:'''&nbsp;{{{state_anthem}}}</div> }}{{#if:{{{march|}}} | <div class="ib-country-anthem">'''March:'''&nbsp;{{{march}}}</div> }} | data3 = {{#if:{{{other_symbol|}}}{{{text_symbol|}}} |{{#if:{{{other_symbol_type|}}}{{{text_symbol_type|}}} | '''{{if empty|{{{other_symbol_type|}}}|{{{text_symbol_type|}}}}}'''<br/>}}<!-- -->{{if empty|{{{other_symbol|}}}|{{{text_symbol|}}}}} }} | data4 = {{#if:{{{image_map|}}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map|}}}|size={{{map_width|{{{image_map_size|}}}}}}|upright=1.15|alt={{{alt_map|{{{image_map_alt|}}}}}}|title={{{map_caption|{{{image_map_caption|{{{common_name|{{{name|{{{linking_name|{{PAGENAME}} }}} }}} }}} හි පිහිටීම}}} }}} }}<!-- -->{{#if:{{{map_caption|{{{image_map_caption|}}}}}}|<div class="ib-country-map-caption">{{{map_caption|{{{image_map_caption|}}}}}}</div>}} }} | data5 = {{#if:{{{image_map2|}}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map2|}}}|size={{{map2_width|{{{image_map2_size|}}}}}}|upright=1.15|alt={{{alt_map2|{{{image_map2_alt|}}}}}}|title={{{map_caption2|{{{image_map2_caption|{{{common_name|{{{name|{{{linking_name|{{PAGENAME}} }}} }}} }}} හි පිහිටීම }}} }}} }}<!-- -->{{#if:{{{map_caption2|{{{image_map2_caption|}}}}}}|<div class="ib-country-map-caption">{{{map_caption2|{{{image_map2_caption|}}}}}}</div>}} }} | label6 = තත්ත්වය | data6 = {{#if:{{{status|}}}|{{Infobox country/status text|status={{{status|}}}|status_text={{{status_text|}}}|empire={{{empire|}}}|year_end={{{year_end|}}}|year_exile_start={{{year_exile_start|}}}|year_exile_end={{{year_exile_end|}}} }} }} | label7 = පිහිටුම | data7 = {{{loctext|}}} | label8 = {{#if:{{{capital_type|}}} | {{{capital_type}}} | අගනුවර }}{{#ifeq: {{#ifeq:{{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}}|capital |capital<!-- -->|{{#switch:{{{capital}}} | [[{{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}}]] = capital | {{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}} = capital | not capital }}<!-- -->}}|capital <!-- (#ifeq:)-->|<!------------------------------------------ capital is largest_city/_settlement: ------------------------------------------- --><div class="ib-country-largest">සහ {{{largest_settlement_type|විශාලතම නගරය}}}</div> }} | data8 = {{#if:{{{capital|}}}|{{{capital}}}{{#if:{{{coordinates|}}}|<br/>{{#invoke:Coordinates|coordinsert|{{{coordinates}}}|type:city}}}} }} | rowclass9 = {{#if:{{{capital|}}}|mergedrow}} | label9 = විප්‍රවාසයෙහි-අගනුවර | data9 = {{#ifexist:{{{capital_exile|}}}|[[{{{capital_exile|}}}]]|{{{capital_exile|}}}}} | rowclass10 = {{#if:{{{capital|}}}|mergedrow}} | label10 = {{#if:{{{admin_center_type|}}}| {{{admin_center_type}}} | Administrative&nbsp;center }} | data10 = {{#switch:{{{admin_center|}}} |capital | = |[[{{{capital|}}}]] = |{{{capital|}}} = |#default = {{{admin_center}}}{{#if:{{{capital|}}}||{{#if:{{{coordinates|}}}|<br/>{{#invoke:Coordinates|coordinsert|{{{coordinates}}}|type:city}}}} }} }} | rowclass11 = {{#if:{{{capital|}}}{{{admin_center|}}}|mergedbottomrow}} | label11 = විශාලතම {{{largest_settlement_type|නගරය}}} | data11 = {{#ifeq: {{#ifeq:{{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}}|capital |capital<!-- -->|{{#switch:{{{capital}}} | [[{{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}}]] = capital | {{{largest_city|}}}{{{largest_settlement|}}} = capital | අගනුවර නොවේ }}<!-- -->}}|capital <!-- (#ifeq:)-->|<!-- nothing already appears above --> | {{if empty| {{{largest_city|}}} | {{{largest_settlement|}}} }} }} | rowclass12 = mergedtoprow | label12 = නිල&nbsp;භාෂා(ව) | data12 = {{{official_languages|}}} | rowclass13 = mergedrow | label13 = <span class="ib-country-lang">{{#if:{{{recognized_languages|}}}|Recognized|Recognised}}&nbsp;භාෂා(ව)</span> | data13 = {{if empty| {{{recognized_languages|}}} | {{{recognised_languages|}}} }} | rowclass14 = mergedrow | label14 = <span class="ib-country-lang">{{#if:{{{recognized_national_languages|}}}|පිළිගත්|පිළිගත්}} ජාතික&nbsp;භාෂා(ව)</span> | data14 = {{if empty| {{{recognized_national_languages|}}} | {{{recognised_national_languages|}}} | {{{national_languages|}}} }} | rowclass15 = mergedrow | label15 = <span class="ib-country-lang">{{#if:{{{recognized_regional_languages|}}}|පිළිගත්|පිළිගත්}} ප්‍රාදේශීය&nbsp;භාෂා(ව)</span> | data15 = {{if empty| {{{recognized_regional_languages|}}} | {{{recognised_regional_languages|}}} | {{{regional_languages|}}} }} | label16 = පොදු&nbsp;භාෂා(ව) | data16 = {{{common_languages|}}} | rowclass17 = {{#ifeq:{{{languages2_sub|}}}|yes |{{#ifeq:{{{languages_sub|}}}|yes |mergedrow}} |{{#ifeq:{{{languages_sub|}}}|yes |mergedbottomrow}} }} | label17 ={{#ifeq:{{{languages_sub|}}}|yes |<div class="ib-country-lang">{{if empty| {{{languages_type|}}} | වෙනත්&nbsp;භාෂා }}</div> |{{if empty| {{{languages_type|}}} | වෙනත්&nbsp;භාෂා }} }} | data17 = {{{languages|}}} | rowclass18 = {{#ifeq:{{{languages2_sub|}}}|yes |mergedbottomrow}} | label18 = {{#ifeq:{{{languages2_sub|}}}|yes |<div class="ib-country-lang">{{if empty|{{{languages2_type|}}} | වෙනත්&nbsp;භාෂා }}</div> |{{if empty|{{{languages2_type|}}} | වෙනත්&nbsp;භාෂා }} }} | data18 = {{{languages2|}}} | label19 = [[Ethnic group|ජනවාර්ගික&nbsp;කණ්ඩායම්]] <!-- -->{{#if:{{{ethnic_groups_year|}}} |<div class="ib-country-ethnic"> ({{{ethnic_groups_year}}}){{{ethnic_groups_ref|}}}</div>|<div class="ib-country-ethnic">{{{ethnic_groups_ref|}}}</div>}} | data19 = {{{ethnic_groups|}}} | label20 = ආගම <!-- -->{{#if:{{{religion_year|}}} |<div class="ib-country-religion"> ({{{religion_year}}}){{{religion_ref|}}}</div>|<div class="ib-country-religion">{{{religion_ref|}}}</div>}} | data20 = {{{religion|}}} | label21 = [[Demonym|ජාති නාම(ය)]] | data21 = {{#if:{{{demonym|}}} |{{#ifexist:{{{demonym}}} people | [[{{{demonym}}} people|{{{demonym}}}]] | {{{demonym}}} }} }} | label22 = Type | data22 = {{{org_type|}}} | label23 = {{if empty|{{{membership_type|}}} | සාමාජිකත්වය }} | data23 = {{{membership|}}} | label24 = {{#if:{{{government_type|}}} | {{#if:{{{politics_link|}}} | [[{{{politics_link}}}|{{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Organizational structure|රජය}}]]<!-- -->| {{#ifexist:Politics of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}} | [[Politics of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}|{{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Organizational structure|රජය}}]]<!-- -->| {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Organizational structure|රජය}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}} | data24 = {{{government_type|}}} | header25 = {{#if:{{{government_type|}}} || {{#if:{{{leader_title1|}}}{{{leader_name1|}}} | {{#if:{{{name|}}}{{{membership|}}} | <!--template being used for geopolitical org:-->නායකයෝ | <!--template being used for country/territory: -->රජය }} }} }} | rowclass26 = mergedrow | data26 = {{#if:{{{leader_name1|}}}|{{Infobox country/multirow|{{{leader_title1|}}} |{{{leader_name1|}}} |{{{leader_title2|}}} |{{{leader_name2|}}} |{{{leader_title3|}}} |{{{leader_name3|}}} |{{{leader_title4|}}} |{{{leader_name4|}}} |{{{leader_title5|}}} |{{{leader_name5|}}} |{{{leader_title6|}}} |{{{leader_name6|}}} |{{{leader_title7|}}} |{{{leader_name7|}}} |{{{leader_title8|}}} |{{{leader_name8|}}} |{{{leader_title9|}}} |{{{leader_name9|}}} |{{{leader_title10|}}} |{{{leader_name10|}}} |{{{leader_title11|}}} |{{{leader_name11|}}} |{{{leader_title12|}}} |{{{leader_name12|}}} |{{{leader_title13|}}} |{{{leader_name13|}}} |{{{leader_title14|}}} |{{{leader_name14|}}} |{{{leader_title15|}}} |{{{leader_name15|}}} }} }} | rowclass27 = mergedrow | label27 = {{#if:{{{title_leader|}}}| {{{title_leader}}} }} | data27 = {{#if:{{{title_leader|}}}|&nbsp;}} | rowclass28 = mergedrow | data28 = {{#if:{{{year_leader1|}}} | {{Infobox country/multirow|{{{year_leader1|}}} |{{{leader1|}}} |{{{year_leader2|}}} |{{{leader2|}}} |{{{year_leader3|}}} |{{{leader3|}}} |{{{year_leader4|}}} |{{{leader4|}}} |{{{year_leader5|}}} |{{{leader5|}}} |{{{year_leader6|}}} |{{{leader6|}}} |{{{year_leader7|}}} |{{{leader7|}}} |{{{year_leader8|}}} |{{{leader8|}}} |{{{year_leader9|}}} |{{{leader9|}}} |{{{year_leader10|}}} |{{{leader10|}}} |{{{year_leader11|}}} |{{{leader11|}}}|{{{year_leader12|}}} |{{{leader12|}}}|{{{year_leader13|}}} |{{{leader13|}}}|{{{year_leader14|}}} |{{{leader14|}}}|{{{year_leader15|}}} |{{{leader15|}}} }} }} | rowclass29 = mergedrow | label29 = {{#if:{{{title_representative|}}}| {{{title_representative}}} }} | data29 = {{#if:{{{title_representative|}}}|&nbsp;}} | rowclass30 = mergedrow | data30 = {{#if:{{{year_representative1|}}}|{{Infobox country/multirow|{{{year_representative1|}}} |{{{representative1|}}} |{{{year_representative2|}}} |{{{representative2|}}} |{{{year_representative3|}}} |{{{representative3|}}} |{{{year_representative4|}}} |{{{representative4|}}} |{{{year_representative5|}}} |{{{representative5|}}}|{{{year_representative6|}}} |{{{representative6|}}}|{{{year_representative7|}}} |{{{representative7|}}}|{{{year_representative8|}}} |{{{representative8|}}} }} }} | rowclass31 = mergedrow | label31 = {{#if:{{{title_deputy|}}}|{{{title_deputy}}} }} | data31 = {{#if:{{{title_deputy|}}}|&nbsp;}} | rowclass32 = mergedrow | data32 = {{#if:{{{year_deputy1|}}}|{{Infobox country/multirow|{{{year_deputy1|}}} |{{{deputy1|}}} |{{{year_deputy2|}}} |{{{deputy2|}}} |{{{year_deputy3|}}} |{{{deputy3|}}} |{{{year_deputy4|}}} |{{{deputy4|}}} |{{{year_deputy5|}}} |{{{deputy5|}}} |{{{year_deputy6|}}} |{{{deputy6|}}}|{{{year_deputy7|}}} |{{{deputy7|}}}|{{{year_deputy8|}}} |{{{deputy8|}}}|{{{year_deputy9|}}} |{{{deputy9|}}}|{{{year_deputy10|}}} |{{{deputy10|}}}|{{{year_deputy11|}}} |{{{deputy11|}}}|{{{year_deputy12|}}} |{{{deputy12|}}}|{{{year_deputy13|}}} |{{{deputy13|}}}|{{{year_deputy14|}}} |{{{deputy14|}}}|{{{year_deputy15|}}} |{{{deputy15|}}} }} }} | label40 = ව්‍යවස්ථාදායකය | data40 = {{{legislature|}}} | rowclass41 = mergedrow | label41 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{#if:{{{type_house1|}}}|{{{type_house1}}}|[[Upper house|උත්තර මන්ත්‍රී මණ්ඩලය]]}}</div> | data41 = {{{upper_house|{{{house1|}}}}}} | rowclass42 = mergedbottomrow | label42 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{#if:{{{type_house2|}}}|{{{type_house2}}}|[[Lower house|පහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය]]}}</div> | data42 = {{{lower_house|{{{house2|}}}}}} | rowclass43 = {{#if:{{{established_event1|}}} |mergedtoprow}} | header43 = {{#if:{{{established_event1|}}}{{{sovereignty_type|}}} |{{#if:{{{sovereignty_type|}}} | {{{sovereignty_type}}}<!-- -->{{#if:{{{sovereignty_note|}}} |&nbsp;<div class="ib-country-sovereignty">{{{sovereignty_note}}}</div>}} | {{#if:{{{established|}}}| | Establishment }} }} }} | label44 = පිහිටුවීම | data44 = {{#if:{{{sovereignty_type|}}} | |{{{established|}}} }} | label45 = {{#if:{{{era|}}}|Historical era|ඉතිහාසය}} | data45 = {{#if:{{{era|}}} |{{#ifexist:{{{era|}}}|[[{{{era}}}]]|{{{era}}}}} | {{#if:{{{date_start|}}}{{{year_start|}}}|&nbsp;}}}} | rowclass46 = {{#if:{{{established_event1|}}} |mergedrow |mergedbottomrow}} | data46 = {{#if:{{{established_date1|}}}|{{Infobox country/multirow |{{{established_event1|}}} |{{{established_date1||}}} |{{{established_event2|}}} |{{{established_date2||}}} |{{{established_event3|}}} |{{{established_date3|}}} |{{{established_event4|}}} |{{{established_date4|}}} |{{{established_event5|}}} |{{{established_date5|}}} |{{{established_event6|}}} |{{{established_date6|}}} |{{{established_event7|}}} |{{{established_date7|}}} |{{{established_event8|}}} |{{{established_date8|}}} |{{{established_event9|}}} |{{{established_date9|}}} |{{{established_event10|}}} |{{{established_date10|}}} |{{{established_event11|}}} |{{{established_date11|}}} |{{{established_event12|}}} |{{{established_date12|}}} |{{{established_event13|}}} |{{{established_date13|}}} |{{{established_event14|}}} |{{{established_date14|}}} |{{{established_event15|}}} |{{{established_date15|}}} |{{{established_event16|}}} |{{{established_date16|}}} |{{{established_event17|}}} |{{{established_date17|}}} |{{{established_event18|}}} |{{{established_date18|}}} |{{{established_event19|}}} |{{{established_date19|}}} |{{{established_event20|}}} |{{{established_date20|}}} }} }} | rowclass47 = {{#if:{{{date_start|}}}{{{year_start|}}} |mergedrow |mergedbottomrow}} | data47 = {{#if:{{{date_start|}}}{{{year_start|}}}|{{Infobox country/multirow |{{{event_pre|}}} |{{{date_pre|}}} |{{if empty|{{{event_start|}}}|Established}} |{{{date_start|}}} {{{year_start|}}} |{{{event1|}}} |{{{date_event1|}}} |{{{event2|}}} |{{{date_event2|}}} |{{{event3|}}} |{{{date_event3|}}} |{{{event4|}}} |{{{date_event4|}}} |{{{event5|}}} |{{{date_event5|}}} |{{{event6|}}} |{{{date_event6|}}}|{{{event7|}}} |{{{date_event7|}}}|{{{event8|}}} |{{{date_event8|}}}|{{{event9|}}} |{{{date_event9|}}}|{{{event10|}}} |{{{date_event10|}}} |{{if empty|{{{event_end|}}}|අහෝසි කළේ}} |{{{date_end|}}} {{{year_end|}}} |{{{event_post|}}} |{{{date_post|}}} }} }} | rowclass60 = mergedtoprow | header60 = {{#if:{{{area_km2|}}}{{{area_ha|}}}{{{area_sq_mi|}}}{{{area_acre|}}}{{{area_land_km2|}}}{{{area_land_ha|}}}{{{area_land_sq_mi|}}}{{{area_land_acre|}}}{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_sq_mi|}}}{{{area_water_acre|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}} | {{#if:{{{area_link|}}} | [[{{{area_link}}}|වර්ග ප්‍රමාණය {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|claimed|}}]] | {{#ifexist:Geography of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}} | [[Geography of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}|වර්ග ප්‍රමාණය {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|claimed|}}]] | වර්ග ප්‍රමාණය {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|claimed|}}<!-- -->}}<!-- -->}} }} | rowclass61 = {{#if:{{{area_land_km2|}}}{{{area_land_ha|}}}{{{area_land_sq_mi|}}}{{{area_land_acre|}}}{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_sq_mi|}}}{{{area_water_acre|}}}{{{FR_metropole|}}}{{{area_label2|}}}{{{area_label3|}}}{{{percent_water|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label61 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{area_label|සම්පූර්ණ}}}{{{FR_foot4|}}}</div> | data61 = {{#if:{{{area_km2|}}}{{{area_ha|}}}{{{area_sq_mi|}}}{{{area_acre|}}} |{{#if:{{{area_km2|}}}{{{area_sq_mi|}}} |{{convinfobox|{{{area_km2|}}}|km2|{{{area_sq_mi|}}}|sqmi|abbr=on}} |{{#if:{{{area_ha|}}}{{{area_acre|}}} |{{convinfobox|{{{area_ha|}}}|ha|{{{area_acre|}}}|acre|abbr=on}} }} }}{{{area_footnote|}}}{{#if:{{{area_rank|}}} |&#32;([[List of countries and dependencies by area|{{{area_rank}}}]]) }} }} | rowclass62 = {{#if:{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_sq_mi|}}}{{{area_water_acre|}}}{{{FR_metropole|}}}{{{area_label2|}}}{{{area_label3|}}}{{{percent_water|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label62 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;Land</div> | data62 = {{#if:{{{area_land_km2|}}}{{{area_land_ha|}}}{{{area_land_sq_mi|}}}{{{area_land_acre|}}} |{{#if:{{{area_land_km2|}}}{{{area_land_sq_mi|}}} |{{convinfobox|{{{area_land_km2|}}}|km2|{{{area_land_sq_mi|}}}|sqmi|abbr=on}} |{{#if:{{{area_land_ha|}}}{{{area_land_acre|}}} |{{convinfobox|{{{area_land_ha|}}}|ha|{{{area_land_acre|}}}|acre|abbr=on}} }} }}{{{area_land_footnote|}}} }} | rowclass63 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{area_label2|}}}{{{area_label3|}}}{{{percent_water|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label63 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ජලය</div> | data63 = {{#if:{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_sq_mi|}}}{{{area_water_acre|}}} |{{#if:{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_sq_mi|}}} |{{convinfobox|{{{area_water_km2|}}}|km2|{{{area_water_sq_mi|}}}|sqmi|abbr=on}} |{{#if:{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_acre|}}} |{{convinfobox|{{{area_water_ha|}}}|ha|{{{area_water_acre|}}}|acre|abbr=on}} }} }}{{{area_water_footnote|}}} }} | rowclass64 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{area_label2|}}}{{{area_label3|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label64 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ජලය&nbsp;(%)</div> | data64 = {{{percent_water|}}} | rowclass65 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{area_label3|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label65 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{area_label2|}}}</div> | data65 = {{#if:{{{area_label2|}}}| {{{area_data2|}}} }} | rowclass66 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{stat_area1|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label66 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{area_label3|}}}</div> | data66 = {{#if:{{{area_label3|}}}| {{{area_data3|}}} }} | rowclass67 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{stat_area2|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label67 = {{{stat_year1|}}}{{{ref_area1|}}} | data67 = {{#if: {{{stat_area1|}}} | {{convinfobox|{{{stat_area1|}}}|km2||sqmi}} }} | rowclass68 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{stat_area3|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label68 = {{{stat_year2|}}}{{{ref_area2|}}} | data68 = {{#if: {{{stat_area2|}}} | {{convinfobox|{{{stat_area2|}}}|km2||sqmi}} }} | rowclass69 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{stat_area4|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label69 = {{{stat_year3|}}}{{{ref_area3|}}} | data69 = {{#if: {{{stat_area3|}}} | {{convinfobox|{{{stat_area3|}}}|km2||sqmi}} }} | rowclass70 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}{{{stat_area5|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label70 = {{{stat_year4|}}}{{{ref_area4|}}} | data70 = {{#if: {{{stat_area4|}}} | {{convinfobox|{{{stat_area4|}}}|km2||sqmi}} }} | rowclass71 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}} | label71 = {{{stat_year5|}}}{{{ref_area5|}}} | data71 = {{#if: {{{stat_area5|}}} | {{convinfobox|{{{stat_area5|}}}|km2||sqmi}} }} | rowclass72 = mergedrow | label72 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{FR_metropole}}}</div> | data72 = {{#if:{{{FR_metropole|}}}| <nowiki /> }} | rowclass73 = mergedrow | label73 = <div class="ib-country-fake-li2">•&nbsp;[[Institut Géographique National|IGN]]{{{FR_foot2|}}}</div> | data73 = {{#if:{{{FR_metropole|}}} |{{#if:{{{FR_IGN_area_km2|}}}{{{FR_IGN_area_sq_mi|}}} |{{convinfobox|{{{FR_IGN_area_km2|}}}|km2|{{{FR_IGN_area_sq_mi|}}}|sqmi|abbr=on}}{{#if:{{{FR_IGN_area_rank|}}}|&#32;([[List of countries and dependencies by area|{{{FR_IGN_area_rank|}}}]])}} }} }} | rowclass89 = mergedbottomrow | label89 = <div class="ib-country-fake-li2">•&nbsp;[[Cadastre]]{{{FR_foot3|}}}</div> | data89 = {{#if:{{{FR_metropole|}}} |{{#if:{{{FR_cadastre_area_km2|}}}{{{FR_cadastre_area_sq_mi|}}} | {{convinfobox|{{{FR_cadastre_area_km2|}}}|km2|{{{FR_cadastre_area_sq_mi|}}}|sqmi|abbr=on}}{{#if:{{{FR_cadastre_area_rank|}}}|&#32;([[List of countries and dependencies by area|{{{FR_cadastre_area_rank|}}}]])}} }} }} | rowclass90 = mergedtoprow | header90 = {{#if:{{{population_estimate|}}}{{{population_census|}}}{{{FR_metropole_population|}}}{{{stat_pop1|}}}{{{stat_pop2|}}}{{{stat_pop3|}}}{{{stat_pop4|}}}{{{stat_pop5|}}} |{{#if:{{{population_link|}}} | {{#ifeq:{{{population_link}}}|no|Population|[[{{{population_link}}}|ජනගහණය]]}}<!-- -->| {{#ifexist:Demographics of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}} | [[Demographics of {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}|ජනගහණය]]<!-- -->| ජනගහණය<!-- -->}}<!-- -->}} }} | rowclass91 = mergedrow | label91 = <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{#if:{{{population_estimate_year|}}} |{{{population_estimate_year}}} ඇස්තමේන්තුව|ඇස්තමේන්තුව}}</div> | data91 = {{#if:{{{population_estimate|}}} |{{{population_estimate}}}<!-- -->{{#if:{{{population_estimate_rank|}}} |&#32;([[List of countries and dependencies by population|{{{population_estimate_rank}}}]])}} }} | rowclass92 = mergedrow | label92= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{population_label2|}}}</div> | data92= {{#if:{{{population_label2|}}}|{{{population_data2|}}}}} | rowclass93= mergedrow | label93= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{population_label3|}}}</div> | data93= {{#if:{{{population_label3|}}}|{{{population_data3|}}}}} | rowclass94= mergedrow | data94= {{#if:{{{stat_pop1|}}}{{{stat_pop2|}}}{{{stat_pop3|}}}{{{stat_pop4|}}}{{{stat_pop5|}}}|{{infobox country/multirow|{{{stat_year1|}}}{{{ref_pop1|}}} |{{{stat_pop1|}}}|{{{stat_year2|}}}{{{ref_pop2|}}} |{{{stat_pop2|}}}|{{{stat_year3|}}}{{{ref_pop3|}}} |{{{stat_pop3|}}}|{{{stat_year4|}}}{{{ref_pop4|}}} |{{{stat_pop4|}}}|{{{stat_year5|}}}{{{ref_pop5|}}} |{{{stat_pop5|}}} }} }} | rowclass95= mergedrow | label95= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{#if:{{{population_census_year|}}} |{{{population_census_year}}}&nbsp;ජන සංගණනය|ජන සංගණනය}}</div> | data95= {{#if:{{{population_census|}}} |{{{population_census}}}<!-- -->{{#if:{{{population_census_rank|}}} |&#32;([[List of countries and dependencies by population|{{{population_census_rank}}}]])}} }} | rowclass96= mergedrow | label96 = {{#if:{{{FR_metropole_population|}}}|{{#if:{{{FR_total_population_estimate_year|}}}|{{nobold|1=&nbsp;({{{FR_total_population_estimate_year}}})}}}}}} | data96 = {{#if:{{{FR_metropole_population|}}}|{{#if:{{{FR_total_population_estimate_year|}}}|<nowiki />}}}} | rowclass97 = mergedrow | label97= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;Total{{{FR_foot|}}}</div> | data97= {{#if:{{{FR_metropole_population|}}}|{{#if:{{{FR_total_population_estimate|}}} |{{{FR_total_population_estimate}}}{{#if:{{{FR_total_population_estimate_rank|}}}|&#32;([[List of countries by population in 2005|{{{FR_total_population_estimate_rank}}}]])}} }} }} | rowclass98 = mergedrow | label98= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;{{{FR_metropole}}}</div> | data98= {{#if:{{{FR_metropole_population|}}}|{{{FR_metropole_population}}}{{#if:{{{FR_metropole_population_estimate_rank|}}} |&#32;([[List of countries by population in 2005|{{{FR_metropole_population_estimate_rank}}}]])}} }} | rowclass99 = mergedbottomrow | label99= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ජන ඝණත්වය{{{FR_foot5|}}}</div> | data99= {{#if:{{{population_density_km2|}}}{{{population_density_sq_mi|}}} | {{convinfobox|{{{population_density_km2|}}}|/km2|{{{population_density_sq_mi|}}}|/sqmi|1|abbr=on}}{{{pop_den_footnote|}}}<!-- -->{{#if:{{{population_density_rank|}}} |&#32;([[List of countries and dependencies by population density|{{{population_density_rank}}}]])}} }} | rowclass100 = {{#if:{{{population_estimate|}}}{{{population_census|}}}{{{FR_metropole_population|}}}|mergedbottomrow|mergedtoprow}} | label100 = Membership | data100= {{{nummembers|}}} | rowclass101= mergedtoprow | label101= {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Claimed|}} [[දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය|දදේනි]]&nbsp;{{nobold|([[ක්‍රය ශක්ති සාම්‍යය|ක්‍රශසා]])}} | data101= {{#if:{{{GDP_PPP|}}}{{{GDP_PPP_per_capita|}}} |{{#if:{{{GDP_PPP_year|}}} |{{{GDP_PPP_year}}}&nbsp;}}ඇස්තමේන්තුව }} | rowclass102= mergedrow | label102= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;සම්පූර්ණ</div> | data102= {{#if:{{{GDP_PPP|}}} |{{{GDP_PPP}}}<!-- -->{{#if:{{{GDP_PPP_rank|}}} |&#32;([[List of countries by GDP (PPP)|{{{GDP_PPP_rank}}}]])}} }} | rowclass103= mergedbottomrow | label103= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ඒක පුද්ගල</div> | data103= {{#if:{{{GDP_PPP_per_capita|}}} |{{{GDP_PPP_per_capita}}}<!-- -->{{#if:{{{GDP_PPP_per_capita_rank|}}} |&#32;([[List of countries by GDP (PPP) per capita|{{{GDP_PPP_per_capita_rank}}}]])}} }} | rowclass104= mergedtoprow | label104= {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Claimed|}} [[දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය|දදේනි]]&nbsp;{{nobold|(නාමික)}} | data104= {{#if:{{{GDP_nominal|}}}{{{GDP_nominal_per_capita|}}} |{{#if:{{{GDP_nominal_year|}}} |{{{GDP_nominal_year}}}&nbsp;}}ඇස්තමේන්තුව }} | rowclass105= mergedrow | label105= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;සම්පූර්ණ</div> | data105= {{#if:{{{GDP_nominal|}}} |{{{GDP_nominal}}}<!-- -->{{#if:{{{GDP_nominal_rank|}}} |&#32;([[List of countries by GDP (nominal)|{{{GDP_nominal_rank}}}]])}} }} | rowclass106= mergedbottomrow | label106= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ඒක පුද්ගල</div> | data106= {{#if:{{{GDP_nominal_per_capita|}}} | {{{GDP_nominal_per_capita}}}<!-- -->{{#if:{{{GDP_nominal_per_capita_rank|}}} |&#32;([[List of countries by GDP (nominal) per capita|{{{GDP_nominal_per_capita_rank}}}]])}} }} | label107= [[ගිනි_සංගුණකය|ගිනි]]{{#if:{{{Gini_year|}}} |&nbsp;{{nobold|1=({{{Gini_year}}})}}}} | data107= {{#if:{{{Gini|}}} | {{#switch:{{{Gini_change|}}} |increase = {{increaseNegative}}&nbsp;<!-- -->|decrease = {{decreasePositive}}&nbsp;<!-- -->|steady = {{steady}}&nbsp;<!-- -->}}{{{Gini}}}{{{Gini_ref|}}}<br/><!-- ---------Evaluate and add Gini category:---------- -->{{nowrap|1=<!-- -->{{#iferror:<!-- -->{{#ifexpr:{{{Gini}}}>100 <!-- -->| {{error|Error: Gini value above 100}}<!--Handled by outer #iferror, not visible to users--><!-- -->| {{#ifexpr:{{{Gini}}}>=60 |{{color|red|ඉතා ඉහළ}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{Gini}}}>=46 <!-- -->| {{color|darkred|ඉහළ}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{Gini}}}>=30 <!-- -->| {{color|orange|මධ්‍යම}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{Gini}}}>=0 <!-- -->| {{color|forestgreen|පහළ}}<!-- -->| {{error|දෝෂය:Gini අගය 0 ට අඩුය}}<!--Handled by outer #iferror, not visible to users--><!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->| {{error|දෝෂය: අනීතික Gini අගය}}{{#ifeq: {{NAMESPACE}} | {{ns:0}} | [[ප්‍රවර්ගය:නඩත්තුව අවශ්‍ය රටවල් ලිපි]] }}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -----------Add Gini_rank (if supplied):---------- -->{{#if:{{{Gini_rank|}}} |&nbsp;·&nbsp;[[ආදායම් සමතාවය අනුව රටවල් ලැයිස්තුව|{{{Gini_rank}}}]]<!-- -->}}<!-- -->}} | label108= [[මානව සංවර්ධන දර්ශකය|මාසද]]{{#if:{{{HDI_year|}}} |&nbsp;{{nobold|1=({{{HDI_year}}})}}}} | data108= {{#if:{{{HDI|}}} | {{#switch:{{{HDI_change|}}} |increase = {{increase}}&nbsp;<!-- -->|decrease = {{decrease}}&nbsp;<!-- -->|steady = {{steady}}&nbsp;<!-- -->}}{{{HDI}}}{{{HDI_ref|}}}<br/><!-- ---------Evaluate and add HDI category:--------- -->{{nowrap|1=<!-- -->{{#iferror:<!-- -->{{#ifexpr:{{{HDI}}}>1 <!-- -->| {{error|දෝෂය: HDI අගය 1 ට වඩා වැඩිය}}<!--Handled by outer #iferror, not visible to users--><!-- -->| {{#ifexpr:{{{HDI}}}>0.799 <!-- -->| {{color|darkgreen|ඉතා ඉහළ}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{HDI}}}>0.699 <!-- -->| {{color|forestgreen|ඉහළ}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{HDI}}}>0.549 <!-- -->| {{color|orange|මධ්‍යම}}<!-- -->| {{#ifexpr:{{{HDI}}}>=0.000<!-- -->| {{color|red|පහළ}}<!-- -->| {{error|දෝෂය: HDI අගය 0 ට වඩා අඩුය}}<!--Handled by outer #iferror, not visible to users--><!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->| {{error|දෝෂය: අනීතික HDI අගය}}{{#ifeq: {{NAMESPACE}} | {{ns:0}} | [[ප්‍රවර්ගය:නඩත්තුව අවශ්‍ය රටවල් ලිපි]] }}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- ----------Add HDI_rank (if supplied):----------- -->{{#if:{{{HDI_rank|}}} |&nbsp;·&nbsp;[[මානව සංවර්ධන දර්ශකය අනුව රටවල් ලැයිස්තුව|{{{HDI_rank}}}]]<!-- -->}}<!-- -->}} | label109= {{#ifeq:{{{micronation|}}}|yes|Purported currency|ව්‍යවහාර මුදල}} | data109= {{#if:{{{currency|}}} | {{{currency}}} {{#if:{{{currency_code|}}} |([[ISO 4217|{{{currency_code}}}]])}} }} | rowclass119= {{#if:{{{utc_offset_DST|}}}{{{DST_note|}}} |mergedtoprow}} | label119= වේලා කලාපය | data119= {{#if:{{{utc_offset|}}} |{{nowrap|[[සමායෝජිත විශ්ව වේලාව|UTC]]{{{utc_offset}}}}} {{#if:{{{time_zone|}}}|({{{time_zone}}})}} |{{{time_zone|}}} }} | rowclass120= {{#if:{{{DST_note|}}} |mergedrow |mergedbottomrow}} | label120= <div class="ib-country-fake-li">•&nbsp;ගිම්හාන&nbsp;([[Daylight saving time|DST]])</div> | data120= {{#if:{{{utc_offset_DST|}}} |{{nowrap|[[සමායෝජිත විශ්ව වේලාව|UTC]]{{{utc_offset_DST}}}}} {{#if:{{{time_zone_DST|}}}|({{{time_zone_DST}}})|{{#if:{{{DST|}}}|({{{DST}}})}}}} |{{#if:{{{time_zone_DST|}}}|{{{time_zone_DST}}}|{{{DST|}}}}} }} | rowclass121= mergedbottomrow | label121= <nowiki /> | data121= {{{DST_note|}}} | label122 = [[Antipodes|ප්‍රතිවිරුද්ධ දේශ]] | data122= {{{antipodes|}}} | label123 = දින ආකෘති | data123= {{{date_format|}}} | label125= [[Left- and right-hand traffic|රිය ධාවන මං තීරුව]] | data125= {{#if:{{{drives_on|}}} | {{lcfirst:{{{drives_on}}}}} }} | label126= {{#if:{{{calling_code|}}} |{{#ifexist:Telephone numbers in {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}} | [[Telephone numbers in {{{linking_name|{{{common_name|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}}}}}}|ඇමතුම් කේතය]] | ඇමතුම් කේතය }} }} | data126= {{{calling_code|}}} | label127= [[ISO 3166|ISO 3166 code]] | data127= {{#switch:{{{iso3166code|}}} |omit = <!--(do nothing)--> | = <!--if iso3166code is not supplied: -->{{#if:{{{common_name|}}} | {{#if:{{ISO 3166 code|{{{common_name}}}|nocat=true}} | [[ISO 3166-2:{{ISO 3166 code|{{{common_name}}}}}|{{ISO 3166 code|{{{common_name}}}}}]] }} }} |#default = [[ISO 3166-2:{{uc:{{{iso3166code}}}}}|{{uc:{{{iso3166code}}}}}]] }} | label128= [[Country code top-level domain|අන්තර්ජාල TLD]] | data128= {{{cctld|}}} | data129 = {{#if:{{{official_website|}}} |<div class="ib-country-website">'''වෙබ් අඩවිය'''<br/>{{{official_website}}}</div> }} | data130= {{#if:{{{image_map3|{{{location_map|}}}}}} | {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map3|{{{location_map|}}}}}}|size={{{map3_width|}}}|upright=1.15|alt={{{alt_map3|}}}|title={{{common_name|{{{name|{{{linking_name|{{PAGENAME}} }}} }}} }}} හි පිහිටීම}}<!-- -->{{#if:{{{map_caption3|}}}|<div class="ib-country-map-caption3">{{{map_caption3|}}}</div>}} }} | data134 = {{#if:{{{p1|}}}{{{s1|}}} |{{Infobox country/formernext|flag_p1={{{flag_p1|}}}|image_p1={{{image_p1|}}}|p1={{{p1|}}}|border_p1={{{border_p1|}}}|flag_p2={{{flag_p2|}}}|image_p2={{{image_p2|}}}|p2={{{p2|}}}|border_p2={{{border_p2|}}}|flag_p3={{{flag_p3|}}}|image_p3={{{image_p3|}}}|p3={{{p3|}}}|border_p3={{{border_p3|}}}|flag_p4={{{flag_p4|}}}|image_p4={{{image_p4|}}}|p4={{{p4|}}}|border_p4={{{border_p4|}}}|flag_p5={{{flag_p5|}}}|image_p5={{{image_p5|}}}|p5={{{p5|}}}|border_p5={{{border_p5|}}}|flag_p6={{{flag_p6|}}}|image_p6={{{image_p6|}}}|p6={{{p6|}}}|border_p6={{{border_p6|}}}|flag_p7={{{flag_p7|}}}|image_p7={{{image_p7|}}}|p7={{{p7|}}}|border_p7={{{border_p7|}}}|flag_p8={{{flag_p8|}}}|image_p8={{{image_p8|}}}|p8={{{p8|}}}|border_p8={{{border_p8|}}}|flag_p9={{{flag_p9|}}}|image_p9={{{image_p9|}}}|p9={{{p9|}}}|border_p9={{{border_p9|}}}|flag_p10={{{flag_p10|}}}|image_p10={{{image_p10|}}}|p10={{{p10|}}}|border_p10={{{border_p10|}}}|flag_p11={{{flag_p11|}}}|image_p11={{{image_p11|}}}|p11={{{p11|}}}|border_p11={{{border_p11|}}}|flag_p12={{{flag_p12|}}}|image_p12={{{image_p12|}}}|p12={{{p12|}}}|border_p12={{{border_p12|}}}|flag_p13={{{flag_p13|}}}|image_p13={{{image_p13|}}}|p13={{{p13|}}}|border_p13={{{border_p13|}}}|flag_p14={{{flag_p14|}}}|image_p14={{{image_p14|}}}|p14={{{p14|}}}|border_p14={{{border_p14|}}}|flag_p15={{{flag_p15|}}}|image_p15={{{image_p15|}}}|p15={{{p15|}}}|border_p15={{{border_p15|}}}|flag_p16={{{flag_p16|}}}|image_p16={{{image_p16|}}}|p16={{{p16|}}}|border_p16={{{border_p16|}}}|flag_p17={{{flag_p17|}}}|image_p17={{{image_p17|}}}|p17={{{p17|}}}|border_p17={{{border_p17|}}}|flag_p18={{{flag_p18|}}}|image_p18={{{image_p18|}}}|p18={{{p18|}}}|border_p18={{{border_p18|}}}|flag_p19={{{flag_p19|}}}|image_p19={{{image_p19|}}}|p19={{{p19|}}}|border_p19={{{border_p19|}}}|flag_p20={{{flag_p20|}}}|image_p20={{{image_p20|}}}|p20={{{p20|}}}|border_p20={{{border_p20|}}}|flag_p21={{{flag_p21|}}}|image_p21={{{image_p21|}}}|p21={{{p21|}}}|border_p21={{{border_p21|}}}|flag_p22={{{flag_p22|}}}|image_p22={{{image_p22|}}}|p22={{{p22|}}}|border_p22={{{border_p22|}}}|flag_s1={{{flag_s1|}}}|image_s1={{{image_s1|}}}|s1={{{s1|}}}|border_s1={{{border_s1|}}}|flag_s2={{{flag_s2|}}}|image_s2={{{image_s2|}}}|s2={{{s2|}}}|border_s2={{{border_s2|}}}|flag_s3={{{flag_s3|}}}|image_s3={{{image_s3|}}}|s3={{{s3|}}}|border_s3={{{border_s3|}}}|flag_s4={{{flag_s4|}}}|image_s4={{{image_s4|}}}|s4={{{s4|}}}|border_s4={{{border_s4|}}}|flag_s5={{{flag_s5|}}}|image_s5={{{image_s5|}}}|s5={{{s5|}}}|border_s5={{{border_s5|}}}|flag_s6={{{flag_s6|}}}|image_s6={{{image_s6|}}}|s6={{{s6|}}}|border_s6={{{border_s6|}}}|flag_s7={{{flag_s7|}}}|image_s7={{{image_s7|}}}|s7={{{s7|}}}|border_s7={{{border_s7|}}}|flag_s8={{{flag_s8|}}}|image_s8={{{image_s8|}}}|s8={{{s8|}}}|border_s8={{{border_s8|}}}|flag_s9={{{flag_s9|}}}|image_s9={{{image_s9|}}}|s9={{{s9|}}}|border_s9={{{border_s9|}}}|flag_s10={{{flag_s10|}}}|image_s10={{{image_s10|}}}|s10={{{s10|}}}|border_s10={{{border_s10|}}}|flag_s11={{{flag_s11|}}}|image_s11={{{image_s11|}}}|s11={{{s11|}}}|border_s11={{{border_s11|}}}|flag_s12={{{flag_s12|}}}|image_s12={{{image_s12|}}}|s12={{{s12|}}}|border_s12={{{border_s12|}}}|flag_s13={{{flag_s13|}}}|image_s13={{{image_s13|}}}|s13={{{s13|}}}|border_s13={{{border_s13|}}}|flag_s14={{{flag_s14|}}}|image_s14={{{image_s14|}}}|s14={{{s14|}}}|border_s14={{{border_s14|}}}|flag_s15={{{flag_s15|}}}|image_s15={{{image_s15|}}}|s15={{{s15|}}}|border_s15={{{border_s15|}}}|flag_s16={{{flag_s16|}}}|image_s16={{{image_s16|}}}|s16={{{s16|}}}|border_s16={{{border_s16|}}}|flag_s17={{{flag_s17|}}}|image_s17={{{image_s17|}}}|s17={{{s17|}}}|border_s17={{{border_s17|}}}|flag_s18={{{flag_s18|}}}|image_s18={{{image_s18|}}}|s18={{{s18|}}}|border_s18={{{border_s18|}}}|flag_s19={{{flag_s19|}}}|image_s19={{{image_s19|}}}|s19={{{s19|}}}|border_s19={{{border_s19|}}}|flag_s20={{{flag_s20|}}}|image_s20={{{image_s20|}}}|s20={{{s20|}}}|border_s20={{{border_s20|}}}|flag_s21={{{flag_s21|}}}|image_s21={{{image_s21|}}}|s21={{{s21|}}}|border_s21={{{border_s21|}}}|flag_s22={{{flag_s22|}}}|image_s22={{{image_s22|}}}|s22={{{s22|}}}|border_s22={{{border_s22|}}}}} }} | label135 = වර්තමානයේ මෙය අයත් වන්නේ | data135 = {{{today|}}} | data136 = {{#if:{{{footnote_a|}}}{{{footnote_b|}}}{{{footnote_c|}}}{{{footnote_d|}}}{{{footnote_e|}}}{{{footnote_f|}}}{{{footnote_g|}}}{{{footnote_h|}}} |<div class="ib-country-fn"><ol class="ib-country-fn-alpha"> {{#if:{{{footnote_a|}}}|<li value=1>{{{footnote_a|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_b|}}}|<li value=2>{{{footnote_b|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_c|}}}|<li value=3>{{{footnote_c|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_d|}}}|<li value=4>{{{footnote_d|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_e|}}}|<li value=5>{{{footnote_e|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_f|}}}|<li value=6>{{{footnote_f|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_g|}}}|<li value=7>{{{footnote_g|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote_h|}}}|<li value=8>{{{footnote_h|}}}</li>}} </ol></div>}} | data137 = {{#if:{{{footnote1|}}}{{{footnote2|}}}{{{footnote3|}}}{{{footnote4|}}}{{{footnote5|}}}{{{footnote6|}}}{{{footnote7|}}}{{{footnote8|}}} |<div class="ib-country-fn"><ol class="ib-country-fn-num"> {{#if:{{{footnote1|}}}|<li value=1>{{{footnote1|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote2|}}}|<li value=2>{{{footnote2|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote3|}}}|<li value=3>{{{footnote3|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote4|}}}|<li value=4>{{{footnote4|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote5|}}}|<li value=5>{{{footnote5|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote6|}}}|<li value=6>{{{footnote6|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote7|}}}|<li value=7>{{{footnote7|}}}</li> }}{{#if:{{{footnote8|}}}|<li value=8>{{{footnote8|}}}</li>}} </ol></div>}} | data138 = {{#if:{{{footnotes|}}}|<div class="ib-country-fn">{{{footnotes}}}{{#if:{{{footnotes2|}}}|<br>{{{footnotes2}}}}}</div>}} | belowclass = mergedtoprow noprint | below = {{#if:{{{navbar|}}}| {{navbar|{{{navbar|}}}}} }} }}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox country with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox country]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| admin_center_type | admin_center | alt_coat | alt_flag | alt_flag2 | alt_map | alt_map2 | alt_map3 | alt_symbol | anthem | anthems | antipodes | area_acre | area_data2 | area_data3 | area_footnote | area_ha | area_km2 | area_label | area_label2 | area_label3 | area_land_acre | area_land_footnote | area_land_ha | area_land_km2 | area_land_sq_mi | area_link | area_rank | area_sq_mi | area_water_acre | area_water_footnote | area_water_ha | area_water_km2 | area_water_sq_mi | regexp1 = border_[ps][%d]+ | calling_code | capital_exile | capital_type | capital | cctld | coa_size | coat_alt | common_languages | common_name | conventional_long_name | coordinates | currency_code | currency | date_end | regexp2 = date_event[%d]+ | date_format | date_post | date_pre | date_start | demonym | regexp3 = deputy[%d]+ | drives_on | DST_note | DST | empire | englishmotto | era | regexp4 = established_date[%d]+ | regexp5 = established_event[%d]+ | established | ethnic_groups_ref | ethnic_groups_year | ethnic_groups | event_end | event_post | event_pre | event_start | regexp6 = event[%d]+ | flag| flag_alt | flag_alt2 | flag_border | flag_caption | flag_caption | regexp7 = flag_[ps][%d]+ | flag_size | flag_type | flag_type_article | flag_width | flag2_border | regexp8 = footnote_[a-h] | regexp9 = footnote[%d]+ | footnotes | footnotes2 | FR_cadastre_area_km2 | FR_cadastre_area_rank | FR_cadastre_area_sq_mi | FR_foot | FR_foot2 | FR_foot3 | FR_foot4 | FR_foot5 | FR_IGN_area_km2 | FR_IGN_area_rank | FR_IGN_area_sq_mi | FR_metropole_population_estimate_rank | FR_metropole_population | FR_metropole | FR_total_population_estimate_rank | FR_total_population_estimate_year | FR_total_population_estimate | GDP_nominal_per_capita_rank | GDP_nominal_per_capita | GDP_nominal_rank | GDP_nominal_year | GDP_nominal | GDP_PPP_per_capita_rank | GDP_PPP_per_capita | GDP_PPP_rank | GDP_PPP_year | GDP_PPP | Gini_change | Gini_rank | Gini_ref | Gini_year | Gini | government_type | HDI_change | HDI_rank | HDI_ref | HDI_year | HDI | house1 | house2 | image_coat | image_flag | image_flag2 | image_map_alt | image_map_caption | image_map_size | image_map | image_map2_alt | image_map2_caption | image_map2_size | image_map2 | image_map3 | regexp10 = image_[ps][%d]+ | image_symbol | iso3166code | languages_sub | languages_type | languages | languages2_sub | languages2_type | languages2 | largest_city | largest_settlement_type | largest_settlement | regexp11 = leader_name[%d]+ | regexp12 = leader_title[%d]+ | regexp13 = leader[%d]+ | legislature | life_span | linking_name | location_map | loctext | lower_house | map_caption | map_caption2 | map_caption3 | map_width | map2_width | map3_width | membership_type | membership | micronation | motto | name | national_anthem | national_languages | national_motto | native_name | navbar | nummembers | official_languages | official_website | org_type | other_symbol_type | other_symbol | regexp14 = [ps][%d]+ | patron_saint | patron_saints | percent_water | politics_link | pop_den_footnote | population_census_rank | population_census_year | population_census | population_data2 | population_data3 | population_density_km2 | population_density_rank | population_density_sq_mi | population_estimate_rank | population_estimate_year | population_estimate | population_label2 | population_label3 | population_link | recognised_languages | recognised_national_languages | recognised_regional_languages | recognized_languages | recognized_national_languages | regexp15 = ref_area[%d]+ | regexp16 = ref_pop[%d]+ | regional_languages | recognized_regional_languages | religion_ref | religion_year | religion | regexp17 = representative[%d]+ | royal_anthem | flag_anthem | march | national_march | regional_anthem | territorial_anthem | state_anthem | sovereignty_note | sovereignty_type | regexp18 = stat_area[%d]+ | regexp19 = stat_pop[%d]+ | regexp20 = stat_year[%d]+ | status_text | status | symbol| symbol_type_article | symbol_type | symbol_width | text_symbol_type | text_symbol | time_zone_DST | time_zone | title_deputy | title_leader | title_representative | today | type_house1 | type_house2 | upper_house | utc_offset_DST | utc_offset | regexp21 = year_deputy[%d]+ | year_end | year_exile_end | year_exile_start | regexp22 = year_leader[%d]+ | regexp23 = year_representative[%d]+ | year_start}}{{main other| {{#if:{{both|{{{image_coat|}}}|{{{image_symbol|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|A]] }}{{#if:{{both|{{{alt_coat|}}}|{{{alt_symbol|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|B]] }}{{#if:{{both|{{{motto|}}}|{{{national_motto|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|C]] }}{{#if:{{both|{{{national_anthem|}}}|{{{anthem|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|D]] }}{{#if:{{both|{{{other_symbol|}}}|{{{text_symbol|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|E]] }}{{#if:{{both|{{{other_symbol_type|}}}|{{{text_symbol_type|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|F]] }}{{#if:{{both|{{{largest_city|}}}|{{{largest_settlement|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|G]] }}{{#if:{{both|{{{recognized_languages|}}}|{{{recognised_languages|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|H]] }}{{#if:{{both|{{{recognized_national_languages|}}}|{{{recognised_national_languages|}}}}}{{both|{{{recognized_regional_languages|}}}|{{{recognised_regional_languages|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|I]] }}{{#if:{{{official_languages|}}}||{{#if:{{{recognized_languages|}}}{{{recognised_languages|}}}{{{recognized_national_languages|}}}{{{recognised_national_languages|}}}{{{recognized_regional_languages|}}}{{{recognised_regional_languages|}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|J]]}} }}{{#if:{{both|{{{area_km2|}}}|{{{area_ha|}}}}}{{both|{{{area_land_km2|}}}|{{{area_land_ha|}}}}}{{both|{{{area_water_km2|}}}|{{{area_water_ha|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|K]] }}{{#if:{{both|{{{DST|}}}|{{{time_zone_DST|}}}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|L]] }}{{#if:{{{time_zone|}}}{{{utc_offset|}}}||{{#if:{{{time_zone_DST|}}}{{{utc_offset_DST|}}}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|M]]}} }}{{#if:{{both|{{{sovereignty_type|}}}|{{{established|}}} }}|[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|O]] }}{{#if:{{{languages|}}}|{{#if:{{{languages_type|}}}||[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|P]]}} }}{{#if:{{{languages2|}}}|{{#if:{{{languages2_type|}}}||[[Category:Pages using infobox country with syntax problems|P]]}} }}{{#if:{{{flag_type|}}}|[[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the flag caption or type parameters|T{{PAGENAME}}]] }}{{#if:{{{flag_caption|}}}|[[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the flag caption or type parameters|C{{PAGENAME}}]] }}{{#if:{{{symbol_type|}}}|[[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the symbol caption or type parameters|T{{PAGENAME}}]] }}{{#if:{{{symbol_caption|}}}|[[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the symbol caption or type parameters|C{{PAGENAME}}]] }}}}<!-- Tracking categories from merge with {{infobox former country}}. After all cats are empty/have been checked, these can be removed. -->{{#if:{{{status_text|}}}|{{#ifeq:{{ucfirst:{{{status|}}}}}|Colony|{{main other|[[Category:Former country articles using status text with Colony or Exile]]}}|{{#ifeq:{{ucfirst:{{{status|}}}}}|Exile|{{main other|[[Category:Former country articles using status text with Colony or Exile]]}}}}}} }}<!--End of former country tracking cats--><noinclude> {{documentation}} </noinclude> 21rso0ikqr2gf9f791lyegagegbep0q 0 27449 749060 748388 2025-06-15T17:24:49Z 203.189.184.18 ටෙලි නාට්‍යයක් 749060 wikitext text/x-wiki ශ්‍රී ලාංකීය වේදිකා , සිනමා හා ටෙලි නාට්‍ය නළුවෙකි.මොහු ඉතා ප්‍රකට කලාකරුවෙක්,වේදිකා නලුවෙක්ද වේ. මෙම සුප්‍රකට කලාකරුවාගේ බිරිද වන [[කුසුම් රේණූ]] ද ඉතා ප්‍රකට ජනාදරයට පාත්‍ර වු කලාකාරිනියක් හා වේදිකා නිලියක්ද වේ. හිද්දදුර ජූඩ් නීල් ශ්‍රියන්ත මෙන්ඩිස් (උපත 1957 ඔක්තෝබර් 25) ශ්‍රියන්ත මෙන්ඩිස් ලෙස ජනප්‍රිය, ශ්‍රී ලාංකේය සිනමාවේ, රංග ශාලාවේ සහ රූපවාහිනියේ නළුවෙකි. නාට්‍යයේ සිට හාස්‍යය දක්වා ඉහළ බහුවිධ නළුවෙකු වන මෙන්ඩිස් දේශීය සම්මාන උළෙලවලදී අවස්ථා කිහිපයකදී හොඳම නළුවා සහ හොඳම සහාය නළුවා ලෙස සම්මාන ලබා ඇත. ==රංගනයන්== ===චිත්‍රපට=== *1987 - මංගල තෑග්ග *1989 - සිරි මැදුර *1990 - සහරාවේ සිහිනය *1992 - උමයංගනා *1993 - ජුරියා මමයි *1995 - අයෝමා *1996 - සිහින දේශයෙන් *1997 - මහමෙර උසට *1998 - ගිනි අවි සහ ගිනි කෙළි *2002 - පුංචි සුරංගනාවි *2004 - බඹර සැණකෙළි *2006 - භේරුන්ඩ පක්ෂියා *2008 - අබා *2009 - සිනාසුනා ආදරෙන් *2009 - [[පායා එන්න හිරු සේ]] *2009 - ජූලියා *2010 - බඹර වලල්ල *2010 - ක්ෂේම භූමි *2014 - කොස්තාපල් පුඤ්ඤසෝම *2015 - මහරජ ගැමුණු *2015 - ගින්දරී *2021 - [[කබඩි]] *2024 - [[සිහිනයකි ආදරේ]] ==ටෙලිනාට්‍යය== * ''ආදරණීය චංචලා'' * ''ආදරේ සුවඳ අරන්'' * ''උරුමයක අරගලය'' * ''කුටුකුටු මාමා'' * ''පලිගු මැණිකේ'' * ''බෝගල සවුන්දිරිස්'' * ''රුවන් මාලිගා'' * ''විසුල අහස යට'' * ''වෙද හාමිනේ'' * ''සඳ නුඹ නම්'' * ''සුසුමට පවා රහසින්'' * ''හිරුට මුවාවෙන්'' * මං අවුලඤ්ඤං {{stub}} [[ප්‍රවර්ගය:චරිත කතා]] [[ප්‍රවර්ගය:ටෙලි නාට්‍ය නළුවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:චිත්‍රපට නළුවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:නළුවෝ]] qf5vgnwvd3b1srt0i0p5x1pono6vi6w 0 30761 749064 573618 2025-06-15T17:40:34Z Pasindu Kaveesha Ethkandura 73576 749064 wikitext text/x-wiki '''{{Created by Pasindu Kaveesha Ethkandura}}''' | honorific-prefix =<!-- <small> [[The Honourable]]</small><br>--> | name = ශ්‍රීමත් පොන්නම්බලම් ‍රාමනාදන් | honorific-suffix = <br><small> [[Order of St Michael and St George|KCMG]], [[King's Counsel|KC]]</small> | image =Ponnanbalam Ramanathan in 1906.jpg | imagesize = | caption =පොන්නම්බලම් රාමනාදන් 1906 ඔහුගේ බිරිඳ හැරිසන් සමඟ | office =Unofficial Member of the [[Legislative Council of Ceylon]] | term_start =1879 | term_end =1892 | term_start2 =1922 | term_end2 =1924 | office3 =[[ලංකා සොලිසිටර්-ජෙනරාල්]] | term_start3 =1892 | term_end3 =1902 | predecessor3 =ශ්‍රීමත් චාල්ස් පීටර් ලෙයාර්ඩ් | successor3 =James Cecil Walter Pereira | office4 =Member of the [[Legislative Council of Ceylon]] for Educated Ceylonese | term_start4 =1911 | term_end4 =1921 | office5 =Member of the [[Legislative Council of Ceylon]] for Valikamam North | term_start5 =1924 | term_end5 =1930 | birth_date = {{birth date|1851|4|16}} | birth_place = | death_date = {{death date and age|1930|11|30|1851|4|15}} | death_place = | nationality = ලාංකික ([[ශ්‍රී ලාංකික]]) | party = | otherparty = | spouse = | partner = <!--For those with a domestic partner and not married --> | relations =[[ශ්‍රීමත්]] [[පොන්නම්බලම් අරුණාචලම්]] | children = | residence = | alma_mater = [[රාජකීය විද්‍යාලය, කොළඹ|රාජකීය විද්‍යාලය]]<br>[[ජනාධිපති විද්‍යාලය, චෙන්නායි|ජනාධිපති විද්‍යාලය]] | occupation = [[දේශපාලඥ]], [[රජයේ අධිනීතීඥවරයා]] | profession = [[නීතීඥවරයා]] | religion = [[හින්දු]] | rank = | branch = | unit = | allegiance = | serviceyears = | awards = | signature = | website = | footnotes = }} ශ්‍රීමත් '''පොන්නම්බලම් ‍රාමනාදන්''' (1851 ‍අප්‍රේල් 16 - 1930 නොවැම්බර් 30) යනු ශ්‍රී ලංකාවේ හිටපු දෙමළ දේශපාලඥවරයෙකි. == මුල් අවධිය == පොන්නම්බලම් ‍රාමනාදන්ගේ පියා අරුනාචලම් පොන්නම්බලම්ය. මව සෙල්ලච්චි අමියියාය. රාජකීය විද්‍යා‍ලයෙන් අධ්‍යාපනය ලැබු හෙතෙම 1873 – 1886 වන තෙක් නීතිවේදියෙකු ලෙස කටයුතු කළේය. == දේශපාලනය == පොන්නම්බලම් ‍රාමනාදන් 1879 සිට 1892 කාලය තුළ ද්‍රවිඩ භාෂාව කතා කරන ජනයා නියොජනය කරමින් ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ නිල‍නොවන සාමාජිකයෙකු ලෙස කටයුතු කළේය. 1892 වර්ෂයේ ශ්‍රි ලංකාවේ ආණ්ඩුකාරවරයා ලෙස පත් වූ අතර 1906 තෙක් එම තනතුර හෙබවිය. 1897 වික්ටෝරියා රැජිනගේ 50 වන සංවත්සරය සඳහා ශ්‍රී ලංකික නියෝජිතයා ලෙස රජය විසින් එංගලන්තයට යවනු ලැබුවේ පොන්නම්බලම් ‍රාමනාදන්වය. ‍එම උත්සවයේදී ඔහුට බ්‍රිතාන්‍ය රාජධානියේ පරිපූර්ණම දේශකයා වශයෙන් රැජිනගෙන් රන් සම්මානයක් හිමිවිය. 1911 වර්ෂයේදී ඔහු වැඩි මනාප සංඛ්‍යාවක් ලබා ගනිමින් ශ්‍රී ලංකා ව්‍යවස්ථාදායක මණ්ඩලයට තේරී පත්වුණි. ඔහු උඩුවිල් රාමනාදන් ගැහැණු පාසල හා යාපනයේ පරමේෂ්වරම් විද්‍යාලය ආරම්භ කරන ලද්දේද ඔහු විසිනි. 1917.12.04 දිනැති පාර්ලිමේන්තු හැන්සාඩ් වාර්තාවට අනුව නාච්චිදූවේ සිංහල පවුල් 50 ක් පදිංචි කිරීමට එරෙහිව එතුමා විරුද්ධ වුණි. == සිංහල මුස්ලිම් කැරැල්ල == 1915 වකවානුවේදී ශ්‍රී ලංකාවේ ජාතිවාදී අරගලයක් ඇතිවිය. එහෙයින් බ්‍රිතාන්‍ය ආණ්ඩුකාරතුමා පැමිණ මාර්ෂල් නීතිය දියත් කළේය. සිංහල නායකයන් අත්අඩංගුවට ගෙන සිරකරන ලෙස පොලීසියට හා හමුදාවට ඔහු අණ කළේය. ඔවුන් අතර ඩී.එස්. සේනානායක, ඩී.ආර්. විජේවර්ධන, දෝසතර නේසියස් පෙරේරා, ඊ.ටී. ද සිල්වා, එෆ්, ආර්, ඩයස් බණ්ඩාරනායක, එච්. අමරසූරිය, ඒ.එච්. මොලමුරේ හා තවත් කිහිප දෙනෙක් වුහ. ඒ අතරින් සමහර දෙනෙකුට මරණ දණ්ඩනය හිමිවිය. පී. රාමනාදන් එයින් නිදහස් වී පැමිණ බ්‍රිතාන්‍ය ආණ්ඩුවට එරෙහිව සටන් කළේය. [[ප්‍රවර්ගය:1851 උපත්]] [[ප්‍රවර්ගය:1930 මරණ]] 6p62blm1g8ddhgkl6sbfl8tslf0sleh 0 32262 749349 748332 2025-06-16T11:03:56Z InternetArchiveBot 63598 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 749349 wikitext text/x-wiki {{autobiography|date=සැප්තැම්බර් 2011}} <!-- Please do not remove or change this AfD message until the issue is settled --> <!-- The nomination page for this article already existed when this tag was added. If this was because the article had been nominated for deletion before, and you wish to renominate it, please replace "page=මලීෂ පැතුම් වීරමන්ත්‍රී Maleesha Weeramanthri" with "page=මලීෂ පැතුම් වීරමන්ත්‍රී Maleesha Weeramanthri (2nd nomination)" below before proceeding with the nomination. -->{{AfDM|page=මලීෂ පැතුම් වීරමන්ත්‍රී Maleesha Weeramanthri|year=2011|month=සැප්තැම්බර්|day=1|substed=yes|help=off}} <!-- For administrator use only: {{Old AfD multi|page=මලීෂ පැතුම් වීරමන්ත්‍රී Maleesha Weeramanthri|date=1 සැප්තැම්බර් 2011|result='''keep'''}} --> <!-- End of AfD message, feel free to edit beyond this point --> '''තද පැහැති අකුරු පෙළ'''==රෙවෝ පැතුම් වීරමන්ත්‍රී Revo Pathum Weeramanthri== [[ගොනුව:උදාහරණ.jpg]] '''කෙට් චිත්‍රපට නිර්මාණකරැවෙක්'''<nowiki> වශයෙන් ජංගම දුරකථනය භාවිතා කරමින් විකල්ප සිනමා මාධ්‍ය තුළින් කේෂ්ත්‍රයට පිවිසුනු අයෙකි. 2008 වසරේ ශ්‍රී ලංකාවේ පැවැත් වූ Digital Stories - 2008 තරගයේ අවසන් වටයේ හොදම නිර්මාණ අතරට නිර්මාණ දෙකක් ජයහණය කරන අතර {{</nowiki>http://www.adicsrilanka.org/Digital_stories_2011_Home.html}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<nowiki/>} 2009 වසරේ ජාත්‍යන්තර බෞද්ධ කෙටි චිත්‍රපට උළලේ දෙවන ස්ථානය හා විශිෂ්ටතා සම්මාන {{http://www.lightofasiafoundation.com/index.php/light-of-asia-projects/buddhist-film-festival}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<nowiki/>}හිමිකර ගනියි. 2011 වසරේද පළමු ස්ථානය හා විශිෂ්ටතා සම්මානයක් දිනාගැනීමට හැකිවිය[Light of Asia foundation |http://ylanka.com/lightofasia/wesak.php]ආසියාලෝකය{{භින්න වූ සබැඳි|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} පදනම- ජාතික චිත්‍රරපට සංස්ථාව හා බීඑම්අයිසීඑච් යන ආයතන තරග සංවිධානය කෙරින. 2013 වසරේද ජාතික චිත්‍රපට සංස්ථාවේ වාර්ෂික කෙටි චිත්‍රපට තරගයේද ඔහුගේ ‘‘කවුද?“ කෙටි චිත්‍රපටයට ජයග්‍රහණයක් හිමි විය. kig1j4ag14ksc9ie7zro5c1n2rwemyf 0 35411 749078 740170 2025-06-15T17:55:11Z Pasindu Kaveesha Ethkandura 73576 749078 wikitext text/x-wiki '''<u>Created by Pasindu Kaveesha Ethkandura</u>'''{{තොරතුරුකොටුව පාම | honorific-prefix =<!-- <small> [[The Honourable]]</small><br>--> | name = ශ්‍රීමත් පොන්නම්බලම් අරුණාචලම් | honorific-suffix = | image = Sir Ponnambalam Arunachalam.jpg | imagesize = 210px | caption = | order =[[ලංකාවේ විධායක සභාව |විධායක සභාවේ]] සහ [[ලංකාවේ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව| ව්‍යවස්ථාදායක සභා‍වේ]] සාමාජික | order1 = | order2 = | constituency_MP = | parliament = | majority =<!-- Can be repeated up to eight times by adding a number --> | term_start =<!-- Can be repeated up to eight times by adding a number --> | term_end =<!-- Can be repeated up to eight times by adding a number --> | predecessor =<!-- Can be repeated up to eight times by adding a number --> | successor =<!-- Can be repeated up to eight times by adding a number --> | birth_date = ක්‍රි.ව. 1853 සැප්තැම්බර් 14 | birth_place = | death_date = ක්‍රි.ව. 1924 ජනවාරි 9 | death_place = | nationality = ලාංකික ([[ශ්‍රී ලංකාව|ශ්‍රී ලාංකික]]) | party = | otherparty = | spouse = ස්වර්ණම්බල් නමසිවායම් | partner = <!--For those with a domestic partner and not married --> | relations =[[ශ්‍රීමත්]] [[පොන්නම්බලම් රාමනාදන්]] | children = ශ්‍රීමත් අරුණාචලම් මහාදේව, සිවනාදන් අරුණාචලම් සහ අරුණාචලම් රාමනාදන් | residence = | alma_mater = [[ක්‍රයිස්ට්ස් කොලෙජ්, කේම්බ්‍රිජ්]], <br>[[රාජකීය විද්‍යාලය, කොළඹ]] | occupation = | profession = [[සිවිල් නිලධාරියා]] | religion = [[හින්දු]] | rank = | branch = | unit = | allegiance = | serviceyears = | awards = | signature = | website = | footnotes = }} පොන්නම්බලම් ‍රාමනාදන් (1851 ‍අප්‍රේල් 16 - 1930 නොවැම්බර් 30) යනු ශ්‍රී ලංකාවේ හිටපු දෙමළ දේශපාලඥවරයෙකි . රාජකීය විද්‍යා‍ලයෙන් අධ්‍යාපනය ලැබු හෙතෙම 1873 – 1886 වන තෙක් නීතිවේදියෙකු ලෙස කටයුතු කළේය. පොන්නම්බලම් අරුනාචලම් 1879 සිට 1892 කාලය තුළ ද්‍රවිඩ භාෂාව කතා කරන ජනයා නියොජනය කරමින් ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේ නිල‍නොවන සාමාජිකයෙකු ලෙස කටයුතු කළේය. 1892 වර්ෂයේ ශ්‍රි ලංකාවේ ආණ්ඩුකාරවරයා ලෙස පත් වූ අතර 1906 තෙක් එම තනතුර හෙබවිය. 1897 වික්ටෝරියා රැජිනගේ 50 වන සංවත්සරය සඳහා ශ්‍රී ලංකික නියෝජිතයා ලෙස රජය විසින් එංගලන්තයට යවනු ලැබුවේ පොන්නම්බලම් ‍රාමනාදන්වය. ‍එම උත්සවයේදී ඔහුට බ්‍රිතාන්‍ය රාජධානියේ පරිපූර්ණම දේශකයා වශයෙන් රැජිනගෙන් රන් සම්මානයක් හිමිවිය. 1911 වර්ෂයේදී ඔහු වැඩි මනාප සංඛ්‍යාවක් ලබා ගනිමින් ශ්‍රී ලංකා ව්‍යවස්ථාදායක මණ්ඩලයට තේරී පත්වුණි. ඔහු උඩුවිල් රාමනාදන් ගැහැණු පාසල හා යාපනයේ පරමේෂ්වරම් විද්‍යාලය ආරම්භ කරන ලද්දේද ඔහු විසිනි. 1917.12.04 දිනැති පාර්ලිමේන්තු හැන්සාඩ් වාර්තාවට අනුව නාච්චිදූවේ සිංහල පවුල් 50 ක් පදිංචි කිරීමට එරෙහිව එතුමා විරුද්ධ වුණි. 1915 වකවානුවේදී ශ්‍රී ලංකාවේ ජාතිවාදී අරගලයක් ඇතිවිය. එහෙයින් බ්‍රිතාන්‍ය ආණ්ඩුකාරතුමා පැමිණ මාර්ෂල් නීතිය දියත් කළේය. සිංහල නායකයන් අත්අඩංගුවට ගෙන සිරකරන ලෙස පොලීසියට හා හමුදාවට ඔහු අණ කළේය. ඔවුන් අතර ඩී.එස්. සේනානායක, ඩී.ආර්. විජේවර්ධන, දෝසතර නේසියස් පෙරේරා, ඊ.ටී. ද සිල්වා, එෆ්, ආර්, ඩයස් බණ්ඩාරනායක, එච්. අමරසූරිය, ඒ.එච්. මොලමුරේ හා තවත් කිහිප දෙනෙක් වුහ. ඒ අතරින් සමහර දෙනෙකුට මරණ දණ්ඩනය හිමිවිය. පී. රාමනාදන් එයින් නිදහස් වී පැමිණ බ්‍රිතාන්‍ය ආණ්ඩුවට එරෙහිව සටන් කළේය. මෙහිදී ඔහු රජයට විරුද්දව නඩු දමා ඔවුන් බේරාගත්තේය. {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:අරුණාචලම්, පොන්නම්බලම් }} [[ප්‍රවර්ගය:1853 උපත්]] [[ප්‍රවර්ගය:1924 මරණ]] rfzxogohq6400qmuwwgflmiffvxeddu 0 40244 749008 723864 2025-06-15T16:12:30Z Pasindu Kaveesha Ethkandura 73576 749008 wikitext text/x-wiki '''<u>Created by -Pasindu Kaveesha Ethkandura</u>'''{{පරමවිඥානාර්ථවාදය}} '''පරමවිඥානාර්ථවාදය''' {{en|Theosophy}}, යනු 19 වන සියවස අග භාගයේ දී ඇමෙරිකාව තුළ බිහිවූ ආගමික මත වාදයක් වෙයි. == අමතර අවධානයට == {{columns-list|colwidth=15em| * [[Agni Yoga]] * [[Benjamin Creme]] * [[Hinduism and Theosophy]] * [[Neo-Theosophy]] * [[Helena Roerich]] * [[Nicholas Roerich]] * [[Victor Skumin]] * [[New religious movement]] * [[Theosophy and literature]] * [[Theosophy and visual arts]] * [[Theosophical Society Adyar]] * [[Theosophical Society in America]] * [[Perennialism]] }} == මූලාශ්‍ර == {{Reflist|20em}} == භාහිර සබැඳි == {{Wikiquote}} {{Wikisource|Category:Theosophy}} {{Commons category|Theosophy}} {{Columns-list|colwidth=30em| * [http://www.blavatskyarchives.com Blavatsky Study Center] – online Blavatsky archive * [http://www.theohistory.org/ Theosophical History] – website associated with the independent, [[peer-review]]ed journal of the same name * [http://theosophy.katinkahesselink.net/ Modern Theosophy] - large collection of Theosophy related articles * [http://www.theosophy.org/ Theosophy Library Online] – associated with the [[United Lodge of Theosophists]], Phoenix, Arizona * [http://www.theosociety.org/pasadena/ts/tup.htm Online Literature about Theosophy] – associated with the [[Theosophical Society Pasadena]] * [http://www.theosophy.net/# Theosophy Network library and resources] * [https://www.justwatch.com/us/movie/the-day-of-the-white-lotus The Day of the White Lotus] - a movie about The Theosophical Society in New York, London and Adyar (India) }} {{Theosophy series}} {{New Religious Movements in the United States}} {{Portal bar|Religion|India|Hinduism|Mythology}} {{Authority control}} [[ප්‍රවර්ගය:පරමවිඥානාර්ථවාදය| ]] [[ප්‍රවර්ගය:නව ආගමික ව්‍යාපාර]] [[Category:Helena Blavatsky]] [[Category:Esoteric schools of thought]] [[Category:Religious belief systems founded in the United States]] [[Category:Western esotericism]] [[he:האגודה התאוסופית#תאוסופיה]] {{අසම්පූර්ණ}} e9kzzjfdxw20z6rjerkigihglbv1574 0 45731 748816 688165 2025-06-15T12:06:46Z 203.189.189.206 748816 wikitext text/x-wiki {{ප්‍රධාන|ශ්‍රී ලංකාවේ අතීතය|අනුරාධපුර රාජධානිය}} {{ලක්දිව අතීත රාජ්‍ය}} {{ඉන්දික භාෂා අක්ෂර අඩංගු යි}} [රජරට රාජධානියේ|රජරට රාජධානියේ] අගනුවර ලෙස අනුරාධපුර සහ සීගිරිය පැවති යුගය ''අනුරාධපුර යුගය'' ලෙස සැලකේ. අනුරාධපුර රාජධානිය ක්‍රි‌.පූ.377 අනුරාධපුර නගරය නමින් නම් කරන ලදී. වර්ථමාන ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රධාන ගොඩබිම වන [ලංකා දූපත]හෙවත් ලක්දිව බිහිවූ ප්‍රථම සංවිධානාත්මක රාජධානිය වුයේ රජරට රාජධානියයි. මුල් යුගයේ උපතිස්සනුවර අගනුවර වූ අතර පණ්ඩුකාභය රජ විසින් අනුරාධගම අගනුවර කරගෙන එය පුරවරයක් දකිවා සංවර්ධනය කරන ලදී. රාජධානියේ ආර්ථිකය පදනම් වූයේ කෘෂිකර්මාන්තය මත බැවින් වැව් සහ ඇළ මාර්ග ඉදිකිරීම රජුගේ ප්‍රධාන කාර්යයක් විය. බොහෝමයක් රජවරුන් විශාල වැව් සහ ඇළ මාර්ග ඉදි කළ අතර, ඒ අතරින් වැඩිමනක් මතකයේ රැඳෙන්නේ වසභ සහ මහාසේන රජවරුන්ය. මෙම ඉදිකිරීම් නිසා අනුරාධපුර යුගය මුළුල්ලේම රජරට ප්‍රදේශය තුළ විශාල, එමෙන්ම සංකීර්ණ වාරිමාර්ග පද්ධතියක් බිහි විය. රාජධානියේ ආර්ථිකය පදනම් වූයේ කෘෂිකර්මාන්තය මත බැවින් වැව් සහ ඇළ මාර්ග ඉදිකිරීම රජුගේ ප්‍රධාන කාර්යයක් විය. බොහෝමයක් රජවරුන් විශාල වැව් සහ ඇළ මාර්ග ඉදි කළ අතර, ඒ අතරින් වැඩිමනක් මතකයේ රැඳෙන්නේ වසභ සහ මහාසේන රජවරුන්ය. මෙම ඉදිකිරීම් නිසා අනුරාධපුර යුගය මුළුල්ලේම රජරට ප්රදේශය තුළ විශාල, එමෙන්ම සංකීර්ණ වාරිමාර්ග පද්ධතියක් බිහි විය. එකල ඉදි කරන ලද මහා ස්ථුපයන් වූ රුවන්වැලිසෑය, ජේතවණාරාමය මෙන්ම ලෝවාමහාපාය වැනි විශාල ගොඩනැගිලි මඟින් අනුරාධපුර යුගයේ තිබූ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ දියුණුව මනාව පෙන්නුම් කරයි. ==අගනුවර== ===අනුරාධපුර=== {{main|අනුරාධපුර පෞරාණික නගරය}} ඓතිහාසික මූලාශ්රයන්හි සඳහන් වන පරිදි අනුරාධපුර නගරය ආරම්භ වී ඇත්තේ ක්රි.පූ.5 සියවෙසහි වුවත් පුරාවිද්යාත්මක තොරතුරු අනුව එහි ඉතිහාසය ක්‍රි.පූ 10 වැනි සියවස තරම් ඈතට දිව යයි. කරන ලද පුරා විද්යා කැණීම් වලදී වඩා පූර්ව කාලයන්හි විසූ ජනයා සම්බන්ධ සාක්ෂි ලැබී ඇතත් ක්‍රි.පූ 5 සියවසට එපිට කාලය පිළිබද තොරතුරු අත්ෙත් මද වශෙයනි.. අනුරාධපුරෙය් වැඩිදුර සිදු කරන ලද කැණීම් වලදී මෙම පුරවරෙය් පැවති ප්රාග් ඓතිහාසික ජනාවාසයන් පිළිබද තොරතුරු ලැබී ඇත. ක්‍රි.පූ 900 - 600 දක්වා විහිදුණ ප්රාග් ඓතිහාසික ලෝහ යුගෙය්දී ලෝහ තාක්ෂණය, කුඹල් කර්මාන්තය, අහ්වයන් භාවිතය, ගවයන් ඇති කිරීම සහ වී වගාවද පැවතුණ බව පෙනී යයි. ක්‍රි.පූ 700-600 අතර කාලයේදී අනුරාධපුරයේ ජනාවාසය හෙක්ටයාර් 50 ඉක්මවා වර්ධනය විය. නගරය ඊසාන දිගින් සහ වයඹ දිගින් පිහිටි ප්රධාන වරායයන් අතර උපායමාර්ගිකව වැදගත් වන පරිදි පිහිටියේය. වගා කළ හැකි සරු බිම් එය වටෙකාට පිහිටා තිබුණි. ආක්රමණිකයන්ගෙන් නගරය ආරක්ෂා කළ ස්වභාවික පවුරක් වූ ඝන වනාන්තරය නගරය හාත්පස අවුරා විය. ක්‍රි.පූ 4 සියවසෙහිදී පණ්ඩුකාභය රජතුමන් විසින් අනුරාධපුරය අගනගරය බවට පත් කරන ලද බවත්, මනා සංවිධිත සැලසුමක් අනුව නගරය සහ එහි උප නගරයන්ද පිහිටුවන ලද බවත් කියැවේ. "අභය වාපි" හෙවත් අභය වැවද එතුමන් විසින් කරවන ලදී. කාලවේල සහ චිත්තරාජ නමැති යක්ෂයන් උදෙසා දෙවොල්ද කරවනු ලැබීය. චේතියා නමැති යක්ෂණිය උදෙසා වෙළඹකගේ ස්වරූපයෙන් වූ පිළිරුවක් රාජ මාළිග පරිශ්රයේම ඉදි කරවන ලද අතර මේ සියළු යක්ෂ-දේවතාවන් උදෙසා වාර්ෂිකව පුද පූජා පැවැත්වීමද සිදු විය. නගරයේ සුසාන භූමිය, වදක භූමිය, පශ්චිම රාජිණියගේ දෙවොල, වෙස්සවණ උදෙසා වූ නුග රුක, ව්යාධදේව උදෙසා වූ තල් රුක, යෝනයන් සඳහා වාස භූමිය, ආත්ම පූජා මන්දිරය ආදිය පිහිටැවිය යුතු තැන්ද මෙතුමන් විසින් නියම කරන ලදී. වහලුන් නොහොත් චණ්ඩාලයන් විසින් කළ යුතු කාර්යයන් නියම කෙරුණු අතර ඔවුන් උදෙසා ග්රාමයක් වෙන් කරන ලදී. නිඝණ්ටයන්, තැන තැන සරන තවුසන්, ආජීවකයන් සහ බ්රාහ්මණයන් උදෙසා වාසස්ථාන ගොඩ නඟන ලදී. ග්රාම සීමාද නීර්ණය කරනු ලැබීය. අනුරාධපුරය අග නගරය බවට පත් කරමින් ක්රි.පූ 4 සියවස තරම් ඈත යුගයකදී පණ්ඩුකාභය රජතුමන් විසින් බිහි කරනු ලැබූ සම්ප්රදාය ඉතා වැදගත් වේ. [[ගොනු|thumb|397x397පික්|'''පුරාණ පරිපාලණ ප්‍රදේශය (අනුරාධපුර මධ්‍යතන යුගය)''']] නගරයට සහ පූජනීය ස්ථානයන්ට කරනු ලැබූ සනීපාරක්ෂක සහ පරිපාලනමය සම්පාදනයන් විසින් පෙන්නුම් කෙරෙනුයේ කාලාන්තරයක් තිසිසේ නගරය කිසියම් මධ්යගත සැලැස්මකට අනුව සංවර්ධනය කෙරුණු බවය. පණ්ඩුකාභය රජතුමන්ගේ ඇවෑමෙන් එතුමන්ගේ පුත් මුටසීව රාජපදප්රාප්ත විය. හැට වසරක් වූ එතුමන්ගේ රාජ්ය පාලන කාලය තුළ අනුරාධපුර නගරය තවදුරටත් අගනුවර වශයෙන් පවත්වා ගත් අතර, බුදු සමය දිවයිනට හඳුන්වා දෙනු ලැබූ මුල් අවදියේදී වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරනු ලැබූ "මහාමේඝවන උද්යානය" (හෙවත් මහමෙවුනා උයන) පිහිටුවාලීමද එසමයෙහි සිදුවිය. බුදු රජාණන් වහන්සේගේ පිරිනිවන් පෑමෙන් වසර 236 කට පසු ශ්රී ලංකාවට බුදු සමය හඳුන්වාදෙන ලද්දේ මුටසීව රජතුමන්ගේ ඇවැමෙන් රාජ්යත්වයට පත් එතුමන් පුත් දේවානම්පියතිස්ස රාජ්ය සමයෙහිදීය. ඉන්දියාවෙහි වුසූ අශෝක අධිරාජයා දේවානම්පියතිස්ස රජතුමන්ගේ සමකාලීනයෙක් විය. මෙම කාලය ක්‍රි.පූ 250 - 210 අතර කාලයයි. ලංකාවෙහි රාජ්යත්වයෙහි ආරම්භය සහ ආසියාවෙහි විශිෂ්ඨතම ආගමක් වූ බුද්ධ ධර්මය මත පදනම් වූ ශිෂ්ඨාචාරයක ආරම්භයද සනිටුහන් කෙරෙන්නේ මෙසමයෙහිය. ===සීගිරිය=== {{main|සීගිරිය}} සීගිරිය - ප්‍රෞඪ ඉතිහාසයකට නෑකම් කියන සිංහල දේශයේ තවත් අභිමානී නගරයක් වූ සිගිරිය අයත් වන්නේද රජරට රාජධානියටයි.මෙහි පාලකයා වනුයේ කාශ්‍යප රජුයි.කාශ්‍යප රජු මෙම ස්ථානය තෝරා ගැනීමට හේතුව වුයේ තම සොහොයුරු මුගලන් කුමරු කෙදිනක හෝ පැමිණ රාජ්‍ය පැහැරගනීයැයි තිබූ බියයි.කලාගාරයක් බඳු මෙහි සීගිරි චිත්‍ර ඉන්දියාවේ අඡන්තා චිත්‍ර කලාවට සමාන කමක් දක්වයි.මෙම චිත්‍ර පිලිබඳව අදහස් දක්වන පරණවිතානයන් පෙන්වා දෙන්නේ මෙම චිත්‍ර වලින් නිරූපණය වන්නේ මෙඝලතා හා චිජ්ජුලතා යන්න ය.එනම් විදුලිය හා මේඝගර්ජනය යන ස්වභාවික සිදුවීම්ය. මෙහි තවත් සුවිශේෂී අවධානයක් යොමුවන ස්ථානයක් ලෙස සීගිරි කැටපත් පවුර හඳුන්වාදිය හැකිය.එහි ලියැවුණු කුරුටු ගී තුළින් හෙළ ගැමියාග‍ේ අදහස් මෙන් ම හෙළ සංස්කෘතිය පිළිබඳවද තොරතුරු හෙළිවේ. ==ආක්‍රමණ== රජරට රාජධානියට අඛණ්ඩව පැවතුණු තර්ජනයක් වූයේ දකුණු ඉන්දීය ආක්රමණයන්ය. එලෙස සිදු වූ ආක්රමණයන්ගෙන් සතුරන් පරදවා රජධානියේ පාලනය නැවත ලබාගත් දුටුගමුණු, වළගම්භා, ධාතුසේන, Iවන විජයබාහු, ලීලාවතී වැනි පාලකයන් කාගේත් අවධානයට ලක්විය. අනෙකුත් පාලකයන් මතකයේ රැඳුනේ ඔවුන් විසින් සිදු කරන ලද හමුදා ජයග්රහණ නිසාය. දකුණු ඉන්දියාවට එරෙහිව ආක්‍රමණයන් දියත් කළ පළවන ගජභාහු, පන්ධ්යන් දේවියට පිහිට වීමට තම හමුදාවන් යැවූ දෙවන සේන, එවැනි පාලකයන්ය. රජරට රාජධානියට එරෙහිව ආක්රමණයන් කිහිපයක් සිදුවූ අතර ඒවා සියල්ලක්ම දියත් කරන ලද්දේ දකුණු ඉන්දියාණුවන් විසිණි. ශ්රී ලංකා ඉතිහාසයේ පළමු වාර්තාගත ආක්රමණය සිදුවූයේ සූරතිස්ස(ක්‍රි.පූ 247 - 237) රජු සමයේදීය. එය සිදු කරන ලද්දේ සේන හා ගුත්තික යන දකුණු ඉන්දීය අශ්ව වෙළෙන්දන් දෙදෙනෙකු විසිනි. අවුරුදු විසිදෙකක පාලන කාලයෙන් අනතුරුව අසේල(ක්‍රි.පූ 215 - 205) විසින් ඔවුන් පරජය කරන ලදී. ඉන් අනතුරුව පැවති තවත් ආක්රමණයක් හේතුවෙන් චෝළ රජකු වූ එලාර(ක්‍රි.පූ 205 - 161) අසේල රජු පරදවා රටෙහි පාලකයා බවට පත් විය. එලාර අවුරුදු 44ක් රට පාලනය කළ අතර ඔහුව පරජයට පත් කරන ලද්දේ දුටුගැමුණු විසිනි. කෙසේ නමුත් මහාවංශ වාර්තා වලට අනුව එළාර විසින් රට යුක්තිගරුක ලෙස සහ සධාරණ ලෙස පාලනය කළ බව කියැවේ. ක්‍රි.පූ 103 දී ද්‍රවිඩ නායකයන් පස් දෙනෙකු වූ, 1)පූලහත්ත 2)බාහිය 3)පනයාමර 4)පිලියාමර 5)දතික විසින් රට නැවතත් ආක්රමණය කරන ලදී. ඔවුන් ක්‍රි.පූ 89 දක්වා රට පාලනය කළ අතර වළගම්භා හට පරාජයට පත් විය. පසුව ඇති වූ තවත් ආක්‍රමණයක් නිසා රටෙහි පාලනය දකුණු ඉන්දීය පාලකයන් සය දෙනෙකු වූ පණ්ඩු, පාරින්ද, තිරිතර, දාතිය සහ පීතිය යටතට පත් විය. ධාතුසේන විසින් ඔවුන් පරදවා නැවත බලය ලබා ගන්නා ලදී. I වන සේන (ක්‍රි.පූ.833 – 853) සහ III වන උදය (ක්‍රි.පූ.935 – 938) රජ සමය තුළ දකුණු ඉන්දියාවෙන් බොහෝ ආක්‍රමණ සහ කොල්ලකෑම් එල්ල විය. කෙසේ නමුත් මෙම ආක්‍රමණිකයන්ගෙන් කිසිවෙකු ඔවුන්ගේ පාලනය රටෙහි දකුණු ප්රදේශය වූ රුහුණ දක්වා දීර්ඝ කර නොගත්හ. එබැවින් ශ්රී ලාංකීය පාලකයන් සහ උරුමක්කාරයන් ඔවුන්ගේ හමුදාවන් මෙම ප්‍රදේශය තුළ සංවිධානය කොට ගෙන ඔටුන්න නැවත ලබා ගැනීමට සමත් වූහ. ශ්රී ලාංකීය ඉතිහාසය මුළුල්ලේම සතුරු ආක්රමණ වලින් රට බේරා ගත් අවස්තාවලදී රුහුණ මුල් වී ඉමහත් සේවයක් කරන ලදී. කිත්සිරිමෙවන් රජ සමයේදී හේමමාලා කුමරිය සහ දන්ත කුමරු විසින් බුදුන් වහන්සේගේ දන්ත ධාතුව ලංකාවට වැඩම කරවන ලදී. එම රජු විසින් දන්ත ධාතුව පෙරහැරකින් වඩම්මවා මන්දිරයක තැන්පත් කරන ලදී. මෙම පෙරහැර වාර්ශිකව පවත්වන ලෙස රජු අණ කල අතර අදටත් එය චාරිත්රයක් ලෙස රටෙහි පවතී. බුදුන් වහන්සේගේ දන්ත ධාතුව ඉතා ඉක්මනින්ම රටෙහි පූජනීය වස්තුවක් මෙන්ම රජ්ය භාවය තහවුරු කරන සංකේතයක් බවට පත් විය. දන්ත ධාතුව ළඟ තබා ගන්නා පුද්ගලයා රටෙහි නියම පාලකයා විය. එමනිසා බොහෝ විට එය රජ මාළිගාවෙහිම නිදන් කොට තබන ලදී. වැසි ජල කලමණාකරන තාක්ෂණය රජරට රාජධානියේ ප්රධානතම ජයග්රහණය වූයේ වැසි ජලය මනාව කලමණාකරන කලහැකි වාරිමාර්ග බිහිවීමයි. ඒ හේතුවෙන් වියළි කලාපයේ කෘෂිකාර්මික අවශ්යතාවන් සඳහා ජලය සැපයීම සිදු විය. මෙම වාරිමාර්ග ඉදිකිරීම් මඟින් එම යුගයේ මිනිසුන් තුළ තිබූ උසස් තාක්ෂණික හා ඉංජිනේරු හැකියාවන් මනාව පිළිඹිබු කරයි '''තද පැහැති අකුරු පෙළ'''==ලක්දිව සමකාලීන රාජධානි== ===රුහුණු රාජධානිය=== {{main|රුහුණු රාජධානිය}} තිස්ස රජ මෞර්ය අධිරාජ්යයට අවනතව දේවානම් පියතිස්ස නමින් මෞර්ය සම්ප්රදායනුකූලව නැවත ඔටුනු පැළඳීමත් සමගම රජ සොහොයුරු මහානාග කුමරු රුහුණට පලාගොස් මෞර්ය අධිරාජ්යයට අවනත නොවූ රුහුණු රාජධානිය පිහිටුවාගන්නා ලදී. රජරට රාජධානිය ආක්රමණියන් අතට පත් බෝහෝ අවස්ථාවලදී රුහුණු රාජධානිය බලය රැකගැනීමට ස්වදේශික සිංහලයන් සමත්විය. ==අනුරාධපුර අතහැරීම== දිගින් දිගටම වූ දකුණු ඉන්දීය ආක්රමණ වලින් තැවුණු නගරය අවසානයේදී ක්‍රි.ව. 1017 දී අතහැර දැමිණ. මෙම මහා නගරය ක්‍රි.පූ. 5 වන සියවසයෙහි සිට ක්‍රි.ව. 1017 දක්වා ලංකාවේ අඟනගරය ලෙස පැවතුනි. එහි පසුබැස්ම ඇරඹියේ දකුණි ඉන්දීය ආක්රමණයන්ට එරෙහිව දිගින් දිගටම වූ යුද වැදීම නිස රාජධානිය ආර්ථිකමය අතින් දුප්පත් වීමය. ක්‍රි.ව. 1017 දී චෝල අක්රමණික හමුදාව අනුරාධපුරය අතහැර ඊට සාපේක්ෂව ආරක්ෂිත පොළොන්නරුවට පරිපාලන නගරය ගෙන ගියේය. ==නටබුන් ගවේෂණය සහ සංරක්‍ෂණය== නගරයට සහ එහි වූ වාරී සංකීරණයට වූ අති මහත් විනාශය හේතුවෙන් එය සම්පූර්ණයෙන්ම අතහැර අවුරුදු දහසකට ආසන්න කාලයක් ජරාවාස වන්නට හැරුණි. පසුව 19 වන සතවසරේදී බ්රිතාන්ය පරිපාලනය විසින් කැළෑ හෙළි කර නැවත ජනාවාස ඇති කෙරිණි. ==පරිපාලනය== රාජධානිය රජුගේ පාලනයට යටත් විය. රාජ්යත්වයට සම්බන්ධ වූ කැප කිරීමේ උත්සව සහ පිළිවෙත් ක්රමයන් ආරම්භ වූයේ දේවානම්පිය තිස්ස රජු සමයේදීය. එය එලෙස සිදු වූයේ ඉන්දියාවේ අශෝක රජුගෙන් ලැබූ ආභාශය හේතු කොට ගෙනය. දුටුගැමුණු රජු විසින් ප්රථම වරට මුළු රටම තමන් යටතට පත් කොටගෙන රට එක්සේසත් කරන ලදී. ඔටුන්නේ හිමිකාරිත්වයෙහි අනුපිළිවෙල සිදුවූයේ පිය පරම්පරාවට අනුකූලවය. එය සිදු කළ නොහැකි අවස්තාවකදී පෙර රජුගේ වැඩිමහල් සහෝදරයාට ඔටුන්නේ හිමිකාරිත්වය උරුමයෙන් ලැබුණි. සහෝදරයන් නොසිටියේ නම් වැඩිමහල් පුත්රයා හට ඔටුන්න උරුම විය. අනුරාධපුර රාජධානියේ ආරම්භයේ සිට පාලකයෝ සතර දෙනෙකු රාජ්යය පලනය කරන ලදහ. විජයගෙන් ආරම්භ කොට සුභරාජ(60-67) දක්වා සිටි පාලකයන් සාමාන්යයෙන් හැඳින්වූයේ විජයන් රජ පෙළපතට අයත් අය ලෙසයි. මෙම රජ පෙළපතට අයත් වූ පණ්ඩුකාභය අනුරාධපුර රාජධානියේ ප්රථම පාලකයා විය. ළඹකන්න වංශයට අයත් වසභ විසින් බලය පැහැර ගන්නා තුරු විජයන් පෙළපත පැවතුණි. වසභ විසින් ඔටුන්න හිමි කර ගැනීමත් සමඟ ළඹකන්න රජ පෙළපත ආරම්භ වූ අතර එම පෙලපතට අයත් පාලකයන් සියවස් තුනකට වඩා වැඩි කාලයක් රට පාලනය කරන ලදහ. නව රජ පෙළපතක් ආරම්භ වූයේ 455දී ධාතුසේන කාලයේදීය. එය මූරිය රජ පෙළපත විය. ඇතැම් ඉතිහාසඥයන් විසින් මෙම රජ පෙළපතෙහි ආරම්භය ශාඛ්ය රජු ලෙස හැඳින්වූවත් ආරම්භක රජු තවමත් අවිනිශ්චිතය. අනුරාධපුර යුගයේ පැවති අවසාන රජ පෙළපත වූයේ දෙවන ළඹකන්න රජ පෙළපතයි. එය මානවම්මගෙන්(684-718) ආරම්භ වූ අතර අනුරාධපුර රාජධානියේ අවසාන පාලකයා වූ V වන මහින්ද දක්වා පැවතුණි. ==ආර්ථීකය== ==සංස්කෘතියkkkk== ==සටහන්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|group=N}} ==උපහරණ== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|3}} ==ආශ්‍රිත== {{ආශ්‍රඇරඹුම|2}} *{{උපන්‍යාස පොත |last=බණ්ඩාරනායක|first=සේනක|title=සීගිරිය|publisher=මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල |year=2007|isbn=978-955-613-111-6}} *{{උපන්‍යාස පොත|last=බස්නායක|first=එච්. ටී. |title=ශ්‍රී ලංකන් මොනාස්ටික් ආකිටෙක්චර් |publisher=ශ්‍රී සත්ගුරු ප්‍රකාශන |year=1986|isbn=978-81-7030-009-0}} *{{උපන්‍යාස පොත|last=බ්ලේස්|first=එල්. ඊ|title=ද ස්ටෝරි ඔෆ් ලංකා |publisher=ඒෂියන් එඩියුකේෂනල් සර්විසර්ස් |year=1995|isbn=978-81-206-1074-3}} *{{උපන්‍යාස පොත|last=කොඩ්රිංටන්|first=එච්. ඩබ්.|title=සිලෝන් කොයින්ස් ඇන්ඩ් කරන්සි |publisher=ඒෂියන් එඩියුකේෂනල් සර්විසර්ස් |year=1994|isbn=978-81-206-0913-6}} {{ආශ්‍රඅග}} [[ප්‍රවර්ගය:වසර 1017 දී විසංස්ථාපිත රාජ්‍යයන් හා බල ප්‍රදේශ]] [[ප්‍රවර්ගය:රජරට රාජධානිය|*]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ඉතිහාසය]] [[ප්‍රවර්ගය: ක්‍රිපූ 377 දී සංස්ථාපිත රාජ්‍යයන් හා බල ප්‍රදේශ]] [[ප්‍රවර්ගය:අනුරාධපුර යුග‍ය]] [[ප්‍රවර්ගය:අනුරාධපුර]] cvnct1lha9tf39qy7pp0a0l4rk1t1u5 748879 748816 2025-06-15T13:10:30Z Shwetha 6574 [[Special:Contributions/203.189.189.206|203.189.189.206]] ([[User talk:203.189.189.206|සාකච්ඡාව]]) ගේ සංස්කරණයන් [[User:Ukds7500|Ukds7500]] ගේ අවසන් අනුවාදය වෙත ප්‍රතිවර්තනය කෙරිණි 688165 wikitext text/x-wiki {{ප්‍රධාන|ශ්‍රී ලංකාවේ අතීතය|අනුරාධපුර රාජධානිය}} {{ලක්දිව අතීත රාජ්‍ය}} {{ඉන්දික භාෂා අක්ෂර අඩංගු යි}} [රජරට රාජධානියේ|රජරට රාජධානියේ] අගනුවර ලෙස අනුරාධපුර සහ සීගිරිය පැවති යුගය ''අනුරාධපුර යුගය'' ලෙස සැලකේ. අනුරාධපුර රාජධානිය ක්‍රි‌.පූ.377 අනුරාධපුර නගරය නමින් නම් කරන ලදී. වර්ථමාන ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රධාන ගොඩබිම වන [ලංකා දූපත]හෙවත් ලක්දිව බිහිවූ ප්‍රථම සංවිධානාත්මක රාජධානිය වුයේ රජරට රාජධානියයි. මුල් යුගයේ උපතිස්සනුවර අගනුවර වූ අතර පණ්ඩුකාභය රජ විසින් අනුරාධගම අගනුවර කරගෙන එය පුරවරයක් දකිවා සංවර්ධනය කරන ලදී. රාජධානියේ ආර්ථිකය පදනම් වූයේ කෘෂිකර්මාන්තය මත බැවින් වැව් සහ ඇළ මාර්ග ඉදිකිරීම රජුගේ ප්‍රධාන කාර්යයක් විය. බොහෝමයක් රජවරුන් විශාල වැව් සහ ඇළ මාර්ග ඉදි කළ අතර, ඒ අතරින් වැඩිමනක් මතකයේ රැඳෙන්නේ වසභ සහ මහාසේන රජවරුන්ය. මෙම ඉදිකිරීම් නිසා අනුරාධපුර යුගය මුළුල්ලේම රජරට ප්‍රදේශය තුළ විශාල, එමෙන්ම සංකීර්ණ වාරිමාර්ග පද්ධතියක් බිහි විය. රාජධානියේ ආර්ථිකය පදනම් වූයේ කෘෂිකර්මාන්තය මත බැවින් වැව් සහ ඇළ මාර්ග ඉදිකිරීම රජුගේ ප්‍රධාන කාර්යයක් විය. බොහෝමයක් රජවරුන් විශාල වැව් සහ ඇළ මාර්ග ඉදි කළ අතර, ඒ අතරින් වැඩිමනක් මතකයේ රැඳෙන්නේ වසභ සහ මහාසේන රජවරුන්ය. මෙම ඉදිකිරීම් නිසා අනුරාධපුර යුගය මුළුල්ලේම රජරට ප්රදේශය තුළ විශාල, එමෙන්ම සංකීර්ණ වාරිමාර්ග පද්ධතියක් බිහි විය. එකල ඉදි කරන ලද මහා ස්ථුපයන් වූ රුවන්වැලිසෑය, ජේතවණාරාමය මෙන්ම ලෝවාමහාපාය වැනි විශාල ගොඩනැගිලි මඟින් අනුරාධපුර යුගයේ තිබූ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ දියුණුව මනාව පෙන්නුම් කරයි. ==අගනුවර== ===අනුරාධපුර=== {{main|අනුරාධපුර පෞරාණික නගරය}} ඓතිහාසික මූලාශ්රයන්හි සඳහන් වන පරිදි අනුරාධපුර නගරය ආරම්භ වී ඇත්තේ ක්රි.පූ.5 සියවෙසහි වුවත් පුරාවිද්යාත්මක තොරතුරු අනුව එහි ඉතිහාසය ක්‍රි.පූ 10 වැනි සියවස තරම් ඈතට දිව යයි. කරන ලද පුරා විද්යා කැණීම් වලදී වඩා පූර්ව කාලයන්හි විසූ ජනයා සම්බන්ධ සාක්ෂි ලැබී ඇතත් ක්‍රි.පූ 5 සියවසට එපිට කාලය පිළිබද තොරතුරු අත්ෙත් මද වශෙයනි.. අනුරාධපුරෙය් වැඩිදුර සිදු කරන ලද කැණීම් වලදී මෙම පුරවරෙය් පැවති ප්රාග් ඓතිහාසික ජනාවාසයන් පිළිබද තොරතුරු ලැබී ඇත. ක්‍රි.පූ 900 - 600 දක්වා විහිදුණ ප්රාග් ඓතිහාසික ලෝහ යුගෙය්දී ලෝහ තාක්ෂණය, කුඹල් කර්මාන්තය, අහ්වයන් භාවිතය, ගවයන් ඇති කිරීම සහ වී වගාවද පැවතුණ බව පෙනී යයි. ක්‍රි.පූ 700-600 අතර කාලයේදී අනුරාධපුරයේ ජනාවාසය හෙක්ටයාර් 50 ඉක්මවා වර්ධනය විය. නගරය ඊසාන දිගින් සහ වයඹ දිගින් පිහිටි ප්රධාන වරායයන් අතර උපායමාර්ගිකව වැදගත් වන පරිදි පිහිටියේය. වගා කළ හැකි සරු බිම් එය වටෙකාට පිහිටා තිබුණි. ආක්රමණිකයන්ගෙන් නගරය ආරක්ෂා කළ ස්වභාවික පවුරක් වූ ඝන වනාන්තරය නගරය හාත්පස අවුරා විය. ක්‍රි.පූ 4 සියවසෙහිදී පණ්ඩුකාභය රජතුමන් විසින් අනුරාධපුරය අගනගරය බවට පත් කරන ලද බවත්, මනා සංවිධිත සැලසුමක් අනුව නගරය සහ එහි උප නගරයන්ද පිහිටුවන ලද බවත් කියැවේ. "අභය වාපි" හෙවත් අභය වැවද එතුමන් විසින් කරවන ලදී. කාලවේල සහ චිත්තරාජ නමැති යක්ෂයන් උදෙසා දෙවොල්ද කරවනු ලැබීය. චේතියා නමැති යක්ෂණිය උදෙසා වෙළඹකගේ ස්වරූපයෙන් වූ පිළිරුවක් රාජ මාළිග පරිශ්රයේම ඉදි කරවන ලද අතර මේ සියළු යක්ෂ-දේවතාවන් උදෙසා වාර්ෂිකව පුද පූජා පැවැත්වීමද සිදු විය. නගරයේ සුසාන භූමිය, වදක භූමිය, පශ්චිම රාජිණියගේ දෙවොල, වෙස්සවණ උදෙසා වූ නුග රුක, ව්යාධදේව උදෙසා වූ තල් රුක, යෝනයන් සඳහා වාස භූමිය, ආත්ම පූජා මන්දිරය ආදිය පිහිටැවිය යුතු තැන්ද මෙතුමන් විසින් නියම කරන ලදී. වහලුන් නොහොත් චණ්ඩාලයන් විසින් කළ යුතු කාර්යයන් නියම කෙරුණු අතර ඔවුන් උදෙසා ග්රාමයක් වෙන් කරන ලදී. නිඝණ්ටයන්, තැන තැන සරන තවුසන්, ආජීවකයන් සහ බ්රාහ්මණයන් උදෙසා වාසස්ථාන ගොඩ නඟන ලදී. ග්රාම සීමාද නීර්ණය කරනු ලැබීය. අනුරාධපුරය අග නගරය බවට පත් කරමින් ක්රි.පූ 4 සියවස තරම් ඈත යුගයකදී පණ්ඩුකාභය රජතුමන් විසින් බිහි කරනු ලැබූ සම්ප්රදාය ඉතා වැදගත් වේ. [[ගොනු|thumb|397x397පික්|'''පුරාණ පරිපාලණ ප්‍රදේශය (අනුරාධපුර මධ්‍යතන යුගය)''']] නගරයට සහ පූජනීය ස්ථානයන්ට කරනු ලැබූ සනීපාරක්ෂක සහ පරිපාලනමය සම්පාදනයන් විසින් පෙන්නුම් කෙරෙනුයේ කාලාන්තරයක් තිසිසේ නගරය කිසියම් මධ්යගත සැලැස්මකට අනුව සංවර්ධනය කෙරුණු බවය. පණ්ඩුකාභය රජතුමන්ගේ ඇවෑමෙන් එතුමන්ගේ පුත් මුටසීව රාජපදප්රාප්ත විය. හැට වසරක් වූ එතුමන්ගේ රාජ්ය පාලන කාලය තුළ අනුරාධපුර නගරය තවදුරටත් අගනුවර වශයෙන් පවත්වා ගත් අතර, බුදු සමය දිවයිනට හඳුන්වා දෙනු ලැබූ මුල් අවදියේදී වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරනු ලැබූ "මහාමේඝවන උද්යානය" (හෙවත් මහමෙවුනා උයන) පිහිටුවාලීමද එසමයෙහි සිදුවිය. බුදු රජාණන් වහන්සේගේ පිරිනිවන් පෑමෙන් වසර 236 කට පසු ශ්රී ලංකාවට බුදු සමය හඳුන්වාදෙන ලද්දේ මුටසීව රජතුමන්ගේ ඇවැමෙන් රාජ්යත්වයට පත් එතුමන් පුත් දේවානම්පියතිස්ස රාජ්ය සමයෙහිදීය. ඉන්දියාවෙහි වුසූ අශෝක අධිරාජයා දේවානම්පියතිස්ස රජතුමන්ගේ සමකාලීනයෙක් විය. මෙම කාලය ක්‍රි.පූ 250 - 210 අතර කාලයයි. ලංකාවෙහි රාජ්යත්වයෙහි ආරම්භය සහ ආසියාවෙහි විශිෂ්ඨතම ආගමක් වූ බුද්ධ ධර්මය මත පදනම් වූ ශිෂ්ඨාචාරයක ආරම්භයද සනිටුහන් කෙරෙන්නේ මෙසමයෙහිය. ===සීගිරිය=== {{main|සීගිරිය}} සීගිරිය - ප්‍රෞඪ ඉතිහාසයකට නෑකම් කියන සිංහල දේශයේ තවත් අභිමානී නගරයක් වූ සිගිරිය අයත් වන්නේද රජරට රාජධානියටයි.මෙහි පාලකයා වනුයේ කාශ්‍යප රජුයි.කාශ්‍යප රජු මෙම ස්ථානය තෝරා ගැනීමට හේතුව වුයේ තම සොහොයුරු මුගලන් කුමරු කෙදිනක හෝ පැමිණ රාජ්‍ය පැහැරගනීයැයි තිබූ බියයි.කලාගාරයක් බඳු මෙහි සීගිරි චිත්‍ර ඉන්දියාවේ අඡන්තා චිත්‍ර කලාවට සමාන කමක් දක්වයි.මෙම චිත්‍ර පිලිබඳව අදහස් දක්වන පරණවිතානයන් පෙන්වා දෙන්නේ මෙම චිත්‍ර වලින් නිරූපණය වන්නේ මෙඝලතා හා චිජ්ජුලතා යන්න ය.එනම් විදුලිය හා මේඝගර්ජනය යන ස්වභාවික සිදුවීම්ය. මෙහි තවත් සුවිශේෂී අවධානයක් යොමුවන ස්ථානයක් ලෙස සීගිරි කැටපත් පවුර හඳුන්වාදිය හැකිය.එහි ලියැවුණු කුරුටු ගී තුළින් හෙළ ගැමියාග‍ේ අදහස් මෙන් ම හෙළ සංස්කෘතිය පිළිබඳවද තොරතුරු හෙළිවේ. ==ආක්‍රමණ== රජරට රාජධානියට අඛණ්ඩව පැවතුණු තර්ජනයක් වූයේ දකුණු ඉන්දීය ආක්රමණයන්ය. එලෙස සිදු වූ ආක්රමණයන්ගෙන් සතුරන් පරදවා රජධානියේ පාලනය නැවත ලබාගත් දුටුගමුණු, වළගම්භා, ධාතුසේන, Iවන විජයබාහු, ලීලාවතී වැනි පාලකයන් කාගේත් අවධානයට ලක්විය. අනෙකුත් පාලකයන් මතකයේ රැඳුනේ ඔවුන් විසින් සිදු කරන ලද හමුදා ජයග්රහණ නිසාය. දකුණු ඉන්දියාවට එරෙහිව ආක්‍රමණයන් දියත් කළ පළවන ගජභාහු, පන්ධ්යන් දේවියට පිහිට වීමට තම හමුදාවන් යැවූ දෙවන සේන, එවැනි පාලකයන්ය. රජරට රාජධානියට එරෙහිව ආක්රමණයන් කිහිපයක් සිදුවූ අතර ඒවා සියල්ලක්ම දියත් කරන ලද්දේ දකුණු ඉන්දියාණුවන් විසිණි. ශ්රී ලංකා ඉතිහාසයේ පළමු වාර්තාගත ආක්රමණය සිදුවූයේ සූරතිස්ස(ක්‍රි.පූ 247 - 237) රජු සමයේදීය. එය සිදු කරන ලද්දේ සේන හා ගුත්තික යන දකුණු ඉන්දීය අශ්ව වෙළෙන්දන් දෙදෙනෙකු විසිනි. අවුරුදු විසිදෙකක පාලන කාලයෙන් අනතුරුව අසේල(ක්‍රි.පූ 215 - 205) විසින් ඔවුන් පරජය කරන ලදී. ඉන් අනතුරුව පැවති තවත් ආක්රමණයක් හේතුවෙන් චෝළ රජකු වූ එලාර(ක්‍රි.පූ 205 - 161) අසේල රජු පරදවා රටෙහි පාලකයා බවට පත් විය. එලාර අවුරුදු 44ක් රට පාලනය කළ අතර ඔහුව පරජයට පත් කරන ලද්දේ දුටුගැමුණු විසිනි. කෙසේ නමුත් මහාවංශ වාර්තා වලට අනුව එළාර විසින් රට යුක්තිගරුක ලෙස සහ සධාරණ ලෙස පාලනය කළ බව කියැවේ. ක්‍රි.පූ 103 දී ද්‍රවිඩ නායකයන් පස් දෙනෙකු වූ, 1)පූලහත්ත 2)බාහිය 3)පනයාමර 4)පිලියාමර 5)දතික විසින් රට නැවතත් ආක්රමණය කරන ලදී. ඔවුන් ක්‍රි.පූ 89 දක්වා රට පාලනය කළ අතර වළගම්භා හට පරාජයට පත් විය. පසුව ඇති වූ තවත් ආක්‍රමණයක් නිසා රටෙහි පාලනය දකුණු ඉන්දීය පාලකයන් සය දෙනෙකු වූ පණ්ඩු, පාරින්ද, තිරිතර, දාතිය සහ පීතිය යටතට පත් විය. ධාතුසේන විසින් ඔවුන් පරදවා නැවත බලය ලබා ගන්නා ලදී. I වන සේන (ක්‍රි.පූ.833 – 853) සහ III වන උදය (ක්‍රි.පූ.935 – 938) රජ සමය තුළ දකුණු ඉන්දියාවෙන් බොහෝ ආක්‍රමණ සහ කොල්ලකෑම් එල්ල විය. කෙසේ නමුත් මෙම ආක්‍රමණිකයන්ගෙන් කිසිවෙකු ඔවුන්ගේ පාලනය රටෙහි දකුණු ප්රදේශය වූ රුහුණ දක්වා දීර්ඝ කර නොගත්හ. එබැවින් ශ්රී ලාංකීය පාලකයන් සහ උරුමක්කාරයන් ඔවුන්ගේ හමුදාවන් මෙම ප්‍රදේශය තුළ සංවිධානය කොට ගෙන ඔටුන්න නැවත ලබා ගැනීමට සමත් වූහ. ශ්රී ලාංකීය ඉතිහාසය මුළුල්ලේම සතුරු ආක්රමණ වලින් රට බේරා ගත් අවස්තාවලදී රුහුණ මුල් වී ඉමහත් සේවයක් කරන ලදී. කිත්සිරිමෙවන් රජ සමයේදී හේමමාලා කුමරිය සහ දන්ත කුමරු විසින් බුදුන් වහන්සේගේ දන්ත ධාතුව ලංකාවට වැඩම කරවන ලදී. එම රජු විසින් දන්ත ධාතුව පෙරහැරකින් වඩම්මවා මන්දිරයක තැන්පත් කරන ලදී. මෙම පෙරහැර වාර්ශිකව පවත්වන ලෙස රජු අණ කල අතර අදටත් එය චාරිත්රයක් ලෙස රටෙහි පවතී. බුදුන් වහන්සේගේ දන්ත ධාතුව ඉතා ඉක්මනින්ම රටෙහි පූජනීය වස්තුවක් මෙන්ම රජ්ය භාවය තහවුරු කරන සංකේතයක් බවට පත් විය. දන්ත ධාතුව ළඟ තබා ගන්නා පුද්ගලයා රටෙහි නියම පාලකයා විය. එමනිසා බොහෝ විට එය රජ මාළිගාවෙහිම නිදන් කොට තබන ලදී. වැසි ජල කලමණාකරන තාක්ෂණය රජරට රාජධානියේ ප්රධානතම ජයග්රහණය වූයේ වැසි ජලය මනාව කලමණාකරන කලහැකි වාරිමාර්ග බිහිවීමයි. ඒ හේතුවෙන් වියළි කලාපයේ කෘෂිකාර්මික අවශ්යතාවන් සඳහා ජලය සැපයීම සිදු විය. මෙම වාරිමාර්ග ඉදිකිරීම් මඟින් එම යුගයේ මිනිසුන් තුළ තිබූ උසස් තාක්ෂණික හා ඉංජිනේරු හැකියාවන් මනාව පිළිඹිබු කරයි '''තද පැහැති අකුරු පෙළ'''==ලක්දිව සමකාලීන රාජධානි== ===රුහුණු රාජධානිය=== {{main|රුහුණු රාජධානිය}} තිස්ස රජ මෞර්ය අධිරාජ්යයට අවනතව දේවානම් පියතිස්ස නමින් මෞර්ය සම්ප්රදායනුකූලව නැවත ඔටුනු පැළඳීමත් සමගම රජ සොහොයුරු මහානාග කුමරු රුහුණට පලාගොස් මෞර්ය අධිරාජ්යයට අවනත නොවූ රුහුණු රාජධානිය පිහිටුවාගන්නා ලදී. රජරට රාජධානිය ආක්රමණියන් අතට පත් බෝහෝ අවස්ථාවලදී රුහුණු රාජධානිය බලය රැකගැනීමට ස්වදේශික සිංහලයන් සමත්විය. ==අනුරාධපුර අතහැරීම== දිගින් දිගටම වූ දකුණු ඉන්දීය ආක්රමණ වලින් තැවුණු නගරය අවසානයේදී ක්‍රි.ව. 1017 දී අතහැර දැමිණ. මෙම මහා නගරය ක්‍රි.පූ. 5 වන සියවසයෙහි සිට ක්‍රි.ව. 1017 දක්වා ලංකාවේ අඟනගරය ලෙස පැවතුනි. එහි පසුබැස්ම ඇරඹියේ දකුණි ඉන්දීය ආක්රමණයන්ට එරෙහිව දිගින් දිගටම වූ යුද වැදීම නිස රාජධානිය ආර්ථිකමය අතින් දුප්පත් වීමය. ක්‍රි.ව. 1017 දී චෝල අක්රමණික හමුදාව අනුරාධපුරය අතහැර ඊට සාපේක්ෂව ආරක්ෂිත පොළොන්නරුවට පරිපාලන නගරය ගෙන ගියේය. ==නටබුන් ගවේෂණය සහ සංරක්‍ෂණය== නගරයට සහ එහි වූ වාරී සංකීරණයට වූ අති මහත් විනාශය හේතුවෙන් එය සම්පූර්ණයෙන්ම අතහැර අවුරුදු දහසකට ආසන්න කාලයක් ජරාවාස වන්නට හැරුණි. පසුව 19 වන සතවසරේදී බ්රිතාන්ය පරිපාලනය විසින් කැළෑ හෙළි කර නැවත ජනාවාස ඇති කෙරිණි. ==පරිපාලනය== රාජධානිය රජුගේ පාලනයට යටත් විය. රාජ්යත්වයට සම්බන්ධ වූ කැප කිරීමේ උත්සව සහ පිළිවෙත් ක්රමයන් ආරම්භ වූයේ දේවානම්පිය තිස්ස රජු සමයේදීය. එය එලෙස සිදු වූයේ ඉන්දියාවේ අශෝක රජුගෙන් ලැබූ ආභාශය හේතු කොට ගෙනය. දුටුගැමුණු රජු විසින් ප්රථම වරට මුළු රටම තමන් යටතට පත් කොටගෙන රට එක්සේසත් කරන ලදී. ඔටුන්නේ හිමිකාරිත්වයෙහි අනුපිළිවෙල සිදුවූයේ පිය පරම්පරාවට අනුකූලවය. එය සිදු කළ නොහැකි අවස්තාවකදී පෙර රජුගේ වැඩිමහල් සහෝදරයාට ඔටුන්නේ හිමිකාරිත්වය උරුමයෙන් ලැබුණි. සහෝදරයන් නොසිටියේ නම් වැඩිමහල් පුත්රයා හට ඔටුන්න උරුම විය. අනුරාධපුර රාජධානියේ ආරම්භයේ සිට පාලකයෝ සතර දෙනෙකු රාජ්යය පලනය කරන ලදහ. විජයගෙන් ආරම්භ කොට සුභරාජ(60-67) දක්වා සිටි පාලකයන් සාමාන්යයෙන් හැඳින්වූයේ විජයන් රජ පෙළපතට අයත් අය ලෙසයි. මෙම රජ පෙළපතට අයත් වූ පණ්ඩුකාභය අනුරාධපුර රාජධානියේ ප්රථම පාලකයා විය. ළඹකන්න වංශයට අයත් වසභ විසින් බලය පැහැර ගන්නා තුරු විජයන් පෙළපත පැවතුණි. වසභ විසින් ඔටුන්න හිමි කර ගැනීමත් සමඟ ළඹකන්න රජ පෙළපත ආරම්භ වූ අතර එම පෙලපතට අයත් පාලකයන් සියවස් තුනකට වඩා වැඩි කාලයක් රට පාලනය කරන ලදහ. නව රජ පෙළපතක් ආරම්භ වූයේ 455දී ධාතුසේන කාලයේදීය. එය මූරිය රජ පෙළපත විය. ඇතැම් ඉතිහාසඥයන් විසින් මෙම රජ පෙළපතෙහි ආරම්භය ශාඛ්ය රජු ලෙස හැඳින්වූවත් ආරම්භක රජු තවමත් අවිනිශ්චිතය. අනුරාධපුර යුගයේ පැවති අවසාන රජ පෙළපත වූයේ දෙවන ළඹකන්න රජ පෙළපතයි. එය මානවම්මගෙන්(684-718) ආරම්භ වූ අතර අනුරාධපුර රාජධානියේ අවසාන පාලකයා වූ V වන මහින්ද දක්වා පැවතුණි. ==ආර්ථීකය== ==සංස්කෘතිය== ==සටහන්== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|group=N}} ==උපහරණ== {{ආශ්‍රලැයිස්තුව|3}} ==ආශ්‍රිත== {{ආශ්‍රඇරඹුම|2}} *{{උපන්‍යාස පොත |last=බණ්ඩාරනායක|first=සේනක|title=සීගිරිය|publisher=මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල |year=2007|isbn=978-955-613-111-6}} *{{උපන්‍යාස පොත|last=බස්නායක|first=එච්. ටී. |title=ශ්‍රී ලංකන් මොනාස්ටික් ආකිටෙක්චර් |publisher=ශ්‍රී සත්ගුරු ප්‍රකාශන |year=1986|isbn=978-81-7030-009-0}} *{{උපන්‍යාස පොත|last=බ්ලේස්|first=එල්. ඊ|title=ද ස්ටෝරි ඔෆ් ලංකා |publisher=ඒෂියන් එඩියුකේෂනල් සර්විසර්ස් |year=1995|isbn=978-81-206-1074-3}} *{{උපන්‍යාස පොත|last=කොඩ්රිංටන්|first=එච්. ඩබ්.|title=සිලෝන් කොයින්ස් ඇන්ඩ් කරන්සි |publisher=ඒෂියන් එඩියුකේෂනල් සර්විසර්ස් |year=1994|isbn=978-81-206-0913-6}} {{ආශ්‍රඅග}} [[ප්‍රවර්ගය:වසර 1017 දී විසංස්ථාපිත රාජ්‍යයන් හා බල ප්‍රදේශ]] [[ප්‍රවර්ගය:රජරට රාජධානිය|*]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ ඉතිහාසය]] [[ප්‍රවර්ගය: ක්‍රිපූ 377 දී සංස්ථාපිත රාජ්‍යයන් හා බල ප්‍රදේශ]] [[ප්‍රවර්ගය:අනුරාධපුර යුග‍ය]] [[ප්‍රවර්ගය:අනුරාධපුර]] 5g4ujaotyjity2zvob31rz8cjbklpep 0 47356 748973 736224 2025-06-15T15:47:29Z Pasindu Kaveesha Ethkandura 73576 748973 wikitext text/x-wiki '''<big><u>Created by - Pasindu Kaveesha Ethkandura</u></big>'''{{තොරතුරුකොටුව පුද්ගලයා | name = හෙන්රි ස්ටීල් ඕල්කට් | native_name = හෙන්රි ස්ටීල් ඕල්කට් | image = H.S. Olcott-portrait-300.jpg | caption = ක'නල් හෙන්රි ස්ටීල් ඕල්කට් | birth_date = 02 අගෝස්තු 1832 | birth_place = [[ඔරේන්ජ්, නිව් ජර්සි]] | death_date = 17 පෙබරවාරි 1907 (aged 74) | death_place = [[Adyar (Chennai)|Adyar, Chennai]] | death_cause = | nationality = අමෙරිකානු | other_names = | known_for = Revival of [[Buddhism]] <br>[[Theosophical Society]] <br>[[American Civil War]] | education = [[City College of New York]] <br> [[Columbia University]] | religion = [[බුද්ධාගම]] | occupation = හමුදා නිලධාරී <br> Journalist <br> Lawyer | spouse = Mary Epplee Morgan | children = | signature = }} {{Theosophy}} '''කර්නල් හෙන්රි ස්ටීල් ඕල්කට්''' (2 අගෝස්තු 1832 - 17 පෙබරවාරි 1907) ඇමෙරිකානු හමුදා නිලධාරියෙකු, මාධ්යවේදී, නීතිඥ හා සම-නිර්මාතෘ සහ [[පරමවිඥානාර්ථ සමිතියේ]] පළමු සභාපති විය. ඕල්කට් යුරෝපීය සම්භවයක් සහිත පළමු සුප්‍රසිද්ධ ඇමරිකානු විය. පරමවිඥානාර්ථ බෞද්ධ සමිති‍ය පිහිටුවීම ඇතුළු ඕල්කට්තුමාගේ ආරම්භක කටයුතුවලට පරිවර්තකයා වශයෙන් පමණක් නොව හැකි සෑම ආකාරයකින් ම තරුණ ධර්මපාල සහයෝගය දී ඇත, ඔහුගේ පසුකාලීන ක්‍රියාවෙන් බුදු දහමඅධ්‍යයනය පුනරුදයක් නිර්මාණය විය. බටහිරකරණය කාචය හරහා බුදු දහම අර්ථ නිරූපණයට දැරූ ඔහුගේ උත්සාහයන් නිසා ඔහු බුද්ධාගම නවීන කල තැනැත්තෙකු යයි සැලකේ. ඕල්කට්තුමා ශ්‍රී ලංකාවේ බුදු දහම ප්රධාන පුනර්ජීවන වූ අතර ඔහු තවමත් මෙම ප්රයත්නයන් සඳහා ශ්‍රී ලංකාව තුළ ගෞරවාදරයට පාත්ර වේ. ඕල්කට් ශ්‍රී ලාංකිකයන් "අපේ ස්වාධීනත්වය හා වර්තමාන, ආගමික, ජාතික හා සංස්කෘතික පුනර්ජීවනය පුරෝගාමී වූ අරගලය තුල වීරයෙකු" විසින් කැඳවා තිබේ.'''හෙන්රි ස්ටීල් ඕල්කට්''' (2 අගෝස්තු 1832 - 17 පෙබරවාරි 1907) ඇමරිකානු හමුදා නිලධාරියෙක්, මාධ්‍යවේදියෙක්, නීතිඥයෙක්, ෆ්‍රීමසන් (සාමාජිකයෙක් Huguenot Lodge #448, දැන් #46) සහ Theosophical Society හි සම-නිර්මාතෘ සහ පළමු සභාපති. ඕල්කට් යනු විධිමත් බුද්ධාගමට හැරීමක් කළ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති ප්‍රථම සුප්‍රසිද්ධ ඇමරිකානුවා විය. විඥානාර්ථ සංගමයේ සභාපතිවරයා ලෙස ඔහුගේ පසුකාලීන ක්‍රියාකාරකම් බුදුදහම අධ්‍යයනයේ පුනරුදයක් ඇති කිරීමට උපකාරී විය. ඕල්කට් තුමා බෞද්ධ නූතනවාදියෙකු ලෙස සලකනු ලබන්නේ බුද්ධාගම හරහා අර්ථකථනය කිරීමට ගත් උත්සාහය නිසාය. යුරෝපීය කාච. ඕල්කට් තුමා ශ්‍රී ලංකාවේ බුද්ධාගමේ ප්‍රධාන පුනර්ජීවනය කරන්නෙකු වූ අතර ඔහු තවමත් ශ්‍රී ලංකාවේ ගෞරවයට පාත්‍ර වේ. මෙම උත්සාහයන් සඳහා . ආනන්ද විද්‍යාලයේ ආදි ශිෂ්‍ය සංගමයේ උප සභාපති සමිත සෙනෙවිරත්න පවසා ඇත්තේ "කර්නල්. අපේ රට, ජාතිය, ආගම, යුක්තිය සහ යහපත් හැසිරීම සඳහා ඕල්කට්තුමාගේ දායකත්වය කෙතරම් විශාලද යත්, ඔහු අපගේ හදවත් තුළ සදාකාලිකව පවතී. == චරිතාපදානය == ඕල්කට් තුමා 1832 අගෝස්තු 2 වෙනිදා New Jersey හි Orange හි, දරුවන් හය දෙනාගෙන් වැඩිමලා, ප්‍රෙස්බිටේරියන් ව්‍යාපාරික හෙන්රි වයිකොෆ් ඕල්කට් සහ එමලි ස්ටීල් ඕල්කට්. කුඩා කාලයේදී ඕල්කට් ජීවත් වූයේ ඔහුගේ පියාගේ නිව් ජර්සි ගොවිපළේ. ඔහුගේ නව යොවුන් වියේදී ඔහු මුලින්ම නිව් යෝර්ක් නගරයේ විද්‍යාලයට සහ පසුව කොලොම්බියා විශ්වවිද්‍යාලයට ඇතුළත් විය. , එහිදී ඔහු St. ඇන්තනි හෝල් සහෝදරත්වය, ප්‍රසිද්ධ පුද්ගලයින්ගේ වටපිටාවකි. 1851 දී ඔහුගේ පියාගේ ව්‍යාපාරය අසාර්ථක වූ අතර ඔහුට විශ්ව විද්‍යාලය හැර යාමට සිදු විය. Amherst, Ohio හි ජීවත් වන අතරතුර, ඕල්කට් තුමාට ආධ්‍යාත්මිකවාදය ක්ලීව්ලන්ඩ් හි සංචාරයක යෙදී සිටි නරියා සහෝදරියන් දැකීමෙන් පසු අධ්‍යාත්මික කවයක් පිහිටුවා ගත් ඥාතීන් විසිනි. මෙම කාලය තුළ ඕල්කට්තුමා "මනෝවිද්‍යාව, මෝහනය, මනෝමිතිය, සහ mesmerism" 1853 දී, නිව්යෝර්ක් වෙත ආපසු පැමිණීමෙන් පසු, ඕල්කට්තුමා නිව් යෝර්ක් අධ්‍යාත්මිකයින්ගේ සමුළුවේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. > යටතේ ප්‍රකාශයට පත් කළේය. අන්වර්ථ නාමය "ඇම්හර්ස්ට්."''Spiritual Telegraph'' ඔහු අධ්‍යාත්මික මාතෘකා පිළිබඳ ලිපි සහ ලිපි 1858 සිට 1860 දක්වා ඕල්කට් ''New York Tribune'' සහ ''Mark Lane හි කෘෂිකාර්මික වාර්තාකරු විය. එක්ස්ප්‍රස්'', නමුත් ඉඳහිට වෙනත් විෂයයන් පිළිබඳ ලිපි ඉදිරිපත් කරන ලදී. ඔහු John Brown' ඔහු 1636 දී Hartford, Connecticut හි නිර්මාතෘවරයෙකු වන තෝමස් ඕල්කොට් දක්වා දිවෙන ඔහුගේ පවුලේ පෙළපතක් ද ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1860 දී ඕල්කට් තුමා විවාහ වූයේ New Rochelle, New York ට්‍රිනිටි දේවස්ථානයේ ප්‍රධානියාගේ දියණිය වූ Mary Epplee Morgan සමඟය. ඔවුන්ට දරුවන් හතර දෙනෙක් සිටි අතර, ඔවුන්ගෙන් දෙදෙනෙක් ළදරු වියේදී මිය ගියහ. ඔහු ඇමරිකානු සිවිල් යුද්ධයේදී එක්සත් ජනපද හමුදාවේ සේවය කළ අතර පසුව නිව් යෝර්ක්හි. පසුව ඔහු කර්නල් නිලයට උසස් කරන ලද අතර වොෂින්ටන් ඩීසී හි නාවික හමුදා දෙපාර්තමේන්තුවට මාරු කරන ලදී. ඔහු ඉතා ගෞරවයට පාත්‍ර වූ අතර, 1865 දී ඒබ්‍රහම් ලින්කන් ඝාතනයෙන් පසුව, ඝාතනය පිළිබඳ විමර්ශනයට සහාය විය. 1868 දී ඔහු රක්ෂණ, ආදායම් සහ වංචා පිළිබඳ විශේෂඥ නීතිඥයෙකු විය. 1874 දී ඔහු séances Eddy Brothers හි Chittenden, Vermont. ඔහුගේ උනන්දුව ඇවිස්සුණු අතර, ඕල්කට් ''New York Sun'' සඳහා ලිපියක් ලිවීය, එහිදී ඔහු එඩී ෆාම්ස් විමර්ශනය කළේය. ඔහුගේ ලිපිය ''New York Daily Graphic'' වැනි අනෙකුත් පුවත්පත් එය නැවත පළ කිරීමට තරම් ජනප්‍රිය විය. ඔහුගේ 1874 ප්‍රකාශනය ''People from the Other World'' ආරම්භ වූයේ Spiritualist එමෙන්ම 1874 දී ඕල්කට්ට Helena Blavatsky මුණගැසුණේ දෙදෙනාම එඩී ගොවිපළට ගොස් සිටියදීය. අධ්‍යාත්මිකවාදී ව්‍යාපාරය කෙරෙහි ඔහුගේ මූලික උනන්දුව සහ බ්ලැවට්ස්කි සමඟ ඔහුගේ අංකුර සම්බන්ධතාවය ඔහුගේ අධ්‍යාත්මික දර්ශනය වර්ධනය කිරීමට උපකාරී විය. ඕල්කොට් Theosophical Society පිහිටුවීමේ මුල් වසර කිහිපය තුළ මූල්‍ය ආධාරකරුවෙකු වීමට අමතරව නීතිඥයෙකු ලෙස දිගටම කටයුතු කළේය. නව ආගමික ව්‍යාපාරයේ. 1875 මුල් භාගයේදී ප්‍රසිද්ධ අධ්‍යාත්මිකවාදීන් විසින් ඕල්කට්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ සුප්‍රසිද්ධ "ආත්ම පාලනය" Katie King (ඩොයිල් 1926: වෙළුම 1, 269–277). 1880 දී Helena Blavatsky සහ ඕල්කොට් ත්‍රී සරණාගතයන් ලැබූ ප්‍රථම බටහිර ජාතිකයන් බවට පත්විය. > සහ ප්‍රතිපත්ති පහ, සම්ප්‍රදායිකව බෞද්ධයකු බවට පත්වන උත්සවය; එබැවින් බ්ලැවට්ස්කි එසේ කළ පළමු බටහිර කාන්තාව විය. නමුත් ඔහුගේ බුද්ධාගමේ අද්විතීය වර්ගයකි. == Theosophical සමාජය == 1874 සිට, බ්ලැවට්ස්කි සහ අනෙකුත් අධ්‍යාත්මික නායකයින් සමඟ ඕල්කට්ගේ අධ්‍යාත්මික වර්ධනය සහ වර්ධනය Theosophical Society. 1875 දී ඕල්කට්, බ්ලැවට්ස්කි සහ තවත් අය, විශේෂයෙන් William Quan Judge, එක්සත් ජනපදයේ නිව් යෝර්ක් නගරයේ Theosophical Society පිහිටුවා ගත්හ. ඕල්කොට් තියෝසොෆිකල් සංගමයේ මුල් වසරවලදී මූල්‍යමය වශයෙන් ආධාර කළ අතර වැඩබලන සභාපතිවරයා වූ අතර බ්ලැවට්ස්කි සංගමයේ ලේකම් ලෙස සේවය කළේය. 1878 දෙසැම්බරයේදී, ඔවුන් සංගමයේ මූලස්ථානය ඉන්දියාවට ගෙන යාම සඳහා නිව්යෝර්ක් නුවරින් පිටත් විය. ඔවුන් 1879 පෙබරවාරි 16 වන දින බොම්බේ වෙත පැමිණියා. ඕල්කට් ඔහුගේ අධ්‍යාත්මික නායකයා වන බුද්ධ උපන් රට අත්විඳීමට පිටත් විය. සමිතියේ මූලස්ථානය Adyar, චෙන්නායි < ලෙස ස්ථාපිත කරන ලදී. ද ආරම්භ වේ. Adyar පුස්තකාලය සහ පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානය, මූලස්ථානය තුළ Theosophical Society Adyar ඉන්දියාවේ සිටියදී ඕල්කට් තුමා බටහිර පර්යේෂණවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ලබා ගත හැකි වූ පූජනීය පෙරදිග ග්‍රන්ථවල පරිවර්තන ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළේය. ඔහුගේ අභිප්‍රාය වූයේ ඇමරිකාවේ බොහෝ විට හමුවන බටහිරකරණය වූ අර්ථකථන මඟහරවා ගැනීම සහ බෞද්ධ, , සහ Zoroastrian ආගම්, බටහිරයන් නිසි ලෙස දැනුවත් කිරීම සඳහා. ඕල්කොට්ගේ ප්‍රධාන ආගමික උනන්දුව වූයේ බුද්ධාගම වන අතර, ඔහු ශ්‍රී ලංකාව හි ඔහුගේ සේවය සඳහා පොදුවේ ප්‍රසිද්ධය. ශ්‍රී පියරතන තිස්ස මහානායක ස්වාමීන්ද්‍රයන් වහන්සේ සමඟ දෙවසරක ලිපි හුවමාරුවකින් පසු උන්වහන්සේ සහ බ්ලැවට්ස්කි එවකට අගනුවර කොළඹට පැමිණියහ. පන්සිල් ගන්නා ලදී. 1880 මැයි 19 වෙනිදා. එදවස ඕල්කට් සහ බ්ලැවට්ස්කි බෞද්ධයන් ලෙස නිල වශයෙන් පිළිගනු ලැබූ නමුත්, ඔවුන් ඇමරිකාවේ ජීවත්ව සිටියදී, ඔවුන් මීට පෙර තමන් බෞද්ධයන් ලෙස ප්‍රකාශ කළ බව ඕල්කට් සඳහන් කළද,ගාල්ල Helena Blavatsky සහ හෙන්රි ස්ටීල් ඕල්කට් තුමා  1880 මැයි 16 වෙනිදා. ඕල්කට්තුමා ශ්‍රී ලංකාවේ සිටි කාලයේ බටහිරයන්ගේ අධ්‍යාපනය සඳහා බුදුදහමේ ප්‍රතිපත්ති සම්පාදනය කරන අතරම කලාපය තුළ බුදුදහම පුනර්ජීවනය කිරීමට උත්සාහ කළේය. අදටත් භාවිතා වන ''Buddhist Catechism'' (1881) ඔහු ලිව්වේ මෙම කාල වකවානුවේදීය. Theosophical Society විසින් ලංකාවේ බෞද්ධ පාසල් කිහිපයක් ඉදිකළ අතර, විශේෂයෙන් ආනන්ද විද්‍යාලය 1886, ධර්මරාජ විද්‍යාලය මහනුවර 1887, මලියදේව විද්‍යාලය කුරුණෑගල 1888, සිද්ධාර්ථ කුමාර මහා විද්‍යාලය (පළමුව නම් කර ඇත්තේ "බෞද්ධ පිරිමි' පාසල") ගම්පහ 1891 දී, බදුල්ල ධර්මදූත විද්‍යාලය 1891, මහින්ද විද්‍යාලය ගාල්ල 1892 දී, කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලය a> අම්බලන්ගොඩ. බෞද්ධ සම්ප්‍රදායන්හි විශ්ව කොඩිය ලෙස සහ සියලු බෞද්ධයන්ගේ ලෝක මිත්‍රත්වය. 1885 දී බෞද්ධ කොඩියක් නිර්මාණය කිරීමට පත්කළ කමිටුවේ උපදේශකයකු ලෙස ද ඕල්කට්තුමා කටයුතු කළේය. සංකේතය ධර්මාශෝක විද්‍යාලය 1925 දී, කොළඹ මියුසියස් බාලිකා විද්‍යාලය සහ හෙලේනා බ්ලැවට්ස්කි අවසානයේ ලන්ඩනයේ පදිංචියට ගිය අතර එහිදී ඇය 1891 දී මිය ගියාය, නමුත් ඕල්කට් ඉන්දියාවේ රැඳී සිටිමින් එහි තියෝසොෆිකල් සංගමයේ කටයුතු කරගෙන ගියාය. පරමවිඥානාර්ථ සංගමයේ ඕල්කොට්ගේ භූමිකාව තවමත් සභාපතිවරයා ලෙස පවතිනු ඇත, නමුත් Annie Besant ව්‍යාපාරයේ නව යුගයක් ඇති කළේය. ඔහුගේ මරණයෙන් පසු, Theosophical Society විසින් ඇයව ව්‍යාපාරයේ සභාපති සහ නායිකාව ලෙස භාර ගැනීමට තෝරා ගන්නා ලදී. == Buddhist catechism == === "Buddhist Catechism" === 1881 දී රචනා කරන ලද ඕල්කොට්ගේ "බෞද්ධ කැටේචිසම්", ශ්‍රී ලංකාවේ බුදුදහමේ පුනර්ජීවනය සඳහා ඔහු විසින් කරන ලද වඩාත්ම කල්පවත්නා දායකත්වයක් වන අතර එය අදටත් එහි භාවිතයේ පවතී. බුදුන්ගේ ජීවිතය, , සංඝ භූමිකාව. බුදුන් වහන්සේගේ පණිවිඩය සමකාලීන සමාජය සමඟ සහසම්බන්ධ වන ආකාරය ද පාඨය සලකයි. ඕල්කට්තුමා දකුණු ආසියාතිකයන් සහ අනෙකුත් අය විසින් බෞද්ධ පුනරුදවාදියෙකු ලෙස සැලකේ. එය සමහර ක්‍රිස්තියානි catechisms භාවිතා කරන ප්‍රශ්න සහ පිළිතුරු එකම ආකෘතියෙන් ඉදිරිපත් කෙරේ. මෙන්න එම පාඨයෙන් උදාහරණ කිහිපයක්:<blockquote>'''ප්‍ර.''' ඔබ බෞද්ධ දෙමව්පියන්ගෙන් උපත ලද පුද්ගලයෙකු බෞද්ධයෙකු ලෙස හඳුන්වනවාද? '''A.''' නිසැකවම නැත. බෞද්ධයා යනු බුදුන් වහන්සේ උතුම්ම ගුරුවරයා ලෙසත්, උන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලද ධර්මය ගැනත්, අර්හත්වරුන්ගේ සහෝදරත්වය තුළත් විශ්වාස කරන තැනැත්තා පමණක් නොවේ. නමුත් එදිනෙදා ජීවිතයේදී ඔහුගේ ශික්ෂා පද පිළිපදිනවා. '''ප්‍ර.''' කර්මය යනු කුමක්ද? '''A.''' සදාචාරය මත ක්‍රියාත්මක වන හේතුවකි. භෞතික සහ අනෙකුත් ගුවන් යානා. බෞද්ධයන් පවසන්නේ මිනිස් කටයුතුවල ප්‍රාතිහාර්යයක් නොමැති බවයි: මිනිසෙකු වපුරන දේ තවමත් නෙළා ගත යුතුය. '''ප්‍ර.''' බුදුදහමේ හරය ප්‍රකාශ කිරීමට භාවිත කර ඇති වෙනත් යහපත් වචන මොනවාද? '''A.''' ස්වයං-සංස්කෘතිය සහ විශ්වීය ආදරය. දර්ශන හතර සහ ඒවා බුදුන් වහන්සේට බලපෑ ආකාරය පිළිබඳව: '''26. ප්‍ර:''' කාටත් එතරම් හුරුපුරුදු මෙම දසුන් ඔහුව කැලයට යාමට හේතු වූයේ ඇයි? '''A.''' එවැනි සලකුණු අපට බොහෝ විට දක්නට ලැබේ. ඔහුට තිබුණේ නැත; ඔවුන් ඔහුගේ මනසෙහි ගැඹුරු හැඟීමක් ඇති කළේය. '''27. ප්‍රශ්නය:''' ඔහුත් ඔවුන්ව නොදැක්කේ ඇයි? '''A:''' ජ්‍යෝතිඃ ශාස්ත්‍රඥයන් ඔහුගේ උපතේදීම ඔහු එසේ පැමිණෙන බව පුරෝකථනය කර තිබුණා. දවස තමන්ගෙ රාජ්‍යය ඉල්ලා අස්වෙලා බුදු වෙන්න. රජු, ඔහුගේ පියා, තම පුතා අහිමි වීමට අකමැති වූ අතර, ඔහුට මනුෂ්‍ය දුක්ඛිත හා මරණය යෝජනා කළ හැකි ඕනෑම දර්ශනයක් දැකීම ප්‍රවේශමෙන් වැළැක්වීය. ඒ වගේ දේවල් කුමාරයට කතා කරන්නවත් කාටවත් ඉඩ දුන්නේ නැහැ. ඔහු තම සුන්දර මාලිගාවල සහ මල් උයන්වල සිරකරුවෙකු මෙන් විය. ඔවුන් උස් තාප්පවලින් වට කර ඇත; ඒ වගේම ඇතුලේ තියෙන හැම දෙයක්ම පුළුවන් තරම් ලස්සනට හදලා තියෙන්නේ, එයාට යන්න ඕනේ නැති වෙන්න, ලෝකයේ තියෙන දුක සහ දුක දකින්න. '''28. ප්‍ර:''' ඔහු කෙතරම් කාරුණික හදවතකින් යුක්ත වූවාද යත්, ලෝකය වෙනුවෙන් තමාව කැප කිරීමට ඔහුට අවශ්‍ය වේ යැයි ඔහුගේ පියා බිය වූවාද? '''A:''' ඔව්; ඔහු සියල්ලන්ම බලවත් වීම ගැන අනුකම්පාවක් සහ ආදරයක් දැනී ඇති බව පෙනේ. '''55. ප්‍ර.''' අවිද්‍යාව දුක ඇති කරන්නේ ඇයි? '''A.''' එය අපව ත්‍යාග කිරීමට වටින්නේ නැති දේ අගය කරන නිසා, ඒ ගැන දුක් විය යුතුයි, අපි දුක් නොවිය යුතුයි, සැබෑ නොවන දේ සැබෑ ලෙස සලකා, මායාවක් පමණක්, සහ සැබෑ වටිනාකමින් යුත් දේ නොසලකා හරිමින් නොවටිනා වස්තූන් පසුපස හඹා යමින් අපගේ ජීවිත ගත කරමු. '''56. ප්‍ර.''' සහ වඩාත්ම වටිනා දේ කුමක්ද? '''A.''' මිනිසාගේ පැවැත්මේ සහ ඉරණමේ සම්පූර්ණ රහස දැන ගැනීමට, එවිට අපට ඔවුන්ගේ සැබෑ වටිනාකම සහ මේ ජීවිතය සහ එහි සබඳතාවලට වඩා වැඩි යමක් තක්සේරු කළ නොහැක; එවිට අපගේ සෙසු මිනිසුන්ට සහ අපටම ඇති ලොකුම සතුට සහ අවම දුක රක්‍ෂා කිරීමට හැකි අයුරින් ජීවත් විය හැක</blockquote>ඕල්කට් තුමාගේ ධර්ම ශාස්ත්‍රවාදය සම්ප්‍රදායික බෞද්ධ ප්‍රතිපත්ති පිළිබඳ නව, පශ්චාත්-බුද්ධෝත්පාද විග්‍රහයක් පිළිබිඹු කරයි. David McMahan ප්‍රකාශ කළ පරිදි, "[ඕල්කොට්] ඕතඩොක්ස් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ව්‍යංගයෙන් විවේචනය කිරීමේදී විද්‍යාත්මක තාර්කිකවාදය සමඟ බුදුදහම ඇසුරු කළ නමුත් සාම්ප්‍රදායික විද්‍යාවේ මූලධර්ම ඉක්මවා ගියේය. ප්‍රේමාන්විත- සහ Transcendentalist-බලපෑමෙන් 'ගුප්ත විද්‍යාවන්' දහනවවන සියවසේ." === ඕල්කොට්ගේ විද්‍යාව සහ දේවධර්මය === අද්භූත දේ විමර්ශනය කිරීම සඳහා අධ්‍යාත්මිකවාදයේ සහ විද්‍යාවේ තියෝසොෆිස්ට්වරුන්ගේ සංයෝජනයෙන් පිළිබිඹු වූයේ ආගම සහ තර්කය ඒකාබද්ධ කිරීමට සහ තාර්කික අධ්‍යාත්මික ව්‍යාපාරයක් ඇති කිරීමට සමාජයේ ඇති ආශාවයි. මෙම "ගුප්ත විද්‍යාව" Theosophical Society තුළ "සත්‍යය" ලෝකයේ සියලුම ප්‍රධාන ආගම් පිටුපස. ඔවුන්ගේ පර්යේෂණ තුළින් ඕල්කට් සහ බ්ලැවට්ස්කි නිගමනය කළේ බුද්ධාගම සෑම ආගමකම සැලකිය යුතු අංගයන් හොඳින්ම මූර්තිමත් කරන බවයි. ඔල්කට් තුමා බුදුදහම සංශ්ලේෂණය කිරීමේදී සහ ඉදිරිපත් කිරීමේදී විද්‍යාත්මක තර්කනය භාවිතා කළේය. මෙය ඔහුගේ "Buddhist Catechism" හි "බුද්ධාගම සහ විද්‍යාව" යන පරිච්ඡේදයේ පැහැදිලිව දක්නට ලැබේ. සැලකිය යුතු කරුණක් නම්, ඔහුගේ ප්‍රයත්නයන් බෞද්ධ ආගම සමඟ විද්‍යාත්මක අවබෝධය සහ තර්කනය ඒකාබද්ධ කිරීමට ගත් මුල්ම උත්සාහයන්ගෙන් එකකි. බුදුදහම සහ විද්‍යාව අතර ඔහු දුටු අන්තර් සම්බන්ධය සමාන්තර විය. සූර්යාලෝකය, මෝහනය සහ බෞද්ධ "ආශ්චර්ය" වැනි අද්භූත සංසිද්ධි සඳහා විද්‍යාත්මක පදනම් පෙන්වීමට ඔහුගේ විඥානවාදී ප්‍රවේශය. == මරණය සහ උරුමය == {| class="wikitable" ! colspan="2" |බාහිර රූප |- | colspan="2" |කොළඹ ඕල්කට්තුමාට පිළිරුවක් නිරාවරණය කිරීම. |- | colspan="2" |නිව් ජර්සිහි ඕල්කට් ප්‍රතිමාව. |- | colspan="2" |මහනුවර ධර්මරාජ විද්‍යාලයීය ශ්‍රවණාගාරය අසල ඕල්කට් තුමාගේ ප්‍රතිමාව පිහිටා ඇත |} ඕල්කට් තුමා 1907 පෙබරවාරි 17 වන දින මිය යන තෙක්ම විඥානාර්ථ සංගමයේ සභාපතිවරයා විය. කොළඹ සහ ගාල්ල ප්‍රධාන වීදි දෙකක් ඕල්කට් මාවත නමින් ඔහුව සිහිකරනු පිණිසය. කොළඹ කොටුව දුම්රියපොළ ඉදිරිපිට ඔහුගේ පිළිරුවක් ඉදිකර තිබේ. බෞද්ධ අධ්‍යාපනයට ඔහු කළ දායකත්වයට ගෞරව පිණිස ඔහු විසින් සොයා ගන්නා ලද හෝ ඔහුගේ මතකයේ පිහිටුවා ඇති තවත් බොහෝ පාසල්වල සමරු ප්‍රතිමා ඇත. අදටත් බොහෝ ශ්‍රී ලාංකිකයන් ඔහුව ආදරයෙන් සිහිපත් කරති. 2011 සැප්තැම්බර් 10 දින, නිව් ජර්සි හි ප්‍රින්ස්ටන් අසල බෞද්ධ විහාරස්ථානයක කර්නල් ඕල්කට්තුමාගේ ප්‍රතිමාවක් නිරාවරණය කරන ලදී. ඔහුගේ මරණය සිදු වූ දිනය වර්තමාන බෞද්ධ මධ්‍යස්ථාන සහ දහම් පාසල් ශ්‍රී ලංකාවේ මෙන්ම පරමවිඥානික ප්‍රජාවන් විසින් බොහෝ විට සිහිපත් කරනු ලැබේ. ලොව වටා. ඕල්කට් තමා ආසියාවේ ගැලවුම්කරුවා යැයි විශ්වාස කළේය, නාට්‍යය අවසානයේ දී අනාථ වූ උපමහාද්වීපයක් අධ්‍යාත්මික මරණයෙන් ගලවා ගැනීම සඳහා අතුගා දමන පිටස්තර වීරයා ශ්‍රී ලංකාව තුළ බුද්ධාගම පුනර්ජීවනය කිරීමේ උත්සාහය සාර්ථක වූ අතර බොහෝ දේශීය බෞද්ධ බුද්ධිමතුන්ට බලපෑම් කළේය. එකල ශ්‍රී ලංකාව බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත බලයෙන් සහ බලපෑමෙන් ආධිපත්‍යය දැරූ අතර, බුද්ධාගම සහ බෞද්ධ සම්ප්‍රදාය නොසලකා හැරීමේ යටත් විජිතවාදී උත්සාහයන් පෙරලා දැමීමේ උත්සාහයට සමාජීය අභිප්‍රේරණයක් සහ සහායක් ලෙස බුද්ධ පණිවිඩය ඕල්කට්තුමා විසින් අර්ථකථනය කිරීම බොහෝ බෞද්ධයන්ට අසන්නට ලැබිණි. මෙය සිදු වූයේ ඔහුගේ බුදුන් වහන්සේ පිළිබඳ නැවත අර්ථකථනය බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රවර්ධනය කරන ලද නූතන ලිබරල් අදහස් ඔස්සේ ය. ඩේවිඩ් මැක්මහන් ලියා ඇති පරිදි, "හෙන්රි ස්ටීල් ඕල්කට් බුදුන් වහන්සේ දුටුවේ පරමාදර්ශී ලිබරල් නිදහස් චින්තකයෙකු වැනි චරිතයක් ලෙසය - "පරිද්‍රතාවයෙන්" පිරිපුන් අයෙකි. 'කෘතවේදීත්වය,' සහ 'ඉවසීම,' 'සියලු මිනිසුන් අතර සහෝදරත්වය' එමෙන්ම 'පුරුෂ ආත්ම විශ්වාසය පිළිබඳ පාඩම්". අනගාරික ධර්මපාල ඕල්කට් සහ අනගාරික ධර්මපාල ආශ්‍රිතයන් වූ අතර, එයින් පෙනෙන පරිදි නැගෙනහිර සහ බටහිර අතර භේදය පිළිබඳ මිනිසුන්ගේ අවබෝධය පිළිබිඹු කරයි. ඔවුන්ගේ බුදුදහම යුරෝපයට ඉදිරිපත් කිරීම. ඕල්කට් තුමා ලෝක ආගම් පාර්ලිමේන්තුවේ බෞද්ධ පැවැත්මට මූල්‍යමය ආධාර උපකාර කළේය. චිකාගෝ හි, 1893. බෞද්ධයන් පාර්ලිමේන්තුවට ඇතුළත් කර ගැනීම නිසා යුරෝපය තුළ සහ විශේෂයෙන්ම ඇමරිකාව තුළ බුදුදහම ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසුණු අතර, එය අනෙකුත් බෞද්ධ නූතනවාදී ව්‍යාපාරවලට මග පාදයි. ස්ටීවන් ප්‍රෝතෙරෝ ලියූ පරිදි,<blockquote>ප්‍රොතෙස්තන්ත බුද්ධාගම හැඩගස්වා ගත් විවිධ ආගමික හා සංස්කෘතික සම්ප්‍රදායන් වඩාත් විචිත්‍රවත් ලෙස ප්‍රකාශ කළ සහ වඩාත් පැහැදිලිව මූර්තිමත් කළේ ඕල්කට් ය, පුනරුද ව්‍යාපාරයට එහි සංවිධානාත්මක හැඩය සහ අධ්‍යාපනය-චරිත-ගොඩනැගීමට එහි අවධාරණය යන දෙකම ලබා දුන්නේය. සියලුම මුල් රෙපරමාදු බෞද්ධයන්ගෙන් වඩාත්ම රෙපරමාදු භක්තිකයා වූ ඕල්කට් යනු ලිමිනොයිඩ් චරිතයක් වූ අතර, ඔහුගේ තරුණ අවධියේ ඇමරිකානු රෙපරමාදු ව්‍යාකරණ සහ ඔහුගේ වැඩිහිටි වියේ ආසියානු බෞද්ධ ශබ්දකෝෂය අතර ඔහුගේ අමුතු ස්ථාවරය නිසා සාම්ප්‍රදායික සිංහල බුද්ධාගම, රෙපරමාදු භක්තියෙන් සංකල්පනය කිරීමට හැකි විය. නූතනවාදය, මෙට්‍රොපොලිටන් gentility සහ ශාස්ත්‍රීය ප්‍රාචීනවාදය නව ක්‍රියෝල් සම්ප්‍රදායක් බවට. මෙම ක්‍රියෝල් සම්ප්‍රදාය ඕල්කට්තුමා පසුව ඔහුගේ පාසල්වල අධ්‍යාපනය ලැබූ මුළු සිංහල සිසුන්ගේ පරම්පරාවකටම ලබා දුන්නේය.</blockquote>ඔහු ප්‍රොතෙස්තන්ත ක්‍රිස්තියානි සම්ප්‍රදාය තුළ ඉපදී හැදී වැඩුණු දහනවවන සියවසේ සිංහල බෞද්ධ පුනර්ජීවනයට එකම ප්‍රධාන දායකයා විය හැක්කේ ඔහු ප්‍රොතෙස්තන්ත ආගමෙන් ඉවත්ව ආධ්‍යාත්මිකවාදයට ය. ඔහු "ප්‍රොතෙස්තන්ත බුදු දහම" ලෙස බලපෑ හේතුවකි.බෞද්ධ නූතනවාදයට ඔහු බෞද්ධයෙකු වීමට බොහෝ කලකට පෙරය. ඔහුගේ ළමා වියේ රෙපරමාදු ආගම බොහෝ විද්වතුන්. == භාහිර සබැඳි == * {{cite web |url=http://www.budusarana.lk/budusarana/2014/02/06/tmp.asp?ID=fea05 |title=ශ්‍රීමත් හෙන්රි ස්ටීල් ඕල්කට් තුමා |work=බුදුසරණ පුවත් පත |access-date=2023-11-30 }} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT: ඕල්කට් ,හෙන්රි ස්ටීල්}} [[ප්‍රවර්ගය:චරිත කතා]] [[ප්‍රවර්ගය:පරමවිඥානාර්ථවාදියෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:බෞද්ධයෝ]] sp1lu3px7ba23dxj9i3sl382omupfyl 0 49479 749156 748498 2025-06-16T07:45:38Z සිරිසඟබෝ 71900 749156 wikitext text/x-wiki {{Infobox_School |name = නාලන්දා විද්‍යාලය, කොළඹ <br> {{lang|en|'''Nalanda College, Colombo'''}} <br/> {{nobold|நாளந்தா கல்லூரி, கொழும்பு}} |logo = [[ගොනුව:නාලන්දා විද්‍යාලය, කොළඹ.png]] |motto = "අපදාන ශෝභිනී පඤ්ඤා" <br> ප්‍රඥාවෙන් චරිතය උපනැංවේ </br> |established = 1925 නොවැම්බර් 01 වනදා |founder = [[පැට්‍රික් ද සිල්වා කුලරත්න]] |type = රාජ්‍ය පාසලකි |grades = ශ්‍රේණිය 1 - 13 |enrollment = 5000 |gender = පිරිමි |colors = <span style="color:maroon;">'''ලෝහිත(maroon )'''</span> හා <span style="color:silver;">'''රිදී (silver) '''</span> {{color box|maroon}}{{color box|silver}} |principal = ඉරාන් චම්පික ද සිල්වා |city = [[කොළඹ]] |country = [[ශ්‍රී ලංකාව]] {{flagicon|Sri Lanka}} |free_label_1 = ආදී ශිෂ්‍ය |free_1 = [[කොළඹ නාලන්ද විදුහලේ චිරප්‍රකට ආදි සිසු ලැයිස්තුව|ආදී නාලන්දියන්]] |information = |website = [http://www.nalanda.sch.lk/ www.nalanda.sch.lk] }} '''නාලන්දා විද්‍යාලය''', ([[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]]: '''Nalanda College, Colombo''') [[ශ්‍රී ලංකාව|ශ්‍රී ලංකා‍‍වේ]] [[කොළඹ]]හි පිහිටා ඇති අධ්‍යාපන අමාත්‍යංශය යටතේ මෙහෙයවනු ලබන රාජ්‍ය පාසලකි. ශ්‍රී ලංකාවේ ජනප්‍රියතම බෞද්ධ පාසලක්‌ වන අතර විශිෂ්ඨම පාසල් අතරින් එකකි. ==අතීතය== [[ගොනුව:Nalanda College Entrance.jpg|500px|thumb|වම|කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයේ ප්‍රධාන දොරටුව]] නාලන්දා විද්‍යාලය [[පැට්‍රික් ද සිල්වා කුලරත්න|පී.ද.ඒස්. කුලරත්න]] විසින් [[ආනන්ද විද්‍යාලය|ආනන්ද විද්‍යාලයේ]] ශාඛාවක් ලෙස ක්‍රි.ව. 1925 නොවැම්බර් මස 1 වන දින පිහිටුවන ලදී. ආනන්ද විද්‍යාලය ලෙසම මෙම විද්‍යාලයද [[පරමවිඥානාර්ථවාදය|පරමවිඥානාර්ථවාදී]] අමෙරිකානු‍ ජාතික කර්නල් [[හෙන්රි ස්ටීල් ඕල්කට්]] විසින් මෙහෙයවනු ලැබූ [[පරමවිඥාණාර්ථ සංගමය|පරමවිඥාණාර්ථ සංගමයේ]] සහය ඇතිව ආරම්භකරන ලදී. ===ආනන්ද විදුහලේ කොටසක් ලෙස=== [[ගොනුව:Nalanda College Way to College.jpg|thumb|දකුණ| කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයේ පැරණිතම ගොඞනැගිලි]] නාලන්දා විද්‍යාලයේ ආරම්භය මූලික හේතුව වූයේ කොළඹ [[ආනන්ද විද්‍යාලය|ආනන්ද විද්‍යාලයට]] ඇතුලත් වීමට තිබූ අධික ඉල්ලුමට විකල්ප විසඳුමක් ලබාදීමවේ. එවකට විදුහල්පති [[පැට්‍රික් ද සිල්වා කුලරත්න|පී.ද.ඒස්. කුලරත්න]] මැතිදා [[ආනන්ද විද්‍යාලය|ආනන්ද විද්‍යාලයට]] යාබඳ කැම්බල් පෙදෙස ක්‍රීඩා පිටිය බද්දට ගෙන එහි උණ ලීයෙන් හා පොල් අතු සෙවිලිකල පංති කාමර තනා අමතර සිසුන් ඇතුලත් කරගන්නා ලදී. ===වෙනම පාසලක් වීම=== [[ගොනුව:Nalanda College (Thakshila Hall).jpg|thumb|වම|කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයේ තක්ෂිලා මැදුර]] අනතුරුව කොළඹ ආනන්ද විද්‍යාලයේ 39 වන සංවසර වන 1925 නොවැම්බර් පළමුදා [[පැට්‍රික් ද සිල්වා කුලරත්න|පී.ද.ඒස්. කුලරත්න]] විසින් නාලන්දා විද්‍යාලය වෙනම පාසලක් ලෙස ආණ්ඩුවේ ලියා පදිංචි කරන ලදී. විසිවන ශතවර්ෂයේ ශ්‍රි ලංකාවේ ථෙරවාදී බුදුදහමේ විශිෂ්ට චරිතයක් වන [[බලංගොඩ ආනන්ද මෛත්‍රෙය හිමි|බලංගොඩ ආනන්ද ‍මෛත්‍රී හිමිපානන්]] මෙම නවතම පාසැලට '''නාලන්දා''' යන නම තැබූ අතර එහි උපදේශ වාක්‍යය '''අපදාන ශෝභිනී පඤ්ඤා''' හෙවත් “ප්‍රඥාවෙන් චරිතය උපනැංවේ“ යන්න තෝරාගන්නා ලදී. එල්.එච්.මෙත්තානන්ද ආරම්භක විදුහල්පති වරයා වශයෙන් පත් කරන ලදී. තවද [[පැට්‍රික් ද සිල්වා කුලරත්න|පී.ද.ඒස්. කුලරත්න]] මැතිදා ආනන්ද විද්‍යාලයෙන් තෝරාගත් හොඳම සිසුන් 330 නාලන්දා විද්‍යාලයේ ප්‍රාථමික හා උසස් පෙළ සිසුන් ලෙස ඇතුලත් කරගන්නා ලදී. ===නව ගොඩනැගිලි=== [[ගොනුව:Nalanda College Language Laboratory.jpg|thumb|දකුණ|කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයේ භාෂා විද්‍යාගාරය]] [[ගොනුව:Nalanda College Swimming Pool.jpg|thumb|දකුණ|කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයේ පිහිනුම් තටාකය]] අනතුරුව 1926 දී [[මහාචාර්ය ගුණපාල මලලසේකර]] මෑතිතුමා විදුහල්පති වීමෙන් පසු [[අනගාරික ධර්මපාල]] තුමාගේ සහයෝගයෙන් පංති කාමර ගොඩනැගිලි විශාල සංඛ්‍යාවක් තනන ලදී. නාලන්දාවේ 1926 හිටපු විදුහල්පති මහාචාර්ය ගුණපාල මලලසේකර මෑතිතුමා සිහිවනු වස් නාලන්දා විද්‍යාලයයේ ශිෂ්‍ය රැස්වීම් ශාලාව [[මලලසේකර රඟහල]] නමින් නම් කරන ලදී. [[ගොනුව:Malalasekara Hall.jpg |thumb|වම|කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයේ මලලසේකර රඟහල]] ==නාලන්ද සිසුන්ගේ විශේෂ දක්‍ෂතා== ===අධ්‍යාපනය=== නාලන්දාවෙ සිංහල බස ප්‍රධාන භාෂාව වන අතර හය වසරේ සිට නාලන්දා සිසු දරුවනට ඉංග්‍රීසි බසින් අධ්‍යාපනය හැදෑරීමේ අවස්ථාවද ඇත. සෑම වසරකම නාලන්දා ශිෂ්‍යයන් අ:පො:ස උසස් පෙළ සහ සාමාන්‍ය පෙළ ඉතා උසස් අන්දමින් සමත් වන්නාහුය. ===විදෙස් ජයග්‍රහණ=== නාලන්දාවෙන් සිප් සතර හැදෑරූ සිසුන් බොහොමයක් අද ශ්‍රී ලංකාවේ පමණක් නොව මුළු මහත් ලොවටම මහඟු සේවයක් කරති. සමහරුන් ඉගෙනීමට පමණක් නොව ක්‍රීඩාවටද දක්ෂයෝය. නාලන්දා සිසුවෝ වසර 2011 දී ඇමරිකානු පරිගණක ආයතන ඔරැකල් තින්ක්ක්වෙස්ට් මගින් පවත්වනු ලැබූ ජ්‍යාත්‍යන්තර පරිගණක වැඩසටහන් නිර්මාණය කිරීමේ තරගයෙන් ලොව පළමු තැන හිමිකරගත්හ. වසර 2014 දී නාලන්දා සිසුවකු නැනෝ තාක්ෂණය යොදා ගෙන පියයුරු පිළිකා රෝගීන්ගේ ලියුකේමියා සෛල විනාශ කිරීමේ තාක්ෂණය තුළින් ප්‍රතිකර්මයක් සොයාගෙන ශ්‍රී ලංකා විද්‍යා හා ඉංජිනේරු සැණකෙළියේ දී පළමුවන ස්ථානය දිනා ඇමරිකානු ලෝස් ඇන්ජලිස් ඉන්ටෙල් අන්තර්ජාතික විද්‍යා හා තාක්ෂණ සැණකෙළිය නියෝජනය කරන්නට වරම් ලබා ලංකාවට අතිමහත් කීර්තියක් ගෙනදුන්නේය. වසර 2017 දී නාලන්දා සිසුවකු ජර්මනියේ ස්ටුට්ගාඩ් නුවරදී පැවැති ලෝක තරුණ විද්‍යාඥයන්ගේ සමුළුවේදී රුසියාව, ප්‍රංශය, ජර්මනිය ආදී ප්‍රබල රටවල් 40ක තරගකරුවන් 300ක් අතරින් රිදී පදක්කම දිනාගෙන ලෝකයේ දෙවන ලාබාලතම විද්‍යාඥයා වි ඇත. ==සමිති හා සංගම්== {{col-begin}}නාවින ඉංජිනේරු සංගමය {{col-3}} * නාට්‍ය හා චිත්‍ර පට කවය<br> * තාරකා විද්‍යා සංගමය<br> *දැණුම මිනුම සංගමය<br> * අහස් යාත්‍රා සංගමය<br> * ධීර සමාජය<br> * පුරාවිද්‍යා සංගමය<br> * බෞද්ධ සංගමය<br> * තොරතුරු මාධ්‍ය ඒකකය<br> * පරිගණක සංගමය<br> * වාණිජ සංගමය<br> * ඉංග්‍රීසි විවාධ සංගමය<br> * නාවික ඉංජිනේරු සංගමය<br> * නේවාසික ශිෂ්‍ය සංගමය <br>{{col-3}} * ඉංග්‍රීසි සාහිත්‍ය සංගමය<br> * ඉංග්‍රීසි නාට්‍ය සංගමය<br> * පරිසර සංගමය<br> * ඉන්ටරැක්ට් සමාජය<br> * ලිඕ සමාජය<br> * ශිෂ්‍ය නායක සංගමය<br> * ඡායාරූප හා කලා සංගමය<br> * රොකට් ලොන්ච්සංගමය<br> * ප්‍රෙහේලිකා සංගමය<br> * මාර්ග ආරක්ෂක සංගමය<br> {{col-3}} * විද්‍යා සංගමය<br> * ශේක්ෂ්පියර් නාට්‍ය සංගමය<br> * සමාජ සේවා සංගමය<br> * සිංහල කථික හා කලා සංගමය<br> * සිංහල වාද හා විවාද සංගමය<br> * සෞඛ්‍යදාන ඒකකය<br> * එක්සත් ජාතීන්ගේ සංගමය<br> * බටහිර තූර්ය වාදක සංගමය<br> * වනජීවී හා පරිසර සුරැකීමෙ සංගමය<br> {{col-end}} ==අතීත කාර්යමණ්ඩලය== ===හිටපු විදුහල්පතිවරු=== {|border="2" cellpadding="1" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |-bgcolor="#f7f7f7" !නම !සිට !දක්වා |- |එල්.එච්.මෙත්තානන්ද<br> |<center>1925</center> |<center>1926</center> |- |මහාචාර්ය [[ගුණපාල මලලසේකර]]<br> |<center>1926</center> |<center>1927</center> |- |ජී.කේ.ඩබ්ලිව්.පෙරේරා<br> |<center>1927</center> |<center>1928</center> |- |ජේ.එන්.ජිනේන්ද්‍රදාස<br> |<center>1928</center> |<center>1946</center> |- |ඩී.සී.ලෝරිස්<br> |<center>1947</center> |<center>1952</center> |- |එම් ද එස්.ජයරත්න<br> |<center>1953</center> |<center>1955</center> |- |එම්.ඩබ්ලිව්.කරුණාරත්න<br> |<center>1956</center> |<center>1962</center> |- |කේ.එම්.ඩබ්ලිව්.කුරුප්පු<br> |<center>1962</center> |<center>1963</center> |- |ඩී.ජේ.එදිරිසිංහ<br> |<center>1963</center> |<center>1964</center> |- |[[ගුණපාල වික්‍රමරත්න]]<br> |<center>1964</center> |<center>1969</center> |- |සුගුනදාස අතුකෝරාල<br> |<center>1969</center> |<center>1982</center> |- |ධර්මා ගුණසිංහ<br> |<center>1982</center> |<center>1990</center> |- |ඩී.ජී.සුමනසේකර |<center>1990</center> |<center>1994</center> |- |එඩ්වඩ් රණසිංහ<br> |<center>1994</center> |<center>1999</center> |- |හේමන්ත ප්‍රේමතිලක |<center>1999</center> |<center>2010</center> |- |රන්ජිත් ජයසුන්දර |<center>2010</center> |<center>2017</center> |- |තිලක්‌ වත්තුහේවා |<center>2017</center> |<center>2023</center> |- |ඉරාන් චම්පික ද සිල්වා |<center>2023</center> |<center>අද දින</center> |} ===කීර්තිමත් ගුරුවරු=== [[ගොනුව:Nalanda College Statue of Ven. Balangoda Ananda Maitreya Thero.JPEG|200px|thumb|දකුණ|නාලන්දාවේ බලංගොඩ ආනන්ද මෛත්‍රෙය හිමි ස්මාරකය]] <center><gallery perrow="7"> ගොනුව:බලංගොඩ ආනන්ද මෛත්‍රෙය හිමි.jpg|[[බලංගොඩ ආනන්ද මෛත්‍රෙය හිමි]] File:Venerable Tibet Sikkim Mahinda Thera (c.1901-1951).jpg|ටිබෙට් ජාතික [[එස්‌. මහින්ද හිමි]] File:Gunapala Malalasekara.jpg|මහාචාර්ය [[ගුණපාල මලලසේකර]] File:Dr Ariyaratne meeting with leaders in the North.jpg|ශ්‍රී ලංකාභිමාන්‍ය ආචාර්ය [[ඒ.ටී. ආරියරත්න]] File:Siri Perera.jpg||නීතිඥ [[සිරි පෙරේරා]] File:S. Panibharatha.jpg|ආචාර්ය [[එස්. පණීභාරත]] File:Sagara Palansuriya.jpg|ගරු [[සාගර පලන්සූරිය]] File:Wickrama Seneviratne.jpg|රංගන ශිල්පී [[වික්‍රම සෙනෙවිරත්න]] File:Somalatha Subasinghe.jpg| සිනමා ශිල්පි [[සෝමලතා සුභසිංහ]] File:Edward Jayakody.jpg|සංගීතඥ [[එඩ්වඩ් ජයකොඩි]] </gallery></center> * [[බලංගොඩ ආනන්ද මෛත්‍රෙය හිමි]] - විසිවන ශතවර්ෂයේ ශ්‍රිලංකාවේ ථෙරවාදී බුදුදහමේ විශිෂ්ඨ චරිතයකි * [[පොල්වත්තේ බුද්ධදත්ත හිමි]] - විසිවන ශතවර්ෂයේ ශ්‍රිලංකාවේ ථෙරවාදී බුදුදහමේ විශිෂ්ඨ චරිතයකි * හීනටියන ධම්මාලෝක මහානාහිමි - විසිවන ශතවර්ෂයේ ශ්‍රිලංකාවේ ථෙරවාදී බුදුදහමේ විශිෂ්ඨ චරිතයකි * මහාචාර්ය පරවාහැර වජිරඥාන හිමි - විසිවන ශතවර්ෂයේ ශ්‍රිලංකාවේ ථෙරවාදී බුදුදහමේ විශිෂ්ඨ චරිතයකි * [[එස්‌. මහින්ද හිමි]] - ප්‍රවීන කවි රචක * ශ්‍රී ලංකාභිමාන්‍ය ආචාර්ය [[ඒ.ටී. ආරියරත්න]] - සර්වෝදය සභාවේ නිර්මාතෘ * ආචාර්ය [[එස්. පණීභාරත]] - ප්‍රවීණ නර්තන කලා සූරී * [[එඩ්වඩ් ජයකොඩි]] - ප්‍රවීන ගායක හා ගීත රචක * පියසේන රතුවිතාන - කීර්තිමත් ජ්‍යොතීර්වේදී,ප්‍රවීණ වාස්තු විද්‍යාඥ , කාව්‍ය රචක,ලේඛක , පත්‍ර කලාවේදී හා පරිපාලක * [[වික්‍රම සෙනෙවිරත්න]] - කීර්තිමත් ටෙලි නාට්‍ය හා වේදිකා නට්‍ය නළු * [[සෝමලතා සුභසිංහ]] - කීර්තිමත් ටෙලි නාට්‍ය හා වේදිකා නට්‍ය නළු * ලයනල් අල්ගම - ප්‍රවීන සංගීතඥ * ඔරුවල බන්දු - ප‍්‍රවීන ලේඛක * කලා සූරී [[ප්‍රේමසර ඈපාසිංහ]] - ප්‍රවීන ක්‍රිකට් ක්‍රීඩා ගුවන් විදුලි නිවේදක * [[සිරි පෙරේරා]] (යූ. ඒ. එස්‌. පෙරේරා / සිරි අය්යා) - ප්‍රසිද්ධ ගුවන් විදුලි ළමා පිටිය වැඞසටහන් නිවේදක, හිටපු ගරු ශ්‍රී ලංකා තානාපති ඉන්දියාව * [[සාගර පලන්සූරිය]] - ප්‍රකට කිවිපති * [[නෙල්සන් මෙන්ඩිස්‌]] - ප්‍රවීන ක්‍රිකට් පුහුනුකරු ==ආදි නාලන්දියයන්== {{ප්‍රධාන|කොළඹ නාලන්ද විදුහලේ චිරප්‍රකට ආදි සිසු ලැයිස්තුව}} කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයේ පෙර ඉගෙනුම ලැබූ සිසුන් '[[ආදි නාලන්දියයන්|"ආදි නාලන්දියයන්"]]නම්වේ. කීර්තිමත් සම්භාවනීය ආදි නාලන්දියයන් රැසක් අතුරින් කිහිප දෙනෙක් නම්: <center><gallery perrow="7"> File:Mahinda Rajapaksa 2006.jpg|හිටපු ජනාධිපති [[මහින්ද රාජපක්ෂ]] File:Hon. Maithripala Senanayake.jpg|ගරු [[මෛත්‍රීපාල සේනානායක]] File:I. M. R. A. Iriyagolla.jpg|ගරු [[අයි. එම්. ආර්. ඒ. ඊරියගොල්ල]] File:M. D. Banda.jpg|ගරු [[එම්.ඩී. බන්ඩා]] File:Dharmasena Attygalle.jpg|ගරු වෛද්‍ය [[ධර්මසේන ආටිගල]] File:C. A. Dharmapala.jpg|ගෞරවණීය කනල් (විශ්‍රාම) [[සී.ඒ. ධර්මපාල]] File:Sarath Weerasekara.jpg|ගරු රියර් අඩ්මිරාල් [[සරත් වීරසේකර]] File:Nimal Siripala De Silva.jpg|ගරු [[නිමල් සිරිපාල ද සිල්වා]] File:Rajitha Senaratne.jpg|ගරු (වෛද්‍ය) [[ රාජිත සේනාරත්න]] File:Hon Thilanga Sumathipala.jpg|ගරු [[තිලංග සුමතිපාල]] </gallery></center> * [[මහින්ද රාජපක්ෂ]] - [[ශ්‍රී ලංකා]] ප්‍රජාතාන්ත්‍රික සමාජවාදී ජනරජයේ 5 වන විධායක ජනාධිපතිවරයා * [[මෛත්‍රීපාල සේනානායක]] - [[ශ්‍රී ලංකා]] ප්‍රජාතාන්ත්‍රික සමාජවාදී ජනරජයේ හිටපු නියෝජ්‍ය අගමැති * [[ඇම්. ජේ. පෙරේරා]] - හිටපු කුලපති පේරාදෙනිය විශ්ව විද්‍යාලය, ප්‍රතම ශ්‍රී ලාංකික ඩිරෙක්ටර් ජෙනරාල්ර් ගුවන් ව්දුලි සංස්ථාව, ප්‍රතම සභාපති රූපවාහිනී සංස්ථාව * ඉංජිනේරු [[බී. ඩී. රම්පාල]] - ප්‍රතම ශ්‍රී ලාංකික ප්‍රධාන යාන්ත්‍රික ඉංජිනේරු දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තුව * මහාචාර්ය [[එච්. එ. ද එස් ගුනසේකර]] - ප්‍රථම ශ්‍රී ලාංකික සිංහල ආර්ථික විද්‍යා මහාචාර්ය පේරාදෙනිය විශ්ව විද්‍යාලය පේරාදෙනිය * දේශබන්දු වෛද්‍ය [[හඩ්සන් සිල්වා]] - ලෝක අක්ෂි දාන සංගමයයේ ආදි කර්තෘ හා ආරම්භක සභාපති, අක්ෂි ශල්‍ය වෛද්‍ය * වෛද්‍ය [[වජිරනාත් ලක්ෂ්මන් ද සිල්වා]] - ශ්‍රී ලංකා සෞකඛ්‍යදාන ව්‍යාපාරයයේ ආදි කර්තෘ * මහාචාර්ය [[අභය ඉඳුරුව]] - හිටපු ප්‍රථම ආරම්භක පරිගණක පීඨාධිපති මොරටුව විශ්ව විද්‍යාලය මොරටුව * පූජ්‍ය පාද [[පියදස්සි තෙරණුවෝ]] - හිටපු බම්බලපිටිය වජිරාරාමාධිකාරි * ගෞරවණීය [[දියවඩන නිලමේ]] [[ප්‍රදීප් නිලංග දෑල]] බංඩාර - මහනුවර ශී‍්‍ර දළදා මාලිගාවේ ගිහි භාරකාර [[දියවඩන නිලමේ]] මහනුවර * වෛද්‍ය [[ගුණදාස අමරසේකර]] - ප්‍රවීන ශ්‍රී ලාංකික ලේඛකක, විශේඥ ධන්ත වෛද්‍ය * [[කරුණාරත්න අබේසේකර]] - [[ශ්‍රී ලංකා]] ප්‍රථම ගුවන් විදුලි වැඩසටහන සිංහල නිවේදක, ප්‍රවීන ගීත රචක * කලා කීර්ති ආචාර්ය [[හෙන්රි ජයසේන]] - ප්‍රවීන චිත්‍රපට නළු සහ වේදිකා නළු, නාටක කර්තෘ * ශ්‍රී ලංකා රන්ජන ආචාර්ය [[සරත් ගුණපාල]] - [[නාසා|ඇමරිකන් නාසා අයතනයේ]] ජ්‍යෙෂ්ඨ පර්යේෂණ අභෟවකාශ විද්‍යාඥ <center><gallery perrow="7"> ගොනුව:පියදස්සි තෙරණුවෝ.jpg|[[පියදස්සි තෙරණුවෝ]] File:Pradeep Nilanga Dela Bandara.jpg|දියවඩන නිලමේ [[ප්‍රදීප් නිලංග දෑල]] File:Hudson Silva.jpg|දේශබන්දු වෛද්‍ය [[හඩ්සන් සිල්වා]] File:Prof Nandadasa Kodagoda.jpg|කලා කීර්ති දේශමාන්‍ය මහාචාර්ය [[නන්දදාස කෝදාගොඩ]] File:Abhaya Induruwa IHoF Speech.jpg|මහාචාර්ය [[අභය ඉඳුරුව]] File:Ranjith premalal personal photo.jpg|මහාචාර්ය [[රංජිත් ප්‍රේමලාල් ද සිල්වා]] File:Kamal Karunanayake.jpg|ගරු මහාචාර්ය [[කමල් කරුනානායක|කමල් කරුණානායක]] File:Sarath Gunapala.jpg|ශ්‍රී ලංකා රන්ජන ආචාර්ය [[සරත් ගුණපාල]] File:Henry Jayasena Pic.jpg|කලා කීර්ති ආචාර්ය [[ හෙන්රි ජයසේන]] File:Sirira Senaratne portrait.jpg|ජනප්‍රිය ගායක [[සිසිර සේනාරත්න]] ගොනුව:කරුණාරත්න අබේසේනර.jpg|[[කරුණාරත්න අබේසේකර]] ගොනුව:Gunadasa Amarasekara.jpg|ආචාර්ය (වෛද්‍ය) [[ගුණදාස අමරසේකර]] ගොනුව:Dr Prasanna Gunasena.jpg|විශේෂඥ ස්නායු වෛද්‍ය [[ප්‍රසන්න ගුණසේන]] File:H. L. de Silva.jpg|දේශමාන්‍ය ජනාධිපති නීතිඥ [[එච්. ඇල් ද සිල්වා]] ගොනුව:Justice Sobhitha Rajakaruna.jpg|ගෞරවණීය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ විනිසුරු [[සෝභිත රාජකරුණා]] File:M.J Perera.jpg|සිවිල් නිලධර [[ඇම්. ජේ. පෙරේරා]] File:B. D. Rampala.jpg|ඉංජිනේරු [[බී. ඩී. රම්පාල]] File:Gagan_Bulathsinghala.jpg|එයාර් චීෆ් මාර්ෂල් [[ගගන් බුලත්සිංහල]] 15 වැනි ගුවන් හමුදාපතිවරයා ගොනුව:Deshabandu Tennakoon1.png| 36 වැනි පොලිස්පතිවරයා [[දේශබන්ධු තෙන්නකෝන්]] ගොනුව:Mahela Jayawardene press conference.jpg|ශ්‍රී ලංකා ක්‍රිකට් කණ්ඩායමේ හිටපු නායක[[මහේල ජයවර්ධන]] File: </gallery></center> ==ක්‍රීඩා== {{col-begin}} {{col-5}} * මලල ක්‍රීඩා<br> * දුනු විදීමේ ක්‍රීඩා <br> * බැඩ්මින්ටන්<br> * බේස් බෝල්<br> * බාස්කට් බෝල්<br> {{col-5}} * ශිෂ්‍ය භට<br> * ශිෂ්‍ය භට තූර්ය වාදක<br> * ක්‍රිකට්<br> * චෙස්<br> * ජිම්නාස්ටික්<br> {{col-5}} * හොකී<br> * සටන් කළාව - කරාතේ, වූෂූ, ජුඩො<br> * රගර්<br> * ඉලක්කයට වෙඩි තැබීම<br> * පාපන්දු<br> {{col-5}} * ස්කොෂ්<br> * පිහිනුම්<br> * ටෙනිස්<br> * අත්පන්දු<br> * ජලාශ්‍රිත ක්‍රීඩා(ඔරු පැදීම,ජල පෝලෝ)<br> {{col-5}} * කායවර්ධන ක්‍රීඩා,බර එසවීම<br> * බොක්සිං<br> {{col-end}} ===හර්මන් ලෝස්=== හර්මන් ලෝස් අභියෝගතා කුසලානය දිනාගත් වර්ෂ *1926 - ලුතිනන් වී.අයි.පෙරේරා *1928 - ලුතිනන් වී.අයි.පෙරේරා *1929 - ලුතිනන් වී.අයි.පෙරේරා *1930 - ලුතිනන් වී.අයි.පෙරේරා *1931 - ලුතිනන් වී.අයි.පෙරේරා *1932 - ලුතිනන් වී.අයි.පෙරේරා *1933 - ලුතිනන් වී.අයි.පෙරේරා *1935 - ලුතිනන් වී.අයි.පෙරේරා *1939 - උප ලුතිනන් ටී.ඇන්.මුණසිංහ *1940 - උප ලුතිනන් ටී.ඇන්.මුණසිංහ *1977 - ලුතිනන් ඒ.එම්.ඩබ්.ධනංජය *1978 - ලුතිනන් ඒ.එම්.ඩ්බ්.ධනංජය *2013 - ලුතිනන් එල්.එම්.ඇන්.විජේසේකර *2016 - කපිතාන් එල්.එම්.ඇන්.විජේසේකර ===ආනන්ද - නාලන්ද මහා ක්‍රිකට් තරගය=== {{ප්‍රධාන|ආනන්ද - නාලන්ද මහා ක්‍රිකට් තරගය}} ([[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]]: '''Ananda-Nalanda cricket match''') කොළඹ [[ආනන්ද විද්‍යාලය]] හා කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලය අතර පවත්වන වාර්ශික ක්‍රිකට් ක්‍රීඩා තගරය '''[[ආනන්ද - නාලන්ද මහා ක්‍රිකට් තරගය]]යි'''. ප්‍රතම වතාවට මෙය 1924 දී පවත්වන ලදී. * මේ දක්වා ආනන්ද විද්‍යාලය හා නාලන්දා විද්‍යාලය ශ්‍රී ලංකා ටෙස්ට් ක්‍රිකට් පිලට දායාද කල ක්‍රිකට් ක්‍රීඩකයින් 30 දෙනෙකි. * ශ්‍රී ලංකා ප්‍රතම ටෙස්ට් ක්‍රිකට් නායක [[බන්දුල වර්නපුර]] ආදි නාලන්දියකි. *ශ්‍රී ලංකා ටෙස්ට් ක්‍රිකට් නායක [[මහේල ජයවර්ධන]] ආදි නාලන්දියකි. * ලංකාවට ප්‍රතම ලෝක කුසලානය 1996 ගෙනදුන් ක්‍රිකට් කන්ඩායමහි නායකයා වූයේ ආදි ආනන්දීය [[අර්ජුන රණතුංග]]යි. * ලෝකයේ ප්‍රතමයෙන්ම ගුවන් විදුලියෙන් සිංහල බසින් ක්‍රිකට් ක්‍රීඩා විචාරයක් පැවැත්වූයේද ආදි නාලන්දයීය [[කරුණාරත්න අබේසේකර]] මහතායි. * ආදි නාලන්දිය හිටපු ශ්‍රී ලංකා ටෙස්ට් ක්‍රිකට් නායක [[රොෂාන් මහානාම]] අද ජ්‍යාත්‍යන්තර ක්‍රිකට් කවුන්සල එලය්ට් පැනල් විනිසුරුවරයෙකි. * ආදි නාලන්දිය හිටපු ශ්‍රී ලංකා ටෙස්ට් ක්‍රිකට් ක්‍රීඩක [[කුමාර ධර්මසේන ]] ජ්‍යාත්‍යන්තර ක්‍රිකට් කවුන්සල විනිසුරුවරයෙකි. * ශ්‍රී ලංකාවට ජ්‍යාත්‍යන්තර ටෙස්ට් හා ජාත්‍යන්තර එක්දින ක්‍රිකට් තරඟ වලින් එකම හා ප්‍රතම ලකුණු දස දහස රැස් කලේද ආදි නාලන්දිය [[මහේල ජයවර්ධන]]ය. ===නාලන්ද - ත්‍රිත්ව ක්‍රිකට් තරගය=== {{ප්‍රධාන|මහේල සංගා කුසලානය}} ([[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]]: '''Mahela-Sanga Challenge Trophy''') කොළඹ [[නාලන්දා විද්‍යාලය, කොළඹ|නාලන්දා විද්‍යාලය]] හා මහ­නු­වර ත්‍රිත්ව විද්‍යාලය අතර පවත්වන වාර්ශික ක්‍රිකට් ක්‍රීඩා තගරය '''[[මහේල සංගා කුසලානය]]''' වෙනුවෙන් පවත්වනු ලබයි. ==වාර්ශික උත්සව== ===නාලන්ද ආදි ශිෂ්‍ය රණවිරු සැමරුම=== [[ගොනුව:Nalanda College War Memorial Statue.png|250px|thumb|දකුණ|නාලන්දා රණවිරු ස්මාරකය]] සෑම වසරකම, සිසුන් සහ ආදි ශිෂ්‍යයන් ශ්‍රී ලංකා සිවිල් යුද්ධයේදී මියගිය ආදි ශිෂ්‍යයන් 41 දෙනෙකුගේ වියෝව සිහිපත් කරයි. විද්‍යාලයේ ප්‍රධාන පැරණිතම ගොඩනැගිලි අතර නාලන්දා රණවිරු ස්මාරකය පිහිටා ඇත.<ref>[https://sinhala.lankapuvath.lk/2018/07/30/%E0%B6%B1%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AF-%E0%B6%86%E0%B6%AF%E0%B7%92-%E0%B7%81%E0%B7%92%E0%B7%82%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA-%E0%B6%BB%E0%B6%AB%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%94/ නාලන්ද ආදි ශිෂ්‍ය රණවිරු සැමරුම් කොඩිය අගමැතිට]</ref><ref>[https://www.airforce.lk/sinhala/news.php?news=3450 නාලන්දා රණවිරු උපහාර උත්සවය සඳහා ගුවන් හමුදාධිපති තුමන් සහභාගිවේ]</ref> ===නාලන්දා කීර්තී ශ්‍රී සම්මානය=== {{ප්‍රධාන|නාලන්දා කීර්තී ශ්‍රී සම්මානය}} ([[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]]: '''Nalanda Keerthi Sri''') ඒ ඒ රැකියාවෙහි විශේෂඥ වූ කීර්තිමත් [[ආදි නාලන්දියයන්]] ශ්‍රී ලංකාව ඇතුලු මුළු මහත් ලොවට කරන්නාවු මහඟු සේවයට ප්‍රසංසාත්මක පිළිගැනීමක් වශයෙන් නාලන්දා විදුහල පුදන ගෞරව සම්මානය '''නාලන්දා කීර්තී ශ්‍රී සම්මානය''' ගෞරව සම්මානය නමින් හැඳින්වේ. ===ෆියුචර් මයින්ඩ්ස් අධ්‍යාපනික ප්‍රදර්ශනය === {{ප්‍රධාන|ෆියුචර් මයින්ඩ්ස්}} ([[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]]: '''FUTURE MINDS''') කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයේ කනිෂ්ඨ ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය විසින් වාර්ෂිකව පවත්වනු ලබන, ශ්‍රී ලංකා රජයේ අනුමැතිය ලත් අධ්‍යානික සංදර්ශනය [[ෆියුචර් මයින්ඩ්ස්]] නමින් හැදින් වේ. ===නාලන්දා පාගමන=== {{ප්‍රධාන|නාලන්දා පාගමන}} ([[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]]: '''Nalanda Walk''') කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයේ ආදී නාලන්දීය ක්‍රීඩා සංගමය මගින් නාලන්ද කනිෂ්ඨ ආදී ශිෂ්‍ය සංගමය හා අනිත් සියලු ආදී ශිෂ්‍ය සංගම් වල සහභාගිත්වයෙන් සංවිධානය කරනු ලබන වාර්ශෂික උත්සවයකි. මෙමගින් ලැබෙන සියලු ආදායම පාසලේ ඉදිරි ක්‍රීඩා කටයුතු ඉහල නැංවීම සඳහා යොදවනු ඇත. ==නාලන්දා සෑය== 2600 සම්බුද්ධත්ව ජයන්තියේ වෙහෙර විහාර දහසේ ව්‍යාපෘති වෙනුවෙන් [[කොළඹ]] [[නාලන්දා විද්‍යාලය, කොළඹ|නාලන්දා විද්‍යාලයේ]] සිසු දරුවන් විසින් තනන ලද විහාරස්ථානයයි. නැගෙනහිර පළාතේ ත්‍රිකුණාමල දිස්ත්‍රික්කයට මායිම්ව සේරුවිල හා මැදවච්චියට මායිම්වයි පිහිටා තිබෙන පදවිය දලුක්ගල නමැති ගම්මානයේ මෙම විහාරස්ථානය තනවා ප්‍රදේශයේ බෞද්ධ ගම්වැසියනට 2011 හි ජූනි මාස පූජා කරන ලදී. ==නාලන්දා ගුරු ප්‍රණාම පිං බිම== කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයේ බෞද්ධ සංගමය මගින් නාලන්දාවේ ගුරුවරුන්ට විශ්‍රාම යෑමෙන් පසු නවාතැන් ගැනිම සදහා කඩුවෙල ඉහළ බෝමිරියේ තනනු ලබන ගුරු උපහාර ගම්මානය මෙනමින් හදුන්වනු ලැබේ. ==වැඩිදුර කියවීම්== * [https://www.youtube.com/watch?v=3ySGmaQaeUY History of Nalanda College Colombo] * [http://www.divaina.com/2009/10/29/news23.html '''අධිරාජ්‍යවාදී ධනයෙන් නොව පොදු මහජනතාවගේ සම්මාදමෙන් ගොඩනැඟුණු නාලන්දය යනු පාසලක්‌ පමණක්‌ නොව ශ්‍රේෂ්ඨ ජාතික වස්‌තුවක සංකේතයක්‌ - ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්‍ෂ'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306203848/http://www.divaina.com/2009/10/29/news23.html |date=2016-03-06 }} * [http://archives.silumina.lk/2014/11/09/_art.asp?fn=af14110912 '''නාලන්දා විදුහලේ අභිමානවත් ගමන් මඟ'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200811104654/http://archives.silumina.lk/2014/11/09/_art.asp?fn=af14110912 |date=2020-08-11 }} * [http://archive.is/6rMNy '''අනූවැනි වියට පා තැබූ කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයේ පා ගමනට ජනපති එක්වෙයි'''] * [https://www.facebook.com/media/set/?set=a.788658801195313.1073741851.100001536007987&type=1 '''Nalanda Walk 2014'''] * [http://archives.dinamina.lk/2014/10/30/_art.asp?fn=n14103024 '''කොළඹ නාලන්දාවේ 90 වෙනි සංවත්සරය සමරන ‘නාලන්දා සතිය’ 1දා සිට'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170823195601/http://archives.dinamina.lk/2014/10/30/_art.asp?fn=n14103024 |date=2017-08-23 }} * [http://archive.is/TC7AS '''අද්විතීය යුග මෙහෙවරක් ඉටුකරන නාලන්දා මාතාව 90 වැනි වියට පා තබයි'''] * [http://archives.silumina.lk/2014/11/02/_art.asp?fn=as1411026 '''නව නිපැයුම් බිහි කරමින් ජාත්‍යන්තර තලයට යන නාලන්දා සිසුවෝ'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210121182531/http://archives.silumina.lk/2014/11/02/_art.asp?fn=as1411026 |date=2021-01-21 }} * [http://archives.silumina.lk/2011/07/03/_art.asp?fn=as1107031 '''සතෙන් සතේ එකතු කර වෙහෙරක් තනා පූජා කළ නාලන්දා දරුවෝ'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180527073005/http://archives.silumina.lk/2011/07/03/_art.asp?fn=as1107031 |date=2018-05-27 }} * [http://archives.silumina.lk/2011/07/03/_art.asp?fn=aa1107034 '''මෘදුකාංග නිර්මාණයෙන් ශ්‍රී ලංකාවට රන් පදක්කමක'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180527071341/http://archives.silumina.lk/2011/07/03/_art.asp?fn=aa1107034 |date=2018-05-27 }} * [http://archives.dinamina.lk/2012/02/28/_art.asp?fn=n1202283&p=1 '''ශ්‍රී ලංකාවට එරෙහිව ගෙනෙන යෝජනාව අනිවාර්යයෙන්ම පරාජයට පත්වනවා.....ආදි නාලන්දීයයෝ ජනපතිට පවසති'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210923004216/http://archives.dinamina.lk/2012/02/28/_art.asp?fn=n1202283&p=1 |date=2021-09-23 }} * [http://archives.silumina.lk/2010/12/05/_art.asp?fn=ay1012051 '''අපේ ගෙදර මල්වත්ත බලන්න ‘පුංචි මැතිනියත්’ ඇවිත් හිටියා'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181212200514/http://archives.silumina.lk/2010/12/05/_art.asp?fn=ay1012051 |date=2018-12-12 }} * [http://archive.is/rBR6T '''හර්මන් ලෝස් ශූරතා සම කුසලානය ධර්මරාජයට හා නාලන්දාවට'''] * [http://archives.silumina.lk/2014/03/23/_art.asp?fn=af1403237 '''පිළිකාවට බේතක් හැදූ නාලන්දේ සිසුවා'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210121171221/http://archives.silumina.lk/2014/03/23/_art.asp?fn=af1403237 |date=2021-01-21 }} * [http://www.infosrilankanews.com/2015/04/tharidu.html '''සාමාන්‍ය පෙළවිශිෂ්ඨයා බාලදක්ෂයෙක් - බාලදක්ෂ සංගමයෙන් විශේෂ ඇගයීමක්'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304141514/http://www.infosrilankanews.com/2015/04/tharidu.html |date=2016-03-04 }} * [http://newsfirst.lk/sinhala/2015/03/%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%B7%E0%B7%8F%E0%B6%9C%E0%B6%BA%E0%B6%A7-%E0%B6%B6%E0%B6%BA-%E0%B7%80%E0%B7%99%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%B1-%E0%B6%91%E0%B6%B4%E0%B7%8F-%E0%B7%83%E0%B7%8F%E0%B6%B4%E0%B7%99/ '''විභාගයට බය වෙන්න එපා: සා/පෙළ පළමුවැනියා නිව්ස්ෆස්ට් මැදිරියේදී කියයි'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150503075035/http://newsfirst.lk/sinhala/2015/03/%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%B7%E0%B7%8F%E0%B6%9C%E0%B6%BA%E0%B6%A7-%E0%B6%B6%E0%B6%BA-%E0%B7%80%E0%B7%99%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%B1-%E0%B6%91%E0%B6%B4%E0%B7%8F-%E0%B7%83%E0%B7%8F%E0%B6%B4%E0%B7%99 |date=2015-05-03 }} * [http://archive.is/R2x2I '''අ.‍පො.ස. (සා.පෙළ) ලංකාවෙන්ම පළමුවැනියා වූ කොළඹ නාලන්දා විදුහ‍ලේ තරිඳු වික්‍රමසිංහ'''] * [http://www.divaina.com/2015/03/31/news12.html '''උසස්‌ ලෙස සා/පෙ ජයගත් දැයේ දරුවෝ'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150403031700/http://www.divaina.com/2015/03/31/news12.html |date=2015-04-03 }} * [http://truth.lk/%E0%B7%83%E0%B7%8F%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA-%E0%B6%B4%E0%B7%99%E0%B7%85-%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B7%81%E0%B7%92%E0%B7%82%E0%B7%8A%E0%B6%A8%E0%B6%BA%E0%B7%9D-%E0%B6%B8-5126/featured '''සාමාන්‍ය පෙළ විශිෂ්ඨයෝ මෙන්න'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402025336/http://truth.lk/%E0%B7%83%E0%B7%8F%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA-%E0%B6%B4%E0%B7%99%E0%B7%85-%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B7%81%E0%B7%92%E0%B7%82%E0%B7%8A%E0%B6%A8%E0%B6%BA%E0%B7%9D-%E0%B6%B8-5126/featured |date=2015-04-02 }} * [http://www.ada.lk/article/55939/%E0%B7%83%E0%B7%8F%E0%B6%B4%E0%B7%99%E0%B7%85-%E0%B6%B4%E0%B7%85%E0%B6%B8%E0%B7%94%E0%B7%80%E0%B7%90%E0%B6%B1%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%8F-%E0%B6%B1%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AF%E0%B7%99%E0%B6%B1%E0%B7%8A '''සාපෙළ පළමුවැනියා නාලන්දෙන්'''] * [http://www.divaina.com/2015/04/05/feature10.html '''දැයේ මල් පිබිදෙයි! ලක්‌මෑණි හිනැහෙයි! සා/පෙ ජයගත් විශිෂ්ටයෝ'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150407233715/http://www.divaina.com/2015/04/05/feature10.html |date=2015-04-07 }} * [http://archives.silumina.lk/2015/01/04/_art.asp?fn=as1501041 '''විවාද මෙන්ම විභාගයත් අපට සුළු දෙයක්'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210121185921/http://archives.silumina.lk/2015/01/04/_art.asp?fn=as1501041 |date=2021-01-21 }} * [http://archives.dailynews.lk/2008/02/01/fea20.asp '''Raveen tops Bio stream'''] * [http://archives.dailynews.lk/2006/10/30/news32.asp '''Best A/L students get excellence awards'''] * [http://lassanajeewithe.blogspot.com.au/2013/07/20120920.html '''නාලන්දා විද්‍යාලයේ හිටපු සහකාර විදුහල්පතිනි චින්තා ආරියසේන මහත්මිය සමල සම්මුඛ සාකච්ඡාවක්'''] * [http://mawbima.lk/print20170401MB20170630.php?id=11959 '''ප්‍රථම වතාවට තරුණ විද්‍යාඥයන්ගේ සමුළුවේ රිදී පදක්කම නාලන්දාවේ රකිඳු දිනා ගනී'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170602134850/http://www.mawbima.lk/print20170401MB20170630.php?id=11959 |date=2017-06-02 }} * [http://www.wijeya.lk/9347/%E0%B6%AD%E0%B6%BB%E0%B7%94%E0%B6%AB-%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%AF%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B6%A5%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%9C%E0%B7%9A-%E0%B6%AD%E0%B6%BB%E0%B6%9C%E0%B7%8F '''තරුණ විද්‍යාඥයින්ගේ තරගාවලියේ ජයග්‍රාහකයින් ඇගයේ'''] * [http://www.sbs.com.au/yourlanguage/sinhalese/si/content/sbs-sinhalese-met-world-second-youngest-scientist-rakindu-wikramarathne?language=si '''ලෝකයේ දෙවන ලාබාලතම විද්‍යාඥයා ලංකාවෙන් බිහි වෙයි'''] * [http://nalandaonba.lk/si/%E0%B7%80%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E0%B6%B8%E0%B6%B1%E0%B7%8A-%E0%B6%B8%E0%B7%99%E0%B7%84%E0%B7%99%E0%B7%80%E0%B6%BB/ '''වත්මන් මෙහෙවර - නාලන්දා ගුරු ප්‍රණාම පිං බිම'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171223220853/http://nalandaonba.lk/si/%E0%B7%80%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E0%B6%B8%E0%B6%B1%E0%B7%8A-%E0%B6%B8%E0%B7%99%E0%B7%84%E0%B7%99%E0%B7%80%E0%B6%BB/ |date=2017-12-23 }} * [http://archive.is/OY7f '''රටට මානව සම්පත් ලබාදීමේදී නාලන්දා විදුහල දැක්වූ දායක්වය විශාලයි’’ – කෝට් 30ක් වටිනා ගුරු උපහාර ගම්මානයට මුල්ගල තබමින් ඇමති බැසිල් කියයි'''] * [http://www.divaina.com/2011/06/28/news13.html '''කොළඹ නාලන්ද විද්‍යාලයෙන් දුෂ්කර ප්‍රදේශවල වෙහෙර විහාර දහසක්‌ ප්‍රතිසංස්‌කරණය කෙරේ'''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110902114930/http://www.divaina.com/2011/06/28/news13.html |date=2011-09-02 }} ==බාහිර සබැඳුම්== *[http://www.nalandaoba.lk// නාලන්දා විද්‍යාලයීය ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය] *[http://www.nalandajunioroba.org/ නාලන්දා කණිෂ්ඪ ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140606203649/http://www.nalandajunioroba.org/ |date=2014-06-06 }} *[https://www.facebook.com/Old-Nalandians-Buddhist-Association-2258401957761561/ අදි නාලන්දයීය බොදු හඞ] *[https://www.facebook.com/Nalanda.College.Buddhist.Association/ නාලන්දා විද්‍යාලයීය බෞද්ධ සංගමය] *[https://www.facebook.com/nalandascouts/ නාලන්දා විද්‍යාලයීය බාලදක්ෂ සංගමය] *[https://nccustudios.com/ නාලන්දා විද්‍යාලයීය Communication Unit] *[http://www.battleofthemaroons.lk/ ආනන්ද නාලන්දා සුලෝහිත සංග්‍රාමය] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140516231401/http://battleofthemaroons.lk/ |date=2014-05-16 }} *[https://www.nalandausa.com/news නාලන්දා විද්‍යාලයීය ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය] *[http://nalandacanada.com/ නාලන්දා විද්‍යාලයීය ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය කැනඩාව] *[http://www.nalandaoba.co.uk/welcome-nalanda-old-boys-association-united-kingdom නාලන්දා විද්‍යාලයීය ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය එන්ගලන්තය] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171116004036/http://www.nalandaoba.co.uk/welcome-nalanda-old-boys-association-united-kingdom |date=2017-11-16 }} *[http://nalanda.com.au/ නාලන්දා විද්‍යාලයීය ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය සිඩ්නි ඕස්ට්‍රේලියාව] *[http://www.nalandaoba.org.au/ නාලන්දා විද්‍යාලයීය ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය මෙල්බර්න් ඕස්ට්‍රේලියාව] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210410154310/http://www.nalandaoba.org.au/ |date=2021-04-10 }} *[https://nalandaobaqueensland.org/about/ නාලන්දා විද්‍යාලයීය ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය කුවීන්ස්ලන්තය ඕස්ට්‍රේලියාව] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190627111535/https://nalandaobaqueensland.org/about/ |date=2019-06-27 }} *[https://web.facebook.com/onaofwa/?_rdc=1&_rdr නාලන්දා විද්‍යාලයීය ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය පර්ත් ඕස්ට්‍රේලියාව] *[http://nalandauae.com/ නාලන්දා විද්‍යාලයීය ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය එක්සත් අරාබි රාජධානිය] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141218041935/http://nalandauae.com/ |date=2014-12-18 }} *[https://web.facebook.com/Ananda-Nalanda-old-boys-in-Australia-New-Zealand-246149318731309/?_rdc=1&_rdr නාලන්දා විද්‍යාලයීය ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය නවසීලන්තය] *[http://nalanda.com.au/Directory.html නාලන්දා විද්‍යාලයීය ආදි ශිෂ්‍ය සංගමය සිඩ්නි ඕස්ට්‍රේලියාව - නාලන්දා ඩිරෙක්ටරි 2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140622222404/http://nalanda.com.au/Directory.html |date=2014-06-22 }} *[http://futureminds.lk/ ෆියුචර් මයින්ඩ්ස් අධ්‍යානික සංදර්ශනය] *[https://www.youtube.com/watch?v=VJ_zlWOfViY&list=PLE2cDF_-Sy_UjymVkyAPWGHDy2UXPnlrQ&index=66 Pinbara Udesana (පින්බර උදෑසන) | 2017-02-12 | 8.30 AM (නාලන්දා විද්‍යාලය (කොළඹ 10))] {{නාලන්දා විද්‍යාලය, කොළඹ}} [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලංකාවේ පාසල්]] [[ප්‍රවර්ගය:රජයේ පාසල් - ශ්‍රී ලංකාව]] [[ප්‍රවර්ගය:ජාතික පාසල් - ශ්‍රී ලංකා]] [[ප්‍රවර්ගය:කොළඹ පාසල් - ශ්‍රී ලංකා]] [[ප්‍රවර්ගය:නාලන්දා විද්‍යාලය, කොළඹ]] [[ප්‍රවර්ගය:ආදි නාලන්දියයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයීය, පීඨය]] ev73dglh6a21ma1z4gxlw1gij43907y 0 53110 749027 736118 2025-06-15T16:35:52Z Pasindu Kaveesha Ethkandura 73576 749027 wikitext text/x-wiki '''Created By - Pasindu Kaveesha Ethkandura''' {{තොරතුරුකොටුව පුද්ගලයා | name = හික්කඩුවේ සුමංගල හිමි | image = Most Venerable Hikkaduwe Sri Sumangala Thera (1827-1911).jpg | image_size = | caption = | birth_name = දොන් නිකුලස් ලියනගේ | birth_date = 1827 ජනවාරි 20 වැනිදා | birth_place = හික්කඩුව | death_date = 1911 අප්‍රේල් 29 වැනි දින | death_place = හික්කඩුව | death_cause = | resting_place = | resting_place_coordinates = | residence = කොළඹ නව කෝරළේ ද, ශ්‍රීපාදස්ථානයේ ද ප්‍රධාන නායක | nationality = {{ධජනිරූපකය|ශ්‍රී ලංකාව}} හෙළ සිංහල ජාතික | other_names = | known_for = ජාත්‍යන්තර කීර්තිධර මහා පඬිවරයෙක්, ඉංග්‍රීසි භාෂා විශාරදයෙක්, | education = | employer = | occupation = ස්වදේශීය මහා හෙළ චින්තනය දර්ශනය පිළිබඳ දේශකයෙක් | Profession = | title = බෝධිසත්ව ගුණෝපේත, ත්‍රිපිටකවාගීශ්වරාචාර්‍ය, පණ්ඩිත ශිරෝමණී, අතිපූජ්‍ය | networth = | height = | weight = | term = | predecessor = | successor = | party = | boards = | religion = බෞද්ධ දර්ශණය | spouse = | partner = | children = | parents = {{ublist |පියා: දොන් ජොහානිස් ලියනගේ මැතිතුමා |මව: දොඩන්දූව ගමගේ ක්‍රිස්තිනා හාමිනේ }} | relatives = හික්කඩුව ලියනගේ | signature = | website = | footnotes = }} == දිවියේ තොරතුරු == දොන් නිකුලස් නම් පුත් උපත ලද්දෙ 1827 ජනවාරි 20 වන දින හික්කඩුවේ වැල්ලවත්ත (පසුකාලීනව හෙට්ටියා ගොඩ )නම් ගම් පියසේදී ය. ඒ දොන් ජොහානිස් ලියනගේ මැතිතුමාගේ හා දොඩන්දූව ගමගේ ක්‍රිස්තිනා හාමිනේ මැතිනියගෙත් පස් වැනි දරුවා ලෙසටයි. දහතුන්වන (13) වියෙදි නිකුලස් දරුවා හික්කඩුවේ ශ්‍රී සුමංගල නමින් පැවිද්ද ලැබිය. තමන් වැඩ විසූ ආරාමයෙ සිංහල පාලි සංස්කෘත ආදි භාෂා හදාල සුමංගල හිමියෝ විච්ත්‍ර ධර්ම හිමි කථිකයෙකු ලෙස ප්‍රසිද්ධියට පත්වන්නට විය. ක්‍රි.ව. 1848දී මල්වතු විහාරස්ථ උපොසථගාරයෙදී පරමධම්ම චේතිය පිරිවෙනෙහි ප්‍රධානාචාර්ය පදවියට පත්විය. මෙම අවධියෙදී බටහිර සංස්කෘතියටත් කිතුදහමටත් සමාජයෙහි උසස් පිලිගැනීමක් හිමිව තිබු අතර සිංහල සංස්කෘතියටත් බුදු දහමටත් හිමිව තිබුණේ දෙවන මට්ටමෙ පිලිගැනුමකි. මේ අනුව බෞද්ධාගම හා සිංහල සංස්කෘතිය පිලිබදව අදහස් දක්වන්නට ඉදිරිපත් වුවෝ විරල වූහ. එහෙත් සුමංගල හිමියෝ ධර්ම දේශනා පවත්වමින් ඊට එරෙහි බලයක් ගොඩ නගන්නට කැපවූහ. දිවයින පුරා ශාඛා 46 ක් දක්වා වය්‍යාප්ත වු විද්‍යෝදය පිරිවෙන ආරම්බ කිරිම උන්නාන්සේගේ ප්‍රධනාත්වයෙන් සිදු වු දෙයකි. උන්වහන්සේගේ ශ්‍රේෂ්ඨ මග පෙන්විම යටතේ ක්‍රියාත්මක වු පිරිවෙන්හි අධයන කටයුතු වල යෙදිම සදහා දෙස් විදෙස් ශිෂය්‍යන් වැල නොකැඩි ගලා ආයේ ඉන් ලද මහඟු අධය්‍යාපනය නිසාමය. 1886 දී කොළඹ ආනන්ද විදය්‍යාලය බිහිකිරීමේ පුරොගාමි මෙහෙවරට උන්වහන්සෙගෙන් ලද දායකත්වය සුලුපටු නොවේ. එමෙන්ම උන්වහන්සේ බෞද්ධ පුනුරුදයේ පුරෝගාමීන්ගෙන් කෙනෙකි. මෙ අතර අනගාරික ධර්මපාලතුමාගේ බෞද්ධාගමික කටයුතු හා [[මහා බෝධි සමාගම|මහා බෝධි සමාගමෙහි]] ප්‍රකාශනයක් වූ "[[සිංහල බෞද්ධයා]]" පත්‍රයෙහි කටයුතු කෙරෙහිත් සුමංගල හිමියන්ගෙ අනුශාසකත්වය නොඅඩුව ලැබිණ. උන්වහන්සේගේ ලේඛන කුසලතාවය විදහා දැක්වෙන ග්‍රන්ථ කිහිපයක් විය. [[බ්‍රහ්ම ධර්මය]], [[මාර්ග ලක්ෂණ]], [[සිදත් සගරා සන්නය]] ආදී ග්‍රන්ථ ඒ අතර වෙයි. මෙ සියලු කටයුතු කෙරෙහි මුල්වූ උන්වහන්සේගේ පරමාර්ථය වුයෙ ශ්‍රි ලංකාවේ අනාගත දියුණුව උදෙසා බෞද්ධ අධ්‍යාපන සැලැස්මක් ක්‍රියාත්මක කරලීම ය. ත්‍රිපිටක වාගිශිවර්චාර්යත්වයෙන් පිදුම් ලද හික්කඩුවේ ශ්‍රි සුමංගල හිමියන් වහන්සේ විසින් විශාල සේවයක් සිදු කර අවුරුදු 84 ක් ආයු වළඳා 1911 අප්‍රේල් 29 වන දින අපවත් වූහ. [[ප්‍රවර්ගය:1827 උපත්]] {{අසම්පූර්ණ}} lb2e2h99hxpt0fzjqf3uzdwadj9sfj9 0 56840 748821 748457 2025-06-15T12:24:41Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:එයාර් බස් A320 අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 748821 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව ගුවන්යානා සිදුවීම | name = ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා 8501 පියාසැරිය<br>Indonesia AirAsia Flight 8501 | image =Indonesia_AirAsia_Airbus_A320-216;_PK-AXC@SIN;07.08.2011_617eo_(6068918367).jpg | caption = PK-AXC, කඩාවැටුණු ගුවන් යානය Singapore Changi ගුවන් තොටුපළදී (2011 අගෝස්තු) | date = {{start date|2014|12|28|df=y}} | summary = 2014 දෙසැම්බර් 28 දිනදී අතුරුදන් විය.<br>2014 දෙසැම්බර් 30 දිනදී ගුවන් යානයේ සුන්බුන් සහ මළ සිරුරු සොයා ගන්නා ලදී. | occurrence_type = කඩාවැටුණු ගුවන් යානය | site = [[ජාවා මුහුද]] (දැනුවත් අවසන් පිහිටුම) | coordinates = {{coord|-3.2466|109.3682|dim:500km_region:ID_type:event|display=inline,title}}<ref>{{cite web|url=https://twitter.com/flightradar24/status/549069684390494208|title=Flightradar24 on Twitter|work=Twitter|accessdate=28 December 2014}}</ref> | origin = ජුවන්ඩා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ, සුරබායා, ඉන්දුනීසියා | destination = සිංගප්පෝර් චැංජි ගුවන්තොටුපළ | passengers = 155 | crew = 7 | injuries = | fatalities = | missing = 162 (සියළුම දෙනා) | survivors = | aircraft_type = එයාර් බස් A320-21 | operator = [[ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා]] | tail_number = PK-AXC }} '''ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා පියාසැරි 8501''' ('''QZ8501'''/'''AWQ8501''') යනු [[ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා]] ගුවන් සේවයට අයත් එයාර් බස් A320-216 ගණයේ අන්තර්ජාතික මගී ප්‍රවාහන ගුවන් යානයකි. ගුවන් යානය 2014 දෙසැම්බර් 28 වන දින, එහි ගමන් කරමින් සිටි මගීන් 155ක් සහ කාර්ය මණ්ඩලයේ 7 දෙනෙකු සමග ඉන්දුනීසියාවේ [[සුරබායා]] සිට [[සිංගප්පූරුව]] දක්වා ගමන් කරමින් තිබියදී අතුරුදන් වූ අතර,<ref name=Reuters>{{cite news|title=AirAsia flight QZ8501 loses contact with air traffic control|url=http://www.cbc.ca/news/world/airasia-flight-qz8501-loses-contact-with-air-traffic-control-1.2884831|accessdate=28 December 2014|agency=[[Reut ers]]|date=28 December 2014}}</ref><ref name=ABC>[http://abcnews.com/International/passenger-plane-missing-pacific/story?id=27856490 Passenger Plane Goes Missing Over Pacific], [[ඒ්බීසී නිව්ස්]], 27 December 2014.</ref> 2014 දෙසැම්බර් 30 වන දිනදී සාගරයට කඩා වැටී තිබූ ගුවන් යානයේ සුන්බුන් සහ මළ සිරුරු ජාවා මුහුදේ බෝර්නියෝ (Borneo) සිට ඈතින් වූ සයුරේ තිබී සොයා ගන්නා ලදී. ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා යනු මැලේසියානු අඩු මිල ගුවන් සේවයක් වූ [[එයාර්ඒෂියා]] හී අනුබද්ධ සේවයකි. 2014 වසරේදී මැලේසිියාවට සම්බන්ධ මගී ගුවන් යානයක් මුහුණදුන් තුන්වන අනතුර ලෙස මෙය සටහන් වේ. ==සිදුවීම== {{multiple image | direction = vertical | width = 350 | footer = | image1 = QZ8501 flight path.png | alt1 = | caption1 = | image2 = | alt2 = | caption2 = }} බටහිර ඉන්දුනීසියානු වේලාවෙන් (WIB, UTC+7) පැය 05:35 ට සුරබායා හී ජුවන්ඩා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළින් (Juanda International Airport) නික්මුණු ගුවන් යානය, සිංගප්පූරුවේ චැන්ජි ගුවන් තොටුපළ වෙතට (Singapore Changi Airport) පැය 08:30 වන විට ලඟා වීමට නියමිතව තිබුණි.<ref name=Flightradar24>{{cite web|title=QZ8501 / Indonesia AirAsia|url=http://www.flightradar24.com/flight/qz8501|website=FlightRadar24|accessdate=28 December 2014}}</ref> තිබූ අයහපත් කාළගුණ තත්වයක් හේතුවෙන් යානය ගමන් ගනිමින් තුබූ පථයෙන් වෙනස් වීමට අවසර ඉල්ලා තිබෙන අතර ඒ අවස්ථාව වන විටත් යානය ඉන්දුනීසියානු ගුවන් ගමන් පාලන මධ්‍යස්ථානය සමග සම්බන්ධිතව තිබූ බව පැවසෙයි.<ref>{{cite web|title=AirAsia jet carrying 162 missing on way to Singapore - CNN.com|url=http://www.cnn.com/2014/12/27/world/asia/airasia-missing-plane/index.html|website=CNN|accessdate=28 December 2014}}</ref> ඝන වලාකුළු මග හැරීම සඳහා ගුවන් නියමුවා විසින් යානය අඩි 38000 ක් ඉහලට එසවීමට ඉල්ලා තිබෙන නමුත්,<ref name="BBC News 28122014">{{cite news|title=AirAsia Indonesia flight QZ8501 to Singapore missing|url=http://www.bbc.com/news/world-asia-30614627|accessdate=28 December 2014|work=BBC News}}</ref> Flightradar24 විසින් ග්‍රහණය කෙරූ සම්ප්‍රේෂ ප්‍රතිචාරක දත්ත අනූව යානයේ අවසන් උන්නතාංශය අඩි 32000 වී තිබිණ.<ref name=Flightradar24 /> යානය අඩි 38000 ක් ඉහලට එසවීම සදහා කල ගුවන් නියමුවාගේ ඉල්ලීමට ගුවන් ගමන් පාලන මධ්‍යස්ථානය අවසර ලබා දී නොතිබූ අතර යානය වම් පසට හැරවීමට පමණක් එම අවස්ථාවේ අවසර ලබා දී තිබුණි.<ref name="CNN News 1">{{cite news|title=Smoke spotted as searchers look for missing AirAsia jet|url=http://edition.cnn.com/2014/12/29/world/asia/airasia-missing-plane/|website=CNN|accessdate=30 December 2014}}</ref> එයාර්ඒෂියා සමාගමේ ප්‍රකාශයකට අනූව පැය 06:17{{efn|එයාර්ඒෂියා සමාගමේ ප්‍රකාශය අනූව සම්බන්ධතාව ඇණ හිටි වේලාව පැය 07:24 වේ.<ref name="facebook">{{cite web|url=https://www.facebook.com/notes/airasia/updated-statement-qz8501/10152667884908742|title=[Updated statement] QZ8501|date=28 December 2014|website=AirAsia Facebook page|accessdate=28 December 2014}}</ref> කෙසේ වූවද, ඉන්දුනීසියානු ගුවන් ගමන් අධිකාරියේ ගැටුම්කාරී ප්‍රකාශ අනූව සම්බන්ධතාව ඇණ හිටි වේලාව පැය 06:17 වේ.<ref name="cnn">{{cite web|url=http://edition.cnn.com/2014/12/27/world/asia/airasia-missing-plane/|title=AirAsia jet with 162 on board goes missing on way to Singapore|date=28 December 2014|website=CNN International Edition|accessdate=28 December 2014}}</ref>}} ට යානය, ගුවන් ගමන් පාලන මධ්‍යස්ථානය සමග තිබූ සම්බන්ධතාවයෙන් ගිලිහී ගොස් තිබෙන අතර, ඒ වනවිට ගුවන් යානය Belitung දිවයිනට ආසන්න Kalimantan (Borneo) සහ [[ජාවා]] අතරමැද ජාවා මුහුදට ඉහල අහසේ පිහිටි බව සඳහන්ය.<ref name=ABC/><ref>{{cite web|title=AirAsia (Indonesia) Flight QZ8501 Incident|url=http://www.transportmalaysia.com/news/2014/12/28/airasia-indonesia-flight-qz8501-incident/|website=Transport Malaysia|accessdate=28 December 2014}}</ref> ඉන්දුනීසියානු ප්‍රවාහන අමාත්‍යංශ වාර්තා අනූව අතුරුදන් ගුවන් යානයෙන් කිසිදු ආපදා තත්වයක් හඟවන සංඥාවක් මුදා හැර නොතිබේ.<ref>{{Cite web|url = http://uk.reuters.com/article/2014/12/28/uk-indonesia-airplane-idUKKBN0K601G20141228|title = AirAsia flight carrying 162 people goes missing in Southeast Asia - officials|date = 28 December 2014|accessdate = 28 December 2014|website = Reuters|publisher = Reuters|last = Nusatya|first = Chris|first2 = Randy|last2 = Fabi}}</ref><ref>{{Cite web|url = http://www.abc.net.au/news/2014-12-28/air-asia-flight-loses-contact-with-air-traffic-control/5990424|title = Live: AirAsia flight from Indonesia to Singapore loses contact with air traffic control|date = 28 December 2014|accessdate = 28 December 2014|website = ABC News (Australia)|publisher = Australian Broadcasting Corporation|last = |first = }}</ref> ==සෙවීමේ කටයුතු== ===නිශ්චයනයන්=== ===සෙවීමේ මෙහෙයුමට දායක වූ රටවල්=== දෙසැම්බර් 30 වන දින වන විට ඉන්දුනීසියාව හැරුණු විට අමෙරිකා එක්සත් ජනපදය, සිංගප්පූරුව, චීනය, මැලේසියාව, දකුණු කොරියාව, ජපානය, ප්‍රංශය, ඔස්ට්‍රේලියාව සහ නවසීලන්තය<ref>{{cite web|url=http://mashable.com/2014/12/29/airasia-8501-missing-search/|title=95% certain debris is from missing AirAsia flight, says Indonesian search official|work=mashable|date=Dec, 30, 2014|accessdate=Dec, 30, 2014}}</ref> යන රටවල් අතුරුදන් වූ යානය සෙවීම සඳහා නෞකා 30ක්, ගුවන් යානා 15 කට වැඩි සංඛ්‍යාවක් යොදවා තුබුණි. ==ගුවන් නියමුවෝ== යානයේ සිටි ගුවන් නියමුවෝ:<ref>{{cite news|title=LIVE BLOG: AirAsia QZ8501 from Indonesia to Singapore missing|url=http://www.channelnewsasia.com/news/singapore/liveblog-airasia-qz8501/1553132.html|accessdate=28 December 2014|publisher=Channel NewsAsia|date=28 December 2014|archive-date=28 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141228084918/http://www.channelnewsasia.com/news/singapore/liveblog-airasia-qz8501/1553132.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|title=Who was aboard AirAsia Flight QZ8501? A family, veteran pilots, a fiance and more|url=http://edition.cnn.com/2014/12/29/world/asia/missing-passenger-vignettes/|accessdate=30 December 2014|publisher=CNN|date=30 December 2014}}</ref> *කපිතාන් Iriyanto, ධාවන පැය 20,537 ක පලපුරුද්දක් සහිත නියමුවෙකි. ඉන් 6,100 ක් එයාර්ඒෂියා ඉන්දුනීසියා එයාර් බස් A320 ට අදාල වේ. *46 හැවිරිදි පළමු නිළදාරී Rémi Emmanuel Plesel, එයාර්ඒෂියා ඉන්දුනීසියාහී ධාවන පැය 2,275 ක පලපුරුද්දක් සහිත නියමුවෙකි.<ref>{{cite web|url=http://crisis.airasia.com/index.html|title=AirAsia Indonesia Flight QZ8501|author=AirAsia|publisher=|accessdate=28 December 2014}}</ref> ==යානයේ ගමන් ගත් මගීන් සහ කාර්ය මණ්ඩලය== {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |+ '''ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා පියාසැරි 8501 හි සිටි මගීන් සහ කාර්ය මණ්ඩලය''' |-style="background-color:#B0C4DE; font-weight: bold" ! ජාතිකත්වය ! මගීන් ! කාර්ය<br>මණ්ඩලය ! එකතුව |- | style="text-align:left;" | {{ධජය|ඉන්දුනීසියාව}} | 149 | 6 | 155 |- | style="text-align:left;" | {{ධජය|දකුණු කොරියාව}} | 3 | 0 | 3 |- | style="text-align:left;" data-sort-value="China" | {{ධජය|ප්‍රංශය}} | 0 | 1 | 1 |- | style="text-align:left;" | {{ධජය|මලයාසියාව}} | 1 | 0 | 1 |- | style="text-align:left;" | {{ධජය|සිංගප්පූරුව}} | 1 | 0 | 1 |- | style="text-align:left;" | {{ධජය|එක්සත් රාජධානිය}} | 1 | 0 | 1 |- class="sortbottom" | style="text-align:left;" | '''එකතුව''' | 155 | 7 | 162 |} මින් 145 දෙනෙකු වැඩිහිටියන්ද, 17 දෙනෙකු කුඩා දරුවන්ද (එක් ළදරුවෙකු ඇතුළු) වූහ. ==සිදුවීම සම්බන්ධව කාලානුරූපි තොරතුරු== {| class="sortable wikitable" ! දිනය ! වාර්තාවූ සිදුවීම |-style="background-color:#ffcc00; font-weight: bold" | *දෙසැම්බර් 28 || ගමන් කරමින් සිටි මගීන් 155ක් සහ කාර්ය මණ්ඩලයේ 7 දෙනෙකු සමග ගුවන් යානය අතුරුදන් වීම. |- | *දෙසැම්බර් 29 || ගුවන් යානය ජාවා මුහුදට කඩා වැටෙන්නට ඇතැයි අනුමාන පලවීම.<ref>{{cite news|title=Indonesia says missing AirAsia plane could be at 'bottom of sea'|url=http://www.reuters.com/article/2014/12/29/us-indonesia-airplane-idUSKBN0K601C20141229|accessdate=29 December 2014|publisher=Reuters|date=29 December 2014}}</ref> |- | *දෙසැම්බර් 29 || ඉන්දුනීසියානු හෙලිකොප්ටර් යානයක් මගින් මුහුදේ පාවෙන තෙල් පැල්ලම් කීපයක් වාර්තා කිරීම.<ref>{{cite news|title=Oil spills spotted, authorities unsure if it came from missing QZ8501|url=http://www.themalaysianinsider.com/malaysia/article/oil-spills-spotted-authorities-unsure-if-it-came-from-missing-qz8501|accessdate=29 December 2014|publisher=themalaysianinsider|date=29 December 2014|archive-date=30 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141230095758/http://www.themalaysianinsider.com/malaysia/article/oil-spills-spotted-authorities-unsure-if-it-came-from-missing-qz8501|url-status=dead}}</ref> |- | *දෙසැම්බර් 30 || මුහුදේ පාවෙමින් තුබූ අතුරුදන් වූ ගුවන් යානයට අයත් යැයි සැක කෙරෙන, හදිසි රූටනයකට සහ ගුවන් යානා දොරටුවකට සමාන සුන්බුන් පිළිබදව තොරතුරු වාර්තා වීම.<ref>{{cite news|title=Items resembling slide, plane door seen in AirAsia search|url=http://www.channelnewsasia.com/news/asiapacific/items-resembling-slide/1557832.html|accessdate=30 December 2014|publisher=channelnewsasia|date=30 December 2014|archive-date=2 January 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150102004435/http://www.channelnewsasia.com/news/asiapacific/items-resembling-slide/1557832.html|url-status=dead}}</ref> යානයේ සෙවීමේ කටයුතු සිදුකරන්නන් විසින් සාගරයේ වූ දුමාරයක් නිරික්ෂණය කිරීම.<ref name="CNN News 1"></ref> |-style="background-color:#FFCBDB; font-weight: bold" | *දෙසැම්බර් 30 || ජාවා මුහුදේ පාවෙමින් තුබූ සුන්බුන්, 95% ක්ම අතුරුදන් යානාවට අයත් විය හැකි බවට ඉන්දුනීසියානු බලධාරීන් තහවුරු කිරීම.<ref>{{cite news|title=Official: Debris in sea '95% likely' from AirAsia Flight QZ8501|url=http://edition.cnn.com/2014/12/30/world/asia/airasia-missing-plane/index.html?hpt=hp_t1|accessdate=29 December 2014|publisher=CNN|date=30 December 2014}}</ref> අතුරුදන් වූ ගුවන් යානයේ සහ මගීන්ගේ සුන්බුන් සහ මළ සිරුරු යැයි විශ්වාස කරන සාධක ඉන්දුනීසියානු නාවික හමුදාවට හමුවූ බව එරට මාධ්‍ය වාර්තා කිරීම.<ref>{{cite news|title=Report: Debris, bodies found in Java Sea possibly linked to AirAsia jet|url=http://www.haaretz.com/news/world/1.634434|accessdate=30 December 2014|publisher=haaretz|date=30 December 2014}}</ref> යානය සොයා මෙහෙයුම් දියත් කල එම සාගර කලාපය තුල මල සිරුරු 40 ක පමණ ප්‍රමාණයක් හමුවීම.<ref>{{cite news|title=AirAsia QZ8501: Forty bodies found in missing plane search|url=http://www.bbc.com/news/world-asia-30630330|accessdate=30 December 2014|publisher=bbc|date=30 December 2014}}</ref> |-style="background-color:red; font-weight: bold" | *දෙසැම්බර් 30 || ජාවා මුහුදේ පාවෙමින් තුබූ සුන්බුන් සහ මල සිරුරු අතුරුදන් වූ ගුවන් යානයට සම්බන්ධ ඒවා යැයි ඉන්දුනීසියානු බලධාරීන් තහවුරු කිරීම.<ref>{{cite news|title=AirAsia QZ8501: Officials say debris is missing plane|url=http://www.bbc.com/news/world-asia-30634081|accessdate=30 December 2014|publisher=bbc|date=30 December 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=Debris discovered from missing AirAsia Flight; 2 bodies found|url=http://edition.cnn.com/2014/12/30/world/asia/airasia-missing-plane/index.html?hpt=hp_t1|accessdate=30 December 2014|publisher=CNN|date=30 December 2014}}</ref> |- | *2015 ජනවාරි 3 || කඩාවැටුණු එයාර් ඒෂියා ගුවන්යානයේ විශාල කොටස් 2 ක් සොයා ගැනීම.<ref>{{cite news|title=Searchers find 'big parts' of AirAsia plane|url=http://www.aljazeera.com/news/asia-pacific/2015/01/airasia-plane-20151345540133256.html|accessdate=2015.1.4|publisher=aljazeera |date=2015.1.3}}</ref> |- | *2015 ජනවාරි 4 || කඩාවැටුණු එයාර් ඒෂියා ගුවන්යානයේ පස්වැනි විශාල කොටස සොයා ගැනීම.<ref>{{cite news|title=කඩාවැටුණු එයාර් ඒෂියා ගුවන් යානයේ තවත් කොටස් හමුවෙයි.|url=http://www.hirunews.lk/sinhala/100586/%E0%B6%91%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B7%8A-%E0%B6%92%E0%B7%82%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%8F-%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B6%BA%E0%B7%9A-%E0%B6%85%E0%B6%B1%E0%B6%AD%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B6%A7-%E0%B7%84%E0%B7%9A%E0%B6%AD%E0%B7%94%E0%B7%80-%E0%B6%85%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%8A-%E0%B6%AF%E0%B7%90%E0%B6%BA%E0%B7%92-%E0%B7%83%E0%B7%90%E0%B6%9A%E0%B6%BA%E0%B6%9A%E0%B7%8A|accessdate=2015.1.4|publisher=HIRUNEWS |date=2015.1.4}}</ref> |- |} == සටහන් == {{notelist}} {{clear}} ==මේවාද බලන්න== *[[මැලේසියා එයාර්ලයින්ස් 370 පියාසැරිය]] *[[මැලේසියා එයාර්ලයින්ස් 17 පියාසැරිය]] ==මූලාශ්‍ර== {{reflist|30em}} ==භාහිර සබැදි== [[ප්‍රවර්ගය:2014 වසරේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] [[ප්‍රවර්ගය:එයාර් බස් A320 අනතුරු සහ සිදුවීම්]] rhbbaelpsux0fq4jfmi1g1ar9qd26io 748823 748821 2025-06-15T12:25:18Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා අනතුරු සහ සිදුවීම්]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 748823 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව ගුවන්යානා සිදුවීම | name = ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා 8501 පියාසැරිය<br>Indonesia AirAsia Flight 8501 | image =Indonesia_AirAsia_Airbus_A320-216;_PK-AXC@SIN;07.08.2011_617eo_(6068918367).jpg | caption = PK-AXC, කඩාවැටුණු ගුවන් යානය Singapore Changi ගුවන් තොටුපළදී (2011 අගෝස්තු) | date = {{start date|2014|12|28|df=y}} | summary = 2014 දෙසැම්බර් 28 දිනදී අතුරුදන් විය.<br>2014 දෙසැම්බර් 30 දිනදී ගුවන් යානයේ සුන්බුන් සහ මළ සිරුරු සොයා ගන්නා ලදී. | occurrence_type = කඩාවැටුණු ගුවන් යානය | site = [[ජාවා මුහුද]] (දැනුවත් අවසන් පිහිටුම) | coordinates = {{coord|-3.2466|109.3682|dim:500km_region:ID_type:event|display=inline,title}}<ref>{{cite web|url=https://twitter.com/flightradar24/status/549069684390494208|title=Flightradar24 on Twitter|work=Twitter|accessdate=28 December 2014}}</ref> | origin = ජුවන්ඩා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ, සුරබායා, ඉන්දුනීසියා | destination = සිංගප්පෝර් චැංජි ගුවන්තොටුපළ | passengers = 155 | crew = 7 | injuries = | fatalities = | missing = 162 (සියළුම දෙනා) | survivors = | aircraft_type = එයාර් බස් A320-21 | operator = [[ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා]] | tail_number = PK-AXC }} '''ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා පියාසැරි 8501''' ('''QZ8501'''/'''AWQ8501''') යනු [[ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා]] ගුවන් සේවයට අයත් එයාර් බස් A320-216 ගණයේ අන්තර්ජාතික මගී ප්‍රවාහන ගුවන් යානයකි. ගුවන් යානය 2014 දෙසැම්බර් 28 වන දින, එහි ගමන් කරමින් සිටි මගීන් 155ක් සහ කාර්ය මණ්ඩලයේ 7 දෙනෙකු සමග ඉන්දුනීසියාවේ [[සුරබායා]] සිට [[සිංගප්පූරුව]] දක්වා ගමන් කරමින් තිබියදී අතුරුදන් වූ අතර,<ref name=Reuters>{{cite news|title=AirAsia flight QZ8501 loses contact with air traffic control|url=http://www.cbc.ca/news/world/airasia-flight-qz8501-loses-contact-with-air-traffic-control-1.2884831|accessdate=28 December 2014|agency=[[Reut ers]]|date=28 December 2014}}</ref><ref name=ABC>[http://abcnews.com/International/passenger-plane-missing-pacific/story?id=27856490 Passenger Plane Goes Missing Over Pacific], [[ඒ්බීසී නිව්ස්]], 27 December 2014.</ref> 2014 දෙසැම්බර් 30 වන දිනදී සාගරයට කඩා වැටී තිබූ ගුවන් යානයේ සුන්බුන් සහ මළ සිරුරු ජාවා මුහුදේ බෝර්නියෝ (Borneo) සිට ඈතින් වූ සයුරේ තිබී සොයා ගන්නා ලදී. ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා යනු මැලේසියානු අඩු මිල ගුවන් සේවයක් වූ [[එයාර්ඒෂියා]] හී අනුබද්ධ සේවයකි. 2014 වසරේදී මැලේසිියාවට සම්බන්ධ මගී ගුවන් යානයක් මුහුණදුන් තුන්වන අනතුර ලෙස මෙය සටහන් වේ. ==සිදුවීම== {{multiple image | direction = vertical | width = 350 | footer = | image1 = QZ8501 flight path.png | alt1 = | caption1 = | image2 = | alt2 = | caption2 = }} බටහිර ඉන්දුනීසියානු වේලාවෙන් (WIB, UTC+7) පැය 05:35 ට සුරබායා හී ජුවන්ඩා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළින් (Juanda International Airport) නික්මුණු ගුවන් යානය, සිංගප්පූරුවේ චැන්ජි ගුවන් තොටුපළ වෙතට (Singapore Changi Airport) පැය 08:30 වන විට ලඟා වීමට නියමිතව තිබුණි.<ref name=Flightradar24>{{cite web|title=QZ8501 / Indonesia AirAsia|url=http://www.flightradar24.com/flight/qz8501|website=FlightRadar24|accessdate=28 December 2014}}</ref> තිබූ අයහපත් කාළගුණ තත්වයක් හේතුවෙන් යානය ගමන් ගනිමින් තුබූ පථයෙන් වෙනස් වීමට අවසර ඉල්ලා තිබෙන අතර ඒ අවස්ථාව වන විටත් යානය ඉන්දුනීසියානු ගුවන් ගමන් පාලන මධ්‍යස්ථානය සමග සම්බන්ධිතව තිබූ බව පැවසෙයි.<ref>{{cite web|title=AirAsia jet carrying 162 missing on way to Singapore - CNN.com|url=http://www.cnn.com/2014/12/27/world/asia/airasia-missing-plane/index.html|website=CNN|accessdate=28 December 2014}}</ref> ඝන වලාකුළු මග හැරීම සඳහා ගුවන් නියමුවා විසින් යානය අඩි 38000 ක් ඉහලට එසවීමට ඉල්ලා තිබෙන නමුත්,<ref name="BBC News 28122014">{{cite news|title=AirAsia Indonesia flight QZ8501 to Singapore missing|url=http://www.bbc.com/news/world-asia-30614627|accessdate=28 December 2014|work=BBC News}}</ref> Flightradar24 විසින් ග්‍රහණය කෙරූ සම්ප්‍රේෂ ප්‍රතිචාරක දත්ත අනූව යානයේ අවසන් උන්නතාංශය අඩි 32000 වී තිබිණ.<ref name=Flightradar24 /> යානය අඩි 38000 ක් ඉහලට එසවීම සදහා කල ගුවන් නියමුවාගේ ඉල්ලීමට ගුවන් ගමන් පාලන මධ්‍යස්ථානය අවසර ලබා දී නොතිබූ අතර යානය වම් පසට හැරවීමට පමණක් එම අවස්ථාවේ අවසර ලබා දී තිබුණි.<ref name="CNN News 1">{{cite news|title=Smoke spotted as searchers look for missing AirAsia jet|url=http://edition.cnn.com/2014/12/29/world/asia/airasia-missing-plane/|website=CNN|accessdate=30 December 2014}}</ref> එයාර්ඒෂියා සමාගමේ ප්‍රකාශයකට අනූව පැය 06:17{{efn|එයාර්ඒෂියා සමාගමේ ප්‍රකාශය අනූව සම්බන්ධතාව ඇණ හිටි වේලාව පැය 07:24 වේ.<ref name="facebook">{{cite web|url=https://www.facebook.com/notes/airasia/updated-statement-qz8501/10152667884908742|title=[Updated statement] QZ8501|date=28 December 2014|website=AirAsia Facebook page|accessdate=28 December 2014}}</ref> කෙසේ වූවද, ඉන්දුනීසියානු ගුවන් ගමන් අධිකාරියේ ගැටුම්කාරී ප්‍රකාශ අනූව සම්බන්ධතාව ඇණ හිටි වේලාව පැය 06:17 වේ.<ref name="cnn">{{cite web|url=http://edition.cnn.com/2014/12/27/world/asia/airasia-missing-plane/|title=AirAsia jet with 162 on board goes missing on way to Singapore|date=28 December 2014|website=CNN International Edition|accessdate=28 December 2014}}</ref>}} ට යානය, ගුවන් ගමන් පාලන මධ්‍යස්ථානය සමග තිබූ සම්බන්ධතාවයෙන් ගිලිහී ගොස් තිබෙන අතර, ඒ වනවිට ගුවන් යානය Belitung දිවයිනට ආසන්න Kalimantan (Borneo) සහ [[ජාවා]] අතරමැද ජාවා මුහුදට ඉහල අහසේ පිහිටි බව සඳහන්ය.<ref name=ABC/><ref>{{cite web|title=AirAsia (Indonesia) Flight QZ8501 Incident|url=http://www.transportmalaysia.com/news/2014/12/28/airasia-indonesia-flight-qz8501-incident/|website=Transport Malaysia|accessdate=28 December 2014}}</ref> ඉන්දුනීසියානු ප්‍රවාහන අමාත්‍යංශ වාර්තා අනූව අතුරුදන් ගුවන් යානයෙන් කිසිදු ආපදා තත්වයක් හඟවන සංඥාවක් මුදා හැර නොතිබේ.<ref>{{Cite web|url = http://uk.reuters.com/article/2014/12/28/uk-indonesia-airplane-idUKKBN0K601G20141228|title = AirAsia flight carrying 162 people goes missing in Southeast Asia - officials|date = 28 December 2014|accessdate = 28 December 2014|website = Reuters|publisher = Reuters|last = Nusatya|first = Chris|first2 = Randy|last2 = Fabi}}</ref><ref>{{Cite web|url = http://www.abc.net.au/news/2014-12-28/air-asia-flight-loses-contact-with-air-traffic-control/5990424|title = Live: AirAsia flight from Indonesia to Singapore loses contact with air traffic control|date = 28 December 2014|accessdate = 28 December 2014|website = ABC News (Australia)|publisher = Australian Broadcasting Corporation|last = |first = }}</ref> ==සෙවීමේ කටයුතු== ===නිශ්චයනයන්=== ===සෙවීමේ මෙහෙයුමට දායක වූ රටවල්=== දෙසැම්බර් 30 වන දින වන විට ඉන්දුනීසියාව හැරුණු විට අමෙරිකා එක්සත් ජනපදය, සිංගප්පූරුව, චීනය, මැලේසියාව, දකුණු කොරියාව, ජපානය, ප්‍රංශය, ඔස්ට්‍රේලියාව සහ නවසීලන්තය<ref>{{cite web|url=http://mashable.com/2014/12/29/airasia-8501-missing-search/|title=95% certain debris is from missing AirAsia flight, says Indonesian search official|work=mashable|date=Dec, 30, 2014|accessdate=Dec, 30, 2014}}</ref> යන රටවල් අතුරුදන් වූ යානය සෙවීම සඳහා නෞකා 30ක්, ගුවන් යානා 15 කට වැඩි සංඛ්‍යාවක් යොදවා තුබුණි. ==ගුවන් නියමුවෝ== යානයේ සිටි ගුවන් නියමුවෝ:<ref>{{cite news|title=LIVE BLOG: AirAsia QZ8501 from Indonesia to Singapore missing|url=http://www.channelnewsasia.com/news/singapore/liveblog-airasia-qz8501/1553132.html|accessdate=28 December 2014|publisher=Channel NewsAsia|date=28 December 2014|archive-date=28 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141228084918/http://www.channelnewsasia.com/news/singapore/liveblog-airasia-qz8501/1553132.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|title=Who was aboard AirAsia Flight QZ8501? A family, veteran pilots, a fiance and more|url=http://edition.cnn.com/2014/12/29/world/asia/missing-passenger-vignettes/|accessdate=30 December 2014|publisher=CNN|date=30 December 2014}}</ref> *කපිතාන් Iriyanto, ධාවන පැය 20,537 ක පලපුරුද්දක් සහිත නියමුවෙකි. ඉන් 6,100 ක් එයාර්ඒෂියා ඉන්දුනීසියා එයාර් බස් A320 ට අදාල වේ. *46 හැවිරිදි පළමු නිළදාරී Rémi Emmanuel Plesel, එයාර්ඒෂියා ඉන්දුනීසියාහී ධාවන පැය 2,275 ක පලපුරුද්දක් සහිත නියමුවෙකි.<ref>{{cite web|url=http://crisis.airasia.com/index.html|title=AirAsia Indonesia Flight QZ8501|author=AirAsia|publisher=|accessdate=28 December 2014}}</ref> ==යානයේ ගමන් ගත් මගීන් සහ කාර්ය මණ්ඩලය== {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |+ '''ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා පියාසැරි 8501 හි සිටි මගීන් සහ කාර්ය මණ්ඩලය''' |-style="background-color:#B0C4DE; font-weight: bold" ! ජාතිකත්වය ! මගීන් ! කාර්ය<br>මණ්ඩලය ! එකතුව |- | style="text-align:left;" | {{ධජය|ඉන්දුනීසියාව}} | 149 | 6 | 155 |- | style="text-align:left;" | {{ධජය|දකුණු කොරියාව}} | 3 | 0 | 3 |- | style="text-align:left;" data-sort-value="China" | {{ධජය|ප්‍රංශය}} | 0 | 1 | 1 |- | style="text-align:left;" | {{ධජය|මලයාසියාව}} | 1 | 0 | 1 |- | style="text-align:left;" | {{ධජය|සිංගප්පූරුව}} | 1 | 0 | 1 |- | style="text-align:left;" | {{ධජය|එක්සත් රාජධානිය}} | 1 | 0 | 1 |- class="sortbottom" | style="text-align:left;" | '''එකතුව''' | 155 | 7 | 162 |} මින් 145 දෙනෙකු වැඩිහිටියන්ද, 17 දෙනෙකු කුඩා දරුවන්ද (එක් ළදරුවෙකු ඇතුළු) වූහ. ==සිදුවීම සම්බන්ධව කාලානුරූපි තොරතුරු== {| class="sortable wikitable" ! දිනය ! වාර්තාවූ සිදුවීම |-style="background-color:#ffcc00; font-weight: bold" | *දෙසැම්බර් 28 || ගමන් කරමින් සිටි මගීන් 155ක් සහ කාර්ය මණ්ඩලයේ 7 දෙනෙකු සමග ගුවන් යානය අතුරුදන් වීම. |- | *දෙසැම්බර් 29 || ගුවන් යානය ජාවා මුහුදට කඩා වැටෙන්නට ඇතැයි අනුමාන පලවීම.<ref>{{cite news|title=Indonesia says missing AirAsia plane could be at 'bottom of sea'|url=http://www.reuters.com/article/2014/12/29/us-indonesia-airplane-idUSKBN0K601C20141229|accessdate=29 December 2014|publisher=Reuters|date=29 December 2014}}</ref> |- | *දෙසැම්බර් 29 || ඉන්දුනීසියානු හෙලිකොප්ටර් යානයක් මගින් මුහුදේ පාවෙන තෙල් පැල්ලම් කීපයක් වාර්තා කිරීම.<ref>{{cite news|title=Oil spills spotted, authorities unsure if it came from missing QZ8501|url=http://www.themalaysianinsider.com/malaysia/article/oil-spills-spotted-authorities-unsure-if-it-came-from-missing-qz8501|accessdate=29 December 2014|publisher=themalaysianinsider|date=29 December 2014|archive-date=30 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141230095758/http://www.themalaysianinsider.com/malaysia/article/oil-spills-spotted-authorities-unsure-if-it-came-from-missing-qz8501|url-status=dead}}</ref> |- | *දෙසැම්බර් 30 || මුහුදේ පාවෙමින් තුබූ අතුරුදන් වූ ගුවන් යානයට අයත් යැයි සැක කෙරෙන, හදිසි රූටනයකට සහ ගුවන් යානා දොරටුවකට සමාන සුන්බුන් පිළිබදව තොරතුරු වාර්තා වීම.<ref>{{cite news|title=Items resembling slide, plane door seen in AirAsia search|url=http://www.channelnewsasia.com/news/asiapacific/items-resembling-slide/1557832.html|accessdate=30 December 2014|publisher=channelnewsasia|date=30 December 2014|archive-date=2 January 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150102004435/http://www.channelnewsasia.com/news/asiapacific/items-resembling-slide/1557832.html|url-status=dead}}</ref> යානයේ සෙවීමේ කටයුතු සිදුකරන්නන් විසින් සාගරයේ වූ දුමාරයක් නිරික්ෂණය කිරීම.<ref name="CNN News 1"></ref> |-style="background-color:#FFCBDB; font-weight: bold" | *දෙසැම්බර් 30 || ජාවා මුහුදේ පාවෙමින් තුබූ සුන්බුන්, 95% ක්ම අතුරුදන් යානාවට අයත් විය හැකි බවට ඉන්දුනීසියානු බලධාරීන් තහවුරු කිරීම.<ref>{{cite news|title=Official: Debris in sea '95% likely' from AirAsia Flight QZ8501|url=http://edition.cnn.com/2014/12/30/world/asia/airasia-missing-plane/index.html?hpt=hp_t1|accessdate=29 December 2014|publisher=CNN|date=30 December 2014}}</ref> අතුරුදන් වූ ගුවන් යානයේ සහ මගීන්ගේ සුන්බුන් සහ මළ සිරුරු යැයි විශ්වාස කරන සාධක ඉන්දුනීසියානු නාවික හමුදාවට හමුවූ බව එරට මාධ්‍ය වාර්තා කිරීම.<ref>{{cite news|title=Report: Debris, bodies found in Java Sea possibly linked to AirAsia jet|url=http://www.haaretz.com/news/world/1.634434|accessdate=30 December 2014|publisher=haaretz|date=30 December 2014}}</ref> යානය සොයා මෙහෙයුම් දියත් කල එම සාගර කලාපය තුල මල සිරුරු 40 ක පමණ ප්‍රමාණයක් හමුවීම.<ref>{{cite news|title=AirAsia QZ8501: Forty bodies found in missing plane search|url=http://www.bbc.com/news/world-asia-30630330|accessdate=30 December 2014|publisher=bbc|date=30 December 2014}}</ref> |-style="background-color:red; font-weight: bold" | *දෙසැම්බර් 30 || ජාවා මුහුදේ පාවෙමින් තුබූ සුන්බුන් සහ මල සිරුරු අතුරුදන් වූ ගුවන් යානයට සම්බන්ධ ඒවා යැයි ඉන්දුනීසියානු බලධාරීන් තහවුරු කිරීම.<ref>{{cite news|title=AirAsia QZ8501: Officials say debris is missing plane|url=http://www.bbc.com/news/world-asia-30634081|accessdate=30 December 2014|publisher=bbc|date=30 December 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=Debris discovered from missing AirAsia Flight; 2 bodies found|url=http://edition.cnn.com/2014/12/30/world/asia/airasia-missing-plane/index.html?hpt=hp_t1|accessdate=30 December 2014|publisher=CNN|date=30 December 2014}}</ref> |- | *2015 ජනවාරි 3 || කඩාවැටුණු එයාර් ඒෂියා ගුවන්යානයේ විශාල කොටස් 2 ක් සොයා ගැනීම.<ref>{{cite news|title=Searchers find 'big parts' of AirAsia plane|url=http://www.aljazeera.com/news/asia-pacific/2015/01/airasia-plane-20151345540133256.html|accessdate=2015.1.4|publisher=aljazeera |date=2015.1.3}}</ref> |- | *2015 ජනවාරි 4 || කඩාවැටුණු එයාර් ඒෂියා ගුවන්යානයේ පස්වැනි විශාල කොටස සොයා ගැනීම.<ref>{{cite news|title=කඩාවැටුණු එයාර් ඒෂියා ගුවන් යානයේ තවත් කොටස් හමුවෙයි.|url=http://www.hirunews.lk/sinhala/100586/%E0%B6%91%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B7%8A-%E0%B6%92%E0%B7%82%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%8F-%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B6%BA%E0%B7%9A-%E0%B6%85%E0%B6%B1%E0%B6%AD%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B6%A7-%E0%B7%84%E0%B7%9A%E0%B6%AD%E0%B7%94%E0%B7%80-%E0%B6%85%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%8A-%E0%B6%AF%E0%B7%90%E0%B6%BA%E0%B7%92-%E0%B7%83%E0%B7%90%E0%B6%9A%E0%B6%BA%E0%B6%9A%E0%B7%8A|accessdate=2015.1.4|publisher=HIRUNEWS |date=2015.1.4}}</ref> |- |} == සටහන් == {{notelist}} {{clear}} ==මේවාද බලන්න== *[[මැලේසියා එයාර්ලයින්ස් 370 පියාසැරිය]] *[[මැලේසියා එයාර්ලයින්ස් 17 පියාසැරිය]] ==මූලාශ්‍ර== {{reflist|30em}} ==භාහිර සබැදි== [[ප්‍රවර්ගය:2014 වසරේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] [[ප්‍රවර්ගය:එයාර් බස් A320 අනතුරු සහ සිදුවීම්]] [[ප්‍රවර්ගය:ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා අනතුරු සහ සිදුවීම්]] h83nolv2qd7q30c3r4z3bbzp0slo64p 0 60787 748891 696464 2025-06-15T13:20:26Z KiranBOT 73220 URL වලින් AMP ලුහුබැඳීම ඉවත් කරන ලදී ([[:m:User:KiranBOT/AMP|විස්තර]]) ([[User talk:Usernamekiran|දෝෂයක් වාර්තා කරන්න]]) v2.2.7r lm_rs 748891 wikitext text/x-wiki {{Hinduism small}} '''හින්දු ආගම''' ([[:en:Sanskrit|සංස්කෘත භාෂාව]]: {{lang|hi|हिन्दू धर्म}}, ''' {{IAST|හින්දු ධර්මය​}}''', {{lang|sa|सनातन धर्म}}, '''{{IAST|[[සනාතන ධර්මය]]}}''') [[ඉන්දියානු උප මහාද්වීපය|ඉන්දීය අර්ධද්වීපයේ]] ප‍්‍රභවය ලත් [[ආගම්|ආගමික]] සම්ප‍්‍රදායකි. එය බිලියන 1.2කට අධික අනුගාමිකයන් හෝ ගෝලිය ජනගහනයෙන් 15-16%ක් සිටින [[ප්‍රධාන ආගම්|ලොව තුන්වන විශාලම ආගම]] වේ.<ref>{{Cite web|date=2021|title=Hindu Countries 2021|url=https://worldpopulationreview.com/country-rankings/hindu-countries|access-date=2021-06-02|website=World Population Review|language=en-US}}</ref> ඒ අතුරින් මිලියන 905 ක් [[භාරතය|භාරතයේ]] සහ [[නේපාලය|නේපාලයේ]] වාසය කරති. හින්දු ජනයා බහුලව වෙසෙන අනෙකුත් භූමිප‍්‍රදේශ ලෙස [[බංග්ලාදේශය]], [[ශ්‍රී ලංකාව]], [[පකිස්තානය]], [[ඉන්දුනීසියාව]] සහ [[මැලේසියාව]] යන රටවල් දැක්විය හැකිය. හින්දු සමය වර්තමානයේ ලොව පවත්නා පැරණිතම ආගමයි. එහි ප‍්‍රභවය පැරණි [[වෛදික ශිෂ්ටාචාරය]] දක්වා දිව යයි. ඉතා සංකීර්ණ විශ්වාස සහ සම්ප‍්‍රදායයන්ගෙන් සමන්විත [[හින්දු ආගම]]ට එක් ප‍්‍රධාන ශාස්තෘවරයෙකු නොමැත. හින්දු ආගමට අයත් ග‍්‍රන්ථ රාශියකි. ශ‍්‍රැති සහ ස්මෘති වශයෙන් දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ වර්ධනය වූ මෙම ආගමික කෘතීන්හි දේවධර්මය, දර්ශනය සහ පුරාණෝක්ති ද ධර්මානුකූල දිවිපෙවෙතක් ගෙනයාම සදහා වන මාර්ගෝපදේශ ද සදහන් වෙයි. මෙම ග‍්‍රන්ථ අතර [[වේද]] සහ [[උපනිෂද්]] ග‍්‍රන්ථ අධිකාරීත්වයෙන් ද වැදගත්කමින් ද පෞරාණිකත්වයෙන් ද ප්‍රධාන තැනක් හිමිකර ගනී. අනෙකුත් ප‍්‍රධාන ග‍්‍රන්ථ අතර තන්ත‍්‍ර, පුරාණ, [[මහාභාරතය|මහාභාරත]] සහ [[රාමායණය]] වැනි මහාකාව්‍ය, මෙන් ම [[භගවද් ගීතාව]] ද වේ. == නිරුක්තිය == හින්දු යන වචනය ව්‍යුත්පන්න වී ඇත්තේ ඉන්දු-ආර්ය/සංස්කෘත මූල සින්ධු යන්නෙනි. භාවිතයන් සහ විශ්වාසයන් එකතුවක් විස්තර කිරීම සඳහා ඉංග්‍රීසි යෙදුම "Hinduism" යන වචනය භාවිතා කිරීම තරමක් මෑත කාලීන ඉදිකිරීමකි: එය ප්‍රථම වරට රාජා රාම් මෝහන් රෝයි විසින් 1816-17 දී භාවිතා කරන ලදී. "හින්දු ආගම" යන යෙදුම 1830 දී පමණ [[බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යය|බ්‍රිතාන්‍ය]] [[යටත්විජිතවාදය|යටත් විජිතවාදයට]] විරුද්ධ වූ සහ අනෙකුත් ආගමික කණ්ඩායම් වලින් තම තමන් වෙන්කර හඳුනා ගැනීමට කැමති ඉන්දියානුවන් විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.{{sfn|Singh|2008|p=433}}{{sfn|Doniger|2014|p=5}}{{sfn|Parpola|2015|p=1}} බ්‍රිතාන්‍යයන් ප්‍රජාව දැඩි ලෙස ආගම අනුව ප්‍රජාව වර්ග කිරීමට පටන් ගැනීමට පෙර, ඉන්දියානුවන් සාමාන්‍යයෙන් තමන්ව නිර්වචනය කළේ ඔවුන්ගේ ආගමික විශ්වාසයන් හරහා නොවේ. ඒ වෙනුවට, අනන්‍යතාවන් වෙන් කර ඇත්තේ බොහෝ දුරට ප්‍රදේශය, භාෂාව, වර්ණ, ජාති, රැකියාව සහ නිකාය පදනම් කරගෙන ය. 18 වන ශතවර්ෂයේදී යුරෝපීය වෙළඳුන් සහ යටත් විජිතවාදීන් ඉන්දියානු ආගම්වල අනුගාමිකයන් සාමූහිකව හින්දු ලෙස හැඳින්වීමට පටන් ගත්හ.<ref name="amp.scroll.in">{{Cite web|title=A short note on the short history of Hinduism|url=https://scroll.in/article/801580/a-short-note-on-the-short-history-of-hinduism|url-status=live}}</ref> "හින්දු" යන වචනය බොහෝ පැරණි වන අතර, එය ඉන්දියානු උප මහාද්වීපයේ වයඹ දෙසින් පිහිටි ඉන්දු ගංගාව සඳහා නම ලෙස භාවිතා කර ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. පුරාණ වාර්තාවලට අනුව හින්දු යන යෙදුම භූගෝලීය යෙදුමක් වන අතර එය ආගමකට යොමු නොවේ. ==හින්දුසමය සහ එහි විශ්වාස == [[Image:Halebid3.JPG |thumb|alt=tiny globe| බ‍්‍රහ්ම, ශිව සහ විෂ්ණු යන ති‍්‍රමූර්තිය නිරූපණය කෙරෙන ඉන්දියාවේ දෙවොලක දක්නට ලැබෙන කැටයමක්.]] හින්දුසමය අතිශයින් ම සංකීර්ණ ආගමකි. හින්දු ආගමට අධ්‍යාත්මිකත්වය සහ සම්ප්‍රදායන් පිළිබඳ විවිධ අදහස් ඇතුළත් වේ.ප්‍රශ්න කළ නොහැකි ආගමික බලධාරීන් නැත, පාලන මණ්ඩලයක්, අනාගතවක්තෘවරුන් හෝ කිසිදු බැඳීමක් ඇති ශුද්ධ ග්‍රන්ථයක් නොමැත; හින්දු භක්තිකයන්ට [[ඒක දේවවාදය|ඒකදේවවාදී]], [[බහුදේවවාදය|බහුදේවවාදී]], [[සර්ව දේවවාදය|සර්ව දේවවාදී]], [[සමේශ්වරවාදය|සමේශ්වරවාදී]], [[අද්වෛතවාදය|අද්වෛතවාදී]], [[අදේවවාදය|අදේවවාදි]] හෝ [[මානවවාදය|මානවවාදී]] ඔනෑම මාර්ගයක් තෝරාගත හැකිය.<ref>{{Cite book|title=Encyclopedia of Violence, Peace and Conflict|publisher=Academic Press|year=2008|isbn=978-0-12-369503-1|editor-last=Kurtz|editor-first=Lester}}</ref> හින්දු ආගම යන යෙදුමෙන් ආවරණය වී ඇති පුළුල් පරාසයක සම්ප්‍රදායන් සහ අදහස් නිසා, පුළුල් නිර්වචනයකට පැමිණීම දුෂ්කර ය.{{sfn|Flood|1996|p=6}} හින්දු ධර්මය ආගමක්, ආගමික සම්ප්‍රදායක්, ආගමික විශ්වාස සමූහයක් සහ "ජීවන මාර්ගයක්" ලෙස විවිධාකාරයෙන් අර්ථ දක්වා ඇත.{{sfn|Sharma|2003|pp=12–13}}{{refn|group=note|name="definition"}} බටහිර දෘෂ්ටි කෝණයෙන්, අනෙකුත් ඇදහිලි මෙන්ම හින්දු ආගම ද ආගමක් ලෙස සුදුසු ආකරයෙන් හැඳින්වේ. බටහිර යෙදුමේ ආගම ලෙස හැඳින්වුවද, ඉන්දියාවේ එය ධර්ම ලෙස අරුත් ගන්වයි.<ref>{{Harvnb|Radhakrishnan|Moore|1967|p=3}}; {{Harvnb|Witzel|2003|p=68}}</ref> === දර්ශවාදය === හින්දු ආගම පොදුවේ හැඳින්වෙන පරිදි ප්‍රධාන ධාරාවන් ගණනාවකට බෙදිය හැකිය. ප්‍රධාන දර්ශන හයෙන් [[වෙදාන්ත]] සහ [[යෝග]] යන දර්ශන දෙක දැනට ප්‍රමුඛ වේ.{{sfn|Clarke|2011|p=28}} ප්‍රධාන දෙවිවරුන් හෝ දෙවිකෙනෙකු ප්‍රමුඛ කොට වර්ගීකරණය කරන ලද, ප්‍රධාන හින්දු ආගමේ නූතන නිකායන් හතර වන්නේ වෛෂ්ණව (විෂ්ණු), [[ශෛව ආගම|ශෛව]] (ශිව), [[ශක්තී ධර්මය|ශක්ති]] (දේවි) සහ ස්මාර්ත (දෙවිවරුන් පස් දෙනෙකු එක සමාන ලෙස සලකනු ලැබේ) වාදය යි. හින්දු ආගම ද බොහෝ දිව්‍යමය ස්වරූප පිළිගනී, බොහෝ හින්දු භක්තිකයන් දෙවිවරුන් තනි පුද්ගල නොවන නිරපේක්ෂ, අවසාන යථාර්ථයේ හෝ දෙවියන්ගේ ස්වරූපයන් හෝ ප්‍රකාශනයන් ලෙස සලකයි, සමහර හින්දු භක්තිකයන් පවසන්නේ නිශ්චිත දෙවියෙකු උත්තරීතරත්වය නියෝජනය කරන බවත් අනෙකුත් විවිධ දෙවිවරුන් මෙම උත්තරීතර දෙවියන්ගේ විවිධ ප්‍රකාශන බවත්ය.{{sfn|Flood|1996|p=14}} අනෙකුත් කැපී පෙනෙන ලක්ෂණ අතරට [[ආත්මන් (හින්දු ආගම)|ආත්මන්]], පුනරුත්පත්තිය සහ කර්මය මෙන්ම ධර්මය කෙරෙහි විශ්වාසය (යුතුකම්, අයිතිවාසිකම්, නීති, හැසිරීම, ගුණධර්ම සහ නිවැරදි ජීවන රටාව) ඇතුළත් වේ. මැක්ඩැනියෙල් (2007) විසින් හින්දු භක්තිකයන් අතර හැඟීම් ප්‍රකාශනය තේරුම් ගැනීම සඳහා හින්දු ආගම ප්‍රධාන වර්ග හයකට සහ බොහෝ සුළු වර්ග වලට වර්ගීකරණය කරයි. මැක්ඩැනියෙල්ට අනුව ප්‍රධාන වර්ග වන්නේ ජන හින්දු ආගම වන අතර එය දේශීය සම්ප්‍රදායන් සහ ප්‍රාදේශීය දෙවිවරුන්ගේ ඇදහිලි මත පදනම් වූ අතර පැරණිතම, සාක්ෂරතාවයෙන් තොර ක්‍රමය වේ. වෛදික හින්දු ආගම ක්‍රිස්තු පූර්ව 2 වැනි සහස්‍රයේ දක්වා සොයා ගත හැකි වේදවල මුල්ම ස්තර මත පදනම් වේ. වෙදාන්ත හින්දු ධර්පමය පදනම් වී ඇත්තේ දැනුම සහ ප්‍රඥාව අවධාරණය කරන [[අද්වෛත වේදාන්ත]] ඇතුළු [[උපනිෂද්]] වල දර්ශනය මතය. යෝගී හින්දු ධහම අභ්‍යන්තරික දැනුවත්භාවය අවධාරණය කරමින් පතංජලිගේ යෝග සූත්‍ර ලියවිල්ල ප්‍රධාන වශයෙන් අනුගමනය කරයි. === හින්දු දැක්ම === ==== සනාතන ධර්මය ==== හින්දු අනුගාමිකයින්ට හින්දු ධර්මය යනු ජීවන රටාවකි. බොහෝ අනුගාමිකයන් හින්දු ආගමේ ශාස්ත්‍රීය ස්වරූපය "සනාතන ධර්ම", "සදාකාලික නීතිය" හෝ "සදාකාලික මාර්ගය" ලෙස හඳුන්වයි. හින්දු භක්තිකයන් හින්දු ධර්මය සලකන්නේ වසර දහස් ගණනක් පැරණි බවටය. ධර්මය යන සංස්කෘත වචනයට ආගමට වඩා පුළුල් අර්ථයක් ඇති අතර එය ආගම යන වචනය හා සමාන නොවේ. හින්දු ජීවිතයක සියලු අංග, එනම් ධනය (අර්ථ), ආශාවන් ඉටු කිරීම (කාම) සහ විමුක්තිය (මෝක්ෂය) ලබා ගැනීම, "නිවැරදි ජීවන රටාව" සහ ඒවා ඉටු කිරීමේදී සදාකාලික එකඟතා ප්‍රතිපත්ති ඇතුළත් ධර්මයේ කොටසකි.{{sfn|Knott|1998|p=111}}<ref>{{Cite journal|last=Hacker|first=Paul|year=2006|title=Dharma in Hinduism|journal=Journal of Indian Philosophy|volume=34|issue=5|pages=479–496|doi=10.1007/s10781-006-9002-4|s2cid=170922678 |issn=0022-1791}}</ref> '''දේව සංකල්පය''' හින්දුසමය වනාහි ඒකදේවවාදය, බහුදේවවාදය, සර්වේශ්වරවාදය, ඒකත්වවාදය සහ අදේවවාදය වැනි විශ්වාස අන්තර්ගත සංකීර්ණ පද්ධතියකි. එය ඇතැම්විට බොහෝ දෙවිවරු ඇතැයි යන්න පිළිගනිමින් එක් දෙවිකෙනෙකු ඇදහීමයැයි ද ඇතැම්හු පවසති. කෙසේවෙතත් මෙම සියලූම හැදින්වීම් ඉතා සරල ඒවා බවත් එමගින් හින්දුසමය පිළිබද පැහැදිලි හැදින්වීමක් ඉදිරිපත් කිරීම දුෂ්කර බවත් පෙනේ. පුද්ගලයා තුළ ආත්මය යනුවෙන් හදුන්වන නිත්‍ය පදාර්ථයක් ඇතැයි බොහෝ හින්දුහු විශ්වාස කරති. [[අද්වෛත වේදාන්ත|අද්වෛත]] වාදය අනුව මෙම පුද්ගල ආත්මය අවසාන විග‍්‍රහයේදී විශ්ව ආත්මය වන [[බ්‍රහ්මන්|බ‍්‍රහ්මන්]] ගෙන් වෙනස් නොවේ. උපනිෂදයෙහි ඉගැන්වෙන පරිදි යමෙකු පුද්ගල ආත්මය හා විශ්වීය ආත්මය වන බ‍්‍රහ්මන් යනුවෙන් අවබෝධ කර ගැනීම මෝක්ෂය සාක්ෂාත් කරගැනීම වන්නේය. අනෙකුත් ද්වෛතවාදී නිකායයන්ට අනුව බ‍්‍රහ්මන් යනු පුද්ගලත්වයක් හිමි දෙවියෙකු වේ. එහිදී ඔහුට වන්දනමාන සිදු කෙරේ. ආත්මය දෙවියන් මත රදා පවත්නා අතර මෝක්ෂය හෙවත් විමුක්තිය දෙවියන් කෙරෙහි ඇති භක්තිය සහ දේව කරුණාව මත රදා පවතී. දෙවියන් උත්තරීතර පුද්ගලයෙකු ලෙස සලකන කල්හි ඔහු ඊශ්වර, භගවාන් හෝ පරමේශ්වර ලෙස හදුන්වයි. ඊශ්වර පිළිබඳ විවිධ අර්ථකථන පවත්නා බව ද මෙහිලා සඳහන් කළ යුතුය. මීමාංසක සම්ප‍්‍රදායයෙහි ඊශ්වර පිළිබඳ විශ්වාසයක් නොමැත. අද්වෛතවාදීහු බ‍්‍රහ්මන් සහ ඊශ්වර එක අයෙකු ලෙස සලකති. සෞන්දර්යාත්මක ප‍්‍රවණතාවකින් යුතු සාංඛ්‍ය වැනි නිකායිකයින් ද දක්නට ලැබේ. == අර්ථ දැක්වීම් == [[Image: Diwali_Diya.jpg |thumb|alt=tiny globe| දිවාලි නමින් හදුන්වනු ලබන ආලෝකය පිළිබඳ උත්සවය හින්දු ආගමික චාරිත‍්‍ර අතර මූලික වේ. දිවාලි උත්සවයේදී බොහේවිට දල්වනු ලබන සාම්ප‍්‍රදායික පහන් මෙම සේයාරුවෙහි දිස්වෙයි. ]] හින්දු ජනයාගෙන් බහුතරය දෛනිකව සිය ආගමික චාරිත‍්‍රවිධිවල නිරත වෙති. බොහෝ හින්දුහු සිය නිවෙස්වල ආගමික පුදපූජා පවත්වති. කෙසේවෙතත් පළාත, ගම්පියස හෝ ඒ ඒ පුද්ගලයා අනුව අනුගමනය කරනු ලබන එකී පුදපූජා විවිධ ස්වරූප ගන්නා බව ද දැකිය හැකිය. හින්දු බැතිමත්හු උදෑසන අවදිව ස්නානය කිරීමෙන් අනතුරුව සූර්ය නමස්කාරය වැනි ස්තෝත‍්‍ර ගායනාවල නිරතවීම බොහෝ විට දෛනිකව සිදුවෙයි. මෙය සාමාන්‍යයෙන් සිදු කෙරෙනුයේ සිය නිවසෙහි ඒ සඳහා විශේෂයෙන් වෙන් වූ ස්ථානයක පහන් දැල්වීමෙන් සහ දෙවිවරුන්ගේ ප‍්‍රතිමා ඉදිරියෙහි ආහාර ද්‍රව්‍ය තැන්පත් කිරීමෙන් ද පසුවය. මෙහිදී ඔවුහු ආගමික ග‍්‍රන්ථ සජ්ඣායනයෙහි ද භක්ති ගීත හා මන්ත‍්‍ර ගායනයෙහි ද භාවනා කිරීමෙහි ද යෙදෙති. පවිත‍්‍රත්වය සහ අපවිත‍්‍රත්වය හෙවත් කිල්ල පිළිබඳ විශ්වාසය හින්දු ආගමික චාරිත‍්‍රවිධි හා බැඳ පවතින්නක් වන අතර කවර පුද්ගලයෙකු විසින් වුව ද පුදපූජාවන්හි නිරතවීමට පෙර පවිත‍්‍රත්වයට පත්වීම සිදු කළ යුතු වේ. මෙම කාර්යය සඳහා ජලය උපයෝගී කරගැනීම බොහෝවිට සිදුවන්නකි. යාගය බොහෝ අනුසස් ඇති දෙයක් බවත් ජීවිත කාලයේදී යහපත් කි‍්‍රයාවන්හි නිරත වීමෙන් රැස්කරගනු ලබන පුණ්‍ය සම්භාරය ඊළග භවයේ දුක අඩුකර ගැනීමට හේතු වන බවත් හින්දුහු විශ්වාස කරති. න්‍යායාත්මක වශයෙන් උසස් තන්හි ලා සලකනු ලැබූව ද ගිනිදෙවියන් පිදීමේ වෛදික චාරිත‍්‍රය අද දක්නට ලැබෙනුයේ කලාතුරකිනි. හින්දු විවාහ උත්සවයන්හිදී මෙන් ම අවමංගල්‍ය අවස්ථාවලදී ද වේද මන්ත‍්‍ර ගායනය නම් අදත් සිදුවෙයි. ඉපදීම, විවාහය සහ මරණය වැනි ජීවිතයේ වැදගත් අවස්ථා පිළිබඳ හින්දු ආගමික චාරිත‍්‍ර පිළිබඳව සළකා බැලීමේදී අන්නප‍්‍රශාන් යනුවෙන් හැඳින්වෙන කුඩා දරුවන්ගේ ඉඳුල් කටගෑමේ චාරිත‍්‍රය , උපනයනම් යනුවෙන් හැඳින්වෙන පූනනූල පැළඳවීමේ චාරිත‍්‍රය සහ ශ‍්‍රාධ් යනුවෙන් හැඳින්වෙන මියගිය අය වෙනුවෙන් දෙනු ලබන දානය විශේෂයෙන් සඳහන් කළ යුතු වේ. තරුණ යුවලක් විවාහ ගිවිස ගැනීම සහ ඔවුනගේ විවාහය සිදුවන දිනය සහ වේලාව ජ්‍යෙතිර්වේදියෙකුගේ උපදෙස් මත දෙමාපියන් විසින් තීරණය කරනු ලැබීම අදත් ඉන්දියාවේ බොහෝවිට සිදු වන්නකි. සන්‍යාසීන් සහ වයස අවුරුදු පහට අඩු දරුවන් වැනි ඇතැම් දෙනාගේ හැරුණු විට අනෙකුත් පුද්ගලයින්ගේ මෘතදේහ ආදාහනය කිරීම අත්‍යාවශ්‍ය වන අතර මෘතදේහය රෙදිවල ඔතා දරසෑයක තැන්පත්කර ආදාහනය කිරීම සිදුවෙයි. == ආශ්‍රම ක්‍රමය == ආශ්‍රම ක්‍රමය යටතේ, මිනිසෙකුගේ මධ්‍යන ජීවන කාල අවුරැදු 100 ක් ලෙස සලකන ලදී. මෙය අවුරැදු 25 කින් යුත් කාල පරිච්ඡේද 4 කට බෙදන ලදී. එක් එක් පරිච්ඡේදයේ අරමුණ ලෙස සලකන ලද්දේ අනුගාමී ජීවන අවධි 4 ක් සම්පුර්ණ කිරීමය. හින්දු ආගමේ ආශ්‍රම ක්‍රමය මගින් පහත අරමුණු 4 ක් ඉ්ෂට කිරීමට හැකිවන බව විශ්වාස කෙරේ. එනම්ථ ධර්ම, අර්ථ (ධනය) කාම, මොක්ෂා '''ආශ්‍රමය/අවධිය වයස විස්තරය''' බ්‍රහ්මචර්යා(ශිෂ්‍ය ජීවිතය) 5 -24 වයස 4 හැවිරිදි තෙක් පවුල සමග ජීවත්ව සිටි ළමයාව ගුරැ කුලයට යවා අධ්‍යාත්මික අෂ්‍යාපනයක් ලැබීමට සලස්වන ලදී. මේ යටතේ ළමයා භාවනා ක්‍රම ඉගෙනගත් අතර ධර්ම පිළිබදවද උගන්වන ලදී ග්‍රිහස්ත(ගෘහීය ජීවිතය) 25 - 49 පරමාදරශී ගෘහි ජීවිතයක් තමන්ගේ පවුල හා සමාජය වෙනුවෙන් කැප කල යුතු ජීවිතයක් විය යුතු බව විශ්වාස කරන ලදි වනපුස්ථ(විශ්‍රාමක ජීවිතය) 50 -74 ගෘහස්ථ රාජකාරින් අවසන් කිරීමෙන් අනතරැව මෙම අවධිවට එළිමෙලදී. මෙහිදි තමන්ගේ දැනුම බෙදා හැර, හිමිකම් අත්හැරිම අවසාන අවධියට සුදානම් විය සන්‍යාස(හිමිකම් අත්හැර ගිය ජිවිතයයි) 75 -100 මේ අවධියේදී අධ්‍යාත්මික කටයුතු කාලය කැපර යුතු අතර භාවනා කිරීමෙන් මොනක්ඹා නමැති තත්වය කරාඑළඹීමට උත්සාහා කරන ලදී == අමතර අවධානයට == {{For outline|Outline of Hinduism}} ; Hinduism {{div col|colwidth=20em}} * [[Hindu atheism]] * [[Crypto-Hinduism]] * [[Gautama Buddha in Hinduism]] * [[Anti-Hindu sentiment]] * [[Hindu eschatology]] * [[Hinduism by country]] * [[Indomania]] * [[Jagran]] * [[Lists of Hindus]] * [[Encyclopedia of Hinduism]] *[[Vegetarianism]] {{div col end}} ; Related systems and religions {{div col|colwidth=20em}} * [[Adivasi religion]] * [[Ayyavazhi]] * [[Bathouism]] * [[Donyi-Polo]] * [[Dravidian folk religion]] * [[Eastern religions]] * [[Eastern philosophy]] * [[Gurung shamanism]] * [[Bon]] * [[Hinduism and other religions]] ** [[Hinduism and Judaism]] ** [[Hinduism and Sikhism]] ** [[Buddhism and Hinduism]] ** [[Hinduism and Theosophy]] ** [[Hinduism and other religions#Zoroastrianism|Hinduism and Zoroastrianism]] * [[Indian religions]] * [[Kalash people|Kalash religion]] * [[Kiratism]] * [[Sarna sthal]] * [[Manichaeism]] * [[Peterburgian Vedism]] * [[Proto-Indo-European religion]] * [[Proto-Indo-Iranian religion]] * [[Relationship between religion and science|Hinduism and science]] * [[Sanamahism]] * [[Sarnaism]] * [[Sikhism]] * [[Tribal religions in India]] * [[Zoroastrianism]] * [[Religion of the Indus Valley Civilization]] * [[Ancient Iranian religion]] {{div col end}} == සටහන් == {{reflist|group=note|30em|refs= {{refn|group=note|name="definition"|Hinduism is variously defined as a "religion", "set of religious beliefs and practices", "religious tradition", "a way of life" {{harv|Sharma|2003|pp=12–13}} etc. For a discussion on the topic, see: "Establishing the boundaries" in {{harvnb|Flood|2003|pp=1–17}}}} }} == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} == භාහිර සබැඳි == {{Sister project links|Hinduism|d=Q9089|n=Category:Hinduism|s=Category:Hinduism|voy=Hinduism}} * {{Curlie|https://curlie.org/Society/Religion_and_Spirituality/Hinduism/}} {{Hindudharma}} {{Religion topics}} {{Portal bar|Religion|Philosophy|Hinduism|Asia}} {{Authority control}} [[Category:Hinduism| ]] [[ප්‍රවර්ගය:හින්දු ආගම| ]] [[Category:Ethnic religions in Asia]] [[Category:Āstika]] [[Category:Indian religions]] [[Category:Polytheism]] [[ප්‍රවර්ගය:දේවවාදී ආගම්]] bxyr4xulmyebz2375zsv7f8pkz7mw71 0 64400 748948 358360 2025-06-15T14:20:30Z Shwetha 6574 සංස්කරණය 748948 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව දේවතාවා | type = ග්‍රීක | name = ඇෆ්‍රඩයිටී | image = Cnidus Aphrodite Altemps Inv8619.jpg | image_size = | alt = | abode = [[ඔලිම්පස් කන්ද]] | mount = | Roman_equivalent = [[වීනස් (පුරාණෝක්තිය)|වීනස්]] }} '''ඇෆ්‍රඩයිටී''' යනු, [[ආදරය]], [[රූපසම්පත්තිය]], සුඛ වේදනාව සහ, ප්‍රජනනය පිළිබඳ [[ග්‍රීක පුරාණෝක්තිය|ග්‍රීක]] [[දෙවඟන]] වෙයි. ඇයගේ [[ඉන්ටර්ප්‍රිටාටියෝ රොමානා |රෝමානු සමතුලිතය]] වන්නේ, {{බස|la|[[වීනස් (පුරාණෝක්තිය)|වීනස්]]}} දෙවඟන වෙයි. <ref name=Lar>''ලරූස් ඩෙස්ක් රෙෆරන්ස් එන්සයික්ලොෆීඩියා'', [[ද බුක් පීපල්]], හේඩොක්, 1995, පි. 215.</ref> ඇය [[සිකුරු ග්‍රහයා|සිකුරු]] ග්‍රහයා අනුසාරයෙන් හැඳින්වෙයි. {{අධිකාරී පාලනය }} 7lagkjftm5d5gdhyx6x7ftg1xjwsian 0 65472 749353 736301 2025-06-16T11:17:25Z InternetArchiveBot 63598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 749353 wikitext text/x-wiki {{Coord|7|17|11.7774|N|80|38|42.56|E|region:LK_type:edu|display=title}} {{තොරතුරුකොටුව පාසල | name = මහාමායා බාලිකා විද්‍යාලය, මහනුවර | image = | motto = ''Vijja Uppaththang Setta'' <br/> [[පාලි]] - "Knowledge is Supreme" <br/> ([[ධම්මපදය]] වෙතින්) | established = {{start date and age|1932|01|14}} | founder = | type = [[රජයේ පාසැල්|රජයේ පාසල]] | grades = පන්ති 1 - 13 | principal = | enrollment = 5000 | staff = 198 | gender = බාලිකා | lower_age = 6 | upper_age = 18 | colours = නිල්, රන්<br>{{color box|navy}}{{color box|gold}} | pupils = | alumni = | location = [[මහනුවර]] | country = [[ශ්‍රී ලංකාව]] | website = [http://www.mahamayagirlscollege.lk/ mahamayagirlscollege.lk] }} '''මහාමායා බාලිකා විද්‍යාලය''' යනු [[ශ්‍රී ලංකාව|ශ්‍රී ලංකාවේ]] [[මහනුවර]] පිහිටි රජයට අයත් බාලිකා විද්‍යාලයකි. == ඉතිහාසය == මහනුවර මහාමායා බාලිකා විද්‍යාලය 1932 දී සාරා සොයිසා ආර්යාවගේ සහ චිත්‍රාවෝ රත්වත්තේ මහත්මියගේ නායකත්වයෙන් යුත් සධාචාර කුලාංගන සමිතිය විසින් ආරම්භ කරන ලදී. ආතර් ප්‍රනාන්දු මහතාට අයත්ව තිබූ ඉඩමට යාබද අක්කර 2.5ක ඉඩම සමඟින් අනගාරික ධර්මපාලතුමාගෙන් මිලදී ගත් බටහිර ක්ලිෆ් බංගලාව පළමු පන්ති කාමරය විය. ජාතික නායකයන් වන [[අනගාරික ධර්මපාල]], ඩී.බී. ජයතිලක, පී.ද එස්.කුලරත්න, ජී.පී. මලලසේකර සහ [[සී.ඩබ්.ඩබ්. කන්නන්ගර|සී.ඩබ්ලිව්.ඩබ්ලිව්. කන්නන්ගර]] ද විද්‍යාලයට දායක විය.<ref>[https://archives1.dinamina.lk/2022/01/13/%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B7%81%E0%B7%9A%E0%B7%82%E0%B7%8F%E0%B6%82%E0%B6%9C/138876/90-%E0%B7%80%E0%B7%90%E0%B6%B1%E0%B7%92-%E0%B7%80%E0%B7%83%E0%B6%BB-%E0%B7%83%E0%B6%B4%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B6%B1-%E0%B6%B8%E0%B7%84%E0%B6%B1%E0%B7%94%E0%B7%80%E0%B6%BB-%E0%B6%B8%E0%B7%84%E0%B7%8F%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%BA%E0%B7%8F-%E0%B6%B6%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B7%92%E0%B6%9A%E0%B7%8F-%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%AF%E0%B7%94%E0%B7%84%E0%B6%BD 90 වැනි වසර සපුරන මහනුවර මහාමායා බාලිකා විදුහල]{{භින්න වූ සබැඳි|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}ග ''dinamina.lk'' 2024 සැප්තැම්බර් 05 දින ලබා ගන්නා ලදී.</ref> === කැපී පෙනෙන සිදුවීම්වල කාල නිර්ණය === * 1932 ජනවාරි 14 - මහාමායා බාලිකා විද්‍යාලය "බෞද්ධ බාලිකා විද්‍යාලය" නමින් ලියාපදිංචි සිසුන් දහසයක් සමඟ ආරම්භ කරන ලදී.{{තහවුරු​ කරන්න|date=සැප්තැම්බර් 2024}} * 1938 - මහාමායා බාලිකා විද්‍යාලය ලෙස නිල වශයෙන් නම් කරන ලදී.{{තහවුරු​ කරන්න|date=සැප්තැම්බර් 2024}} * 1960 දෙසැම්බර් - මහාමායා රාජ්‍ය පරිපාලනය සඳහා පවරා ගන්නා ලදී.{{තහවුරු​ කරන්න|date=සැප්තැම්බර් 2024}} * 1982 - මහාමායාට ජාතික පාසල් තත්ත්වය හිමි විය.{{තහවුරු​ කරන්න|date=සැප්තැම්බර් 2024}} * 1990 - පාසල් ශ්‍රවණාගාරය නිම කරන ලදී.{{තහවුරු​ කරන්න|date=සැප්තැම්බර් 2024}} * 2000 - පිහිනුම් තටාකය නිම කරන ලදී.{{තහවුරු​ කරන්න|date=සැප්තැම්බර් 2024}} === අද විද්‍යාලය === සිසුන් 5000 ක්, ගුරුවරියන් 185 ක් සහ පිරිමි ගුරුවරුන් 15 ක් පමණ සිටිති. තෙරේවාද බුද්ධාගම බොහෝ දුරට ශ්‍රී ලංකාවේ සියලුම බෞද්ධ පොදු පාසල්වල මෙන් පාසල් අධ්‍යාපන ක්‍රමයේ අනිවාර්ය අංගයක් වී ඇත. සිසුන් නිවාස හතරකට බෙදා ඇත. නිවාස පද්ධතිය මූලික වශයෙන් ක්රීඩා ඉසව් සඳහා භාවිතා වේ. ගෙවල් නම් මායා, ප්‍රජාපති, සංඝමිත්තා, යශෝදරා.{{තහවුරු​ කරන්න|date=සැප්තැම්බර් 2024}} == අධ්‍යාපනය == මහාමායා බාලිකා විද්‍යාලය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත - ප්‍රාථමික අංශය සහ ද්විතීයික පාසල් අංශය. 1 සිට 5 ශ්‍රේණි වලින් සමන්විත ප්‍රාථමික පාසල ද්විතියික පාසල අසල පිහිටා ඇත. ප්‍රාථමික පාසල ද මහනුවර වැව දෙස බලයි. ද්විතීයික පාසල 6 සිට 13 දක්වා ශ්‍රේණි වලින් සමන්විත වේ. සෑම ශ්‍රේණියක්ම පන්ති හතක් හෝ අටක් පමණ ඇති අතර සෑම පන්තියකටම සිසුන් හතළිහක් හෝ පනහක් පමණ ඇතුළත් වේ. පාසල ඉතා ශක්තිමත් අධ්‍යාපන පද්ධතියක් ඇති අතර විද්‍යා, වාණිජ, ගණිත, භාෂා සහ ජීව විද්‍යා උසස් පෙළ යෝජනා ක්‍රම සඳහා විශිෂ්ට පහසුකම් ඇත. පාසල ජාතික මට්ටමේ ඉහළ පෙළේ සිසුන් නිරන්තරයෙන් බිහි කරන අතර ජාතික සාමාන්‍ය පෙළ සහ උසස් පෙළ විභාග සඳහා පෙනී සිටින සිසුන්ට ලැබෙන සමස්ත ලංකා තනතුරුවලින් එය සනාථ වේ.<ref>[https://liveat8.lk/%E0%B7%83%E0%B7%8F%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%BA-%E0%B6%B4%E0%B7%99%E0%B7%85-%E0%B6%B4%E0%B7%85%E0%B6%B8%E0%B7%94%E0%B7%80%E0%B7%90%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%B1%E0%B7%8F/ සාමාන්‍ය පෙළ පළමුවැන්නා මහනුවරින් – දෙවැන්නා යාපනයෙන්]. ''liveat8.lk''</ref> 5 වසර ශිෂ්‍යත්ව විභාග අපේක්ෂකයින්ගේ ඉල්ලුම මත පදනම්ව මනාප ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල ශ්‍රී ලංකාවේ සියලුම බාලිකා පාසල් අතර වසර ගණනාවක් පුරා පළමු ස්ථාන තුන අතරට පැමිණ ඇත.<ref>[https://sinhala.adaderana.lk/news.php?nid=81791 5 ශ්‍රේණියේ පාසල්වලට ඇතුළත් කරන අවම ලකුණු පිටවෙයි.]. ''sinhala.adaderana.lk''</ref> == ක්‍රීඩා සහ විෂය බාහිර ක්‍රියාකාරකම් == ධාවන පථයේ සිට පිහිනුම් ක්‍රීඩාව දක්වා ක්‍රීඩා කරන ජාතික මට්ටමේ ශිෂ්‍ය-ක්‍රීඩක ක්‍රීඩිකාවන් ගණනාවක් පාසලේ සිටී. බොහෝ ජාතික ක්‍රීඩා ඉසව්වලට සහභාගී වීමට අමතරව, පාසල වාර්ෂික ක්‍රීඩා උළෙලක් පවත්වනු ලබන අතර එය පාසල් අභ්‍යන්තර තරඟයකි.<ref>[https://www.wijeya.lk/sport/%E0%B7%83%E0%B6%B8%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%AD-%E0%B6%BD%E0%B6%82%E0%B6%9A%E0%B7%8F-%E0%B6%B4%E0%B7%8F%E0%B7%83%E0%B6%BD%E0%B7%8A-%E0%B7%80%E0%B6%BA%E0%B7%83%E0%B7%8A-%E0%B6%9A%E0%B7%8F%E0%B6%AB%E0%B7%8A%E0%B6%A9-%E0%B6%9A%E0%B6%AB%E0%B7%8A%E0%B6%A9%E0%B7%8F%E0%B6%BA%E0%B6%B8%E0%B7%8A-%E0%B6%A0%E0%B7%99%E0%B7%83%E0%B7%8A-%E0%B6%AD%E0%B6%BB%E0%B6%9C%E0%B7%8F%E0%B7%80%E0%B6%BD%E0%B7%92%E0%B6%BA-%E0%B6%B1%E0%B7%92%E0%B6%B8%E0%B7%80%E0%B7%99%E0%B6%BA%E0%B7%92/3-61619 සමස්ත ලංකා පාසල් වයස් කාණ්ඩ කණ්ඩායම් චෙස් තරගාවලිය නිමවෙයි]. ''www.wijeya.lk''</ref> පාසලේ බටහිර සංගීත කණ්ඩායමක්, පෙරදිග සංගීත කණ්ඩායමක්, බටහිර සංගීත ගායන කණ්ඩායමක් සහ සම්ප්‍රදායික ශ්‍රී ලාංකික නර්තන කණ්ඩායමක් ඇත. පාසලේ සම්මානලාභී සාහිත්‍ය, සංගීත හා නාට්‍ය සංගමය ජාතික නාට්‍ය තරඟ සඳහා නිරතුරුවම සහභාගී වේ. දකුණු ආසියාවේ ප්‍රථම නිරීක්ෂණ තාරකා විද්‍යා තරගය කොළඹ ආනන්ද විද්‍යාලයේ ආනන්දීය තාරකා විද්‍යා සංගමය සහ මහාමායා බාලිකා විද්‍යාලයේ තාරකා විද්‍යා සංගමය එක්ව සංවිධානය කරන ලද බව සඳහන් කිරීම වැදගත්ය. අධ්‍යයන විශිෂ්ටත්වය අත්කර ගැනීමට අමතරව, පාසල ක්‍රීඩා, සෞන්දර්ය අධ්‍යයනය, පාරිසරික ක්‍රියාකාරකම් සහ තවත් බොහෝ ක්ෂේත්‍රවල සියලු වටයේ ජයග්‍රහණ වාර්තා කරයි.<ref>[https://www.army.lk/si/news/%E0%B6%B8%E0%B7%84%E0%B7%8F%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%BA%E0%B7%8F-%E0%B6%B6%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B7%92%E0%B6%9A%E0%B7%8F-%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%AF%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B6%BA%E0%B7%9A-%E2%80%98%E0%B7%80%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%AB-%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%9A%E2%80%99-%E0%B6%B4%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B6%B0%E0%B7%8F%E0%B6%B1-%E0%B6%86%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%B0%E0%B7%92%E0%B6%AD-%E0%B6%85%E0%B6%B8%E0%B7%94%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%8F-%E0%B6%BD%E0%B7%99%E0%B7%83-%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%AF%E0%B7%8A%E0%B6%B0-%E0%B7%84%E0%B6%B8%E0%B7%94%E0%B6%AF%E0%B7%8F%E0%B6%B0%E0%B7%92%E0%B6%B4%E0%B6%AD%E0%B7%92%E0%B6%AD%E0%B7%94%E0%B6%B8%E0%B6%B1%E0%B7%8A මහාමායා බාලිකා විද්‍යාලයේ ‘වර්ණ රාත්‍රියේ’ ප්‍රධාන ආරාධිත අමුත්තා ලෙස යුද්ධ හමුදාධිපතිතුමන් සහභාගි වේ]. ''www.army.lk''</ref><ref>[https://divaina.lk/%E0%B6%B8%E0%B6%B0%E0%B7%8A%E0%B6%BA%E0%B6%B8-%E0%B6%B4%E0%B7%85%E0%B7%8F%E0%B6%AD%E0%B7%8A-%E0%B6%A7%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%A9%E0%B7%9D-%E0%B7%81/ මධ්‍යම පළාත් ටයිකොන්ඩෝ ශුරතාවය මහනුවර මහාමායා බාලිකා විදුහලට] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20250122133028/https://divaina.lk/%E0%B6%B8%E0%B6%B0%E0%B7%8A%E0%B6%BA%E0%B6%B8-%E0%B6%B4%E0%B7%85%E0%B7%8F%E0%B6%AD%E0%B7%8A-%E0%B6%A7%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%A9%E0%B7%9D-%E0%B7%81/ |date=2025-01-22 }}. ''divaina.lk''</ref> == පාසල් ගීතය සහ කොඩිය == පාසල් ධජය, ලාංඡනය සහ පාසල් ගීතය සිංහල භාෂාවෙන් හඳුන්වා දුන්නේ සෝමා පූජිත ගුණවර්ධන මහත්මිය විදුහල්පතිනිය ලෙස කටයුතු කරන සමයේදීය. ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් පළමු පාසල් ගීතය හඳුන්වා දුන්නේ විදුහල්පතිනි බර්තා රොජර්ස් රත්වත්තේ මහත්මිය විසිනි.{{තහවුරු​ කරන්න|date=සැප්තැම්බර් 2024}} == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} {{ප්‍රවර්ගකරණය අවැසි පිටු|date=සැප්තැම්බර් 2024}} ayhj2hen6kpu2f39q8o04eiaumajjig 0 66631 748960 748373 2025-06-15T14:59:21Z 212.104.231.42 /* රංගන ශිල්පීන් */ 748960 wikitext text/x-wiki {{info}} {{Infobox film | name = | image = Sinhavalokanaya.jpg | alt = | caption = | film name = <!--(for non-English films: film's name in its native language)--> | director = <!-- or: | directors = -->සුනෙත් මාලිංග ලොකුහේවා | producer = <!-- or: | producers = --> | writer = <!-- or: | writers = --> | screenplay = | story = | based on = <!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --> | starring = ඩෙලොන් ජයසිංහ</br> රයිනි චාරුකා</br> මේනක රාජපක්ෂ</br> තිලකරත්න දිල්ෂාන් | narrator = <!-- or: | narrators = --> | music = | cinematography = | editing = | studio = <!-- or: | production companies = --> | distributor = <!-- or: | distributors = --> | released = <!-- {{film date|year|month|day|location}} --> | runtime = | country = [[ශ්‍රී ලංකා]] | language = [[සිංහල]] | budget = | gros ==රංගන ශිල්පීන්== *ඩෙලොන් ජයසිංහ *රයිනි චාරුකා * [[මොරීන් චාරුනි]] * [[මේනක රාජපක්ශ]] *පුබුදු චතුරංග *[[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[සරත් කොතලාවල]] * [[කුසුම් රේණූ]] *ගාමිණී හෙට්‌ටිආරච්චි * [[පාලිත සිල්වා]] * ජයලාල් රෝහණ * [[මිහිර සිරිතිලක]] *චින්තක පීරිස් *ජනක රණසිංහ * [[ජි.ආර්. පෙරේරා]] * [[ක්ලීටස් මෙන්ඩිස්]] - ගරු රඟපෑම් * [[සනත් ගුණතිලක]] - ගරු රඟපෑම් * [[දමිතා අබේරත්න]] - ගරු රඟපෑම් * කාංචනා මෙන්ඩිස් - ගරු රඟපෑම් * [[දිල්හානි ඒකනායක]] - ගරු රඟපෑම් *තිලකරත්න ඩිල්ෂාන් - ගරු රඟපෑම් *සීතා කුමාරි *අශේන් මංජුල * වසන්ත කුමාරවිල * දර්ශන් ධර්මරාජ් *[[උදයන්ති කුලතුංග]] *සදලි සුලක්ඛනා bps5w2werglem7refvrw6mjitmrdh7g 748961 748960 2025-06-15T14:59:53Z 212.104.231.42 /* රංගන ශිල්පීන් */ 748961 wikitext text/x-wiki {{info}} {{Infobox film | name = | image = Sinhavalokanaya.jpg | alt = | caption = | film name = <!--(for non-English films: film's name in its native language)--> | director = <!-- or: | directors = -->සුනෙත් මාලිංග ලොකුහේවා | producer = <!-- or: | producers = --> | writer = <!-- or: | writers = --> | screenplay = | story = | based on = <!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --> | starring = ඩෙලොන් ජයසිංහ</br> රයිනි චාරුකා</br> මේනක රාජපක්ෂ</br> තිලකරත්න දිල්ෂාන් | narrator = <!-- or: | narrators = --> | music = | cinematography = | editing = | studio = <!-- or: | production companies = --> | distributor = <!-- or: | distributors = --> | released = <!-- {{film date|year|month|day|location}} --> | runtime = | country = [[ශ්‍රී ලංකා]] | language = [[සිංහල]] | budget = | gros ==රංගන ශිල්පීන්== *ඩෙලොන් ජයසිංහ *රයිනි චාරුකා * [[මොරීන් චාරුනි]] * [[මේනක රාජපක්ෂ]] *පුබුදු චතුරංග *[[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[සරත් කොතලාවල]] * [[කුසුම් රේණූ]] *ගාමිණී හෙට්‌ටිආරච්චි * [[පාලිත සිල්වා]] * ජයලාල් රෝහණ * [[මිහිර සිරිතිලක]] *චින්තක පීරිස් *ජනක රණසිංහ * [[ජි.ආර්. පෙරේරා]] * [[ක්ලීටස් මෙන්ඩිස්]] - ගරු රඟපෑම් * [[සනත් ගුණතිලක]] - ගරු රඟපෑම් * [[දමිතා අබේරත්න]] - ගරු රඟපෑම් * කාංචනා මෙන්ඩිස් - ගරු රඟපෑම් * [[දිල්හානි ඒකනායක]] - ගරු රඟපෑම් *තිලකරත්න ඩිල්ෂාන් - ගරු රඟපෑම් *සීතා කුමාරි *අශේන් මංජුල * වසන්ත කුමාරවිල * දර්ශන් ධර්මරාජ් *[[උදයන්ති කුලතුංග]] *සදලි සුලක්ඛනා lbk0xlvqz7yg4phqjr4a7btz65jt5ft 748962 748961 2025-06-15T15:00:31Z 212.104.231.42 /* රංගන ශිල්පීන් */ 748962 wikitext text/x-wiki {{info}} {{Infobox film | name = | image = Sinhavalokanaya.jpg | alt = | caption = | film name = <!--(for non-English films: film's name in its native language)--> | director = <!-- or: | directors = -->සුනෙත් මාලිංග ලොකුහේවා | producer = <!-- or: | producers = --> | writer = <!-- or: | writers = --> | screenplay = | story = | based on = <!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --> | starring = ඩෙලොන් ජයසිංහ</br> රයිනි චාරුකා</br> මේනක රාජපක්ෂ</br> තිලකරත්න දිල්ෂාන් | narrator = <!-- or: | narrators = --> | music = | cinematography = | editing = | studio = <!-- or: | production companies = --> | distributor = <!-- or: | distributors = --> | released = <!-- {{film date|year|month|day|location}} --> | runtime = | country = [[ශ්‍රී ලංකා]] | language = [[සිංහල]] | budget = | gros ==රංගන ශිල්පීන්== *ඩෙලොන් ජයසිංහ *රයිනි චාරුකා * [[මොරීන් චාරුනි]] * [[මේනක රාජපක්ෂ]] * [[පුබුදු චතුරංග]] *[[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[සරත් කොතලාවල]] * [[කුසුම් රේණූ]] *ගාමිණී හෙට්‌ටිආරච්චි * [[පාලිත සිල්වා]] * ජයලාල් රෝහණ * [[මිහිර සිරිතිලක]] *චින්තක පීරිස් *ජනක රණසිංහ * [[ජි.ආර්. පෙරේරා]] * [[ක්ලීටස් මෙන්ඩිස්]] - ගරු රඟපෑම් * [[සනත් ගුණතිලක]] - ගරු රඟපෑම් * [[දමිතා අබේරත්න]] - ගරු රඟපෑම් * කාංචනා මෙන්ඩිස් - ගරු රඟපෑම් * [[දිල්හානි ඒකනායක]] - ගරු රඟපෑම් *තිලකරත්න ඩිල්ෂාන් - ගරු රඟපෑම් *සීතා කුමාරි *අශේන් මංජුල * වසන්ත කුමාරවිල * දර්ශන් ධර්මරාජ් *[[උදයන්ති කුලතුංග]] *සදලි සුලක්ඛනා r94e8rffolinhu7a4bk9b249qdbt1wi 748963 748962 2025-06-15T15:02:20Z 212.104.231.175 /* රංගන ශිල්පීන් */ 748963 wikitext text/x-wiki {{info}} {{Infobox film | name = | image = Sinhavalokanaya.jpg | alt = | caption = | film name = <!--(for non-English films: film's name in its native language)--> | director = <!-- or: | directors = -->සුනෙත් මාලිංග ලොකුහේවා | producer = <!-- or: | producers = --> | writer = <!-- or: | writers = --> | screenplay = | story = | based on = <!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --> | starring = ඩෙලොන් ජයසිංහ</br> රයිනි චාරුකා</br> මේනක රාජපක්ෂ</br> තිලකරත්න දිල්ෂාන් | narrator = <!-- or: | narrators = --> | music = | cinematography = | editing = | studio = <!-- or: | production companies = --> | distributor = <!-- or: | distributors = --> | released = <!-- {{film date|year|month|day|location}} --> | runtime = | country = [[ශ්‍රී ලංකා]] | language = [[සිංහල]] | budget = | gros ==රංගන ශිල්පීන්== *ඩෙලොන් ජයසිංහ *රයිනි චාරුකා * [[මොරීන් චාරුනි]] * [[මේනක රාජපක්ෂ]] * පුබුදු චතුරංග *[[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[සරත් කොතලාවල]] * [[කුසුම් රේණූ]] *ගාමිණී හෙට්‌ටිආරච්චි * [[පාලිත සිල්වා]] * ජයලාල් රෝහණ * [[මිහිර සිරිතිලක]] *චින්තක පීරිස් *ජනක රණසිංහ * [[ජි.ආර්. පෙරේරා]] * [[ක්ලීටස් මෙන්ඩිස්]] - ගරු රඟපෑම් * [[සනත් ගුණතිලක]] - ගරු රඟපෑම් * [[දමිතා අබේරත්න]] - ගරු රඟපෑම් * කාංචනා මෙන්ඩිස් - ගරු රඟපෑම් * [[දිල්හානි ඒකනායක]] - ගරු රඟපෑම් *තිලකරත්න ඩිල්ෂාන් - ගරු රඟපෑම් *සීතා කුමාරි *අශේන් මංජුල * වසන්ත කුමාරවිල * දර්ශන් ධර්මරාජ් *[[උදයන්ති කුලතුංග]] *සදලි සුලක්ඛනා 8zf4usx9re04uv96ppq3mk7jk2d1ohb 0 66632 749049 747783 2025-06-15T16:48:21Z 212.104.231.126 /* රංගනය */ 749049 wikitext text/x-wiki {{Lead missing}} {{Infobox film | name = රන් කෙවිට 2 | image = Ran Kevita2.jpg | alt = | caption = | film name = <!--(for non-English films: film's name in its native language)--> | director = <!-- or: | directors = -->[[උදයකාන්ත වර්ණසූරිය]] | producer = <!-- or: | producers = -->[[උදයකාන්ත වර්ණසූරිය]] | writer = <!-- or: | writers = --> | screenplay = [[උදයකාන්ත වර්ණසූරිය]] | story = | based on = <!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --> | starring = හිෂාම් සම්සුදීන් හරිත් සමරසිංහ | narrator = <!-- or: | narrators = --> | music = | cinematography = | editing = | studio = <!-- or: | production companies = --> | distributor = <!-- or: | distributors = --> | released = {{film date|2013|08|23|}} | runtime = මිනිත්තු 115 | country = [[ශ්‍රී ලංකා]] | language = [[සිංහල]] | budget = | gross = <!--(please use condensed and rounded values, e.g. "£11.6 million" not "£11,586,221")--> }} ==රංගනය== *හරිත් සමරසිංහ *හිෂාම් සසම්සුදීන් * [[සුසන්තා චන්ද්‍රමාලි]] *දමිතා සලුවඩන * අසේල ජයකොඩි *සමන් හේමරත්න * [[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[ආනන්ද අතුකෝරල]] * [බෙනට් රත්නායක]] j3x4wbrjwko6l10xipfzlilycbe6lvv 749050 749049 2025-06-15T16:48:47Z 212.104.231.126 /* රංගනය */ 749050 wikitext text/x-wiki {{Lead missing}} {{Infobox film | name = රන් කෙවිට 2 | image = Ran Kevita2.jpg | alt = | caption = | film name = <!--(for non-English films: film's name in its native language)--> | director = <!-- or: | directors = -->[[උදයකාන්ත වර්ණසූරිය]] | producer = <!-- or: | producers = -->[[උදයකාන්ත වර්ණසූරිය]] | writer = <!-- or: | writers = --> | screenplay = [[උදයකාන්ත වර්ණසූරිය]] | story = | based on = <!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --> | starring = හිෂාම් සම්සුදීන් හරිත් සමරසිංහ | narrator = <!-- or: | narrators = --> | music = | cinematography = | editing = | studio = <!-- or: | production companies = --> | distributor = <!-- or: | distributors = --> | released = {{film date|2013|08|23|}} | runtime = මිනිත්තු 115 | country = [[ශ්‍රී ලංකා]] | language = [[සිංහල]] | budget = | gross = <!--(please use condensed and rounded values, e.g. "£11.6 million" not "£11,586,221")--> }} ==රංගනය== *හරිත් සමරසිංහ *හිෂාම් සසම්සුදීන් * [[සුසන්තා චන්ද්‍රමාලි]] *දමිතා සලුවඩන * අසේල ජයකොඩි *සමන් හේමරත්න * [[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[ආනන්ද අතුකෝරල]] * [[බෙනට් රත්නායක]] 5kr455wojtyswyhwkzpw3fmqlafg6qy 749052 749050 2025-06-15T16:52:10Z 212.104.231.126 /* රංගනය */ 749052 wikitext text/x-wiki {{Lead missing}} {{Infobox film | name = රන් කෙවිට 2 | image = Ran Kevita2.jpg | alt = | caption = | film name = <!--(for non-English films: film's name in its native language)--> | director = <!-- or: | directors = -->[[උදයකාන්ත වර්ණසූරිය]] | producer = <!-- or: | producers = -->[[උදයකාන්ත වර්ණසූරිය]] | writer = <!-- or: | writers = --> | screenplay = [[උදයකාන්ත වර්ණසූරිය]] | story = | based on = <!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --> | starring = හිෂාම් සම්සුදීන් හරිත් සමරසිංහ | narrator = <!-- or: | narrators = --> | music = | cinematography = | editing = | studio = <!-- or: | production companies = --> | distributor = <!-- or: | distributors = --> | released = {{film date|2013|08|23|}} | runtime = මිනිත්තු 115 | country = [[ශ්‍රී ලංකා]] | language = [[සිංහල]] | budget = | gross = <!--(please use condensed and rounded values, e.g. "£11.6 million" not "£11,586,221")--> }} ==රංගනය== * හරිත් සමරසිංහ * හිෂාම් සසම්සුදීන් * [[බෙනට් රත්නායක]] * [[සුසන්තා චන්ද්‍රමාලි]] * දමිතා සලුවඩන * අසේල ජයකොඩි * සමන් හේමරත්න * [[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[ආනන්ද අතුකෝරල]] eo7r9fuqkhypftb2dfbun65guuly0yu 0 66633 748966 742910 2025-06-15T15:11:26Z 212.104.231.175 /* රංගනය */ 748966 wikitext text/x-wiki {{Lead missing}} {{Infobox film | name = | image = | alt = | caption = | film name = <!--(for non-English films: film's name in its native language)--> | director = <!-- or: | directors = --> වී.සිවදාසන් | producer = <!-- or: | producers = -->[[සුනිල් ටී ෆිල්ම්ස්]] | writer = <!-- or: | writers = -->බර්නාඩ් ජයතුංග | screenplay = වී.සිවදාසන් | story = [[සුනිල් ටී ප්‍රනාන්දු]] | based on = '''පසඟ'''(දරුවන්) දමිල චිත්‍රපටයෙන් | starring = | narrator = <!-- or: | narrators = --> | music = සෝමපාල රත්නායක | cinematography = නෝබට් රත්නසිරි | editing = රන්දික නදීශාන් විජේමාන්න | studio = <!-- or: | production companies = --> | distributor = <!-- or: | distributors = -->[[ඊ.ඒ.පී. චිත්‍රපට]] | released = {{film date|2012|07|26|}} | runtime = මිනිත්තු 110 | country = [[ශ්‍රී ලංකා]] | language = [[සිංහල]] | budget = | gross = <!--(please use condensed and rounded values, e.g. "£11.6 million" not "£11,586,221")--> }} <ref>{{Citation |title=සංරක්ෂිත පිටපත |url=http://www.sarasaviya.lk/2016/07/07/?fn=sa16070722 |access-date=2016-07-27 |archive-date=2016-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160911180811/http://www.sarasaviya.lk/2016/07/07/?fn=sa16070722 }}</ref> ==රංගනය== * [[ජයලත් මනෝරත්න]] * දුලීකා මාරපන *[[ජනක කුඹුකගේ ]] *[[තිසුරි යුවනිකා ]] * විශ්ව කොඩිකාර *නදීකා ගුණසේකර *[[විජේරත්න වරකාගොඩ]] - '''පියා''' * [[පාලිත සිල්වා]] - '''වෛද්‍යවරයා''' *ෂයන් සම්ප්‍රාප්ති පෙරේරා - '''රක්ෂිත''' *යොහාන් පෙරේරා - '''දිලුක''' *කෝකිල පවන් ජයසූරිය - '''නදික''' *ත්‍රිශූණ පෙරේරා - '''සමන්''' *රයිනි විරංගා - '''චාරුණි'' *චානක මධුෂාන් - '''උක්කුවා''' *ගයනි කෞශල්‍යා - '''නංගි''' *දේහාන් නිමේෂ් *නිපුන් ලංකා *පෝෂණී නදී කුමාරි *රශ්මිතා තරින්දි *සංජුල හෙට්ටිගේ *ශේම් සිල්වා *දිලිප ජයසිංහ *දුරුතු අභිෂේක් *ෂෙනාල් මකරන්ද *අවිදු විශාදි *කෝෂිලා කරුණාතිලක *රශ්මිකා තරින්දි *සංජුල හෙට්ටිගේ *නවෝද්‍යා ලක්ෂාන් *සුපුන් සංජීව *පූජනී භාග්‍යා *දිල්කි ප්‍රසාදි *අමායා මැදගෙදර *කසුනි කෞශල්‍යා *උදේශ් උදයංගන *නවිඳු භාෂිත *යොමාල් සමීර *අබ්දුල් මලීක් *නෙතික මෙත්නිදු *කමලින් ද නිමේෂ්ක *දිල්මිත් චතුමිණ *කලණ භානුක *මොන්ටේගු සරත්චන්ද්‍ර *පවිත්‍රා වික්‍රමසිංහ *ප්‍රේමලාල් වීරසිංහ *අනුර වරාගොඩ *සුබෝධි ධර්මරත්න *සාගරිකා ධර්මපාල *ප්‍රදීප් නිශාන්ති ==නිෂ්පාදනය== ජයතුංග සහය අධ්‍යක්ෂණය - කීර්ති රුවන් ලාල්සන්, එල්. ජී. දිමුතු සම්පත් කැමරා අධ්‍යක්ෂණය - නෝබට් රත්නසිරි සහය - දමිත් ද අල්විස් සංස්කරණය - රන්දික නදීශාන් විජේමාන්න සහය - රුක්ශාන් සමීර ආලෝකකරණය - ජීවන් ප්‍රියශාන්ත, සමන් පුෂ්පකුමාර, ප්‍රගීත් ද සිල්වා, එම්. ඒ. ආර්. මධුරප්පෙරුම, විදුර හරිශ්චන්ද්‍ර, දුෂාන්ත දිල්රුක්, ලෝහිත පණ්ඩිතරත්න, රොෂාන් පෙරේරා, ලක්මාල් පෙරේරා, අශාන් චතුරංග කලා අධ්‍යක්ෂණය - සුමිත් හිරාන් ප්‍රනාන්දු සහාය - හසින්ත ප්‍රියලාල්, චතුර දේශාන් නැටුම් අිධ්‍යක්ෂණය - ශේන් නිලාම් හසීම් ශබ්ද පරිපාලනය - නන්දා ජයකොඩි (ටර්නින් පොයින්ට්) පටිගත කිරීම - රංජිත් ප්‍රේමසිරි ගීත පටිගත කිරීම - ක්‍රිස්ටි ප්‍රනාන්දු - සව්සිරිපාය ප්‍රවාහන පහසුකම් - ප්‍රදීප් නිශාන්ත, එල්. ජී. සෝමපාල, එම්. ජයසේන ඇඳුම් සැපයීම - ලේෂර් සර්ට් නිෂ්පාදකයෝ ගෘහ භාණ්ඩ - දඹුලු ලී බඩු කැමරා උපකරණ හා සංස්කරණ මැදිරිය - ශිරාන් ටෙලිසිනේ සැලුසුම් හා සම්බන්ධීකරණය - සුනිල් ධර්මසිරි උපස්ථායක - කුමාරදාස ගල්අරාව, ජගත් කුමාර, ආරියදාස මද්දුමගේ, සොලමන් ශ්‍රීදරන් ප්‍රදර්ශනය - ඊ. ඒ. පී ප්‍රදර්ශන මණ්ඩලය ධාවන කාලය - පැය 1 විනාඩි 50 නිෂ්පාදක විධායක - සරත් විජේසේකර නිශ්චල ඡායාරූප - සුනිල් විජේදේව, උදේනි අල්විස්, චලන රොඩ්රිගෝ == ගීතයන් == *සංගීත අධ්‍යක්ෂණය - සෝමපාල රත්නායක *ගීත ප්‍රබන්ධය - මහාචාර්ය [[සුනිල් ආරියරත්න]], සුනිල් ධර්මසිරි, සේන ලියනගේ #'''මේ මුළු අහසෙම''' - විශාරද නන්දා මාලිනී #'''සෙනෙහසේ අරුණ''' - රූකාන්ත ගුණතිලක, සුරංජි ශ්‍යාමලී #'''දේදුන්නේ පාට අරන්''' - රවිදු ලක්ෂාන්, මනීෂා චංචලා, සරින් ද මෙල්, චානක මධුෂාන්, සංජානි ද මෙල් kg85jbgcwju4x5zzlfxkwyh3kuzwh3y 0 67314 749035 742493 2025-06-15T16:41:51Z 212.104.231.126 /* නළුවෙක් ලෙස */ 749035 wikitext text/x-wiki {{short description|ශ්‍රී ලාංකික නළුවෙක්, චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයෙක් සහ විකට නළුවෙක්}} {{Infobox person |name = ගිරිරාජ් කෞශල්‍ය <br> Giriraj Kaushalya |image = |image_size = |alt = |caption = |birth_date = {{Birth date and age|1964|11|13|mf=yes}} |birth_name = සිල්මෙස්ත්‍රී ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය |birth_place = [[කොළොන්නාව]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] |death_date = |death_place = |death_cause = |nationality = ශ්‍රී ලාංකික |education = ගුරුකුල විද්‍යාලය, [[කැලණිය]] |years_active = 1999–වර්තමාන |party = |spouse = මංගලිකා ප්‍රනාන්දු (m. 1988) |children = කාවින්ද්‍යා නිලුපුලි <br> අමන්ද්‍යා උත්පාලි |relations = ලලිත් ජනකාන්ත (සහෝදරයා) |awards = |signature = |website = |footnotes = |occupation = නළුවෙක්, චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයෙක්, තිර රචකයෙක්, ගායකයෙක් }} '''සිල්මෙස්ත්‍රී ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය''' (උපත: 1964 නොවැම්බර් 13,<ref>{{cite web | url=http://www.hirunews.lk/sinhala/entertainment/71293/ගිරිරාජ්-කෞශල්‍ය-උපන්දිනය-අද | title=Happy birthday Gira| publisher=Hiru News | access-date=25 April 2019}}</ref>)යනු ශ්‍රී ලංකා සිනමාවේ, වේදිකාවේ සහ රූපවාහිනියේ නළුවෙක් හා අධ්‍යක්ෂකවරයෙකි.<ref>{{cite web | url=https://rateyourmusic.com/films/giriraj-kaushalya | title=Giriraj Kaushalya bio | publisher=Rate your music | access-date=25 April 2019}}</ref> නාට්‍යයේ සිට හාස්‍යය දක්වා ඉහළ බහුවිධ නළුවෙකු වන කෞෂල්‍ය සහය අධ්‍යක්ෂක, නිෂ්පාදක, තිර රචකයෙකු ලෙසද කටයුතු කර ඇත.<ref name= jayasiri>{{cite web | url=http://www.nfc.gov.lk/artist/w-jayasiri-200/ | title=Sri Lankan actors - W. Jayasiri | publisher=National Film Corporation of Sri Lanka | access-date=25 April 2019}}</ref> ==පෞද්ගලික ජීවිතය== කෞෂල්‍ය 1964 නොවැම්බර් 13 වැනි දින [[කොලොන්නාව]], [[කොළඹ]] හිදී සහෝදර සහෝදරියන් හතර දෙනෙකු සමඟ පවුලේ බාලයා ලෙස උපත ලැබුවාය. ඔහුට වැඩිමහල් සහෝදරයන් තිදෙනෙකු සහ එක් වැඩිමහල් සහෝදරියකි.<ref name= girachat>{{cite web | url=http://gossiplankalive1.blogspot.com/2012/09/chat-with-giriraj-kaushalya.html | title=Chat With Giriraj Kaushalya | publisher=gossiplankalive1| access-date=17 July 2019}}</ref> කොලොන්නාව ගමේ පාසලට ඇතුළත් වූ ඔහු පසුව කැලණිය ගුරුකුල විද්‍යාලයට ඇතුළත් විය.<ref name= kaushalyabio>{{cite web | url=https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20130225/282922382837523 | title=Giriraj the man for all seasons | publisher=Daily Mirror | access-date=25 April 2019}}</ref> ඔහුගේ පියා [[ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලයේ]] ක්‍රියාකාරී වෘත්තීය සමිතිවාදියෙකු වූ අතර [[ශ්‍රී ලංකා කොමියුනිස්ට් පක්ෂය|ශ්‍රී ලංකා කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ]] සාමාජිකයෙක් මෙන්ම වාමාන්ශික ව්‍යාපාරය නියෝජනය කළේය.<ref name= giriraj>{{cite web | url=http://archives.dailynews.lk/2007/10/24/art03.asp | title=Make films for the whole family | work=Daily News| access-date=25 April 2019}}</ref> ඔහු රංගනයට පිවිසීමට පෙර [[ශ්‍රී ලංකා මහවැලි අධිකාරිය]] හි සේවය කළේය. ඔහුගේ වැඩිමහල් සොහොයුරා වන ලලිත් ජනකාන්ත ද වේදිකාවේ, රූපවාහිනියේ සහ සිනමාවේ කීර්තිමත් නළුවෙකි. 1986 මහවැලි සී කලාපයේ ලිහිනියාගම මහවැලි අධිකාරියේ වැඩකටයුතු අතරතුර ඔහුට ඔහුගේ බිරිඳ මංගලිකා ප්‍රනාන්දු හමුවිය.<ref>{{cite web | url=http://gossip.hirufm.lk/34435/2019/06/giriraj.html | title=Gira's wife | publisher=Hiru News | access-date=25 April 2019}}</ref> ඇය කෙටුම්පත් කරන්නියක වූ අතර කෞෂල්‍ය ගබඩා භාරකාරයා ලෙස වැඩ කළේය. ඔවුන් 1987 දී විවාහ ගිවිස ගත් අතර 1988 දී විවාහ උත්සවය පවත්වන ලදී.<ref name= giriwife>{{cite web | url=http://magazine.lankahelp.com/2012/04/28/giriraj-kaushalya-an-interview-with-girirajs-wife-mangalika/ | title=Interview with Gira's wife | publisher=Lanka Help | access-date=25 April 2019}}</ref> ඔවුන් දෙදෙනාම 1998 දී රැකියාවෙන් ඉවත් වූහ. මෙම යුවළට කාවින්ද්‍යා නිලුපුලි සහ අමන්ද්‍යා උත්පාලි නමින් දියණියන් දෙදෙනෙක් සිටී.<ref name= kaushalyabio /> වැඩිමහල් දියණිය 1989දීත් දෙවැනි දියණිය 1994දීත් උපත ලැබුවා. ==වෘත්තීය ජීවිතය== ඔහු මහවැලි සංස්කෘතික ඒකකයේ මහවැලි අධිකාරියේ ප්‍රවීණ රංගන ශිල්පී [[සතිස්චන්ද්‍ර එදිරිසිංහ]] සමඟ වැඩ කළේය. ඉන්පසු එදිරිසිංහ ඔහුට ආරාධනා කළේ ඔහුගේ නාට්‍ය ජීවිතයේ මුල්ම රංගනය සනිටුහන් කළ ඔහුගේ ''නාමල් ගොල්ල'' ටෙලිනාට්‍යයේ චරිතයක් රඟපාන ලෙසටය. ඊට පස්සේ නැවතත් එදිරිසිංහ අධ්‍යක්ෂණය කළ ''කෝකිල ගින්න'' චිත්‍රපටයේ රඟපෑවේය.<ref name= kaushalyabio /> ඔහු වේදිකා නාට්‍යයට පිවිසීම හදිසියේ සිදුවිය. ඔහු තම සොයුරු ලලිත් සමග නාට්‍ය නැරඹීමට පුරුදු වී සිටියේය. වේදිකාවේ ඔහුගේ මංගල රංගනය වූයේ [[ප්‍රසන්නජිත් අබේසූරිය]]ගේ ''දුක්ගන්නාරාළ'' නාට්‍යයේ නැති නළුවෙකු වෙනුවෙන් පෙනී සිටීමයි. ප්‍රවීණ නාට්‍යවේදී [[සෝමලතා සුබසිංහ]] මහත්මියගේ නාට්‍ය කණ්ඩායමට සම්බන්ධ වූ ඔහු ඇයගේ ''මවකගේ සංග්‍රාමය'', ''ඇන්ටිගනී'' වැනි වේදිකා නාට්‍යවලත්, ''හිම කුමාරි'', ''තොප්පි වෙලෙන්දා'' වැනි ළමා නාට්‍ය කිහිපයකමත් රඟපෑවා.<ref name=gira>{{cite web | url=http://www.sundaytimes.lk/070211/TV/001tv.html | title=Gira enters cinema | publisher=Sunday Times | access-date=15 July 2019}}</ref> ඔහු වසර ගණනාවක් වේදිකා නාට්‍යවල දිගටම රඟපෑවා. ඔහුගේ ජනප්‍රිය වේදිකා රංගනය පැමිණියේ සෝමරත්න දිසානායකගේ ''මී පුර වැසියෝ'', පරාක්‍රම නිරිඇල්ලගේ ''සෙක්කුව'', රොඩ්නි වර්ණකුලගේ ''සාරංග නැවෙන් ඇවිත්'' සහ [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]]ගේ ''මිනිසා'' හරහාය.<ref name=gira /> 1997 දී [[ජයප්‍රකාශ් සිවගුරුනාදන්]] විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ජනප්‍රිය ටෙලිනාට්‍යයක් වන ''නෝනාවරුණි මහත්වරුනි'' හි සහය අධ්‍යක්ෂවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමට ඔහුට අවස්ථාව ලැබුණි.<ref name= kaushalyabio /> ඒ වගේම නාට්‍යයේ යම් චරිතයක් රඟපාලා තියෙනවා. ඔහු ''කතුර'' සහ ''එතුමා 1, 2'' වැනි ජනප්‍රිය රූපවාහිනී විකට චිත්‍රපට ගණනාවකට පිටපත් ලිව්වා.<ref name= giriraj /> ඔහුගේ මංගල රූපවාහිනී නාට්‍ය අධ්‍යක්ෂණය [[ස්වර්ණවාහිනියේ]] විකාශය වූ ''නාන කාමරේ'' හරහා සිදු විය.<ref name=gira /> ඔහු [[ටීවී දෙරණ]] හි විකාශය වූ ''මිත්‍ර සමාගම'' කතා මාලාවද අධ්‍යක්ෂණය කළේය.<ref>{{cite web | url=https://www.nation.lk/2010/07/18/enter.htm | title=Mithra Samagama on TV Derana | publisher=The Nation| access-date=15 July 2019}}</ref> කෞශල්‍ය ඔහුගේ සිනමා දිවිය ආරම්භ කළේ අශෝක හඳගම විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''සඳ දඩයම'' චිත්‍රපටය වන අතර එය තවමත් තිරගත වී නොමැත.<ref name= girachat /> ඔහුගේ පළමු තිරගත චිත්‍රපටය 1999 වසරේ මාරියෝ ජයතුංග විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''සළුපට අහසට'' චිත්‍රපටයයි.<ref>{{cite web | url=http://www.films.lk/sinhala-cinema-artist-giriraj-kaushalya-132.html | title=Giriraj Kaushalya - ගිරිරාජ් කව්ශල්‍ය films | publisher=Sinhala Cinema Database| access-date=15 July 2019}}</ref> ඉන්පසුව ඔහු ''සිකුරු හතේ'', ''[[සුහද කොකා]]'' සහ ''මායා 3D|මායා'' වැනි බ්ලොක්බස්ටර් චිත්‍රපට කිහිපයකටම විශේෂයෙන් විකට නළුවෙකු ලෙස දායක විය.<ref>{{cite web | url=https://www.imdb.com/name/nm2791178/ | title=Giriraj Kaushalya filmography | publisher=IMDb | access-date=17 July 2019}}</ref> 2020 දී ඔහු සිවගුරුනාදන් විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''නාඩගම්කාරයෝ'' රූපවාහිනී කතා මාලාවට සම්බන්ධ විය. කතාමාලාවේ ඔහු රඟපෑවේ ප්‍රධාන ප්‍රතිවාදියා වන "කුකුලා මුදලාලි"ගේ චරිතයයි. ඔහුගේ මංගල සිනමා අධ්‍යක්ෂණය 2007 වසරේ ''සිකුරු හතේ'' හරහා සිදු විය.<ref name=gira /> මෙම චිත්‍රපටය විචාරකයින්ගෙන් ධනාත්මක ප්‍රතිචාර ලැබූ අතර දේශීය චිත්‍රපට උළෙලවලදී සම්මාන කිහිපයක් දිනා ගත්තේය.<ref name= giriraj /><ref>{{cite web | url=http://www.sundaytimes.lk/100131/Magazine/sundaytimestvtimes_08.html | title='Sikuru Hathe' back on screen | publisher=The Sunday Times | access-date=26 February 2017}}</ref> ==චිත්‍රපටකරණය== ===නළුවෙක් ලෙස=== *2001 - අස්වැසුම *2002 - පුංචි සුරංගනාවි *2002 - මගේ වම් අත *2004 - සූරිය අරණ *2006 - උඩු ගන් යාමය *2007 - සන්ක්‍රාන්ති *2007 - ආගන්තුකයා *2010 - ටිකිරි සුවඳ *2011 - [[කිං හන්තර්]] *2011 - [[ගාමනි]] *2014 - සිරි පැරකුම් *2015 - [[සුහද කොකා]] *2016 - [[මායා]] ===අධ්‍යක්ෂකවරයෙක් ලෙස=== {| class="wikitable" |- ! වසර !! චිත්‍රපටය !! Ref. |- | 2007 ||''සුහද කොකා'' || <ref>{{cite web |url=http://archives.dailynews.lk/2007/08/22/art05.aspl |title=New cinematic experience for movie buffs |work=Daily News|access-date=29 March 2019}}</ref> |- | 2015 || ''සිකුරු හතේ'' || <ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/151025/magazine/comedy-about-reality-of-politics-168342.html |title=Comedy about reality of politics |publisher=Sunday Times|access-date=29 March 2019}}</ref> |- | 2023 || ''කතුරු මිතුරු'' || <ref>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/films-local/2020/03/19/17384/කිසිදු-කතුරකින්-කපා-දැමිය-නොහැකි-මිතුරුකම |title=Friendship that cannot be cut with any scissors |publisher=Sarasaviya |access-date=25 March 2020}}</ref> |} ===ටෙලිනාට්‍යය=== * ''අමා'' * ''ජීවිතය ඇති තුරා'' * ''තක්සලාව'' * ''බේකරි ගෙදර'' * ''සකිසඳ සුවාරිස්'' * ''සුන්දර චන්දරේ'' * ''සුර විමන'' * ''හුලං ගෙදර'' * ''හුස්ම වැටෙන මල්'' ==සම්මාන== ඔහු දේශීය සිනමා උළෙල කිහිපයකදීම සම්මාන ලාභියෙකි.<ref>{{cite web|title='Thaksalawa' tops Sumathi awards |url=http://www.sundaytimes.lk/111127/Magazine/sundaytimestvtimes_4.html|publisher=The Sunday Times}}</ref><ref>{{cite web|title=Raigam Tele'es 2009 award winners|url=http://www.sarasaviya.lk/2010/05/13/_art.asp?fn=sa10051314&pn=16|publisher=Sarasaviya|access-date=2019-07-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20100523070436/http://www.sarasaviya.lk/2010/05/13/_art.asp?fn=sa10051314&pn=16|archive-date=2010-05-23|url-status=dead}}</ref> ===රයිගම් ටෙලීස්=== {{Awards table}} |- || 2010 ||| ''ඉසුරු භවන'' || කුසලතා සම්මානය || {{won}} {{End}} ===සුමති සම්මාන=== {{Awards table}} |- || 2011 ||| ''තක්සලාව'' || කුසලතා සම්මානය || {{won}} {{End}} ==References== {{Reflist}} ==External links== * [http://www.dinamina.lk/2015/10/29/විශේෂාංග/හිනස්සන-එක-ලේසි-නෑ-ගිරිරාජ්-කෞෂල්‍ය හිනස්සන එක ලේසි නෑ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220114152457/http://www.dinamina.lk/2015/10/29/%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B7%81%E0%B7%9A%E0%B7%82%E0%B7%8F%E0%B6%82%E0%B6%9C/%E0%B7%84%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B7%83%E0%B6%B1-%E0%B6%91%E0%B6%9A-%E0%B6%BD%E0%B7%9A%E0%B7%83%E0%B7%92-%E0%B6%B1%E0%B7%91-%E0%B6%9C%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%A2%E0%B7%8A-%E0%B6%9A%E0%B7%9E%E0%B7%82%E0%B6%BD%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA |date=2022-01-14 }} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:කෞෂල්‍ය, ගිරිරාජ්}} [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික නළුවෝ]] [[Category:සිනමාවේ හාස්‍ය නළුවෝ]] [[Category:ශ්‍රී ලාංකික හාස්‍ය නළුවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික අධ්‍යක්ෂවරු]] [[ප්‍රවර්ගය:සිංහල ජනයා]] bkw958nd1yj1yckbu2j7ov9ru6fauyw 749038 749035 2025-06-15T16:42:40Z 212.104.231.126 /* නළුවෙක් ලෙස */ 749038 wikitext text/x-wiki {{short description|ශ්‍රී ලාංකික නළුවෙක්, චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයෙක් සහ විකට නළුවෙක්}} {{Infobox person |name = ගිරිරාජ් කෞශල්‍ය <br> Giriraj Kaushalya |image = |image_size = |alt = |caption = |birth_date = {{Birth date and age|1964|11|13|mf=yes}} |birth_name = සිල්මෙස්ත්‍රී ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය |birth_place = [[කොළොන්නාව]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] |death_date = |death_place = |death_cause = |nationality = ශ්‍රී ලාංකික |education = ගුරුකුල විද්‍යාලය, [[කැලණිය]] |years_active = 1999–වර්තමාන |party = |spouse = මංගලිකා ප්‍රනාන්දු (m. 1988) |children = කාවින්ද්‍යා නිලුපුලි <br> අමන්ද්‍යා උත්පාලි |relations = ලලිත් ජනකාන්ත (සහෝදරයා) |awards = |signature = |website = |footnotes = |occupation = නළුවෙක්, චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයෙක්, තිර රචකයෙක්, ගායකයෙක් }} '''සිල්මෙස්ත්‍රී ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය''' (උපත: 1964 නොවැම්බර් 13,<ref>{{cite web | url=http://www.hirunews.lk/sinhala/entertainment/71293/ගිරිරාජ්-කෞශල්‍ය-උපන්දිනය-අද | title=Happy birthday Gira| publisher=Hiru News | access-date=25 April 2019}}</ref>)යනු ශ්‍රී ලංකා සිනමාවේ, වේදිකාවේ සහ රූපවාහිනියේ නළුවෙක් හා අධ්‍යක්ෂකවරයෙකි.<ref>{{cite web | url=https://rateyourmusic.com/films/giriraj-kaushalya | title=Giriraj Kaushalya bio | publisher=Rate your music | access-date=25 April 2019}}</ref> නාට්‍යයේ සිට හාස්‍යය දක්වා ඉහළ බහුවිධ නළුවෙකු වන කෞෂල්‍ය සහය අධ්‍යක්ෂක, නිෂ්පාදක, තිර රචකයෙකු ලෙසද කටයුතු කර ඇත.<ref name= jayasiri>{{cite web | url=http://www.nfc.gov.lk/artist/w-jayasiri-200/ | title=Sri Lankan actors - W. Jayasiri | publisher=National Film Corporation of Sri Lanka | access-date=25 April 2019}}</ref> ==පෞද්ගලික ජීවිතය== කෞෂල්‍ය 1964 නොවැම්බර් 13 වැනි දින [[කොලොන්නාව]], [[කොළඹ]] හිදී සහෝදර සහෝදරියන් හතර දෙනෙකු සමඟ පවුලේ බාලයා ලෙස උපත ලැබුවාය. ඔහුට වැඩිමහල් සහෝදරයන් තිදෙනෙකු සහ එක් වැඩිමහල් සහෝදරියකි.<ref name= girachat>{{cite web | url=http://gossiplankalive1.blogspot.com/2012/09/chat-with-giriraj-kaushalya.html | title=Chat With Giriraj Kaushalya | publisher=gossiplankalive1| access-date=17 July 2019}}</ref> කොලොන්නාව ගමේ පාසලට ඇතුළත් වූ ඔහු පසුව කැලණිය ගුරුකුල විද්‍යාලයට ඇතුළත් විය.<ref name= kaushalyabio>{{cite web | url=https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20130225/282922382837523 | title=Giriraj the man for all seasons | publisher=Daily Mirror | access-date=25 April 2019}}</ref> ඔහුගේ පියා [[ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලයේ]] ක්‍රියාකාරී වෘත්තීය සමිතිවාදියෙකු වූ අතර [[ශ්‍රී ලංකා කොමියුනිස්ට් පක්ෂය|ශ්‍රී ලංකා කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ]] සාමාජිකයෙක් මෙන්ම වාමාන්ශික ව්‍යාපාරය නියෝජනය කළේය.<ref name= giriraj>{{cite web | url=http://archives.dailynews.lk/2007/10/24/art03.asp | title=Make films for the whole family | work=Daily News| access-date=25 April 2019}}</ref> ඔහු රංගනයට පිවිසීමට පෙර [[ශ්‍රී ලංකා මහවැලි අධිකාරිය]] හි සේවය කළේය. ඔහුගේ වැඩිමහල් සොහොයුරා වන ලලිත් ජනකාන්ත ද වේදිකාවේ, රූපවාහිනියේ සහ සිනමාවේ කීර්තිමත් නළුවෙකි. 1986 මහවැලි සී කලාපයේ ලිහිනියාගම මහවැලි අධිකාරියේ වැඩකටයුතු අතරතුර ඔහුට ඔහුගේ බිරිඳ මංගලිකා ප්‍රනාන්දු හමුවිය.<ref>{{cite web | url=http://gossip.hirufm.lk/34435/2019/06/giriraj.html | title=Gira's wife | publisher=Hiru News | access-date=25 April 2019}}</ref> ඇය කෙටුම්පත් කරන්නියක වූ අතර කෞෂල්‍ය ගබඩා භාරකාරයා ලෙස වැඩ කළේය. ඔවුන් 1987 දී විවාහ ගිවිස ගත් අතර 1988 දී විවාහ උත්සවය පවත්වන ලදී.<ref name= giriwife>{{cite web | url=http://magazine.lankahelp.com/2012/04/28/giriraj-kaushalya-an-interview-with-girirajs-wife-mangalika/ | title=Interview with Gira's wife | publisher=Lanka Help | access-date=25 April 2019}}</ref> ඔවුන් දෙදෙනාම 1998 දී රැකියාවෙන් ඉවත් වූහ. මෙම යුවළට කාවින්ද්‍යා නිලුපුලි සහ අමන්ද්‍යා උත්පාලි නමින් දියණියන් දෙදෙනෙක් සිටී.<ref name= kaushalyabio /> වැඩිමහල් දියණිය 1989දීත් දෙවැනි දියණිය 1994දීත් උපත ලැබුවා. ==වෘත්තීය ජීවිතය== ඔහු මහවැලි සංස්කෘතික ඒකකයේ මහවැලි අධිකාරියේ ප්‍රවීණ රංගන ශිල්පී [[සතිස්චන්ද්‍ර එදිරිසිංහ]] සමඟ වැඩ කළේය. ඉන්පසු එදිරිසිංහ ඔහුට ආරාධනා කළේ ඔහුගේ නාට්‍ය ජීවිතයේ මුල්ම රංගනය සනිටුහන් කළ ඔහුගේ ''නාමල් ගොල්ල'' ටෙලිනාට්‍යයේ චරිතයක් රඟපාන ලෙසටය. ඊට පස්සේ නැවතත් එදිරිසිංහ අධ්‍යක්ෂණය කළ ''කෝකිල ගින්න'' චිත්‍රපටයේ රඟපෑවේය.<ref name= kaushalyabio /> ඔහු වේදිකා නාට්‍යයට පිවිසීම හදිසියේ සිදුවිය. ඔහු තම සොයුරු ලලිත් සමග නාට්‍ය නැරඹීමට පුරුදු වී සිටියේය. වේදිකාවේ ඔහුගේ මංගල රංගනය වූයේ [[ප්‍රසන්නජිත් අබේසූරිය]]ගේ ''දුක්ගන්නාරාළ'' නාට්‍යයේ නැති නළුවෙකු වෙනුවෙන් පෙනී සිටීමයි. ප්‍රවීණ නාට්‍යවේදී [[සෝමලතා සුබසිංහ]] මහත්මියගේ නාට්‍ය කණ්ඩායමට සම්බන්ධ වූ ඔහු ඇයගේ ''මවකගේ සංග්‍රාමය'', ''ඇන්ටිගනී'' වැනි වේදිකා නාට්‍යවලත්, ''හිම කුමාරි'', ''තොප්පි වෙලෙන්දා'' වැනි ළමා නාට්‍ය කිහිපයකමත් රඟපෑවා.<ref name=gira>{{cite web | url=http://www.sundaytimes.lk/070211/TV/001tv.html | title=Gira enters cinema | publisher=Sunday Times | access-date=15 July 2019}}</ref> ඔහු වසර ගණනාවක් වේදිකා නාට්‍යවල දිගටම රඟපෑවා. ඔහුගේ ජනප්‍රිය වේදිකා රංගනය පැමිණියේ සෝමරත්න දිසානායකගේ ''මී පුර වැසියෝ'', පරාක්‍රම නිරිඇල්ලගේ ''සෙක්කුව'', රොඩ්නි වර්ණකුලගේ ''සාරංග නැවෙන් ඇවිත්'' සහ [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]]ගේ ''මිනිසා'' හරහාය.<ref name=gira /> 1997 දී [[ජයප්‍රකාශ් සිවගුරුනාදන්]] විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ජනප්‍රිය ටෙලිනාට්‍යයක් වන ''නෝනාවරුණි මහත්වරුනි'' හි සහය අධ්‍යක්ෂවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමට ඔහුට අවස්ථාව ලැබුණි.<ref name= kaushalyabio /> ඒ වගේම නාට්‍යයේ යම් චරිතයක් රඟපාලා තියෙනවා. ඔහු ''කතුර'' සහ ''එතුමා 1, 2'' වැනි ජනප්‍රිය රූපවාහිනී විකට චිත්‍රපට ගණනාවකට පිටපත් ලිව්වා.<ref name= giriraj /> ඔහුගේ මංගල රූපවාහිනී නාට්‍ය අධ්‍යක්ෂණය [[ස්වර්ණවාහිනියේ]] විකාශය වූ ''නාන කාමරේ'' හරහා සිදු විය.<ref name=gira /> ඔහු [[ටීවී දෙරණ]] හි විකාශය වූ ''මිත්‍ර සමාගම'' කතා මාලාවද අධ්‍යක්ෂණය කළේය.<ref>{{cite web | url=https://www.nation.lk/2010/07/18/enter.htm | title=Mithra Samagama on TV Derana | publisher=The Nation| access-date=15 July 2019}}</ref> කෞශල්‍ය ඔහුගේ සිනමා දිවිය ආරම්භ කළේ අශෝක හඳගම විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''සඳ දඩයම'' චිත්‍රපටය වන අතර එය තවමත් තිරගත වී නොමැත.<ref name= girachat /> ඔහුගේ පළමු තිරගත චිත්‍රපටය 1999 වසරේ මාරියෝ ජයතුංග විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''සළුපට අහසට'' චිත්‍රපටයයි.<ref>{{cite web | url=http://www.films.lk/sinhala-cinema-artist-giriraj-kaushalya-132.html | title=Giriraj Kaushalya - ගිරිරාජ් කව්ශල්‍ය films | publisher=Sinhala Cinema Database| access-date=15 July 2019}}</ref> ඉන්පසුව ඔහු ''සිකුරු හතේ'', ''[[සුහද කොකා]]'' සහ ''මායා 3D|මායා'' වැනි බ්ලොක්බස්ටර් චිත්‍රපට කිහිපයකටම විශේෂයෙන් විකට නළුවෙකු ලෙස දායක විය.<ref>{{cite web | url=https://www.imdb.com/name/nm2791178/ | title=Giriraj Kaushalya filmography | publisher=IMDb | access-date=17 July 2019}}</ref> 2020 දී ඔහු සිවගුරුනාදන් විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''නාඩගම්කාරයෝ'' රූපවාහිනී කතා මාලාවට සම්බන්ධ විය. කතාමාලාවේ ඔහු රඟපෑවේ ප්‍රධාන ප්‍රතිවාදියා වන "කුකුලා මුදලාලි"ගේ චරිතයයි. ඔහුගේ මංගල සිනමා අධ්‍යක්ෂණය 2007 වසරේ ''සිකුරු හතේ'' හරහා සිදු විය.<ref name=gira /> මෙම චිත්‍රපටය විචාරකයින්ගෙන් ධනාත්මක ප්‍රතිචාර ලැබූ අතර දේශීය චිත්‍රපට උළෙලවලදී සම්මාන කිහිපයක් දිනා ගත්තේය.<ref name= giriraj /><ref>{{cite web | url=http://www.sundaytimes.lk/100131/Magazine/sundaytimestvtimes_08.html | title='Sikuru Hathe' back on screen | publisher=The Sunday Times | access-date=26 February 2017}}</ref> ==චිත්‍රපටකරණය== ===නළුවෙක් ලෙස=== *2001 - අස්වැසුම *2002 - පුංචි සුරංගනාවි *2002 - මගේ වම් අත *2004 - සූරිය අරණ *2006 - උඩු ගන් යාමය *2007 - සන්ක්‍රාන්ති *2007 - ආගන්තුකයා *2010 - ටිකිරි සුවඳ *2011 - [[කිං හන්තර්]] *2011 - [[ගාමනි]] *2014 - සිරි පැරකුම් *2015 - [[සුහද කොකා]] *2016 - මායා ===අධ්‍යක්ෂකවරයෙක් ලෙස=== {| class="wikitable" |- ! වසර !! චිත්‍රපටය !! Ref. |- | 2007 ||''සුහද කොකා'' || <ref>{{cite web |url=http://archives.dailynews.lk/2007/08/22/art05.aspl |title=New cinematic experience for movie buffs |work=Daily News|access-date=29 March 2019}}</ref> |- | 2015 || ''සිකුරු හතේ'' || <ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/151025/magazine/comedy-about-reality-of-politics-168342.html |title=Comedy about reality of politics |publisher=Sunday Times|access-date=29 March 2019}}</ref> |- | 2023 || ''කතුරු මිතුරු'' || <ref>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/films-local/2020/03/19/17384/කිසිදු-කතුරකින්-කපා-දැමිය-නොහැකි-මිතුරුකම |title=Friendship that cannot be cut with any scissors |publisher=Sarasaviya |access-date=25 March 2020}}</ref> |} ===ටෙලිනාට්‍යය=== * ''අමා'' * ''ජීවිතය ඇති තුරා'' * ''තක්සලාව'' * ''බේකරි ගෙදර'' * ''සකිසඳ සුවාරිස්'' * ''සුන්දර චන්දරේ'' * ''සුර විමන'' * ''හුලං ගෙදර'' * ''හුස්ම වැටෙන මල්'' ==සම්මාන== ඔහු දේශීය සිනමා උළෙල කිහිපයකදීම සම්මාන ලාභියෙකි.<ref>{{cite web|title='Thaksalawa' tops Sumathi awards |url=http://www.sundaytimes.lk/111127/Magazine/sundaytimestvtimes_4.html|publisher=The Sunday Times}}</ref><ref>{{cite web|title=Raigam Tele'es 2009 award winners|url=http://www.sarasaviya.lk/2010/05/13/_art.asp?fn=sa10051314&pn=16|publisher=Sarasaviya|access-date=2019-07-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20100523070436/http://www.sarasaviya.lk/2010/05/13/_art.asp?fn=sa10051314&pn=16|archive-date=2010-05-23|url-status=dead}}</ref> ===රයිගම් ටෙලීස්=== {{Awards table}} |- || 2010 ||| ''ඉසුරු භවන'' || කුසලතා සම්මානය || {{won}} {{End}} ===සුමති සම්මාන=== {{Awards table}} |- || 2011 ||| ''තක්සලාව'' || කුසලතා සම්මානය || {{won}} {{End}} ==References== {{Reflist}} ==External links== * [http://www.dinamina.lk/2015/10/29/විශේෂාංග/හිනස්සන-එක-ලේසි-නෑ-ගිරිරාජ්-කෞෂල්‍ය හිනස්සන එක ලේසි නෑ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220114152457/http://www.dinamina.lk/2015/10/29/%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B7%81%E0%B7%9A%E0%B7%82%E0%B7%8F%E0%B6%82%E0%B6%9C/%E0%B7%84%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B7%83%E0%B6%B1-%E0%B6%91%E0%B6%9A-%E0%B6%BD%E0%B7%9A%E0%B7%83%E0%B7%92-%E0%B6%B1%E0%B7%91-%E0%B6%9C%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%A2%E0%B7%8A-%E0%B6%9A%E0%B7%9E%E0%B7%82%E0%B6%BD%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA |date=2022-01-14 }} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:කෞෂල්‍ය, ගිරිරාජ්}} [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික නළුවෝ]] [[Category:සිනමාවේ හාස්‍ය නළුවෝ]] [[Category:ශ්‍රී ලාංකික හාස්‍ය නළුවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික අධ්‍යක්ෂවරු]] [[ප්‍රවර්ගය:සිංහල ජනයා]] 9n9rvsomnlfkxqz14gm6cj2zd8mny7x 749041 749038 2025-06-15T16:43:53Z 212.104.231.126 /* නළුවෙක් ලෙස */ 749041 wikitext text/x-wiki {{short description|ශ්‍රී ලාංකික නළුවෙක්, චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයෙක් සහ විකට නළුවෙක්}} {{Infobox person |name = ගිරිරාජ් කෞශල්‍ය <br> Giriraj Kaushalya |image = |image_size = |alt = |caption = |birth_date = {{Birth date and age|1964|11|13|mf=yes}} |birth_name = සිල්මෙස්ත්‍රී ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය |birth_place = [[කොළොන්නාව]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] |death_date = |death_place = |death_cause = |nationality = ශ්‍රී ලාංකික |education = ගුරුකුල විද්‍යාලය, [[කැලණිය]] |years_active = 1999–වර්තමාන |party = |spouse = මංගලිකා ප්‍රනාන්දු (m. 1988) |children = කාවින්ද්‍යා නිලුපුලි <br> අමන්ද්‍යා උත්පාලි |relations = ලලිත් ජනකාන්ත (සහෝදරයා) |awards = |signature = |website = |footnotes = |occupation = නළුවෙක්, චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයෙක්, තිර රචකයෙක්, ගායකයෙක් }} '''සිල්මෙස්ත්‍රී ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය''' (උපත: 1964 නොවැම්බර් 13,<ref>{{cite web | url=http://www.hirunews.lk/sinhala/entertainment/71293/ගිරිරාජ්-කෞශල්‍ය-උපන්දිනය-අද | title=Happy birthday Gira| publisher=Hiru News | access-date=25 April 2019}}</ref>)යනු ශ්‍රී ලංකා සිනමාවේ, වේදිකාවේ සහ රූපවාහිනියේ නළුවෙක් හා අධ්‍යක්ෂකවරයෙකි.<ref>{{cite web | url=https://rateyourmusic.com/films/giriraj-kaushalya | title=Giriraj Kaushalya bio | publisher=Rate your music | access-date=25 April 2019}}</ref> නාට්‍යයේ සිට හාස්‍යය දක්වා ඉහළ බහුවිධ නළුවෙකු වන කෞෂල්‍ය සහය අධ්‍යක්ෂක, නිෂ්පාදක, තිර රචකයෙකු ලෙසද කටයුතු කර ඇත.<ref name= jayasiri>{{cite web | url=http://www.nfc.gov.lk/artist/w-jayasiri-200/ | title=Sri Lankan actors - W. Jayasiri | publisher=National Film Corporation of Sri Lanka | access-date=25 April 2019}}</ref> ==පෞද්ගලික ජීවිතය== කෞෂල්‍ය 1964 නොවැම්බර් 13 වැනි දින [[කොලොන්නාව]], [[කොළඹ]] හිදී සහෝදර සහෝදරියන් හතර දෙනෙකු සමඟ පවුලේ බාලයා ලෙස උපත ලැබුවාය. ඔහුට වැඩිමහල් සහෝදරයන් තිදෙනෙකු සහ එක් වැඩිමහල් සහෝදරියකි.<ref name= girachat>{{cite web | url=http://gossiplankalive1.blogspot.com/2012/09/chat-with-giriraj-kaushalya.html | title=Chat With Giriraj Kaushalya | publisher=gossiplankalive1| access-date=17 July 2019}}</ref> කොලොන්නාව ගමේ පාසලට ඇතුළත් වූ ඔහු පසුව කැලණිය ගුරුකුල විද්‍යාලයට ඇතුළත් විය.<ref name= kaushalyabio>{{cite web | url=https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20130225/282922382837523 | title=Giriraj the man for all seasons | publisher=Daily Mirror | access-date=25 April 2019}}</ref> ඔහුගේ පියා [[ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලයේ]] ක්‍රියාකාරී වෘත්තීය සමිතිවාදියෙකු වූ අතර [[ශ්‍රී ලංකා කොමියුනිස්ට් පක්ෂය|ශ්‍රී ලංකා කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ]] සාමාජිකයෙක් මෙන්ම වාමාන්ශික ව්‍යාපාරය නියෝජනය කළේය.<ref name= giriraj>{{cite web | url=http://archives.dailynews.lk/2007/10/24/art03.asp | title=Make films for the whole family | work=Daily News| access-date=25 April 2019}}</ref> ඔහු රංගනයට පිවිසීමට පෙර [[ශ්‍රී ලංකා මහවැලි අධිකාරිය]] හි සේවය කළේය. ඔහුගේ වැඩිමහල් සොහොයුරා වන ලලිත් ජනකාන්ත ද වේදිකාවේ, රූපවාහිනියේ සහ සිනමාවේ කීර්තිමත් නළුවෙකි. 1986 මහවැලි සී කලාපයේ ලිහිනියාගම මහවැලි අධිකාරියේ වැඩකටයුතු අතරතුර ඔහුට ඔහුගේ බිරිඳ මංගලිකා ප්‍රනාන්දු හමුවිය.<ref>{{cite web | url=http://gossip.hirufm.lk/34435/2019/06/giriraj.html | title=Gira's wife | publisher=Hiru News | access-date=25 April 2019}}</ref> ඇය කෙටුම්පත් කරන්නියක වූ අතර කෞෂල්‍ය ගබඩා භාරකාරයා ලෙස වැඩ කළේය. ඔවුන් 1987 දී විවාහ ගිවිස ගත් අතර 1988 දී විවාහ උත්සවය පවත්වන ලදී.<ref name= giriwife>{{cite web | url=http://magazine.lankahelp.com/2012/04/28/giriraj-kaushalya-an-interview-with-girirajs-wife-mangalika/ | title=Interview with Gira's wife | publisher=Lanka Help | access-date=25 April 2019}}</ref> ඔවුන් දෙදෙනාම 1998 දී රැකියාවෙන් ඉවත් වූහ. මෙම යුවළට කාවින්ද්‍යා නිලුපුලි සහ අමන්ද්‍යා උත්පාලි නමින් දියණියන් දෙදෙනෙක් සිටී.<ref name= kaushalyabio /> වැඩිමහල් දියණිය 1989දීත් දෙවැනි දියණිය 1994දීත් උපත ලැබුවා. ==වෘත්තීය ජීවිතය== ඔහු මහවැලි සංස්කෘතික ඒකකයේ මහවැලි අධිකාරියේ ප්‍රවීණ රංගන ශිල්පී [[සතිස්චන්ද්‍ර එදිරිසිංහ]] සමඟ වැඩ කළේය. ඉන්පසු එදිරිසිංහ ඔහුට ආරාධනා කළේ ඔහුගේ නාට්‍ය ජීවිතයේ මුල්ම රංගනය සනිටුහන් කළ ඔහුගේ ''නාමල් ගොල්ල'' ටෙලිනාට්‍යයේ චරිතයක් රඟපාන ලෙසටය. ඊට පස්සේ නැවතත් එදිරිසිංහ අධ්‍යක්ෂණය කළ ''කෝකිල ගින්න'' චිත්‍රපටයේ රඟපෑවේය.<ref name= kaushalyabio /> ඔහු වේදිකා නාට්‍යයට පිවිසීම හදිසියේ සිදුවිය. ඔහු තම සොයුරු ලලිත් සමග නාට්‍ය නැරඹීමට පුරුදු වී සිටියේය. වේදිකාවේ ඔහුගේ මංගල රංගනය වූයේ [[ප්‍රසන්නජිත් අබේසූරිය]]ගේ ''දුක්ගන්නාරාළ'' නාට්‍යයේ නැති නළුවෙකු වෙනුවෙන් පෙනී සිටීමයි. ප්‍රවීණ නාට්‍යවේදී [[සෝමලතා සුබසිංහ]] මහත්මියගේ නාට්‍ය කණ්ඩායමට සම්බන්ධ වූ ඔහු ඇයගේ ''මවකගේ සංග්‍රාමය'', ''ඇන්ටිගනී'' වැනි වේදිකා නාට්‍යවලත්, ''හිම කුමාරි'', ''තොප්පි වෙලෙන්දා'' වැනි ළමා නාට්‍ය කිහිපයකමත් රඟපෑවා.<ref name=gira>{{cite web | url=http://www.sundaytimes.lk/070211/TV/001tv.html | title=Gira enters cinema | publisher=Sunday Times | access-date=15 July 2019}}</ref> ඔහු වසර ගණනාවක් වේදිකා නාට්‍යවල දිගටම රඟපෑවා. ඔහුගේ ජනප්‍රිය වේදිකා රංගනය පැමිණියේ සෝමරත්න දිසානායකගේ ''මී පුර වැසියෝ'', පරාක්‍රම නිරිඇල්ලගේ ''සෙක්කුව'', රොඩ්නි වර්ණකුලගේ ''සාරංග නැවෙන් ඇවිත්'' සහ [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]]ගේ ''මිනිසා'' හරහාය.<ref name=gira /> 1997 දී [[ජයප්‍රකාශ් සිවගුරුනාදන්]] විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ජනප්‍රිය ටෙලිනාට්‍යයක් වන ''නෝනාවරුණි මහත්වරුනි'' හි සහය අධ්‍යක්ෂවරයා ලෙස කටයුතු කිරීමට ඔහුට අවස්ථාව ලැබුණි.<ref name= kaushalyabio /> ඒ වගේම නාට්‍යයේ යම් චරිතයක් රඟපාලා තියෙනවා. ඔහු ''කතුර'' සහ ''එතුමා 1, 2'' වැනි ජනප්‍රිය රූපවාහිනී විකට චිත්‍රපට ගණනාවකට පිටපත් ලිව්වා.<ref name= giriraj /> ඔහුගේ මංගල රූපවාහිනී නාට්‍ය අධ්‍යක්ෂණය [[ස්වර්ණවාහිනියේ]] විකාශය වූ ''නාන කාමරේ'' හරහා සිදු විය.<ref name=gira /> ඔහු [[ටීවී දෙරණ]] හි විකාශය වූ ''මිත්‍ර සමාගම'' කතා මාලාවද අධ්‍යක්ෂණය කළේය.<ref>{{cite web | url=https://www.nation.lk/2010/07/18/enter.htm | title=Mithra Samagama on TV Derana | publisher=The Nation| access-date=15 July 2019}}</ref> කෞශල්‍ය ඔහුගේ සිනමා දිවිය ආරම්භ කළේ අශෝක හඳගම විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''සඳ දඩයම'' චිත්‍රපටය වන අතර එය තවමත් තිරගත වී නොමැත.<ref name= girachat /> ඔහුගේ පළමු තිරගත චිත්‍රපටය 1999 වසරේ මාරියෝ ජයතුංග විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''සළුපට අහසට'' චිත්‍රපටයයි.<ref>{{cite web | url=http://www.films.lk/sinhala-cinema-artist-giriraj-kaushalya-132.html | title=Giriraj Kaushalya - ගිරිරාජ් කව්ශල්‍ය films | publisher=Sinhala Cinema Database| access-date=15 July 2019}}</ref> ඉන්පසුව ඔහු ''සිකුරු හතේ'', ''[[සුහද කොකා]]'' සහ ''මායා 3D|මායා'' වැනි බ්ලොක්බස්ටර් චිත්‍රපට කිහිපයකටම විශේෂයෙන් විකට නළුවෙකු ලෙස දායක විය.<ref>{{cite web | url=https://www.imdb.com/name/nm2791178/ | title=Giriraj Kaushalya filmography | publisher=IMDb | access-date=17 July 2019}}</ref> 2020 දී ඔහු සිවගුරුනාදන් විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''නාඩගම්කාරයෝ'' රූපවාහිනී කතා මාලාවට සම්බන්ධ විය. කතාමාලාවේ ඔහු රඟපෑවේ ප්‍රධාන ප්‍රතිවාදියා වන "කුකුලා මුදලාලි"ගේ චරිතයයි. ඔහුගේ මංගල සිනමා අධ්‍යක්ෂණය 2007 වසරේ ''සිකුරු හතේ'' හරහා සිදු විය.<ref name=gira /> මෙම චිත්‍රපටය විචාරකයින්ගෙන් ධනාත්මක ප්‍රතිචාර ලැබූ අතර දේශීය චිත්‍රපට උළෙලවලදී සම්මාන කිහිපයක් දිනා ගත්තේය.<ref name= giriraj /><ref>{{cite web | url=http://www.sundaytimes.lk/100131/Magazine/sundaytimestvtimes_08.html | title='Sikuru Hathe' back on screen | publisher=The Sunday Times | access-date=26 February 2017}}</ref> ==චිත්‍රපටකරණය== ===නළුවෙක් ලෙස=== *2001 - අස්වැසුම *2002 - පුංචි සුරංගනාවි *2002 - මගේ වම් අත *2004 - සූරිය අරණ *2006 - උඩු ගන් යාමය *2007 - සන්ක්‍රාන්ති *2007 - ආගන්තුකයා *2010 - ටිකිරි සුවඳ *2011 - කිං හන්තර් *2011 - [[ගාමනි]] *2014 - සිරි පැරකුම් *2015 - [[සුහද කොකා]] *2016 - මායා ===අධ්‍යක්ෂකවරයෙක් ලෙස=== {| class="wikitable" |- ! වසර !! චිත්‍රපටය !! Ref. |- | 2007 ||''සුහද කොකා'' || <ref>{{cite web |url=http://archives.dailynews.lk/2007/08/22/art05.aspl |title=New cinematic experience for movie buffs |work=Daily News|access-date=29 March 2019}}</ref> |- | 2015 || ''සිකුරු හතේ'' || <ref>{{cite web |url=http://www.sundaytimes.lk/151025/magazine/comedy-about-reality-of-politics-168342.html |title=Comedy about reality of politics |publisher=Sunday Times|access-date=29 March 2019}}</ref> |- | 2023 || ''කතුරු මිතුරු'' || <ref>{{cite web |url=http://www.sarasaviya.lk/films-local/2020/03/19/17384/කිසිදු-කතුරකින්-කපා-දැමිය-නොහැකි-මිතුරුකම |title=Friendship that cannot be cut with any scissors |publisher=Sarasaviya |access-date=25 March 2020}}</ref> |} ===ටෙලිනාට්‍යය=== * ''අමා'' * ''ජීවිතය ඇති තුරා'' * ''තක්සලාව'' * ''බේකරි ගෙදර'' * ''සකිසඳ සුවාරිස්'' * ''සුන්දර චන්දරේ'' * ''සුර විමන'' * ''හුලං ගෙදර'' * ''හුස්ම වැටෙන මල්'' ==සම්මාන== ඔහු දේශීය සිනමා උළෙල කිහිපයකදීම සම්මාන ලාභියෙකි.<ref>{{cite web|title='Thaksalawa' tops Sumathi awards |url=http://www.sundaytimes.lk/111127/Magazine/sundaytimestvtimes_4.html|publisher=The Sunday Times}}</ref><ref>{{cite web|title=Raigam Tele'es 2009 award winners|url=http://www.sarasaviya.lk/2010/05/13/_art.asp?fn=sa10051314&pn=16|publisher=Sarasaviya|access-date=2019-07-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20100523070436/http://www.sarasaviya.lk/2010/05/13/_art.asp?fn=sa10051314&pn=16|archive-date=2010-05-23|url-status=dead}}</ref> ===රයිගම් ටෙලීස්=== {{Awards table}} |- || 2010 ||| ''ඉසුරු භවන'' || කුසලතා සම්මානය || {{won}} {{End}} ===සුමති සම්මාන=== {{Awards table}} |- || 2011 ||| ''තක්සලාව'' || කුසලතා සම්මානය || {{won}} {{End}} ==References== {{Reflist}} ==External links== * [http://www.dinamina.lk/2015/10/29/විශේෂාංග/හිනස්සන-එක-ලේසි-නෑ-ගිරිරාජ්-කෞෂල්‍ය හිනස්සන එක ලේසි නෑ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220114152457/http://www.dinamina.lk/2015/10/29/%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B7%81%E0%B7%9A%E0%B7%82%E0%B7%8F%E0%B6%82%E0%B6%9C/%E0%B7%84%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B7%83%E0%B6%B1-%E0%B6%91%E0%B6%9A-%E0%B6%BD%E0%B7%9A%E0%B7%83%E0%B7%92-%E0%B6%B1%E0%B7%91-%E0%B6%9C%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%A2%E0%B7%8A-%E0%B6%9A%E0%B7%9E%E0%B7%82%E0%B6%BD%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA |date=2022-01-14 }} {{authority control}} {{DEFAULTSORT:කෞෂල්‍ය, ගිරිරාජ්}} [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික නළුවෝ]] [[Category:සිනමාවේ හාස්‍ය නළුවෝ]] [[Category:ශ්‍රී ලාංකික හාස්‍ය නළුවෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික අධ්‍යක්ෂවරු]] [[ප්‍රවර්ගය:සිංහල ජනයා]] nr4lycafsiv3j1emvz9uz2wm3c89pao 10 70241 749084 387581 2025-06-15T18:20:20Z BuddhikaW88 37808 749084 wikitext text/x-wiki <templatestyles src="Tree list/styles.css" /><!-- --><div class="treeview"><noinclude> </div> {{Documentation}} </noinclude> 71bvast8rpckwcf0vpy9d52jfo6mn1r 0 70359 748817 748455 2025-06-15T12:19:08Z Ttheek 66430 Ttheek විසින් [[පකිස්තාන් ඉන්ටර්නැෂනල් එයාර්ලයින්ස් පියාසැරිය 661]] සිට [[පකිස්තාන ජාත්‍යන්තර ගුවන් සේවය පියාසැරිය 661]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී: Misspelled title 748455 wikitext text/x-wiki '''පකිස්තාන් ඉන්ටර්නැෂනල් එයාර්ලයින්ස් පියාසැරිය 661''' (පීකේ661/පීඅයිඒ661) යනු 2016 දෙසැම්බර් 7 දිනදී [[චිත්‍රල්]] සිට [[ඉස්ලාමබාද්]] දක්වා ගමන් කරන අතරතුර [[හැවේලියන්]] අසබඩදී බිම ඇද හැළුණු දේශීය මගී පියාසැරියකි.<ref name=bbc>{{උපන්‍යාස වෙබ් | url = http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-38238699 | title = පකිස්තාන් ඉන්ටර්නැෂනල් එයාර්වේස් ෆ්ලයිට් 'ක්‍රෑෂර්ස් ඉන් නෝර්ත්' | date = 7 දෙසැම්බර් 2016 | accessdate = 7 දෙසැම්බර් 2016 | publisher = බීබීසී නිවුස් }}</ref><ref name=reuters>{{උපන්‍යාස වෙබ් | url = http://www.reuters.com/article/us-pakistan-airplane-idUSKBN13W1F5 | title = පකිස්තානි ප්ලේන් විත් මෝ දෑන් 40 පීපල් අබෝඩ් ක්‍රෑෂර්ස් බන් නෝර්ත්: පලීස් | publisher = රොයිටර්ස් | accessdate = 7 දෙසැම්බර් 2016 | date = 7 දෙසැම්බර් 2016}}</ref><ref name="dawn">{{උපන්‍යාස පුවත් |url=https://www.rt.com/document/5847fd52c46188b94e8b458f/amp|title=පීඅයිඒ ෆ්ලයිට් #පීකේ661 ක්‍රෑෂර්ස්, 'බොඩීස් බර්න්ඩ් බියෝන්ඩ් රෙකග්නිෂන්'|last=|first=|date=7 දෙසැම්බර් 2016|work=RT|via=|accessdate=7 දෙසැම්බර් 2016}}</ref> මගීන් හතලිස්-දෙදෙනෙකු එහි ගමන් ගත් අතර ( [[ස්කයි මාර්ෂල්වරයා|ස්කයි මාර්ෂල්වරුන්]] දෙදෙනෙකුද ඇතුළුව)<ref name="DailyTimes08-12-16 /> [[පකිස්තාන ජාත්‍යන්තර ගුවන්සේවය]] විසින් ක්‍රියාවෙහි යෙදවුනු [[ඒටීආර් 42|ඒටීආර් 42-500]] යානයක්වූ ගුවන්යානයෙහි කාර්ය මණ්ඩල සාමාජිකයෝ පස් දෙනෙකු සේවය කළහ.<ref name="PIA_Official" /> යානයෙහි සිටි සියළු 47 දෙනා මිය ගිය අතර, ඒ අතර දේශකයෙකු බවට හැරුනු ගායක සහ ව්‍යවසායක [[ජුනයිඩ් ජම්ෂේඩ්]],<ref name="The Quint">{{උපන්‍යාස පුවත් |title=පිඅයිඒ ක්‍රෑෂ්: ඕල් 47 අබ්‍රෝඩ් රිපෝටර්ඩ් ඩෙඩ්, බ්ලැක්බොක්ස් රිකවර්ඩ් |url=https://www.thequint.com/world/2016/12/07/pakistan-international-airlines-flight-with-47-on-board-crashes-near-abbottabad-islamabad|publisher=ද ක්වින්ඩ් |accessdate=7 දෙසැම්බර් 2016|work =|date=8 දෙසැම්බර් 2016}}</ref> සහ [[චිත්‍රල් දිස්ත්‍රික්කය |චිත්‍රල් දිස්ත්‍රික්කයේ]] නියෝජ්‍ය කොමසාරිස්ද විය.<ref name=CNN /> == ගුවන්යානය == අනතුරට භාජනයවූ ගුවන්යානය ඒපී-බීඑච්ඕ අනුක්‍රමික අංකය 663 යටතේ ලියාපදිංචිවී තිබූ [[ඒටීආර් 42|ඒටීආර් 42-500]] ගුවන්යානයකි.<ref name=ah>{{උපන්‍යාස වෙබ | url = http://avherald.com/h?article=4a1c2ee4&opt=0 | publisher = [[දි ඒවියේෂන් හෙරල්ඩ්]] | date = 7 දෙසැම්බර් 2016 | accessdate = 7 දෙසැම්බර් 2016|title = ක්‍රෑෂ්: පීඅයිඒ ඒටී42 නියර් අභාටබාද් ඔන් ඩිසෙම් 7ත් 2016, එන්ජයින් ප්‍රොබ්ලම්ස් | first = සයිමන් | last = රාඩෙන්ස්කි}}</ref> එහි පළමුවන පියාසැරිය 2007 වසරෙහිදී සිදුවූ අතර එය පකිස්තාන ජාත්‍යන්තර ගුවන්සේවය වෙත බාරදෙන විට එය පෙරදී භාවිතා නොකළ නව ගුවන්යානයක් විය. 2009 වසරෙහිදී, ලාහෝරයෙහිදී ගොඩබැස්වීමෙහි උත්සාහයකදී ගුවන්යානයට හානි සිදුවිය. පසුව එය අළුත්වැඩියාකොට යළි සේවයෙහි යෙදවිණි.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්|title=ATR 42/72 – MSN 663 – AP-BHO|url=http://www.airfleets.net/ficheapp/plane-atr-663.htm|publisher=ඒයාර්ෆ්ලීට්ස්|accessdate=7 දෙසැම්බර් 2016}}</ref> 2014 දී එහි එන්ජිම ඇණහිටීමක් සිදුවූ අතර, එන්ජිම වෙනුවට වෙනකක් ආදේශ කරනු ලැබුව ඉන්පසු කිසිදු ගැටළුවක් වාර්තා නොවීය.<ref name="Dawn09-12-16" /> බිම ඇද හැලීම සිදුවන අවදිය වන විට, පීඅයිඒහී ගුවන්යානාඇණිය හා සම්බන්ධ වීමෙන් පසුව එය විසින් පියාසැරි පැය 18,739 වාර්තා කර තිබූ අතර එහි අවසන් සහතික කිරීම 2016 ඔක්තොම්බර් මාසයෙහිදී සිදු කර තිබුණි.<ref name="Reuters08-12-16">{{උපන්‍යාස පුවත් |url=http://www.reuters.com/article/us-pakistan-airplane-idUSKBN13W1F5|title=පාකිස්තාන් මෝර්න්ස් 47 කිල්ඩ් ඉන් ක්‍රෑෂ්, ඇන් ඉන්වෙස්ටිගේෂන් සීක් ආන්ස්වර්ස් |agency=රොයිටර්ස්|first1=මෙහ්රීන්|last1=සාරා-මාලික්|first2=අසාඩ්|last2=හෂීම්|date=8 දෙසැම්බර් 2016|accessdate=8 දෙසැම්බර් 2016}}</ref> == බිම ඇද වැටීම== {{පිහිටුම් සිතියම බොහෝ | පකිස්තානය | relief = 1 | width = | caption = චිත්‍රල් ගුවන්කොටුපොළ (සීජේඑල්); ඉස්ලාමබාද්හී බෙනාසිර් භූතෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපොළ (අයිඑස්බී); සහ බිම ඇද වැටීම සිදුවූ ස්ථානය හැවේලියන් දැක්වෙන සිතියමක්. | alt = Location of <!--crash site; -->departure and destination airports | <!--first label/marker--> | label1 = '''සීජේඑල්''' | label1_size = <!-- or: label_size --> | position1 = <!-- or: position, pos1, pos --> | background1 = <!-- or: background, bg1, bg --> | mark1 = Airplane silhouette.svg | mark1size = | link1 = <!-- or: link --> | lat1_deg = 35 | lat1_min = 52 | lat1_sec = 54 | lat1_dir = N | lon1_deg = 71 | lon1_min = 47 | lon1_sec = 53 | lon1_dir = E | <!--second label/marker--> | label2 = බිම ඇද හැලුනු ස්ථානය | label2_size = | position2 = <!-- or: pos2 --> | background2 = <!-- or: bg2 --> | mark2 = City locator 9.svg | mark2size = | link2 = | lat2_deg = 34 | lat2_min = 01 | lat2_sec = 43 | lat2_dir = N | lon2_deg = 73 | lon2_min = 09 | lon2_sec = 09 | lon2_dir = E | <!--third label/marker--> | label3 = '''අයිඑස්බී''' | label3_size = | position3 = bottom | background3 = <!-- or: bg2 --> | mark3 = Airplane silhouette.svg | mark3size = | link3 = | lat3_deg = 33 | lat3_min = 36 | lat3_sec = 59 | lat3_dir = N | lon3_deg = 73 | lon3_min = 05 | lon3_sec = 57 | lon3_dir = E }} [[ප්‍රවර්ගය:2016 වසරේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] a4a98mw7lrbzj3pj9b7le39xshkiuav 0 77012 749108 722680 2025-06-16T04:57:26Z InternetArchiveBot 63598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 749108 wikitext text/x-wiki {{පරිවර්තනය}} [[ගොනුව:The_Birth_of_Venus_detail_-_Venus.jpg|thumb|[[සැන්ඩ්‍රෝ බොටිෂෙලී]]ගේ ''[[වීනස්ගේ උපත]]'' (1485 අවට) සිතුවමේ සමීප දසුනක්]] '''ගැහැනිය '''යනු මනව වර්ගයාට අයත් ස්ත්‍රී ලිංගික ජීවියාය.ගැහැනිය යනුවෙන් සමාන්‍යයෙන් වැඩුනු හෙවත් ලිංගික පරිණතියට පත් ස්ත්‍රිය ලෙස හඳුන්වයි.කුඩා වියේදී ගැහැණු ළමයා ලෙස හදුන්වයි.එනම් ගැහැනිය යනු ගැහැනු මානවයාය.මිනිස් දරුවකුට උපත ලබාදිය හැක්කේ ගැහැනියට පමණය.මිනිසා ක්ෂීරපායි කාණ්ඩයට අයත් බැවින් මවු කුසින් බිහිවන මිනිස් ළදරුවා තම මවගෙන් කිරි උරාබීම සිදුකරයි.දරුවන් හදාවඩා ගැනීමේදී වැඩි මෙහෙයක් ගැහැනිය අතින් සිදුවේ. == නිරුක්තිය == ඉංග්‍රීසි බසින් ගැහැනිය හැදින්වීමට භාවිතවන "woman" යන වචනය ''wīfmann යන වචනයෙන් බිඳී අවකි.'' <ref>"wīfmann": Bosworth & Toller, ''Anglo-Saxon Dictionary'' (Oxford, 1898-1921) p. 1219. The spelling "wifman" also occurs: C. T. Onions, ''[//en.wikipedia.org/wiki/Oxford_Dictionary_of_English_Etymology Oxford Dictionary of English Etymology]'' (Oxford, 1966) p. 1011</ref> ''wīmmann'' යන වදන ''wumman'' , සෙද අවසානයේ ''woman වෙනස්වී ඇත''.<ref>''Webster's New World Dictionary, Second College Edition'', entry for "woman".</ref> පැරණි ඉංග්‍රීසි භාෂාවේ ''wīfmann යන වදනෙහි තේරුමද ගැහැණිය යන්නයි.'' තවත් අදහසක් නම් "woman" යන වචනය "womb".යන වචනයෙන් බිඳී ආවක් බවයි.පැරණි ඉංග්‍රීසි භාෂාවේ ''wambe'' යන වචනයේ අරුත උදරය යන්නයි.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref><ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> සිංහල බසින් ගැහැනිය යන වදනට සමාන පද ලෙස ස්ත්‍රිය,ලඳ,ලලනාව,ලතා,මාගම,මහිලාව,වාමී,වනිතාව,නාරී,බවලතී යන පද යෙදේ. === ජීව විද්‍යාත්මක සංකේතය === ග්‍රීක දේව විශ්වාසයන්ට අනුව ස්ත්‍රීත්වයට අධිපත් දේවතාවිය වන වීනස් දෙවඟනගේ සංකේතය ගැහැනිය හැදින්වීමට යොදාගනී.<ref>Jose A. Fadul. ''Encyclopedia of Theory & Practice in Psychotherapy & Counseling'' p. 337</ref> == ජීව විද්‍යාව == [[ගොනුව:Scheme_female_reproductive_system-en.svg|දකුණ|thumb|ස්ත්‍රී ප්‍රජනන පද්ධතිය]] [[ගොනුව:Sky_spectral_karyotype.png|දකුණ|thumb|Spectral karyotype of a human female]] [[ගොනුව:Human_anatomy.jpg|alt=Photograph of an adult female human, with an adult male for comparison. Note that both models have partially shaved body hair.|වම|thumb|වැඩුනු ගැහැනියකගේ හා පිරිමියකුගේ ඡායාරූප සංසංදනය.දෙදෙනාගේම සිරුරේ රෝම ඉවත්කර ඇත. ]] ජීව විද්‍යාත්මකව ගැහැනියට ස්ත්‍රී ප්‍රජනන පද්ධතියට අයත් අවයව පිහිටයි.කලලයක් දරා සිටීම හා එය පොෂණය කර මෙලොවට බිහිවීම හා එසේ බිහිවූ දරුවාට කිරි දී පොෂණය කිරීම හා සමාජයට අනුගත කිරීම යන කාර්‍ය රැසක් ගැහැනිය විසින් සිදුකරයි.ගැහැනු දරුවකු හා පිරිමි දරුවකු උපතේදී ලිංගික අවයව පරික්ෂා කිරීමෙන් මිස වෙනත් බාහිර ලක්ෂණ අනුව ලිංගිකත්වය හඳුනාගත නොහැකිය.එහෙත් ඇය ක්‍රමයෙන් වැඩිවියට පත්වන විට ක්‍රමයෙන් ද්වී ලිංගික ලක්ෂණ ඇතිවේ.ද්වී ලිංගික ලක්ෂණ මතුවීම ආසන්න වශයෙන් වයස අවුරුදු 10-13 අතර කාලය තුල සිදුවේ.මුලින්ම ඇයට ප්‍රථම ඔපස්වීම මෙම කාලය තුල සිදුවන අතර ඒ සමගම ද්වී ලිංගික ලක්ෂණ ඇතිවීම සිදුවේ.එවන් ද්වී ලිංගික ලක්ෂණ ලෙස කලවා අත් ගොබ මහත්වීම,පියයුරු වර්ධනයවීම,උකුල පළල් වීම, ලිංගේන්ද්‍රිය විශාලවීම,කිහිලි හා ලිංගේන්ද්‍රිය අවට රෝම වැවීම,යෝනි ස්‍රාව ඇතිවීම දැක්විය හැක.මෙසේ ද්වී ලිංගික ලක්ෂණ ඇතිවීම මගින් ඇය නව ජනිතයන්ට ජීවය ලබාදීමට සුදුසු තත්වයේ පසුවන බව පෙන්වයි.මෙම ද්වී ලිංගික ලක්ෂණ ඊස්ට්‍රජන් හෝමොනයේ ක්‍රියාකාරීත්වය නිසා ඇතිවේ.අර්ථවය ආරම්භ වීමත් සමග සංසේචනය නොවූ ඩිම්බ පිටවීම මාසිකව සිදුවේ.ලිංගිකව පරිණතවූ ගැහැනියක් හා පුරුෂයෙකු අතර ඇතිවන ලිංගික සංසර්ගයේදී පුරුෂයාගේ ශිශ්නයෙන් පිටවන ශුක්‍රාණු යෝනි මාර්ගය හරහා පැලෝපීය නාලවෙත ගමන්කර ඩිම්බයක් හා සංසේචනයවී ගර්භාෂයේ තැන්පත්වී ක්‍රමයෙන් වර්ධනයවී නව ජනිතයෙකු ලොවට බිහිවේ. ස්ත්‍රීන්ගේ බාහිර ලිංගික අවයවය ලෙස යෝනිය හඳුන්වයි.යොනි තොල් භගමණිය හා යෝනි විවරය ලිංගික සංසර්ගයේදී වැදගත්වේ.යෝනිය පුරුෂ ලිංගය ඇතුලු කිරීමේදී මෙන්ම දරු ප්‍රසූතියකදී ප්‍රසාරණය වීමේ හැකියාව පවතී. මිනිසා ක්ඹීරපායි සතකු බැවින් දරු ප්‍රසූතියෙන් පසු ළදරුවා විසින් කිරි උරාබීම සිදුකරයි.අනෙකුත් ක්ෂීරපායි සතුන්ගේ මෙන් දරු උපතින් පසු පියයුරු විශාල වීමක් ගැහැනිය තුලද දැකිය හැක.මෙම පියයුරු විශාලව වැඩීම ලිංගික දැරියක් මල්වරවීමෙන් ඇරඹේ.දරු ප්‍රසූතියෙන් පසු ඉතා හොදින් පියයුරු වැඩේ.මෙමගින් අලුත උපන් දරුවාට කිරි උරාබීම පහසු කරවයි.මීට අමතරව ලිංගික තෘප්තිය ලබාගත හැකි ස්ථානයක් ලෙසද පියයුරු ඉතා වැදගත්වේ.ස්ත්‍රී පුරුෂයන් වෙන් කොට හඳුනා ගැනීමටද පියයුරු වැදගත්වේ.පුරුෂයන්හටද නිසිලෙස නොවැඩුනු අසම්පූර්ණ පියයුරු දැකිය හැකිය.එහෙත් එම පියයුරු මගින් කිසි ලෙසකින් කිරි නිපදවීම සිදු නොවේ. පුද්ගලයෙකුගේ ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය තීරනය වන්නේ ඩිම්බයක් හා ශුක්‍රාණුවත් අතර ඇතිවන සංසේචනයේදීමය.මිනිස් ශුක්‍රාණුවක හා ඩිම්බයක වර්ණ දේහ 23 බැගින් ඇත.මෙම වර්ණ දේහ සංසේචනයෙන් පසු 48ක් බවට පත්වේ.මවු පාර්ශවයෙන් ලැබෙන වර්ණ දේහයක අඩංගු වන්නේ X වර්ගයට අයත් වර්ණ දේහ පමණය.පිය පාර්ශවයෙන් ලැබෙන ශුක්‍රාණුවක X හෝ Y වර්ගයට අයත් වර්ණ දේහ පිහිටා තිබිය හැක.ඒ අනුව X වර්ණ දේහ දෙකක් එක්වීමෙන් ගැහැණු දරුවකු බිහිවේ.වර්ණ දේහ යුගල XY ලෙස එක්වුව හොත් පිරිමි දරුවකු බිහිවේ.ඒ අනුව උපත ලබන දරුවා කුමන ලිංගයට අයත් වන්නේද යන්න තීරනය වන්නේ පිය පාර්ශවයෙන් ලැබෙන වර්ණ දේහය මතයි. මවගෙන් හා පියාගෙන් ලැබෙන වර්ණ දේහවල අඩංගු ජාන තුල ඇති DNA අනු මිගින් නව ජනිතයාගේ ස්වරූපය තීරනය වෙයි.DNA මගින් පුද්ගල ස්වභාවය තීරනය කිරීමේදී පිය පාර්ෂවයට වඩා වැඩි වටිනාකමක්මවු පාර්ශවයට ලැබේ.එයට හේතුව නම් මවු පාර්ශවයෙන් ලැබෙන මක්‍රොෙකාන්ඩීය DNA අනු වෙනස් නොවී පැවතීමයි.ඒ අනුව යම් මානව වර්ගයක පූර්වජකයන් කෙසේද යන්න තීරනය කිරීමට මානව විද්‍යාඥයන් විසින් මයික්‍රොෙකාන්ඩීය DNA පරීක්ෂණය යොදාගනී. [[ගොනුව:11-stages-womanhood-1840s.jpg|වම|thumb|ගැහැනියකගේ ජීවන චක්‍රය]] ආයු අපේක්ෂාව අනුව පිරිමියාට වැඩි ආයු කාලයක් ස්ත්‍රිය ගතකරයි.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> [[ප්‍රවේණි විද්‍යාව|genetics]] (redundant and varied [[ජාන|genes]] present on sex chromosomes in women); sociology (such as the fact that women are not expected in most modern nations to perform military service); [[සෞඛ්‍යය|health]]-impacting choices (such as [[සියදිවි නසාගැනීම|suicide]] or the use of cigarettes, and alcohol); the presence of the female hormone estrogen, which has a cardioprotective effect in premenopausal women; and the effect of high levels of androgens in men. Out of the total human population in 2015, there were 101.8 men for every 100 women.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> [[ගොනුව:Lactancia_bebe_aire_libre.jpg|thumb|දරුවකුට කිරි දෙන මවක්]] Girls' bodies undergo gradual changes during puberty, analogous to but distinct from those experienced by boys. Puberty is the process of physical changes by which a child's [[මිනිස් සිරුර|body]] matures into an adult body capable of sexual reproduction to enable fertilisation. It is initiated by hormonal signals from the brain to the gonads-either the ovaries or the [[වෘෂණ කෝෂය|testes]]. In response to the signals, the gonads produce hormones that stimulate libido and the growth, function, and transformation of the brain, bones, muscle, [[ලේ|blood]], skin, hair, breasts, and sexual organs. Physical growth—height and weight—accelerates in the first half of puberty and is completed when the child has developed an adult body. Until the maturation of their reproductive capabilities, the pre-pubertal, physical differences between boys and girls are the genitalia, the penis and the vagina. Puberty is a process that usually takes place between the ages 10–16, but these ages differ from girl to girl. The major landmark of girls' puberty is menarche, the onset of menstruation, which occurs on average between ages 12–13.<ref name="Tanner">(Tanner, 1990).</ref><ref name="U.S. menarche">{{cite journal|vauthors=Anderson SE, Dallal GE, Must A|title=Relative weight and race influence average age at menarche: results from two nationally representative surveys of US girls studied 25 years apart|journal=Pediatrics|volume=111|issue=4 Pt 1|pages=844–50|date=April 2003|pmid=12671122|doi=10.1542/peds.111.4.844}}</ref><ref name="Canadian menarche">{{Cite journal|year=2010|title=Age at menarche in Canada: results from the National Longitudinal Survey of Children & Youth|journal=BMC Public Health|volume=10|page=736|publisher=BMC Public Health|pmid=21110899|PMID=21110899|pmc=3001737|PMC=3001737|doi=10.1186/1471-2458-10-736|DOI=10.1186/1471-2458-10-736}}</ref><ref name="UK menarche">{{Cite journal|last=Hamilton-Fairley|first=Diana|title=Obstetrics and Gynaecology|url=http://vstudentworld.yolasite.com/resources/final_yr/gynae_obs/Hamilton%20Fairley%20Obstetrics%20and%20Gynaecology%20Lecture%20Notes%202%20Ed.pdf|edition=Second|publisher=Blackwell Publishing|access-date=2018-01-11|archive-date=2013-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20131209051838/http://vstudentworld.yolasite.com/resources/final_yr/gynae_obs/Hamilton%20Fairley%20Obstetrics%20and%20Gynaecology%20Lecture%20Notes%202%20Ed.pdf|url-status=dead}}</ref> Most girls go through menarche and are then able to become pregnant and bear children.<ref>Menarche and menstruation are absent in many of the intersex and transgender conditions mentioned above and also in [//en.wikipedia.org/wiki/Primary_amenorrhea primary amenorrhea].</ref> This generally requires internal fertilization of her eggs with the sperm of a man through [[ලිංගික සංසර්ගය|sexual intercourse]], though artificial insemination or the surgical implantation of an existing embryo is also possible (see reproductive technology). The study of female reproduction and [[ලිංගික ඉන්ද්‍රියන්|reproductive organs]] is called gynaecology.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> == සෞඛ්‍ය == [[ගොනුව:Pregnancy_26_weeks_1.jpg|thumb|ගැබිනි මවක්]] Women's health refers to health issues specific to human female anatomy. There are some diseases that primarily affect women, such as lupus. Also, there are some gender-related illnesses that are found more frequently or exclusively in women, e.g., breast cancer, cervical cancer, or ovarian cancer. Women and men may have different symptoms of an illness and may also respond to medical treatment differently. This area of medical research is studied by gender-based medicine.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> The issue of women's health has been taken up by many [[ස්ත්‍රි වාදය|feminists]], especially where reproductive health is concerned. Women's health is positioned within a wider body of knowledge cited by, amongst others, the [[ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය|World Health Organisation]], which places importance on gender as a social determinant of health.<ref>http://www.who.int/social_determinants</ref> Maternal mortality or maternal death is defined by [[ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය|WHO]] as "the death of a woman while pregnant or within 42 days of termination of pregnancy, irrespective of the duration and site of the pregnancy, from any cause related to or aggravated by the pregnancy or its management but not from accidental or incidental causes."<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> About 99% of maternal deaths occur in developing countries. More than half of them occur in sub-Saharan Africa and almost one third in [[දකුණු ආසියාව|South Asia]]. The main causes of maternal mortality are severe bleeding (mostly bleeding after childbirth), infections (usually after childbirth), pre-eclampsia and eclampsia, unsafe abortion, and pregnancy complications from [[මැලේරියාව|malaria]] and [[ඒඩ්ස්|HIV/AIDS]].<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> Most European countries, Australia, as well as Japan and Singapore are very safe in regard to childbirth, while Sub-Saharan countries are the most dangerous.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> == ප්‍රජනන අයිතිය හා නිදහස == [[ගොනුව:Sterilization_states.jpg|thumb|A poster from a 1921 eugenics conference displays the U.S. states that had implemented sterilization legislation]] Reproductive rights are legal rights and freedoms relating to [[මානව ප්‍රජනනය|reproduction]] and reproductive health. The International Federation of Gynecology and Obstetrics has stated that:<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> : (...) the human rights of women include their right to have control over and decide freely and responsibly on matters related to their sexuality, including sexual and reproductive health, free of coercion, discrimination and violence. Equal relationships between women and men in matters of sexual relations and reproduction, including full respect for the integrity of the person, require mutual respect, consent and shared responsibility for sexual behavior and its consequences. Violations of reproductive rights include forced pregnancy, forced sterilization and forced abortion. Forced sterilization was practiced during the first half of the 20th century by many Western countries. Forced sterilization and forced abortion are reported to be currently practiced in countries such as [[උස්බෙකිස්ථානය|Uzbekistan]] and China.<ref>{{Cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/magazine-17612550|title=Uzbekistan's policy of secretly sterilising women|date=12 April 2012|work=BBC News}}</ref><ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref><ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref><ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-china-18435126|title=China forced abortion photo sparks outrage|date=14 June 2012|work=BBC News}}</ref><ref>{{Citation |title=සංරක්ෂිත පිටපත |url=http://www.hrnk.org/uploads/pdfs/HRNK_HiddenGulag2_Web_5-18.pdf |access-date=2018-01-11 |archive-date=2015-03-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150313045221/http://www.hrnk.org/uploads/pdfs/HRNK_HiddenGulag2_Web_5-18.pdf }}</ref> The lack of adequate laws on sexual violence combined with the lack of access to [[උපත් පාලනය|contraception]] and/or [[ගබ්සාව|abortion]] are a cause of enforced pregnancy (see pregnancy from rape).{{තහවුරු​ කරන්න}} == සංස්කෘතිය == [[ගොනුව:Weaving_profile.jpg|thumb|A woman weaving. [[රෙදිපිළි|Textile]] work is traditionally and historically a female occupation in many cultures.]] In many [[ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගය|prehistoric]] cultures, women assumed a particular cultural role. In hunter-gatherer societies, women were generally the gatherers of plant foods, small animal foods and fish, while men hunted meat from large animals.{{තහවුරු​ කරන්න}} In more recent history, gender roles have changed greatly. Originally, starting at a young age, aspirations occupationally are typically veered towards specific directions according to gender.<ref>{{Cite book|last=Sharpe|last1=Sharpe|first1=S.|first=S.|date=1976|title=Just like a Girl|location=London|publisher=Penguin}}</ref> Traditionally, middle class women were involved in domestic tasks emphasizing child care. For poorer women, especially working class women, although this often remained an ideal,{{Specify|date=February 2007}} economic necessity compelled them to seek employment outside the home. Many of the occupations that were available to them were lower in pay than those available to men.{{තහවුරු​ කරන්න}} As changes in the labor market for women came about, availability of employment changed from only "dirty", long hour factory jobs to "cleaner", more respectable office jobs where more education was demanded, women's participation in the U.S. labor force rose from 6% in 1900 to 23% in 1923. These shifts in the labor force led to changes in the attitudes of women at work, allowing for the revolution which resulted in women becoming career and education oriented.{{තහවුරු​ කරන්න}} [[ගොනුව:WomanFactory1940s.jpg|thumb|During [[දෙවන ලෝක යුද්ධය|World War II]], some women performed roles which would otherwise have been considered male jobs by the culture of the time]] In the 1970s, many female academics, including scientists, avoided having children. However, throughout the 1980s, institutions tried to equalize conditions for men and women in the workplace. However, the inequalities at home stumped women's opportunities to succeed as far as men. Professional women are still responsible for domestic labor and child care. As people would say, they have a "double burden" which does not allow them the time and energy to succeed in their careers. Furthermore, though there has been an increase in the endorsement of egalitarian gender roles in the home by both women and men, a recent research study showed that women focused on issues of morality, fairness, and well-being, while men focused on social conventions.<ref>Gere, J., & Helwig, C. C. (2012). Young adults' attitudes and reasoning about gender oles in the family context. "Psychology of Women Quarterly, 36", 301-313. doi: [http://pwq.sagepub.com/ 10.1177/0361684312444272]</ref> Until the early 20th century, U.S. women's colleges required their women faculty members to remain single, on the grounds that a woman could not carry on two full-time professions at once. According to Schiebinger, "Being a scientist and a wife and a mother is a burden in society that expects women more often than men to put family ahead of career." (pg. 93).<ref>{{Cite book|last=Schiebinger|first=Londa|year=1999|title=Has Feminism Changed Science? : Science and Private Life|pages=92–103|location=Cambridge|publisher=Harvard University Press}}</ref> Movements advocate equality of opportunity for both sexes and equal rights irrespective of gender. Through a combination of [[ආර්ථික විද්‍යාව|economic]] changes and the efforts of the [[ස්ත්‍රි වාදය|feminist]] movement,{{Specify|date=May 2007}} in recent decades women in many societies now have access to careers beyond the traditional homemaker. Although a greater number of women are seeking higher education, salaries are often less than those of men. CBS News claimed in 2005 that in the United States women who are ages 30 to 44 and hold a university degree make 62 percent of what similarly qualified men do, a lower rate than in all but three of the 19 countries for which numbers are available. Some Western nations with greater inequity in pay are Germany, New Zealand and Switzerland.<ref>{{Cite news|url=http://www.cbsnews.com/stories/2005/09/13/national/main838207_page2.shtml?tag=contentMain;contentBody|title=U.S. Education Slips In Rankings|date=13 September 2005|work=CBS News}}</ref> === කාන්තාවන්ට එරෙහි ප්‍රචණ්ඩත්වය === [[ගොනුව:Campaign_road_sign_against_female_genital_mutilation_(cropped).jpg|thumb|ලිංග ඡෙදනයට එරෙහි අදහස් පළකරන පොස්ටරයක්]] [[ගොනුව:Torturing_and_execution_of_witches_in_medieval_miniature.jpg|thumb|මයාකාරියන් ගිනිතබා මරා දැමීම]] [[ගොනුව:Chinese_girl_from_one_of_the_Japanese_Army's_'comfort_battalions'.jpg|thumb| A young ethnic Chinese woman from one of the Imperial Japanese Army's "comfort battalions" is interviewed by an Allied officer.]] The [[එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය|UN]] Declaration on the Elimination of Violence against Women defines "violence against women" as:<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref>{{Cquote|any act of gender-based violence that results in, or is likely to result in, physical, sexual or mental harm or suffering to women, including threats of such acts, coercion or arbitrary deprivation of liberty, whether occurring in public or in private life.}}and identifies three forms of such violence: that which occurs ''in the family'', that which occurs ''within the general community'', and that which is perpetrated or condoned ''by the State''. It also states that "''violence against women is a manifestation of historically unequal power relations between men and women''".<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> Violence against women remains a widespread problem, fueled, especially outside the West, by patriarchal social values, lack of adequate laws, and lack of enforcement of existing laws. Social norms that exist in many parts of the world hinder progress towards protecting women from violence. For example, according to surveys by UNICEF, the percentage of women aged 15–49 who think that a husband is justified in hitting or beating his wife under certain circumstances is as high as 90% in [[ඇෆ්ගනිස්තානය|Afghanistan]] and [[ජෝර්දානය|Jordan]], 87% in [[මාලි|Mali]], 86% in Guinea and [[නැගෙනහිර ටිමෝරය|Timor-Leste]], 81% in [[ලාඕසය|Laos]], and 80% in the Central African Republic.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> A 2010 survey conducted by the Pew Research Center found that stoning as a punishment for adultery was supported by 82% of respondents in [[ඊජිප්තුව|Egypt]] and [[පාකිස්ථානය|Pakistan]], 70% in [[ජෝර්දානය|Jordan]], 56% Nigeria, and 42% in [[ඉන්දුනීසියාව|Indonesia]].<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> Specific forms of violence that affect women include [[ස්ත්‍රී ප්‍රජනකාංග ඡේදනය|female genital mutilation]], sex trafficking, forced prostitution, forced marriage, rape, sexual harassment, honor killings, acid throwing, and dowry related violence. Governments can be complicit in violence against women, for instance through practices such as stoning (as punishment for adultery). There have also been many forms of violence against women which have been prevalent historically, notably the burning of witches, the sacrifice of widows (such as [[සති (සිරිත)|sati]]) and foot binding. The prosecution of women accused of witchcraft has a long tradition, for example witch trials in the early modern period (between the 15th and 18th centuries) were common in Europe and in the European colonies in North America. Today, there remain regions of the world (such as parts of Sub-Saharan Africa, rural North India, and Papua New Guinea) where belief in witchcraft is held by many people, and women accused of being witches are subjected to serious violence.<ref>http://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1129&context=djcil#H2N1</ref><ref>{{Citation |title=සංරක්ෂිත පිටපත |url=http://www.mrc.ac.za/crime/witchhunts.pdf |access-date=2018-01-11 |archive-date=2017-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170506125641/http://www.mrc.ac.za/crime/witchhunts.pdf }}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-21363894|title=Woman burned alive for 'sorcery' in Papua New Guinea|date=7 February 2013|work=BBC News}}</ref> In addition, there are also countries which have criminal legislation against the practice of witchcraft. In [[සවුදි අරාබියාව|Saudi Arabia]], witchcraft remains a crime punishable by death, and in 2011 the country beheaded a woman for 'witchcraft and sorcery'.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://edition.cnn.com/2011/12/13/world/meast/saudi-arabia-beheading/|title=Saudi woman beheaded for 'witchcraft and sorcery' - CNN.com|date=14 December 2011|work=CNN}}</ref> It is also the case that certain forms of violence against women have been recognized as criminal offenses only during recent decades, and are not universally prohibited, in that many countries continue to allow them. This is especially the case with marital rape.<ref>In 2006, the UN Secretary-General's ''In-depth study on all forms of violence against women'' found that (pg 113): "Marital rape may be prosecuted in at least 104 States. Of these, 32 have made marital rape a specific criminal offence, while the remaining 74 do not exempt marital rape from general rape provisions. Marital rape is not a prosecutable offence in at least 53 States. Four States criminalize marital rape only when the spouses are judicially separated. Four States are considering legislation that would allow marital rape to be prosecuted."[https://www.un.org/womenwatch/daw/vaw/publications/English%20Study.pdf]</ref><ref>In [//en.wikipedia.org/wiki/England_and_Wales England and Wales], marital rape was made illegal in 1991. The views of Sir Matthew Hale, a 17th-century jurist, published in ''The History of the Pleas of the Crown (1736)'', stated that a husband cannot be guilty of the rape of his wife because the wife "''hath given up herself in this kind to her husband, which she cannot retract''"; in England and Wales this would remain law for more than 250 years, until it was abolished by the [//en.wikipedia.org/wiki/Appellate_Committee_of_the_House_of_Lords Appellate Committee of the House of Lords], [http://www.bailii.org/uk/cases/UKHL/1991/12.html in the case of ''R v R'' in 1991.]</ref> In the Western World, there has been a trend towards ensuring gender equality within [[විවාහය|marriage]] and prosecuting [[ගෘහස්ථ ප්‍රචණ්ඩත්වය|domestic violence]], but in many parts of the world women still lose significant legal rights when entering a marriage.<ref>For example, in [//en.wikipedia.org/wiki/Yemen Yemen], marriage regulations state that a wife must obey her husband and must not leave home without his permission.[http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrc/docs/ngos/Yemen%27s%20darkside-discrimination_Yemen_HRC101.pdf] In [//en.wikipedia.org/wiki/Iraq Iraq] husbands have a legal right to "punish" their wives. The criminal code states at Paragraph 41 that there is no crime if an act is committed while exercising a legal right; examples of legal rights include: "The punishment of a wife by her husband, the disciplining by parents and teachers of children under their authority within certain limits prescribed by law or by custom".{{උපන්‍යාස වෙබ්}} In the [//en.wikipedia.org/wiki/Democratic_Republic_of_Congo Democratic Republic of Congo] the Family Code states that the husband is the head of the household; the wife owes her obedience to her husband; a wife has to live with her husband wherever he chooses to live; and wives must have their husbands' authorization to bring a case in court or to initiate other legal proceedings.[https://www.hrw.org/reports/2002/drc/Congo0602-09.htm]</ref> Sexual violence against women greatly increases during times of [[යුද්ධ|war]] and [[යුද්ධ|armed conflict]], during military occupation, or [[ජනවාර්ගික අර්බුදය|ethnic conflicts]]; most often in the form of war rape and sexual slavery. Contemporary examples of sexual violence during war include rape during the Bangladesh Liberation War, rape in the Bosnian War, rape during the Rwandan Genocide, and rape during Second Congo War. In Colombia, the armed conflict has also resulted in increased sexual violence against women.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> Laws and policies on violence against women vary by jurisdiction. In the [[යුරෝපා සංගමය|European Union]], sexual harassment and human trafficking are subject to directives.<ref>Directive 2002/73/EC&nbsp;— equal treatment of 23 September 2002 amending Council Directive 76/207/EEC on the implementation of the principle of equal treatment for men and women as regards access to employment, vocational training and promotion, and working conditions [http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:1976L0207:20021005:EN:PDF]</ref><ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> == විලාසිතා == {{බහුවිධ රූපය|footer=Women's clothing varies highly in different cultures. From left to right: Afghan women wearing [[burqa]]s, Japanese women wearing [[kimono]]s, and German women in casual [[tank top]]s and [[miniskirt]]s.|image1=Women wearing burqa in Kabul.jpg|width1=127|image2=KIMONO GORLS IN TOKYO A.jpg|width2=150|image3=ADAC MX Masters ADAC Promotiongirls.JPG|width3=130}}Women in different parts of the world dress in different ways, with their choices of clothing being influenced by local culture, religious tenets traditions, social norms, and fashion trends, amongst other factors. Different societies have different ideas about [[විළිබිය|modesty]]. However, in many jurisdictions, women's choices in regard to dress are not always free, with laws limiting what they may or may not wear. This is especially the case in regard to Islamic dress. While certain jurisdictions legally mandate such clothing (the wearing of the headscarf), other countries forbid or restrict the wearing of certain hijab attire (such as burqa/covering the face) in public places (one such country is [[ප්‍රංශය|France]] - see French ban on face covering). These laws are highly controversial.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> == පවුල් ජීවිතය == [[ගොනුව:Countriesbyfertilityrate.svg|thumb|300x300පික්|A world map showing countries by total fertility rate (TFR), according to the CIA ''World Factbook''<nowiki/>'s 2015 data. {{col-begin}} {{col-break}} {{legend|#AE23AE|7–8 Children}} {{legend|#FF00FF|6–7 Children}} {{legend|#FF0000|5–6 Children}} {{legend|#FF6600|4–5 Children}} {{col-break}} {{legend|#FFFF00|3–4 Children}} {{legend|#00FF00|2–3 Children}} {{legend|#35B0E3|1–2 Children}} {{legend|#3555E3|0–1 Children}} {{col-end}}]] [[ගොනුව:Percentage of birth to unmarried women, selected countries, 1980 and 2007.png|thumb|Percentage of births to unmarried women, selected countries, 1980 and 2007.<ref name="non_mar1">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/nchs/data/databriefs/db18.htm|title=Changing Patterns of Nonmarital Childbearing in the United States|work=CDC/National Center for Health Statistics|date=May 13, 2009|accessdate=September 24, 2011}}</ref>]] [[ගොනුව:Bhutan_(63774069).jpg|thumb|Mother and child, in [[භූතානය|Bhutan]]]] The total fertility rate (TFR) - the average number of children born to a woman over her lifetime&nbsp;— differs significantly between different regions of the world. In 2016, the highest estimated TFR was in [[නයිජර්|Niger]] (6.62 children born per woman) and the lowest in [[සිංගප්පූරුව|Singapore]] (0.82 children/woman).<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> While most Sub-Saharan African countries have a high TFR, which creates problems due to lack of resources and contributes to overpopulation, most Western countries currently experience a sub replacement fertility rate which may lead to population ageing and population decline. In many parts of the world, there has been a change in family structure over the past few decades. For instance, in the West, there has been a trend of moving away from living arrangements that include the extended family to those which only consist of the nuclear family. There has also been a trend to move from marital fertility to non-marital fertility. Children born outside marriage may be born to cohabiting couples or to single women. While births outside marriage are common and fully accepted in some parts of the world, in other places they are highly stigmatized, with unmarried mothers facing ostracism, including violence from family members, and in extreme cases even honor killings.<ref>https://web.archive.org/web/20130501013343/http://www.mrt-rrt.gov.au/CMSPages/GetFile.aspx?guid=91cf943a-3fa6-4fce-afec-4ab2c2a356fd</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3523123.stm|title=Turkey condemns 'honour killings'|date=1 March 2004|work=BBC News}}</ref> In addition, sex outside marriage remains illegal in many countries (such as Saudi Arabia, Pakistan,<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> Afghanistan,<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref><ref name="travel.state.gov">{{cite web|url=https://travel.state.gov/travel/cis_pa_tw/cis/cis_1142.html|title=Iran|publisher=Travel.state.gov|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130801084310/http://travel.state.gov/travel/cis_pa_tw/cis/cis_1142.html|archivedate=2013-08-01|df=}}</ref> Iran, Kuwait,<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> Maldives,<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> Morocco,<ref>{{Cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-19049000|title=BBC News&nbsp;– Morocco: Should pre-marital sex be legal?|last=Fakim|first=Nora|date=9 August 2012|publisher=BBC}}</ref> Oman,<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> Mauritania,<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> United Arab Emirates,<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/briton-faces-jail-for-sex-on-dubai-beach-863918.html|title=Briton faces jail for sex on Dubai beach&nbsp;– Middle East&nbsp;– World|last=Judd|first=Terri|date=10 July 2008|work=The Independent|location=London}}</ref> Sudan,<ref>{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/2007/06/28/idUSL28849488._CH_.2400|title=Sudan must rewrite rape laws to protect victims|date=28 June 2007|agency=Reuters}}</ref> and Yemen<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref>). The social role of the [[අම්මා|mother]] differs between cultures. In many parts of the world, women with dependent children are expected to stay at home and dedicate all their energy to child raising, while in other places mothers most often return to paid work (see working mother and stay-at-home mother). == ආගම == Particular religious doctrines have specific stipulations relating to gender roles, social and private interaction between the sexes, appropriate dressing attire for women, and various other issues affecting women and their position in society. In many countries, these religious teachings influence the [[අපරාධ නීතිය|criminal law]], or the [[පවුල් නීතිය|family law]] of those jurisdictions (see [[ෂරීආ - ඉස්ලාමීය නීති රීති|Sharia law]], for example). The relation between religion, law and gender equality has been discussed by international organizations.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> == Education == '''Female education''' includes areas of gender equality and access to education, and its connection to the alleviation of poverty. Also involved are the issues of single-sex education and religious education in that the division of education along gender lines as well as religious teachings on education have been traditionally dominant and are still highly relevant in contemporary discussions of educating females as a global consideration. While the feminist movement has certainly promoted the importance of the issues attached to female education the discussion is wide-ranging and by no means narrowly defined. It may include, for example, [[ඒඩ්ස්|HIV/AIDS]] education.^[1] Universal education, meaning state-provided primary and secondary education independent of gender is not yet a global norm, even if it is assumed in most developed countries. In some Western countries, women have surpassed men at many levels of education. For example, in the United States in 2005/2006, women earned 62% of associate degrees, 58% of bachelor's degrees, 60% of master's degrees, and 50% of doctorates.^[2] [[ගොනුව:Bolivia_la_paz_literacy_LOC.jpg|දකුණ|thumb|Women attending an adult literacy class in the El Alto section of La Paz, [[බොලිවියාව|Bolivia]]]] [[ගොනුව:Paula_Khan.jpg|thumb|A female biologist weighs a desert [[කැස්බෑවා|tortoise]] before release]] === සාක්ෂරතාව === World literacy is lower for females than for males. The CIA World Factbook presents an estimate from 2010 which shows that 80% of women are literate, compared to 88.6% of men (aged 15 and over). Literacy rates are lowest in South and West Asia, and in parts of Sub-Saharan Africa.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> The educational gender gap in Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) countries has been reduced over the last 30 years. Younger women today are far more likely to have completed a tertiary qualification: in 19 of the 30 OECD countries, more than twice as many women aged 25 to 34 have completed tertiary education than have women aged 55 to 64. In 21 of 27 OECD countries with comparable data, the number of women graduating from university-level programmes is equal to or exceeds that of men. 15-year-old girls tend to show much higher expectations for their careers than boys of the same age.<ref>[http://www.oecd.org/document/31/0,2340,en_2649_201185_33710751_1_1_1_1,00.html Education Levels Rising in OECD Countries but Low Attainment Still Hampers Some,] [//en.wikipedia.org/wiki/Organisation_for_Economic_Co-operation_and_Development Organisation for Economic Co-operation and Development]<span>, Publication Date: 14 September 2004</span>. Retrieved December 2006.</ref> While women account for more than half of university graduates in several OECD countries, they receive only 30% of tertiary degrees granted in science and engineering fields, and women account for only 25% to 35% of researchers in most OECD countries.<ref>[http://www.oecd.org/document/13/0,2340,en_2649_33703_37682893_1_1_1_1,00.html Women in Scientific Careers: Unleashing the Potential,] [//en.wikipedia.org/wiki/Organisation_for_Economic_Co-operation_and_Development Organisation for Economic Co-operation and Development]<span>, </span>{{ISBN|92-64-02537-5}}<span>, Publication Date: 20 November 2006</span>. Retrieved December 2006.</ref> There is a common misconception that women have still not advanced in achieving academic degrees. According to Margaret Rossiter, a historian of science, women now earn 54 percent of all bachelor's degrees in the United States. However, although there are more women holding bachelor's degrees than men, as the level of education increases, the more men tend to fit the statistics{{පහදන්න|date=August 2014}} instead of women. At the graduate level, women fill 40 percent of the doctorate degrees (31 percent of them being in engineering).<ref>{{Cite book|authors=Eisenhart, A. Margaret; Finkel, Elizabeth|year=2001|title=Women (Still) Need Not Apply:The Gender and Science Reader|pages=13–23|location=New York|publisher=Routledge}}</ref> While to this day women are studying at prestigious universities at the same rate as men,{{පහදන්න|date=August 2014}} they are not being given the same chance to join faculty. Sociologist Harriet Zuckerman has observed that the more prestigious an institute is, the more difficult and time-consuming it will be for women to obtain a faculty position there. In 1989, Harvard University tenured its first woman in chemistry, Cynthia Friend, and in 1992 its first woman in physics, Melissa Franklin. She also observed that women were more likely to hold their first professional positions as instructors and lecturers while men are more likely to work first in tenure positions. According to Smith and Tang, as of 1989, 65 percent of men and only 40 percent of women held tenured positions and only 29 percent of all scientists and engineers employed as assistant professors in four-year colleges and universities were women.<ref>{{Cite book|authors=Brainard, Susanne G.; Carlin, Linda|year=2001|title=A six-year Longitudinal Study of Undergraduate Women in Engineering and Science:The Gender and Science Reader|pages=24–37|location=New York|publisher=Routledge}}</ref> ==== රැකියා ==== In 1992, women earned 9 percent of the PhDs awarded in [[ඉංජිනේරු විද්‍යාව|engineering]], but only one percent of those women became professors.{{තහවුරු​ කරන්න}} In 1995, 11 percent of professors in science and engineering were women. In relation, only 311 deans of engineering schools were women, which is less than 1 percent of the total. Even in [[මනෝවිද්‍යාව|psychology]], a degree in which women earn the majority of PhDs, they hold a significant amount of fewer tenured positions, roughly 19 percent in 1994.<ref>{{Cite book|last=Schiebinger|first=Londa|year=1999|title=Has feminism changed science ?: Meters of Equity|publisher=Cambridge: Harvard University Press}}</ref> == කාන්තා දේශපාලනය == [[ගොනුව:Map3.8Government_Participation_by_Women_compressed.jpg|alt=A world map showing female governmental participation by country, 2010.|වම|thumb|A world map showing female governmental participation by country, 2010]] [[ගොනුව:Angela_Merkel_(2008).jpg|thumb|Angela Merkel has earned the top spot on the ''FORBES'' list of Most Powerful Women In The World for eight of the past 10 years<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref>]] Women are underrepresented in government in most countries. In October 2013, the global average of women in national assemblies was 22%.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> Suffrage is the civil right to [[ඡන්දය ප්‍රකාශකිරීම|vote]]. Women's suffrage in the United States was achieved gradually, first at state and local levels, starting in the late 19th century and early 20th century, and in 1920 women in the US received universal suffrage, with the passage of the Nineteenth Amendment to the United States Constitution. Some Western countries were slow to allow women to vote; notably [[ස්විට්සර්ලන්තය|Switzerland]], where women gained the right to vote in federal elections in 1971, and in the canton of Appenzell Innerrhoden women were granted the right to vote on local issues only in 1991, when the canton was forced to do so by the Federal Supreme Court of Switzerland;<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref><ref>{{උපන්‍යාස වෙබ්}}</ref> and [[ලීච්ටන්ස්ටේන්|Liechtenstein]], in 1984, through a women's suffrage referendum. == කලාව හා සාහිත්‍ය == [[ගොනුව:Franz von Lenbach - Clara Schumann (Pastell 1878).jpg|thumb|German composer Clara Schumann in 1878]] Women have, throughout history, made contributions to science, [[සාහිත්‍යය|literature]] and [[කලාව|art]]. One area where women have been permitted most access historically was that of obstetrics and gynecology (prior to the 18th century, caring for pregnant women in Europe was undertaken by women; from the mid 18th century onwards medical monitoring of pregnant women started to require rigorous formal education, to which women did not generally have access, therefore the practice was largely transferred to men).<ref name="Gelis">Gelis, Jacues. History of Childbirth. Boston: Northern University Press, 1991: 96-98</ref><ref>Bynum, W.F., & Porter, Roy, eds. Companion Encyclopedia of the History of Medicine. London and New York: Routledge, 1993: 1051-1052.</ref> Writing was generally also considered acceptable for upper class women, although achieving success as a female writer in a male dominated world could be very difficult; as a result several women writers adopted a male pen name (e.g. George Sand, George Eliot).{{තහවුරු​ කරන්න}} Women have been composers, songwriters, instrumental performers, [[ගායකයා|singers]], conductors, music scholars, music educators, music critics/music journalists and other musical professions. There are music movements, events and genres related to women, women's issues and [[ස්ත්‍රි වාදය|feminism]]. In the 2010s, while women comprise a significant proportion of popular music and classical music singers, and a significant proportion of songwriters (many of them being singer-songwriters), there are few women record producers, rock critics and rock instrumentalists. Although there have been a huge number of women composers in classical music, from the Medieval period to the present day, women composers are significantly underrepresented in the commonly performed classical music repertoire, music history textbooks and music encyclopedias; for example, in the ''Concise Oxford History of Music'', Clara Schumann is one of the only female composers who is mentioned. Women comprise a significant proportion of instrumental soloists in classical music and the percentage of women in orchestras is increasing. A 2015 article on concerto soloists in major Canadian orchestras, however, indicated that 84% of the soloists with the Orchestre Symphonique de Montreal were men. In 2012, women still made up just 6% of the top-ranked Vienna Philharmonic orchestra. Women are less common as instrumental players in popular music genres such as rock and heavy metal, although there have been a number of notable female instrumentalists and all-female bands. Women are particularly underrepresented in extreme metal genres.<ref>Julian Schaap and Pauwke Berkers. "Grunting Alone? Online Gender Inequality in Extreme Metal Music" in ''Journal of the International Association for the Study of Popular Music''. Vol.4, no.1 (2014) p. 103</ref> Women are also underrepresented in orchestral conducting, music criticism/music journalism, music producing, and sound engineering. While women were discouraged from composing in the 19th century, and there are few women musicologists, women became involved in music education "... to such a degree that women dominated [this field] during the later half of the 19th century and well into the 20th century."<ref name="parlorsongs.com">{{cite web|url=http://parlorsongs.com/issues/2002-9/thismonth/feature.php|title=Women Composers In American Popular Song, Page 1|publisher=Parlorsongs.com|date=1911-03-25|accessdate=2016-01-20}}</ref> According to Jessica Duchen, a music writer for London's ''The Independent'', women musicians in classical music are "... too often judged for their appearances, rather than their talent" and they face pressure "... to look sexy onstage and in photos."<ref name="music.cbc.ca">{{cite web|url=http://music.cbc.ca/#!/blogs/2014/3/Classical-musics-shocking-gender-gap|title=CBC Music|publisher=|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160301002442/http://music.cbc.ca/|archivedate=2016-03-01|df=}}</ref> Duchen states that while "[t]here are women musicians who refuse to play on their looks, ... the ones who do tend to be more materially successful." According to the UK's Radio 3 editor, Edwina Wolstencroft, the classical music industry has long been open to having women in performance or entertainment roles, but women are much less likely to have positions of authority, such as being the leader of an orchestra.<ref name="theguardian.com">{{cite web|author=Jessica Duchen|url=https://www.theguardian.com/music/2015/feb/28/why-male-domination-of-classical-music-might-end|title=Why the male domination of classical music might be coming to an end &#124; Music|publisher=The Guardian|date=|accessdate=2016-01-20}}</ref> In popular music, while there are many women singers recording songs, there are very few women behind the audio console acting as music producers, the individuals who direct and manage the recording process.<ref name="ReferenceB">{{Cite journal|last=Ncube|first=Rosina|date=September 2013|title=Sounding Off: Why So Few Women In Audio?|url=http://www.soundonsound.com/sos/sep13/articles/sounding-off-0913.htm|journal=Sound on Sound}}</ref> ''''''== මේවාත් බලන්න == * Se x ssgent * Lists of wom esexn '''Medical:''' * Feminine psychology * Gender differences '''Dynamics:''' * Femininity * Feminization (sociology) * Matriarchy * [[නාරිද්වේෂය|Misogyny]] * Mitochondrial Eve * Sexism * Women as theological figures * Women in science '''Political:''' * Gender studies * Womyn * List of female explorers and travelers * Women in space == References == {{Reflist|30em}} 0o83a11fez3wcrc433l60i1r03p04p8 0 82079 749348 469496 2025-06-16T11:03:10Z 2402:4000:B10E:78F9:1848:A6C1:AD9A:CB74 749348 wikitext text/x-wiki මුර්දු නිරූපා බිදුශිනි මැතිනිය 4z63dcxdx8ydh9mszrcbvncztau5oho 0 85435 749110 680754 2025-06-16T05:24:25Z InternetArchiveBot 63598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 749110 wikitext text/x-wiki {{Infobox medical condition (new) | name = Dermatitis | synonyms = Eczema | image = Dermatitis2015.jpg | caption = A moderate case of dermatitis of the hands | field = [[Dermatology]] | symptoms = [[Itch]]iness, [[erythema|red skin]], rash<ref name="Ned2012" /> | complications = [[Skin infection]]<ref name=NIH2013/> | onset = Childhood<ref name=Ned2012/><ref name=NIH2013/> | duration = | causes = [[Atopic dermatitis]], [[allergic contact dermatitis]], [[irritant contact dermatitis]], [[stasis dermatitis]]<ref name=Ned2012/><ref name=NIH2013/> | risks = | diagnosis = Based on symptom<ref name=Ned2012/> | differential = [[Scabies]], [[psoriasis]], [[dermatitis herpetiformis]], [[lichen simplex chronicus]]<ref>{{cite book|last1=Ferri|first1=Fred F.|title=Ferri's differential diagnosis : a practical guide to the differential diagnosis of symptoms, signs, and clinical disorders|date=2010|publisher=Elsevier/Mosby|location=Philadelphia, PA|isbn=978-0323076999|page=Chapter D|edition=2nd}}</ref> | prevention = | treatment = [[Moisturizers]], [[steroid]] creams, [[antihistamine]]s<ref name=NIH2013/><ref name=Mc2012/> | medication = | prognosis = | frequency = 245 million (2015)<ref name=GBD2015Pre/> | deaths = }} <!-- Definition and symptoms --> '''චර්ම ප්‍රදාහය''', '''Dermatitis''', එසේත් නැත්නම් '''eczema''' යනු [[Human skin|සම]] මත [[inflammation]] ඇතිකිරීමට හේතුවන රෝග කාණ්ඩයක් වේ.<ref name=Ned2012>{{cite book|last1=Nedorost|first1=Susan T.|title=Generalized Dermatitis in Clinical Practice|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=9781447128977|pages=1–3, 9, 13–14|url=https://books.google.ca/books?id=egXPtnc4lssC&lpg=PP1&pg=PA1|date=2012|access-date=29 July 2016|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160815233710/https://books.google.ca/books?id=egXPtnc4lssC&lpg=PP1&pg=PA1|archive-date=15 August 2016|df=dmy-all}}</ref> == මූලශ්‍ර == {{Reflist|refs= <ref name=NIH2013>{{cite web|title=Handout on Health: Atopic Dermatitis (A type of eczema)|url=http://www.niams.nih.gov/health_info/Atopic_Dermatitis/default.asp|website=NIAMS|access-date=29 July 2016|date=May 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150530092344/http://www.niams.nih.gov/Health_Info/Atopic_Dermatitis/default.asp|archive-date=30 May 2015|df=dmy-all}} </ref> <ref name=Mc2012>{{cite journal | vauthors = McAleer MA, Flohr C, Irvine AD | title = Management of difficult and severe eczema in childhood | journal = BMJ | volume = 345 | pages = e4770 | date = July 2012 | pmid = 22826585 | doi = 10.1136/bmj.e4770 | url = http://www.tara.tcd.ie/bitstream/2262/75991/1/PMID%2022826585%20Difficult%20and%20severe%20AD%20in%20childhood.pdf | hdl = 2262/75991 | access-date = 2020-04-25 | archive-date = 2021-02-17 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210217144954/http://www.tara.tcd.ie/bitstream/handle/2262/75991/PMID | url-status = dead }}</ref> <ref name=GBD2015Pre>{{cite journal | vauthors = Vos T, Allen C, Arora M, Barber RM, Bhutta ZA, Brown A, etal | collaboration = GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators | title = Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015 | journal = Lancet | volume = 388 | issue = 10053 | pages = 1545–1602 | date = October 2016 | pmid = 27733282 | pmc = 5055577 | doi = 10.1016/S0140-6736(16)31678-6 }} </ref> }} == භාහිර සබැඳි == {{Medical condition classification and resources | ICD10 = {{ICD10|L|20||l|20}}-{{ICD10|L|30||l|20}} | ICD9 = {{ICD9|692}} | ICDO = | OMIM = 603165 | MedlinePlus = 000853 | eMedicineSubj = Derm | eMedicineTopic = 38 | eMedicine_mult = {{eMedicine2|Ped|2567}} | MeshID = D004485 }} {{Wiktionary}} {{Commons}} * {{dmoz|Health/Conditions_and_Diseases/Skin_Disorders/Eczema/}} {{Diseases of the skin and subcutaneous tissue}} {{Authority control}} [[ප්‍රවර්ගය:ස්වයං ප්‍රතිශක්තිකරණ රෝග]] [[Category:Eczema| ]] [[Category:Steroid-responsive inflammatory conditions]] [[Category:RTTEM]] 3y942a3iyp3mhjve9mybjwqp2ireske 0 91542 749106 591697 2025-06-16T03:52:27Z InternetArchiveBot 63598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 749106 wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = කාදම්බොරී | image = Kadambari_film_poster.jpg | alt = | caption = චිත්‍රපට පෝස්ටරය | native_name = <!--(for non-English films: film's name in its native language)--> | director = <!-- or: |directors = -->[[සුමන් ඝෝෂ් (අධ්‍යක්ෂක)|සුමන් ඝෝෂ්]] | producer = <!-- or: |producers = --> | writer = <!-- or: |writers = -->[[සුමන් ඝෝෂ් (අධ්‍යක්ෂක)|සුමන් ඝෝෂ්]] | screenplay = | story = | based_on = <!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --> | starring = [[#චරිත නිරූපණය|පහළ බලන්න]] | narrator = <!-- or: |narrators = --> | music = [[බික්‍රම් ඝෝෂ්]] | cinematography = බරුණ් මුඛර්ජී | editing = සුජයි දත්ත රායි | studio = <!-- or: |production_companies = --> | distributor = <!-- or: |distributors = --> | released = {{film date|df=yes|2015|05|08|ඉන්දියාව}} | runtime = 87 මිනිත්තු | country = ඉන්දියාව | language = බෙංගාලි | budget = | gross = <!--(please use condensed and rounded values, e.g. "£11.6 million" not "£11,586,221")--> }} '''''කාදම්බරී''''' (2015) යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ [[සුමන් ඝෝෂ් (අධ්‍යක්ෂක)|සුමන් ඝෝෂ්]] විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද සහ රාකේශ් සිංහ් විසින් නිෂ්පාදනය කරන ලද [[බෙංගාලි භාෂාව|බෙංගාලි]] චිත්‍රපටයකි. මෙම චිත්‍රපටයේ සංගීත අධ්‍යක්ෂණය සිදුකරන ලද්දේ [[බික්‍රම් ඝෝෂ්]] විසිනි. මෙය [[රබීන්ද්‍රනාථ් ඨාකූර්]]ගේ නෑනණ්ඩිය වූ [[කාදම්බරී දේවී]]ගේ චරිතාපදානය වන අතර, [[කොංකොනා සේන් ශර්මා]] සහ [[පරම්බ්‍රත චැටර්ජී]] මෙහි ප්‍රධාන චරිත නිරූපණය සිදුකරති.<ref name="Indian Express Konkona">{{cite news|title=Konkona plays Kadambari Debi in Suman Ghosh's film|url=http://indianexpress.com/article/entertainment/screen/konkona-plays-kadambari-debi-in-suman-ghoshs-film/|accessdate=4 January 2016|work=The Indian Express|date=28 November 2014}}</ref><ref name="The Times of India review">{{cite news|title=Kadambari Movie Review|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bengali/movie-reviews/Kadambari/movie-review/47284899.cms|accessdate=28 March 2019|newspaper=The Times of India|date=20 April 2016|first=Upam|last=Buzarbaruah}}</ref><ref name=BDNews>{{cite news|title='কাদম্বরী': রবি জীবনের ধ্রুবতারা যখন পর্দায়|url=http://bangla.bdnews24.com/glitz/article1007110.bdnews|accessdate=4 January 2016|work=bdnews24|archive-date=27 November 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151127153158/http://bangla.bdnews24.com/glitz/article1007110.bdnews|url-status=dead}}</ref><ref name="ABP Suman Ghosh interview">{{cite news|title=Kadambari film|url=http://archives.anandabazar.com/archive/1130802/2ananda-plus2.html|accessdate=4 January 2016|work=Anandabazar Patrika|archive-date=4 March 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304080033/http://archives.anandabazar.com/archive/1130802/2ananda-plus2.html|url-status=dead}}</ref> == චරිත නිරූපණය == * [[කොංකොනා සේන් ශර්මා]], [[කාදම්බරී දේවී]] ලෙස * [[පරම්බ්‍රත චැටර්ජී]], [[රබීන්ද්‍රනාථ් ඨාකූර්]] ලෙස * [[කෞශික් සේන්]], [[ජ්‍යෝතිරින්ද්‍රනාථ් ඨාකූර්]] ලෙස * [[තිතාස් භෞමික්]], [[ඥානදානන්දිනී දේවී]] ලෙස * [[සංජොයි නාග්]], [[දේබේන්ද්‍රනාථ් ඨාකූර්]] ලෙස * [[ශ්‍රීකාන්තෝ ආචාර්ය]], [[සත්‍යේන්ද්‍රනාථ් ඨාකූර්]] ලෙස *[[ශ්‍රීලේඛා මිත්‍රා]], [[බිනෝදිනී දාසි]] ලෙස == ආශ්‍රේයයන් == {{reflist}} == බාහිර සබැඳි == * {{IMDb title|4658786}} [[Category:සියදිවි නසාගැනීම පිළිබඳ චිත්‍රපට]] [[Category:ඉන්දියානු චිත්‍රපට]] [[Category:2010 දශකයේ බෙංගාලි-භාෂා චිත්‍රපට]] 0yoobn9mr3q3zcsoos6h8763o7m78u5 0 93022 749016 713751 2025-06-15T16:23:50Z 212.104.231.175 /* රංගණය */ 749016 wikitext text/x-wiki {{මුඛ්‍ය ඡේදය නොමැත|date=අගෝස්තු 2024}} {{Infobox television | image = https://community.weddingguide.lk/wp-content/uploads/2021/05/Kiya-Denna-Adare-Tharam.jpg | image_alt = | caption = <ref>https://youtu.be/bDnR6f8D-Yk</ref> | genre = [[රොමාන්තික ටෙලිනාට්‍ය]] | writer = මහේෂ් රත්සර මද්දුම ආරච්චි | director = ධනුෂ්ක රත්නායක | starring = {{plainlist| * [[ශලනි තාරකා]] * සචින් ලියනගේ * සචින්තනී කෞෂල්‍යා * විශ්ව කොඩිකාර * විල්සන් ගුණරත්න * දුලීකා මාරපන * ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න * මීනා කුමාරි * යශ් වීරසිංහ }} | country = ශ්‍රී ලංකාව | language = සිංහල | num_seasons = 1 | num_episodes = 310 (2022-08-15 දිනට) | producer = SUMMER CREATIONS | runtime = මිනිත්තු 19 - මිනිත්තු 24 | channel = සිරස TV | first_aired = {{Start date|2021|05|10|df=yes}} }} ==රංගණය== * ස්නේහා ලෙස [[ශලනි තාරකා]] * නිර්වාන් හා අනුත්තර ලෙස [[සචින් ලියනගේ]] * සෙබස්තියන් ලෙස ශාන්ත ගාල්ලගේ * ආයුෂ් ලෙස විශ්ව කොඩිකාර * රොඩ්නි ලෙස විල්සන් ගුණරත්න * අයිරා ලෙස [[දුලීකා මාරපන]] (2021.May - 2022.Feb) / ධනුෂ්කා ඉරෝෂනී (2022.March - Present) * ලින්කන් ලෙස [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] * රසාදරී ලෙස මීනා කුමාරි * අනර්ඝ ලෙස [[යශ් වීරසිංහ]] * වසන්ත ලෙස ගයාන් වික්‍රමතිලක * දිගැසි ලෙස සචින්තනි * මිනායා ලෙස පහන්දි නෙතාරා * ලුකා ලෙස ඉෂාර මධුෂාන් * චිට්ටි ආච්චි ලෙස මෙලනි අසෝකා * ස්නේහාගේ මිතුරියක් ලෙස ලසඳුනි ජයවර්ධන * හේමාල් ලෙස මිලින්ද සඳරුවන් * යෙහෙනි ලෙස ඉසුරින්දි පියසේකර * සමන්ද්නී ලෙස ඉසන්කා අබේසේකර * නදුන් ලෙස චරිත් මධුරංග * රානුල්‍යා ලෙස හංසනි නිසංසලා * රුචී ලෙස තත්සරණි පියුමිකා * මලීෂා ලෙස සිල්වියා සෙනෙවිරත්න {{ප්‍රවර්ගකරණය අවැසි පිටු|date=අගෝස්තු 2024}} gevtlaqvh5lnhdvuv69775ybhzrktb4 749017 749016 2025-06-15T16:24:59Z 212.104.231.175 /* රංගණය */ 749017 wikitext text/x-wiki {{මුඛ්‍ය ඡේදය නොමැත|date=අගෝස්තු 2024}} {{Infobox television | image = https://community.weddingguide.lk/wp-content/uploads/2021/05/Kiya-Denna-Adare-Tharam.jpg | image_alt = | caption = <ref>https://youtu.be/bDnR6f8D-Yk</ref> | genre = [[රොමාන්තික ටෙලිනාට්‍ය]] | writer = මහේෂ් රත්සර මද්දුම ආරච්චි | director = ධනුෂ්ක රත්නායක | starring = {{plainlist| * [[ශලනි තාරකා]] * සචින් ලියනගේ * සචින්තනී කෞෂල්‍යා * විශ්ව කොඩිකාර * විල්සන් ගුණරත්න * දුලීකා මාරපන * ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න * මීනා කුමාරි * යශ් වීරසිංහ }} | country = ශ්‍රී ලංකාව | language = සිංහල | num_seasons = 1 | num_episodes = 310 (2022-08-15 දිනට) | producer = SUMMER CREATIONS | runtime = මිනිත්තු 19 - මිනිත්තු 24 | channel = සිරස TV | first_aired = {{Start date|2021|05|10|df=yes}} }} ==රංගණය== * ස්නේහා ලෙස [[ශලනි තාරකා]] * නිර්වාන් හා අනුත්තර ලෙස [[සචින් ලියනගේ]] * සෙබස්තියන් ලෙස ශාන්ත ගාල්ලගේ * ආයුෂ් ලෙස විශ්ව කොඩිකාර * රොඩ්නි ලෙස විල්සන් ගුණරත්න * අයිරා ලෙස [[දුලීකා මාරපන]] (2021.May - 2022.Feb) / ධනුෂ්කා ඉරෝෂනී (2022.March - Present) * ලින්කන් ලෙස [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] * රසාදරී ලෙස මීනා කුමාරි * අනර්ඝ ලෙස යශ් වීරසිංහ * වසන්ත ලෙස ගයාන් වික්‍රමතිලක * දිගැසි ලෙස සචින්තනි * මිනායා ලෙස පහන්දි නෙතාරා * ලුකා ලෙස ඉෂාර මධුෂාන් * චිට්ටි ආච්චි ලෙස මෙලනි අසෝකා * ස්නේහාගේ මිතුරියක් ලෙස ලසඳුනි ජයවර්ධන * හේමාල් ලෙස මිලින්ද සඳරුවන් * යෙහෙනි ලෙස ඉසුරින්දි පියසේකර * සමන්ද්නී ලෙස ඉසන්කා අබේසේකර * නදුන් ලෙස චරිත් මධුරංග * රානුල්‍යා ලෙස හංසනි නිසංසලා * රුචී ලෙස තත්සරණි පියුමිකා * මලීෂා ලෙස සිල්වියා සෙනෙවිරත්න {{ප්‍රවර්ගකරණය අවැසි පිටු|date=අගෝස්තු 2024}} m0ylzlokf4e4flrgh7w8hryebofhfoe 749018 749017 2025-06-15T16:26:13Z 212.104.231.175 /* රංගණය */ 749018 wikitext text/x-wiki {{මුඛ්‍ය ඡේදය නොමැත|date=අගෝස්තු 2024}} {{Infobox television | image = https://community.weddingguide.lk/wp-content/uploads/2021/05/Kiya-Denna-Adare-Tharam.jpg | image_alt = | caption = <ref>https://youtu.be/bDnR6f8D-Yk</ref> | genre = [[රොමාන්තික ටෙලිනාට්‍ය]] | writer = මහේෂ් රත්සර මද්දුම ආරච්චි | director = ධනුෂ්ක රත්නායක | starring = {{plainlist| * [[ශලනි තාරකා]] * සචින් ලියනගේ * සචින්තනී කෞෂල්‍යා * විශ්ව කොඩිකාර * විල්සන් ගුණරත්න * දුලීකා මාරපන * ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න * මීනා කුමාරි * යශ් වීරසිංහ }} | country = ශ්‍රී ලංකාව | language = සිංහල | num_seasons = 1 | num_episodes = 310 (2022-08-15 දිනට) | producer = SUMMER CREATIONS | runtime = මිනිත්තු 19 - මිනිත්තු 24 | channel = සිරස TV | first_aired = {{Start date|2021|05|10|df=yes}} }} ==රංගණය== * [[ශලනි තාරකා]] * [[සචින් ලියනගේ]] * ශාන්ත ගාල්ලගේ * විශ්ව කොඩිකාර * විල්සන් ගුණරත්න * [[දුලීකා මාරපන]] (2021.May - 2022.Feb) / ධනුෂ්කා ඉරෝෂනී (2022.March - Present) * [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] * මීනා කුමාරි * යශ් වීරසිංහ * වසන්ත ලෙස ගයාන් වික්‍රමතිලක * දිගැසි ලෙස සචින්තනි * මිනායා ලෙස පහන්දි නෙතාරා * ලුකා ලෙස ඉෂාර මධුෂාන් * චිට්ටි ආච්චි ලෙස මෙලනි අසෝකා * ස්නේහාගේ මිතුරියක් ලෙස ලසඳුනි ජයවර්ධන * හේමාල් ලෙස මිලින්ද සඳරුවන් * යෙහෙනි ලෙස ඉසුරින්දි පියසේකර * සමන්ද්නී ලෙස ඉසන්කා අබේසේකර * නදුන් ලෙස චරිත් මධුරංග * රානුල්‍යා ලෙස හංසනි නිසංසලා * රුචී ලෙස තත්සරණි පියුමිකා * මලීෂා ලෙස සිල්වියා සෙනෙවිරත්න {{ප්‍රවර්ගකරණය අවැසි පිටු|date=අගෝස්තු 2024}} 55z79aeb8elhsrdl6yrenknfghrhbcn 749020 749018 2025-06-15T16:31:03Z 212.104.231.126 /* රංගණය */ 749020 wikitext text/x-wiki {{මුඛ්‍ය ඡේදය නොමැත|date=අගෝස්තු 2024}} {{Infobox television | image = https://community.weddingguide.lk/wp-content/uploads/2021/05/Kiya-Denna-Adare-Tharam.jpg | image_alt = | caption = <ref>https://youtu.be/bDnR6f8D-Yk</ref> | genre = [[රොමාන්තික ටෙලිනාට්‍ය]] | writer = මහේෂ් රත්සර මද්දුම ආරච්චි | director = ධනුෂ්ක රත්නායක | starring = {{plainlist| * [[ශලනි තාරකා]] * සචින් ලියනගේ * සචින්තනී කෞෂල්‍යා * විශ්ව කොඩිකාර * විල්සන් ගුණරත්න * දුලීකා මාරපන * ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න * මීනා කුමාරි * යශ් වීරසිංහ }} | country = ශ්‍රී ලංකාව | language = සිංහල | num_seasons = 1 | num_episodes = 310 (2022-08-15 දිනට) | producer = SUMMER CREATIONS | runtime = මිනිත්තු 19 - මිනිත්තු 24 | channel = සිරස TV | first_aired = {{Start date|2021|05|10|df=yes}} }} ==රංගණය== * [[ශලනි තාරකා]] * [[සචින් ලියනගේ]] * ශාන්ත ගාල්ලගේ * විශ්ව කොඩිකාර * විල්සන් ගුණරත්න * [[දුලීකා මාරපන]] (2021.May - 2022.Feb) / ධනුෂ්කා ඉරෝෂනී (2022.March - Present) * [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] * මීනා කුමාරි * යශ් වීරසිංහ * ගයාන් වික්‍රමතිලක * සචින්තනි * පහන්දි නෙතාරා * ඉෂාර මධුෂාන් * මෙලනි අසෝකා * ලසඳුනි ජයවර්ධන * මිලින්ද සඳරුවන් * ඉසුරින්දි පියසේකර * ඉසන්කා අබේසේකර * චරිත් මධුරංග * හංසනි නිසංසලා * තත්සරණි පියුමිකා * සිල්වියා සෙනෙවිරත්න {{ප්‍රවර්ගකරණය අවැසි පිටු|date=අගෝස්තු 2024}} mxpz1p6dosl76ll87ebnq5787dus8tx 749021 749020 2025-06-15T16:31:34Z 212.104.231.126 /* රංගණය */ 749021 wikitext text/x-wiki {{මුඛ්‍ය ඡේදය නොමැත|date=අගෝස්තු 2024}} {{Infobox television | image = https://community.weddingguide.lk/wp-content/uploads/2021/05/Kiya-Denna-Adare-Tharam.jpg | image_alt = | caption = <ref>https://youtu.be/bDnR6f8D-Yk</ref> | genre = [[රොමාන්තික ටෙලිනාට්‍ය]] | writer = මහේෂ් රත්සර මද්දුම ආරච්චි | director = ධනුෂ්ක රත්නායක | starring = {{plainlist| * [[ශලනි තාරකා]] * සචින් ලියනගේ * සචින්තනී කෞෂල්‍යා * විශ්ව කොඩිකාර * විල්සන් ගුණරත්න * දුලීකා මාරපන * ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න * මීනා කුමාරි * යශ් වීරසිංහ }} | country = ශ්‍රී ලංකාව | language = සිංහල | num_seasons = 1 | num_episodes = 310 (2022-08-15 දිනට) | producer = SUMMER CREATIONS | runtime = මිනිත්තු 19 - මිනිත්තු 24 | channel = සිරස TV | first_aired = {{Start date|2021|05|10|df=yes}} }} ==රංගණය== * [[ශලනි තාරකා]] * [[සචින් ලියනගේ]] * ශාන්ත ගාල්ලගේ * විශ්ව කොඩිකාර * විල්සන් ගුණරත්න * [[දුලීකා මාරපන]] (2021.May - 2022.Feb) / ධනුෂ්කා ඉරෝෂනී (2022.March - Present) * [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] * මීනා කුමාරි * යශ් වීරසිංහ * ගයාන් වික්‍රමතිලක * සචින්තනි * පහන්දි නෙතාරා * ඉෂාර මධුෂාන් * මෙලනි අසෝකා * ලසඳුනි ජයවර්ධන * මිලින්ද සඳරුවන් * ඉසුරින්දි පියසේකර * ඉසන්කා අබේසේකර * චරිත් මධුරංග * හංසනි නිසංසලා * තත්සරණි පියුමිකා * සිල්වියා සෙනෙවිරත්න dpob0mafutt3u5w76kz2xt3hm2jn2qv 749023 749021 2025-06-15T16:33:05Z 212.104.231.126 /* රංගණය */ 749023 wikitext text/x-wiki {{මුඛ්‍ය ඡේදය නොමැත|date=අගෝස්තු 2024}} {{Infobox television | image = https://community.weddingguide.lk/wp-content/uploads/2021/05/Kiya-Denna-Adare-Tharam.jpg | image_alt = | caption = <ref>https://youtu.be/bDnR6f8D-Yk</ref> | genre = [[රොමාන්තික ටෙලිනාට්‍ය]] | writer = මහේෂ් රත්සර මද්දුම ආරච්චි | director = ධනුෂ්ක රත්නායක | starring = {{plainlist| * [[ශලනි තාරකා]] * සචින් ලියනගේ * සචින්තනී කෞෂල්‍යා * විශ්ව කොඩිකාර * විල්සන් ගුණරත්න * දුලීකා මාරපන * ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න * මීනා කුමාරි * යශ් වීරසිංහ }} | country = ශ්‍රී ලංකාව | language = සිංහල | num_seasons = 1 | num_episodes = 310 (2022-08-15 දිනට) | producer = SUMMER CREATIONS | runtime = මිනිත්තු 19 - මිනිත්තු 24 | channel = සිරස TV | first_aired = {{Start date|2021|05|10|df=yes}} }} ==රංගණය== * [[ශලනි තාරකා]] * [[සචින් ලියනගේ]] * ශාන්ත ගාල්ලගේ * විශ්ව කොඩිකාර * විල්සන් ගුණරත්න * [[දුලීකා මාරපන]] (2021.May - 2022.Feb) / ධනුෂ්කා ඉරෝෂනී (2022.March - Present) * [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] * මීනා කුමාරි * යශ් වීරසිංහ * ගයාන් වික්‍රමතිලක * සචින්තනි කෞෂලයා * පහන්දි නෙතාරා * ඉෂාර මධුෂාන් * මෙලනි අසෝකා * ලසඳුනි ජයවර්ධන * මිලින්ද සඳරුවන් * ඉසුරින්දි පියසේකර * ඉසන්කා අබේසේකර * චරිත් මධුරංග * හංසනි නිසංසලා * තත්සරණි පියුමිකා * සිල්වියා සෙනෙවිරත්න 8qc5c8jbzavo2gdoelcghpjshdt48qc 0 93076 749102 748386 2025-06-16T02:46:09Z Isyhans 72007 749102 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව පුද්ගලයා | name = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් <br> Asanga Priyamantha Peiris | image = [[ගොනුව:Asanga Priyamantha Peiris.jpg|150px]] | image_size = | alt = | caption = | birth_name = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් | birth_date = {{birth date and age|1978|05|06}} | birth_place = [[මොරටුව]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | death_date = | death_place = | death_cause = | other_names = | education = | occupation = {{hlist|ගායක|ලී කැටයම් ශිල්පී}}<!--Please do not add any more occupations to the list, it is long enough already--> | spouse = | children = | mother = | father = | relatives = | awards = | website = | module = {{Infobox musical artist | embed = yes | instrument = ගායක | genre = <!--These music genres are all sourced under the section #Musical themes and genres-->{{hlist|පොප්||ඉන්දියානු රාගධාරී}} | years_active = 1989 – වර්තමානය | label = {{hlist|සාගර||නිල්වලා|}} | associated_acts = }} | signature = }} '''අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස්''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගායකයෙක් වේ. 1944 දී මොරටුවේ උපත ලැබු ඔහු 90,2000 දශක වල ඉතා ජනප්‍රිය ගායකයකි. ''සෙනෙහසකට අරුතක්'', ''සඳ නාවත්'', ''මගේ දරු පැටව්'', ''සඳ දිය දෙවුණ සේ'', ''කඳුළු හුරතල්'' ඔහුගේ ජනප්‍රිය ගීත කිහිපයකි.<ref> {{cite news |last1= |first1= |title= රසිකයාට ඇහෙන්න දැනෙන්න ගායනා කරන්න ඕන |url= https://am.lk/2014-05-29-09-30-04/item/62196-2021-07-27-09-22-32 |accessdate=10 November 2024 |work= Asian Mirror |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref><ref> {{cite news |last1= |first1= |title= අවුරුදු 30ක කලා ජීවිතය |url= https://gossip.hirufm.lk/16404/2017/07/asanka-priyamantha-piris-article.html |accessdate=10 November 2024 |work= Hiru FM Gossip |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref> ==ගීත ලැයිස්තුව == ඇල්බම අනුව පෙලගස්වා ඇත.<ref> {{cite news |last1= |first1= |title= අවුරුදු 30ක කලා ජීවිතය |url= https://gossip.hirufm.lk/16404/2017/07/asanka-priyamantha-piris-article.html |accessdate=10 November 2024 |work= Hiru FM Gossip |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref> ===හිරු විකසිත වී === {{Track listing | headline = '''හිරු විකසිත වී''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 37:51 | title1 = හිරු හැපී හඩන සයුරේ | length1 = 3:24 | lyrics1 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music1 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title2 = ‍අදුරට හුරුවු දෑසේ | length2 = 3:39 | lyrics2 = ප්‍රනීත් අභයසුන්දර | music2 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title3 = සෙනෙහසකට අරුතක් | length3 = 3:42 | lyrics3 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music3 = මහින්ද බණ්ඩාර | title4 = ලැබුනත් නෙත් යුග | length4 = 4:48 | lyrics4 = උපාලි ජයලත් | music4 = නන්දන ලියනගේ | title5 = සාගර වෙරළේ | length5 = 3:00 | lyrics5 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music5 = අජිත් ජයවීර | title6 = හිරු විකසිත වී | length6 = 5:09 | lyrics6 = උපාලි ජයලත් | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = ඔබ මා එදා රැඳුනු (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length7 = 3:40 | lyrics7 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music7 = [[අමරසිරි පීරිස්]] | title8 = සඳ මෝදුවෙලා | length8 = 3:26 | lyrics8 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music8 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title9 = සුන්දරයි කියා සිතු | length9 = 3:19 | lyrics9 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = නුපුරුදු ඔබ දුටු | length10 = 3:37 | lyrics10 = උපාලි ජයලත් | music10 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === ඉරබටු තරුවේ === {{Track listing | headline = '''ඉරබටු තරුවේ''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 40:20 | title1 = සඳ එබෙන්නෙපා | length1 = 3:59 | lyrics1 = උපුල් ශාන්ත සන්නස්ගල | music1 = සරත් ද අල්විස් | title2 = ‍ඔබේ ඇසේ කඳුලු | length2 = 3:10 | lyrics2 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music2 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title3 = ඈත වන ‍පෙතින් | length3 = 3:55 | lyrics3 = ප්‍රණිත් අභයසුන්දර | music3 = මහිංද බණ්ඩාර | title4 = සොදුරු උදෑසන | length4 = 3:48 | lyrics4 = අරුණ කිත්සිරි | music4 = මහිංද බණ්ඩාර | title5 = පැහැසර අරණක | length5 = 4:45 | lyrics5 = නිලාර් එන්. කාසිම් | music5 = සමන්ත පෙරේරා | title6 = අහස උසට | length6 = 4:01 | lyrics6 = උපාලි ජයලත් | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = අඩ සඳ නලලේ | length7 = 2:44 | lyrics7 = සුනිල් ආර් ගමගේ | music7 = අජිත් ජයවීර | title8 = සඳ දිය දෙවුණ සේ (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length8 = 5:04 | lyrics8 = නිලාර් එන් කාසිම් | music8 = සමන්ත පෙරේරා | title9 = සුනිල් නුවන් විදා | length9 = 3:17 | lyrics9 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music9 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title10 = කුමුදාකරේ | length10 = 4:06 | lyrics10 = හේමසිරි හල්පිට | music10 = සරත් ද අල්විස් }} ===ආලවන්ත ඇස්=== {{Track listing | headline = '''හිරු විකසිත වී''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 54:58 | title1 = හිටි හැටියේ | length1 = 3:07 | lyrics1 = නිලාර් ඒන් කාසිම් | music1 = සමන්ත පෙරේරා | title2 = ‍රීදි නම් රිදී | length2 = 3:35 | lyrics2 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music2 = සුනිල් දයානන්ද කෝණාර | title3 = මරණ මංචකේ | length3 = 4:10 | lyrics3 = උපාලි ජයලත් | music3 = නන්දන ලියනගේ | title4 = කිවියරානන් මමයි | length4 = 3:38 | lyrics4 = යසනාත් ධම්මික බණ්ඩාර | music4 = මහිංද බණ්ඩාර | title5 = සීත රෑක නීල අම්බරේ (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length5 = 3:58 | lyrics5 = බණ්ඩාර ඇහැලියගොඩ | music5 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title6 = මා පුතුනේ | length6 = 2:58 | lyrics6 = | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = ඉදිකඩ පැන | length7 = 3:40 | lyrics7 = ලලිත් රෝහණ | music7 = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් | title8 = කෙම්බිම් සොයනා | length8 = 4:24 | lyrics8 = පමිත ලියනගේ | music8 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title9 = සසර පුරුද්දක් | length9 = 4:43 | lyrics9 = ශ්‍රියන්ත රෝහණ | music9 = නන්දන ලියන‌ගේ | title10 = රතු වෙලා ඇයි | length10 = 4:38 | lyrics10 = සමන් චන්ද්‍රනාත් වීරසිංහ | music10 = ස්ටැන්ලි පීරිස් | title11 = මං විතරයි | length11 = 3:12 | lyrics11 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music11 = සමන්ත පෙරේරා | title12 = මට ඇරුනේ නැති | length12 = 3:31 | lyrics12 = හෙක්ටර් විජේසිරි | music12 = මහිංද බණ්ඩාර }} === සඳ දෙව්දුව === {{Track listing | headline = '''සඳ දෙව්දුව''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://rateyourmusic.com/release/album/asanka_priyamantha_peiris/sanda_devuduwa.p/</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 64:25 | title1 = නුඹේ සිනා | length1 = 3:27 | lyrics1 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music1 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title2 = ‍කඳුළු හුරතල් | length2 = 3:56 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = සීතල මීදුමේ | length3 = 4:09 | lyrics3 = චන්න ජයනාත් | music3 = ස්ටැන්ලි පීරීස් | title4 = සඳසේ නිලම්බරේ | length4 = 4:30 | lyrics4 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music4 = ස්ටැන්ලි පීරීස් | title5 = සඳ නාවත් | length5 = 4:18 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = ජයසිරි අමරසේකර | title6 = සුසානයක නොදැවී | length6 = 3:44 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = අඳුර ඉකි බිදින (යුග - නිරෝෂා විරාජිනි) | length7 = 3:31 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = සිකුරා නළල් තලේ | length8 = 3:27 | lyrics8 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music8 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title9 = මුදුන් වෙලා සිත | length9 = 3:56 | lyrics9 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = රන්මැණිකේ | length10 = 3:54 | lyrics10 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music10 = නවරත්න ගමගේ | title11 = සිහින තොටින් | length11 = 3:32 | lyrics11 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music11 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title12 = කිරිල්ලියෝ | length12 = 3:10 | lyrics12 = නිලාර් ඒන්. කාසිම් | music12 = සමන්ත පෙරේරා | title13 = දර්ශණි | length13 = 3:43 | lyrics13 = උපාලි ජයලත් | music13 = නන්දන ලියනගේ | title14 = ගීතයක් සේ | length14 = 3:44 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title15 = සුරංගනාවෝ | length15 = 3:57 | lyrics15 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music15 = සරත් ද අල්විස් | title16 = කවියක් වී | length16 = 3:50 | lyrics16 = ලලිත් වසන්ත | music16 = ජයසිරි අමරසේකර | title17 = හුදකලා විරාමයයි | length17 = 3:37 | lyrics17 = ලලිත් වසන්ත | music17 = ජයසිරි අමරසේකර }} === සුවඳ අසපුව === {{Track listing | headline = '''සුවඳ අසපුව''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1:05:12 | title1 = රතු රෝස පැලේ | length1 = 4:45 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍කවියක් වගේ | length2 = 3:49 | lyrics2 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music2 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title3 = මගේ දරු පැටව් | length3 = 4:19 | lyrics3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title4 = හෙන්දිරික්කා මල් (යුග - සුභානී හර්ෂනී මුතුකුමාරණ) | length4 = 3:59 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = මල් පොහොට්ටුවක් | length5 = 4:11 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = ජයසිරි අමරසේකර | title6 = මට මගේ පාඩුවේ | length6 = 3:17 | lyrics6 = චන්න ජයනාත් | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = රෑ කුමාරි මල් | length7 = 3:42 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = මට සමාවෙයන් | length8 = 4:07 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = සිල් සුවඳ අසපුවේ | length9 = 4:30 | lyrics9 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = උදේ හවා මල් | length10 = 3:40 | lyrics10 = ලලිත් වසන්ත | music10 = ජයසිරි අමරසේකර | title11 = සීගිරි අප්සරාව | length11 = 3:40 | lyrics11 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music11 = ඒච්.ඒම් ජයවර්ධන | title12 = පලඳවන්න බෑ | length12 = 3:42 | lyrics12 = චන්න ජයනාත් | music12 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title13 = අවසරයි කියාලා | length13 = 3:40 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = වලාකුළු තවමත් | length14 = 3:59 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = නන්දන ලියනගේ | title15 = අටපෙතියා මල | length15 = 4:02 | lyrics15 = චන්න ජයනාත් | music15 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title16 = නුඹේ ලිහිණි සිත | length16 = 3:57 | lyrics16 = වසන්ත කුමාර කොබවක | music16 = මිල්ටන් පීරිස් }} === කඳුළු අහංකාරයි=== {{Track listing | headline = '''කඳුළු අහංකාරයි''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://open.spotify.com/album/64GdYyOvzlfrR202tAzOMG</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 55:58 | title1 = වෙන්වෙන්න | length1 = 3:49 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍අනේ මහත්තයෝ | length2 = 4:37 | lyrics2 = චන්න ජයනාත් | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = දයාබරව කඳුළු | length3 = 4:06 | lyrics3 = චන්න ජයනාත් | music3 = ජයසිරි අමරසේකර | title4 = කඳුළු අහංකාරයි | length4 = 3:39 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = පුංචි පුතා | length5 = 3:55 | lyrics5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title6 = අවජාතක වී ඉපදුනාට | length6 = 3:43 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = බහිරව කන්දේ | length7 = 4:04 | lyrics7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title8 = සිරි මහ බෝධියෙන් | length8 = 4:04 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title9 = පුංචි හැඩකාරියේ | length9 = 3:48 | lyrics9 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music9 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title10 = ගැලු දිය කඳ | length10 = 4:01 | lyrics10 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music10 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title11 = බුදු බව අත්වෙයි | length11 = 4:33 | lyrics11 = ලලිත් වසන්ත | music11 = ජයසිරි අමරසේකර | title12 = සමාව දෙන්නම් | length12 = 4:25 | lyrics12 = චන්න ජයනාත් | music12 = ජයසිරි අමරසේකර | title13 = සියඹලා මලක් | length13 = 3:34 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title14 = දීපාවලි දාට | length14 = 3:39 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === රෝස ⁣දෙකම්මුල් === {{Track listing | headline = '''රෝස ⁣දෙකම්මුල්''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1:04:06 | title1 = ඔය රෝස දෙකම්මුල් | length1 = 4:22 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍මගේ පණ ටික | length2 = 3:55 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = කඳුළු ගින්දර | length3 = 4:14 | lyrics3 = ලලිත් වසන්ත | music3 = ජයසිරි අමරසේකර | title4 = සඳක් කඳුලක් | length4 = 4:29 | lyrics4 = චන්න ජයනාත් | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = බාල හාමිනේ | length5 = 4:04 | lyrics5 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music5 = ජෝර්ජ් සේනානායක | title6 = දකින්න ආසයි | length6 = 3:26 | lyrics6 = කැළුම් පාලිත මහීරත්න | music6 = නවරත්න ගමගේ | title7 = සරසවි යන්නට | length7 = 4:03 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = ජයසිරි අමරසේකර | title8 = යහනින් යහනට | length8 = 3:13 | lyrics8 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music8 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title9 = ලොකු ළමයෙක් | length9 = 3:33 | lyrics9 = චන්න ජයනාත් | music9 = ජයසිරි අමරසේකර | title10 = බලි රූප රූප | length10 = 3:59 | lyrics10 = ලලිත් වසන්ත | music10 = ජයසිරි අමරසේකර | title11 = කලා වැව් වතුරේ | length11 = 3:44 | lyrics11 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music11 = මහින්ද බණ්ඩාර | title12 = ඔත්පල වෙලා හිටපු | length12 = 4:16 | lyrics12 = ලලිත් වසන්ත | music12 = ජයසිරි අමරසේකර | title13 = වන්දනාවේ අම්මා ගියා | length13 = 4:53 | lyrics13 = ලලිත් වසන්ත | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = සංසාරේ වන්දනාව | length14 = 3:48 | lyrics14 = චන්න ජයනාත් | music14 = ජයසිරි අමරසේකර | title15 = මිලාන මලක | length15 = 4:23 | lyrics15 = චන්න ජයනාත් | music15 = ජයසිරි අමරසේකර | title16 = පින්සල අරගෙන | length16 = 3:39 | lyrics16 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music16 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === කඳුළු සමනලයෙක් === {{Track listing | headline = '''කඳුළු සමනලයෙක්''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://www.deezer.com/en/album/722243661</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1.00.18 | title1 = සෙනෙහස කවියක් | length1 = 3:49 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍කඳුළු සමනලයෙක් | length2 = 3:58 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = අපේ තාත්තා | length3 = 4:01 | lyrics3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title4 = තහනම් කල සෙනෙහස | length4 = 3:45 | lyrics4 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music4 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title5 = වාන් දමන | length5 = 3:56 | lyrics5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title6 = එකමත් එක | length6 = 3:15 | lyrics6 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music6 = සරත් ද අල්විස් | title7 = අහස උඩින් | length7 = 3:54 | lyrics7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title8 = උපන් දිනේ | length8 = 3:36 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = වහින්නට වගේ | length9 = 3:33 | lyrics9 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music9 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title10 = කෑල තුරු අරා | length10 = 3:44 | lyrics10 = යුනානි රේණුකා | music10 = ප්‍රියාන් පතිරණ | title11 = අනේ සුවඳ මලකට | length11 = 3:34 | lyrics11 = චන්න ජයනාත් | music11 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title12 = අන්ද මන්ද | length12 = 4:02 | lyrics12 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music12 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title13 = පූජා වේවා | length13 = 3:43 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = කතාකරන මගේ | length14 = 3:59 | lyrics14 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music14 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title15 = ලිප ගිනි නිවලා | length15 = 4:17 | lyrics15 = යුනානි රේණුකා | music15 = ප්‍රියාන් පතිරණ | title16 = රෝද හතරේ මාලිගාව | length16 = 3:07 | lyrics16 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music16 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා }} === නිල් ඉඳුවර === {{Track listing | headline = '''නිල් ඉඳුවර''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://open.spotify.com/album/12SJ9Q1DJGX0xgWSqYT22O</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 51:13 | title1 = සඳ එළිය | length1 = 4:31 | lyrics1 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | music1 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title2 = ‍වෙඩි හඩක් නැති | length2 = 4:10 | lyrics2 = [[චන්න ජයනාත්]] | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = ගොළු දරුවෙක් | length3 = 3:51 | lyrics3 = සත්‍යජිත් ලක්මාල් | music3 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title4 = සිහින සඳ රෑ | length4 = 2:55 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = තරු පිපෙන | length5 = 4:08 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = තනුජ සංජය හේරත් | title6 = කඳුළු උල්පතකි | length6 = 2:50 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = දේදුන්න වගේ | length7 = 3:25 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = දුක දන්න නිසයි | length8 = 3:33 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = ඔය ඇස් දෙක | length9 = 3:32 | lyrics9 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music9 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title10 = තිලකයක් ඇති | length10 = 4:06 | lyrics10 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music10 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title11 = කඳුළු ඇවිදින් | length11 = 3:33 | lyrics11 = ලලිත් වසන්ත | music11 = තනුජ සංජය හේරත් | title12 = මේ මල් ඇස් | length12 = 3:12 | lyrics12 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music12 = සරත් ද අල්විස් | title13 = කලපුවේ දිය | length13 = 4:23 | lyrics13 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music13 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title14 = සුපතල මාගම් රුහුණේ | length14 = 3:17 | lyrics14 = තලගල රත්න ශ්‍රී කුරුප්පු | music14 = නවරත්න ගමගේ }} === සඳ හාමිනේ === {{Track listing | headline = '''සඳ හාමිනේ''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 59:24 | title1 = සඳ හාමිනේ | length1 = 4:25 | lyrics1 = පද්මා ජයසිංහ | music1 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title2 = ‍අහඹු කෙටි පණිවිඩයක් | length2 = 4:13 | lyrics2 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music2 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title3 = හතර වරිගයම | length3 = 3:59 | lyrics3 = තුන්කම ප‍ඤ්ඤාලංකාර හිමි | music3 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title4 = පිනි වැස්සක් | length4 = 3:50 | lyrics4 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music4 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title5 = දස මසක් | length5 = 3:14 | lyrics5 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music5 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title6 = පෙර පෙම්වතියේ | length6 = 3:53 | lyrics6 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music6 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title7 = විත්ති කූඩුවේ | length7 = 2:54 | lyrics7 = පද්මා ජයසිංහ | music7 = සුසිල් අමරසේන | title8 = මේ කඳුළු බින්දු | length8 = 3:13 | lyrics8 = කවිකීර්ති හිමි | music8 = නවරත්න ගමගේ | title9 = පිටු එකිනෙක | length9 = 4:13 | lyrics9 = ප්‍රසන්න ප්‍රනාන්දු | music9 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title10 = ලැව් ගිනි කද | length10 = 3:45 | lyrics10 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music10 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title11 = ගල් බෝරේ | length11 = 3:13 | lyrics11 = ලාල් මුහන්දිරම් | music11 = නවරත්න ගමගේ | title12 = කෝපි මල් | length12 = 4:24 | lyrics12 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music12 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title13 = සඳ නිසල රාත්‍රිය | length13 = 2:57 | lyrics13 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music13 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title14 = සංසාරේ මුණගැසිච්ච | length14 = 3:32 | lyrics14 = කවිකීර්ති හිමි | music14 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title15 = මීට කලින් අප | length15 = 4:07 | lyrics15 = ශාන්ත දේශබන්දු | music15 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title16 = ඔබ මගේම විතරමයි | length16 = 3:25 | lyrics16 = [[සුනිල් ආරියරත්න]] | music16 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ }} === වෙනත් ගීත === * දමායන්නට දෙයක් නෑ * මම මවාගනිමි * පුංචි දොහේම * ආදරෙයි මං * ඇතුල් හිතේ ==මූලාශ්‍ර== {{reflist}} {{Sinhala music}} [[ප්‍රවර්ගය:චරිත කතා]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ලාංකික සිංහලයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික ගායකයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:සිංහල ගායකයෝ]] 2incl1neflpfslebnr4125hhnlgwas9 749103 749102 2025-06-16T02:48:18Z Isyhans 72007 749103 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව පුද්ගලයා | name = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් <br> Asanga Priyamantha Peiris | image = [[ගොනුව:Asanga Priyamantha Peiris.jpg|150px]] | image_size = | alt = | caption = | birth_name = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් | birth_date = {{birth date and age|1978|05|06}} | birth_place = [[මොරටුව]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | death_date = | death_place = | death_cause = | other_names = | education = | occupation = {{hlist|ගායක|ලී කැටයම් ශිල්පී}}<!--Please do not add any more occupations to the list, it is long enough already--> | spouse = | children = | mother = | father = | relatives = | awards = | website = | module = {{Infobox musical artist | embed = yes | instrument = ගායක | genre = <!--These music genres are all sourced under the section #Musical themes and genres-->{{hlist|පොප්||ඉන්දියානු රාගධාරී}} | years_active = 1989 – වර්තමානය | label = {{hlist|සාගර||නිල්වලා|}} | associated_acts = }} | signature = }} '''අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස්''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගායකයෙක් වේ. 1944 දී මොරටුවේ උපත ලැබු ඔහු 90,2000 දශක වල ඉතා ජනප්‍රිය ගායකයකි. ''සෙනෙහසකට අරුතක්'', ''සඳ නාවත්'', ''මගේ දරු පැටව්'', ''සඳ දිය දෙවුණ සේ'', ''කඳුළු හුරතල්'', ''නුපුරුදු ඔබ දුටු'', ''හුදෙකලා විරාමයේදී'' ආදී ඔහුගේ ගීත අදටත් ජනප්‍රියය.<ref> {{cite news |last1= |first1= |title= රසිකයාට ඇහෙන්න දැනෙන්න ගායනා කරන්න ඕන |url= https://am.lk/2014-05-29-09-30-04/item/62196-2021-07-27-09-22-32 |accessdate=10 November 2024 |work= Asian Mirror |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref><ref> {{cite news |last1= |first1= |title= අවුරුදු 30ක කලා ජීවිතය |url= https://gossip.hirufm.lk/16404/2017/07/asanka-priyamantha-piris-article.html |accessdate=10 November 2024 |work= Hiru FM Gossip |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref> ==ගීත ලැයිස්තුව == ඇල්බම අනුව පෙලගස්වා ඇත.<ref> {{cite news |last1= |first1= |title= අවුරුදු 30ක කලා ජීවිතය |url= https://gossip.hirufm.lk/16404/2017/07/asanka-priyamantha-piris-article.html |accessdate=10 November 2024 |work= Hiru FM Gossip |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref> ===හිරු විකසිත වී === {{Track listing | headline = '''හිරු විකසිත වී''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 37:51 | title1 = හිරු හැපී හඩන සයුරේ | length1 = 3:24 | lyrics1 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music1 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title2 = ‍අදුරට හුරුවු දෑසේ | length2 = 3:39 | lyrics2 = ප්‍රනීත් අභයසුන්දර | music2 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title3 = සෙනෙහසකට අරුතක් | length3 = 3:42 | lyrics3 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music3 = මහින්ද බණ්ඩාර | title4 = ලැබුනත් නෙත් යුග | length4 = 4:48 | lyrics4 = උපාලි ජයලත් | music4 = නන්දන ලියනගේ | title5 = සාගර වෙරළේ | length5 = 3:00 | lyrics5 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music5 = අජිත් ජයවීර | title6 = හිරු විකසිත වී | length6 = 5:09 | lyrics6 = උපාලි ජයලත් | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = ඔබ මා එදා රැඳුනු (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length7 = 3:40 | lyrics7 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music7 = [[අමරසිරි පීරිස්]] | title8 = සඳ මෝදුවෙලා | length8 = 3:26 | lyrics8 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music8 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title9 = සුන්දරයි කියා සිතු | length9 = 3:19 | lyrics9 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = නුපුරුදු ඔබ දුටු | length10 = 3:37 | lyrics10 = උපාලි ජයලත් | music10 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === ඉරබටු තරුවේ === {{Track listing | headline = '''ඉරබටු තරුවේ''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 40:20 | title1 = සඳ එබෙන්නෙපා | length1 = 3:59 | lyrics1 = උපුල් ශාන්ත සන්නස්ගල | music1 = සරත් ද අල්විස් | title2 = ‍ඔබේ ඇසේ කඳුලු | length2 = 3:10 | lyrics2 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music2 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title3 = ඈත වන ‍පෙතින් | length3 = 3:55 | lyrics3 = ප්‍රණිත් අභයසුන්දර | music3 = මහිංද බණ්ඩාර | title4 = සොදුරු උදෑසන | length4 = 3:48 | lyrics4 = අරුණ කිත්සිරි | music4 = මහිංද බණ්ඩාර | title5 = පැහැසර අරණක | length5 = 4:45 | lyrics5 = නිලාර් එන්. කාසිම් | music5 = සමන්ත පෙරේරා | title6 = අහස උසට | length6 = 4:01 | lyrics6 = උපාලි ජයලත් | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = අඩ සඳ නලලේ | length7 = 2:44 | lyrics7 = සුනිල් ආර් ගමගේ | music7 = අජිත් ජයවීර | title8 = සඳ දිය දෙවුණ සේ (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length8 = 5:04 | lyrics8 = නිලාර් එන් කාසිම් | music8 = සමන්ත පෙරේරා | title9 = සුනිල් නුවන් විදා | length9 = 3:17 | lyrics9 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music9 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title10 = කුමුදාකරේ | length10 = 4:06 | lyrics10 = හේමසිරි හල්පිට | music10 = සරත් ද අල්විස් }} ===ආලවන්ත ඇස්=== {{Track listing | headline = '''හිරු විකසිත වී''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 54:58 | title1 = හිටි හැටියේ | length1 = 3:07 | lyrics1 = නිලාර් ඒන් කාසිම් | music1 = සමන්ත පෙරේරා | title2 = ‍රීදි නම් රිදී | length2 = 3:35 | lyrics2 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music2 = සුනිල් දයානන්ද කෝණාර | title3 = මරණ මංචකේ | length3 = 4:10 | lyrics3 = උපාලි ජයලත් | music3 = නන්දන ලියනගේ | title4 = කිවියරානන් මමයි | length4 = 3:38 | lyrics4 = යසනාත් ධම්මික බණ්ඩාර | music4 = මහිංද බණ්ඩාර | title5 = සීත රෑක නීල අම්බරේ (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length5 = 3:58 | lyrics5 = බණ්ඩාර ඇහැලියගොඩ | music5 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title6 = මා පුතුනේ | length6 = 2:58 | lyrics6 = | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = ඉදිකඩ පැන | length7 = 3:40 | lyrics7 = ලලිත් රෝහණ | music7 = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් | title8 = කෙම්බිම් සොයනා | length8 = 4:24 | lyrics8 = පමිත ලියනගේ | music8 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title9 = සසර පුරුද්දක් | length9 = 4:43 | lyrics9 = ශ්‍රියන්ත රෝහණ | music9 = නන්දන ලියන‌ගේ | title10 = රතු වෙලා ඇයි | length10 = 4:38 | lyrics10 = සමන් චන්ද්‍රනාත් වීරසිංහ | music10 = ස්ටැන්ලි පීරිස් | title11 = මං විතරයි | length11 = 3:12 | lyrics11 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music11 = සමන්ත පෙරේරා | title12 = මට ඇරුනේ නැති | length12 = 3:31 | lyrics12 = හෙක්ටර් විජේසිරි | music12 = මහිංද බණ්ඩාර }} === සඳ දෙව්දුව === {{Track listing | headline = '''සඳ දෙව්දුව''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://rateyourmusic.com/release/album/asanka_priyamantha_peiris/sanda_devuduwa.p/</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 64:25 | title1 = නුඹේ සිනා | length1 = 3:27 | lyrics1 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music1 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title2 = ‍කඳුළු හුරතල් | length2 = 3:56 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = සීතල මීදුමේ | length3 = 4:09 | lyrics3 = චන්න ජයනාත් | music3 = ස්ටැන්ලි පීරීස් | title4 = සඳසේ නිලම්බරේ | length4 = 4:30 | lyrics4 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music4 = ස්ටැන්ලි පීරීස් | title5 = සඳ නාවත් | length5 = 4:18 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = ජයසිරි අමරසේකර | title6 = සුසානයක නොදැවී | length6 = 3:44 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = අඳුර ඉකි බිදින (යුග - නිරෝෂා විරාජිනි) | length7 = 3:31 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = සිකුරා නළල් තලේ | length8 = 3:27 | lyrics8 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music8 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title9 = මුදුන් වෙලා සිත | length9 = 3:56 | lyrics9 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = රන්මැණිකේ | length10 = 3:54 | lyrics10 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music10 = නවරත්න ගමගේ | title11 = සිහින තොටින් | length11 = 3:32 | lyrics11 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music11 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title12 = කිරිල්ලියෝ | length12 = 3:10 | lyrics12 = නිලාර් ඒන්. කාසිම් | music12 = සමන්ත පෙරේරා | title13 = දර්ශණි | length13 = 3:43 | lyrics13 = උපාලි ජයලත් | music13 = නන්දන ලියනගේ | title14 = ගීතයක් සේ | length14 = 3:44 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title15 = සුරංගනාවෝ | length15 = 3:57 | lyrics15 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music15 = සරත් ද අල්විස් | title16 = කවියක් වී | length16 = 3:50 | lyrics16 = ලලිත් වසන්ත | music16 = ජයසිරි අමරසේකර | title17 = හුදකලා විරාමයයි | length17 = 3:37 | lyrics17 = ලලිත් වසන්ත | music17 = ජයසිරි අමරසේකර }} === සුවඳ අසපුව === {{Track listing | headline = '''සුවඳ අසපුව''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1:05:12 | title1 = රතු රෝස පැලේ | length1 = 4:45 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍කවියක් වගේ | length2 = 3:49 | lyrics2 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music2 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title3 = මගේ දරු පැටව් | length3 = 4:19 | lyrics3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title4 = හෙන්දිරික්කා මල් (යුග - සුභානී හර්ෂනී මුතුකුමාරණ) | length4 = 3:59 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = මල් පොහොට්ටුවක් | length5 = 4:11 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = ජයසිරි අමරසේකර | title6 = මට මගේ පාඩුවේ | length6 = 3:17 | lyrics6 = චන්න ජයනාත් | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = රෑ කුමාරි මල් | length7 = 3:42 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = මට සමාවෙයන් | length8 = 4:07 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = සිල් සුවඳ අසපුවේ | length9 = 4:30 | lyrics9 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = උදේ හවා මල් | length10 = 3:40 | lyrics10 = ලලිත් වසන්ත | music10 = ජයසිරි අමරසේකර | title11 = සීගිරි අප්සරාව | length11 = 3:40 | lyrics11 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music11 = ඒච්.ඒම් ජයවර්ධන | title12 = පලඳවන්න බෑ | length12 = 3:42 | lyrics12 = චන්න ජයනාත් | music12 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title13 = අවසරයි කියාලා | length13 = 3:40 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = වලාකුළු තවමත් | length14 = 3:59 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = නන්දන ලියනගේ | title15 = අටපෙතියා මල | length15 = 4:02 | lyrics15 = චන්න ජයනාත් | music15 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title16 = නුඹේ ලිහිණි සිත | length16 = 3:57 | lyrics16 = වසන්ත කුමාර කොබවක | music16 = මිල්ටන් පීරිස් }} === කඳුළු අහංකාරයි=== {{Track listing | headline = '''කඳුළු අහංකාරයි''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://open.spotify.com/album/64GdYyOvzlfrR202tAzOMG</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 55:58 | title1 = වෙන්වෙන්න | length1 = 3:49 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍අනේ මහත්තයෝ | length2 = 4:37 | lyrics2 = චන්න ජයනාත් | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = දයාබරව කඳුළු | length3 = 4:06 | lyrics3 = චන්න ජයනාත් | music3 = ජයසිරි අමරසේකර | title4 = කඳුළු අහංකාරයි | length4 = 3:39 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = පුංචි පුතා | length5 = 3:55 | lyrics5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title6 = අවජාතක වී ඉපදුනාට | length6 = 3:43 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = බහිරව කන්දේ | length7 = 4:04 | lyrics7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title8 = සිරි මහ බෝධියෙන් | length8 = 4:04 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title9 = පුංචි හැඩකාරියේ | length9 = 3:48 | lyrics9 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music9 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title10 = ගැලු දිය කඳ | length10 = 4:01 | lyrics10 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music10 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title11 = බුදු බව අත්වෙයි | length11 = 4:33 | lyrics11 = ලලිත් වසන්ත | music11 = ජයසිරි අමරසේකර | title12 = සමාව දෙන්නම් | length12 = 4:25 | lyrics12 = චන්න ජයනාත් | music12 = ජයසිරි අමරසේකර | title13 = සියඹලා මලක් | length13 = 3:34 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title14 = දීපාවලි දාට | length14 = 3:39 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === රෝස ⁣දෙකම්මුල් === {{Track listing | headline = '''රෝස ⁣දෙකම්මුල්''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1:04:06 | title1 = ඔය රෝස දෙකම්මුල් | length1 = 4:22 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍මගේ පණ ටික | length2 = 3:55 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = කඳුළු ගින්දර | length3 = 4:14 | lyrics3 = ලලිත් වසන්ත | music3 = ජයසිරි අමරසේකර | title4 = සඳක් කඳුලක් | length4 = 4:29 | lyrics4 = චන්න ජයනාත් | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = බාල හාමිනේ | length5 = 4:04 | lyrics5 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music5 = ජෝර්ජ් සේනානායක | title6 = දකින්න ආසයි | length6 = 3:26 | lyrics6 = කැළුම් පාලිත මහීරත්න | music6 = නවරත්න ගමගේ | title7 = සරසවි යන්නට | length7 = 4:03 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = ජයසිරි අමරසේකර | title8 = යහනින් යහනට | length8 = 3:13 | lyrics8 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music8 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title9 = ලොකු ළමයෙක් | length9 = 3:33 | lyrics9 = චන්න ජයනාත් | music9 = ජයසිරි අමරසේකර | title10 = බලි රූප රූප | length10 = 3:59 | lyrics10 = ලලිත් වසන්ත | music10 = ජයසිරි අමරසේකර | title11 = කලා වැව් වතුරේ | length11 = 3:44 | lyrics11 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music11 = මහින්ද බණ්ඩාර | title12 = ඔත්පල වෙලා හිටපු | length12 = 4:16 | lyrics12 = ලලිත් වසන්ත | music12 = ජයසිරි අමරසේකර | title13 = වන්දනාවේ අම්මා ගියා | length13 = 4:53 | lyrics13 = ලලිත් වසන්ත | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = සංසාරේ වන්දනාව | length14 = 3:48 | lyrics14 = චන්න ජයනාත් | music14 = ජයසිරි අමරසේකර | title15 = මිලාන මලක | length15 = 4:23 | lyrics15 = චන්න ජයනාත් | music15 = ජයසිරි අමරසේකර | title16 = පින්සල අරගෙන | length16 = 3:39 | lyrics16 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music16 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === කඳුළු සමනලයෙක් === {{Track listing | headline = '''කඳුළු සමනලයෙක්''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://www.deezer.com/en/album/722243661</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1.00.18 | title1 = සෙනෙහස කවියක් | length1 = 3:49 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍කඳුළු සමනලයෙක් | length2 = 3:58 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = අපේ තාත්තා | length3 = 4:01 | lyrics3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title4 = තහනම් කල සෙනෙහස | length4 = 3:45 | lyrics4 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music4 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title5 = වාන් දමන | length5 = 3:56 | lyrics5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title6 = එකමත් එක | length6 = 3:15 | lyrics6 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music6 = සරත් ද අල්විස් | title7 = අහස උඩින් | length7 = 3:54 | lyrics7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title8 = උපන් දිනේ | length8 = 3:36 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = වහින්නට වගේ | length9 = 3:33 | lyrics9 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music9 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title10 = කෑල තුරු අරා | length10 = 3:44 | lyrics10 = යුනානි රේණුකා | music10 = ප්‍රියාන් පතිරණ | title11 = අනේ සුවඳ මලකට | length11 = 3:34 | lyrics11 = චන්න ජයනාත් | music11 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title12 = අන්ද මන්ද | length12 = 4:02 | lyrics12 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music12 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title13 = පූජා වේවා | length13 = 3:43 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = කතාකරන මගේ | length14 = 3:59 | lyrics14 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music14 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title15 = ලිප ගිනි නිවලා | length15 = 4:17 | lyrics15 = යුනානි රේණුකා | music15 = ප්‍රියාන් පතිරණ | title16 = රෝද හතරේ මාලිගාව | length16 = 3:07 | lyrics16 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music16 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා }} === නිල් ඉඳුවර === {{Track listing | headline = '''නිල් ඉඳුවර''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://open.spotify.com/album/12SJ9Q1DJGX0xgWSqYT22O</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 51:13 | title1 = සඳ එළිය | length1 = 4:31 | lyrics1 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | music1 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title2 = ‍වෙඩි හඩක් නැති | length2 = 4:10 | lyrics2 = [[චන්න ජයනාත්]] | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = ගොළු දරුවෙක් | length3 = 3:51 | lyrics3 = සත්‍යජිත් ලක්මාල් | music3 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title4 = සිහින සඳ රෑ | length4 = 2:55 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = තරු පිපෙන | length5 = 4:08 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = තනුජ සංජය හේරත් | title6 = කඳුළු උල්පතකි | length6 = 2:50 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = දේදුන්න වගේ | length7 = 3:25 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = දුක දන්න නිසයි | length8 = 3:33 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = ඔය ඇස් දෙක | length9 = 3:32 | lyrics9 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music9 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title10 = තිලකයක් ඇති | length10 = 4:06 | lyrics10 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music10 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title11 = කඳුළු ඇවිදින් | length11 = 3:33 | lyrics11 = ලලිත් වසන්ත | music11 = තනුජ සංජය හේරත් | title12 = මේ මල් ඇස් | length12 = 3:12 | lyrics12 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music12 = සරත් ද අල්විස් | title13 = කලපුවේ දිය | length13 = 4:23 | lyrics13 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music13 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title14 = සුපතල මාගම් රුහුණේ | length14 = 3:17 | lyrics14 = තලගල රත්න ශ්‍රී කුරුප්පු | music14 = නවරත්න ගමගේ }} === සඳ හාමිනේ === {{Track listing | headline = '''සඳ හාමිනේ''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 59:24 | title1 = සඳ හාමිනේ | length1 = 4:25 | lyrics1 = පද්මා ජයසිංහ | music1 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title2 = ‍අහඹු කෙටි පණිවිඩයක් | length2 = 4:13 | lyrics2 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music2 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title3 = හතර වරිගයම | length3 = 3:59 | lyrics3 = තුන්කම ප‍ඤ්ඤාලංකාර හිමි | music3 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title4 = පිනි වැස්සක් | length4 = 3:50 | lyrics4 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music4 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title5 = දස මසක් | length5 = 3:14 | lyrics5 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music5 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title6 = පෙර පෙම්වතියේ | length6 = 3:53 | lyrics6 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music6 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title7 = විත්ති කූඩුවේ | length7 = 2:54 | lyrics7 = පද්මා ජයසිංහ | music7 = සුසිල් අමරසේන | title8 = මේ කඳුළු බින්දු | length8 = 3:13 | lyrics8 = කවිකීර්ති හිමි | music8 = නවරත්න ගමගේ | title9 = පිටු එකිනෙක | length9 = 4:13 | lyrics9 = ප්‍රසන්න ප්‍රනාන්දු | music9 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title10 = ලැව් ගිනි කද | length10 = 3:45 | lyrics10 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music10 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title11 = ගල් බෝරේ | length11 = 3:13 | lyrics11 = ලාල් මුහන්දිරම් | music11 = නවරත්න ගමගේ | title12 = කෝපි මල් | length12 = 4:24 | lyrics12 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music12 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title13 = සඳ නිසල රාත්‍රිය | length13 = 2:57 | lyrics13 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music13 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title14 = සංසාරේ මුණගැසිච්ච | length14 = 3:32 | lyrics14 = කවිකීර්ති හිමි | music14 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title15 = මීට කලින් අප | length15 = 4:07 | lyrics15 = ශාන්ත දේශබන්දු | music15 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title16 = ඔබ මගේම විතරමයි | length16 = 3:25 | lyrics16 = [[සුනිල් ආරියරත්න]] | music16 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ }} === වෙනත් ගීත === * දමායන්නට දෙයක් නෑ * මම මවාගනිමි * පුංචි දොහේම * ආදරෙයි මං * ඇතුල් හිතේ ==මූලාශ්‍ර== {{reflist}} {{Sinhala music}} [[ප්‍රවර්ගය:චරිත කතා]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ලාංකික සිංහලයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික ගායකයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:සිංහල ගායකයෝ]] qqvy54lt385cnbv9dw355yv92et9gll 749104 749103 2025-06-16T02:54:08Z Isyhans 72007 749104 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව පුද්ගලයා | name = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් <br> Asanga Priyamantha Peiris | image = ගොනුව:Asanga Priyamantha Peiris.jpg | image_size = 150px | alt = | caption = | birth_name = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් | birth_date = {{birth date and age|1978|05|06}} | birth_place = [[මොරටුව]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | death_date = | death_place = | death_cause = | other_names = | education = වේල්ස් කුමාර විද්‍යාලය, මොරටුව | occupation = {{hlist|ගායක|ලී කැටයම් ශිල්පී}} | spouse = | children = | mother = | father = | relatives = | awards = | website = | module = {{Infobox musical artist | embed = yes | instrument = ගායක | genre = {{hlist|පොප්||ඉන්දියානු රාගධාරී}} | years_active = 1989 – වර්තමානය | label = {{hlist|සාගර||[[නිල්වලා]]|}} | associated_acts = }} }} '''අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස්''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගායකයෙක් වේ. 1944 දී මොරටුවේ උපත ලැබු ඔහු 90,2000 දශක වල ඉතා ජනප්‍රිය ගායකයකි. ''සෙනෙහසකට අරුතක්'', ''සඳ නාවත්'', ''මගේ දරු පැටව්'', ''සඳ දිය දෙවුණ සේ'', ''කඳුළු හුරතල්'', ''නුපුරුදු ඔබ දුටු'', ''හුදෙකලා විරාමයේදී'' ආදී ඔහුගේ ගීත අදටත් ජනප්‍රියය.<ref> {{cite news |last1= |first1= |title= රසිකයාට ඇහෙන්න දැනෙන්න ගායනා කරන්න ඕන |url= https://am.lk/2014-05-29-09-30-04/item/62196-2021-07-27-09-22-32 |accessdate=10 November 2024 |work= Asian Mirror |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref><ref> {{cite news |last1= |first1= |title= අවුරුදු 30ක කලා ජීවිතය |url= https://gossip.hirufm.lk/16404/2017/07/asanka-priyamantha-piris-article.html |accessdate=10 November 2024 |work= Hiru FM Gossip |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref> ==ගීත ලැයිස්තුව == ඇල්බම අනුව පෙලගස්වා ඇත.<ref> {{cite news |last1= |first1= |title= අවුරුදු 30ක කලා ජීවිතය |url= https://gossip.hirufm.lk/16404/2017/07/asanka-priyamantha-piris-article.html |accessdate=10 November 2024 |work= Hiru FM Gossip |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref> ===හිරු විකසිත වී === {{Track listing | headline = '''හිරු විකසිත වී''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 37:51 | title1 = හිරු හැපී හඩන සයුරේ | length1 = 3:24 | lyrics1 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music1 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title2 = ‍අදුරට හුරුවු දෑසේ | length2 = 3:39 | lyrics2 = ප්‍රනීත් අභයසුන්දර | music2 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title3 = සෙනෙහසකට අරුතක් | length3 = 3:42 | lyrics3 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music3 = මහින්ද බණ්ඩාර | title4 = ලැබුනත් නෙත් යුග | length4 = 4:48 | lyrics4 = උපාලි ජයලත් | music4 = නන්දන ලියනගේ | title5 = සාගර වෙරළේ | length5 = 3:00 | lyrics5 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music5 = අජිත් ජයවීර | title6 = හිරු විකසිත වී | length6 = 5:09 | lyrics6 = උපාලි ජයලත් | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = ඔබ මා එදා රැඳුනු (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length7 = 3:40 | lyrics7 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music7 = [[අමරසිරි පීරිස්]] | title8 = සඳ මෝදුවෙලා | length8 = 3:26 | lyrics8 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music8 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title9 = සුන්දරයි කියා සිතු | length9 = 3:19 | lyrics9 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = නුපුරුදු ඔබ දුටු | length10 = 3:37 | lyrics10 = උපාලි ජයලත් | music10 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === ඉරබටු තරුවේ === {{Track listing | headline = '''ඉරබටු තරුවේ''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 40:20 | title1 = සඳ එබෙන්නෙපා | length1 = 3:59 | lyrics1 = උපුල් ශාන්ත සන්නස්ගල | music1 = සරත් ද අල්විස් | title2 = ‍ඔබේ ඇසේ කඳුලු | length2 = 3:10 | lyrics2 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music2 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title3 = ඈත වන ‍පෙතින් | length3 = 3:55 | lyrics3 = ප්‍රණිත් අභයසුන්දර | music3 = මහිංද බණ්ඩාර | title4 = සොදුරු උදෑසන | length4 = 3:48 | lyrics4 = අරුණ කිත්සිරි | music4 = මහිංද බණ්ඩාර | title5 = පැහැසර අරණක | length5 = 4:45 | lyrics5 = නිලාර් එන්. කාසිම් | music5 = සමන්ත පෙරේරා | title6 = අහස උසට | length6 = 4:01 | lyrics6 = උපාලි ජයලත් | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = අඩ සඳ නලලේ | length7 = 2:44 | lyrics7 = සුනිල් ආර් ගමගේ | music7 = අජිත් ජයවීර | title8 = සඳ දිය දෙවුණ සේ (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length8 = 5:04 | lyrics8 = නිලාර් එන් කාසිම් | music8 = සමන්ත පෙරේරා | title9 = සුනිල් නුවන් විදා | length9 = 3:17 | lyrics9 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music9 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title10 = කුමුදාකරේ | length10 = 4:06 | lyrics10 = හේමසිරි හල්පිට | music10 = සරත් ද අල්විස් }} ===ආලවන්ත ඇස්=== {{Track listing | headline = '''හිරු විකසිත වී''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 54:58 | title1 = හිටි හැටියේ | length1 = 3:07 | lyrics1 = නිලාර් ඒන් කාසිම් | music1 = සමන්ත පෙරේරා | title2 = ‍රීදි නම් රිදී | length2 = 3:35 | lyrics2 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music2 = සුනිල් දයානන්ද කෝණාර | title3 = මරණ මංචකේ | length3 = 4:10 | lyrics3 = උපාලි ජයලත් | music3 = නන්දන ලියනගේ | title4 = කිවියරානන් මමයි | length4 = 3:38 | lyrics4 = යසනාත් ධම්මික බණ්ඩාර | music4 = මහිංද බණ්ඩාර | title5 = සීත රෑක නීල අම්බරේ (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length5 = 3:58 | lyrics5 = බණ්ඩාර ඇහැලියගොඩ | music5 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title6 = මා පුතුනේ | length6 = 2:58 | lyrics6 = | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = ඉදිකඩ පැන | length7 = 3:40 | lyrics7 = ලලිත් රෝහණ | music7 = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් | title8 = කෙම්බිම් සොයනා | length8 = 4:24 | lyrics8 = පමිත ලියනගේ | music8 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title9 = සසර පුරුද්දක් | length9 = 4:43 | lyrics9 = ශ්‍රියන්ත රෝහණ | music9 = නන්දන ලියන‌ගේ | title10 = රතු වෙලා ඇයි | length10 = 4:38 | lyrics10 = සමන් චන්ද්‍රනාත් වීරසිංහ | music10 = ස්ටැන්ලි පීරිස් | title11 = මං විතරයි | length11 = 3:12 | lyrics11 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music11 = සමන්ත පෙරේරා | title12 = මට ඇරුනේ නැති | length12 = 3:31 | lyrics12 = හෙක්ටර් විජේසිරි | music12 = මහිංද බණ්ඩාර }} === සඳ දෙව්දුව === {{Track listing | headline = '''සඳ දෙව්දුව''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://rateyourmusic.com/release/album/asanka_priyamantha_peiris/sanda_devuduwa.p/</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 64:25 | title1 = නුඹේ සිනා | length1 = 3:27 | lyrics1 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music1 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title2 = ‍කඳුළු හුරතල් | length2 = 3:56 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = සීතල මීදුමේ | length3 = 4:09 | lyrics3 = චන්න ජයනාත් | music3 = ස්ටැන්ලි පීරීස් | title4 = සඳසේ නිලම්බරේ | length4 = 4:30 | lyrics4 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music4 = ස්ටැන්ලි පීරීස් | title5 = සඳ නාවත් | length5 = 4:18 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = ජයසිරි අමරසේකර | title6 = සුසානයක නොදැවී | length6 = 3:44 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = අඳුර ඉකි බිදින (යුග - නිරෝෂා විරාජිනි) | length7 = 3:31 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = සිකුරා නළල් තලේ | length8 = 3:27 | lyrics8 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music8 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title9 = මුදුන් වෙලා සිත | length9 = 3:56 | lyrics9 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = රන්මැණිකේ | length10 = 3:54 | lyrics10 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music10 = නවරත්න ගමගේ | title11 = සිහින තොටින් | length11 = 3:32 | lyrics11 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music11 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title12 = කිරිල්ලියෝ | length12 = 3:10 | lyrics12 = නිලාර් ඒන්. කාසිම් | music12 = සමන්ත පෙරේරා | title13 = දර්ශණි | length13 = 3:43 | lyrics13 = උපාලි ජයලත් | music13 = නන්දන ලියනගේ | title14 = ගීතයක් සේ | length14 = 3:44 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title15 = සුරංගනාවෝ | length15 = 3:57 | lyrics15 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music15 = සරත් ද අල්විස් | title16 = කවියක් වී | length16 = 3:50 | lyrics16 = ලලිත් වසන්ත | music16 = ජයසිරි අමරසේකර | title17 = හුදකලා විරාමයයි | length17 = 3:37 | lyrics17 = ලලිත් වසන්ත | music17 = ජයසිරි අමරසේකර }} === සුවඳ අසපුව === {{Track listing | headline = '''සුවඳ අසපුව''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1:05:12 | title1 = රතු රෝස පැලේ | length1 = 4:45 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍කවියක් වගේ | length2 = 3:49 | lyrics2 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music2 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title3 = මගේ දරු පැටව් | length3 = 4:19 | lyrics3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title4 = හෙන්දිරික්කා මල් (යුග - සුභානී හර්ෂනී මුතුකුමාරණ) | length4 = 3:59 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = මල් පොහොට්ටුවක් | length5 = 4:11 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = ජයසිරි අමරසේකර | title6 = මට මගේ පාඩුවේ | length6 = 3:17 | lyrics6 = චන්න ජයනාත් | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = රෑ කුමාරි මල් | length7 = 3:42 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = මට සමාවෙයන් | length8 = 4:07 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = සිල් සුවඳ අසපුවේ | length9 = 4:30 | lyrics9 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = උදේ හවා මල් | length10 = 3:40 | lyrics10 = ලලිත් වසන්ත | music10 = ජයසිරි අමරසේකර | title11 = සීගිරි අප්සරාව | length11 = 3:40 | lyrics11 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music11 = ඒච්.ඒම් ජයවර්ධන | title12 = පලඳවන්න බෑ | length12 = 3:42 | lyrics12 = චන්න ජයනාත් | music12 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title13 = අවසරයි කියාලා | length13 = 3:40 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = වලාකුළු තවමත් | length14 = 3:59 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = නන්දන ලියනගේ | title15 = අටපෙතියා මල | length15 = 4:02 | lyrics15 = චන්න ජයනාත් | music15 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title16 = නුඹේ ලිහිණි සිත | length16 = 3:57 | lyrics16 = වසන්ත කුමාර කොබවක | music16 = මිල්ටන් පීරිස් }} === කඳුළු අහංකාරයි=== {{Track listing | headline = '''කඳුළු අහංකාරයි''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://open.spotify.com/album/64GdYyOvzlfrR202tAzOMG</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 55:58 | title1 = වෙන්වෙන්න | length1 = 3:49 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍අනේ මහත්තයෝ | length2 = 4:37 | lyrics2 = චන්න ජයනාත් | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = දයාබරව කඳුළු | length3 = 4:06 | lyrics3 = චන්න ජයනාත් | music3 = ජයසිරි අමරසේකර | title4 = කඳුළු අහංකාරයි | length4 = 3:39 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = පුංචි පුතා | length5 = 3:55 | lyrics5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title6 = අවජාතක වී ඉපදුනාට | length6 = 3:43 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = බහිරව කන්දේ | length7 = 4:04 | lyrics7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title8 = සිරි මහ බෝධියෙන් | length8 = 4:04 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title9 = පුංචි හැඩකාරියේ | length9 = 3:48 | lyrics9 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music9 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title10 = ගැලු දිය කඳ | length10 = 4:01 | lyrics10 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music10 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title11 = බුදු බව අත්වෙයි | length11 = 4:33 | lyrics11 = ලලිත් වසන්ත | music11 = ජයසිරි අමරසේකර | title12 = සමාව දෙන්නම් | length12 = 4:25 | lyrics12 = චන්න ජයනාත් | music12 = ජයසිරි අමරසේකර | title13 = සියඹලා මලක් | length13 = 3:34 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title14 = දීපාවලි දාට | length14 = 3:39 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === රෝස ⁣දෙකම්මුල් === {{Track listing | headline = '''රෝස ⁣දෙකම්මුල්''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1:04:06 | title1 = ඔය රෝස දෙකම්මුල් | length1 = 4:22 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍මගේ පණ ටික | length2 = 3:55 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = කඳුළු ගින්දර | length3 = 4:14 | lyrics3 = ලලිත් වසන්ත | music3 = ජයසිරි අමරසේකර | title4 = සඳක් කඳුලක් | length4 = 4:29 | lyrics4 = චන්න ජයනාත් | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = බාල හාමිනේ | length5 = 4:04 | lyrics5 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music5 = ජෝර්ජ් සේනානායක | title6 = දකින්න ආසයි | length6 = 3:26 | lyrics6 = කැළුම් පාලිත මහීරත්න | music6 = නවරත්න ගමගේ | title7 = සරසවි යන්නට | length7 = 4:03 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = ජයසිරි අමරසේකර | title8 = යහනින් යහනට | length8 = 3:13 | lyrics8 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music8 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title9 = ලොකු ළමයෙක් | length9 = 3:33 | lyrics9 = චන්න ජයනාත් | music9 = ජයසිරි අමරසේකර | title10 = බලි රූප රූප | length10 = 3:59 | lyrics10 = ලලිත් වසන්ත | music10 = ජයසිරි අමරසේකර | title11 = කලා වැව් වතුරේ | length11 = 3:44 | lyrics11 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music11 = මහින්ද බණ්ඩාර | title12 = ඔත්පල වෙලා හිටපු | length12 = 4:16 | lyrics12 = ලලිත් වසන්ත | music12 = ජයසිරි අමරසේකර | title13 = වන්දනාවේ අම්මා ගියා | length13 = 4:53 | lyrics13 = ලලිත් වසන්ත | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = සංසාරේ වන්දනාව | length14 = 3:48 | lyrics14 = චන්න ජයනාත් | music14 = ජයසිරි අමරසේකර | title15 = මිලාන මලක | length15 = 4:23 | lyrics15 = චන්න ජයනාත් | music15 = ජයසිරි අමරසේකර | title16 = පින්සල අරගෙන | length16 = 3:39 | lyrics16 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music16 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === කඳුළු සමනලයෙක් === {{Track listing | headline = '''කඳුළු සමනලයෙක්''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://www.deezer.com/en/album/722243661</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1.00.18 | title1 = සෙනෙහස කවියක් | length1 = 3:49 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍කඳුළු සමනලයෙක් | length2 = 3:58 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = අපේ තාත්තා | length3 = 4:01 | lyrics3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title4 = තහනම් කල සෙනෙහස | length4 = 3:45 | lyrics4 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music4 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title5 = වාන් දමන | length5 = 3:56 | lyrics5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title6 = එකමත් එක | length6 = 3:15 | lyrics6 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music6 = සරත් ද අල්විස් | title7 = අහස උඩින් | length7 = 3:54 | lyrics7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title8 = උපන් දිනේ | length8 = 3:36 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = වහින්නට වගේ | length9 = 3:33 | lyrics9 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music9 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title10 = කෑල තුරු අරා | length10 = 3:44 | lyrics10 = යුනානි රේණුකා | music10 = ප්‍රියාන් පතිරණ | title11 = අනේ සුවඳ මලකට | length11 = 3:34 | lyrics11 = චන්න ජයනාත් | music11 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title12 = අන්ද මන්ද | length12 = 4:02 | lyrics12 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music12 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title13 = පූජා වේවා | length13 = 3:43 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = කතාකරන මගේ | length14 = 3:59 | lyrics14 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music14 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title15 = ලිප ගිනි නිවලා | length15 = 4:17 | lyrics15 = යුනානි රේණුකා | music15 = ප්‍රියාන් පතිරණ | title16 = රෝද හතරේ මාලිගාව | length16 = 3:07 | lyrics16 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music16 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා }} === නිල් ඉඳුවර === {{Track listing | headline = '''නිල් ඉඳුවර''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://open.spotify.com/album/12SJ9Q1DJGX0xgWSqYT22O</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 51:13 | title1 = සඳ එළිය | length1 = 4:31 | lyrics1 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | music1 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title2 = ‍වෙඩි හඩක් නැති | length2 = 4:10 | lyrics2 = [[චන්න ජයනාත්]] | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = ගොළු දරුවෙක් | length3 = 3:51 | lyrics3 = සත්‍යජිත් ලක්මාල් | music3 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title4 = සිහින සඳ රෑ | length4 = 2:55 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = තරු පිපෙන | length5 = 4:08 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = තනුජ සංජය හේරත් | title6 = කඳුළු උල්පතකි | length6 = 2:50 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = දේදුන්න වගේ | length7 = 3:25 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = දුක දන්න නිසයි | length8 = 3:33 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = ඔය ඇස් දෙක | length9 = 3:32 | lyrics9 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music9 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title10 = තිලකයක් ඇති | length10 = 4:06 | lyrics10 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music10 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title11 = කඳුළු ඇවිදින් | length11 = 3:33 | lyrics11 = ලලිත් වසන්ත | music11 = තනුජ සංජය හේරත් | title12 = මේ මල් ඇස් | length12 = 3:12 | lyrics12 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music12 = සරත් ද අල්විස් | title13 = කලපුවේ දිය | length13 = 4:23 | lyrics13 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music13 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title14 = සුපතල මාගම් රුහුණේ | length14 = 3:17 | lyrics14 = තලගල රත්න ශ්‍රී කුරුප්පු | music14 = නවරත්න ගමගේ }} === සඳ හාමිනේ === {{Track listing | headline = '''සඳ හාමිනේ''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 59:24 | title1 = සඳ හාමිනේ | length1 = 4:25 | lyrics1 = පද්මා ජයසිංහ | music1 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title2 = ‍අහඹු කෙටි පණිවිඩයක් | length2 = 4:13 | lyrics2 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music2 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title3 = හතර වරිගයම | length3 = 3:59 | lyrics3 = තුන්කම ප‍ඤ්ඤාලංකාර හිමි | music3 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title4 = පිනි වැස්සක් | length4 = 3:50 | lyrics4 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music4 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title5 = දස මසක් | length5 = 3:14 | lyrics5 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music5 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title6 = පෙර පෙම්වතියේ | length6 = 3:53 | lyrics6 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music6 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title7 = විත්ති කූඩුවේ | length7 = 2:54 | lyrics7 = පද්මා ජයසිංහ | music7 = සුසිල් අමරසේන | title8 = මේ කඳුළු බින්දු | length8 = 3:13 | lyrics8 = කවිකීර්ති හිමි | music8 = නවරත්න ගමගේ | title9 = පිටු එකිනෙක | length9 = 4:13 | lyrics9 = ප්‍රසන්න ප්‍රනාන්දු | music9 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title10 = ලැව් ගිනි කද | length10 = 3:45 | lyrics10 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music10 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title11 = ගල් බෝරේ | length11 = 3:13 | lyrics11 = ලාල් මුහන්දිරම් | music11 = නවරත්න ගමගේ | title12 = කෝපි මල් | length12 = 4:24 | lyrics12 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music12 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title13 = සඳ නිසල රාත්‍රිය | length13 = 2:57 | lyrics13 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music13 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title14 = සංසාරේ මුණගැසිච්ච | length14 = 3:32 | lyrics14 = කවිකීර්ති හිමි | music14 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title15 = මීට කලින් අප | length15 = 4:07 | lyrics15 = ශාන්ත දේශබන්දු | music15 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title16 = ඔබ මගේම විතරමයි | length16 = 3:25 | lyrics16 = [[සුනිල් ආරියරත්න]] | music16 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ }} === වෙනත් ගීත === * දමායන්නට දෙයක් නෑ * මම මවාගනිමි * පුංචි දොහේම * ආදරෙයි මං * ඇතුල් හිතේ ==මූලාශ්‍ර== {{reflist}} {{Sinhala music}} [[ප්‍රවර්ගය:චරිත කතා]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ලාංකික සිංහලයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික ගායකයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:සිංහල ගායකයෝ]] fjkh5cvx6jxqzalmpbhqvrat7tg6hkg 749105 749104 2025-06-16T02:57:24Z Isyhans 72007 749105 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව පුද්ගලයා | name = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් <br> Asanga Priyamantha Peiris | image = ගොනුව:Asanga Priyamantha Peiris.jpg | image_size = 150px | alt = | caption = | birth_name = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් | birth_date = {{birth date and age|1978|05|06}} | birth_place = [[මොරටුව]], [[ශ්‍රී ලංකාව]] | death_date = | death_place = | death_cause = | other_names = | education = වේල්ස් කුමාර විද්‍යාලය, මොරටුව | occupation = {{hlist|ගායක|ලී කැටයම් ශිල්පී}} | spouse = | children = | mother = | father = | relatives = | awards = | website = | module = {{Infobox musical artist | embed = yes | instrument = ගායක | genre = {{hlist|පොප්||ඉන්දියානු රාගධාරී}} | years_active = 1989 – වර්තමානය | label = {{hlist|සාගර||[[නිල්වලා]]|}} | associated_acts = }} }} '''අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස්''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගායකයෙක් වේ. 1944 දී මොරටුවේ උපත ලැබු ඔහු 90,2000 දශක වල ඉතා ජනප්‍රිය ගායකයකි. ''සෙනෙහසකට අරුතක්'', ''සඳ නාවත්'', ''මගේ දරු පැටව්'', ''සඳ දිය දෙවුණ සේ'', ''කඳුළු හුරතල්'', ''නුපුරුදු ඔබ දුටු'', ''හුදෙකලා විරාමයේදී'' ආදී ඔහුගේ ගීත අදටත් ජනප්‍රියය.<ref> {{cite news |last1= |first1= |title= රසිකයාට ඇහෙන්න දැනෙන්න ගායනා කරන්න ඕන |url= https://am.lk/2014-05-29-09-30-04/item/62196-2021-07-27-09-22-32 |accessdate=10 November 2024 |work= Asian Mirror |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref><ref> {{cite news |last1= |first1= |title= අවුරුදු 30ක කලා ජීවිතය |url= https://gossip.hirufm.lk/16404/2017/07/asanka-priyamantha-piris-article.html |accessdate=10 November 2024 |work= Hiru FM Gossip |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref><ref>{{cite web |author = එරංදි කෞෂ්‍යලයා |date = 4 මාර්තු 2024 |title = මේ මැයි මාසේ පවුලේ ගී ප්‍රසංගයක් කරන්න සූදානමක් තියෙනවා |url = https://www.navaliya.lk/entertainment/11986/ |website = www.navaliya.lk |location = කොළඹ, ශ්‍රී ලංකාව |publisher = නවලිය, උපාලි පුවත්පත් සමාගම |access-date = 13 ජුනි 2025 }}</ref> ==ගීත ලැයිස්තුව == ඇල්බම අනුව පෙලගස්වා ඇත.<ref> {{cite news |last1= |first1= |title= අවුරුදු 30ක කලා ජීවිතය |url= https://gossip.hirufm.lk/16404/2017/07/asanka-priyamantha-piris-article.html |accessdate=10 November 2024 |work= Hiru FM Gossip |date=22 July 2021 |location=Colombo, Sri Lanka }} </ref> ===හිරු විකසිත වී === {{Track listing | headline = '''හිරු විකසිත වී''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 37:51 | title1 = හිරු හැපී හඩන සයුරේ | length1 = 3:24 | lyrics1 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music1 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title2 = ‍අදුරට හුරුවු දෑසේ | length2 = 3:39 | lyrics2 = ප්‍රනීත් අභයසුන්දර | music2 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title3 = සෙනෙහසකට අරුතක් | length3 = 3:42 | lyrics3 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music3 = මහින්ද බණ්ඩාර | title4 = ලැබුනත් නෙත් යුග | length4 = 4:48 | lyrics4 = උපාලි ජයලත් | music4 = නන්දන ලියනගේ | title5 = සාගර වෙරළේ | length5 = 3:00 | lyrics5 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music5 = අජිත් ජයවීර | title6 = හිරු විකසිත වී | length6 = 5:09 | lyrics6 = උපාලි ජයලත් | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = ඔබ මා එදා රැඳුනු (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length7 = 3:40 | lyrics7 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music7 = [[අමරසිරි පීරිස්]] | title8 = සඳ මෝදුවෙලා | length8 = 3:26 | lyrics8 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music8 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title9 = සුන්දරයි කියා සිතු | length9 = 3:19 | lyrics9 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = නුපුරුදු ඔබ දුටු | length10 = 3:37 | lyrics10 = උපාලි ජයලත් | music10 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === ඉරබටු තරුවේ === {{Track listing | headline = '''ඉරබටු තරුවේ''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 40:20 | title1 = සඳ එබෙන්නෙපා | length1 = 3:59 | lyrics1 = උපුල් ශාන්ත සන්නස්ගල | music1 = සරත් ද අල්විස් | title2 = ‍ඔබේ ඇසේ කඳුලු | length2 = 3:10 | lyrics2 = ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර | music2 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title3 = ඈත වන ‍පෙතින් | length3 = 3:55 | lyrics3 = ප්‍රණිත් අභයසුන්දර | music3 = මහිංද බණ්ඩාර | title4 = සොදුරු උදෑසන | length4 = 3:48 | lyrics4 = අරුණ කිත්සිරි | music4 = මහිංද බණ්ඩාර | title5 = පැහැසර අරණක | length5 = 4:45 | lyrics5 = නිලාර් එන්. කාසිම් | music5 = සමන්ත පෙරේරා | title6 = අහස උසට | length6 = 4:01 | lyrics6 = උපාලි ජයලත් | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = අඩ සඳ නලලේ | length7 = 2:44 | lyrics7 = සුනිල් ආර් ගමගේ | music7 = අජිත් ජයවීර | title8 = සඳ දිය දෙවුණ සේ (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length8 = 5:04 | lyrics8 = නිලාර් එන් කාසිම් | music8 = සමන්ත පෙරේරා | title9 = සුනිල් නුවන් විදා | length9 = 3:17 | lyrics9 = ලක්ෂ්මන් වීරසිංහ | music9 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title10 = කුමුදාකරේ | length10 = 4:06 | lyrics10 = හේමසිරි හල්පිට | music10 = සරත් ද අල්විස් }} ===ආලවන්ත ඇස්=== {{Track listing | headline = '''හිරු විකසිත වී''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 54:58 | title1 = හිටි හැටියේ | length1 = 3:07 | lyrics1 = නිලාර් ඒන් කාසිම් | music1 = සමන්ත පෙරේරා | title2 = ‍රීදි නම් රිදී | length2 = 3:35 | lyrics2 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music2 = සුනිල් දයානන්ද කෝණාර | title3 = මරණ මංචකේ | length3 = 4:10 | lyrics3 = උපාලි ජයලත් | music3 = නන්දන ලියනගේ | title4 = කිවියරානන් මමයි | length4 = 3:38 | lyrics4 = යසනාත් ධම්මික බණ්ඩාර | music4 = මහිංද බණ්ඩාර | title5 = සීත රෑක නීල අම්බරේ (යුග - [[මාලනී බුලත්සිංහල]]) | length5 = 3:58 | lyrics5 = බණ්ඩාර ඇහැලියගොඩ | music5 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title6 = මා පුතුනේ | length6 = 2:58 | lyrics6 = | music6 = නන්දන ලියනගේ | title7 = ඉදිකඩ පැන | length7 = 3:40 | lyrics7 = ලලිත් රෝහණ | music7 = අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස් | title8 = කෙම්බිම් සොයනා | length8 = 4:24 | lyrics8 = පමිත ලියනගේ | music8 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title9 = සසර පුරුද්දක් | length9 = 4:43 | lyrics9 = ශ්‍රියන්ත රෝහණ | music9 = නන්දන ලියන‌ගේ | title10 = රතු වෙලා ඇයි | length10 = 4:38 | lyrics10 = සමන් චන්ද්‍රනාත් වීරසිංහ | music10 = ස්ටැන්ලි පීරිස් | title11 = මං විතරයි | length11 = 3:12 | lyrics11 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music11 = සමන්ත පෙරේරා | title12 = මට ඇරුනේ නැති | length12 = 3:31 | lyrics12 = හෙක්ටර් විජේසිරි | music12 = මහිංද බණ්ඩාර }} === සඳ දෙව්දුව === {{Track listing | headline = '''සඳ දෙව්දුව''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://rateyourmusic.com/release/album/asanka_priyamantha_peiris/sanda_devuduwa.p/</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 64:25 | title1 = නුඹේ සිනා | length1 = 3:27 | lyrics1 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music1 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title2 = ‍කඳුළු හුරතල් | length2 = 3:56 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = සීතල මීදුමේ | length3 = 4:09 | lyrics3 = චන්න ජයනාත් | music3 = ස්ටැන්ලි පීරීස් | title4 = සඳසේ නිලම්බරේ | length4 = 4:30 | lyrics4 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music4 = ස්ටැන්ලි පීරීස් | title5 = සඳ නාවත් | length5 = 4:18 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = ජයසිරි අමරසේකර | title6 = සුසානයක නොදැවී | length6 = 3:44 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = අඳුර ඉකි බිදින (යුග - නිරෝෂා විරාජිනි) | length7 = 3:31 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = සිකුරා නළල් තලේ | length8 = 3:27 | lyrics8 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music8 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title9 = මුදුන් වෙලා සිත | length9 = 3:56 | lyrics9 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = රන්මැණිකේ | length10 = 3:54 | lyrics10 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music10 = නවරත්න ගමගේ | title11 = සිහින තොටින් | length11 = 3:32 | lyrics11 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music11 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title12 = කිරිල්ලියෝ | length12 = 3:10 | lyrics12 = නිලාර් ඒන්. කාසිම් | music12 = සමන්ත පෙරේරා | title13 = දර්ශණි | length13 = 3:43 | lyrics13 = උපාලි ජයලත් | music13 = නන්දන ලියනගේ | title14 = ගීතයක් සේ | length14 = 3:44 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title15 = සුරංගනාවෝ | length15 = 3:57 | lyrics15 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music15 = සරත් ද අල්විස් | title16 = කවියක් වී | length16 = 3:50 | lyrics16 = ලලිත් වසන්ත | music16 = ජයසිරි අමරසේකර | title17 = හුදකලා විරාමයයි | length17 = 3:37 | lyrics17 = ලලිත් වසන්ත | music17 = ජයසිරි අමරසේකර }} === සුවඳ අසපුව === {{Track listing | headline = '''සුවඳ අසපුව''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1:05:12 | title1 = රතු රෝස පැලේ | length1 = 4:45 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍කවියක් වගේ | length2 = 3:49 | lyrics2 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music2 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title3 = මගේ දරු පැටව් | length3 = 4:19 | lyrics3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title4 = හෙන්දිරික්කා මල් (යුග - සුභානී හර්ෂනී මුතුකුමාරණ) | length4 = 3:59 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = මල් පොහොට්ටුවක් | length5 = 4:11 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = ජයසිරි අමරසේකර | title6 = මට මගේ පාඩුවේ | length6 = 3:17 | lyrics6 = චන්න ජයනාත් | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = රෑ කුමාරි මල් | length7 = 3:42 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = මට සමාවෙයන් | length8 = 4:07 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = සිල් සුවඳ අසපුවේ | length9 = 4:30 | lyrics9 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music9 = මහින්ද බණ්ඩාර | title10 = උදේ හවා මල් | length10 = 3:40 | lyrics10 = ලලිත් වසන්ත | music10 = ජයසිරි අමරසේකර | title11 = සීගිරි අප්සරාව | length11 = 3:40 | lyrics11 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music11 = ඒච්.ඒම් ජයවර්ධන | title12 = පලඳවන්න බෑ | length12 = 3:42 | lyrics12 = චන්න ජයනාත් | music12 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title13 = අවසරයි කියාලා | length13 = 3:40 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = වලාකුළු තවමත් | length14 = 3:59 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = නන්දන ලියනගේ | title15 = අටපෙතියා මල | length15 = 4:02 | lyrics15 = චන්න ජයනාත් | music15 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title16 = නුඹේ ලිහිණි සිත | length16 = 3:57 | lyrics16 = වසන්ත කුමාර කොබවක | music16 = මිල්ටන් පීරිස් }} === කඳුළු අහංකාරයි=== {{Track listing | headline = '''කඳුළු අහංකාරයි''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://open.spotify.com/album/64GdYyOvzlfrR202tAzOMG</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 55:58 | title1 = වෙන්වෙන්න | length1 = 3:49 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍අනේ මහත්තයෝ | length2 = 4:37 | lyrics2 = චන්න ජයනාත් | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = දයාබරව කඳුළු | length3 = 4:06 | lyrics3 = චන්න ජයනාත් | music3 = ජයසිරි අමරසේකර | title4 = කඳුළු අහංකාරයි | length4 = 3:39 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = පුංචි පුතා | length5 = 3:55 | lyrics5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title6 = අවජාතක වී ඉපදුනාට | length6 = 3:43 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = බහිරව කන්දේ | length7 = 4:04 | lyrics7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title8 = සිරි මහ බෝධියෙන් | length8 = 4:04 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title9 = පුංචි හැඩකාරියේ | length9 = 3:48 | lyrics9 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music9 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title10 = ගැලු දිය කඳ | length10 = 4:01 | lyrics10 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music10 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title11 = බුදු බව අත්වෙයි | length11 = 4:33 | lyrics11 = ලලිත් වසන්ත | music11 = ජයසිරි අමරසේකර | title12 = සමාව දෙන්නම් | length12 = 4:25 | lyrics12 = චන්න ජයනාත් | music12 = ජයසිරි අමරසේකර | title13 = සියඹලා මලක් | length13 = 3:34 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title14 = දීපාවලි දාට | length14 = 3:39 | lyrics14 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music14 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === රෝස ⁣දෙකම්මුල් === {{Track listing | headline = '''රෝස ⁣දෙකම්මුල්''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1:04:06 | title1 = ඔය රෝස දෙකම්මුල් | length1 = 4:22 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍මගේ පණ ටික | length2 = 3:55 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = කඳුළු ගින්දර | length3 = 4:14 | lyrics3 = ලලිත් වසන්ත | music3 = ජයසිරි අමරසේකර | title4 = සඳක් කඳුලක් | length4 = 4:29 | lyrics4 = චන්න ජයනාත් | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = බාල හාමිනේ | length5 = 4:04 | lyrics5 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music5 = ජෝර්ජ් සේනානායක | title6 = දකින්න ආසයි | length6 = 3:26 | lyrics6 = කැළුම් පාලිත මහීරත්න | music6 = නවරත්න ගමගේ | title7 = සරසවි යන්නට | length7 = 4:03 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = ජයසිරි අමරසේකර | title8 = යහනින් යහනට | length8 = 3:13 | lyrics8 = යමුනා මාලනී පෙරේරා | music8 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title9 = ලොකු ළමයෙක් | length9 = 3:33 | lyrics9 = චන්න ජයනාත් | music9 = ජයසිරි අමරසේකර | title10 = බලි රූප රූප | length10 = 3:59 | lyrics10 = ලලිත් වසන්ත | music10 = ජයසිරි අමරසේකර | title11 = කලා වැව් වතුරේ | length11 = 3:44 | lyrics11 = ආනන්ද හේවාරංහිඳ | music11 = මහින්ද බණ්ඩාර | title12 = ඔත්පල වෙලා හිටපු | length12 = 4:16 | lyrics12 = ලලිත් වසන්ත | music12 = ජයසිරි අමරසේකර | title13 = වන්දනාවේ අම්මා ගියා | length13 = 4:53 | lyrics13 = ලලිත් වසන්ත | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = සංසාරේ වන්දනාව | length14 = 3:48 | lyrics14 = චන්න ජයනාත් | music14 = ජයසිරි අමරසේකර | title15 = මිලාන මලක | length15 = 4:23 | lyrics15 = චන්න ජයනාත් | music15 = ජයසිරි අමරසේකර | title16 = පින්සල අරගෙන | length16 = 3:39 | lyrics16 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music16 = තිස්සසිරි පෙරේරා }} === කඳුළු සමනලයෙක් === {{Track listing | headline = '''කඳුළු සමනලයෙක්''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://www.deezer.com/en/album/722243661</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 1.00.18 | title1 = සෙනෙහස කවියක් | length1 = 3:49 | lyrics1 = ලලිත් වසන්ත | music1 = ජයසිරි අමරසේකර | title2 = ‍කඳුළු සමනලයෙක් | length2 = 3:58 | lyrics2 = ලලිත් වසන්ත | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = අපේ තාත්තා | length3 = 4:01 | lyrics3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music3 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title4 = තහනම් කල සෙනෙහස | length4 = 3:45 | lyrics4 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music4 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title5 = වාන් දමන | length5 = 3:56 | lyrics5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music5 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title6 = එකමත් එක | length6 = 3:15 | lyrics6 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music6 = සරත් ද අල්විස් | title7 = අහස උඩින් | length7 = 3:54 | lyrics7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music7 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title8 = උපන් දිනේ | length8 = 3:36 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = වහින්නට වගේ | length9 = 3:33 | lyrics9 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music9 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title10 = කෑල තුරු අරා | length10 = 3:44 | lyrics10 = යුනානි රේණුකා | music10 = ප්‍රියාන් පතිරණ | title11 = අනේ සුවඳ මලකට | length11 = 3:34 | lyrics11 = චන්න ජයනාත් | music11 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title12 = අන්ද මන්ද | length12 = 4:02 | lyrics12 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music12 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title13 = පූජා වේවා | length13 = 3:43 | lyrics13 = චන්න ජයනාත් | music13 = ජයසිරි අමරසේකර | title14 = කතාකරන මගේ | length14 = 3:59 | lyrics14 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music14 = තිස්සසිරි පෙරේරා | title15 = ලිප ගිනි නිවලා | length15 = 4:17 | lyrics15 = යුනානි රේණුකා | music15 = ප්‍රියාන් පතිරණ | title16 = රෝද හතරේ මාලිගාව | length16 = 3:07 | lyrics16 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music16 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා }} === නිල් ඉඳුවර === {{Track listing | headline = '''නිල් ඉඳුවර''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත<ref>https://open.spotify.com/album/12SJ9Q1DJGX0xgWSqYT22O</ref> | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 51:13 | title1 = සඳ එළිය | length1 = 4:31 | lyrics1 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | music1 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title2 = ‍වෙඩි හඩක් නැති | length2 = 4:10 | lyrics2 = [[චන්න ජයනාත්]] | music2 = ජයසිරි අමරසේකර | title3 = ගොළු දරුවෙක් | length3 = 3:51 | lyrics3 = සත්‍යජිත් ලක්මාල් | music3 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title4 = සිහින සඳ රෑ | length4 = 2:55 | lyrics4 = ලලිත් වසන්ත | music4 = ජයසිරි අමරසේකර | title5 = තරු පිපෙන | length5 = 4:08 | lyrics5 = ලලිත් වසන්ත | music5 = තනුජ සංජය හේරත් | title6 = කඳුළු උල්පතකි | length6 = 2:50 | lyrics6 = ලලිත් වසන්ත | music6 = ජයසිරි අමරසේකර | title7 = දේදුන්න වගේ | length7 = 3:25 | lyrics7 = චන්න ජයනාත් | music7 = [[රෝහණ වීරසිංහ]] | title8 = දුක දන්න නිසයි | length8 = 3:33 | lyrics8 = ලලිත් වසන්ත | music8 = ජයසිරි අමරසේකර | title9 = ඔය ඇස් දෙක | length9 = 3:32 | lyrics9 = [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] | music9 = [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] | title10 = තිලකයක් ඇති | length10 = 4:06 | lyrics10 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music10 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title11 = කඳුළු ඇවිදින් | length11 = 3:33 | lyrics11 = ලලිත් වසන්ත | music11 = තනුජ සංජය හේරත් | title12 = මේ මල් ඇස් | length12 = 3:12 | lyrics12 = ධර්මරත්න පෙරේරා | music12 = සරත් ද අල්විස් | title13 = කලපුවේ දිය | length13 = 4:23 | lyrics13 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | music13 = ශාන්ත ජයලත් තිසේරා | title14 = සුපතල මාගම් රුහුණේ | length14 = 3:17 | lyrics14 = තලගල රත්න ශ්‍රී කුරුප්පු | music14 = නවරත්න ගමගේ }} === සඳ හාමිනේ === {{Track listing | headline = '''සඳ හාමිනේ''' කැසට් ඇල්බමයේ අන්තර්ගතවූ ගීත | lyrics_credits = yes | music_credits = yes | total_length = 59:24 | title1 = සඳ හාමිනේ | length1 = 4:25 | lyrics1 = පද්මා ජයසිංහ | music1 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title2 = ‍අහඹු කෙටි පණිවිඩයක් | length2 = 4:13 | lyrics2 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music2 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title3 = හතර වරිගයම | length3 = 3:59 | lyrics3 = තුන්කම ප‍ඤ්ඤාලංකාර හිමි | music3 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title4 = පිනි වැස්සක් | length4 = 3:50 | lyrics4 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music4 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title5 = දස මසක් | length5 = 3:14 | lyrics5 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music5 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title6 = පෙර පෙම්වතියේ | length6 = 3:53 | lyrics6 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music6 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title7 = විත්ති කූඩුවේ | length7 = 2:54 | lyrics7 = පද්මා ජයසිංහ | music7 = සුසිල් අමරසේන | title8 = මේ කඳුළු බින්දු | length8 = 3:13 | lyrics8 = කවිකීර්ති හිමි | music8 = නවරත්න ගමගේ | title9 = පිටු එකිනෙක | length9 = 4:13 | lyrics9 = ප්‍රසන්න ප්‍රනාන්දු | music9 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title10 = ලැව් ගිනි කද | length10 = 3:45 | lyrics10 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music10 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title11 = ගල් බෝරේ | length11 = 3:13 | lyrics11 = ලාල් මුහන්දිරම් | music11 = නවරත්න ගමගේ | title12 = කෝපි මල් | length12 = 4:24 | lyrics12 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music12 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title13 = සඳ නිසල රාත්‍රිය | length13 = 2:57 | lyrics13 = ෂෙහාන් ගලහිටියාව | music13 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title14 = සංසාරේ මුණගැසිච්ච | length14 = 3:32 | lyrics14 = කවිකීර්ති හිමි | music14 = රොෂාන් ප්‍රනාන්දු | title15 = මීට කලින් අප | length15 = 4:07 | lyrics15 = ශාන්ත දේශබන්දු | music15 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ | title16 = ඔබ මගේම විතරමයි | length16 = 3:25 | lyrics16 = [[සුනිල් ආරියරත්න]] | music16 = ප්‍රියන්ත නාවලගේ }} === වෙනත් ගීත === * දමායන්නට දෙයක් නෑ * මම මවාගනිමි * පුංචි දොහේම * ආදරෙයි මං * ඇතුල් හිතේ ==මූලාශ්‍ර== {{reflist}} {{Sinhala music}} [[ප්‍රවර්ගය:චරිත කතා]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ලාංකික සිංහලයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික ගායකයෝ]] [[ප්‍රවර්ගය:සිංහල ගායකයෝ]] 09fqm6nobpjn00r3wzkgi59wo02d13h 0 93508 749013 741072 2025-06-15T16:19:46Z 212.104.231.175 749013 wikitext text/x-wiki සචින් ලියනගේ [[කියා දෙන්න ආදරේ තරම්]] ටෙලිනාට්‍යයෙන් ජනප්‍රිය වූ රංගන ශිල්පියෙකි. {{Infobox actor | name = සචින් සමීර ලියනගේ | image = | imagesize = | caption = | birth_date = | birth_place = | birth_name = | children = | education = St.Anthony's College,Wattala | alma_mater = | occupation = නළුවෙක්,නිවේදකයෙක් | yearsactive = 2017 - වර්තමානය | spouse = අවිවාහකයි | signature = }} eyw4y9f2ymxv9qrbiyq68htfhfxivhg 10 96356 749350 748020 2025-06-16T11:04:56Z Hansaka99 42964 749350 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = සිංහල සංගීතය | title = සිංහල සංගීතය | state = {{{state|autocollapse}}} | image = [[File:Word Sinhala in Yasarath font.svg|160px|Sinhala]] | bodyclass = hlist | above = * [[සිංහල සින්දු]] * [[සිංහල භාෂාව]] * [[ශ්‍රී ලංකාවේ සංගීතය]] | group1 = ගායකයන් | list1 = <!-- Add contents in the Alphabetical order please --> * [[අමරදේව]] * [[අබේවර්ධන බාලසූරිය]] * [[අජිත් බණ්ඩාර]] * [[ඇලන් රත්නායක]] * [[අමරසිරි පීරිස්]] * [[ඇනස්ලි මාලේවන]] * [[ඇන්ටන් ජෝන්ස්]] * [[අසංග ප්‍රියමන්ත පීරිස්]] * [[අතුල ශ්‍රී ගමගේ]] * [[සී. ටී. ප්‍රනාන්දු]] * [[චන්ද්‍රසේන හෙට්ටිආරච්චි]] * [[චන්දන ලියනාරච්චි]] * [[චාමර වීරසිංහ]] * [[චිත්‍රාල් සෝමපාල]] * [[ක්ලැරන්ස් විජේවර්ධන]] * [[ක්ලිෆ් ෆොනැන්ඩර්]] * [[දමිත් අසංක]] * [[දයාන් විතාරණ]] * [[දයාරත්න රණතුංග]] * [[දීපාල් සිල්වා]] * [[ඩෙස්මන් ද සිල්වා]] * [[ධනපාල උඩවත්ත]] * [[ධර්මරත්න සහෝදරයෝ]] * [[දිනේෂ් කනගරත්නම්]] * [[එඩ්වඩ් ජයකොඩි]] * [[ෆ්‍රෙඩී සිල්වා]] * [[ගුණදාස කපුගේ]] * [[ගාමිණී සුසිරිවර්ධන]] * [[ග්‍රේෂන් ආනන්ද]] * [[ග්‍රේෂා ෂුලිං]] * [[ගුණදාස කපුගේ]] * [[එච්.ආර්. ජෝතිපාල]] * [[හෙන්රි කල්දේරා]] * [[ඉන්ද්‍රචාප ලියනගේ]] * [[අයිවර් ඩෙනිස්]] * [[ජේ.ඒ. මිල්ටන් පෙරේරා]] * [[ජේ.පී. චන්ද්‍රබාබු]] * [[ජගත් වික්‍රමසිංහ]] * [[ජය ශ්‍රී]] * [[කමල් අද්දරආරච්චි]] * [[කරුණාරත්න දිවුල්ගනේ]] * [[කසුන් කල්හාර]] * [[කීර්ති පැස්කුවෙල්]] * [[ලහිරු පෙරේරා]] * [[ලක්ෂ්මන් විජේසේකර]] * [[ලයනල් රන්වල]] * [[එම්. එස්. ප්‍රනාන්දු]] * [[මධුමාධව අරවින්ද]] * [[මිල්ටන් මල්ලවාරච්චි]] * [[මොහිදීන් බේග්]] * [[මොරිස් විජේසිංහ]] * [[නදීක ගුරුගේ]] * [[නලින් ජයවර්ධන]] * [[නාමල් උඩුගම]] * [[නාරද දිසාසේකර]] * [[නිහාල් නෙල්සන්]] * [[නිහාල් සමරසිංහ]] * [[පී. L. A. සෝමපාල]] * [[පෝල් ප්‍රනාන්දු]] * [[ප්‍රදීප් රංගන]] * [[ප්‍රින්ස් උදය ප්‍රියන්ත]] * [[ප්‍රියා සූරියසේන]] * [[පුන්සිරි සොයිසා]] * [[ආර්. ඒ චන්ද්‍රසේන]] * [[ආර්. මුත්තුසාමි]] * [[රූකාන්ත ගුණතිලක]] * [[රුක්ෂාන් පෙරේරා]] * [[රෝයි පීරිස්]] * [[සාදිරිස් මාස්ටර්]] * [[සමන් ලෙනින්]] * [[සනත් නන්දසිරි]] * [[සතිෂ් පෙරේරා]] * [[ෂෙල්ටන් පෙරේරා]] * [[ශිහාන් මිහිරංග බෙනට්]] * [[ෂර්ලි වෛජයන්ත]] * [[සිසිර සේනාරත්න]] * [[සෝමසිරි මැදගෙදර]] * [[සේනානායක වේරලියද්ද]] * [[සුනීර සුමංග ඩයස්|සුනීර සුමංග]] * [[සුනිල් එදිරිසිංහ]] * [[සුනිල් පෙරේරා]] * [[සුනිල් ශාන්ත]] * [[ටී.එම්. ජයරත්න]] * [[තරංග ගුණතිලක]] * [[උපාලි කන්නංගර]] * [[වික්ටර් රත්නායක]] * [[විජය කුමාරණතුංග]] * [[විජයබණ්ඩාර වැලිතුඩුව]] * [[ඩබ්ලිව්. ඩී ආරියසිංහ]] | group2 = ගායිකාවන් | list2 = <!-- Add contents in the Alphabetical order please --> * [[අමරා රණතුංග]] * [[ඇන්ජලින් ගුණතිලක]] * [[චන්ද්‍රලේඛා පෙරේරා]] * [[චන්ද්‍රිකා සිරිවර්ධන]] * [[චරිතා ප්‍රියදර්ශනී]] * [[දීපිකා ප්‍රියදර්ශනී]] * [[ජී. S. B. Rani]] * [[ඉන්ද්‍රානි පෙරේරා]] * [[ඉන්ද්‍රානි විජේබණ්ඩාර]] * [[ලතා වල්පොල]] * [[ලීලා අශෝකා]] * [[මාධවී වත්සලා ඇන්තනී|මාධවී වත්සලා]] * [[මාලනී බුලත්සිංහල]] * [[මරියාසෙල් ගුණතිලක]] * [[මර්සි එදිරිසිංහ]] * [[මිග්නෝන් ප්‍රනාන්දු]] * [[Nanda Malini |නන්දා මාලනි]] * [[නීලා වික්‍රමසිංහ]] * [[නිරංජලා සරෝජනී]] * [[නිරෝෂා විරාජිනී]] * [[නුවන්ධිකා සේනාරත්න]] * [[ප්‍රදීපා ධර්මදාස]] * [[ප්‍රියානි ජයසිංහ]] * [[රුක්මණී දේවි]] * [[සහේලි රෝචන ගමගේ]] * [[සෂිකා නිසංසලා]] * [[සුජාතා අත්තනායක]] * [[උමාරියා සිංහවංශ]] * [[උරේෂා රවිහාරි]] * [[වසන්ත සන්දනායක]] | group3 = සංගීත අධ්‍යක්ෂකවරු | list3 = <!-- Add contents in the Alphabetical order please --> * [[ඇලන් රත්නායක]] * [[ඩබ්ලිව්. ඩී. අමරදේව]] * [[ආනන්ද සමරකෝන්]] * [[බිබිලාදෙණියේ මහානාම]] * [[ආර්. ඒ චන්ද්‍රසේන]] * [[ක්ලැරන්ස් විජේවර්ධන]] * [[දිලුප් ගබඩාමුදලිගේ]] * [[දිනේෂ් සුබසිංහ]] * [[ගුණදාස කපුගේ]] * [[එච්.එම්. ජයවර්ධන]] * [[කසුන් කල්හාර]] * [[ලක්ෂ්මන් ජෝශප් ද සේරම්]] * [[ලයනල් අල්ගම]] * [[ලයනල් රන්වල]] * [[මර්සලින් ජයකොඩි]] * [[මොහොමඩ් ගවුස්]] * [[නිහාල් ගම්හේවා]] * [[පැට්‍රික් දෙනිපිටිය]] * [[පී.එල්.ඒ සෝමපාල]] * [[ප්‍රේමසිරි කේමදාස]] * [[ආර්. මුත්තුසාමි]] * [[රෝහණ බැද්දගේ]] * [[රෝහණ වීරසිංහ]] * [[රූකාන්ත ගුණතිලක]] * [[සරත් දසනායක]] * [[ෂෙල්ටන් පෙරේරා]] * [[ශිහාන් මිහිරංග බෙනට්]] * [[සෝමපාල රත්නායක]] * [[ස්ටැන්ලි පීරිස්]] * [[සුනිල් සාන්ත]] * [[තිලාන් විජේසිංහ]] * [[වික්ටර් රත්නායක]] * [[ඩබ්ලිව්.බී. මකුලොළුව]] | group4 = පද රචකයන් | list4 = <!-- Add contents in the Alphabetical order please --> * [[අජන්තා රණසිංහ]] * [[අරිසෙන් අහුබුදු]] * [[බණ්ඩාර විජේතුංග]] * [[බන්ධුල නානායක්කාරවසම්]] * [[කාලෝ ෆොන්සේකා]] * [[ක්ලිෆ් ෆොනැන්ඩර්]] * [[චන්න ජයනාත්]] * [[ඩී.ටී. ප්‍රනාන්දු]] * [[ධර්මසිරි ගමගේ]] * [[ධම්මික බණ්ඩාර]] * [[හර්බට් එම් සෙනෙවිරත්න]] * [[කරුණාරත්න අබේසේකර]] * [[කුමාරතුංග මුනිදාස]] * [[කුමාරදාස සපුතන්ත්‍රි]] * [[කුලරත්න ආරියවංශ]] * [[කේ.ඩී.කේ. ධර්මවර්ධන]] * [[ලූෂන් බුලත්සිංහල]] * [[මහගම සේකර]] * [[මහින්ද දිසානායක]] * [[මහින්ද චන්ද්‍රසේකර]] * [[මර්සලින් ජයකොඩි]] * [[නලින් ජයවර්ධන]] * [[නිලාර් එන්. කාසිම්]] * [[ප්‍රේමකීර්ති ද අල්විස්]] * [[ප්‍රණීත් අබේසුන්දර]] * [[ප්‍රියානන්ද විජේසුන්දර]] * [[රඹුකන සිද්ධාර්ථ හිමි]] * [[රත්න ශ්‍රී විජේසිංහ]] * [[සමන් චන්ද්‍රනාත් වීරසිංහ]] * [[සමන් ආතාවුදහෙට්ටි]] * [[සිඩ්නි චන්ද්‍රසේකර]] * [[සුනිල් ආර්. ගමගේ]] * [[සුනිල් දයානන්ද කෝණාර]] * [[සුනිල් ආරියරත්න]] * [[සුනිල් සරත් පෙරේරා]] * [[විකුම්ප්‍රිය පෙරේරා]] * [[වසන්ත දුක්ගන්නාරාල]] * [[විපුල් ධර්මප්‍රිය ජයසේකර]] * [[ඩබ්ලිව්.බී. මකුලොළුව]] * [[යමුනා මාලනී පෙරේරා]] | group5 = සංගීත නිෂ්පාදකයන් | list5 = * [[තරංගා]] * [[සින්ග්ලංකා]] * [[නිල්වලා]] * [[ටොරානා]] * [[රන්සිළු]] }}<noinclude> {{Documentation|content= {{collapsible option}} [[Category:Music by region templates]] [[Category:Sri Lanka templates]] }} </noinclude> 9qewzolvc7zsdvvowzy4sgjlxgg77ez 828 97099 749176 684001 2025-06-16T08:00:27Z Lee 85 ශ්‍රී ලංකාව 749176 Scribunto text/plain return { ["Abkhazia"] = "Abkhazian", ["Afghanistan"] = "Afghan", ["Albania"] = "Albanian", ["Algeria"] = "Algerian", ["American Samoa"] = "American Samoan", ["Andorra"] = "Andorran", ["Angola"] = "Angolan", ["Anguilla"] = "Anguillan", ["Antigua and Barbuda"] = "Antigua and Barbuda", ["Argentina"] = "Argentine", ["Armenia"] = "Armenian", ["Aruba"] = "Aruban", ["Australia"] = "Australian", ["Austria"] = "Austrian", ["Azerbaijan"] = "Azerbaijani", ["Bahamas"] = "Bahamian", ["Bahrain"] = "Bahraini", ["Bangladesh"] = "Bangladeshi", ["Barbados"] = "Barbadian", ["Belarus"] = "Belarusian", ["Belgium"] = "Belgian", ["Belize"] = "Belizean", ["Benin"] = "Beninese", ["Bermuda"] = "Bermudian", ["Bhutan"] = "Bhutanese", ["Bolivia"] = "Bolivian", ["Bonaire"] = "Bonaire", ["Bosnia and Herzegovina"] = "Bosnia and Herzegovina", ["Botswana"] = "Botswana", ["Brazil"] = "Brazilian", ["බ්‍රසීලය"] = "බ්‍රසීලියානු", ["බ්‍රසීලය"] = "බ්‍රසීල", ["British Indian Ocean Territory"] = "British Indian Ocean Territory", ["Brunei"] = "Bruneian", ["Bulgaria"] = "Bulgarian", ["Burkina Faso"] = "Burkinabé", ["Myanmar"] = "Burmese", ["Burundi"] = "Burundian", ["Cape Verde"] = "Cape Verdean", ["Cambodia"] = "Cambodian", ["Cameroon"] = "Cameroonian", ["Canada"] = "Canadian", ["Cayman Islands"] = "Caymanian", ["Central African Republic"] = "Central African Republic", ["Chad"] = "Chadian", ["Chile"] = "Chilean", ["China"] = "Chinese", ["Collectivity of Saint Martin"] = "Saint-Martinoise", ["Colombia"] = "Colombian", ["Comoros"] = "Comorian", ["Democratic Republic of the Congo"] = "Democratic Republic of the Congo", ["Republic of the Congo"] = "Republic of the Congo", ["Cook Islands"] = "Cook Islands", ["Costa Rica"] = "Costa Rican", ["Croatia"] = "Croatian", ["Cuba"] = "Cuban", ["Curaçao"] = "Curaçao", ["Cyprus"] = "Cypriot", ["Czech Republic"] = "Czech", ["Czechoslovakia"] = "Czechoslovak", ["Denmark"] = "Danish", ["Djibouti"] = "Djiboutian", ["Dominica"] = "Dominica", ["Dominican Republic"] = "Dominican Republic", ["East Germany"] = "East German", ["East Timor"] = "East Timorese", ["Ecuador"] = "Ecuadorian", ["Egypt"] = "Egyptian", ["El Salvador"] = "Salvadoran", ["Equatorial Guinea"] = "Equatoguinean", ["Eritrea"] = "Eritrean", ["Estonia"] = "Estonian", ["Eswatini"] = "Swazi", ["Ethiopia"] = "Ethiopian", ["Falkland Islands"] = "Falkland Islands", ["Faroe Islands"] = "Faroese", ["Federal Republic of Yugoslavia"] = "Federal Republic of Yugoslavia", ["Federation of Malaya"] = "Malayan", ["Fiji"] = "Fijian", ["Finland"] = "Finnish", ["France"] = "French", ["French Guiana"] = "French Guianan", ["French Polynesia"] = "French Polynesian", ["Gabon"] = "Gabonese", ["Gambia"] = "Gambian", ["Georgia (country)"] = "Georgian", ["Germany"] = "German", ["ජර්මනිය"] = "ජර්මානු", ["Ghana"] = "Ghanaian", ["Gibraltar"] = "Gibraltarian", ["Great Britain"] = "Great British", ["Greece"] = "Greek", ["Greenland"] = "Greenlandic", ["Grenada"] = "Grenadian", ["Guadeloupe"] = "Guadeloupean", ["Guam"] = "Guamanian", ["Guatemala"] = "Guatemalan", ["Guernsey"] = "Guernsey", ["Guinea"] = "Guinean", ["Guinea-Bissau"] = "Bissau-Guinean", ["Guyana"] = "Guyanese", ["Haiti"] = "Haitian", ["Honduras"] = "Honduran", ["Hong Kong"] = "Hong Kong", ["Hungary"] = "Hungarian", ["Iceland"] = "Icelandic", ["India"] = "Indian", ["ඉන්දියාව"] = "ඉන්දියානු", ["Indonesia"] = "Indonesian", ["Iran"] = "Iranian", ["Iraq"] = "Iraqi", ["Ireland"] = "Irish", ["අයර්ලන්තය"] = "අයර්ලන්ත", ["Isle of Man"] = "Manx", ["Israel"] = "Israeli", ["Italy"] = "Italian", ["Ivory Coast"] = "Ivorian", ["Jamaica"] = "Jamaican", ["Jan Mayen"] = "Jan Mayen", ["Japan"] = "Japanese", ["Jersey"] = "Jersey", ["Jordan"] = "Jordanian", ["Kazakhstan"] = "Kazakhstani", ["Kenya"] = "Kenyan", ["Kiribati"] = "Kiribati", ["Korea"] = "Korean", ["North Korea"] = "North Korean", ["South Korea"] = "South Korean", ["දකුණු කොරියාව"] = "දකුණු කොරියානු", ["Kosovo"] = "Kosovan", ["Kuwait"] = "Kuwaiti", ["Kyrgyzstan"] = "Kyrgyzstani", ["Laos"] = "Laotian", ["Latvia"] = "Latvian", ["Lebanon"] = "Lebanese", ["Lesotho"] = "Lesotho", ["Liberia"] = "Liberian", ["Libya"] = "Libyan", ["Liechtenstein"] = "Liechtenstein", ["Lithuania"] = "Lithuanian", ["Luxembourg"] = "Luxembourgian", ["Macau"] = "Macau", ["Madagascar"] = "Malagasy", ["Malawi"] = "Malawian", ["Malaysia"] = "Malaysian", ["Maldives"] = "Maldivian", ["Mali"] = "Malian", ["Malta"] = "Maltese", ["Marshall Islands"] = "Marshallese", ["Martinique"] = "Martiniquan", ["Mauritania"] = "Mauritanian", ["Mauritius"] = "Mauritian", ["Mexico"] = "Mexican", ["Federated States of Micronesia"] = "Federated States of Micronesia", ["Moldova"] = "Moldovan", ["Monaco"] = "Monégasque", ["Mongolia"] = "Mongolian", ["Montenegro"] = "Montenegrin", ["Montserrat"] = "Montserratian", ["Morocco"] = "Moroccan", ["Mozambique"] = "Mozambican", ["Namibia"] = "Namibian", ["Nauru"] = "Nauruan", ["Nepal"] = "Nepalese", ["Netherlands"] = "Dutch", ["Netherlands Antilles"] = "Dutch Antillean", ["New Caledonia"] = "New Caledonian", ["New Zealand"] = "New Zealand", ["Nicaragua"] = "Nicaraguan", ["Niger"] = "Nigerien", ["Nigeria"] = "Nigerian", ["Niue"] = "Niuean", ["Northern Ireland"] = "Northern Ireland", ["Northern Mariana Islands"] = "Northern Mariana Islands", ["North Macedonia"] = "Macedonian", ["Norway"] = "Norwegian", ["Oman"] = "Omani", ["Ottoman Empire"] = "Ottoman", ["Pakistan"] = "Pakistani", ["Palau"] = "Palauan", ["Palestinian territories"] = "Palestinian", ["State of Palestine"] = "Palestinian", ["Panama"] = "Panamanian", ["Papua New Guinea"] = "Papua New Guinean", ["Paraguay"] = "Paraguayan", ["Peru"] = "Peruvian", ["Philippines"] = "Philippine", ["Pitcairn Islands"] = "Pitcairn Islands", ["Poland"] = "Polish", ["Portugal"] = "Portuguese", ["Puerto Rico"] = "Puerto Rican", ["Qatar"] = "Qatari", ["Rhodesia"] = "Rhodesian", ["Romania"] = "Romanian", ["Russia"] = "Russian", ["Rwanda"] = "Rwandan", ["Saba"] = "Saba", ["Sahrawi Arab Democratic Republic"] = "Sahrawi", ["Saint Barthélemy"] = "Barthélemois", ["Saint Kitts and Nevis"] = "Saint Kitts and Nevis", ["Saint Lucia"] = "Saint Lucian", ["Saint Vincent and the Grenadines"] = "Saint Vincent and the Grenadines", ["Samoa"] = "Samoan", ["San Marino"] = "Sammarinese", ["São Tomé and Príncipe"] = "São Tomé and Príncipe", ["Saudi Arabia"] = "Saudi Arabian", ["Senegal"] = "Senegalese", ["Serbia"] = "Serbian", ["Serbia and Montenegro"] = "Serbia and Montenegro", ["Seychelles"] = "Seychellois", ["Sierra Leone"] = "Sierra Leonean", ["Singapore"] = "Singaporean", ["Sint Eustatius"] = "Sint Eustatius", ["Sint Maarten"] = "Sint Maarten", ["Slovakia"] = "Slovak", ["Slovenia"] = "Slovenian", ["Solomon Islands"] = "Solomon Islands", ["Somalia"] = "Somalian", ["Somaliland"] = "Somaliland", ["South Africa"] = "South African", ["South Sudan"] = "South Sudanese", ["Soviet Union"] = "Soviet", ["Spain"] = "Spanish", ["Sri Lanka"] = "Sri Lankan", ["ශ්‍රී ලංකාව"] = "ශ්‍රී ලාංකික", ["Sudan"] = "Sudanese", ["Suriname"] = "Surinamese", ["Sweden"] = "Swedish", ["Switzerland"] = "Swiss", ["Syria"] = "Syrian", ["Taiwan"] = "Taiwanese", ["Tajikistan"] = "Tajikistani", ["Tanzania"] = "Tanzanian", ["Thailand"] = "Thai", ["Togo"] = "Togolese", ["Tokelau"] = "Tokelauan", ["Tonga"] = "Tongan", ["Trinidad and Tobago"] = "Trinidad and Tobago", ["Tunisia"] = "Tunisian", ["Turkey"] = "Turkish", ["Turkmen Soviet Socialist Republic"] = "Turkmen Soviet Socialist Republic", ["Turkmenistan"] = "Turkmenistani", ["Turks and Caicos Islands"] = "Turks and Caicos Islands", ["Tuvalu"] = "Tuvaluan", ["Uganda"] = "Ugandan", ["Ukraine"] = "Ukrainian", ["United Arab Emirates"] = "Emirati", ["United Kingdom"] = "British", ["England"] = "English", ["Scotland"] = "Scottish", ["Wales"] = "Welsh", ["United States"] = "American", ["United States"] = "ඇමරිකානු", ["Uruguay"] = "Uruguayan", ["Uzbekistan"] = "Uzbekistani", ["Vanuatu"] = "Vanuatuan", ["Venezuela"] = "Venezuelan", ["Vietnam"] = "Vietnamese", ["British Virgin Islands"] = "British Virgin Islands", ["United States Virgin Islands"] = "United States Virgin Islands", ["Wallis and Futuna"] = "Wallis and Futuna", ["West Germany"] = "West German", ["Yemen"] = "Yemeni", ["Yugoslavia"] = "Yugoslav", ["Zambia"] = "Zambian", ["Zimbabwe"] = "Zimbabwean", } nvb4qj16l5765bdxcw1h0zzcewes5w7 2 99088 748894 703598 2025-06-15T13:31:48Z Chandler Vonhaght 61171 නව පිටුවක් නිර්මාණය කළෙමි. 748894 wikitext text/x-wiki ආයුබෝවන්! මම චැන්ඩ්ලර් වොන්හාට්. මගේ පරිශීලක පිටුව වෙත ඔබ සැම සාදරයෙන් පිළිගන්නවා. cekvcswh6qaz46whzj00ltii9nivn49 14 100566 749218 542459 2025-06-16T08:20:02Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:Disasters by country]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:රට අනුව ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 542458 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Disasters and accidents by country}} {{Container category}} {{Cat see also|Disasters by continent}} {{CatAutoTOC|numerals=no}} [[Category:Disasters by location| country]] [[Category:History by country and topic| disasters]] [[Category:Historical events by country| disasters]] 947pt5u3bfj2uu28i3wms9tq0cffagx 0 103080 749347 744920 2025-06-16T10:59:43Z 212.104.231.178 /* ටෙලිනාට්‍යය */ 749347 wikitext text/x-wiki {{තොරතුරුකොටුව පුද්ගලයා | honorific_prefix = | name = Palitha Silva <br>පාලිත සිල්වා | image = | image_size = | alt = | caption = | birth_name = Garanduwa Baarage Palitha Silva | birth_date = {{Birth date and age|1967|8|31|df=yes}} | birth_place = [[Sri Lanka]] | death_date = | death_place = | death_cause = | resting_place_coordinates = <!-- {{coord|LAT|LONG|display=inline,title}} --> | nationality = Sri Lankan | education = | occupation = Actor | years_active = 1984–present | party = | spouse = Namalee Silva | children = 4 | awards = Best Actor/ most popular actor | website = | signature = | footnotes = }} [[Category:Articles with hCards]] '''ගරැණ්ඩුව බාරගේ පාලිත සිල්වා''' (උපත 1967 අගෝස්තු 30) යනු ශ්‍රී ලාංකේය නළුවෙක්, නාට්‍යකරුවෙකු, නිෂ්පාදකයෙක්, අධ්‍යක්ෂකවරයෙක්, පිටපත් රචකයෙක් සහ කතුවරයෙකි.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha Silva bio |url=https://rateyourmusic.com/films/palitha-silva/ |access-date=25 April 2019 |publisher=Rate your music}}</ref><ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sri Lankan actors - Palitha Silva |url=http://www.nfc.gov.lk/artist/palitha-silva-335/ |access-date=25 April 2019 |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka}}</ref> ඔහු සිය වෘත්තීය ජීවිතය ආරම්භ කළේ වයස අවුරුදු 15 දී ගෞරවනීය [http://www.films.lk/sinhala-cinema-artist-solomon-fonseka-1107.html මහාචාර්ය සොලමන් ෆොන්සේකාගේ] රංගන පාසලේ පුහුණුව සඳහා තෝරා ගන්නා විටය. සිල්වා රූපවාහිනී කතාමාලා 400 කට වැඩි ගණනක<ref name="Psilva">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha comes with the "CIRCUS" |url=https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20120723/283137130914068 |access-date=25 April 2019 |publisher=Daily Mirror}}</ref> රඟපා ඇති අතර, ''කීටයා'', ''දෙවෙනි ඉනිම'' ටෙලි නාට්‍යවල චරිත සහ ''අනගාරික ධර්මපාල ශ්‍රීමතානෝ'' චරිතාපදාන චිත්‍රපටයේ නාමික චරිතය සඳහා වඩාත් ප්‍රසිද්ධය.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sri Lankan film critics are not educated ones about cinema - Palitha Silva |url=http://www.ada.lk/entertainment/ලංකාවේ-චිත්‍/8-31864 |access-date=25 April 2019 |publisher=Ada}}</ref> ශ්‍රී ලංකාවේ බුද්ධාගම වෙනුවෙන් කළ සේවය වෙනුවෙන් ඔහුට ''මානව හිතවාදී කීර්ති ශ්‍රී වීරපුත්‍ර දේශබන්දු'' (ජුනි 2019) සහ කලාශුභන ජනරංජන කීර්ති ශ්‍රී දේශමාන්‍ය (ජූලි 2021) යන ගෞරව නාමයන් පිරිනමන ලදී. කලා මලික්, මයිකල් වුඩ්ස් සහ ආතර් ඩිග්නම් රංගනයෙන් දායක වූ ෂැඩෝ ''ඔෆ් ද කෝබ්රා'' ජාත්‍යන්තර චිත්‍රපටයට ද ඔහු රංගනයෙන් දායක විය. == පෞද්ගලික ජීවිතය == ඔහු විවාහ වී සිටින්නේ ඔහුගේ දිගුකාලීන සහකරු නාමලී සිල්වා සමඟයි. ඇය ශ්‍රී ලංකා ඉන්ෂුවරන්ස් හි අලෙවි අංශයේ නියෝජ්‍ය ප්‍රධාන අධිකාරීවරියයි. ඇය ගියේ බම්බලපිටියේ ශුද්ධ වූ පවුලේ කන්‍යාරාමයට සහ කොළඹ [[දේවි බාලිකා විද්‍යාලය|දේවි බාලිකා විද්‍යාලයටය]] . ඉන්පසු නාමලී ලන්ඩනයේ වරලත් අලෙවිකරණ ආයතනයෙන් අලෙවිකරණ උපාධියක් ලබා ගත්තාය. ඇය පාලිතව හඳුනන්නේ වයස අවුරුදු 10 සිටය. ඔවුන් දෙදෙනාම ගල්කිස්සේ එකම ගමේ ජීවත් වූ අතර දෙදෙනාම ඉගෙනුම ලැබුවේ එකම දහම් පාසල, ගල්කිස්ස ධම්මෝදය දහම් පාසලයි. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=He never wants to tell the media what I am saying - Namalee Silva |url=https://www.lakbima.lk/index.php/art-gallery/palitha |access-date=25 April 2019 |publisher=Lakbima}}</ref> == වේදිකා නාට්‍ය වෘත්තිය == ඔහුගේ රංගනයට සහ නාට්‍යයට පිවිසීම ධර්මසිරි බණ්ඩාරනායකගේ ''ඒකාධිපති'' නාට්‍යය හරහා සිදු විය. ''තවත් එක් විරූපියක් චිත්‍රපටයේ තිර රචනය, අධ්‍යක්ෂණය සහ රංගනය වෙනුවෙන් ඔහුගේ ප්‍රථම රාජ්‍ය යොවුන් සම්මානය දිනාගෙන,'' 1983 දී, 18 හැවිරිදි වියේ පසුවූ ඔහු, හාල් සිල්වා සමඟ එක්ව ශ්‍රී ලංකාවේ වඩාත්ම විවේචනාත්මක වේදිකා නාට්‍යයක් ''වන සාජන් නල්ලතම්බි'' හි රඟපාන්නට විය.<ref name="bestactor">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha fulfils potential as novelist |url=http://archives.dailynews.lk/2004/10/20/artscop08.html |access-date=25 April 2019 |website=Daily News}}</ref> සිල්වා [[බර්ටෝල් බ්‍රෙෂ්ට්|බර්ටෝල්ට් බ්‍රෙෂ්ට්ගේ]] Mr Puntila and his Man Matti සහ William Shakespeare ගේ ''Midsummer Night's Dreams යන චිත්‍රපටවල Helena Lehtimäki ගේ අධ්‍යක්ෂණය යටතේ අධ්‍යක්ෂණය කර ක්‍රියා කළාය.'' 1988 දී සැමුවෙල් බෙකට්ගේ ''Waiting for Godot'' චිත්‍රපටයේ ''එස්ට්‍රගන්ගේ'' චරිතය රඟපෑම වෙනුවෙන් සිල්වා ජාතික රාජ්‍ය නාට්‍ය උළෙලේ හොඳම නළුවා සම්මානය සඳහා නිර්දේශ විය. 1994 දී ''කස්පා වෙනුවෙන් රාජ්‍ය නාට්‍ය උළෙලේ හොඳම නළුවාට හිමි සම්මානය සිල්වාට හිමි විය.'' 1984 දී ඔහුගේ මංගල නාට්‍ය අධ්‍යක්ෂණය වූයේ ''බල්ලංගෙන් ප්‍රවේශම් වෙනු'' නාට්‍යය හරහාය.<ref name="Psilva">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha comes with the "CIRCUS" |url=https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20120723/283137130914068 |access-date=25 April 2019 |publisher=Daily Mirror}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20120723/283137130914068 "Palitha comes with the "CIRCUS""]. Daily Mirror<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">25 April</span> 2019</span>.</cite></ref> ජාතික යොවුන් නාට්‍ය උළෙලේදී මෙම නාට්‍යය බොහෝ සම්මාන සහ ඇගයීම් ලබා ගත්තේය. ඔහු බම්බලපිටිය ශුද්ධ වූ පවුලේ කන්‍යාරාමය සහ [[ශාන්ත තෝමස් විද්‍යාලය, ගල්කිස්ස|ගල්කිස්ස එස්. තෝමස් විද්‍යාලය]] වැනි පාසල් රැසක වේදිකා නාට්‍ය අධ්‍යක්ෂණය කළේය. ඔහු බොහෝ බ්‍රිතාන්‍ය සහ ජර්මානු නාට්‍යකරුවන් සමඟ ද වැඩ කර ඇත. <ref name="Psilva" /> වසර 28කට පසු, ඔහු ''සර්කස් කරයෝ'' නමින් තවත් වේදිකා නාට්‍යයක් අධ්‍යක්ෂණය කළේය, එය ප්‍රථම වරට 2012 ජූලි 31 වන දින ලයනල් වෙන්ඩ්ට් රඟහලේදී ඉදිරිපත් කරන ලදී <ref name="Psilva">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha comes with the "CIRCUS" |url=https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20120723/283137130914068 |access-date=25 April 2019 |publisher=Daily Mirror}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20120723/283137130914068 "Palitha comes with the "CIRCUS""]. Daily Mirror<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">25 April</span> 2019</span>.</cite></ref> === කැපී පෙනෙන කෘති === * ''ඒකාධිපති'' * ''බල්ලංගෙන් ප්‍රවේශම් වෙනු'' * ''සර්කස් කරයෝ'' * ''සිකිරුටි සින්නතම්බි'' <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=All three are Silvas |url=http://archives.sarasaviya.lk/2015/03/19/?fn=sa1503197 |access-date=25 April 2019 |publisher=Sarasaviya}}</ref> * ''සිහින දේශයෙන්'' <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sihina Deshayen (Veils of Maya) |url=http://www.boodeekeerthisena.com/veils_of_maya_more.html |access-date=25 April 2019 |publisher=boodeekeerthisena.com}}</ref> * ''සාරි ගැටේ'' <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Handunetti's Sari Gete |url=http://www.silumina.lk/2018/10/21/රසඳුන/සාරි-ගැටේ-ට-අහුවුණු-ජීවන්-25-26-පුංචි-තියටරයට |access-date=25 April 2019 |publisher=Silumina}}</ref> * ''කැස්පාර්'' - ජර්මානු නාට්‍යකරුවෙකු සමඟ <ref name="palithainterview">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha Silva – කලාව අයාලේ යන හැටි |url=http://hotgossip.itbro.info/2018/07/18/palitha-silva-කලාව-අයාලේ-යන-හැටි-ගැන-ද/ |access-date=25 April 2019 |publisher=Hot Gossip}}</ref> * ''කැලණි පාලම'' <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Pera Uni Colombo Alumni presents Kelani Palama |url=http://www.sundaytimes.lk/170910/plus/pera-uni-colombo-alumni-presents-kelani-palama-258255.html |access-date=25 April 2019 |publisher=Sunday Times}}</ref> * ''සිහින රඟහල'' <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title='Theatre dreams' go on stage |url=http://www.sundaytimes.lk/081116/TV/sundaytvtimes_08.html |access-date=25 April 2019 |publisher=Sunday Times}}</ref> == රූපවාහිනී වෘත්තිය == 1998 දී සිල්වා අධ්‍යක්ෂණය කළ ''අමුත්තක් ඇවිත්'' ටෙලි චිත්‍රපටය සම්මානයට පාත්‍ර විය. 2000 දී ඔහු ස්වර්ණවාහිනිය සඳහා ''ත්‍රස්තාවඩිංගේ සිද්ධිය'' අධ්‍යක්ෂණය කළේය. <ref name="Psilva">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha comes with the "CIRCUS" |url=https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20120723/283137130914068 |access-date=25 April 2019 |publisher=Daily Mirror}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.pressreader.com/sri-lanka/daily-mirror-sri-lanka/20120723/283137130914068 "Palitha comes with the "CIRCUS""]. Daily Mirror<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">25 April</span> 2019</span>.</cite></ref> ඔහු වඩාත් ජනප්‍රිය වූයේ [[අයිටීඑන් නාලිකාව|ස්වාධීන රූපවාහිනී සේවයේ]] විකාශය වූ ''කීටයා'' නාට්‍ය අභිරහස් රූපවාහිනී කතාමාලාව හරහාය. ඔහු දැනට ක්‍රිකට් පුහුණුකරු ලෙස ''[[දෙවෙනි ඉනිම (ටෙලි නාට්‍යය)|දෙවෙනි ඉනිම]]'' ටෙලිනාට්‍යයේ රඟපායි.<ref name="palithainterview">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha Silva – කලාව අයාලේ යන හැටි |url=http://hotgossip.itbro.info/2018/07/18/palitha-silva-කලාව-අයාලේ-යන-හැටි-ගැන-ද/ |access-date=25 April 2019 |publisher=Hot Gossip}}</ref> ==ටෙලිනාට්‍යය== * ''අසංවර වැස්සක්'' * ''අහස් ගංගා'' * ''ඉසුරුගිරි තරණය'' * ''උරුමයක අරගලය'' * ''එක ඉත්තක මල්'' * ''දිය සුළිය'' * ''පිටගම්කාරයෝ'' * ''මයුර අසපුව'' * ''මහවිරු පන්ඩු'' * ''යුග විලක්කුව'' * ''ස්වයංජාත'' * ''සඳ දියවර'' * ''සඳ සඳ වගේ'' == රංගනයෙන් ඔබ්බට == ඔහු බ්‍රිතාන්‍ය කවුන්සිලයේ තරුණ ඉගෙනුම් මධ්‍යස්ථානයේ වැඩමුළු අධ්‍යක්ෂවරයා ලෙස කටයුතු කළේය.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Kids take on big issues |url=http://www.sundaytimes.lk/010902/plus7.html |access-date=25 April 2019 |publisher=Sunday Times}}</ref> ඔහුගේ ලොකුම අභිලාෂය ලේඛකයෙකු වීම බව ඔහු ප්‍රකාශ කළේය. ඔහු 1998 දී ''ඊ දීගෙක ගියාය'' සහ 2004 ඔක්තෝබර් 8 වැනි දින ''අටක් බරට හෙණ්ඩුවක් ලෙස'' නවකතා දෙකක් ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත.<ref name="bestactor">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha fulfils potential as novelist |url=http://archives.dailynews.lk/2004/10/20/artscop08.html |access-date=25 April 2019 |website=Daily News}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://archives.dailynews.lk/2004/10/20/artscop08.html "Palitha fulfils potential as novelist"]. ''Daily News''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">25 April</span> 2019</span>.</cite></ref> ඔහු අධ්‍යක්ෂක, තිර රචක සහ සිනමාකරණය පිළිබඳ කථිකාචාර්යවරයෙකු ලෙසද කටයුතු කරයි. == චිත්‍රපටකරණය == සිල්වා සිය සිනමා ජීවිතය ආරම්භ කළේ 1987 දී ජැක්සන් ඇන්තනී විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''කවුළුව චිත්‍රපටයෙන්'' සුළු චරිතයකින්.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha Silva - පාලිත සිල්වා films |url=http://www.films.lk/sinhala-cinema-artist-palitha-silva-236.html |access-date=25 April 2019 |publisher=Sinhala Cinema Database}}</ref> ඔහුගේ ජනප්‍රියම සිනමා රංගනය වූයේ ''සර් ලාස්ට් චාන්ස්'', ''අනගාරික ධර්මපාල ශ්‍රීමතාණෝ'' සහ ''මහරජ අජාසත්'' යන චිත්‍රපට හරහාය.<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha Silva filmography |url=https://www.imdb.com/name/nm0798473/ |access-date=25 April 2019 |publisher=IMDb}}</ref> ''මහරජ අජාසත්හි'' දෙව්දත්ත රහතන් වහන්සේගේ චරිතය විචාරකයන්ගේ නොමඳ පැසසුමට ලක් විය. * අංක ශ්‍රී ලාංකේය සිනමාවේ ඇති ශ්‍රී ලාංකේය චිත්‍රපට සංඛ්‍යාව දක්වයි. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sri Lankan Cinema History |url=http://www.nfc.gov.lk/films-history.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160823000528/http://www.nfc.gov.lk/films-history.php |archive-date=23 August 2016 |access-date=25 April 2019 |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka}}</ref> {| class="wikitable" !වසර !චි. අං. !චිත්‍රපටය !චරිතය !යොමුව |- |1987 |663 |''Kawuluwa'' | | |- |1993 |771 |''Sargent Nallathambi'' |Nanapala | |- |1994 |796 |''Ekada Wahi'' | | |- |1994 |800 |''Nohadan Landune'' | | |- |1995 |837 |''Edath Chandiya Adath Chandiya'' | | |- |1995 |831 |''Maruthaya'' |Dinesh | |- |1996 |850 |''Sihina Desayen'' | | |- |1996 |858 |''Hiru Sanduta Medi Wee'' | | |- |1998 |890 |''Gini Avi Saha Gini Keli'' |Willie |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sinhala screened films |url=http://www.sarasaviya.lk/2015/06/11/?fn=sa15061144 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180325090402/http://www.sarasaviya.lk/2015/06/11/?fn=sa15061144 |archive-date=25 March 2018 |access-date=11 March 2017 |publisher=Sarasaviya}}</ref> |- |1999 |924 |''Seetha Sameere'' |Janaka |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title='Seetha Sameere' portrays chefs and lovers |url=http://www.sundaytimes.lk/991017/tv.html |access-date=25 April 2019 |publisher=Sunday Times}}</ref> |- |2000 |942 |''Sanda Yahanata'' | |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title='Sanda Yahanata' portrays violence |url=http://www.sundaytimes.lk/000305/tv.html#label5 |access-date=29 October 2019 |publisher=Sunday Times}}</ref> |- |2000 |943 |''Anuragaye Ananthaya'' |Kamal Kanchana Swarnadipathi |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title='Anuragaye Ananthaya' : A struggle between a woman and society |url=http://www.sundaytimes.lk/000611/tv.html |access-date=1 March 2017 |publisher=The Sunday Times}}</ref> |- |2003 |1009 |''Le Kiri Kandulu'' |Prosecutor |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Udayakantha reels in his latest film |url=http://archives.dailynews.lk/2002/12/14/fea09.html |access-date=11 March 2017 |website=Daily News}}</ref> |- |2003 |1013 |''Sudu Kaluwara'' |Dingiri Banda |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=A cinematic spring of patriotism |url=http://www.island.lk/2003/07/19/satmag01.html |access-date=10 May 2019 |publisher=The Island}}</ref> |- |2005 |1056 |''Sulanga'' |Siripala |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sulanga screened in Kurunegala today |url=http://archives.dailynews.lk/2007/03/15/news26.asp |access-date=11 March 2017 |website=Daily News}}</ref> |- |2006 |1081 |''Ammawarune'' |AGA officer |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title="Maestro" Lester James Peries Doyen Among Sinhala Film Directors |url=http://www.dailymirror.lk/article/-Maestro-Lester-James-Peries-Doyen-Among-Sinhala-Film-Directors-107734.html/ |access-date=25 March 2017 |publisher=Daily Mirror}}</ref> |- |2008 |1107 |''Walapatala'' |Chartin |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Microscopic view of the systemic ailment Walapatala - Penumbra by Vijitha Gunarathne |url=http://archives.sundayobserver.lk/2008/07/06/spe11.asp |access-date=11 March 2017 |publisher=The Sunday Observer}}</ref> |- |2009 |1122 |''Sir Last Chance'' |Don Ladan 'George Washingpowder' |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title='Sir Last Chance' to make appearance |url=http://archives.sundayobserver.lk/2009/03/22/pan14.asp |access-date=25 April 2019 |publisher=Sunday Observer}}</ref> |- |2010 |1136 |''Kshema Bhoomi'' |Anura Suriyabandara |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sri Lankan Screened Films |url=http://www.sarasaviya.lk/2016/04/28/?fn=sa16042833 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160502021418/http://www.sarasaviya.lk/2016/04/28/?fn=sa16042833 |archive-date=2 May 2016 |access-date=11 March 2017 |publisher=Sarasaviya}}</ref> |- |2010 |1144 |''Ira Handa Yata'' |Lieutenant Silva |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Ira Handa Yata Brings A Message To Every Sri Lankan |url=http://www.thesundayleader.lk/2010/09/26/ira-handa-yata-brings-a-message-to-every-sri-lankan/ |access-date=8 March 2017 |publisher=The Sunday Leader}}</ref> |- |2010 | |''Kawulu Dora'' | |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title='Kavulu Dora' opens for public |url=http://www.sundaytimes.lk/100627/Magazine/sundaytimestvtimes_7.html |access-date=23 December 2017 |publisher=Sunday Times}}</ref> |- |2011 |1150 |''Sinhawalokanaya'' |Heen Appo |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Cricket craze |url=http://archives.dailynews.lk/2011/01/10/fea30.asp |access-date=25 April 2019 |website=Daily News}}</ref> |- |2012 |1170 |''කුස පබා|Kusa Pabha' |King Madu |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=All in the name of love |url=http://archives.dailynews.lk/2012/01/23/fea20.asp |access-date=25 April 2019 |website=Daily News}}</ref> |- |2012 |1176 |''Daruwane'' |Doctor |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Daruwane |url=http://www.nfc.gov.lk/films/daruwane-28/ |access-date=24 February 2017 |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka}}</ref> |- |2012 |1180 |''Prathiroo'' |Buddhist monk |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title='Prathiroo' reveals value of motherhood |url=http://www.sundaytimes.lk/121202/magazine/prathiroo-reveals-value-of-motherhood-22447.html |access-date=5 March 2017 |publisher=The Sunday Times}}</ref> |- |2013 |1189 |''Siri Parakum'' |[[තුන්වන විජයබාහු රජ|King Vijayabahu III]] |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=The discreet charm of Siri Parakum - Film Review |url=http://www.island.lk/index.php?page_cat=article-details&page=article-details&code_title=83887 |access-date=3 March 2017 |publisher=The Island}}</ref> |- |2014 |1211 |''Anagarika Dharmapala Srimathano'' |[[අනගාරික ධර්මපාල|Anagarika Dharmapala]] |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Cinematic revival of Buddhist revivalist |url=http://www.sundaytimes.lk/140914/magazine/cinematic-revival-of-buddhist-revivalist-116923.html |access-date=27 February 2017 |publisher=The Sunday Times}}</ref> |- |2014 |1209 |''Parapura'' |Police officer Sathyapala |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Parapura - Cletus directorial venture |url=https://www.pressreader.com/sri-lanka/sunday-times-sri-lanka/20140713/284034780067415 |access-date=25 April 2019 |publisher=Sunday Times}}</ref> |- |2014 |1218 |''Api Marenne Na'' |Manoj Amarajeewa |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Api Marenne Na - අපි මැරෙන්නේ නෑ |url=http://www.films.lk/api-marenne-ne-sinhala-film-1819.html |access-date=29 March 2019 |publisher=Sinhala Cinema Database}}</ref> |- |2015 |1233 |''Maharaja Ajasath'' |[[දේවදත්ත|Rev. Devadatta Thero]] |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Maharaja Ajasaththa – මහරජ අජාසත්ත |url=http://cinema.lk/Movie-detail/maharaja-ajasaththa/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170125020758/http://cinema.lk/Movie-detail/maharaja-ajasaththa/ |archive-date=25 January 2017 |access-date=24 February 2017 |publisher=cinema.lk}}</ref> |- |2016 |1247 |''සිංහයා (2016 චිත්‍රපටිය)|Sinhaya'' |Sabhapathithuma |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sinhaya |url=http://www.nfc.gov.lk/films/sinhaya-141/ |access-date=2016-10-23 |website=www.nfc.gov.lk}}</ref> |- |2017 |1274 |''Nilanjana'' |Dananjaya |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Nilanjana |url=http://www.nfc.gov.lk/films/nilanjana-120/ |access-date=3 March 2017 |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka}}</ref> |- |2017 |1277 |''Nimnayaka Hudekalawa'' |Army officer |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Boodee's films in focus |url=http://dailynews.lk/2017/05/16/entertainment/115907/boodee's-films-focus |access-date=17 May 2017 |website=Daily News}}</ref> |- |2018 |1296 |''Nela'' | |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sinhala screened films |url=http://www.sarasaviya.lk/2018/04/12/?fn=sa18041212 |access-date=22 February 2018 |publisher=Sarasaviya}}</ref> |- |2018 |1313 |''Nidahase Piya DS'' |F. R. Senanayake |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Cinematic capture of the 'Father of the Nation' |url=http://www.sundaytimes.lk/161211/magazine/cinematic-capture-of-the-father-of-the-nation-219184.html |access-date=25 April 2019 |publisher=Sunday Times}}</ref> |- |2019 | |''President Super Star'' | |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=The presidential stage where four people are competing |url=http://www.sarasaviya.lk/films-local/2019/08/08/8092/හතර-දෙනෙකු-තරග-වදින-ජනාධිපති-වේදිකාව-ප්‍රසිඩන්ට්-සුපර්-ස්ටාර් |access-date=10 August 2019 |publisher=Sarasaviya}}</ref> |- |TBD | |''Surangana Lowin Awilla'' |Jayashan's Father |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Rollercoaster journey to the past |url=http://archives.dailynews.lk/2011/05/02/fea18.asp |access-date=25 April 2019 |website=Daily News}}</ref> |- |TBD | |''Gunananda Himi Migettuwatte'' | |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Film on greatest religious icon |url=http://www.sundaytimes.lk/150208/magazine/film-on-greatest-religious-icon-134345.html |access-date=3 April 2018 |publisher=The Sunday Times}}</ref> |- |TBD | |''Thanapathilage Gedara'' | |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Plot of Thanapathilage Gedara |url=http://archives.sarasaviya.lk/2018/07/12/?fn=sa18071125 |access-date=29 October 2019 |publisher=Sarasaviya}}</ref> |- |TBD | |''Adventures of Ricky Deen'' |Heavies |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Adventures of Ricky Deen cast |url=http://www.rickydeenthemovie.com/cast.html |access-date=25 April 2019 |publisher=rickydeenthemovie}}</ref> |- |TBD | |''Hithumathe Jeewithe'' |Marasinghe |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=The supreme brotherly love of society |url=http://www.sarasaviya.lk/films-local/2019/07/11/6920/ඇසුදුටු-සමාජයේ-උත්තරීතර-සහෝදර-ප්‍රේමය |access-date=11 July 2019 |publisher=Sarasaviya}}</ref> |- |TBD | |''Tharu Athara'' | |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=The story of Subhani who got lost in two worlds .. 'Tharu Athara' |url=http://www.sarasaviya.lk/films-local/2020/12/10/19472/දෙලොවක-අතරමං-වූ-සුභානිගේ-කතාව |archive-date=2020-12-11 |access-date=2020-12-11 |website=Sarasaviya}}</ref> |- |TBD | |''Marukathara'' | |<ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Marukathara gets permission |url=http://www.sarasaviya.lk/news/2019/12/12/13258/සරත්ගේ-‘මරුකතර’ට |access-date=12 December 2019 |publisher=Sarasaviya}}</ref> |} == සම්මාන සහ සම්මාන == ඔහු දේශීය වේදිකා නාට්‍ය උළෙලවල් සහ රූපවාහිනී උත්සවවලදී රංගනය සහ අධ්‍යක්ෂණය යන දෙඅංශයෙන්ම සම්මාන කිහිපයක් දිනාගෙන ඇත. <ref name="bestactor">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Palitha fulfils potential as novelist |url=http://archives.dailynews.lk/2004/10/20/artscop08.html |access-date=25 April 2019 |website=Daily News}}</ref> == යොමු කිරීම් == {{ආශ්‍රලැයිස්තුව}} [[ප්‍රවර්ගය:1967 උපත්]] [[ප්‍රවර්ගය:ජීවමාන ජනයා]] 7adnoz4gq1czydqcpotmnwzyp1d4zh3 0 103232 749054 550921 2025-06-15T16:58:38Z 212.104.231.126 /* චිත්‍රපටකරණය */ 749054 wikitext text/x-wiki '''දුලානි අනුරාධා''' ශ්‍රී ලාංකික සිංහල චිත්‍රපට [[නළුවා|නිළියක්]] සහ වෘත්තියෙන් නර්තන ශිල්පිනියකි . <ref name="imdb">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Dulani Anuradha Mini Bio |url=https://www.imdb.com/name/nm5944788/bio |access-date=29 October 2016 |website=imdb}}</ref> ඇය වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අබා, විජය කුවේණි සහ ඇහැලේපොල කුමාරිහාමි යන චිත්‍රපටවල චරිත සඳහාය. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Dulani Anuradha filmography |url=http://www.films.lk/sinhala-cinema-artist-dulani-anuradha-1837.html |access-date=9 August 2018 |publisher=Sinhala Cinema Database}}</ref> == සිනමා ජීවිතය == ඇය මූලික වශයෙන් ඓතිහාසික චිත්‍රපට සහ ටෙලිනාට්‍යවල චරිත නිරූපණය කරන නමුත් ''සංගිලි'' <ref name="sundaytimes.lk">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Much awaited movies in CEL circuit |url=http://www.sundaytimes.lk/110109/Magazine/sundaytimestvtimes_2.html |access-date=29 October 2015 |website=sundaytimes.lk}}</ref> සහ ''පරාවර්තන'' වැනි ප්‍රබන්ධ [[චිත්‍රපටය|චිත්‍රපටවල]] ද රඟපා ඇත. ''ව්‍ජය කුවේණි'' චිත්‍රපටයේ රංගනය වෙනුවෙන් අනුරාධා හොඳම නිළියට හිමි සම්මානය දිනා ගත්තාය. <ref name="vivalanka.com">{{උපන්‍යාස වෙබ් |date=8 December 2013 |title=Kamal Addaraarachchi and Dulani Anuradha adjudged best actor and actress at SIGNIS film festival |url=http://www.vivalanka.com/newspage/584899ai-kamal-addaraarachchi-dulani-anuradha-adjudged-actor-actress-signis-film-festival |access-date=29 October 2015 |website=vivalanka.com}}</ref> අධ්‍යක්ෂක සුගත් සමරකෝන්ගේ චිත්‍රපට බොහොමයක ප්‍රධාන චරිතය රඟපාන්නේ දුලානි. ඇය උදයකාන්ත වර්ණකුලසූරිය විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද ''බහු භාර්යා 2'' හි ප්‍රධාන චරිතය නිරූපණය කළාය. == චිත්‍රපටකරණය == * අංක ශ්‍රී ලාංකේය සිනමාවේ ඇති ශ්‍රී ලාංකේය චිත්‍රපට සංඛ්‍යාව දක්වයි. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sri Lankan Cinema History |url=http://www.nfc.gov.lk/films-history.php |access-date=9 August 2016 |publisher=National Film Corporation of Sri Lanka}}</ref> {| class="wikitable" !අවුරුද්ද !අංකය ! චිත්‍රපටය ! චරිතය !යොමුව |- | 2008 | 1111 | ''අබා '' | ගුම්බක බුත | <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title='Aba' aims international heights |url=http://www.sundaytimes.lk/080629/TV/tvtimes002.html |access-date=29 October 2015 |website=sundaytimes.lk}}</ref> |- | 2012 | 1173 | ''විජය කුවේණි'' | [[කුවේණි කුමරිය|කුවේණි]] | <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Dulani reigns as Kuveni |url=http://archives.dailynews.lk/2012/05/28/fea20.asp |access-date=22 March 2019 |website=Daily News}}</ref> |- | 2014 | 1200 | ''පරවර්තන'' | කුසුම් | |- | 2014 | 1208 | ''ඇහැලේපොළ කුමාරිහාමි'' | ඇහැලේපොළ කුමාරිහාමි | |- | 2016 | 1265 | ''අපේ කාලයේ පටාචාරා'' | [[පටාචාරා මහරහත් තෙරණිය|පටාචාරා]] | <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title='Patachara of our times' ready |url=http://www.sundaytimes.lk/150329/magazine/patachara-of-our-times-ready-141529.html |access-date=22 March 2019 |publisher=Sunday Times}}</ref> |- | 2017 | 1273 | ''[[බන්ධනය]]'' | පියසිලි | <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Movie on black magic |url=http://www.sundaytimes.lk/170416/magazine/movie-on-black-magic-236937.html |access-date=22 March 2019 |publisher=Sunday Times}}</ref> |- | 2019 | 1320 | ''සංගිලේ'' | සංගිලේ | <ref name="sundaytimes.lk">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Much awaited movies in CEL circuit |url=http://www.sundaytimes.lk/110109/Magazine/sundaytimestvtimes_2.html |access-date=29 October 2015 |website=sundaytimes.lk}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sundaytimes.lk/110109/Magazine/sundaytimestvtimes_2.html "Much awaited movies in CEL circuit"]. ''sundaytimes.lk''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 October</span> 2015</span>.</cite></ref> |- | TBD | | ''හොරා මාමා'' | | <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Mission to save Sally - plot of Hora Uncle |url=http://www.sarasaviya.lk/2018/03/22/?fn=sa1803221 |access-date=22 March 2018 |publisher=Sarasaviya}}</ref> |- | TBD | | ''පැහැර ගැනීම'' | කාව්‍යා | <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Plot of Kidnap |url=http://archives.sarasaviya.lk/2018/10/25/?fn=sa1810251 |access-date=21 August 2019 |publisher=Sarasaviya}}</ref> |- | TBD | | ''බහු බාර්යා 2'' | රූගත කිරීම් | |- | TBD | | ''ස්පර්ෂ'' | | <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=මිය ගිය ද නොමළ දරු සෙනෙහස |url=http://www.sarasaviya.lk/films-local/2019/08/22/8461/මිය-ගිය-ද-නොමළ-දරු-සෙනෙහස |access-date=23 August 2019 |publisher=Sarasaviya}}</ref> |- | TBD | | ''අභිෂේකා'' | | <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=අභියෝගයට අභියෝගයක් |url=http://epaper.sarasaviya.lk/News.aspx?tday=2022/12/01&id=pg27&ver=pro |access-date=23 January 2023 |publisher=Sarasaviya}}</ref> |} == රූපවාහිනී භූමිකාවන් == ඇය රූපවාහිනී කතාමාලා කිහිපයක රඟපෑ අතර බොහෝ සෝප් ඔපෙරා ප්‍රතික්ෂේප කළ බව දන්නා කරුණකි. ඇය ''වහින්න මුතු වැස්සක්'' කතා මාලාවේ පබළු ලෙස රඟපෑවාය. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Reality shows are not fair |url=http://gossips.lkactress.com/2011/08/06/reality-shows-are-not-fair-dulani-anuradha/ |access-date=21 April 2019 |publisher=lkactress}}</ref> ඇය සුමිත්‍රා රාහුබද්ධගේ ''පිනිබර යාමය'' (උදාතාරි මනමේන්ද්‍ර ලෙස) <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title='Pinibara Yamaya' for political victims |url=http://www.sundaytimes.lk/100321/Magazine/sundaytimestvtimes_11.html |access-date=21 April 2019 |publisher=Sunday Times}}</ref> සහ ''මහ පොළව අපේ නෙවේයි යන චිත්‍රපටවලද'' චරිත නිරූපණය කළාය. ඇය ''ඔබා ආයෙමත් අවිදින්'' නාට්‍යයේ ඍණාත්මක චරිතයක් රඟපෑවාය. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Appealing and 'appalling'! |url=http://www.dailynews.lk/2017/02/13/features/107363/appealing-and-‘appalling’ |access-date=21 April 2019 |website=Daily News}}</ref> ''ලාෆ්ස් ඔන් ස්ටේජ් සීසන් I'', <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title='Laugfs on Stage' recognizes multi-talented employees at grand finale |url=http://www.dailymirror.lk/article/-Laugfs-on-Stage-recognizes-multi-talented-employees-at-grand-finale-127410.html |access-date=21 April 2019 |publisher=Daily Mirror}}</ref> දෙරණ සිටි ඔෆ් ඩාන්ස් සහ දෙරණ ලිට්ල් ස්ටාර් වැනි රියැලිටි වැඩසටහන් රැසක විනිශ්චයකරුවෙකු ලෙස අනුරාධා නියෝජනය විය. === තෝරාගත් මාලා === * ''මහ පොලොව අපේ නෙවේයි'' * ''Oba Ayemath Avidin'' * ''පිනිබර යාමය'' * ''සකිසඳ සුවාරිස්'' <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title="Sakisanda Suwaris" soon on Rupavahini |url=http://archives.sarasaviya.lk/2012/01/12/_art.asp?fn=sa12011217&pn=20 |access-date=15 August 2019 |publisher=Sarasaviya}}</ref> * ''වාහින්න මුතු වෙසක්'' == සම්මාන සහ සම්මාන == [[ජැක්සන් ඇන්තනී|ජැක්සන් ඇන්තනීගේ]] ''අබා'' චිත්‍රපටයේ ''ගුම්බක බූතා'' චරිතය වෙනුවෙන් ඇය බොහෝ දේශීය සිනමා උළෙලවල හොඳම නිළියට හිමි සම්මානය දිනා ගැනීමත් සමඟ ඇගේ රංගන ජීවිතය හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් විය. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Luck smiles on Dulani Anuradha |url=http://www.life.lk/article/style/luck-smiles-on-dulani-anuradha/53/906 |access-date=21 April 2019 |publisher=Life Online}}</ref>   == යොමු කිරීම් == {{ආශ්‍රලැයිස්තුව}} [[ප්‍රවර්ගය:Year of birth missing (living people)]] [[ප්‍රවර්ගය:ජීවමාන ජනයා]] gzt7lq93cxum0bxm0421x7k3l7eflsc 15 156344 749215 673043 2025-06-16T08:17:26Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020s in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ආසියාව තුළ 2020 දශකය]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 673043 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 947178943 || 2020-03-24T19:42:52Z || SporkBot || <nowiki>Orphan per [[WP:TFD|TFD outcome]]</nowiki> |---- | 946299015 || 2020-03-19T09:09:22Z || BrownHairedGirl || <nowiki>{{CatAutoTOC}}, replaced: {{Navseasoncats}} → {{Navseasoncats with centuries below decade}}</nowiki> |---- | 912191606 || 2019-08-23T20:48:53Z || BrownHairedGirl || <nowiki>use {{[[Template:Navseasoncats|Navseasoncats]]}}, replaced: {{DecadeCategoryNav|decade=2020|topic=Asia}} → {{Navseasoncats}}</nowiki> |---- | 831296716 || 2018-03-19T21:29:50Z || Fayenatic london || <nowiki>Portal is now included in nav template (via [[WP:JWB]])</nowiki> |---- | 701936077 || 2016-01-27T13:16:50Z || Hugo999 || <nowiki></nowiki> |---- | 668404513 || 2015-06-24T02:21:53Z || Hugo999 || <nowiki>new key for [[Category:2020s by continent]]: "Asia" using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 667408304 || 2015-06-17T21:22:45Z || Ricky81682 || <nowiki>moving to continent cat, replaced: 0s| → 0s by continent| using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 583620241 || 2013-11-28T04:02:00Z || Hugo999 || <nowiki></nowiki> |---- | 577986320 || 2013-10-20T15:32:17Z || Cattus || <nowiki>new key for [[Category:2020s]]: "*Asia" using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 547248198 || 2013-03-27T12:17:49Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q8204808]]</nowiki> |---- | 531607302 || 2013-01-06T12:07:27Z || Rezabot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[fa:رده:آسیا در دهه ۲۰۲۰ (میلادی)]]</nowiki> |---- | 410730314 || 2011-01-29T09:49:17Z || Tim! || <nowiki>new category</nowiki> |} 678q3s9p8039v9tw53sbnw6lwm8kto5 14 156345 749213 682410 2025-06-16T08:17:25Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2020s in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:ආසියාව තුළ 2020 දශකය]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 682410 wikitext text/x-wiki {{portal|Asia|History}} {{Navseasoncats with centuries below decade}} {{CatAutoTOC}} [[Category:2020s by continent|Asia]] [[ප්‍රවර්ගය:ආසියාව තුළ දශක]] [[ප්‍රවර්ගය:ආසියාව තුළ 21 වන සියවස]] ss3usz3lpo8nlqblcqxk1s88mh9gmio 0 157589 749342 748500 2025-06-16T10:53:23Z 212.104.231.178 /* ආරාධිත රඟපෑම් */ 749342 wikitext text/x-wiki ==ප්‍රධාන චරිත== * [[ඉසුරු ලොකුහෙට්ටිආරච්චි]] * [[ශ්‍රියන්ත මෙන්ඩිස්]] * [[මහේන්ද්‍ර පෙරේරා]] * [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] * ශ්‍රිමාල් වෙඩිසිංහ * [[ගිහාන් ප්‍රනාන්දු]] * අජිත් වීරසිංහ * තරින්දි ප්‍රනාන්දු ==ආරාධිත රඟපෑම්== * [[සනත් ගුණතිලක]] * ඩබ්ලිව්.ජයසිරි * පුබුදු චතුරංග * [[රොෂාන් රණවන]] * අනුජ් රණසිංහ * [[සම්පත් තෙන්නකෝන්]] * රත්නා ලාලනී ජයකොඩි * [[ජනක කුඹුකගේ]] * විල්සන් ගුණරත්න * බිමල් ජයකොඩි * [[ආනන්ද වික්‍රමගේ]] * ජයලාල් රෝහණ * සැන්ඩෝ හැරිස් * [[ලාල් කුලරත්න]] * ගයති ඩයස් * අශාන් ඩයස් * සුරංග සතරසිංහ * ශ්‍යාම් ප්‍රනාන්දු * [[සරත් චන්ද්‍රසිරි]] * [[නිල්මිණි තෙන්නකෝන්]] ==ගරු රඟපෑම්== * ලකී ඩයස් * [[ධර්මප්‍රිය ඩයස්]] * [[පාලිත සිල්වා]] * [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] * [[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[මිහිර සිරිතිලක]] * රවීන්දා යසස් * ආරියසේන ගමගේ * [[සම්පත් ජයවීර]] * සදුන් විජේසිරි * සමන් හේමරත්න * උදේනි චන්දාසිරි * දිමුතු චින්තක * [[නිල්මිණි තෙන්නකෝන්]] * හේමන්ත ඊරියගම * වසන්ත විටිටචිචි * බොනිපස් ජයශාන්ත * බුද්දික රඹුක්වැල්ල * කුමාරී සේනාරත්න * හැරී විමලසේන * කුමාර වදුරැස්ස * ශ්‍රිරෝමිකා ප්‍රනාන්දු * ටීනා ශනෙල් * සරත් කුලාන්ග * අනුර බන්ඩාර රාජගුරු * සරත් කරුණාරත්න * සරත් ධර්මසිරි * කීර්ති රත්නායක * [[ආනන්ද අතුකෝරල]] dwdageg2i4dpqpmau3pzx2fut6y5ye6 749343 749342 2025-06-16T10:54:02Z 212.104.231.178 /* ගරු රඟපෑම් */ 749343 wikitext text/x-wiki ==ප්‍රධාන චරිත== * [[ඉසුරු ලොකුහෙට්ටිආරච්චි]] * [[ශ්‍රියන්ත මෙන්ඩිස්]] * [[මහේන්ද්‍ර පෙරේරා]] * [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] * ශ්‍රිමාල් වෙඩිසිංහ * [[ගිහාන් ප්‍රනාන්දු]] * අජිත් වීරසිංහ * තරින්දි ප්‍රනාන්දු ==ආරාධිත රඟපෑම්== * [[සනත් ගුණතිලක]] * ඩබ්ලිව්.ජයසිරි * පුබුදු චතුරංග * [[රොෂාන් රණවන]] * අනුජ් රණසිංහ * [[සම්පත් තෙන්නකෝන්]] * රත්නා ලාලනී ජයකොඩි * [[ජනක කුඹුකගේ]] * විල්සන් ගුණරත්න * බිමල් ජයකොඩි * [[ආනන්ද වික්‍රමගේ]] * ජයලාල් රෝහණ * සැන්ඩෝ හැරිස් * [[ලාල් කුලරත්න]] * ගයති ඩයස් * අශාන් ඩයස් * සුරංග සතරසිංහ * ශ්‍යාම් ප්‍රනාන්දු * [[සරත් චන්ද්‍රසිරි]] * [[නිල්මිණි තෙන්නකෝන්]] ==ගරු රඟපෑම්== * ලකී ඩයස් * [[ධර්මප්‍රිය ඩයස්]] * [[පාලිත සිල්වා]] * [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] * [[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[මිහිර සිරිතිලක]] * රවීන්දා යසස් * ආරියසේන ගමගේ * [[සම්පත් ජයවීර]] * සදුන් විජේසිරි * සමන් හේමරත්න * උදේනි චන්දාසිරි * දිමුතු චින්තක * හේමන්ත ඊරියගම * වසන්ත විටිටචිචි * බොනිපස් ජයශාන්ත * බුද්දික රඹුක්වැල්ල * කුමාරී සේනාරත්න * හැරී විමලසේන * කුමාර වදුරැස්ස * ශ්‍රිරෝමිකා ප්‍රනාන්දු * ටීනා ශනෙල් * සරත් කුලාන්ග * අනුර බන්ඩාර රාජගුරු * සරත් කරුණාරත්න * සරත් ධර්මසිරි * කීර්ති රත්නායක * [[ආනන්ද අතුකෝරල]] 6fggfg41wpap05mvow1gw0hoci1gntb 749344 749343 2025-06-16T10:56:14Z 212.104.231.178 749344 wikitext text/x-wiki ===ප්‍රධාන චරිත=== * [[ඉසුරු ලොකුහෙට්ටිආරච්චි]] * [[ශ්‍රියන්ත මෙන්ඩිස්]] * [[මහේන්ද්‍ර පෙරේරා]] * [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] * ශ්‍රිමාල් වෙඩිසිංහ * [[ගිහාන් ප්‍රනාන්දු]] * අජිත් වීරසිංහ * තරින්දි ප්‍රනාන්දු ===ආරාධිත රඟපෑම්=== * [[සනත් ගුණතිලක]] * ලකී ඩයස් * ඩබ්ලිව්.ජයසිරි * පුබුදු චතුරංග * [[රොෂාන් රණවන]] * අනුජ් රණසිංහ * [[සම්පත් තෙන්නකෝන්]] * රත්නා ලාලනී ජයකොඩි * [[ජනක කුඹුකගේ]] * විල්සන් ගුණරත්න * බිමල් ජයකොඩි * [[ආනන්ද වික්‍රමගේ]] * ජයලාල් රෝහණ * සැන්ඩෝ හැරිස් * [[ලාල් කුලරත්න]] * ගයති ඩයස් * අශාන් ඩයස් * සුරංග සතරසිංහ * ශ්‍යාම් ප්‍රනාන්දු * [[සරත් චන්ද්‍රසිරි]] * [[නිල්මිණි තෙන්නකෝන්]] * [[ධර්මප්‍රිය ඩයස්]] * [[පාලිත සිල්වා]] * [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] * [[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[මිහිර සිරිතිලක]] * රවීන්දා යසස් * ආරියසේන ගමගේ * [[සම්පත් ජයවීර]] * සදුන් විජේසිරි ===සෙසු චරිත=== * සමන් හේමරත්න * උදේනි චන්දාසිරි * දිමුතු චින්තක * හේමන්ත ඊරියගම * වසන්ත විටිටචිචි * බොනිපස් ජයශාන්ත * බුද්දික රඹුක්වැල්ල * කුමාරී සේනාරත්න * හැරී විමලසේන * කුමාර වදුරැස්ස * ශ්‍රිරෝමිකා ප්‍රනාන්දු * ටීනා ශනෙල් * සරත් කුලාන්ග * අනුර බන්ඩාර රාජගුරු * සරත් කරුණාරත්න * සරත් ධර්මසිරි * කීර්ති රත්නායක * [[ආනන්ද අතුකෝරල]] 87rw6x3ujpt2fd0m8gifreybf83i7iv 749345 749344 2025-06-16T10:57:38Z 212.104.231.178 /* සෙසු චරිත */ 749345 wikitext text/x-wiki ===ප්‍රධාන චරිත=== * [[ඉසුරු ලොකුහෙට්ටිආරච්චි]] * [[ශ්‍රියන්ත මෙන්ඩිස්]] * [[මහේන්ද්‍ර පෙරේරා]] * [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] * ශ්‍රිමාල් වෙඩිසිංහ * [[ගිහාන් ප්‍රනාන්දු]] * අජිත් වීරසිංහ * තරින්දි ප්‍රනාන්දු ===ආරාධිත රඟපෑම්=== * [[සනත් ගුණතිලක]] * ලකී ඩයස් * ඩබ්ලිව්.ජයසිරි * පුබුදු චතුරංග * [[රොෂාන් රණවන]] * අනුජ් රණසිංහ * [[සම්පත් තෙන්නකෝන්]] * රත්නා ලාලනී ජයකොඩි * [[ජනක කුඹුකගේ]] * විල්සන් ගුණරත්න * බිමල් ජයකොඩි * [[ආනන්ද වික්‍රමගේ]] * ජයලාල් රෝහණ * සැන්ඩෝ හැරිස් * [[ලාල් කුලරත්න]] * ගයති ඩයස් * අශාන් ඩයස් * සුරංග සතරසිංහ * ශ්‍යාම් ප්‍රනාන්දු * [[සරත් චන්ද්‍රසිරි]] * [[නිල්මිණි තෙන්නකෝන්]] * [[ධර්මප්‍රිය ඩයස්]] * [[පාලිත සිල්වා]] * [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] * [[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[මිහිර සිරිතිලක]] * රවීන්දා යසස් * ආරියසේන ගමගේ * [[සම්පත් ජයවීර]] * සදුන් විජේසිරි ===සෙසු චරිත=== * සමන් හේමරත්න * උදේනි චන්දාසිරි * දිමුතු චින්තක * හේමන්ත ඊරියගම * වසන්ත විටිටචිචි * බොනිපස් ජයශාන්ත * බුද්දික රඹුක්වැල්ල * කුමාරී සේනාරත්න * හැරී විමලසේන * කුමාර වදුරැස්ස * ශ්‍රිරෝමිකා ප්‍රනාන්දු * ටීනා ශනෙල් * සරත් කුලාන්ග * අනුර බන්ඩාර රාජගුරු * සරත් කරුණාරත්න * සරත් ධර්මසිරි * කීර්ති රත්නායක nncnc4uq5diny1784qkny11ga274mm4 749346 749345 2025-06-16T10:58:17Z 212.104.231.178 /* ආරාධිත රඟපෑම් */ 749346 wikitext text/x-wiki ===ප්‍රධාන චරිත=== * [[ඉසුරු ලොකුහෙට්ටිආරච්චි]] * [[ශ්‍රියන්ත මෙන්ඩිස්]] * [[මහේන්ද්‍ර පෙරේරා]] * [[ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] * ශ්‍රිමාල් වෙඩිසිංහ * [[ගිහාන් ප්‍රනාන්දු]] * අජිත් වීරසිංහ * තරින්දි ප්‍රනාන්දු ===ආරාධිත රඟපෑම්=== * [[සනත් ගුණතිලක]] * ලකී ඩයස් * ඩබ්ලිව්.ජයසිරි * පුබුදු චතුරංග * [[රොෂාන් රණවන]] * අනුජ් රණසිංහ * [[සම්පත් තෙන්නකෝන්]] * රත්නා ලාලනී ජයකොඩි * [[ජනක කුඹුකගේ]] * විල්සන් ගුණරත්න * බිමල් ජයකොඩි * [[ආනන්ද වික්‍රමගේ]] * ජයලාල් රෝහණ * සැන්ඩෝ හැරිස් * [[ලාල් කුලරත්න]] * ගයති ඩයස් * අශාන් ඩයස් * සුරංග සතරසිංහ * ශ්‍යාම් ප්‍රනාන්දු * [[සරත් චන්ද්‍රසිරි]] * [[නිල්මිණි තෙන්නකෝන්]] * [[ධර්මප්‍රිය ඩයස්]] * [[පාලිත සිල්වා]] * [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] * [[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[මිහිර සිරිතිලක]] * රවීන්දා යසස් * ආරියසේන ගමගේ * [[සම්පත් ජයවීර]] * [[ආනන්ද අතුකෝරල]] * සදුන් විජේසිරි ===සෙසු චරිත=== * සමන් හේමරත්න * උදේනි චන්දාසිරි * දිමුතු චින්තක * හේමන්ත ඊරියගම * වසන්ත විටිටචිචි * බොනිපස් ජයශාන්ත * බුද්දික රඹුක්වැල්ල * කුමාරී සේනාරත්න * හැරී විමලසේන * කුමාර වදුරැස්ස * ශ්‍රිරෝමිකා ප්‍රනාන්දු * ටීනා ශනෙල් * සරත් කුලාන්ග * අනුර බන්ඩාර රාජගුරු * සරත් කරුණාරත්න * සරත් ධර්මසිරි * කීර්ති රත්නායක f1z0jrcfqi4m39ulbkzxyvn1d2usttv 0 164751 749015 725989 2025-06-15T16:22:17Z 212.104.231.175 /* ටෙලි නාට්‍ය */ 749015 wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = ප්‍රියන්ත සෙනවිරත්න |other_names = |image = |image_size = |alt = |caption = |birth_date = 5 March 1963 (age 61) |birth_name = Thennakumbura Amarakoon Rajapaksa Wasala Mohottige Priyantha Seneviratne |birth_place = [[Kandy]], [[Sri Lanka]] |death_date = |death_place = |death_cause = |resting_place_coordinates = <!-- {{coord|LAT|LONG|display=inline,title}} --> |nationality = Sri Lankan |education = |years_active = 1986–present |party = |spouse = Kanchana Kariyapperuma (m. 2004) |children = 2 |awards = |signature = |website = |footnotes = |occupation = Actor, comedian }} '''ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න''', ශ්‍රී ලාංකික නළුවෙකි. === ටෙලි නාට්‍ය === * ''අංකල් සෑම්'' * ''ආදර වැස්ස'' * ''[[කියාදෙන්න ආදරේ තරම්]]'' * ''පිනි'' * ''පැහැසරා'' * ''බේකරි ගෙදර'' * ''මායාවී'' * ''රන්තරු'' * ''සිහින පියාපත්'' * ''සුන්දර චන්දරේ'' == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} == භාහිර සබැඳි == * [http://gossiplankalive1.blogspot.com/2013/02/chat-with-priyantha-seneviratne.html Chat With Priyantha Seneviratne] {{authority control}} [[Category:Sri Lankan male film actors]] [[ප්‍රවර්ගය:ජීවමාන ජනයා]] [[ප්‍රවර්ගය:ශ්‍රී ලාංකික නළුවෝ]] {{SriLanka-actor-stub}} ri6c8ia81sduv1lv5fbmcfvxteobc1b 0 171828 749302 712423 2025-06-16T08:50:52Z InternetArchiveBot 63598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 749302 wikitext text/x-wiki {{translate}} {{Short description|කතෝලික මිෂනාරි නිකායක්}} {{Infobox organization | name = නිර්මල මරිය නිකාය | native_name = Missionariorum Oblatorum Beatae Mariae Virginis Immaculatae | native_name_lang = la | image = Missionary Oblates of Mary Immaculate logo.svg | image_size = 200px | caption = | abbreviation = '''නි.ම.නි'''/'''OMI''' | founding_location = Aix-en-Provence, ප්‍රංශය | established = {{Start date and age| 25 ජනවාරි 1816}}<ref name="catholic-hierarchy.org">{{Cite web|url=http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dqomi.html|title = Oblates of Mary Immaculate (Institute of Consecrated Life - Men) &#91;Catholic-Hierarchy&#93;}}</ref> | founder = Charles Joseph Eugène de Mazenod | type = පාප්තුමාගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ පූජක ආගමික සභාව (පිරිමි සඳහා)<ref name="catholic-hierarchy.org">{{Cite web|url=http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dqomi.html|title = Oblates of Mary Immaculate (Institute of Consecrated Life - Men) &#91;Catholic-Hierarchy&#93;}}</ref> | headquarters = ජෙනරල් හවුස්, ඕරේලියා හරහා 290 [[රෝමය]], ඉතාලිය<ref name="catholic-hierarchy. org">{{Cite web|url=http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dqomi.html|title = Oblates of Mary Immaculate (Institute of Consecrated Life - Men) &#91;Catholic-Hierarchy&#93;}}</ref> | coords = | region_served = ලොව පුරා 2020 | membership = 3,786 (2,741 පූජකයන්)<ref name="catholic-hierarchy.org">{{Cite web|url=http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dqomi.html|title = Oblates of Mary Immaculate (Institute of Consecrated Life - Men) &#91;Catholic-Hierarchy&#93;}}</ref> | membership_year = 2020 | leader_title = Superior General | leader_name = Luis Ignacio Rois Alonso | leader_title2 = Motto | leader_name2 = {{lang-la|Evangelizare pauperibus misit me. Pauperes evangelizantur}}<br /> English''':'''<br /> ''He has sent me to bring the Good News to the poor. The poor have received the Good News''. | leader_title3 = Mission | leader_name3 = To bring the Good News of Christ to the Poor | leader_title4 = Ministry | leader_name4 = Parochial, Foreign mission, educational work | main_organ = | affiliations = [[රෝමානු කතෝලික]] | website = [https://www.omiworld.org/ OMI] | remarks = | former name = ප්‍රොවෙන්ස් මිෂනාරිවරු | footnotes = }} '''නිර්මල මරිය නිකාය''' (නි.ම.නි/'''OMI''') යනු කතෝලික පල්ලියේ [[මිෂනාරි ව්‍යාපාරය|මිෂනාරි]] ආගමික සභාවකි. එය 1816 ජනවාරි 25 වන දින කතෝලික සාන්තුවරයෙකු ලෙස පසුව පිළිගත් ප්‍රංශ පූජකයෙකු වූ [[ඉයුජින් ද මැසනොඩ්]] විසින් ආරම්භ කරන ලදී. (Oblate යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ දෙවියන් වහන්සේට හෝ දෙවියන්ගේ සේවයට කැප වූ පුද්ගලයෙකි.) 1826 පෙබරවාරි 17 වන දින [[XII ලියෝ පාප් වහන්සේ]] විසින් සභාවට පිළිගැනීමක් ලබා දෙන ලදී. 2020 ජනවාරි වන විට, සභාව සාමාන්‍යයෙන් ප්‍රජාවේ ජීවත් වන පූජකවරුන් සහ ගිහි සහෝදරයන් 3,631 කින් සමන්විත විය.<ref name="omistats">{{cite web |date=27 February 2020 |title=Statistics of the Missionary Oblates of Mary Immaculate – 2020 |url=https://omilacombe.ca/statistics-missionary-oblates-mary-immaculate-2020/ |access-date=9 June 2021 |work=OMI Lacombe Canada}}</ref> ඔවුන්ගේ සාම්ප්‍රදායික ආචාරය ''Laudetur Iesus Christus'' ("ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේට ප්‍රශංසා වේවා"), එයට ප්‍රතිචාරය වන්නේ ''Et Maria Immaculata'' ("මේරි නිර්මල") යන්නයි. සාමාජිකයින් "OMI" යන පශ්චාත් නාමික අකුරු භාවිතා කරයි. == මූලාශ්‍ර == {{Reflist}}{{refbegin}} {{Coord|38|33|39.5|N|90|4|56.36|W|display=title}} *{{Citation |last = Carrière |first = Gaston |title = Histoire documentaire de la congrégation des Missionnaires Oblats de Marie-Immaculée dans l'Est du Canada. Vol. 1. |year = 1957 |publisher = Éditions de l'Université d'Ottawa |location = Ottawa, Ontario }} *{{Citation |last = Carrière |first = Gaston |title = Dictionnaire biographique des Oblats de Marie-Immaculée au Canada. Vol. 1-3. |year = 1957 |publisher = Éditions de l'Université d'Ottawa |location = Ottawa, Ontario }} {{refend}} ==බාහිර සබැඳි== * {{official website|http://www.omiworld.org/}} * [http://www.oblatemissions.org/ Oblate Missions in San Antonio Texas ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220322225053/http://www.oblatemissions.org/ |date=2022-03-22 }} * [http://www.omiusa.org/ US Province Site] * [http://www.omichina.com/ China Mission] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140218170937/http://www.omichina.com/ |date=2014-02-18 }} * [http://www.omi.org.za/ The Missionary Oblate of Mary Immaculate in Southern Africa] * [http://www.ndmu.edu.ph/profile/index.html/ Notre Dame of Marbel University] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091001230817/http://www.ndmu.edu.ph/profile/index.html/ |date=2009-10-01 }} a school under the administration of the Marist Brothers * [http://www.ndmc.edu.ph/ Notre Dame of Midsayap College] * [http://omilacombe.ca/indexp.php Missionary Oblates of Mary Immaculate in Canada: OMI Lacombe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140811071244/http://omilacombe.ca/indexp.php |date=2014-08-11 }} * [http://www.cmoblat.ca/en/index.php Oblate Mission Centre (CMO), Montreal, Quebec, Canada] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140517050940/http://www.cmoblat.ca/en/index.php |date=2014-05-17 }} *[https://www.omicameroun.org/ Missionnaires Oblats de Marie Immaculée, Province du Cameroun] *[https://www.omi-qc-on.com/ Missionnaires Oblats de Marie Immaculée, Canada: Notre Dame-du-Cap, Québec] * [https://archives-manuscripts.dartmouth.edu/repositories/2/resources/2905 Arctic Missionary Postcards] at Dartmouth College Library * [https://oblates.ie Missionary Oblates of Mary Immaculate in England, Ireland, Scotland and Wales] {{Catholic congregation}} {{stub}} ta1i064yndxektp2h23mr2xtjgjuatq 0 175837 749025 748110 2025-06-15T16:35:31Z 212.104.231.126 /* සිනමාව */ 749025 wikitext text/x-wiki ආනන්ද අතුකෝරල ලාංකික රංගන ශිල්පියෙකි.රූපවාහිනියේ බහුවිධ නලුවෙකු වන අතුකෝරල සිනමාව හා වේදිකාවේද කටයුතු කරයි. ===සිනමාව=== * 2012 - [[රන් කෙවිට 2]] * 2019 - සේද මාවතේ * 2023 - [[කතුරු මිතුරු]] * 2024 - [[රිදී සීනු]] * 2025 - [[කාසි වාසි]] ===ටෙලි නිර්මාණ=== * ''[[කෝටිපතියෝ]]'' * ''[[පාරාදිසේ]]'' * ''මුතු පලස'' jlqd4glodnbbomtj432etlv7v7gxxeh 749026 749025 2025-06-15T16:35:49Z 212.104.231.126 /* සිනමාව */ 749026 wikitext text/x-wiki ආනන්ද අතුකෝරල ලාංකික රංගන ශිල්පියෙකි.රූපවාහිනියේ බහුවිධ නලුවෙකු වන අතුකෝරල සිනමාව හා වේදිකාවේද කටයුතු කරයි. ===සිනමාව=== * 2012 - [[රන් කෙවිට 2]] * 2019 - සේද මාවතේ * 2023 - [[කතුරු මිතුරු]] * 2024 - [[රිදී සීනූ]] * 2025 - [[කාසි වාසි]] ===ටෙලි නිර්මාණ=== * ''[[කෝටිපතියෝ]]'' * ''[[පාරාදිසේ]]'' * ''මුතු පලස'' 0ybej0i289xz75vowfymlqy6b6z8q2v 749028 749026 2025-06-15T16:36:24Z 212.104.231.126 749028 wikitext text/x-wiki ආනන්ද අතුකෝරල [[ලාංකික]] රංගන ශිල්පියෙකි. රූපවාහිනියේ බහුවිධ නලුවෙකු වන අතුකෝරල සිනමාව හා වේදිකාවේද කටයුතු කරයි. ===සිනමාව=== * 2012 - [[රන් කෙවිට 2]] * 2019 - සේද මාවතේ * 2023 - [[කතුරු මිතුරු]] * 2024 - [[රිදී සීනූ]] * 2025 - [[කාසි වාසි]] ===ටෙලි නිර්මාණ=== * ''[[කෝටිපතියෝ]]'' * ''[[පාරාදිසේ]]'' * ''මුතු පලස'' 3k0fhg25xcvl6z1cyn7byh5tb8a6tzs 749030 749028 2025-06-15T16:37:14Z 212.104.231.126 /* සිනමාව */ 749030 wikitext text/x-wiki ආනන්ද අතුකෝරල [[ලාංකික]] රංගන ශිල්පියෙකි. රූපවාහිනියේ බහුවිධ නලුවෙකු වන අතුකෝරල සිනමාව හා වේදිකාවේද කටයුතු කරයි. ===සිනමාව=== * 2012 - [[රන් කෙවිට 2]] * 2019 - සේද මාවතේ * 2023 - [[කතුරු මිතුරු]] * 2024 - [[රිදී සීනූ]] * 2025 - [[කාසි වාසි]] ===ටෙලි නිර්මාණ=== * ''[[කෝටිපතියෝ]]'' * ''[[පාරාදිසේ]]'' * ''මුතු පලස'' aog5036j0tdxa78hcfxbla2xl1posry 749033 749030 2025-06-15T16:39:07Z 212.104.231.126 /* සිනමාව */ 749033 wikitext text/x-wiki ආනන්ද අතුකෝරල [[ලාංකික]] රංගන ශිල්පියෙකි. රූපවාහිනියේ බහුවිධ නලුවෙකු වන අතුකෝරල සිනමාව හා වේදිකාවේද කටයුතු කරයි. ===සිනමාව=== * 2012 - [[රන් කෙවිට 2]] * 2019 - සේද මාවතේ * 2019 - [[ජනාධිපති සුපස් ස්ටාර්]] * 2023 - [[කතුරු මිතුරු]] * 2024 - [[රිදී සීනූ]] * 2025 - [[කාසි වාසි]] ===ටෙලි නිර්මාණ=== * ''[[කෝටිපතියෝ]]'' * ''[[පාරාදිසේ]]'' * ''මුතු පලස'' aon1osmpsghkv8brqhobzs1x9kvxsag 749034 749033 2025-06-15T16:40:11Z 212.104.231.126 /* සිනමාව */ 749034 wikitext text/x-wiki ආනන්ද අතුකෝරල [[ලාංකික]] රංගන ශිල්පියෙකි. රූපවාහිනියේ බහුවිධ නලුවෙකු වන අතුකෝරල සිනමාව හා වේදිකාවේද කටයුතු කරයි. ===සිනමාව=== * 2012 - [[රන් කෙවිට 2]] * 2019 - සේද මාවතේ * 2019 - [[ජනාධිපති සුපර් ස්ටාර්]] * 2023 - [[කතුරු මිතුරු]] * 2024 - [[රිදී සීනූ]] * 2025 - [[කාසි වාසි]] ===ටෙලි නිර්මාණ=== * ''[[කෝටිපතියෝ]]'' * ''[[පාරාදිසේ]]'' * ''මුතු පලස'' 8eoph469m9vrzc5aotnv0qfejsvtpek 0 180094 749087 741442 2025-06-15T23:20:37Z 203.189.189.121 පැරණි තොරතුරු ඉවත් කිරීම 749087 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:Historical_population_of_Sri_Lanka.svg|thumb| ශ්‍රී ලංකාවේ ඓතිහාසික ජනගහනය]] රූපය මගින් [[ජනගහණ ඝනත්වය|ජනගහන ඝනත්වය]], [[ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්|ජනවාර්ගිකත්වය]], අධ්‍යාපන මට්ටම, සෞඛ්‍යය, ආර්ථික තත්ත්වය, ආගමික අනුබද්ධතා සහ ජනගහනයේ අනෙකුත් අංශ ඇතුළුව [[ශ්‍රී ලංකාව|ශ්‍රී ලංකාවේ]] ජනගහනයේ ජන විකාශනය පෙන්නුම් කරයි . ශ්‍රී ලංකාව යනු [[ඉන්දියානු සාගරය|ඉන්දියන් සාගරයේ]] පිහිටි දූපතක් වන අතර එය සිලෝන් සහ තවත් බොහෝ නම් වලින් හඳුන්වයි. එය අයර්ලන්තයේ ප්‍රමාණයට සමාන බවක් කියවේ. එය පිහිටා ඇත්තේ ඉන්දියාවේ ගිනිකොනදිග වෙරළට ඔබ්බෙන් කිලෝමීටර් 28 ක් පමණ (සැතපුම් 18) දුරිනි. මිලියන 22 ක පමණ ජනගහනයක් ඇත. රටේ ප්‍රධාන වරාය සහ කාර්මික මධ්‍යස්ථානයන් [[කොළඹ]] පිහිටා ඇති නිරිතදිග ප්‍රදේශයේ ඝනත්වය ඉහළම වේ. ශුද්ධ ජනගහන වර්ධනය 0.7% ක් පමණ වේ. ශ්‍රී ලංකාව වාර්ගික, භාෂාමය සහ ආගමික වශයෙන් විවිධත්වයකින් යුක්තය. == දළ විශ්ලේෂණය == {{Historical populations |title = ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහණය |type = none |align = left |width = 15em |state = none |shading = on |pop_name = |percentages = pagr |footnote = |source = <ref name=cicred>{{cite book|title=The Population of Sri Lanka|date=1974|publisher=C.I.C.R.E.D. Series|location=Population Growth|pages=3–4|url=http://www.cicred.org/Eng/Publications/pdf/c-c46.pdf|access-date=2 August 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140701070027/http://www.cicred.org/Eng/Publications/pdf/c-c46.pdf|archive-date=1 July 2014}}</ref><ref>{{cite book|title=Census of Population Sri Lanka 1971 - General Report|date=1977|publisher=Department of Census & Statistics, Lanka|page=18|url=http://nada.statistics.gov.lk/index.php/catalog/1246/download/5841|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131224102856/http://nada.statistics.gov.lk/index.php/catalog/1246/download/5841|archive-date=2013-12-24}}</ref> <ref>{{cite web |title=Table 2.1: Population by sex and district, census years |url=http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.1.pdf |work=Statistical Abstract 2013 |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402122634/http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.1.pdf |archive-date=2015-04-02 }}</ref><ref>{{cite web|title=Population by age group and sex|url=http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_266&conn_path=I2|work=LankaSIS Sri Lanka Statistical Information Service|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402145703/http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_266&conn_path=I2|archive-date=2015-04-02}}</ref><ref name=final2012/> | 1827{{Efn| විද්‍යාත්මක සංගණනයක් සිදු කර නැත.}} | 889,584 | 1871 | 2,400,380 | 1881 | 2,759,738 | 1891 | 3,007,789 | 1901 | 3,565,954 | 1911 | 4,106,350 | 1921 | 4,498,605 | 1931 | 5,306,871 | 1946 | 6,657,339 | 1953 | 8,097,895 | 1963 | 10,582,064 | 1971 | 12,689,897 | 1981 | 14,846,750 | 1990 | 17,325,773 | 2000 | 18,777,601 | 2010 | 20,261,737 | 2020 | 21,413,249 }} 2012 සංගණනයට අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය 20,359,439 ක් වූ අතර, ජන ඝනත්වය කිලෝමීටරයකට 325 කි.<ref name=final2012>{{cite web |title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 |url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/FinalPopulation.pdf |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402110406/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/FinalPopulation.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> 1981 සංගණනයෙන් (අවසන් පූර්ණ සංගණනයෙන්) පසු ජනගහනය 5,512,689 කින් (37.1%) වර්ධනය වී ඇති අතර එය වාර්ෂික වර්ධන වේගය 1.1% ට සමාන වේ.<ref name=final2012/>ඉන් 3,704,470 (18.2%) නාගරික ප්‍රදේශ වල ජීවත් වෙති.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A1: Population by district, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A1.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141228235912/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A1.pdf|archive-date=2014-12-28}}</ref> ජනගහනයෙන් 5,131,666 ක් (25.2%) ක් වයස අවුරුදු 14 හෝ ඊට අඩු අය වූ අතර 2,525,573 ක් (12.4%) ක් වයස අවුරුදු 60 හෝ ඊට වැඩි අය වූ අතර, වැඩ කරන වයසේ (15-59) ජනගහනය 12,702,700 ක් විය.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A2: Population by district, age and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A2.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402145747/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A2.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> යැපීමේ අනුපාතය 60.2%ක් විය.<ref name=final2012/> මධ්‍යන්‍ය වයස අවුරුදු 32ක් වූ අතර මධ්‍යස්ථ වයස අවුරුදු 31ක් විය.<ref name=final2012/> ලිංගික අනුපාතය කාන්තාවන් 100කට පිරිමින් 94ක් විය.<ref name=final2012/> වයස අවුරුදු 15 හෝ ඊට වැඩි විවාහක කාන්තාවන් සඳහා සරු අනුපාතය සජීවී උපත් 2.65 කි.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A44: Ever married female population aged 15 years and over by number of children born alive, average children per woman, age and sector |url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A44.pdf |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924110505/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A44.pdf|archive-date=2015-09-24}}</ref> නිවාස 5,264,282 ක් තිබූ අතර, එයින් 3,986,236 ක් (75.7%) පිරිමින් විසින් මෙහෙයවන ලද අතර 1,278,046 ක් (24.3%) කාන්තාවන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබීය.<ref name=final2012/> වයස අවුරුදු 15 හෝ ඊට වැඩි 15,227,773 න් 10,322,105 ක් (67.8%) විවාහක වූ අතර, 3,927,602 ක් (25.8%) කිසිදා විවාහ නොවූ අතර, 792,947 ක් (5.2%) වැන්දඹුවන් වූ අතර 185,119 ක් (1.2%) දික්කසාද වූ හෝ වෙන් වූ අය වූහ.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A10: Population by marital status, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A10.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402105322/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A10.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> වයස අවුරුදු 15 හෝ ඊට වැඩි අයගෙන් 7,857,370 (51.6%) ක් ආර්ථික වශයෙන් ක්‍රියාකාරී වූ අතර, 4,199,558 (27.6%) ක් ගෘහණියන් වූහ, 1,431,105 (9.4%) ක් සිසුන් වූහ, 914,934 (6.0%) ක් වැඩ කිරීමට නොහැකි වූ අතර 346,084 (2.3%) ක් විශ්‍රාමිකයන් වූහ.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A37 Population aged 15 years and over by economic activity status, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A37.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924110458/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A37.pdf|archive-date=2015-09-24}}</ref> ආර්ථික වශයෙන් ක්‍රියාකාරී පුද්ගලයින්ගෙන් 521,938 ක් (6.6%) රැකියා විරහිත විය.<ref name=final2012/> ශ්‍රී ලාංකිකයින් 604,540 ක් මාස හයක් හෝ ඊට වැඩි කාලයක් ඒතෙර ජීවත් වන නමුත් ශ්‍රී ලංකාවට නැවත පැමිණීමට අදහස් කරයි, ඉන් බොහෝමයක් ගල්ෆ් රාජ්‍යයන්හි රැකියාවල නිරත වන අතර ඒම ගණන (373,050)(61.7%)කි.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A47: Population living abroad temporary by country of usual residence, age and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A47.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402114108/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A47.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> වයස අවුරුදු 10 සහ ඊට වැඩි අය සඳහා සමස්ත සාක්ෂරතා අනුපාතය 95.7% ක් වූ නමුත් වතු අංශයේ ජීවත් වන අය අතර එය 86.1% ක් පමණි.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A31: Population aged 10 years and over by literacy rate, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A31.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402124349/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A31.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> වයස අවුරුදු 5 හෝ ඊට වැඩි 18,615,577 දෙනාගෙන් 499,563 ක් (2.7%) උසස් අධ්‍යාපන සුදුසුකමක් ලබා ඇති අතර, 2,293,841 ක් (12.3%) [[ශ්‍රී ලංකාවේ අ.පො.ස. උසස් පෙළ]] සමත් අතර, 3,159,402 ක් (17.0%) [[ශ්‍රී ලංකාවේ අ.පො.ස. සාමාන්‍ය පෙළ]] සමත් අතර 700,419 ක් (3.8%) ක් විධිමත් පාසල් අධ්‍යාපනයක් ලබා නොමැත.<ref name=tableA30>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A30: Population aged 5 years and over, by educational attainment, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A30.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402134744/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A30.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> ඉතිරි 11,962,352 (64.3%) දෙනා කිසිදු සුදුසුකම් නොමැතිව පාසල හැර ගොස් ඇති අතර නැතහොත් දැනට පාසල්වල අධ්‍යාපනය ලබති.<ref name=tableA30/> {{clear|left}} ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය [[දකුණු ආසියාවේ]] වෙනත් ඕනෑම ජාතියකට වඩා වයස්ගත වීම වේගවත් වන අතර චීනය, තායිලන්තය, දකුණු කොරියාව සහ ජපානයට පසුව ආසියාවේ පස්වන ඉහළම වැඩිහිටි ජනගහනයක් ඇති රටවේ. <ref>{{cite news|title=The Future of Population in Asia: Asia's Aging Population|url=http://sites.asiasociety.org/asia21summit/wp-content/uploads/2010/11/Asias-Aging-Population-East-West-Center1.pdf|access-date=7 April 2018|work=[[Asia Society]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308210342/http://sites.asiasociety.org/asia21summit/wp-content/uploads/2010/11/Asias-Aging-Population-East-West-Center1.pdf|archive-date=8 March 2014}}</ref><ref name="ANU">{{cite news|title=Ageing population and elderly care in Sri Lanka|url=http://demography.cass.anu.edu.au/events/ageing-population-and-elderly-care-sri-lanka|access-date=7 April 2018|work=[[Australian National University]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180407183738/http://demography.cass.anu.edu.au/events/ageing-population-and-elderly-care-sri-lanka|archive-date=7 April 2018}}</ref> <ref name="Asiaagingpopulation">{{cite news|title=How Asia's population is aging, 2015-2030 scenario|url=http://www.thejakartapost.com/news/2018/02/14/how-asias-population-is-aging-2015-2030-scenario.html|access-date=7 April 2018|work=[[The Jakarta Post]]|date=14 February 2018|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180407184005/http://www.thejakartapost.com/news/2018/02/14/how-asias-population-is-aging-2015-2030-scenario.html|archive-date=7 April 2018}}</ref> 2015 දී ශ්‍රී ලංකාවේ වයස අවුරුදු 60 ට වැඩි ජනගහනය 13.9% ක් වූ අතර, 2030 වන විට මෙය 21% දක්වා වැඩි වන අතර 2050 වන විට මෙම සංඛ්‍යාව 27.4% දක්වා ළඟා වනු ඇත.<ref name="ANU"/><ref name="Asiaagingpopulation"/> ශ්‍රී ලංකාවේ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වන වැඩිහිටි ජනගහනය, මේ හේතුවෙන් රට මුහුණ දෙන සමාජ-ආර්ථික අභියෝග පිළිබඳ කනස්සල්ල අවුලුවා තිබේ. <ref>{{cite news|title=Sri Lanka's ageing population poses socio-economic challenges|url=http://www.lankabusinessonline.com/sri-lankas-ageing-population-poses-socio-economic-challenges/|access-date=7 April 2018|work=Lanka Business Online|date=20 April 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180407183458/http://www.lankabusinessonline.com/sri-lankas-ageing-population-poses-socio-economic-challenges/|archive-date=7 April 2018}}</ref> ===වයස් කාණ්ඩ=== {| class="wikitable" |- ! width="80pt"|වයස් කාණ්ඩය ! width="80pt"|පුරුෂ ! width="80pt"|ස්ත්‍රී ! width="80pt"|ඒකතුව ! width="80pt"|% |- | align="right" | සමස්ත | align="right" | 9 856 634 | align="right" | 10 502 805 | align="right" | 20 359 439 | align="right" | 100 |- | align="right" | 0–4 | align="right" | 879 223 | align="right" | 864 639 | align="right" | 1 743 862 | align="right" | 8.57 |- | align="right" | 5–9 | align="right" | 882 108 | align="right" | 865 644 | align="right" | 1 747 752 | align="right" | 8.58 |- | align="right" | 10–14 | align="right" | 829 069 | align="right" | 810 983 | align="right" | 1 640 052 | align="right" | 8.06 |- | align="right" | 15–19 | align="right" | 819 927 | align="right" | 824 322 | align="right" | 1 644 249 | align="right" | 8.08 |- | align="right" | 20–24 | align="right" | 742 316 | align="right" | 790 567 | align="right" | 1 532 883 | align="right" | 7.53 |- | align="right" | 25–29 | align="right" | 743 510 | align="right" | 809 338 | align="right" | 1 552 848 | align="right" | 7.63 |- | align="right" | 30–34 | align="right" | 796 866 | align="right" | 842 549 | align="right" | 1 639 415 | align="right" | 8.05 |- | align="right" | 35–39 | align="right" | 686 037 | align="right" | 723 040 | align="right" | 1 409 077 | align="right" | 6.92 |- | align="right" | 40–44 | align="right" | 661 623 | align="right" | 697 586 | align="right" | 1 359 209 | align="right" | 6.68 |- | align="right" | 45–49 | align="right" | 618 140 | align="right" | 667 690 | align="right" | 1 285 830 | align="right" | 6.32 |- | align="right" | 50–54 | align="right" | 581 293 | align="right" | 638 167 | align="right" | 1 219 460 | align="right" | 5.99 |- | align="right" | 55–59 | align="right" | 500 871 | align="right" | 563 358 | align="right" | 1 064 229 | align="right" | 5.23 |- | align="right" | 60–64 | align="right" | 425 428 | align="right" | 492 482 | align="right" | 917 910 | align="right" | 4.51 |- | align="right" | 65-69 | align="right" | 283 764 | align="right" | 349 525 | align="right" | 633 289 | align="right" | 3.11 |- | align="right" | 70-74 | align="right" | 181 846 | align="right" | 230 568 | align="right" | 412 414 | align="right" | 2.03 |- | align="right" | 75-79 | align="right" | 116 389 | align="right" | 166 797 | align="right" | 283 186 | align="right" | 1.39 |- | align="right" | 80-84 | align="right" | 64 250 | align="right" | 95 129 | align="right" | 159 379 | align="right" | 0.78 |- | align="right" | 85-89 | align="right" | 28 293 | align="right" | 45 148 | align="right" | 73 441 | align="right" | 0.36 |- | align="right" | 90-94 | align="right" | 9 293 | align="right" | 14 965 | align="right" | 24 258 | align="right" | 0.12 |- | align="right" | 95+ | align="right" | 6 388 | align="right" | 10 308 | align="right" | 16 696 | align="right" | 0.08 |- ! width="50"|වයස් කාණ්ඩය ! width="80pt"|පුරුෂ ! width="80"|ස්ත්‍රී ! width="80"|ඒකතුව ! width="50"|ප්‍රතිශතය % |- | align="right" | 0–14 | align="right" | 2 590 400 | align="right" | 2 541 266 | align="right" | 5 131 666 | align="right" | 25.21 |- | align="right" | 15–64 | align="right" | 6 576 011 | align="right" | 7 049 099 | align="right" | 13 625 110 | align="right" | 66.92 |- | align="right" | 65+ | align="right" | 690 223 | align="right" | 912 440 | align="right" | 1 602 663 | align="right" | 7.87 |- |} ==Vital statistics== ===UN estimates<ref>{{Cite web |title=World Population Prospects - Population Division - United Nations |url=http://esa.un.org/unpd/wpp/index.htm |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110506065230/http://esa.un.org/unpd/wpp/index.htm |archivedate=6 May 2011 |website=esa.un.org}}</ref>=== {| class="wikitable" |- ! width="80pt"|Period ! width="80pt"|Live births per year ! width="80pt"|Deaths per year ! width="80pt"|Natural change per year ! width="80pt"|CBR¹ ! width="80pt"|CDR¹ ! width="80pt"|NC¹ ! width="80pt"|TFR¹ ! width="80pt"|IMR¹ |- | 1950–1955 | align="right" | 322,000 | align="right" | 171,000 | align="right" | 151,000 | align="right" | 37.4 | align="right" | 19.8 | align="right" | 17.5 | align="right" | 5.80 | align="right" | 103.9 |- | 1955–1960 | align="right" | 367,000 | align="right" | 143,000 | align="right" | 223,000 | align="right" | 38.6 | align="right" | 15.1 | align="right" | 23.5 | align="right" | 5.80 | align="right" | 86.7 |- | 1960–1965 | align="right" | 377,000 | align="right" | 128,000 | align="right" | 248,000 | align="right" | 35.5 | align="right" | 12.1 | align="right" | 23.4 | align="right" | 5.20 | align="right" | 77.5 |- | 1965–1970 | align="right" | 391,000 | align="right" | 116,000 | align="right" | 276,000 | align="right" | 32.9 | align="right" | 9.7 | align="right" | 23.2 | align="right" | 4.70 | align="right" | 69.3 |- | 1970–1975 | align="right" | 383,000 | align="right" | 103,000 | align="right" | 280,000 | align="right" | 29.1 | align="right" | 7.8 | align="right" | 21.3 | align="right" | 4.00 | align="right" | 55.4 |- | 1975–1980 | align="right" | 401,000 | align="right" | 99,000 | align="right" | 302,000 | align="right" | 27.8 | align="right" | 6.9 | align="right" | 20.9 | align="right" | 3.61 | align="right" | 38.8 |- | 1980–1985 | align="right" | 401,000 | align="right" | 96,000 | align="right" | 305,000 | align="right" | 25.6 | align="right" | 6.1 | align="right" | 19.5 | align="right" | 3.19 | align="right" | 30.3 |- | 1985–1990 | align="right" | 362,000 | align="right" | 110,000 | align="right" | 253,000 | align="right" | 21.6 | align="right" | 6.5 | align="right" | 15.1 | align="right" | 2.64 | align="right" | 24.1 |- | 1990–1995 | align="right" | 349,000 | align="right" | 119,000 | align="right" | 230,000 | align="right" | 19.6 | align="right" | 6.7 | align="right" | 12.9 | align="right" | 2.39 | align="right" | 22.1 |- | 1995–2000 | align="right" | 329,000 | align="right" | 146,000 | align="right" | 183,000 | align="right" | 17.8 | align="right" | 7.9 | align="right" | 9.9 | align="right" | 2.16 | align="right" | 18.9 |- | 2000–2005 | align="right" | 360,000 | align="right" | 121,000 | align="right" | 239,000 | align="right" | 18.7 | align="right" | 6.3 | align="right" | 12.4 | align="right" | 2.27 | align="right" | 15.9 |- | 2005–2010 | align="right" | 386,000 | align="right" | 132,000 | align="right" | 253,000 | align="right" | 19.0 | align="right" | 6.5 | align="right" | 12.5 | align="right" | 2.36 | align="right" | 12.4 |- | 2010–2015 | align="right" | | align="right" | | align="right" | | align="right" | 16.4 | align="right" | 6.6 | align="right" | 9.8 | align="right" | 2.11 | align="right" | |- | 2015–2020 | align="right" | | align="right" | | align="right" | | align="right" | 14.9 | align="right" | 7.1 | align="right" | 7.8 | align="right" | 2.03 | align="right" | |- | colspan="9"| ¹ <small>CBR = crude birth rate (per 1000); CDR = crude death rate (per 1000); NC = natural change (per 1000); TFR = total fertility rate (number of children per woman); IMR = infant mortality rate per 1000 births</small> |} ===Registered births and deaths<ref>{{cite web |title=Demographic and Social Statistics |url=https://unstats.un.org/unsd/demographic-social/crvs/ |website=UN Statistics Division |access-date=29 July 2020}}</ref><ref>{{Cite web |title=Department of Census and Statistics |url=http://www.statistics.gov.lk/Population/StaticalInformation/CPH2011 |access-date=2022-11-30 |website=www.statistics.gov.lk}}</ref>=== {| class="wikitable sortable" style="text-align:right" |- ! width="70"|Year ! width="70"|Population ! width="70"|Live births ! width="70"|Deaths ! width="70"|Natural increase ! width="70"|Crude birth rate ! width="70"|Crude death rate ! width="70"|Rate of natural increase ! width="70"|Crude migration rate ! width="70"|TFR |- | align="right" | 1948 | align="right" | | align="right" | 287,695 | align="right" | 93,711 | align="right" | 193,984 | align="right" | 39.7 | align="right" | 13.0 | align="right" | 26.7 | align="right" | |- | align="right" | 1949 | align="right" | | align="right" | 291,191 | align="right" | 91,889 | align="right" | 199,302 | align="right" | 39.1 | align="right" | 12.4 | align="right" | 26.7 | align="right" | |- | align="right" | 1950 | align="right" | | align="right" | 304,635 | align="right" | 95,142 | align="right" | 209,493 | align="right" | 39.7 | align="right" | 12.6 | align="right" | 27.1 | align="right" | |- | align="right" | 1951 | align="right" | | align="right" | 313,662 | align="right" | 100,072 | align="right" | 213,590 | style="color:blue;"| 39.8 | align="right" | 12.9 | align="right" | 26.9 | align="right" | |- | align="right" | 1952 | align="right" | | align="right" | 313,532 | align="right" | 95,298 | align="right" | 218,234 | align="right" | 38.8 | align="right" | 12.0 | align="right" | 26.8 | align="right" | |- | align="right" | 1953 | align="right" | | align="right" | 321,217 | align="right" | 89,003 | align="right" | 232,214 | align="right" | 38.7 | align="right" | 10.9 | align="right" | 27.8 | align="right" | |- | align="right" | 1954 | align="right" | | align="right" | 303,894 | align="right" | 86,794 | align="right" | 217,100 | align="right" | 35.7 | align="right" | 10.4 | align="right" | 25.3 | align="right" | |- | align="right" | 1955 | align="right" | | align="right" | 325,538 | align="right" | 94,368 | align="right" | 231,170 | align="right" | 37.3 | align="right" | 11.0 | align="right" | 26.3 | align="right" | |- | align="right" | 1956 | align="right" | | align="right" | 325,067 | align="right" | 87,561 | align="right" | 237,506 | align="right" | 36.4 | align="right" | 9.8 | align="right" | 26.6 | align="right" | |- | align="right" | 1957 | align="right" | | align="right" | 334,135 | align="right" | 92,759 | align="right" | 241,376 | align="right" | 36.5 | align="right" | 10.1 | align="right" | 26.4 | align="right" | |- | align="right" | 1958 | align="right" | | align="right" | 335,690 | align="right" | 90,815 | align="right" | 244,875 | align="right" | 35.8 | align="right" | 9.7 | align="right" | 26.1 | align="right" | |- | align="right" | 1959 | align="right" | | align="right" | 356,336 | align="right" | 87,971 | align="right" | 268,365 | align="right" | 37.0 | align="right" | 9.1 | align="right" | 27.9 | align="right" | |- | align="right" | 1960 | align="right" | | align="right" | 361,702 | align="right" | 84,918 | align="right" | 276,784 | align="right" | 36.6 | align="right" | 8.6 | style="color:blue;"| 28.0 | align="right" | |- | align="right" | 1961 | align="right" | | align="right" | 363,677 | style="color:blue;"| 81,653 | align="right" | 282,024 | align="right" | 35.8 | align="right" | 8.0 | align="right" | 27.8 | align="right" | |- | align="right" | 1962 | align="right" | | align="right" | 370,762 | align="right" | 88,928 | align="right" | 281,834 | align="right" | 35.5 | align="right" | 8.5 | align="right" | 27.0 | align="right" | |- | align="right" | 1963 | align="right" | | align="right" | 365,842 | align="right" | 91,673 | align="right" | 274,169 | align="right" | 34.1 | align="right" | 8.5 | align="right" | 25.6 | align="right" | |- | align="right" | 1964 | align="right" | | align="right" | 361,577 | align="right" | 95,618 | align="right" | 265,959 | align="right" | 33.2 | align="right" | 8.8 | align="right" | 24.4 | align="right" | |- | align="right" | 1965 | align="right" | | align="right" | 369,437 | align="right" | 91,728 | align="right" | 277,709 | align="right" | 33.1 | align="right" | 8.8 | align="right" | 24.3 | align="right" | |- | align="right" | 1966 | align="right" | | align="right" | 369,153 | align="right" | 94,419 | align="right" | 274,734 | align="right" | 32.3 | align="right" | 8.3 | align="right" | 24.0 | align="right" | |- | align="right" | 1967 | align="right" | | align="right" | 369,531 | align="right" | 87,877 | align="right" | 281,654 | align="right" | 31.9 | align="right" | 7.5 | align="right" | 24.4 | align="right" | |- | align="right" | 1968 | align="right" | | align="right" | 384,178 | align="right" | 94,903 | align="right" | 289,275 | align="right" | 32.0 | align="right" | 7.9 | align="right" | 24.1 | align="right" | |- | align="right" | 1969 | align="right" | | align="right" | 372,774 | align="right" | 102,356 | align="right" | 270,418 | align="right" | 30.4 | align="right" | 8.1 | align="right" | 22.3 | align="right" | |- | align="right" | 1970 | align="right" | | align="right" | 367,901 | align="right" | 94,129 | align="right" | 273,772 | align="right" | 29.4 | align="right" | 7.5 | align="right" | 21.9 | align="right" | |- | align="right" | 1971 | align="right" | | align="right" | 382,668 | align="right" | 96,328 | align="right" | 286,340 | align="right" | 30.4 | align="right" | 7.7 | align="right" | 22.7 | align="right" | |- | align="right" | 1972 | align="right" | | align="right" | 385,462 | align="right" | 100,080 | align="right" | 285,382 | align="right" | 30.0 | align="right" | 8.1 | align="right" | 21.9 | align="right" | |- | align="right" | 1973 | align="right" | | align="right" | 367,158 | align="right" | 100,678 | align="right" | 266,480 | align="right" | 28.0 | align="right" | 7.7 | align="right" | 20.3 | align="right" | |- | align="right" | 1974 | align="right" | | align="right" | 365,902 | align="right" | 119,518 | align="right" | 246,384 | align="right" | 27.5 | align="right" | 9.0 | align="right" | 18.5 | align="right" | |- | align="right" | 1975 | align="right" | | align="right" | 374,689 | align="right" | 115,108 | align="right" | 259,581 | align="right" | 27.8 | align="right" | 8.5 | align="right" | 19.3 | align="right" | |- | align="right" | 1976 | align="right" | | align="right" | 380,702 | align="right" | 106,506 | align="right" | 274,196 | align="right" | 27.8 | align="right" | 7.8 | align="right" | 20.0 | align="right" | |- | align="right" | 1977 | align="right" | | align="right" | 389,522 | align="right" | 103,284 | align="right" | 286,238 | align="right" | 27.9 | align="right" | 7.4 | align="right" | 20.5 | align="right" | |- | align="right" | 1978 | align="right" | | align="right" | 404,831 | align="right" | 93,971 | align="right" | 310,860 | align="right" | 28.5 | align="right" | 6.6 | align="right" | 21.9 | align="right" | |- | align="right" | 1979 | align="right" | | align="right" | 417,986 | align="right" | 94,244 | align="right" | 323,742 | align="right" | 28.9 | align="right" | 6.5 | align="right" | 22.4 | align="right" | |- | align="right" | 1980 | align="right" | | align="right" | 418,373 | align="right" | 91,020 | align="right" | 327,353 | align="right" | 28.4 | align="right" | 6.2 | align="right" | 22.2 | align="right" | |- | align="right" | 1981 | align="right" | | style="color:blue;"| 423,973 | align="right" | 88,481 | style="color:blue;"| 335,492 | align="right" | 28.2 | align="right" | 5.9 | align="right" | 22.3 | align="right" | |- | align="right" | 1982 | align="right" | | align="right" | 408,895 | align="right" | 92,244 | align="right" | 316,651 | align="right" | 26.9 | align="right" | 6.1 | align="right" | 20.8 | align="right" | |- | align="right" | 1983 | align="right" | | align="right" | 405,122 | align="right" | 95,174 | align="right" | 309,948 | align="right" | 26.3 | align="right" | 6.2 | align="right" | 20.1 | align="right" | |- | align="right" | 1984 | align="right" | | align="right" | 391,064 | align="right" | 100,725 | align="right" | 290,339 | align="right" | 25.1 | align="right" | 6.5 | align="right" | 18.6 | align="right" | |- | align="right" | 1985 | align="right" | | align="right" | 389,599 | align="right" | 98,089 | align="right" | 291,510 | align="right" | 24.6 | align="right" | 6.2 | align="right" | 18.4 | align="right" | |- | align="right" | 1986 | align="right" | | align="right" | 361,735 | align="right" | 96,145 | align="right" | 265,590 | align="right" | 22.4 | align="right" | 6.0 | align="right" | 16.4 | align="right" | |- | align="right" | 1987 | align="right" | | align="right" | 357,723 | align="right" | 97,756 | align="right" | 259,967 | align="right" | 21.8 | align="right" | 6.0 | align="right" | 15.8 | align="right" | |- | align="right" | 1988 | align="right" | | align="right" | 344,179 | align="right" | 95,934 | align="right" | 248,245 | align="right" | 20.7 | align="right" | 5.8 | align="right" | 14.9 | align="right" | |- | align="right" | 1989 | align="right" | | align="right" | 363,343 | align="right" | 105,239 | align="right" | 258,104 | align="right" | 21.6 | align="right" | 6.3 | align="right" | 15.3 | align="right" | |- | align="right" | 1990 | align="right" | | align="right" | 341,223 | align="right" | 97,713 | align="right" | 243,510 | align="right" | 20.8 | align="right" | 6.0 | align="right" | 14.8 | align="right" | |- | align="right" | 1991 | align="right" | | align="right" | 356,593 | align="right" | 95,574 | align="right" | 261,019 | align="right" | 21.7 | align="right" | 5.8 | align="right" | 15.9 | align="right" | |- | align="right" | 1992 | align="right" | | align="right" | 356,842 | align="right" | 98,380 | align="right" | 258,462 | align="right" | 21.5 | align="right" | 5.9 | align="right" | 15.6 | align="right" | |- | align="right" | 1993 | align="right" | | align="right" | 350,707 | align="right" | 96,179 | align="right" | 254,528 | align="right" | 20.8 | style="color:blue;"| 5.7 | align="right" | 15.1 | align="right" | |- | align="right" | 1994 | align="right" | | align="right" | 356,071 | align="right" | 100,394 | align="right" | 255,677 | align="right" | 20.8 | align="right" | 5.9 | align="right" | 14.9 | align="right" | |- | align="right" | 1995 | align="right" | | align="right" | 343,224 | align="right" | 104,707 | align="right" | 238,517 | align="right" | 19.9 | align="right" | 6.0 | align="right" | 13.9 | align="right" | |- | align="right" | 1996 | align="right" | | align="right" | 340,649 | align="right" | 122,161 | align="right" | 218,488 | align="right" | 19.5 | align="right" | 7.0 | align="right" | 12.5 | align="right" | |- | align="right" | 1997 | align="right" | | align="right" | 333,219 | align="right" | 114,591 | align="right" | 218,628 | align="right" | 18.8 | align="right" | 6.4 | align="right" | 12.4 | align="right" | |- | align="right" | 1998 | align="right" | | align="right" | 322,672 | align="right" | 112,653 | align="right" | 210,019 | align="right" | 18.2 | align="right" | 6.2 | align="right" | 12.0 | align="right" | |- | align="right" | 1999 | align="right" | | align="right" | 328,725 | align="right" | 115,330 | align="right" | 213,395 | align="right" | 18.1 | align="right" | 6.3 | align="right" | 11.8 | align="right" | |- | align="right" | 2000 | align="right" | | align="right" | 347,749 | align="right" | 116,200 | align="right" | 231,549 | align="right" | 18.4 | align="right" | 6.1 | align="right" | 12.3 | align="right" | |- | align="right" | 2001 | align="right" | | align="right" | 358,583 | align="right" | 112,858 | align="right" | 245,725 | align="right" | 18.9 | align="right" | 5.9 | align="right" | 13.0 | align="right" | |- | align="right" | 2002 | align="right" | | align="right" | 367,709 | align="right" | 111,863 | align="right" | 255,846 | align="right" | 19.1 | align="right" | 5.8 | align="right" | 13.3 | align="right" | |- | align="right" | 2003 | align="right" | | align="right" | 370,643 | align="right" | 115,495 | align="right" | 255,148 | align="right" | 18.9 | align="right" | 5.9 | align="right" | 13.0 | align="right" | |- | align="right" | 2004 | align="right" | | align="right" | 364,711 | align="right" | 114,915 | align="right" | 249,796 | align="right" | 18.5 | align="right" | 5.8 | align="right" | 12.7 | align="right" | |- | align="right" | 2005 | align="right" | | align="right" | 370,731 | align="right" | 132,097 | align="right" | 238,634 | align="right" | 18.1 | align="right" | 6.5 | align="right" | 11.6 | align="right" | |- | align="right" | 2006 | align="right" | | align="right" | 373,538 | align="right" | 117,467 | align="right" | 256,071 | align="right" | 18.8 | align="right" | 5.9 | align="right" | 12.9 | align="right" | |- | align="right" | 2007 | align="right" | | align="right" | 386,573 | align="right" | 118,992 | align="right" | 267,581 | align="right" | 19.2 | align="right" | 5.9 | align="right" | 13.3 | align="right" | |- | align="right" | 2008 | align="right" | | align="right" | 373,575 | align="right" | 123,814 | align="right" | 249,761 | align="right" | 18.4 | align="right" | 6.1 | align="right" | 12.3 | align="right" | |- | align="right" | 2009 | align="right" | | align="right" | 368,304 | align="right" | 127,776 | align="right" | 240,528 | align="right" | 18.0 | align="right" | 6.2 | align="right" | 11.8 | align="right" | |- | align="right" | 2010 | align="right" | | align="right" | 364,565 | align="right" | 128,603 | align="right" | 235,962 | align="right" | 17.7 | align="right" | 6.2 | align="right" | 11.4 | align="right" | |- | align="right" | 2011 | align="right" | | align="right" | 363,415 | align="right" | 123,261 | align="right" | 240,154 | align="right" | 17.4 | align="right" | 5.9 | align="right" | 11.5 | align="right" | |- | align="right" | 2012 | align="right" | 20,425,000 | align="right" | 355,900 | align="right" | 122,063 | align="right" | 233,837 | align="right" | 17.5 | align="right" | 6.0 | align="right" | 11.5 | | align="right" | 2.25 |- | align="right" | 2013 | align="right" | 20,585,000 | align="right" | 365,792 | align="right" | 127,124 | align="right" | 238,668 | align="right" | 17.9 | align="right" | 6.2 | align="right" | 11.7 | -3.9 | align="right" | 2.26 |- | align="right" | 2014 | align="right" | 20,771,000 | align="right" | 349,715 | align="right" | 127,758 | align="right" | 221,957 | align="right" | 16.8 | align="right" | 6.2 | align="right" | 10.6 | -1.6 | align="right" | 2.15 |- | align="right" | 2015 | align="right" | 20,970,000 | align="right" | 334,821 | align="right" | 131,634 | align="right" | 203,187 | align="right" | 16.0 | align="right" | 6.3 | align="right" | 9.7 | -0.1 | align="right" | 2.05 |- | align="right" | 2016 | align="right" | 21,203,000 | align="right" | 331,073 | align="right" | 130,765 | align="right" | 200,308 | align="right" | 15.6 | align="right" | 6.2 | align="right" | 9.4 | 1,7 | align="right" | 1.98 |- | align="right" | 2017 | align="right" | 21,444,000 | align="right" | 326,052 | align="right" | 139,822 | align="right" | 186,230 | align="right" | 15.2 | align="right" | 6.5 | align="right" | 8.7 | 2.7 | align="right" | 1.94 |- | align="right" | 2018 | align="right" | 21,670,000 | align="right" | 328,112 | align="right" | 139,498 | align="right" | 188,614 | align="right" | 15.1 | align="right" | 6.4 | align="right" | 8.7 | 1.8 | align="right" | 1.94 |- | align="right" | 2019 | align="right" | 21,803,000 | align="right" | 319,010 | align="right" | 146,053 | align="right" | 172,957 | align="right" | 14.6 | align="right" | 6.7 | align="right" | 7.9 | -1.8 | align="right" | |- | align="right" | 2020 | align="right" | 21,919,000 | align="right" | 301,706 | align="right" | 132,431 | align="right" | 169,275 | align="right" | 13.8 | align="right" | 6.0 | align="right" | 7.8 | -2.5 | align="right" | |- | align="right" | 2021 | align="right" | 22,156,000 | align="right" | 284,848 | align="right" | 163,936 | align="right" | 120,912 | align="right" | 12.9 | align="right" | 7.4 | align="right" | 5.5 | 5.3 | align="right" | 1.7(e) |- | align="right" | 2022 | align="right" style="color: blue" | 22,181,000 | align="right" | 275,321 | align="right" | 179,792 | align="right" | 95,529 | align="right" | 12.4 | align="right" | 8.1 | align="right" | 4.3 | -3.2 | align="right" | 1.65(e) |- | align="right" | 2023 | align="right" | 22,037,000 | align="right" | 247,900 | align="right" style="color: red" | 181,239 | align="right" style="color: red" | 66,661 | align="right" | 11.2 | align="right" | 8.2 | align="right" style="color: red" | 3.0 | -9.5 | align="right" | 1.49(e) |- | align="right" | 2024 | align="right" | 21,916,000 | align="right" style="color: red" | 228,091 | align="right" | | align="right" | | align="right" style="color: red" | 10.4 | align="right" | | align="right" | | | align="right" style="color: red" | 1.37(e) |- |} ===Current vital statistics<ref>http://www.statistics.gov.lk/Population/StaticalInformation/VitalStatistics/MidYearPopulation_web_release2024Sep_En</ref>=== {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ |- ! Period ! Live births ! Deaths ! Natural increase |- | '''January - June 2023''' | 128,834 | | + |- | '''January - June 2024''' | 109,025 | | |- | '''Difference''' | {{decrease}} -19,809 (-15.4%) | {{decreasepositive}} | {{decrease}} - |} ===Demographic and Health Surveys<ref>{{cite web|url=http://microdata.worldbank.org/index.php/catalog/dhs#_r=&collection=&country=&dtype=&from=1890&page=14&ps=&sk=&sort_by=nation&sort_order=&to=2014&topic=&view=s&vk=|title=MEASURE DHS: Demographic and Health Surveys|website=microdata.worldbank.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160904173731/http://microdata.worldbank.org/index.php/catalog/dhs#_r=&collection=&country=&dtype=&from=1890&page=14&ps=&sk=&sort_by=nation&sort_order=&to=2014&topic=&view=s&vk=|archive-date=2016-09-04}}</ref>=== Total Fertility Rate (TFR) (Wanted Fertility Rate) and Crude Birth Rate (CBR): {| class="wikitable" |- !rowspan=2 style="width:70pt;"| Year !colspan=2| total !colspan=2| urban !colspan=2| rural !colspan=2| estate |- ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR |- | 1981–1983 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,1 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,4 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,2 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,4 |- | 1987 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,8 (2,4) | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,3 (1,9) | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,9 (2,4) | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,4 (3,2) |- | 2006–2007 | style="text-align:right;"| 18,7 | style="text-align:right;"| 2,3 (2,1) | style="text-align:right;"| 18,5 | style="text-align:right;"| 2,2 (2,0) | style="text-align:right;"| 18,6 | style="text-align:right;"| 2,3 (2,1) | style="text-align:right;"| 20,0 | style="text-align:right;"| 2,5 (2,1) |- |} ===ආයු අපේක්ෂාව<ref>{{cite web |title=World Population Prospects – Population Division – United Nations |url=https://esa.un.org/unpd/wpp/DataQuery/ |access-date=2017-07-15}}</ref>=== [[File:Life expectancy in Sri Lanka.svg|thumb|1901 සිට ශ්‍රී ලංකාවේ ආයු අපේක්ෂාව]] [[File:Life expectancy by WBG -Sri Lanka -diff.png|thumb|ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය අනුව 1960 සිට ශ්‍රී ලංකාවේ ආයු අපේක්ෂාව]] {| class="wikitable" style="text-align:center" !කාල සීමාව !ආයු අපේක්ෂාව <br/> (අවුරුදු) !කාල සීමාව !ආයු අපේක්ෂාව <br/>(අවුරුදු) |- |1950–1955 |54.5 |1985–1990 |68.9 |- |1955–1960 |58.3 |1990–1995 |70.0 |- |1960–1965 |60.3 |1995–2000 |69.1 |- |1965–1970 |62.9 |2000–2005 |73.2 |- |1970–1975 |65.2 |2005–2010 |74.1 |- |1975–1980 |67.0 |2010–2015 |74.6 |- |1980–1985 |69.1 | | |} ==ජනවාර්ගිකත්වය== [[File:Sri Lanka - Ethnicity 2012.png|thumbnail|left|200px|2012 සංගණනයට අනුව ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශය අනුව බහුතර ජනවාර්ගිකත්වය]] 2012 සංගණනයට අනුව, [[සිංහල]] ජාතිය ජනගහනයෙන් 74.9% ක් වන අතර දිවයිනේ නිරිතදිග සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල ජනාකීර්ණව සිටිති.<ref name=eth2012/> දිවයිනේ [[උතුරු පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|උතුර]] සහ [[නැගෙනහිර පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|නැගෙනහිර]] ප්‍රදේශවල ප්‍රධාන වශයෙන් ජීවත් වන [[ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනතාව|ශ්‍රී ලංකා දෙමළ]], ජනගහනයෙන් 11.1% ක් (2012 සංගණනයට අනුව) විශාලතම සුළුතර කණ්ඩායම වේ.<ref name=eth2012/> අරාබි සහ ඉන්දියානු වෙළඳුන්ගෙන් සහ ස්වදේශික ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජාතිකයන්ගෙන් පැවත එන [[මුස්ලිම්]] ජනයා, ජනගහනයෙන් 9.3% ක් වන තුන්වන විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වේ.<ref name=eth2012/> මෙම දෙමළ කතා කරන මුස්ලිම්වරු බොහෝ දුරට දිවයිනේ දකුණු හා බස්නාහිර නාගරික ප්‍රදේශවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර [[මධ්‍යම පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|මධ්‍යම]] සහ [[නැගෙනහිර පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|නැගෙනහිර]] පළාත්වල සැලකිය යුතු ජනගහනයක් සිටිති. ජනගහනයෙන් 4.1% ක් පමණ වන සුවිශේෂී ජනවාර්ගික කණ්ඩායමක් වන [[ඉන්දියානු සම්භවයක් සහිත ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනයා|ඉන්දියානු දෙමළ ජනයා]]ද සිටිති.<ref name=eth2012/> බ්‍රිතාන්‍යයන් ඔවුන් 19 වන සියවසේදී තේ සහ රබර් වතු කම්කරුවන් ලෙස ශ්‍රී ලංකාවට ගෙන ආ අතර, ඔවුන් දකුණු හා මධ්‍යම ශ්‍රී ලංකාවේ "තේ වතු" තුළ සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්දියානු දෙමළ ජනතාව "රාජ්‍යයක් නොමැති" අය ලෙස සලකනු ලැබූ අතර 1964 දී ශ්‍රී ලංකාව සහ ඉන්දියාව අතර ඇති කරගත් ගිවිසුම හේතුවෙන් 300,000 කට අධික ඉන්දියානු දෙමළ ජනතාවක් නැවත ඉන්දියාවට පිටත්විය.<ref name="Kingsbury">{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=OhupAgAAQBAJ |title=Sri Lanka and the Responsibility to Protect: Politics, Ethnicity and Genocide |last1=Kingsbury |first1=Damien |last2=Kingsbury |first2=Senior Lecturer in International Development Damien |date=2012-03-12 |publisher=Routledge |isbn=9781136639975 |language=en}}</ref> ගිවිසුම යටතේ, ඉන්දියාව ඉතිරි පිරිසට පුරවැසිභාවය ලබා දුන් අතර, ඔවුන්ගෙන් 200,000 ක් පමණ දැන් ඉන්දියාවේ වෙසෙති. තවත් 75,000 ක් ඉන්දියානු පුරවැසිභාවය සඳහා ඉල්ලුම් කළ හෝ ඔවුන්ගේ දෙමව්පියන් වරක් ශ්‍රී ලංකාවේ රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දක්වයි. මෙම දෙමළ ජාතිකයින් තාක්ෂණික වශයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ පුරවැසියන් නොවුනත්, ඉන්දියාවට ආපසු යාමට බල නොකරන බව රජය ප්‍රකාශ කර ඇත. 1990 දශකය වන විට බොහෝ ඉන්දියානු දෙමළ ජාතිකයින්ට ශ්‍රී ලංකා පුරවැසිභාවය ලැබී තිබූ අතර සමහරුන්ට 2003 වන තෙක් ශ්‍රී ලංකා පුරවැසිභාවය පවා ලබා දී නොතිබුණි.<ref name="Kingsbury"/><ref>{{Cite book|title=A History|last=De Silva|first=C.R|pages=262}}</ref> කුඩා සුළු ජාතීන් අතරට ශ්‍රී ලංකාවේ ආදිවාසී ජනතාව වන [[වැද්දන්]], ඔස්ට්‍රෝනියානු පදිංචිකරුවන්ගෙන් පැවත එන [[ශ්‍රී ලාංකික මැලේ|මැලේ]], යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්, ප්‍රධාන වශයෙන් [[පෘතුගාලය]], [[නෙදර්ලන්තය]] සහ [[එක්සත් රාජධානිය|එක්සත් රාජධානිය]] ගෙන් පැවත එන [[බර්ගර්|බර්ගර් ජනතාව]], 18 වන සහ 19 වන සියවස්වල දිවයිනට පැමිණි චීන ජනතාව සංක්‍රමණිකයන්; සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන කුඩා ජනගහනයක් වන කෆීර් ද ඇතුළත් වේ. {{clear|left}} {| class="wikitable" style="text-align:right; font-size:95%" |+ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය 1881 සිට 2012 දක්වා<ref name=eth2012>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A3: Population by district, ethnic group and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A3.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304202454/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A3.pdf|archive-date=2016-03-04}}</ref><ref>{{cite web|title=Table 2.10: Population by ethnic group and census years |url=http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.10.pdf |work=Statistical Abstract 2013|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808035544/http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.10.pdf|archive-date=2014-08-08}}</ref><ref>{{cite web|title=Population by ethnic group|url=http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_267&conn_path=I2|work=LankaSIS Sri Lanka Statistical Information Service|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402110047/http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_267&conn_path=I2|archive-date=2015-04-02}}</ref> ! rowspan=2|වසර ! colspan=2|[[සිංහල]] ! colspan=2|[[Sri Lankan Tamil people|ශ්‍රි ලාංකික දෙමළ]]{{Efn|name=IT|[[ඉන්දියානු සම්භවයක් සහිත ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනයා|ඉන්දියානු දෙමළ ජනයා]] 1911 සිට වෙනම ජනවාර්ගික කණ්ඩායමක් ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී. මෙයට පෙර ඔවුන් [[ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනතාව|ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ]] සමඟ ඇතුළත් කරන ලදී.}} ! colspan=2|[[මුස්ලිම්]]{{Efn|name=IM|ඉන්දියානු මුස්ලිම් ජනයා 1911 සිට 1971 දක්වා වෙනම ජනවාර්ගික කණ්ඩායමක් ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී. 1911 ට පෙර ඔවුන් ශ්‍රි ලාංකික [[මුස්ලිම්]] සමඟ ඇතුළත් කරන ලදී. 1971 න් පසු ඔවුන් අනෙක් අය සමඟ ඇතුළත් කරන ලදී.}} ! colspan=2|[[Indian Tamils of Sri Lanka|ඉන්දියානු දෙමළ]]{{Efn|name=IT}} ! colspan=2|[[Sri Lankan Malays|මැලේ]] ! colspan=2|[[Burgher people|බර්ගර්]]/<br />යුරෝපීය ! colspan=2|ඉන්දියානු මුස්ලිම් {{Efn|name=IM}} ! colspan=2|වෙනත් ! rowspan=2|සමස්තය ඒකතුව |- ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% |- | align=left|1881 සංගණනය | 1,846,600 || {{percentage bar|width=50|66.91}} | 687,200 || {{percentage bar|width=50|24.90}} | 184,500 || {{percentage bar|width=50|6.69}} | colspan=2| | 8,900 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 17,900 || {{percentage bar|width=50|0.65}} | colspan=2| | 14,500 || {{percentage bar|width=50|0.53}} | '''2,759,700''' |- | align=left|1891 සංගණනය | 2,041,200 || {{percentage bar|width=50|67.86}} | 723,900 || {{percentage bar|width=50|24.07}} | 197,200 || {{percentage bar|width=50|6.56}} | colspan=2| | 10,100 || {{percentage bar|width=50|0.34}} | 21,200 || {{percentage bar|width=50|0.70}} | colspan=2| | 14,200 || {{percentage bar|width=50|0.47}} | '''3,007,800''' |- | align=left|1901 සංගණනය | 2,330,800 || {{percentage bar|width=50|65.36}} | 951,700 || {{percentage bar|width=50|26.69}} | 228,000 || {{percentage bar|width=50|6.39}} | colspan=2| | 11,900 || {{percentage bar|width=50|0.33}} | 23,500 || {{percentage bar|width=50|0.66}} | colspan=2| | 20,000 || {{percentage bar|width=50|0.56}} | '''3,566,000''' |- | align=left|1911 සංගණනය | 2,715,500 || {{percentage bar|width=50|66.13}} | 528,000 || {{percentage bar|width=50|12.86}} | 233,900 || {{percentage bar|width=50|5.70}} | 531,000 || {{percentage bar|width=50|12.93}} | 13,000 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 26,700 || {{percentage bar|width=50|0.65}} | 32,700 || {{percentage bar|width=50|0.80}} | 25,600 || {{percentage bar|width=50|0.62}} | '''4,106,400''' |- | align=left|1921 සංගණනය | 3,016,200 || {{percentage bar|width=50|67.05}} | 517,300 || {{percentage bar|width=50|11.50}} | 251,900 || {{percentage bar|width=50|5.60}} | 602,700 || {{percentage bar|width=50|13.40}} | 13,400 || {{percentage bar|width=50|0.30}} | 29,400 || {{percentage bar|width=50|0.65}} | 33,000 || {{percentage bar|width=50|0.73}} | 34,600 || {{percentage bar|width=50|0.77}} | '''4,498,600''' |- | align=left|1931 සංගණනය | 3,473,000 || {{percentage bar|width=50|65.45}} | 598,900 || {{percentage bar|width=50|11.29}} | 289,600 || {{percentage bar|width=50|5.46}} | 818,500 || {{percentage bar|width=50|15.43}} | 16,000 || {{percentage bar|width=50|0.30}} | 32,300 || {{percentage bar|width=50|0.61}} | 36,300 || {{percentage bar|width=50|0.68}} | 41,800 || {{percentage bar|width=50|0.79}} | '''5,306,000''' |- | align=left|1946 සංගණනය{{Efn|දෙවන ලෝක යුද්ධය හේතුවෙන් 1941 සංගණනය කල් දමන ලදී.}} | 4,620,500 || {{percentage bar|width=50|69.41}} | 733,700 || {{percentage bar|width=50|11.02}} | 373,600 || {{percentage bar|width=50|5.61}} | 780,600 || {{percentage bar|width=50|11.73}} | 22,500 || {{percentage bar|width=50|0.34}} | 41,900 || {{percentage bar|width=50|0.63}} | 35,600 || {{percentage bar|width=50|0.53}} | 48,900 || {{percentage bar|width=50|0.73}} | '''6,657,300''' |- | align=left|1953 සංගණනය{{Efn|1951 සංගණනය එකල කඩදාසි හිඟයක් හේතුවෙන් කල් දමන ලදී.}} | 5,616,700 || {{percentage bar|width=50|69.36}} | 884,700 || {{percentage bar|width=50|10.93}} | 464,000 || {{percentage bar|width=50|5.73}} | 974,100 || {{percentage bar|width=50|12.03}} | 25,400 || {{percentage bar|width=50|0.31}} | 46,000 || {{percentage bar|width=50|0.57}} | 47,500 || {{percentage bar|width=50|0.59}} | 39,500 || {{percentage bar|width=50|0.49}} | '''8,097,900''' |- | align=left|1963 සංගණනය | 7,512,900 || {{percentage bar|width=50|71.00}} | 1,164,700 || {{percentage bar|width=50|11.01}} | 626,800 || {{percentage bar|width=50|5.92}} | 1,123,000 || {{percentage bar|width=50|10.61}} | 33,400 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 45,900 || {{percentage bar|width=50|0.43}} | 55,400 || {{percentage bar|width=50|0.52}} | 19,900 || {{percentage bar|width=50|0.19}} | '''10,582,000''' |- | align=left|1971 සංගණනය | 9,131,241 || {{percentage bar|width=50|71.96}} | 1,423,981 || {{percentage bar|width=50|11.22}} | 855,724 || {{percentage bar|width=50|6.74}} | 1,174,606 || {{percentage bar|width=50|9.26}} | 43,459 || {{percentage bar|width=50|0.34}} | 45,376 || {{percentage bar|width=50|0.36}} | colspan=2| | 15,510 || {{percentage bar|width=50|0.12}} | '''12,689,897''' |- | align=left|1981 සංගණනය | 10,979,561 || {{percentage bar|width=50|73.95}} | 1,886,872 || {{percentage bar|width=50|12.71}} | 1,046,926 || {{percentage bar|width=50|7.05}} | 818,656 || {{percentage bar|width=50|5.51}} | 46,963 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 39,374 || {{percentage bar|width=50|0.27}} | colspan=2| | 28,398 || {{percentage bar|width=50|0.19}} | '''14,846,750''' |- | align=left|2001 සංගණනය{{Efn|name=census01|2001 සංගණනය සිදු කරන ලද්දේ [[ශ්‍රී ලංකාවේ දිස්ත්‍රික්ක|දිස්ත්‍රික්ක]] 25 න් 18 ක පමණි. දත්ත ඇතුළත් කිරීම නොමඟ යවන සුළු වනු ඇත.}} | colspan=17| |- | align=left|2011 සංගණනය{{Efn|name=census12|2011 සංගණනය සඳහා නිල සංගණන දිනයන් 2012 මාර්තු 20 වන දින විය.}} | 15,250,081 || {{percentage bar|width=50|74.90}} | 2,269,266 || {{percentage bar|width=50|11.15}} | 1,892,638 || {{percentage bar|width=50|9.30}} | 839,504 || {{percentage bar|width=50|4.12}} | 44,130 || {{percentage bar|width=50|0.22}} | 38,293 || {{percentage bar|width=50|0.19}} | colspan=2| | 25,527 || {{percentage bar|width=50|0.13}} | '''20,359,439''' |} <gallery perrow="4" heights="170" widths="160" caption="2011 සංගණනයේ දත්ත"> SinhaleseMap2012.png|සිංහල ජනයා SriLankanTamils2012.png|ශ්‍රි ලාංකික දෙමළ SriLankanMoors2012.png|මුස්ලිම් IndianTamilsofSriLanka2012.png|ඉන්දියානු දෙමළ </gallery> {{clear}} ==භාෂා== {{main article|ශ්‍රී ලංකාවේ භාෂා}} [[File:A road sign in Colombo - Katunayake Expressway, Sri Lanka.jpg|thumbnail|right|150px|බහු භාෂා මාර්ග සංඥාවක්]] ඉන්දු ආර්ය භාෂා වන [[Sinhala language|සිංහල]] යනු [[සිංහල]] ජනයාගේ භාෂාව වේ. ද්‍රවිඩ භාෂාවක් වන [[දෙමළ භාෂාව|දෙමළ]], ස්වදේශික ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනතාවගේ පළමු භාෂාවයි. [[මුස්ලිම්]] බහුතරයකගේ සහ [[ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්දියානු දෙමළ ජනයාගේ|ඉන්දියානු දෙමළ ජනයාගේ]] පළමු භාෂාව ද දෙමළ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව ශ්‍රී ලාංකික මුස්ලිම් ජාතිකයන්ගෙන් 98% කට දෙමළ කතා කළ හැකි නමුත් සිංහල කතා කළ හැක්කේ 59% කට පමණි.<ref name=lan2012>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A32 :Population aged 10 years and over, by ability to speak, ability to read and write main languages, ethnic group, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A32.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924110454/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A32.pdf|archive-date=2015-09-24}}</ref> [[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]] ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 23.8% ක් විසින් චතුර ලෙස කතා කරන අතර, එය නිල සහ වාණිජ අරමුණු සඳහා බහුලව භාවිතා වේ.<ref>{{cite web | url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/sri-lanka/ | title=Sri Lanka – language | access-date=20 June 2014}}</ref> මැලේ ජාතිකයන් [[මැලේ]] භාෂාව කතා කරයි, එය සිංහල, දෙමළ සහ මැලේ භාෂාව මිශ්‍ර ක්‍රෙයෝල් භාෂාවක් වේ. බොහෝ බර්ගර් ජාතිකයන් ශ්‍රී ලංකා ඉන්දු-පෘතුගීසි බස කතා කරයි, නමුත් එහි භාවිතය අඩු වී ඇති අතර බහුතරය දැන් සිංහල කතා කරති.<ref name=lan2012/> වැද්දන් කතා කරන්නේ [[වැදි භාෂාව]]යි, එය සිංහල භාෂාවට සමීපව පදනම් වූ ක්‍රියෝල් භාෂාවකි. නිදහසින් පසු [[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]] භාවිතය අඩු වී ඇත, නමුත් එය මධ්‍යම සහ ඉහළ මධ්‍යම පාන්තිකයින්, විශේෂයෙන් [[කොළඹ]] තුළ බොහෝ දෙනෙකු විසින් තවමත් කතා කරනු ලැබේ. 2012 සංගණනයට අනුව ජනගහනයෙන් 24% කට ඉංග්‍රීසි කතා කළ හැකිය.<ref name=lan2012/> රජය ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ථික හේතූන් මත පමණක් නොව දේශපාලන හේතූන් මත ද ඉංග්‍රීසි භාවිතයේ පහත වැටීම ආපසු හැරවීමට උත්සාහ කරයි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව සිංහල සහ දෙමළ නිල භාෂා වන අතර ඉංග්‍රීසි සම්බන්ධක භාෂාව වේ.<ref>{{cite web|title=Chapter IV - Language|url=http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_04_Amd.html|work=[[Constitution of Sri Lanka]]|publisher=Policy Research & Information Unit, [[Presidential Secretariat (Sri Lanka)|Presidential Secretariat]], Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20030203101808/http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_04_Amd.html|archive-date=2003-02-03}}</ref> ==ආගම== {{main article|ශ්‍රී ලංකාවේ ආගම්}} [[File:Sri Lanka - Religion 2012.png|thumbnail|right|200px|2012 සංගණනයට අනුව ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශය අනුව බහුතර ආගම]] {{Pie chart |thumb = left |caption = ශ්‍රී ලංකාවේ ආගම් (2012)<ref name="CIATONGA">{{cite web |url= https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/sri-lanka/ |title= South Asia ::SRI LANKA |date= 24 May 2022 |publisher= CIA The World Factbook}}</ref> |label1 = [[බෞද්ධ]] |value1 = 70.2 |color1 = #FFFF00 |label2 = [[හින්දු]] |value2 = 12.6 |color2 = #FF7722 |label3 = [[ඉස්ලාම්]] |value3 = 9.7 |color3 = #12AD2B |label4 = [[රෝමානු කතෝලික]] |value4 = 6.1 |color4 = #A74AC7 |label5 = වෙනත් ක්‍රිස්තියානි |value5 = 1.3 |color5 = #583759 |label6 = වෙනත් |value6 = 0.1 |color6 = #FF00FF }} 2012 සංගණනයට අනුව [[බෞද්ධ]] ආගම ජනගහනයෙන් 70.2% ක්, [[හින්දු]] ආගම 12.6% ක්, [[ඉස්ලාම්]] ආගම 9.7% ක් සහ [[ක්‍රිස්තියානි]] ආගම 7.6% ක් අදහති.<ref name=rel2012/> බොහෝ සිංහලයන් බෞද්ධයන් ය; බොහෝ දෙමළ ජනයා හින්දු; සහ මුස්ලිම් සහ මැලේ ජාතිකයන් බොහෝ දුරට මුස්ලිම් ය. සිංහල සහ දෙමළ යන දෙඅංශයෙන්ම සැලකිය යුතු සුළුතරයක් ක්‍රිස්තියානීන් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් [[රෝමානු කතෝලික]] වෙති. [[බර්ගර්]] ජනගහනය බොහෝ දුරට රෝමානු කතෝලික හෝ ප්‍රොතෙස්ත්‍රන්ත වේ. [[වැද්දන්]] ස්වාධීන ඇදහිලි සහ බෞද්ධ පිළිවෙත් අනුගමනය කරති. [[ශ්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව|1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව]]ට අනුව, ආගම් ඇදහිමේ නිදහස සහතික කරන අතරම, බුද්ධාගමට '''ප්‍රමුඛ ස්ථානය''' ලබා දීමට බැදි සිටි.<ref>{{cite web|title=Chapter III - Fundamental Rights|url=http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_03_Amd.htm|work=[[Constitution of Sri Lanka]]|publisher=Policy Research & Information Unit, [[Presidential Secretariat (Sri Lanka)|Presidential Secretariat]], Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20151113054946/http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_03_Amd.htm|archive-date=2015-11-13}}</ref><ref>{{cite web|title=Chapter II - Buddhism|url=http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_02_Amd.html|work=[[Constitution of Sri Lanka]]|publisher=Policy Research & Information Unit, [[Presidential Secretariat (Sri Lanka)|Presidential Secretariat]], Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303221202/http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_02_Amd.html|archive-date=2016-03-03}}</ref> {| class="wikitable" style="text-align:right;" |+ආගම අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය 1881 සිට 2012 දක්වා<ref name=rel2012>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A4: Population by district, religion and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A4.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141229002205/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A4.pdf|archive-date=2014-12-29}}</ref><ref>{{cite web|title=Table 2.13: Population by religion and census years |url=http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.13.pdf |work=Statistical Abstract 2013 |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402091504/http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.13.pdf |archive-date=2015-04-02 }}</ref><ref>{{cite web|title=Population by religion|url=http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_268&conn_path=I2|work=LankaSIS Sri Lanka Statistical Information Service|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402115728/http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_268&conn_path=I2|archive-date=2015-04-02}}</ref> ! rowspan=2|වසර ! colspan=2|[[Buddhism in Sri Lanka|බෞද්ධ]] ! colspan=2|[[Hinduism in Sri Lanka|හින්දු]] ! colspan=2|[[Islam in Sri Lanka|ඉස්ලාම්]] ! colspan=2|[[කතෝලික]] ! colspan=2|වෙනත් ! colspan=2|ඒකතුව |- ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන |- | align=left|1881 සංගණනය | 1,698,100 || {{percentage bar|width=50|61.53}} | 593,600 || {{percentage bar|width=50|21.51}} | 197,800 || {{percentage bar|width=50|7.17}} | 268,000 || {{percentage bar|width=50|9.71}} | 2,300 || {{percentage bar|width=50|0.08}} | '''2,759,800''' |- | align=left|1891 සංගණනය | 1,877,000 || {{percentage bar|width=50|62.40}} | 615,900 || {{percentage bar|width=50|20.48}} | 212,000 || {{percentage bar|width=50|7.05}} | 302,100 || {{percentage bar|width=50|10.04}} | 800 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''3,007,800''' |- | align=left|1901 සංගණනය | 2,141,400 || {{percentage bar|width=50|60.06}} | 826,800 || {{percentage bar|width=50|23.19}} | 246,100 || {{percentage bar|width=50|6.90}} | 349,200 || {{percentage bar|width=50|9.79}} | 2,500 || {{percentage bar|width=50|0.07}} | '''3,566,000''' |- | align=left|1911 සංගණනය | 2,474,200 || {{percentage bar|width=50|60.25}} | 938,300 || {{percentage bar|width=50|22.85}} | 283,600 || {{percentage bar|width=50|6.91}} | 409,200 || {{percentage bar|width=50|9.96}} | 1,100 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''4,106,400''' |- | align=left|1921 සංගණනය | 2,769,800 || {{percentage bar|width=50|61.57}} | 982,100 || {{percentage bar|width=50|21.83}} | 302,500 || {{percentage bar|width=50|6.72}} | 443,400 || {{percentage bar|width=50|9.86}} | 800 || {{percentage bar|width=50|0.02}} | '''4,498,600''' |- | align=left|1931 ඇස්තමේන්තුගත | 3,266,600 || {{percentage bar|width=50|61.55}} | 1,166,900 || {{percentage bar|width=50|21.99}} | 354,200 || {{percentage bar|width=50|6.67}} | 518,100 || {{percentage bar|width=50|9.76}} | 1,100 || {{percentage bar|width=50|0.02}} | '''5,306,900''' |- | align=left|1946 සංගණනය | 4,294,900 || {{percentage bar|width=50|64.51}} | 1,320,400 || {{percentage bar|width=50|19.83}} | 436,600 || {{percentage bar|width=50|6.56}} | 603,200 || {{percentage bar|width=50|9.06}} | 2,200 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''6,657,300''' |- | align=left|1953 සංගණනය | 5,209,400 || {{percentage bar|width=50|64.33}} | 1,610,500 || {{percentage bar|width=50|19.89}} | 541,500 || {{percentage bar|width=50|6.69}} | 724,400 || {{percentage bar|width=50|8.95}} | 12,100 || {{percentage bar|width=50|0.15}} | '''8,097,900''' |- | align=left|1963 සංගණනය | 7,003,300 || {{percentage bar|width=50|66.18}} | 1,958,400 || {{percentage bar|width=50|18.51}} | 724,000 || {{percentage bar|width=50|6.84}} | 884,900 || {{percentage bar|width=50|8.36}} | 11,400 || {{percentage bar|width=50|0.11}} | '''10,582,000''' |- | align=left|1971 සංගණනය | 8,536,868 || {{percentage bar|width=50|67.27}} | 2,238,666 || {{percentage bar|width=50|17.64}} | 901,785 || {{percentage bar|width=50|7.11}} | 1,004,326 || {{percentage bar|width=50|7.91}} | 8,252 || {{percentage bar|width=50|0.07}} | '''12,689,897''' |- | align=left|1981 සංගණනය | 10,288,325 || {{percentage bar|width=50|69.30}} | 2,297,806 || {{percentage bar|width=50|15.48}} | 1,121,717 || {{percentage bar|width=50|7.56}} | 1,130,568 || {{percentage bar|width=50|7.61}} | 8,334 || {{percentage bar|width=50|0.06}} | '''14,846,750''' |- | align=left|2001 සංගණනය{{Efn|name=census01}} | colspan=11| |- | align=left|2012 සංගණනය{{Efn|name=census12}} | 14,272,056 || {{percentage bar|width=50|70.10}} | 2,561,299 || {{percentage bar|width=50|12.58}} | 1,967,523 || {{percentage bar|width=50|9.66}} | 1,552,161 || {{percentage bar|width=50|7.62}} | 6,400 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''20,359,439''' |} ==සංක්‍රමණ== ===ආගමන=== 2017 වන විට, එක්සත් ජාතීන්ගේ ජනගහන අංශයට අනුව, විදේශයන්හි උපන් පුද්ගලයින් 40,018 ක් ශ්‍රී ලංකාවේ ජීවත් වූහ.<ref name="unpop">{{cite web |author1=United Nations, Department of Economic and Social Affairs. Population Division |title=Trends in International Migrant Stock: The 2017 revision |url=https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates17.asp |publisher=United Nations, Department of Economic and Social Affairs. Population Division |access-date=18 September 2020 |format=Exel |date=2017}}</ref> {|class="wikitable sortable" |- ! උපත් රට ! ජනගහණය (2017) |- |{{Flag|ඉන්දියාව}} |10,814 |- |{{Flag|ඉතාලිය}} |5,107 |- |{{Flag|චීනය}} |2,482 |- |{{Flag|Kuwait}} |1,755 |- |{{Flag|එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය}} |1,689 |- |{{Flag|සවුදි අරාබියාව}} |1,417 |- |{{Flag|මාලදිවයින}} |1,409 |- |{{Flag|එක්සත් රාජධානිය}} |1,193 |- |{{Flag|මලයාසියාව}} |925 |- |{{Flag|ජපානය}} |849 |- |{{Flag|පාකිස්ථානය}} |829 |- |{{Flag|ලෙබනනය}} |741 |- |{{Flag|බංග්ලාදේශය}} |674 |- |{{Flag|ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය}} |613 |- |{{Flag|සිංගප්පූරුව}} |612 |- |{{Flag|දකුණු කොරියාව}} |611 |- |{{Flag|ජර්මනිය}} |561 |- |} ==සටහන්== {{Notelist|2}} ==References== {{Reflist}} ==External links== *{{DCS Sri Lanka}} {{Ethnic groups in Sri Lanka}} {{Asia in topic|Demographics of}} {{Sri Lanka topics}} [[Category:Demographics of Sri Lanka| ]] 5dnn13wbdy0lqw5wmcl6b3elt51r2xm 749088 749087 2025-06-15T23:24:31Z 203.189.189.121 ජනගහනය පිළිබඳ නවතම තොරතුරු ඇතුළත් කිරීම 749088 wikitext text/x-wiki ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය 21,763,170 2025ට අනුව[[ගොනුව:Historical_population_of_Sri_Lanka.svg|thumb| ශ්‍රී ලංකාවේ ඓතිහාසික ජනගහනය]] රූපය මගින් [[ජනගහණ ඝනත්වය|ජනගහන ඝනත්වය]], [[ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්|ජනවාර්ගිකත්වය]], අධ්‍යාපන මට්ටම, සෞඛ්‍යය, ආර්ථික තත්ත්වය, ආගමික අනුබද්ධතා සහ ජනගහනයේ අනෙකුත් අංශ ඇතුළුව [[ශ්‍රී ලංකාව|ශ්‍රී ලංකාවේ]] ජනගහනයේ ජන විකාශනය පෙන්නුම් කරයි . ශ්‍රී ලංකාව යනු [[ඉන්දියානු සාගරය|ඉන්දියන් සාගරයේ]] පිහිටි දූපතක් වන අතර එය සිලෝන් සහ තවත් බොහෝ නම් වලින් හඳුන්වයි. එය අයර්ලන්තයේ ප්‍රමාණයට සමාන බවක් කියවේ. එය පිහිටා ඇත්තේ ඉන්දියාවේ ගිනිකොනදිග වෙරළට ඔබ්බෙන් කිලෝමීටර් 28 ක් පමණ (සැතපුම් 18) දුරිනි. මිලියන 22 ක පමණ ජනගහනයක් ඇත. රටේ ප්‍රධාන වරාය සහ කාර්මික මධ්‍යස්ථානයන් [[කොළඹ]] පිහිටා ඇති නිරිතදිග ප්‍රදේශයේ ඝනත්වය ඉහළම වේ. ශුද්ධ ජනගහන වර්ධනය 0.7% ක් පමණ වේ. ශ්‍රී ලංකාව වාර්ගික, භාෂාමය සහ ආගමික වශයෙන් විවිධත්වයකින් යුක්තය. == දළ විශ්ලේෂණය == {{Historical populations |title = ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහණය |type = none |align = left |width = 15em |state = none |shading = on |pop_name = |percentages = pagr |footnote = |source = <ref name=cicred>{{cite book|title=The Population of Sri Lanka|date=1974|publisher=C.I.C.R.E.D. Series|location=Population Growth|pages=3–4|url=http://www.cicred.org/Eng/Publications/pdf/c-c46.pdf|access-date=2 August 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140701070027/http://www.cicred.org/Eng/Publications/pdf/c-c46.pdf|archive-date=1 July 2014}}</ref><ref>{{cite book|title=Census of Population Sri Lanka 1971 - General Report|date=1977|publisher=Department of Census & Statistics, Lanka|page=18|url=http://nada.statistics.gov.lk/index.php/catalog/1246/download/5841|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131224102856/http://nada.statistics.gov.lk/index.php/catalog/1246/download/5841|archive-date=2013-12-24}}</ref> <ref>{{cite web |title=Table 2.1: Population by sex and district, census years |url=http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.1.pdf |work=Statistical Abstract 2013 |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402122634/http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.1.pdf |archive-date=2015-04-02 }}</ref><ref>{{cite web|title=Population by age group and sex|url=http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_266&conn_path=I2|work=LankaSIS Sri Lanka Statistical Information Service|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402145703/http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_266&conn_path=I2|archive-date=2015-04-02}}</ref><ref name=final2012/> | 1827{{Efn| විද්‍යාත්මක සංගණනයක් සිදු කර නැත.}} | 889,584 | 1871 | 2,400,380 | 1881 | 2,759,738 | 1891 | 3,007,789 | 1901 | 3,565,954 | 1911 | 4,106,350 | 1921 | 4,498,605 | 1931 | 5,306,871 | 1946 | 6,657,339 | 1953 | 8,097,895 | 1963 | 10,582,064 | 1971 | 12,689,897 | 1981 | 14,846,750 | 1990 | 17,325,773 | 2000 | 18,777,601 | 2010 | 20,261,737 | 2020 | 21,413,249 }} 2012 සංගණනයට අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය 20,359,439 ක් වූ අතර, ජන ඝනත්වය කිලෝමීටරයකට 325 කි.<ref name=final2012>{{cite web |title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 |url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/FinalPopulation.pdf |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402110406/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/FinalPopulation.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> 1981 සංගණනයෙන් (අවසන් පූර්ණ සංගණනයෙන්) පසු ජනගහනය 5,512,689 කින් (37.1%) වර්ධනය වී ඇති අතර එය වාර්ෂික වර්ධන වේගය 1.1% ට සමාන වේ.<ref name=final2012/>ඉන් 3,704,470 (18.2%) නාගරික ප්‍රදේශ වල ජීවත් වෙති.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A1: Population by district, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A1.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141228235912/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A1.pdf|archive-date=2014-12-28}}</ref> ජනගහනයෙන් 5,131,666 ක් (25.2%) ක් වයස අවුරුදු 14 හෝ ඊට අඩු අය වූ අතර 2,525,573 ක් (12.4%) ක් වයස අවුරුදු 60 හෝ ඊට වැඩි අය වූ අතර, වැඩ කරන වයසේ (15-59) ජනගහනය 12,702,700 ක් විය.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A2: Population by district, age and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A2.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402145747/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A2.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> යැපීමේ අනුපාතය 60.2%ක් විය.<ref name=final2012/> මධ්‍යන්‍ය වයස අවුරුදු 32ක් වූ අතර මධ්‍යස්ථ වයස අවුරුදු 31ක් විය.<ref name=final2012/> ලිංගික අනුපාතය කාන්තාවන් 100කට පිරිමින් 94ක් විය.<ref name=final2012/> වයස අවුරුදු 15 හෝ ඊට වැඩි විවාහක කාන්තාවන් සඳහා සරු අනුපාතය සජීවී උපත් 2.65 කි.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A44: Ever married female population aged 15 years and over by number of children born alive, average children per woman, age and sector |url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A44.pdf |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924110505/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A44.pdf|archive-date=2015-09-24}}</ref> නිවාස 5,264,282 ක් තිබූ අතර, එයින් 3,986,236 ක් (75.7%) පිරිමින් විසින් මෙහෙයවන ලද අතර 1,278,046 ක් (24.3%) කාන්තාවන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබීය.<ref name=final2012/> වයස අවුරුදු 15 හෝ ඊට වැඩි 15,227,773 න් 10,322,105 ක් (67.8%) විවාහක වූ අතර, 3,927,602 ක් (25.8%) කිසිදා විවාහ නොවූ අතර, 792,947 ක් (5.2%) වැන්දඹුවන් වූ අතර 185,119 ක් (1.2%) දික්කසාද වූ හෝ වෙන් වූ අය වූහ.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A10: Population by marital status, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A10.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402105322/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A10.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> වයස අවුරුදු 15 හෝ ඊට වැඩි අයගෙන් 7,857,370 (51.6%) ක් ආර්ථික වශයෙන් ක්‍රියාකාරී වූ අතර, 4,199,558 (27.6%) ක් ගෘහණියන් වූහ, 1,431,105 (9.4%) ක් සිසුන් වූහ, 914,934 (6.0%) ක් වැඩ කිරීමට නොහැකි වූ අතර 346,084 (2.3%) ක් විශ්‍රාමිකයන් වූහ.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A37 Population aged 15 years and over by economic activity status, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A37.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924110458/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A37.pdf|archive-date=2015-09-24}}</ref> ආර්ථික වශයෙන් ක්‍රියාකාරී පුද්ගලයින්ගෙන් 521,938 ක් (6.6%) රැකියා විරහිත විය.<ref name=final2012/> ශ්‍රී ලාංකිකයින් 604,540 ක් මාස හයක් හෝ ඊට වැඩි කාලයක් ඒතෙර ජීවත් වන නමුත් ශ්‍රී ලංකාවට නැවත පැමිණීමට අදහස් කරයි, ඉන් බොහෝමයක් ගල්ෆ් රාජ්‍යයන්හි රැකියාවල නිරත වන අතර ඒම ගණන (373,050)(61.7%)කි.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A47: Population living abroad temporary by country of usual residence, age and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A47.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402114108/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A47.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> වයස අවුරුදු 10 සහ ඊට වැඩි අය සඳහා සමස්ත සාක්ෂරතා අනුපාතය 95.7% ක් වූ නමුත් වතු අංශයේ ජීවත් වන අය අතර එය 86.1% ක් පමණි.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A31: Population aged 10 years and over by literacy rate, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A31.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402124349/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A31.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> වයස අවුරුදු 5 හෝ ඊට වැඩි 18,615,577 දෙනාගෙන් 499,563 ක් (2.7%) උසස් අධ්‍යාපන සුදුසුකමක් ලබා ඇති අතර, 2,293,841 ක් (12.3%) [[ශ්‍රී ලංකාවේ අ.පො.ස. උසස් පෙළ]] සමත් අතර, 3,159,402 ක් (17.0%) [[ශ්‍රී ලංකාවේ අ.පො.ස. සාමාන්‍ය පෙළ]] සමත් අතර 700,419 ක් (3.8%) ක් විධිමත් පාසල් අධ්‍යාපනයක් ලබා නොමැත.<ref name=tableA30>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A30: Population aged 5 years and over, by educational attainment, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A30.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402134744/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A30.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> ඉතිරි 11,962,352 (64.3%) දෙනා කිසිදු සුදුසුකම් නොමැතිව පාසල හැර ගොස් ඇති අතර නැතහොත් දැනට පාසල්වල අධ්‍යාපනය ලබති.<ref name=tableA30/> {{clear|left}} ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය [[දකුණු ආසියාවේ]] වෙනත් ඕනෑම ජාතියකට වඩා වයස්ගත වීම වේගවත් වන අතර චීනය, තායිලන්තය, දකුණු කොරියාව සහ ජපානයට පසුව ආසියාවේ පස්වන ඉහළම වැඩිහිටි ජනගහනයක් ඇති රටවේ. <ref>{{cite news|title=The Future of Population in Asia: Asia's Aging Population|url=http://sites.asiasociety.org/asia21summit/wp-content/uploads/2010/11/Asias-Aging-Population-East-West-Center1.pdf|access-date=7 April 2018|work=[[Asia Society]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308210342/http://sites.asiasociety.org/asia21summit/wp-content/uploads/2010/11/Asias-Aging-Population-East-West-Center1.pdf|archive-date=8 March 2014}}</ref><ref name="ANU">{{cite news|title=Ageing population and elderly care in Sri Lanka|url=http://demography.cass.anu.edu.au/events/ageing-population-and-elderly-care-sri-lanka|access-date=7 April 2018|work=[[Australian National University]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180407183738/http://demography.cass.anu.edu.au/events/ageing-population-and-elderly-care-sri-lanka|archive-date=7 April 2018}}</ref> <ref name="Asiaagingpopulation">{{cite news|title=How Asia's population is aging, 2015-2030 scenario|url=http://www.thejakartapost.com/news/2018/02/14/how-asias-population-is-aging-2015-2030-scenario.html|access-date=7 April 2018|work=[[The Jakarta Post]]|date=14 February 2018|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180407184005/http://www.thejakartapost.com/news/2018/02/14/how-asias-population-is-aging-2015-2030-scenario.html|archive-date=7 April 2018}}</ref> 2015 දී ශ්‍රී ලංකාවේ වයස අවුරුදු 60 ට වැඩි ජනගහනය 13.9% ක් වූ අතර, 2030 වන විට මෙය 21% දක්වා වැඩි වන අතර 2050 වන විට මෙම සංඛ්‍යාව 27.4% දක්වා ළඟා වනු ඇත.<ref name="ANU"/><ref name="Asiaagingpopulation"/> ශ්‍රී ලංකාවේ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වන වැඩිහිටි ජනගහනය, මේ හේතුවෙන් රට මුහුණ දෙන සමාජ-ආර්ථික අභියෝග පිළිබඳ කනස්සල්ල අවුලුවා තිබේ. <ref>{{cite news|title=Sri Lanka's ageing population poses socio-economic challenges|url=http://www.lankabusinessonline.com/sri-lankas-ageing-population-poses-socio-economic-challenges/|access-date=7 April 2018|work=Lanka Business Online|date=20 April 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180407183458/http://www.lankabusinessonline.com/sri-lankas-ageing-population-poses-socio-economic-challenges/|archive-date=7 April 2018}}</ref> ===වයස් කාණ්ඩ=== {| class="wikitable" |- ! width="80pt"|වයස් කාණ්ඩය ! width="80pt"|පුරුෂ ! width="80pt"|ස්ත්‍රී ! width="80pt"|ඒකතුව ! width="80pt"|% |- | align="right" | සමස්ත | align="right" | 9 856 634 | align="right" | 10 502 805 | align="right" | 20 359 439 | align="right" | 100 |- | align="right" | 0–4 | align="right" | 879 223 | align="right" | 864 639 | align="right" | 1 743 862 | align="right" | 8.57 |- | align="right" | 5–9 | align="right" | 882 108 | align="right" | 865 644 | align="right" | 1 747 752 | align="right" | 8.58 |- | align="right" | 10–14 | align="right" | 829 069 | align="right" | 810 983 | align="right" | 1 640 052 | align="right" | 8.06 |- | align="right" | 15–19 | align="right" | 819 927 | align="right" | 824 322 | align="right" | 1 644 249 | align="right" | 8.08 |- | align="right" | 20–24 | align="right" | 742 316 | align="right" | 790 567 | align="right" | 1 532 883 | align="right" | 7.53 |- | align="right" | 25–29 | align="right" | 743 510 | align="right" | 809 338 | align="right" | 1 552 848 | align="right" | 7.63 |- | align="right" | 30–34 | align="right" | 796 866 | align="right" | 842 549 | align="right" | 1 639 415 | align="right" | 8.05 |- | align="right" | 35–39 | align="right" | 686 037 | align="right" | 723 040 | align="right" | 1 409 077 | align="right" | 6.92 |- | align="right" | 40–44 | align="right" | 661 623 | align="right" | 697 586 | align="right" | 1 359 209 | align="right" | 6.68 |- | align="right" | 45–49 | align="right" | 618 140 | align="right" | 667 690 | align="right" | 1 285 830 | align="right" | 6.32 |- | align="right" | 50–54 | align="right" | 581 293 | align="right" | 638 167 | align="right" | 1 219 460 | align="right" | 5.99 |- | align="right" | 55–59 | align="right" | 500 871 | align="right" | 563 358 | align="right" | 1 064 229 | align="right" | 5.23 |- | align="right" | 60–64 | align="right" | 425 428 | align="right" | 492 482 | align="right" | 917 910 | align="right" | 4.51 |- | align="right" | 65-69 | align="right" | 283 764 | align="right" | 349 525 | align="right" | 633 289 | align="right" | 3.11 |- | align="right" | 70-74 | align="right" | 181 846 | align="right" | 230 568 | align="right" | 412 414 | align="right" | 2.03 |- | align="right" | 75-79 | align="right" | 116 389 | align="right" | 166 797 | align="right" | 283 186 | align="right" | 1.39 |- | align="right" | 80-84 | align="right" | 64 250 | align="right" | 95 129 | align="right" | 159 379 | align="right" | 0.78 |- | align="right" | 85-89 | align="right" | 28 293 | align="right" | 45 148 | align="right" | 73 441 | align="right" | 0.36 |- | align="right" | 90-94 | align="right" | 9 293 | align="right" | 14 965 | align="right" | 24 258 | align="right" | 0.12 |- | align="right" | 95+ | align="right" | 6 388 | align="right" | 10 308 | align="right" | 16 696 | align="right" | 0.08 |- ! width="50"|වයස් කාණ්ඩය ! width="80pt"|පුරුෂ ! width="80"|ස්ත්‍රී ! width="80"|ඒකතුව ! width="50"|ප්‍රතිශතය % |- | align="right" | 0–14 | align="right" | 2 590 400 | align="right" | 2 541 266 | align="right" | 5 131 666 | align="right" | 25.21 |- | align="right" | 15–64 | align="right" | 6 576 011 | align="right" | 7 049 099 | align="right" | 13 625 110 | align="right" | 66.92 |- | align="right" | 65+ | align="right" | 690 223 | align="right" | 912 440 | align="right" | 1 602 663 | align="right" | 7.87 |- |} ==Vital statistics== ===UN estimates<ref>{{Cite web |title=World Population Prospects - Population Division - United Nations |url=http://esa.un.org/unpd/wpp/index.htm |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110506065230/http://esa.un.org/unpd/wpp/index.htm |archivedate=6 May 2011 |website=esa.un.org}}</ref>=== {| class="wikitable" |- ! width="80pt"|Period ! width="80pt"|Live births per year ! width="80pt"|Deaths per year ! width="80pt"|Natural change per year ! width="80pt"|CBR¹ ! width="80pt"|CDR¹ ! width="80pt"|NC¹ ! width="80pt"|TFR¹ ! width="80pt"|IMR¹ |- | 1950–1955 | align="right" | 322,000 | align="right" | 171,000 | align="right" | 151,000 | align="right" | 37.4 | align="right" | 19.8 | align="right" | 17.5 | align="right" | 5.80 | align="right" | 103.9 |- | 1955–1960 | align="right" | 367,000 | align="right" | 143,000 | align="right" | 223,000 | align="right" | 38.6 | align="right" | 15.1 | align="right" | 23.5 | align="right" | 5.80 | align="right" | 86.7 |- | 1960–1965 | align="right" | 377,000 | align="right" | 128,000 | align="right" | 248,000 | align="right" | 35.5 | align="right" | 12.1 | align="right" | 23.4 | align="right" | 5.20 | align="right" | 77.5 |- | 1965–1970 | align="right" | 391,000 | align="right" | 116,000 | align="right" | 276,000 | align="right" | 32.9 | align="right" | 9.7 | align="right" | 23.2 | align="right" | 4.70 | align="right" | 69.3 |- | 1970–1975 | align="right" | 383,000 | align="right" | 103,000 | align="right" | 280,000 | align="right" | 29.1 | align="right" | 7.8 | align="right" | 21.3 | align="right" | 4.00 | align="right" | 55.4 |- | 1975–1980 | align="right" | 401,000 | align="right" | 99,000 | align="right" | 302,000 | align="right" | 27.8 | align="right" | 6.9 | align="right" | 20.9 | align="right" | 3.61 | align="right" | 38.8 |- | 1980–1985 | align="right" | 401,000 | align="right" | 96,000 | align="right" | 305,000 | align="right" | 25.6 | align="right" | 6.1 | align="right" | 19.5 | align="right" | 3.19 | align="right" | 30.3 |- | 1985–1990 | align="right" | 362,000 | align="right" | 110,000 | align="right" | 253,000 | align="right" | 21.6 | align="right" | 6.5 | align="right" | 15.1 | align="right" | 2.64 | align="right" | 24.1 |- | 1990–1995 | align="right" | 349,000 | align="right" | 119,000 | align="right" | 230,000 | align="right" | 19.6 | align="right" | 6.7 | align="right" | 12.9 | align="right" | 2.39 | align="right" | 22.1 |- | 1995–2000 | align="right" | 329,000 | align="right" | 146,000 | align="right" | 183,000 | align="right" | 17.8 | align="right" | 7.9 | align="right" | 9.9 | align="right" | 2.16 | align="right" | 18.9 |- | 2000–2005 | align="right" | 360,000 | align="right" | 121,000 | align="right" | 239,000 | align="right" | 18.7 | align="right" | 6.3 | align="right" | 12.4 | align="right" | 2.27 | align="right" | 15.9 |- | 2005–2010 | align="right" | 386,000 | align="right" | 132,000 | align="right" | 253,000 | align="right" | 19.0 | align="right" | 6.5 | align="right" | 12.5 | align="right" | 2.36 | align="right" | 12.4 |- | 2010–2015 | align="right" | | align="right" | | align="right" | | align="right" | 16.4 | align="right" | 6.6 | align="right" | 9.8 | align="right" | 2.11 | align="right" | |- | 2015–2020 | align="right" | | align="right" | | align="right" | | align="right" | 14.9 | align="right" | 7.1 | align="right" | 7.8 | align="right" | 2.03 | align="right" | |- | colspan="9"| ¹ <small>CBR = crude birth rate (per 1000); CDR = crude death rate (per 1000); NC = natural change (per 1000); TFR = total fertility rate (number of children per woman); IMR = infant mortality rate per 1000 births</small> |} ===Registered births and deaths<ref>{{cite web |title=Demographic and Social Statistics |url=https://unstats.un.org/unsd/demographic-social/crvs/ |website=UN Statistics Division |access-date=29 July 2020}}</ref><ref>{{Cite web |title=Department of Census and Statistics |url=http://www.statistics.gov.lk/Population/StaticalInformation/CPH2011 |access-date=2022-11-30 |website=www.statistics.gov.lk}}</ref>=== {| class="wikitable sortable" style="text-align:right" |- ! width="70"|Year ! width="70"|Population ! width="70"|Live births ! width="70"|Deaths ! width="70"|Natural increase ! width="70"|Crude birth rate ! width="70"|Crude death rate ! width="70"|Rate of natural increase ! width="70"|Crude migration rate ! width="70"|TFR |- | align="right" | 1948 | align="right" | | align="right" | 287,695 | align="right" | 93,711 | align="right" | 193,984 | align="right" | 39.7 | align="right" | 13.0 | align="right" | 26.7 | align="right" | |- | align="right" | 1949 | align="right" | | align="right" | 291,191 | align="right" | 91,889 | align="right" | 199,302 | align="right" | 39.1 | align="right" | 12.4 | align="right" | 26.7 | align="right" | |- | align="right" | 1950 | align="right" | | align="right" | 304,635 | align="right" | 95,142 | align="right" | 209,493 | align="right" | 39.7 | align="right" | 12.6 | align="right" | 27.1 | align="right" | |- | align="right" | 1951 | align="right" | | align="right" | 313,662 | align="right" | 100,072 | align="right" | 213,590 | style="color:blue;"| 39.8 | align="right" | 12.9 | align="right" | 26.9 | align="right" | |- | align="right" | 1952 | align="right" | | align="right" | 313,532 | align="right" | 95,298 | align="right" | 218,234 | align="right" | 38.8 | align="right" | 12.0 | align="right" | 26.8 | align="right" | |- | align="right" | 1953 | align="right" | | align="right" | 321,217 | align="right" | 89,003 | align="right" | 232,214 | align="right" | 38.7 | align="right" | 10.9 | align="right" | 27.8 | align="right" | |- | align="right" | 1954 | align="right" | | align="right" | 303,894 | align="right" | 86,794 | align="right" | 217,100 | align="right" | 35.7 | align="right" | 10.4 | align="right" | 25.3 | align="right" | |- | align="right" | 1955 | align="right" | | align="right" | 325,538 | align="right" | 94,368 | align="right" | 231,170 | align="right" | 37.3 | align="right" | 11.0 | align="right" | 26.3 | align="right" | |- | align="right" | 1956 | align="right" | | align="right" | 325,067 | align="right" | 87,561 | align="right" | 237,506 | align="right" | 36.4 | align="right" | 9.8 | align="right" | 26.6 | align="right" | |- | align="right" | 1957 | align="right" | | align="right" | 334,135 | align="right" | 92,759 | align="right" | 241,376 | align="right" | 36.5 | align="right" | 10.1 | align="right" | 26.4 | align="right" | |- | align="right" | 1958 | align="right" | | align="right" | 335,690 | align="right" | 90,815 | align="right" | 244,875 | align="right" | 35.8 | align="right" | 9.7 | align="right" | 26.1 | align="right" | |- | align="right" | 1959 | align="right" | | align="right" | 356,336 | align="right" | 87,971 | align="right" | 268,365 | align="right" | 37.0 | align="right" | 9.1 | align="right" | 27.9 | align="right" | |- | align="right" | 1960 | align="right" | | align="right" | 361,702 | align="right" | 84,918 | align="right" | 276,784 | align="right" | 36.6 | align="right" | 8.6 | style="color:blue;"| 28.0 | align="right" | |- | align="right" | 1961 | align="right" | | align="right" | 363,677 | style="color:blue;"| 81,653 | align="right" | 282,024 | align="right" | 35.8 | align="right" | 8.0 | align="right" | 27.8 | align="right" | |- | align="right" | 1962 | align="right" | | align="right" | 370,762 | align="right" | 88,928 | align="right" | 281,834 | align="right" | 35.5 | align="right" | 8.5 | align="right" | 27.0 | align="right" | |- | align="right" | 1963 | align="right" | | align="right" | 365,842 | align="right" | 91,673 | align="right" | 274,169 | align="right" | 34.1 | align="right" | 8.5 | align="right" | 25.6 | align="right" | |- | align="right" | 1964 | align="right" | | align="right" | 361,577 | align="right" | 95,618 | align="right" | 265,959 | align="right" | 33.2 | align="right" | 8.8 | align="right" | 24.4 | align="right" | |- | align="right" | 1965 | align="right" | | align="right" | 369,437 | align="right" | 91,728 | align="right" | 277,709 | align="right" | 33.1 | align="right" | 8.8 | align="right" | 24.3 | align="right" | |- | align="right" | 1966 | align="right" | | align="right" | 369,153 | align="right" | 94,419 | align="right" | 274,734 | align="right" | 32.3 | align="right" | 8.3 | align="right" | 24.0 | align="right" | |- | align="right" | 1967 | align="right" | | align="right" | 369,531 | align="right" | 87,877 | align="right" | 281,654 | align="right" | 31.9 | align="right" | 7.5 | align="right" | 24.4 | align="right" | |- | align="right" | 1968 | align="right" | | align="right" | 384,178 | align="right" | 94,903 | align="right" | 289,275 | align="right" | 32.0 | align="right" | 7.9 | align="right" | 24.1 | align="right" | |- | align="right" | 1969 | align="right" | | align="right" | 372,774 | align="right" | 102,356 | align="right" | 270,418 | align="right" | 30.4 | align="right" | 8.1 | align="right" | 22.3 | align="right" | |- | align="right" | 1970 | align="right" | | align="right" | 367,901 | align="right" | 94,129 | align="right" | 273,772 | align="right" | 29.4 | align="right" | 7.5 | align="right" | 21.9 | align="right" | |- | align="right" | 1971 | align="right" | | align="right" | 382,668 | align="right" | 96,328 | align="right" | 286,340 | align="right" | 30.4 | align="right" | 7.7 | align="right" | 22.7 | align="right" | |- | align="right" | 1972 | align="right" | | align="right" | 385,462 | align="right" | 100,080 | align="right" | 285,382 | align="right" | 30.0 | align="right" | 8.1 | align="right" | 21.9 | align="right" | |- | align="right" | 1973 | align="right" | | align="right" | 367,158 | align="right" | 100,678 | align="right" | 266,480 | align="right" | 28.0 | align="right" | 7.7 | align="right" | 20.3 | align="right" | |- | align="right" | 1974 | align="right" | | align="right" | 365,902 | align="right" | 119,518 | align="right" | 246,384 | align="right" | 27.5 | align="right" | 9.0 | align="right" | 18.5 | align="right" | |- | align="right" | 1975 | align="right" | | align="right" | 374,689 | align="right" | 115,108 | align="right" | 259,581 | align="right" | 27.8 | align="right" | 8.5 | align="right" | 19.3 | align="right" | |- | align="right" | 1976 | align="right" | | align="right" | 380,702 | align="right" | 106,506 | align="right" | 274,196 | align="right" | 27.8 | align="right" | 7.8 | align="right" | 20.0 | align="right" | |- | align="right" | 1977 | align="right" | | align="right" | 389,522 | align="right" | 103,284 | align="right" | 286,238 | align="right" | 27.9 | align="right" | 7.4 | align="right" | 20.5 | align="right" | |- | align="right" | 1978 | align="right" | | align="right" | 404,831 | align="right" | 93,971 | align="right" | 310,860 | align="right" | 28.5 | align="right" | 6.6 | align="right" | 21.9 | align="right" | |- | align="right" | 1979 | align="right" | | align="right" | 417,986 | align="right" | 94,244 | align="right" | 323,742 | align="right" | 28.9 | align="right" | 6.5 | align="right" | 22.4 | align="right" | |- | align="right" | 1980 | align="right" | | align="right" | 418,373 | align="right" | 91,020 | align="right" | 327,353 | align="right" | 28.4 | align="right" | 6.2 | align="right" | 22.2 | align="right" | |- | align="right" | 1981 | align="right" | | style="color:blue;"| 423,973 | align="right" | 88,481 | style="color:blue;"| 335,492 | align="right" | 28.2 | align="right" | 5.9 | align="right" | 22.3 | align="right" | |- | align="right" | 1982 | align="right" | | align="right" | 408,895 | align="right" | 92,244 | align="right" | 316,651 | align="right" | 26.9 | align="right" | 6.1 | align="right" | 20.8 | align="right" | |- | align="right" | 1983 | align="right" | | align="right" | 405,122 | align="right" | 95,174 | align="right" | 309,948 | align="right" | 26.3 | align="right" | 6.2 | align="right" | 20.1 | align="right" | |- | align="right" | 1984 | align="right" | | align="right" | 391,064 | align="right" | 100,725 | align="right" | 290,339 | align="right" | 25.1 | align="right" | 6.5 | align="right" | 18.6 | align="right" | |- | align="right" | 1985 | align="right" | | align="right" | 389,599 | align="right" | 98,089 | align="right" | 291,510 | align="right" | 24.6 | align="right" | 6.2 | align="right" | 18.4 | align="right" | |- | align="right" | 1986 | align="right" | | align="right" | 361,735 | align="right" | 96,145 | align="right" | 265,590 | align="right" | 22.4 | align="right" | 6.0 | align="right" | 16.4 | align="right" | |- | align="right" | 1987 | align="right" | | align="right" | 357,723 | align="right" | 97,756 | align="right" | 259,967 | align="right" | 21.8 | align="right" | 6.0 | align="right" | 15.8 | align="right" | |- | align="right" | 1988 | align="right" | | align="right" | 344,179 | align="right" | 95,934 | align="right" | 248,245 | align="right" | 20.7 | align="right" | 5.8 | align="right" | 14.9 | align="right" | |- | align="right" | 1989 | align="right" | | align="right" | 363,343 | align="right" | 105,239 | align="right" | 258,104 | align="right" | 21.6 | align="right" | 6.3 | align="right" | 15.3 | align="right" | |- | align="right" | 1990 | align="right" | | align="right" | 341,223 | align="right" | 97,713 | align="right" | 243,510 | align="right" | 20.8 | align="right" | 6.0 | align="right" | 14.8 | align="right" | |- | align="right" | 1991 | align="right" | | align="right" | 356,593 | align="right" | 95,574 | align="right" | 261,019 | align="right" | 21.7 | align="right" | 5.8 | align="right" | 15.9 | align="right" | |- | align="right" | 1992 | align="right" | | align="right" | 356,842 | align="right" | 98,380 | align="right" | 258,462 | align="right" | 21.5 | align="right" | 5.9 | align="right" | 15.6 | align="right" | |- | align="right" | 1993 | align="right" | | align="right" | 350,707 | align="right" | 96,179 | align="right" | 254,528 | align="right" | 20.8 | style="color:blue;"| 5.7 | align="right" | 15.1 | align="right" | |- | align="right" | 1994 | align="right" | | align="right" | 356,071 | align="right" | 100,394 | align="right" | 255,677 | align="right" | 20.8 | align="right" | 5.9 | align="right" | 14.9 | align="right" | |- | align="right" | 1995 | align="right" | | align="right" | 343,224 | align="right" | 104,707 | align="right" | 238,517 | align="right" | 19.9 | align="right" | 6.0 | align="right" | 13.9 | align="right" | |- | align="right" | 1996 | align="right" | | align="right" | 340,649 | align="right" | 122,161 | align="right" | 218,488 | align="right" | 19.5 | align="right" | 7.0 | align="right" | 12.5 | align="right" | |- | align="right" | 1997 | align="right" | | align="right" | 333,219 | align="right" | 114,591 | align="right" | 218,628 | align="right" | 18.8 | align="right" | 6.4 | align="right" | 12.4 | align="right" | |- | align="right" | 1998 | align="right" | | align="right" | 322,672 | align="right" | 112,653 | align="right" | 210,019 | align="right" | 18.2 | align="right" | 6.2 | align="right" | 12.0 | align="right" | |- | align="right" | 1999 | align="right" | | align="right" | 328,725 | align="right" | 115,330 | align="right" | 213,395 | align="right" | 18.1 | align="right" | 6.3 | align="right" | 11.8 | align="right" | |- | align="right" | 2000 | align="right" | | align="right" | 347,749 | align="right" | 116,200 | align="right" | 231,549 | align="right" | 18.4 | align="right" | 6.1 | align="right" | 12.3 | align="right" | |- | align="right" | 2001 | align="right" | | align="right" | 358,583 | align="right" | 112,858 | align="right" | 245,725 | align="right" | 18.9 | align="right" | 5.9 | align="right" | 13.0 | align="right" | |- | align="right" | 2002 | align="right" | | align="right" | 367,709 | align="right" | 111,863 | align="right" | 255,846 | align="right" | 19.1 | align="right" | 5.8 | align="right" | 13.3 | align="right" | |- | align="right" | 2003 | align="right" | | align="right" | 370,643 | align="right" | 115,495 | align="right" | 255,148 | align="right" | 18.9 | align="right" | 5.9 | align="right" | 13.0 | align="right" | |- | align="right" | 2004 | align="right" | | align="right" | 364,711 | align="right" | 114,915 | align="right" | 249,796 | align="right" | 18.5 | align="right" | 5.8 | align="right" | 12.7 | align="right" | |- | align="right" | 2005 | align="right" | | align="right" | 370,731 | align="right" | 132,097 | align="right" | 238,634 | align="right" | 18.1 | align="right" | 6.5 | align="right" | 11.6 | align="right" | |- | align="right" | 2006 | align="right" | | align="right" | 373,538 | align="right" | 117,467 | align="right" | 256,071 | align="right" | 18.8 | align="right" | 5.9 | align="right" | 12.9 | align="right" | |- | align="right" | 2007 | align="right" | | align="right" | 386,573 | align="right" | 118,992 | align="right" | 267,581 | align="right" | 19.2 | align="right" | 5.9 | align="right" | 13.3 | align="right" | |- | align="right" | 2008 | align="right" | | align="right" | 373,575 | align="right" | 123,814 | align="right" | 249,761 | align="right" | 18.4 | align="right" | 6.1 | align="right" | 12.3 | align="right" | |- | align="right" | 2009 | align="right" | | align="right" | 368,304 | align="right" | 127,776 | align="right" | 240,528 | align="right" | 18.0 | align="right" | 6.2 | align="right" | 11.8 | align="right" | |- | align="right" | 2010 | align="right" | | align="right" | 364,565 | align="right" | 128,603 | align="right" | 235,962 | align="right" | 17.7 | align="right" | 6.2 | align="right" | 11.4 | align="right" | |- | align="right" | 2011 | align="right" | | align="right" | 363,415 | align="right" | 123,261 | align="right" | 240,154 | align="right" | 17.4 | align="right" | 5.9 | align="right" | 11.5 | align="right" | |- | align="right" | 2012 | align="right" | 20,425,000 | align="right" | 355,900 | align="right" | 122,063 | align="right" | 233,837 | align="right" | 17.5 | align="right" | 6.0 | align="right" | 11.5 | | align="right" | 2.25 |- | align="right" | 2013 | align="right" | 20,585,000 | align="right" | 365,792 | align="right" | 127,124 | align="right" | 238,668 | align="right" | 17.9 | align="right" | 6.2 | align="right" | 11.7 | -3.9 | align="right" | 2.26 |- | align="right" | 2014 | align="right" | 20,771,000 | align="right" | 349,715 | align="right" | 127,758 | align="right" | 221,957 | align="right" | 16.8 | align="right" | 6.2 | align="right" | 10.6 | -1.6 | align="right" | 2.15 |- | align="right" | 2015 | align="right" | 20,970,000 | align="right" | 334,821 | align="right" | 131,634 | align="right" | 203,187 | align="right" | 16.0 | align="right" | 6.3 | align="right" | 9.7 | -0.1 | align="right" | 2.05 |- | align="right" | 2016 | align="right" | 21,203,000 | align="right" | 331,073 | align="right" | 130,765 | align="right" | 200,308 | align="right" | 15.6 | align="right" | 6.2 | align="right" | 9.4 | 1,7 | align="right" | 1.98 |- | align="right" | 2017 | align="right" | 21,444,000 | align="right" | 326,052 | align="right" | 139,822 | align="right" | 186,230 | align="right" | 15.2 | align="right" | 6.5 | align="right" | 8.7 | 2.7 | align="right" | 1.94 |- | align="right" | 2018 | align="right" | 21,670,000 | align="right" | 328,112 | align="right" | 139,498 | align="right" | 188,614 | align="right" | 15.1 | align="right" | 6.4 | align="right" | 8.7 | 1.8 | align="right" | 1.94 |- | align="right" | 2019 | align="right" | 21,803,000 | align="right" | 319,010 | align="right" | 146,053 | align="right" | 172,957 | align="right" | 14.6 | align="right" | 6.7 | align="right" | 7.9 | -1.8 | align="right" | |- | align="right" | 2020 | align="right" | 21,919,000 | align="right" | 301,706 | align="right" | 132,431 | align="right" | 169,275 | align="right" | 13.8 | align="right" | 6.0 | align="right" | 7.8 | -2.5 | align="right" | |- | align="right" | 2021 | align="right" | 22,156,000 | align="right" | 284,848 | align="right" | 163,936 | align="right" | 120,912 | align="right" | 12.9 | align="right" | 7.4 | align="right" | 5.5 | 5.3 | align="right" | 1.7(e) |- | align="right" | 2022 | align="right" style="color: blue" | 22,181,000 | align="right" | 275,321 | align="right" | 179,792 | align="right" | 95,529 | align="right" | 12.4 | align="right" | 8.1 | align="right" | 4.3 | -3.2 | align="right" | 1.65(e) |- | align="right" | 2023 | align="right" | 22,037,000 | align="right" | 247,900 | align="right" style="color: red" | 181,239 | align="right" style="color: red" | 66,661 | align="right" | 11.2 | align="right" | 8.2 | align="right" style="color: red" | 3.0 | -9.5 | align="right" | 1.49(e) |- | align="right" | 2024 | align="right" | 21,916,000 | align="right" style="color: red" | 228,091 | align="right" | | align="right" | | align="right" style="color: red" | 10.4 | align="right" | | align="right" | | | align="right" style="color: red" | 1.37(e) |- |} ===Current vital statistics<ref>http://www.statistics.gov.lk/Population/StaticalInformation/VitalStatistics/MidYearPopulation_web_release2024Sep_En</ref>=== {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ |- ! Period ! Live births ! Deaths ! Natural increase |- | '''January - June 2023''' | 128,834 | | + |- | '''January - June 2024''' | 109,025 | | |- | '''Difference''' | {{decrease}} -19,809 (-15.4%) | {{decreasepositive}} | {{decrease}} - |} ===Demographic and Health Surveys<ref>{{cite web|url=http://microdata.worldbank.org/index.php/catalog/dhs#_r=&collection=&country=&dtype=&from=1890&page=14&ps=&sk=&sort_by=nation&sort_order=&to=2014&topic=&view=s&vk=|title=MEASURE DHS: Demographic and Health Surveys|website=microdata.worldbank.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160904173731/http://microdata.worldbank.org/index.php/catalog/dhs#_r=&collection=&country=&dtype=&from=1890&page=14&ps=&sk=&sort_by=nation&sort_order=&to=2014&topic=&view=s&vk=|archive-date=2016-09-04}}</ref>=== Total Fertility Rate (TFR) (Wanted Fertility Rate) and Crude Birth Rate (CBR): {| class="wikitable" |- !rowspan=2 style="width:70pt;"| Year !colspan=2| total !colspan=2| urban !colspan=2| rural !colspan=2| estate |- ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR |- | 1981–1983 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,1 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,4 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,2 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,4 |- | 1987 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,8 (2,4) | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,3 (1,9) | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,9 (2,4) | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,4 (3,2) |- | 2006–2007 | style="text-align:right;"| 18,7 | style="text-align:right;"| 2,3 (2,1) | style="text-align:right;"| 18,5 | style="text-align:right;"| 2,2 (2,0) | style="text-align:right;"| 18,6 | style="text-align:right;"| 2,3 (2,1) | style="text-align:right;"| 20,0 | style="text-align:right;"| 2,5 (2,1) |- |} ===ආයු අපේක්ෂාව<ref>{{cite web |title=World Population Prospects – Population Division – United Nations |url=https://esa.un.org/unpd/wpp/DataQuery/ |access-date=2017-07-15}}</ref>=== [[File:Life expectancy in Sri Lanka.svg|thumb|1901 සිට ශ්‍රී ලංකාවේ ආයු අපේක්ෂාව]] [[File:Life expectancy by WBG -Sri Lanka -diff.png|thumb|ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය අනුව 1960 සිට ශ්‍රී ලංකාවේ ආයු අපේක්ෂාව]] {| class="wikitable" style="text-align:center" !කාල සීමාව !ආයු අපේක්ෂාව <br/> (අවුරුදු) !කාල සීමාව !ආයු අපේක්ෂාව <br/>(අවුරුදු) |- |1950–1955 |54.5 |1985–1990 |68.9 |- |1955–1960 |58.3 |1990–1995 |70.0 |- |1960–1965 |60.3 |1995–2000 |69.1 |- |1965–1970 |62.9 |2000–2005 |73.2 |- |1970–1975 |65.2 |2005–2010 |74.1 |- |1975–1980 |67.0 |2010–2015 |74.6 |- |1980–1985 |69.1 | | |} ==ජනවාර්ගිකත්වය== [[File:Sri Lanka - Ethnicity 2012.png|thumbnail|left|200px|2012 සංගණනයට අනුව ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශය අනුව බහුතර ජනවාර්ගිකත්වය]] 2012 සංගණනයට අනුව, [[සිංහල]] ජාතිය ජනගහනයෙන් 74.9% ක් වන අතර දිවයිනේ නිරිතදිග සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල ජනාකීර්ණව සිටිති.<ref name=eth2012/> දිවයිනේ [[උතුරු පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|උතුර]] සහ [[නැගෙනහිර පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|නැගෙනහිර]] ප්‍රදේශවල ප්‍රධාන වශයෙන් ජීවත් වන [[ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනතාව|ශ්‍රී ලංකා දෙමළ]], ජනගහනයෙන් 11.1% ක් (2012 සංගණනයට අනුව) විශාලතම සුළුතර කණ්ඩායම වේ.<ref name=eth2012/> අරාබි සහ ඉන්දියානු වෙළඳුන්ගෙන් සහ ස්වදේශික ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජාතිකයන්ගෙන් පැවත එන [[මුස්ලිම්]] ජනයා, ජනගහනයෙන් 9.3% ක් වන තුන්වන විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වේ.<ref name=eth2012/> මෙම දෙමළ කතා කරන මුස්ලිම්වරු බොහෝ දුරට දිවයිනේ දකුණු හා බස්නාහිර නාගරික ප්‍රදේශවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර [[මධ්‍යම පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|මධ්‍යම]] සහ [[නැගෙනහිර පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|නැගෙනහිර]] පළාත්වල සැලකිය යුතු ජනගහනයක් සිටිති. ජනගහනයෙන් 4.1% ක් පමණ වන සුවිශේෂී ජනවාර්ගික කණ්ඩායමක් වන [[ඉන්දියානු සම්භවයක් සහිත ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනයා|ඉන්දියානු දෙමළ ජනයා]]ද සිටිති.<ref name=eth2012/> බ්‍රිතාන්‍යයන් ඔවුන් 19 වන සියවසේදී තේ සහ රබර් වතු කම්කරුවන් ලෙස ශ්‍රී ලංකාවට ගෙන ආ අතර, ඔවුන් දකුණු හා මධ්‍යම ශ්‍රී ලංකාවේ "තේ වතු" තුළ සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්දියානු දෙමළ ජනතාව "රාජ්‍යයක් නොමැති" අය ලෙස සලකනු ලැබූ අතර 1964 දී ශ්‍රී ලංකාව සහ ඉන්දියාව අතර ඇති කරගත් ගිවිසුම හේතුවෙන් 300,000 කට අධික ඉන්දියානු දෙමළ ජනතාවක් නැවත ඉන්දියාවට පිටත්විය.<ref name="Kingsbury">{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=OhupAgAAQBAJ |title=Sri Lanka and the Responsibility to Protect: Politics, Ethnicity and Genocide |last1=Kingsbury |first1=Damien |last2=Kingsbury |first2=Senior Lecturer in International Development Damien |date=2012-03-12 |publisher=Routledge |isbn=9781136639975 |language=en}}</ref> ගිවිසුම යටතේ, ඉන්දියාව ඉතිරි පිරිසට පුරවැසිභාවය ලබා දුන් අතර, ඔවුන්ගෙන් 200,000 ක් පමණ දැන් ඉන්දියාවේ වෙසෙති. තවත් 75,000 ක් ඉන්දියානු පුරවැසිභාවය සඳහා ඉල්ලුම් කළ හෝ ඔවුන්ගේ දෙමව්පියන් වරක් ශ්‍රී ලංකාවේ රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දක්වයි. මෙම දෙමළ ජාතිකයින් තාක්ෂණික වශයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ පුරවැසියන් නොවුනත්, ඉන්දියාවට ආපසු යාමට බල නොකරන බව රජය ප්‍රකාශ කර ඇත. 1990 දශකය වන විට බොහෝ ඉන්දියානු දෙමළ ජාතිකයින්ට ශ්‍රී ලංකා පුරවැසිභාවය ලැබී තිබූ අතර සමහරුන්ට 2003 වන තෙක් ශ්‍රී ලංකා පුරවැසිභාවය පවා ලබා දී නොතිබුණි.<ref name="Kingsbury"/><ref>{{Cite book|title=A History|last=De Silva|first=C.R|pages=262}}</ref> කුඩා සුළු ජාතීන් අතරට ශ්‍රී ලංකාවේ ආදිවාසී ජනතාව වන [[වැද්දන්]], ඔස්ට්‍රෝනියානු පදිංචිකරුවන්ගෙන් පැවත එන [[ශ්‍රී ලාංකික මැලේ|මැලේ]], යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්, ප්‍රධාන වශයෙන් [[පෘතුගාලය]], [[නෙදර්ලන්තය]] සහ [[එක්සත් රාජධානිය|එක්සත් රාජධානිය]] ගෙන් පැවත එන [[බර්ගර්|බර්ගර් ජනතාව]], 18 වන සහ 19 වන සියවස්වල දිවයිනට පැමිණි චීන ජනතාව සංක්‍රමණිකයන්; සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන කුඩා ජනගහනයක් වන කෆීර් ද ඇතුළත් වේ. {{clear|left}} {| class="wikitable" style="text-align:right; font-size:95%" |+ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය 1881 සිට 2012 දක්වා<ref name=eth2012>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A3: Population by district, ethnic group and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A3.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304202454/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A3.pdf|archive-date=2016-03-04}}</ref><ref>{{cite web|title=Table 2.10: Population by ethnic group and census years |url=http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.10.pdf |work=Statistical Abstract 2013|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808035544/http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.10.pdf|archive-date=2014-08-08}}</ref><ref>{{cite web|title=Population by ethnic group|url=http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_267&conn_path=I2|work=LankaSIS Sri Lanka Statistical Information Service|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402110047/http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_267&conn_path=I2|archive-date=2015-04-02}}</ref> ! rowspan=2|වසර ! colspan=2|[[සිංහල]] ! colspan=2|[[Sri Lankan Tamil people|ශ්‍රි ලාංකික දෙමළ]]{{Efn|name=IT|[[ඉන්දියානු සම්භවයක් සහිත ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනයා|ඉන්දියානු දෙමළ ජනයා]] 1911 සිට වෙනම ජනවාර්ගික කණ්ඩායමක් ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී. මෙයට පෙර ඔවුන් [[ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනතාව|ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ]] සමඟ ඇතුළත් කරන ලදී.}} ! colspan=2|[[මුස්ලිම්]]{{Efn|name=IM|ඉන්දියානු මුස්ලිම් ජනයා 1911 සිට 1971 දක්වා වෙනම ජනවාර්ගික කණ්ඩායමක් ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී. 1911 ට පෙර ඔවුන් ශ්‍රි ලාංකික [[මුස්ලිම්]] සමඟ ඇතුළත් කරන ලදී. 1971 න් පසු ඔවුන් අනෙක් අය සමඟ ඇතුළත් කරන ලදී.}} ! colspan=2|[[Indian Tamils of Sri Lanka|ඉන්දියානු දෙමළ]]{{Efn|name=IT}} ! colspan=2|[[Sri Lankan Malays|මැලේ]] ! colspan=2|[[Burgher people|බර්ගර්]]/<br />යුරෝපීය ! colspan=2|ඉන්දියානු මුස්ලිම් {{Efn|name=IM}} ! colspan=2|වෙනත් ! rowspan=2|සමස්තය ඒකතුව |- ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% |- | align=left|1881 සංගණනය | 1,846,600 || {{percentage bar|width=50|66.91}} | 687,200 || {{percentage bar|width=50|24.90}} | 184,500 || {{percentage bar|width=50|6.69}} | colspan=2| | 8,900 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 17,900 || {{percentage bar|width=50|0.65}} | colspan=2| | 14,500 || {{percentage bar|width=50|0.53}} | '''2,759,700''' |- | align=left|1891 සංගණනය | 2,041,200 || {{percentage bar|width=50|67.86}} | 723,900 || {{percentage bar|width=50|24.07}} | 197,200 || {{percentage bar|width=50|6.56}} | colspan=2| | 10,100 || {{percentage bar|width=50|0.34}} | 21,200 || {{percentage bar|width=50|0.70}} | colspan=2| | 14,200 || {{percentage bar|width=50|0.47}} | '''3,007,800''' |- | align=left|1901 සංගණනය | 2,330,800 || {{percentage bar|width=50|65.36}} | 951,700 || {{percentage bar|width=50|26.69}} | 228,000 || {{percentage bar|width=50|6.39}} | colspan=2| | 11,900 || {{percentage bar|width=50|0.33}} | 23,500 || {{percentage bar|width=50|0.66}} | colspan=2| | 20,000 || {{percentage bar|width=50|0.56}} | '''3,566,000''' |- | align=left|1911 සංගණනය | 2,715,500 || {{percentage bar|width=50|66.13}} | 528,000 || {{percentage bar|width=50|12.86}} | 233,900 || {{percentage bar|width=50|5.70}} | 531,000 || {{percentage bar|width=50|12.93}} | 13,000 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 26,700 || {{percentage bar|width=50|0.65}} | 32,700 || {{percentage bar|width=50|0.80}} | 25,600 || {{percentage bar|width=50|0.62}} | '''4,106,400''' |- | align=left|1921 සංගණනය | 3,016,200 || {{percentage bar|width=50|67.05}} | 517,300 || {{percentage bar|width=50|11.50}} | 251,900 || {{percentage bar|width=50|5.60}} | 602,700 || {{percentage bar|width=50|13.40}} | 13,400 || {{percentage bar|width=50|0.30}} | 29,400 || {{percentage bar|width=50|0.65}} | 33,000 || {{percentage bar|width=50|0.73}} | 34,600 || {{percentage bar|width=50|0.77}} | '''4,498,600''' |- | align=left|1931 සංගණනය | 3,473,000 || {{percentage bar|width=50|65.45}} | 598,900 || {{percentage bar|width=50|11.29}} | 289,600 || {{percentage bar|width=50|5.46}} | 818,500 || {{percentage bar|width=50|15.43}} | 16,000 || {{percentage bar|width=50|0.30}} | 32,300 || {{percentage bar|width=50|0.61}} | 36,300 || {{percentage bar|width=50|0.68}} | 41,800 || {{percentage bar|width=50|0.79}} | '''5,306,000''' |- | align=left|1946 සංගණනය{{Efn|දෙවන ලෝක යුද්ධය හේතුවෙන් 1941 සංගණනය කල් දමන ලදී.}} | 4,620,500 || {{percentage bar|width=50|69.41}} | 733,700 || {{percentage bar|width=50|11.02}} | 373,600 || {{percentage bar|width=50|5.61}} | 780,600 || {{percentage bar|width=50|11.73}} | 22,500 || {{percentage bar|width=50|0.34}} | 41,900 || {{percentage bar|width=50|0.63}} | 35,600 || {{percentage bar|width=50|0.53}} | 48,900 || {{percentage bar|width=50|0.73}} | '''6,657,300''' |- | align=left|1953 සංගණනය{{Efn|1951 සංගණනය එකල කඩදාසි හිඟයක් හේතුවෙන් කල් දමන ලදී.}} | 5,616,700 || {{percentage bar|width=50|69.36}} | 884,700 || {{percentage bar|width=50|10.93}} | 464,000 || {{percentage bar|width=50|5.73}} | 974,100 || {{percentage bar|width=50|12.03}} | 25,400 || {{percentage bar|width=50|0.31}} | 46,000 || {{percentage bar|width=50|0.57}} | 47,500 || {{percentage bar|width=50|0.59}} | 39,500 || {{percentage bar|width=50|0.49}} | '''8,097,900''' |- | align=left|1963 සංගණනය | 7,512,900 || {{percentage bar|width=50|71.00}} | 1,164,700 || {{percentage bar|width=50|11.01}} | 626,800 || {{percentage bar|width=50|5.92}} | 1,123,000 || {{percentage bar|width=50|10.61}} | 33,400 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 45,900 || {{percentage bar|width=50|0.43}} | 55,400 || {{percentage bar|width=50|0.52}} | 19,900 || {{percentage bar|width=50|0.19}} | '''10,582,000''' |- | align=left|1971 සංගණනය | 9,131,241 || {{percentage bar|width=50|71.96}} | 1,423,981 || {{percentage bar|width=50|11.22}} | 855,724 || {{percentage bar|width=50|6.74}} | 1,174,606 || {{percentage bar|width=50|9.26}} | 43,459 || {{percentage bar|width=50|0.34}} | 45,376 || {{percentage bar|width=50|0.36}} | colspan=2| | 15,510 || {{percentage bar|width=50|0.12}} | '''12,689,897''' |- | align=left|1981 සංගණනය | 10,979,561 || {{percentage bar|width=50|73.95}} | 1,886,872 || {{percentage bar|width=50|12.71}} | 1,046,926 || {{percentage bar|width=50|7.05}} | 818,656 || {{percentage bar|width=50|5.51}} | 46,963 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 39,374 || {{percentage bar|width=50|0.27}} | colspan=2| | 28,398 || {{percentage bar|width=50|0.19}} | '''14,846,750''' |- | align=left|2001 සංගණනය{{Efn|name=census01|2001 සංගණනය සිදු කරන ලද්දේ [[ශ්‍රී ලංකාවේ දිස්ත්‍රික්ක|දිස්ත්‍රික්ක]] 25 න් 18 ක පමණි. දත්ත ඇතුළත් කිරීම නොමඟ යවන සුළු වනු ඇත.}} | colspan=17| |- | align=left|2011 සංගණනය{{Efn|name=census12|2011 සංගණනය සඳහා නිල සංගණන දිනයන් 2012 මාර්තු 20 වන දින විය.}} | 15,250,081 || {{percentage bar|width=50|74.90}} | 2,269,266 || {{percentage bar|width=50|11.15}} | 1,892,638 || {{percentage bar|width=50|9.30}} | 839,504 || {{percentage bar|width=50|4.12}} | 44,130 || {{percentage bar|width=50|0.22}} | 38,293 || {{percentage bar|width=50|0.19}} | colspan=2| | 25,527 || {{percentage bar|width=50|0.13}} | '''20,359,439''' |} <gallery perrow="4" heights="170" widths="160" caption="2011 සංගණනයේ දත්ත"> SinhaleseMap2012.png|සිංහල ජනයා SriLankanTamils2012.png|ශ්‍රි ලාංකික දෙමළ SriLankanMoors2012.png|මුස්ලිම් IndianTamilsofSriLanka2012.png|ඉන්දියානු දෙමළ </gallery> {{clear}} ==භාෂා== {{main article|ශ්‍රී ලංකාවේ භාෂා}} [[File:A road sign in Colombo - Katunayake Expressway, Sri Lanka.jpg|thumbnail|right|150px|බහු භාෂා මාර්ග සංඥාවක්]] ඉන්දු ආර්ය භාෂා වන [[Sinhala language|සිංහල]] යනු [[සිංහල]] ජනයාගේ භාෂාව වේ. ද්‍රවිඩ භාෂාවක් වන [[දෙමළ භාෂාව|දෙමළ]], ස්වදේශික ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනතාවගේ පළමු භාෂාවයි. [[මුස්ලිම්]] බහුතරයකගේ සහ [[ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්දියානු දෙමළ ජනයාගේ|ඉන්දියානු දෙමළ ජනයාගේ]] පළමු භාෂාව ද දෙමළ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව ශ්‍රී ලාංකික මුස්ලිම් ජාතිකයන්ගෙන් 98% කට දෙමළ කතා කළ හැකි නමුත් සිංහල කතා කළ හැක්කේ 59% කට පමණි.<ref name=lan2012>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A32 :Population aged 10 years and over, by ability to speak, ability to read and write main languages, ethnic group, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A32.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924110454/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A32.pdf|archive-date=2015-09-24}}</ref> [[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]] ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 23.8% ක් විසින් චතුර ලෙස කතා කරන අතර, එය නිල සහ වාණිජ අරමුණු සඳහා බහුලව භාවිතා වේ.<ref>{{cite web | url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/sri-lanka/ | title=Sri Lanka – language | access-date=20 June 2014}}</ref> මැලේ ජාතිකයන් [[මැලේ]] භාෂාව කතා කරයි, එය සිංහල, දෙමළ සහ මැලේ භාෂාව මිශ්‍ර ක්‍රෙයෝල් භාෂාවක් වේ. බොහෝ බර්ගර් ජාතිකයන් ශ්‍රී ලංකා ඉන්දු-පෘතුගීසි බස කතා කරයි, නමුත් එහි භාවිතය අඩු වී ඇති අතර බහුතරය දැන් සිංහල කතා කරති.<ref name=lan2012/> වැද්දන් කතා කරන්නේ [[වැදි භාෂාව]]යි, එය සිංහල භාෂාවට සමීපව පදනම් වූ ක්‍රියෝල් භාෂාවකි. නිදහසින් පසු [[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]] භාවිතය අඩු වී ඇත, නමුත් එය මධ්‍යම සහ ඉහළ මධ්‍යම පාන්තිකයින්, විශේෂයෙන් [[කොළඹ]] තුළ බොහෝ දෙනෙකු විසින් තවමත් කතා කරනු ලැබේ. 2012 සංගණනයට අනුව ජනගහනයෙන් 24% කට ඉංග්‍රීසි කතා කළ හැකිය.<ref name=lan2012/> රජය ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ථික හේතූන් මත පමණක් නොව දේශපාලන හේතූන් මත ද ඉංග්‍රීසි භාවිතයේ පහත වැටීම ආපසු හැරවීමට උත්සාහ කරයි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව සිංහල සහ දෙමළ නිල භාෂා වන අතර ඉංග්‍රීසි සම්බන්ධක භාෂාව වේ.<ref>{{cite web|title=Chapter IV - Language|url=http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_04_Amd.html|work=[[Constitution of Sri Lanka]]|publisher=Policy Research & Information Unit, [[Presidential Secretariat (Sri Lanka)|Presidential Secretariat]], Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20030203101808/http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_04_Amd.html|archive-date=2003-02-03}}</ref> ==ආගම== {{main article|ශ්‍රී ලංකාවේ ආගම්}} [[File:Sri Lanka - Religion 2012.png|thumbnail|right|200px|2012 සංගණනයට අනුව ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශය අනුව බහුතර ආගම]] {{Pie chart |thumb = left |caption = ශ්‍රී ලංකාවේ ආගම් (2012)<ref name="CIATONGA">{{cite web |url= https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/sri-lanka/ |title= South Asia ::SRI LANKA |date= 24 May 2022 |publisher= CIA The World Factbook}}</ref> |label1 = [[බෞද්ධ]] |value1 = 70.2 |color1 = #FFFF00 |label2 = [[හින්දු]] |value2 = 12.6 |color2 = #FF7722 |label3 = [[ඉස්ලාම්]] |value3 = 9.7 |color3 = #12AD2B |label4 = [[රෝමානු කතෝලික]] |value4 = 6.1 |color4 = #A74AC7 |label5 = වෙනත් ක්‍රිස්තියානි |value5 = 1.3 |color5 = #583759 |label6 = වෙනත් |value6 = 0.1 |color6 = #FF00FF }} 2012 සංගණනයට අනුව [[බෞද්ධ]] ආගම ජනගහනයෙන් 70.2% ක්, [[හින්දු]] ආගම 12.6% ක්, [[ඉස්ලාම්]] ආගම 9.7% ක් සහ [[ක්‍රිස්තියානි]] ආගම 7.6% ක් අදහති.<ref name=rel2012/> බොහෝ සිංහලයන් බෞද්ධයන් ය; බොහෝ දෙමළ ජනයා හින්දු; සහ මුස්ලිම් සහ මැලේ ජාතිකයන් බොහෝ දුරට මුස්ලිම් ය. සිංහල සහ දෙමළ යන දෙඅංශයෙන්ම සැලකිය යුතු සුළුතරයක් ක්‍රිස්තියානීන් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් [[රෝමානු කතෝලික]] වෙති. [[බර්ගර්]] ජනගහනය බොහෝ දුරට රෝමානු කතෝලික හෝ ප්‍රොතෙස්ත්‍රන්ත වේ. [[වැද්දන්]] ස්වාධීන ඇදහිලි සහ බෞද්ධ පිළිවෙත් අනුගමනය කරති. [[ශ්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව|1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව]]ට අනුව, ආගම් ඇදහිමේ නිදහස සහතික කරන අතරම, බුද්ධාගමට '''ප්‍රමුඛ ස්ථානය''' ලබා දීමට බැදි සිටි.<ref>{{cite web|title=Chapter III - Fundamental Rights|url=http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_03_Amd.htm|work=[[Constitution of Sri Lanka]]|publisher=Policy Research & Information Unit, [[Presidential Secretariat (Sri Lanka)|Presidential Secretariat]], Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20151113054946/http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_03_Amd.htm|archive-date=2015-11-13}}</ref><ref>{{cite web|title=Chapter II - Buddhism|url=http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_02_Amd.html|work=[[Constitution of Sri Lanka]]|publisher=Policy Research & Information Unit, [[Presidential Secretariat (Sri Lanka)|Presidential Secretariat]], Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303221202/http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_02_Amd.html|archive-date=2016-03-03}}</ref> {| class="wikitable" style="text-align:right;" |+ආගම අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය 1881 සිට 2012 දක්වා<ref name=rel2012>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A4: Population by district, religion and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A4.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141229002205/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A4.pdf|archive-date=2014-12-29}}</ref><ref>{{cite web|title=Table 2.13: Population by religion and census years |url=http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.13.pdf |work=Statistical Abstract 2013 |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402091504/http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.13.pdf |archive-date=2015-04-02 }}</ref><ref>{{cite web|title=Population by religion|url=http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_268&conn_path=I2|work=LankaSIS Sri Lanka Statistical Information Service|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402115728/http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_268&conn_path=I2|archive-date=2015-04-02}}</ref> ! rowspan=2|වසර ! colspan=2|[[Buddhism in Sri Lanka|බෞද්ධ]] ! colspan=2|[[Hinduism in Sri Lanka|හින්දු]] ! colspan=2|[[Islam in Sri Lanka|ඉස්ලාම්]] ! colspan=2|[[කතෝලික]] ! colspan=2|වෙනත් ! colspan=2|ඒකතුව |- ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන |- | align=left|1881 සංගණනය | 1,698,100 || {{percentage bar|width=50|61.53}} | 593,600 || {{percentage bar|width=50|21.51}} | 197,800 || {{percentage bar|width=50|7.17}} | 268,000 || {{percentage bar|width=50|9.71}} | 2,300 || {{percentage bar|width=50|0.08}} | '''2,759,800''' |- | align=left|1891 සංගණනය | 1,877,000 || {{percentage bar|width=50|62.40}} | 615,900 || {{percentage bar|width=50|20.48}} | 212,000 || {{percentage bar|width=50|7.05}} | 302,100 || {{percentage bar|width=50|10.04}} | 800 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''3,007,800''' |- | align=left|1901 සංගණනය | 2,141,400 || {{percentage bar|width=50|60.06}} | 826,800 || {{percentage bar|width=50|23.19}} | 246,100 || {{percentage bar|width=50|6.90}} | 349,200 || {{percentage bar|width=50|9.79}} | 2,500 || {{percentage bar|width=50|0.07}} | '''3,566,000''' |- | align=left|1911 සංගණනය | 2,474,200 || {{percentage bar|width=50|60.25}} | 938,300 || {{percentage bar|width=50|22.85}} | 283,600 || {{percentage bar|width=50|6.91}} | 409,200 || {{percentage bar|width=50|9.96}} | 1,100 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''4,106,400''' |- | align=left|1921 සංගණනය | 2,769,800 || {{percentage bar|width=50|61.57}} | 982,100 || {{percentage bar|width=50|21.83}} | 302,500 || {{percentage bar|width=50|6.72}} | 443,400 || {{percentage bar|width=50|9.86}} | 800 || {{percentage bar|width=50|0.02}} | '''4,498,600''' |- | align=left|1931 ඇස්තමේන්තුගත | 3,266,600 || {{percentage bar|width=50|61.55}} | 1,166,900 || {{percentage bar|width=50|21.99}} | 354,200 || {{percentage bar|width=50|6.67}} | 518,100 || {{percentage bar|width=50|9.76}} | 1,100 || {{percentage bar|width=50|0.02}} | '''5,306,900''' |- | align=left|1946 සංගණනය | 4,294,900 || {{percentage bar|width=50|64.51}} | 1,320,400 || {{percentage bar|width=50|19.83}} | 436,600 || {{percentage bar|width=50|6.56}} | 603,200 || {{percentage bar|width=50|9.06}} | 2,200 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''6,657,300''' |- | align=left|1953 සංගණනය | 5,209,400 || {{percentage bar|width=50|64.33}} | 1,610,500 || {{percentage bar|width=50|19.89}} | 541,500 || {{percentage bar|width=50|6.69}} | 724,400 || {{percentage bar|width=50|8.95}} | 12,100 || {{percentage bar|width=50|0.15}} | '''8,097,900''' |- | align=left|1963 සංගණනය | 7,003,300 || {{percentage bar|width=50|66.18}} | 1,958,400 || {{percentage bar|width=50|18.51}} | 724,000 || {{percentage bar|width=50|6.84}} | 884,900 || {{percentage bar|width=50|8.36}} | 11,400 || {{percentage bar|width=50|0.11}} | '''10,582,000''' |- | align=left|1971 සංගණනය | 8,536,868 || {{percentage bar|width=50|67.27}} | 2,238,666 || {{percentage bar|width=50|17.64}} | 901,785 || {{percentage bar|width=50|7.11}} | 1,004,326 || {{percentage bar|width=50|7.91}} | 8,252 || {{percentage bar|width=50|0.07}} | '''12,689,897''' |- | align=left|1981 සංගණනය | 10,288,325 || {{percentage bar|width=50|69.30}} | 2,297,806 || {{percentage bar|width=50|15.48}} | 1,121,717 || {{percentage bar|width=50|7.56}} | 1,130,568 || {{percentage bar|width=50|7.61}} | 8,334 || {{percentage bar|width=50|0.06}} | '''14,846,750''' |- | align=left|2001 සංගණනය{{Efn|name=census01}} | colspan=11| |- | align=left|2012 සංගණනය{{Efn|name=census12}} | 14,272,056 || {{percentage bar|width=50|70.10}} | 2,561,299 || {{percentage bar|width=50|12.58}} | 1,967,523 || {{percentage bar|width=50|9.66}} | 1,552,161 || {{percentage bar|width=50|7.62}} | 6,400 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''20,359,439''' |} ==සංක්‍රමණ== ===ආගමන=== 2017 වන විට, එක්සත් ජාතීන්ගේ ජනගහන අංශයට අනුව, විදේශයන්හි උපන් පුද්ගලයින් 40,018 ක් ශ්‍රී ලංකාවේ ජීවත් වූහ.<ref name="unpop">{{cite web |author1=United Nations, Department of Economic and Social Affairs. Population Division |title=Trends in International Migrant Stock: The 2017 revision |url=https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates17.asp |publisher=United Nations, Department of Economic and Social Affairs. Population Division |access-date=18 September 2020 |format=Exel |date=2017}}</ref> {|class="wikitable sortable" |- ! උපත් රට ! ජනගහණය (2017) |- |{{Flag|ඉන්දියාව}} |10,814 |- |{{Flag|ඉතාලිය}} |5,107 |- |{{Flag|චීනය}} |2,482 |- |{{Flag|Kuwait}} |1,755 |- |{{Flag|එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය}} |1,689 |- |{{Flag|සවුදි අරාබියාව}} |1,417 |- |{{Flag|මාලදිවයින}} |1,409 |- |{{Flag|එක්සත් රාජධානිය}} |1,193 |- |{{Flag|මලයාසියාව}} |925 |- |{{Flag|ජපානය}} |849 |- |{{Flag|පාකිස්ථානය}} |829 |- |{{Flag|ලෙබනනය}} |741 |- |{{Flag|බංග්ලාදේශය}} |674 |- |{{Flag|ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය}} |613 |- |{{Flag|සිංගප්පූරුව}} |612 |- |{{Flag|දකුණු කොරියාව}} |611 |- |{{Flag|ජර්මනිය}} |561 |- |} ==සටහන්== {{Notelist|2}} ==References== {{Reflist}} ==External links== *{{DCS Sri Lanka}} {{Ethnic groups in Sri Lanka}} {{Asia in topic|Demographics of}} {{Sri Lanka topics}} [[Category:Demographics of Sri Lanka| ]] hrap5j1ym693axnu4pp7yzg95or88tf 749089 749088 2025-06-15T23:26:46Z 203.189.189.121 2025 තිබුණ එක 2024 කරා 749089 wikitext text/x-wiki ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය 21,763,170 2024 ට අනුව[[ගොනුව:Historical_population_of_Sri_Lanka.svg|thumb| ශ්‍රී ලංකාවේ ඓතිහාසික ජනගහනය]] රූපය මගින් [[ජනගහණ ඝනත්වය|ජනගහන ඝනත්වය]], [[ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්|ජනවාර්ගිකත්වය]], අධ්‍යාපන මට්ටම, සෞඛ්‍යය, ආර්ථික තත්ත්වය, ආගමික අනුබද්ධතා සහ ජනගහනයේ අනෙකුත් අංශ ඇතුළුව [[ශ්‍රී ලංකාව|ශ්‍රී ලංකාවේ]] ජනගහනයේ ජන විකාශනය පෙන්නුම් කරයි . ශ්‍රී ලංකාව යනු [[ඉන්දියානු සාගරය|ඉන්දියන් සාගරයේ]] පිහිටි දූපතක් වන අතර එය සිලෝන් සහ තවත් බොහෝ නම් වලින් හඳුන්වයි. එය අයර්ලන්තයේ ප්‍රමාණයට සමාන බවක් කියවේ. එය පිහිටා ඇත්තේ ඉන්දියාවේ ගිනිකොනදිග වෙරළට ඔබ්බෙන් කිලෝමීටර් 28 ක් පමණ (සැතපුම් 18) දුරිනි. මිලියන 22 ක පමණ ජනගහනයක් ඇත. රටේ ප්‍රධාන වරාය සහ කාර්මික මධ්‍යස්ථානයන් [[කොළඹ]] පිහිටා ඇති නිරිතදිග ප්‍රදේශයේ ඝනත්වය ඉහළම වේ. ශුද්ධ ජනගහන වර්ධනය 0.7% ක් පමණ වේ. ශ්‍රී ලංකාව වාර්ගික, භාෂාමය සහ ආගමික වශයෙන් විවිධත්වයකින් යුක්තය. == දළ විශ්ලේෂණය == {{Historical populations |title = ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහණය |type = none |align = left |width = 15em |state = none |shading = on |pop_name = |percentages = pagr |footnote = |source = <ref name=cicred>{{cite book|title=The Population of Sri Lanka|date=1974|publisher=C.I.C.R.E.D. Series|location=Population Growth|pages=3–4|url=http://www.cicred.org/Eng/Publications/pdf/c-c46.pdf|access-date=2 August 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140701070027/http://www.cicred.org/Eng/Publications/pdf/c-c46.pdf|archive-date=1 July 2014}}</ref><ref>{{cite book|title=Census of Population Sri Lanka 1971 - General Report|date=1977|publisher=Department of Census & Statistics, Lanka|page=18|url=http://nada.statistics.gov.lk/index.php/catalog/1246/download/5841|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131224102856/http://nada.statistics.gov.lk/index.php/catalog/1246/download/5841|archive-date=2013-12-24}}</ref> <ref>{{cite web |title=Table 2.1: Population by sex and district, census years |url=http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.1.pdf |work=Statistical Abstract 2013 |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402122634/http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.1.pdf |archive-date=2015-04-02 }}</ref><ref>{{cite web|title=Population by age group and sex|url=http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_266&conn_path=I2|work=LankaSIS Sri Lanka Statistical Information Service|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402145703/http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_266&conn_path=I2|archive-date=2015-04-02}}</ref><ref name=final2012/> | 1827{{Efn| විද්‍යාත්මක සංගණනයක් සිදු කර නැත.}} | 889,584 | 1871 | 2,400,380 | 1881 | 2,759,738 | 1891 | 3,007,789 | 1901 | 3,565,954 | 1911 | 4,106,350 | 1921 | 4,498,605 | 1931 | 5,306,871 | 1946 | 6,657,339 | 1953 | 8,097,895 | 1963 | 10,582,064 | 1971 | 12,689,897 | 1981 | 14,846,750 | 1990 | 17,325,773 | 2000 | 18,777,601 | 2010 | 20,261,737 | 2020 | 21,413,249 }} 2012 සංගණනයට අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය 20,359,439 ක් වූ අතර, ජන ඝනත්වය කිලෝමීටරයකට 325 කි.<ref name=final2012>{{cite web |title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 |url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/FinalPopulation.pdf |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402110406/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/FinalPopulation.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> 1981 සංගණනයෙන් (අවසන් පූර්ණ සංගණනයෙන්) පසු ජනගහනය 5,512,689 කින් (37.1%) වර්ධනය වී ඇති අතර එය වාර්ෂික වර්ධන වේගය 1.1% ට සමාන වේ.<ref name=final2012/>ඉන් 3,704,470 (18.2%) නාගරික ප්‍රදේශ වල ජීවත් වෙති.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A1: Population by district, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A1.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141228235912/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A1.pdf|archive-date=2014-12-28}}</ref> ජනගහනයෙන් 5,131,666 ක් (25.2%) ක් වයස අවුරුදු 14 හෝ ඊට අඩු අය වූ අතර 2,525,573 ක් (12.4%) ක් වයස අවුරුදු 60 හෝ ඊට වැඩි අය වූ අතර, වැඩ කරන වයසේ (15-59) ජනගහනය 12,702,700 ක් විය.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A2: Population by district, age and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A2.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402145747/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A2.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> යැපීමේ අනුපාතය 60.2%ක් විය.<ref name=final2012/> මධ්‍යන්‍ය වයස අවුරුදු 32ක් වූ අතර මධ්‍යස්ථ වයස අවුරුදු 31ක් විය.<ref name=final2012/> ලිංගික අනුපාතය කාන්තාවන් 100කට පිරිමින් 94ක් විය.<ref name=final2012/> වයස අවුරුදු 15 හෝ ඊට වැඩි විවාහක කාන්තාවන් සඳහා සරු අනුපාතය සජීවී උපත් 2.65 කි.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A44: Ever married female population aged 15 years and over by number of children born alive, average children per woman, age and sector |url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A44.pdf |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924110505/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A44.pdf|archive-date=2015-09-24}}</ref> නිවාස 5,264,282 ක් තිබූ අතර, එයින් 3,986,236 ක් (75.7%) පිරිමින් විසින් මෙහෙයවන ලද අතර 1,278,046 ක් (24.3%) කාන්තාවන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබීය.<ref name=final2012/> වයස අවුරුදු 15 හෝ ඊට වැඩි 15,227,773 න් 10,322,105 ක් (67.8%) විවාහක වූ අතර, 3,927,602 ක් (25.8%) කිසිදා විවාහ නොවූ අතර, 792,947 ක් (5.2%) වැන්දඹුවන් වූ අතර 185,119 ක් (1.2%) දික්කසාද වූ හෝ වෙන් වූ අය වූහ.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A10: Population by marital status, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A10.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402105322/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A10.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> වයස අවුරුදු 15 හෝ ඊට වැඩි අයගෙන් 7,857,370 (51.6%) ක් ආර්ථික වශයෙන් ක්‍රියාකාරී වූ අතර, 4,199,558 (27.6%) ක් ගෘහණියන් වූහ, 1,431,105 (9.4%) ක් සිසුන් වූහ, 914,934 (6.0%) ක් වැඩ කිරීමට නොහැකි වූ අතර 346,084 (2.3%) ක් විශ්‍රාමිකයන් වූහ.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A37 Population aged 15 years and over by economic activity status, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A37.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924110458/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A37.pdf|archive-date=2015-09-24}}</ref> ආර්ථික වශයෙන් ක්‍රියාකාරී පුද්ගලයින්ගෙන් 521,938 ක් (6.6%) රැකියා විරහිත විය.<ref name=final2012/> ශ්‍රී ලාංකිකයින් 604,540 ක් මාස හයක් හෝ ඊට වැඩි කාලයක් ඒතෙර ජීවත් වන නමුත් ශ්‍රී ලංකාවට නැවත පැමිණීමට අදහස් කරයි, ඉන් බොහෝමයක් ගල්ෆ් රාජ්‍යයන්හි රැකියාවල නිරත වන අතර ඒම ගණන (373,050)(61.7%)කි.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A47: Population living abroad temporary by country of usual residence, age and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A47.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402114108/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A47.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> වයස අවුරුදු 10 සහ ඊට වැඩි අය සඳහා සමස්ත සාක්ෂරතා අනුපාතය 95.7% ක් වූ නමුත් වතු අංශයේ ජීවත් වන අය අතර එය 86.1% ක් පමණි.<ref>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A31: Population aged 10 years and over by literacy rate, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A31.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402124349/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A31.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> වයස අවුරුදු 5 හෝ ඊට වැඩි 18,615,577 දෙනාගෙන් 499,563 ක් (2.7%) උසස් අධ්‍යාපන සුදුසුකමක් ලබා ඇති අතර, 2,293,841 ක් (12.3%) [[ශ්‍රී ලංකාවේ අ.පො.ස. උසස් පෙළ]] සමත් අතර, 3,159,402 ක් (17.0%) [[ශ්‍රී ලංකාවේ අ.පො.ස. සාමාන්‍ය පෙළ]] සමත් අතර 700,419 ක් (3.8%) ක් විධිමත් පාසල් අධ්‍යාපනයක් ලබා නොමැත.<ref name=tableA30>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A30: Population aged 5 years and over, by educational attainment, age, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A30.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402134744/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A30.pdf|archive-date=2015-04-02}}</ref> ඉතිරි 11,962,352 (64.3%) දෙනා කිසිදු සුදුසුකම් නොමැතිව පාසල හැර ගොස් ඇති අතර නැතහොත් දැනට පාසල්වල අධ්‍යාපනය ලබති.<ref name=tableA30/> {{clear|left}} ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය [[දකුණු ආසියාවේ]] වෙනත් ඕනෑම ජාතියකට වඩා වයස්ගත වීම වේගවත් වන අතර චීනය, තායිලන්තය, දකුණු කොරියාව සහ ජපානයට පසුව ආසියාවේ පස්වන ඉහළම වැඩිහිටි ජනගහනයක් ඇති රටවේ. <ref>{{cite news|title=The Future of Population in Asia: Asia's Aging Population|url=http://sites.asiasociety.org/asia21summit/wp-content/uploads/2010/11/Asias-Aging-Population-East-West-Center1.pdf|access-date=7 April 2018|work=[[Asia Society]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308210342/http://sites.asiasociety.org/asia21summit/wp-content/uploads/2010/11/Asias-Aging-Population-East-West-Center1.pdf|archive-date=8 March 2014}}</ref><ref name="ANU">{{cite news|title=Ageing population and elderly care in Sri Lanka|url=http://demography.cass.anu.edu.au/events/ageing-population-and-elderly-care-sri-lanka|access-date=7 April 2018|work=[[Australian National University]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180407183738/http://demography.cass.anu.edu.au/events/ageing-population-and-elderly-care-sri-lanka|archive-date=7 April 2018}}</ref> <ref name="Asiaagingpopulation">{{cite news|title=How Asia's population is aging, 2015-2030 scenario|url=http://www.thejakartapost.com/news/2018/02/14/how-asias-population-is-aging-2015-2030-scenario.html|access-date=7 April 2018|work=[[The Jakarta Post]]|date=14 February 2018|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180407184005/http://www.thejakartapost.com/news/2018/02/14/how-asias-population-is-aging-2015-2030-scenario.html|archive-date=7 April 2018}}</ref> 2015 දී ශ්‍රී ලංකාවේ වයස අවුරුදු 60 ට වැඩි ජනගහනය 13.9% ක් වූ අතර, 2030 වන විට මෙය 21% දක්වා වැඩි වන අතර 2050 වන විට මෙම සංඛ්‍යාව 27.4% දක්වා ළඟා වනු ඇත.<ref name="ANU"/><ref name="Asiaagingpopulation"/> ශ්‍රී ලංකාවේ ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වන වැඩිහිටි ජනගහනය, මේ හේතුවෙන් රට මුහුණ දෙන සමාජ-ආර්ථික අභියෝග පිළිබඳ කනස්සල්ල අවුලුවා තිබේ. <ref>{{cite news|title=Sri Lanka's ageing population poses socio-economic challenges|url=http://www.lankabusinessonline.com/sri-lankas-ageing-population-poses-socio-economic-challenges/|access-date=7 April 2018|work=Lanka Business Online|date=20 April 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180407183458/http://www.lankabusinessonline.com/sri-lankas-ageing-population-poses-socio-economic-challenges/|archive-date=7 April 2018}}</ref> ===වයස් කාණ්ඩ=== {| class="wikitable" |- ! width="80pt"|වයස් කාණ්ඩය ! width="80pt"|පුරුෂ ! width="80pt"|ස්ත්‍රී ! width="80pt"|ඒකතුව ! width="80pt"|% |- | align="right" | සමස්ත | align="right" | 9 856 634 | align="right" | 10 502 805 | align="right" | 20 359 439 | align="right" | 100 |- | align="right" | 0–4 | align="right" | 879 223 | align="right" | 864 639 | align="right" | 1 743 862 | align="right" | 8.57 |- | align="right" | 5–9 | align="right" | 882 108 | align="right" | 865 644 | align="right" | 1 747 752 | align="right" | 8.58 |- | align="right" | 10–14 | align="right" | 829 069 | align="right" | 810 983 | align="right" | 1 640 052 | align="right" | 8.06 |- | align="right" | 15–19 | align="right" | 819 927 | align="right" | 824 322 | align="right" | 1 644 249 | align="right" | 8.08 |- | align="right" | 20–24 | align="right" | 742 316 | align="right" | 790 567 | align="right" | 1 532 883 | align="right" | 7.53 |- | align="right" | 25–29 | align="right" | 743 510 | align="right" | 809 338 | align="right" | 1 552 848 | align="right" | 7.63 |- | align="right" | 30–34 | align="right" | 796 866 | align="right" | 842 549 | align="right" | 1 639 415 | align="right" | 8.05 |- | align="right" | 35–39 | align="right" | 686 037 | align="right" | 723 040 | align="right" | 1 409 077 | align="right" | 6.92 |- | align="right" | 40–44 | align="right" | 661 623 | align="right" | 697 586 | align="right" | 1 359 209 | align="right" | 6.68 |- | align="right" | 45–49 | align="right" | 618 140 | align="right" | 667 690 | align="right" | 1 285 830 | align="right" | 6.32 |- | align="right" | 50–54 | align="right" | 581 293 | align="right" | 638 167 | align="right" | 1 219 460 | align="right" | 5.99 |- | align="right" | 55–59 | align="right" | 500 871 | align="right" | 563 358 | align="right" | 1 064 229 | align="right" | 5.23 |- | align="right" | 60–64 | align="right" | 425 428 | align="right" | 492 482 | align="right" | 917 910 | align="right" | 4.51 |- | align="right" | 65-69 | align="right" | 283 764 | align="right" | 349 525 | align="right" | 633 289 | align="right" | 3.11 |- | align="right" | 70-74 | align="right" | 181 846 | align="right" | 230 568 | align="right" | 412 414 | align="right" | 2.03 |- | align="right" | 75-79 | align="right" | 116 389 | align="right" | 166 797 | align="right" | 283 186 | align="right" | 1.39 |- | align="right" | 80-84 | align="right" | 64 250 | align="right" | 95 129 | align="right" | 159 379 | align="right" | 0.78 |- | align="right" | 85-89 | align="right" | 28 293 | align="right" | 45 148 | align="right" | 73 441 | align="right" | 0.36 |- | align="right" | 90-94 | align="right" | 9 293 | align="right" | 14 965 | align="right" | 24 258 | align="right" | 0.12 |- | align="right" | 95+ | align="right" | 6 388 | align="right" | 10 308 | align="right" | 16 696 | align="right" | 0.08 |- ! width="50"|වයස් කාණ්ඩය ! width="80pt"|පුරුෂ ! width="80"|ස්ත්‍රී ! width="80"|ඒකතුව ! width="50"|ප්‍රතිශතය % |- | align="right" | 0–14 | align="right" | 2 590 400 | align="right" | 2 541 266 | align="right" | 5 131 666 | align="right" | 25.21 |- | align="right" | 15–64 | align="right" | 6 576 011 | align="right" | 7 049 099 | align="right" | 13 625 110 | align="right" | 66.92 |- | align="right" | 65+ | align="right" | 690 223 | align="right" | 912 440 | align="right" | 1 602 663 | align="right" | 7.87 |- |} ==Vital statistics== ===UN estimates<ref>{{Cite web |title=World Population Prospects - Population Division - United Nations |url=http://esa.un.org/unpd/wpp/index.htm |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110506065230/http://esa.un.org/unpd/wpp/index.htm |archivedate=6 May 2011 |website=esa.un.org}}</ref>=== {| class="wikitable" |- ! width="80pt"|Period ! width="80pt"|Live births per year ! width="80pt"|Deaths per year ! width="80pt"|Natural change per year ! width="80pt"|CBR¹ ! width="80pt"|CDR¹ ! width="80pt"|NC¹ ! width="80pt"|TFR¹ ! width="80pt"|IMR¹ |- | 1950–1955 | align="right" | 322,000 | align="right" | 171,000 | align="right" | 151,000 | align="right" | 37.4 | align="right" | 19.8 | align="right" | 17.5 | align="right" | 5.80 | align="right" | 103.9 |- | 1955–1960 | align="right" | 367,000 | align="right" | 143,000 | align="right" | 223,000 | align="right" | 38.6 | align="right" | 15.1 | align="right" | 23.5 | align="right" | 5.80 | align="right" | 86.7 |- | 1960–1965 | align="right" | 377,000 | align="right" | 128,000 | align="right" | 248,000 | align="right" | 35.5 | align="right" | 12.1 | align="right" | 23.4 | align="right" | 5.20 | align="right" | 77.5 |- | 1965–1970 | align="right" | 391,000 | align="right" | 116,000 | align="right" | 276,000 | align="right" | 32.9 | align="right" | 9.7 | align="right" | 23.2 | align="right" | 4.70 | align="right" | 69.3 |- | 1970–1975 | align="right" | 383,000 | align="right" | 103,000 | align="right" | 280,000 | align="right" | 29.1 | align="right" | 7.8 | align="right" | 21.3 | align="right" | 4.00 | align="right" | 55.4 |- | 1975–1980 | align="right" | 401,000 | align="right" | 99,000 | align="right" | 302,000 | align="right" | 27.8 | align="right" | 6.9 | align="right" | 20.9 | align="right" | 3.61 | align="right" | 38.8 |- | 1980–1985 | align="right" | 401,000 | align="right" | 96,000 | align="right" | 305,000 | align="right" | 25.6 | align="right" | 6.1 | align="right" | 19.5 | align="right" | 3.19 | align="right" | 30.3 |- | 1985–1990 | align="right" | 362,000 | align="right" | 110,000 | align="right" | 253,000 | align="right" | 21.6 | align="right" | 6.5 | align="right" | 15.1 | align="right" | 2.64 | align="right" | 24.1 |- | 1990–1995 | align="right" | 349,000 | align="right" | 119,000 | align="right" | 230,000 | align="right" | 19.6 | align="right" | 6.7 | align="right" | 12.9 | align="right" | 2.39 | align="right" | 22.1 |- | 1995–2000 | align="right" | 329,000 | align="right" | 146,000 | align="right" | 183,000 | align="right" | 17.8 | align="right" | 7.9 | align="right" | 9.9 | align="right" | 2.16 | align="right" | 18.9 |- | 2000–2005 | align="right" | 360,000 | align="right" | 121,000 | align="right" | 239,000 | align="right" | 18.7 | align="right" | 6.3 | align="right" | 12.4 | align="right" | 2.27 | align="right" | 15.9 |- | 2005–2010 | align="right" | 386,000 | align="right" | 132,000 | align="right" | 253,000 | align="right" | 19.0 | align="right" | 6.5 | align="right" | 12.5 | align="right" | 2.36 | align="right" | 12.4 |- | 2010–2015 | align="right" | | align="right" | | align="right" | | align="right" | 16.4 | align="right" | 6.6 | align="right" | 9.8 | align="right" | 2.11 | align="right" | |- | 2015–2020 | align="right" | | align="right" | | align="right" | | align="right" | 14.9 | align="right" | 7.1 | align="right" | 7.8 | align="right" | 2.03 | align="right" | |- | colspan="9"| ¹ <small>CBR = crude birth rate (per 1000); CDR = crude death rate (per 1000); NC = natural change (per 1000); TFR = total fertility rate (number of children per woman); IMR = infant mortality rate per 1000 births</small> |} ===Registered births and deaths<ref>{{cite web |title=Demographic and Social Statistics |url=https://unstats.un.org/unsd/demographic-social/crvs/ |website=UN Statistics Division |access-date=29 July 2020}}</ref><ref>{{Cite web |title=Department of Census and Statistics |url=http://www.statistics.gov.lk/Population/StaticalInformation/CPH2011 |access-date=2022-11-30 |website=www.statistics.gov.lk}}</ref>=== {| class="wikitable sortable" style="text-align:right" |- ! width="70"|Year ! width="70"|Population ! width="70"|Live births ! width="70"|Deaths ! width="70"|Natural increase ! width="70"|Crude birth rate ! width="70"|Crude death rate ! width="70"|Rate of natural increase ! width="70"|Crude migration rate ! width="70"|TFR |- | align="right" | 1948 | align="right" | | align="right" | 287,695 | align="right" | 93,711 | align="right" | 193,984 | align="right" | 39.7 | align="right" | 13.0 | align="right" | 26.7 | align="right" | |- | align="right" | 1949 | align="right" | | align="right" | 291,191 | align="right" | 91,889 | align="right" | 199,302 | align="right" | 39.1 | align="right" | 12.4 | align="right" | 26.7 | align="right" | |- | align="right" | 1950 | align="right" | | align="right" | 304,635 | align="right" | 95,142 | align="right" | 209,493 | align="right" | 39.7 | align="right" | 12.6 | align="right" | 27.1 | align="right" | |- | align="right" | 1951 | align="right" | | align="right" | 313,662 | align="right" | 100,072 | align="right" | 213,590 | style="color:blue;"| 39.8 | align="right" | 12.9 | align="right" | 26.9 | align="right" | |- | align="right" | 1952 | align="right" | | align="right" | 313,532 | align="right" | 95,298 | align="right" | 218,234 | align="right" | 38.8 | align="right" | 12.0 | align="right" | 26.8 | align="right" | |- | align="right" | 1953 | align="right" | | align="right" | 321,217 | align="right" | 89,003 | align="right" | 232,214 | align="right" | 38.7 | align="right" | 10.9 | align="right" | 27.8 | align="right" | |- | align="right" | 1954 | align="right" | | align="right" | 303,894 | align="right" | 86,794 | align="right" | 217,100 | align="right" | 35.7 | align="right" | 10.4 | align="right" | 25.3 | align="right" | |- | align="right" | 1955 | align="right" | | align="right" | 325,538 | align="right" | 94,368 | align="right" | 231,170 | align="right" | 37.3 | align="right" | 11.0 | align="right" | 26.3 | align="right" | |- | align="right" | 1956 | align="right" | | align="right" | 325,067 | align="right" | 87,561 | align="right" | 237,506 | align="right" | 36.4 | align="right" | 9.8 | align="right" | 26.6 | align="right" | |- | align="right" | 1957 | align="right" | | align="right" | 334,135 | align="right" | 92,759 | align="right" | 241,376 | align="right" | 36.5 | align="right" | 10.1 | align="right" | 26.4 | align="right" | |- | align="right" | 1958 | align="right" | | align="right" | 335,690 | align="right" | 90,815 | align="right" | 244,875 | align="right" | 35.8 | align="right" | 9.7 | align="right" | 26.1 | align="right" | |- | align="right" | 1959 | align="right" | | align="right" | 356,336 | align="right" | 87,971 | align="right" | 268,365 | align="right" | 37.0 | align="right" | 9.1 | align="right" | 27.9 | align="right" | |- | align="right" | 1960 | align="right" | | align="right" | 361,702 | align="right" | 84,918 | align="right" | 276,784 | align="right" | 36.6 | align="right" | 8.6 | style="color:blue;"| 28.0 | align="right" | |- | align="right" | 1961 | align="right" | | align="right" | 363,677 | style="color:blue;"| 81,653 | align="right" | 282,024 | align="right" | 35.8 | align="right" | 8.0 | align="right" | 27.8 | align="right" | |- | align="right" | 1962 | align="right" | | align="right" | 370,762 | align="right" | 88,928 | align="right" | 281,834 | align="right" | 35.5 | align="right" | 8.5 | align="right" | 27.0 | align="right" | |- | align="right" | 1963 | align="right" | | align="right" | 365,842 | align="right" | 91,673 | align="right" | 274,169 | align="right" | 34.1 | align="right" | 8.5 | align="right" | 25.6 | align="right" | |- | align="right" | 1964 | align="right" | | align="right" | 361,577 | align="right" | 95,618 | align="right" | 265,959 | align="right" | 33.2 | align="right" | 8.8 | align="right" | 24.4 | align="right" | |- | align="right" | 1965 | align="right" | | align="right" | 369,437 | align="right" | 91,728 | align="right" | 277,709 | align="right" | 33.1 | align="right" | 8.8 | align="right" | 24.3 | align="right" | |- | align="right" | 1966 | align="right" | | align="right" | 369,153 | align="right" | 94,419 | align="right" | 274,734 | align="right" | 32.3 | align="right" | 8.3 | align="right" | 24.0 | align="right" | |- | align="right" | 1967 | align="right" | | align="right" | 369,531 | align="right" | 87,877 | align="right" | 281,654 | align="right" | 31.9 | align="right" | 7.5 | align="right" | 24.4 | align="right" | |- | align="right" | 1968 | align="right" | | align="right" | 384,178 | align="right" | 94,903 | align="right" | 289,275 | align="right" | 32.0 | align="right" | 7.9 | align="right" | 24.1 | align="right" | |- | align="right" | 1969 | align="right" | | align="right" | 372,774 | align="right" | 102,356 | align="right" | 270,418 | align="right" | 30.4 | align="right" | 8.1 | align="right" | 22.3 | align="right" | |- | align="right" | 1970 | align="right" | | align="right" | 367,901 | align="right" | 94,129 | align="right" | 273,772 | align="right" | 29.4 | align="right" | 7.5 | align="right" | 21.9 | align="right" | |- | align="right" | 1971 | align="right" | | align="right" | 382,668 | align="right" | 96,328 | align="right" | 286,340 | align="right" | 30.4 | align="right" | 7.7 | align="right" | 22.7 | align="right" | |- | align="right" | 1972 | align="right" | | align="right" | 385,462 | align="right" | 100,080 | align="right" | 285,382 | align="right" | 30.0 | align="right" | 8.1 | align="right" | 21.9 | align="right" | |- | align="right" | 1973 | align="right" | | align="right" | 367,158 | align="right" | 100,678 | align="right" | 266,480 | align="right" | 28.0 | align="right" | 7.7 | align="right" | 20.3 | align="right" | |- | align="right" | 1974 | align="right" | | align="right" | 365,902 | align="right" | 119,518 | align="right" | 246,384 | align="right" | 27.5 | align="right" | 9.0 | align="right" | 18.5 | align="right" | |- | align="right" | 1975 | align="right" | | align="right" | 374,689 | align="right" | 115,108 | align="right" | 259,581 | align="right" | 27.8 | align="right" | 8.5 | align="right" | 19.3 | align="right" | |- | align="right" | 1976 | align="right" | | align="right" | 380,702 | align="right" | 106,506 | align="right" | 274,196 | align="right" | 27.8 | align="right" | 7.8 | align="right" | 20.0 | align="right" | |- | align="right" | 1977 | align="right" | | align="right" | 389,522 | align="right" | 103,284 | align="right" | 286,238 | align="right" | 27.9 | align="right" | 7.4 | align="right" | 20.5 | align="right" | |- | align="right" | 1978 | align="right" | | align="right" | 404,831 | align="right" | 93,971 | align="right" | 310,860 | align="right" | 28.5 | align="right" | 6.6 | align="right" | 21.9 | align="right" | |- | align="right" | 1979 | align="right" | | align="right" | 417,986 | align="right" | 94,244 | align="right" | 323,742 | align="right" | 28.9 | align="right" | 6.5 | align="right" | 22.4 | align="right" | |- | align="right" | 1980 | align="right" | | align="right" | 418,373 | align="right" | 91,020 | align="right" | 327,353 | align="right" | 28.4 | align="right" | 6.2 | align="right" | 22.2 | align="right" | |- | align="right" | 1981 | align="right" | | style="color:blue;"| 423,973 | align="right" | 88,481 | style="color:blue;"| 335,492 | align="right" | 28.2 | align="right" | 5.9 | align="right" | 22.3 | align="right" | |- | align="right" | 1982 | align="right" | | align="right" | 408,895 | align="right" | 92,244 | align="right" | 316,651 | align="right" | 26.9 | align="right" | 6.1 | align="right" | 20.8 | align="right" | |- | align="right" | 1983 | align="right" | | align="right" | 405,122 | align="right" | 95,174 | align="right" | 309,948 | align="right" | 26.3 | align="right" | 6.2 | align="right" | 20.1 | align="right" | |- | align="right" | 1984 | align="right" | | align="right" | 391,064 | align="right" | 100,725 | align="right" | 290,339 | align="right" | 25.1 | align="right" | 6.5 | align="right" | 18.6 | align="right" | |- | align="right" | 1985 | align="right" | | align="right" | 389,599 | align="right" | 98,089 | align="right" | 291,510 | align="right" | 24.6 | align="right" | 6.2 | align="right" | 18.4 | align="right" | |- | align="right" | 1986 | align="right" | | align="right" | 361,735 | align="right" | 96,145 | align="right" | 265,590 | align="right" | 22.4 | align="right" | 6.0 | align="right" | 16.4 | align="right" | |- | align="right" | 1987 | align="right" | | align="right" | 357,723 | align="right" | 97,756 | align="right" | 259,967 | align="right" | 21.8 | align="right" | 6.0 | align="right" | 15.8 | align="right" | |- | align="right" | 1988 | align="right" | | align="right" | 344,179 | align="right" | 95,934 | align="right" | 248,245 | align="right" | 20.7 | align="right" | 5.8 | align="right" | 14.9 | align="right" | |- | align="right" | 1989 | align="right" | | align="right" | 363,343 | align="right" | 105,239 | align="right" | 258,104 | align="right" | 21.6 | align="right" | 6.3 | align="right" | 15.3 | align="right" | |- | align="right" | 1990 | align="right" | | align="right" | 341,223 | align="right" | 97,713 | align="right" | 243,510 | align="right" | 20.8 | align="right" | 6.0 | align="right" | 14.8 | align="right" | |- | align="right" | 1991 | align="right" | | align="right" | 356,593 | align="right" | 95,574 | align="right" | 261,019 | align="right" | 21.7 | align="right" | 5.8 | align="right" | 15.9 | align="right" | |- | align="right" | 1992 | align="right" | | align="right" | 356,842 | align="right" | 98,380 | align="right" | 258,462 | align="right" | 21.5 | align="right" | 5.9 | align="right" | 15.6 | align="right" | |- | align="right" | 1993 | align="right" | | align="right" | 350,707 | align="right" | 96,179 | align="right" | 254,528 | align="right" | 20.8 | style="color:blue;"| 5.7 | align="right" | 15.1 | align="right" | |- | align="right" | 1994 | align="right" | | align="right" | 356,071 | align="right" | 100,394 | align="right" | 255,677 | align="right" | 20.8 | align="right" | 5.9 | align="right" | 14.9 | align="right" | |- | align="right" | 1995 | align="right" | | align="right" | 343,224 | align="right" | 104,707 | align="right" | 238,517 | align="right" | 19.9 | align="right" | 6.0 | align="right" | 13.9 | align="right" | |- | align="right" | 1996 | align="right" | | align="right" | 340,649 | align="right" | 122,161 | align="right" | 218,488 | align="right" | 19.5 | align="right" | 7.0 | align="right" | 12.5 | align="right" | |- | align="right" | 1997 | align="right" | | align="right" | 333,219 | align="right" | 114,591 | align="right" | 218,628 | align="right" | 18.8 | align="right" | 6.4 | align="right" | 12.4 | align="right" | |- | align="right" | 1998 | align="right" | | align="right" | 322,672 | align="right" | 112,653 | align="right" | 210,019 | align="right" | 18.2 | align="right" | 6.2 | align="right" | 12.0 | align="right" | |- | align="right" | 1999 | align="right" | | align="right" | 328,725 | align="right" | 115,330 | align="right" | 213,395 | align="right" | 18.1 | align="right" | 6.3 | align="right" | 11.8 | align="right" | |- | align="right" | 2000 | align="right" | | align="right" | 347,749 | align="right" | 116,200 | align="right" | 231,549 | align="right" | 18.4 | align="right" | 6.1 | align="right" | 12.3 | align="right" | |- | align="right" | 2001 | align="right" | | align="right" | 358,583 | align="right" | 112,858 | align="right" | 245,725 | align="right" | 18.9 | align="right" | 5.9 | align="right" | 13.0 | align="right" | |- | align="right" | 2002 | align="right" | | align="right" | 367,709 | align="right" | 111,863 | align="right" | 255,846 | align="right" | 19.1 | align="right" | 5.8 | align="right" | 13.3 | align="right" | |- | align="right" | 2003 | align="right" | | align="right" | 370,643 | align="right" | 115,495 | align="right" | 255,148 | align="right" | 18.9 | align="right" | 5.9 | align="right" | 13.0 | align="right" | |- | align="right" | 2004 | align="right" | | align="right" | 364,711 | align="right" | 114,915 | align="right" | 249,796 | align="right" | 18.5 | align="right" | 5.8 | align="right" | 12.7 | align="right" | |- | align="right" | 2005 | align="right" | | align="right" | 370,731 | align="right" | 132,097 | align="right" | 238,634 | align="right" | 18.1 | align="right" | 6.5 | align="right" | 11.6 | align="right" | |- | align="right" | 2006 | align="right" | | align="right" | 373,538 | align="right" | 117,467 | align="right" | 256,071 | align="right" | 18.8 | align="right" | 5.9 | align="right" | 12.9 | align="right" | |- | align="right" | 2007 | align="right" | | align="right" | 386,573 | align="right" | 118,992 | align="right" | 267,581 | align="right" | 19.2 | align="right" | 5.9 | align="right" | 13.3 | align="right" | |- | align="right" | 2008 | align="right" | | align="right" | 373,575 | align="right" | 123,814 | align="right" | 249,761 | align="right" | 18.4 | align="right" | 6.1 | align="right" | 12.3 | align="right" | |- | align="right" | 2009 | align="right" | | align="right" | 368,304 | align="right" | 127,776 | align="right" | 240,528 | align="right" | 18.0 | align="right" | 6.2 | align="right" | 11.8 | align="right" | |- | align="right" | 2010 | align="right" | | align="right" | 364,565 | align="right" | 128,603 | align="right" | 235,962 | align="right" | 17.7 | align="right" | 6.2 | align="right" | 11.4 | align="right" | |- | align="right" | 2011 | align="right" | | align="right" | 363,415 | align="right" | 123,261 | align="right" | 240,154 | align="right" | 17.4 | align="right" | 5.9 | align="right" | 11.5 | align="right" | |- | align="right" | 2012 | align="right" | 20,425,000 | align="right" | 355,900 | align="right" | 122,063 | align="right" | 233,837 | align="right" | 17.5 | align="right" | 6.0 | align="right" | 11.5 | | align="right" | 2.25 |- | align="right" | 2013 | align="right" | 20,585,000 | align="right" | 365,792 | align="right" | 127,124 | align="right" | 238,668 | align="right" | 17.9 | align="right" | 6.2 | align="right" | 11.7 | -3.9 | align="right" | 2.26 |- | align="right" | 2014 | align="right" | 20,771,000 | align="right" | 349,715 | align="right" | 127,758 | align="right" | 221,957 | align="right" | 16.8 | align="right" | 6.2 | align="right" | 10.6 | -1.6 | align="right" | 2.15 |- | align="right" | 2015 | align="right" | 20,970,000 | align="right" | 334,821 | align="right" | 131,634 | align="right" | 203,187 | align="right" | 16.0 | align="right" | 6.3 | align="right" | 9.7 | -0.1 | align="right" | 2.05 |- | align="right" | 2016 | align="right" | 21,203,000 | align="right" | 331,073 | align="right" | 130,765 | align="right" | 200,308 | align="right" | 15.6 | align="right" | 6.2 | align="right" | 9.4 | 1,7 | align="right" | 1.98 |- | align="right" | 2017 | align="right" | 21,444,000 | align="right" | 326,052 | align="right" | 139,822 | align="right" | 186,230 | align="right" | 15.2 | align="right" | 6.5 | align="right" | 8.7 | 2.7 | align="right" | 1.94 |- | align="right" | 2018 | align="right" | 21,670,000 | align="right" | 328,112 | align="right" | 139,498 | align="right" | 188,614 | align="right" | 15.1 | align="right" | 6.4 | align="right" | 8.7 | 1.8 | align="right" | 1.94 |- | align="right" | 2019 | align="right" | 21,803,000 | align="right" | 319,010 | align="right" | 146,053 | align="right" | 172,957 | align="right" | 14.6 | align="right" | 6.7 | align="right" | 7.9 | -1.8 | align="right" | |- | align="right" | 2020 | align="right" | 21,919,000 | align="right" | 301,706 | align="right" | 132,431 | align="right" | 169,275 | align="right" | 13.8 | align="right" | 6.0 | align="right" | 7.8 | -2.5 | align="right" | |- | align="right" | 2021 | align="right" | 22,156,000 | align="right" | 284,848 | align="right" | 163,936 | align="right" | 120,912 | align="right" | 12.9 | align="right" | 7.4 | align="right" | 5.5 | 5.3 | align="right" | 1.7(e) |- | align="right" | 2022 | align="right" style="color: blue" | 22,181,000 | align="right" | 275,321 | align="right" | 179,792 | align="right" | 95,529 | align="right" | 12.4 | align="right" | 8.1 | align="right" | 4.3 | -3.2 | align="right" | 1.65(e) |- | align="right" | 2023 | align="right" | 22,037,000 | align="right" | 247,900 | align="right" style="color: red" | 181,239 | align="right" style="color: red" | 66,661 | align="right" | 11.2 | align="right" | 8.2 | align="right" style="color: red" | 3.0 | -9.5 | align="right" | 1.49(e) |- | align="right" | 2024 | align="right" | 21,916,000 | align="right" style="color: red" | 228,091 | align="right" | | align="right" | | align="right" style="color: red" | 10.4 | align="right" | | align="right" | | | align="right" style="color: red" | 1.37(e) |- |} ===Current vital statistics<ref>http://www.statistics.gov.lk/Population/StaticalInformation/VitalStatistics/MidYearPopulation_web_release2024Sep_En</ref>=== {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ |- ! Period ! Live births ! Deaths ! Natural increase |- | '''January - June 2023''' | 128,834 | | + |- | '''January - June 2024''' | 109,025 | | |- | '''Difference''' | {{decrease}} -19,809 (-15.4%) | {{decreasepositive}} | {{decrease}} - |} ===Demographic and Health Surveys<ref>{{cite web|url=http://microdata.worldbank.org/index.php/catalog/dhs#_r=&collection=&country=&dtype=&from=1890&page=14&ps=&sk=&sort_by=nation&sort_order=&to=2014&topic=&view=s&vk=|title=MEASURE DHS: Demographic and Health Surveys|website=microdata.worldbank.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160904173731/http://microdata.worldbank.org/index.php/catalog/dhs#_r=&collection=&country=&dtype=&from=1890&page=14&ps=&sk=&sort_by=nation&sort_order=&to=2014&topic=&view=s&vk=|archive-date=2016-09-04}}</ref>=== Total Fertility Rate (TFR) (Wanted Fertility Rate) and Crude Birth Rate (CBR): {| class="wikitable" |- !rowspan=2 style="width:70pt;"| Year !colspan=2| total !colspan=2| urban !colspan=2| rural !colspan=2| estate |- ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR ! style="width:50pt;"| CBR ! style="width:50pt;"| TFR |- | 1981–1983 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,1 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,4 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,2 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,4 |- | 1987 | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,8 (2,4) | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,3 (1,9) | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 2,9 (2,4) | style="text-align:right;"| | style="text-align:right;"| 3,4 (3,2) |- | 2006–2007 | style="text-align:right;"| 18,7 | style="text-align:right;"| 2,3 (2,1) | style="text-align:right;"| 18,5 | style="text-align:right;"| 2,2 (2,0) | style="text-align:right;"| 18,6 | style="text-align:right;"| 2,3 (2,1) | style="text-align:right;"| 20,0 | style="text-align:right;"| 2,5 (2,1) |- |} ===ආයු අපේක්ෂාව<ref>{{cite web |title=World Population Prospects – Population Division – United Nations |url=https://esa.un.org/unpd/wpp/DataQuery/ |access-date=2017-07-15}}</ref>=== [[File:Life expectancy in Sri Lanka.svg|thumb|1901 සිට ශ්‍රී ලංකාවේ ආයු අපේක්ෂාව]] [[File:Life expectancy by WBG -Sri Lanka -diff.png|thumb|ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය අනුව 1960 සිට ශ්‍රී ලංකාවේ ආයු අපේක්ෂාව]] {| class="wikitable" style="text-align:center" !කාල සීමාව !ආයු අපේක්ෂාව <br/> (අවුරුදු) !කාල සීමාව !ආයු අපේක්ෂාව <br/>(අවුරුදු) |- |1950–1955 |54.5 |1985–1990 |68.9 |- |1955–1960 |58.3 |1990–1995 |70.0 |- |1960–1965 |60.3 |1995–2000 |69.1 |- |1965–1970 |62.9 |2000–2005 |73.2 |- |1970–1975 |65.2 |2005–2010 |74.1 |- |1975–1980 |67.0 |2010–2015 |74.6 |- |1980–1985 |69.1 | | |} ==ජනවාර්ගිකත්වය== [[File:Sri Lanka - Ethnicity 2012.png|thumbnail|left|200px|2012 සංගණනයට අනුව ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශය අනුව බහුතර ජනවාර්ගිකත්වය]] 2012 සංගණනයට අනුව, [[සිංහල]] ජාතිය ජනගහනයෙන් 74.9% ක් වන අතර දිවයිනේ නිරිතදිග සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල ජනාකීර්ණව සිටිති.<ref name=eth2012/> දිවයිනේ [[උතුරු පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|උතුර]] සහ [[නැගෙනහිර පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|නැගෙනහිර]] ප්‍රදේශවල ප්‍රධාන වශයෙන් ජීවත් වන [[ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනතාව|ශ්‍රී ලංකා දෙමළ]], ජනගහනයෙන් 11.1% ක් (2012 සංගණනයට අනුව) විශාලතම සුළුතර කණ්ඩායම වේ.<ref name=eth2012/> අරාබි සහ ඉන්දියානු වෙළඳුන්ගෙන් සහ ස්වදේශික ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජාතිකයන්ගෙන් පැවත එන [[මුස්ලිම්]] ජනයා, ජනගහනයෙන් 9.3% ක් වන තුන්වන විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වේ.<ref name=eth2012/> මෙම දෙමළ කතා කරන මුස්ලිම්වරු බොහෝ දුරට දිවයිනේ දකුණු හා බස්නාහිර නාගරික ප්‍රදේශවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර [[මධ්‍යම පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|මධ්‍යම]] සහ [[නැගෙනහිර පළාත, ශ්‍රී ලංකාව|නැගෙනහිර]] පළාත්වල සැලකිය යුතු ජනගහනයක් සිටිති. ජනගහනයෙන් 4.1% ක් පමණ වන සුවිශේෂී ජනවාර්ගික කණ්ඩායමක් වන [[ඉන්දියානු සම්භවයක් සහිත ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනයා|ඉන්දියානු දෙමළ ජනයා]]ද සිටිති.<ref name=eth2012/> බ්‍රිතාන්‍යයන් ඔවුන් 19 වන සියවසේදී තේ සහ රබර් වතු කම්කරුවන් ලෙස ශ්‍රී ලංකාවට ගෙන ආ අතර, ඔවුන් දකුණු හා මධ්‍යම ශ්‍රී ලංකාවේ "තේ වතු" තුළ සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්දියානු දෙමළ ජනතාව "රාජ්‍යයක් නොමැති" අය ලෙස සලකනු ලැබූ අතර 1964 දී ශ්‍රී ලංකාව සහ ඉන්දියාව අතර ඇති කරගත් ගිවිසුම හේතුවෙන් 300,000 කට අධික ඉන්දියානු දෙමළ ජනතාවක් නැවත ඉන්දියාවට පිටත්විය.<ref name="Kingsbury">{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=OhupAgAAQBAJ |title=Sri Lanka and the Responsibility to Protect: Politics, Ethnicity and Genocide |last1=Kingsbury |first1=Damien |last2=Kingsbury |first2=Senior Lecturer in International Development Damien |date=2012-03-12 |publisher=Routledge |isbn=9781136639975 |language=en}}</ref> ගිවිසුම යටතේ, ඉන්දියාව ඉතිරි පිරිසට පුරවැසිභාවය ලබා දුන් අතර, ඔවුන්ගෙන් 200,000 ක් පමණ දැන් ඉන්දියාවේ වෙසෙති. තවත් 75,000 ක් ඉන්දියානු පුරවැසිභාවය සඳහා ඉල්ලුම් කළ හෝ ඔවුන්ගේ දෙමව්පියන් වරක් ශ්‍රී ලංකාවේ රැඳී සිටීමට කැමැත්තක් දක්වයි. මෙම දෙමළ ජාතිකයින් තාක්ෂණික වශයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ පුරවැසියන් නොවුනත්, ඉන්දියාවට ආපසු යාමට බල නොකරන බව රජය ප්‍රකාශ කර ඇත. 1990 දශකය වන විට බොහෝ ඉන්දියානු දෙමළ ජාතිකයින්ට ශ්‍රී ලංකා පුරවැසිභාවය ලැබී තිබූ අතර සමහරුන්ට 2003 වන තෙක් ශ්‍රී ලංකා පුරවැසිභාවය පවා ලබා දී නොතිබුණි.<ref name="Kingsbury"/><ref>{{Cite book|title=A History|last=De Silva|first=C.R|pages=262}}</ref> කුඩා සුළු ජාතීන් අතරට ශ්‍රී ලංකාවේ ආදිවාසී ජනතාව වන [[වැද්දන්]], ඔස්ට්‍රෝනියානු පදිංචිකරුවන්ගෙන් පැවත එන [[ශ්‍රී ලාංකික මැලේ|මැලේ]], යුරෝපීය ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්, ප්‍රධාන වශයෙන් [[පෘතුගාලය]], [[නෙදර්ලන්තය]] සහ [[එක්සත් රාජධානිය|එක්සත් රාජධානිය]] ගෙන් පැවත එන [[බර්ගර්|බර්ගර් ජනතාව]], 18 වන සහ 19 වන සියවස්වල දිවයිනට පැමිණි චීන ජනතාව සංක්‍රමණිකයන්; සහ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන කුඩා ජනගහනයක් වන කෆීර් ද ඇතුළත් වේ. {{clear|left}} {| class="wikitable" style="text-align:right; font-size:95%" |+ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය 1881 සිට 2012 දක්වා<ref name=eth2012>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A3: Population by district, ethnic group and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A3.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304202454/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A3.pdf|archive-date=2016-03-04}}</ref><ref>{{cite web|title=Table 2.10: Population by ethnic group and census years |url=http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.10.pdf |work=Statistical Abstract 2013|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808035544/http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.10.pdf|archive-date=2014-08-08}}</ref><ref>{{cite web|title=Population by ethnic group|url=http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_267&conn_path=I2|work=LankaSIS Sri Lanka Statistical Information Service|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402110047/http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_267&conn_path=I2|archive-date=2015-04-02}}</ref> ! rowspan=2|වසර ! colspan=2|[[සිංහල]] ! colspan=2|[[Sri Lankan Tamil people|ශ්‍රි ලාංකික දෙමළ]]{{Efn|name=IT|[[ඉන්දියානු සම්භවයක් සහිත ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනයා|ඉන්දියානු දෙමළ ජනයා]] 1911 සිට වෙනම ජනවාර්ගික කණ්ඩායමක් ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී. මෙයට පෙර ඔවුන් [[ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනතාව|ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ]] සමඟ ඇතුළත් කරන ලදී.}} ! colspan=2|[[මුස්ලිම්]]{{Efn|name=IM|ඉන්දියානු මුස්ලිම් ජනයා 1911 සිට 1971 දක්වා වෙනම ජනවාර්ගික කණ්ඩායමක් ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී. 1911 ට පෙර ඔවුන් ශ්‍රි ලාංකික [[මුස්ලිම්]] සමඟ ඇතුළත් කරන ලදී. 1971 න් පසු ඔවුන් අනෙක් අය සමඟ ඇතුළත් කරන ලදී.}} ! colspan=2|[[Indian Tamils of Sri Lanka|ඉන්දියානු දෙමළ]]{{Efn|name=IT}} ! colspan=2|[[Sri Lankan Malays|මැලේ]] ! colspan=2|[[Burgher people|බර්ගර්]]/<br />යුරෝපීය ! colspan=2|ඉන්දියානු මුස්ලිම් {{Efn|name=IM}} ! colspan=2|වෙනත් ! rowspan=2|සමස්තය ඒකතුව |- ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% ! width="60"|ගණන || width="40"|% |- | align=left|1881 සංගණනය | 1,846,600 || {{percentage bar|width=50|66.91}} | 687,200 || {{percentage bar|width=50|24.90}} | 184,500 || {{percentage bar|width=50|6.69}} | colspan=2| | 8,900 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 17,900 || {{percentage bar|width=50|0.65}} | colspan=2| | 14,500 || {{percentage bar|width=50|0.53}} | '''2,759,700''' |- | align=left|1891 සංගණනය | 2,041,200 || {{percentage bar|width=50|67.86}} | 723,900 || {{percentage bar|width=50|24.07}} | 197,200 || {{percentage bar|width=50|6.56}} | colspan=2| | 10,100 || {{percentage bar|width=50|0.34}} | 21,200 || {{percentage bar|width=50|0.70}} | colspan=2| | 14,200 || {{percentage bar|width=50|0.47}} | '''3,007,800''' |- | align=left|1901 සංගණනය | 2,330,800 || {{percentage bar|width=50|65.36}} | 951,700 || {{percentage bar|width=50|26.69}} | 228,000 || {{percentage bar|width=50|6.39}} | colspan=2| | 11,900 || {{percentage bar|width=50|0.33}} | 23,500 || {{percentage bar|width=50|0.66}} | colspan=2| | 20,000 || {{percentage bar|width=50|0.56}} | '''3,566,000''' |- | align=left|1911 සංගණනය | 2,715,500 || {{percentage bar|width=50|66.13}} | 528,000 || {{percentage bar|width=50|12.86}} | 233,900 || {{percentage bar|width=50|5.70}} | 531,000 || {{percentage bar|width=50|12.93}} | 13,000 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 26,700 || {{percentage bar|width=50|0.65}} | 32,700 || {{percentage bar|width=50|0.80}} | 25,600 || {{percentage bar|width=50|0.62}} | '''4,106,400''' |- | align=left|1921 සංගණනය | 3,016,200 || {{percentage bar|width=50|67.05}} | 517,300 || {{percentage bar|width=50|11.50}} | 251,900 || {{percentage bar|width=50|5.60}} | 602,700 || {{percentage bar|width=50|13.40}} | 13,400 || {{percentage bar|width=50|0.30}} | 29,400 || {{percentage bar|width=50|0.65}} | 33,000 || {{percentage bar|width=50|0.73}} | 34,600 || {{percentage bar|width=50|0.77}} | '''4,498,600''' |- | align=left|1931 සංගණනය | 3,473,000 || {{percentage bar|width=50|65.45}} | 598,900 || {{percentage bar|width=50|11.29}} | 289,600 || {{percentage bar|width=50|5.46}} | 818,500 || {{percentage bar|width=50|15.43}} | 16,000 || {{percentage bar|width=50|0.30}} | 32,300 || {{percentage bar|width=50|0.61}} | 36,300 || {{percentage bar|width=50|0.68}} | 41,800 || {{percentage bar|width=50|0.79}} | '''5,306,000''' |- | align=left|1946 සංගණනය{{Efn|දෙවන ලෝක යුද්ධය හේතුවෙන් 1941 සංගණනය කල් දමන ලදී.}} | 4,620,500 || {{percentage bar|width=50|69.41}} | 733,700 || {{percentage bar|width=50|11.02}} | 373,600 || {{percentage bar|width=50|5.61}} | 780,600 || {{percentage bar|width=50|11.73}} | 22,500 || {{percentage bar|width=50|0.34}} | 41,900 || {{percentage bar|width=50|0.63}} | 35,600 || {{percentage bar|width=50|0.53}} | 48,900 || {{percentage bar|width=50|0.73}} | '''6,657,300''' |- | align=left|1953 සංගණනය{{Efn|1951 සංගණනය එකල කඩදාසි හිඟයක් හේතුවෙන් කල් දමන ලදී.}} | 5,616,700 || {{percentage bar|width=50|69.36}} | 884,700 || {{percentage bar|width=50|10.93}} | 464,000 || {{percentage bar|width=50|5.73}} | 974,100 || {{percentage bar|width=50|12.03}} | 25,400 || {{percentage bar|width=50|0.31}} | 46,000 || {{percentage bar|width=50|0.57}} | 47,500 || {{percentage bar|width=50|0.59}} | 39,500 || {{percentage bar|width=50|0.49}} | '''8,097,900''' |- | align=left|1963 සංගණනය | 7,512,900 || {{percentage bar|width=50|71.00}} | 1,164,700 || {{percentage bar|width=50|11.01}} | 626,800 || {{percentage bar|width=50|5.92}} | 1,123,000 || {{percentage bar|width=50|10.61}} | 33,400 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 45,900 || {{percentage bar|width=50|0.43}} | 55,400 || {{percentage bar|width=50|0.52}} | 19,900 || {{percentage bar|width=50|0.19}} | '''10,582,000''' |- | align=left|1971 සංගණනය | 9,131,241 || {{percentage bar|width=50|71.96}} | 1,423,981 || {{percentage bar|width=50|11.22}} | 855,724 || {{percentage bar|width=50|6.74}} | 1,174,606 || {{percentage bar|width=50|9.26}} | 43,459 || {{percentage bar|width=50|0.34}} | 45,376 || {{percentage bar|width=50|0.36}} | colspan=2| | 15,510 || {{percentage bar|width=50|0.12}} | '''12,689,897''' |- | align=left|1981 සංගණනය | 10,979,561 || {{percentage bar|width=50|73.95}} | 1,886,872 || {{percentage bar|width=50|12.71}} | 1,046,926 || {{percentage bar|width=50|7.05}} | 818,656 || {{percentage bar|width=50|5.51}} | 46,963 || {{percentage bar|width=50|0.32}} | 39,374 || {{percentage bar|width=50|0.27}} | colspan=2| | 28,398 || {{percentage bar|width=50|0.19}} | '''14,846,750''' |- | align=left|2001 සංගණනය{{Efn|name=census01|2001 සංගණනය සිදු කරන ලද්දේ [[ශ්‍රී ලංකාවේ දිස්ත්‍රික්ක|දිස්ත්‍රික්ක]] 25 න් 18 ක පමණි. දත්ත ඇතුළත් කිරීම නොමඟ යවන සුළු වනු ඇත.}} | colspan=17| |- | align=left|2011 සංගණනය{{Efn|name=census12|2011 සංගණනය සඳහා නිල සංගණන දිනයන් 2012 මාර්තු 20 වන දින විය.}} | 15,250,081 || {{percentage bar|width=50|74.90}} | 2,269,266 || {{percentage bar|width=50|11.15}} | 1,892,638 || {{percentage bar|width=50|9.30}} | 839,504 || {{percentage bar|width=50|4.12}} | 44,130 || {{percentage bar|width=50|0.22}} | 38,293 || {{percentage bar|width=50|0.19}} | colspan=2| | 25,527 || {{percentage bar|width=50|0.13}} | '''20,359,439''' |} <gallery perrow="4" heights="170" widths="160" caption="2011 සංගණනයේ දත්ත"> SinhaleseMap2012.png|සිංහල ජනයා SriLankanTamils2012.png|ශ්‍රි ලාංකික දෙමළ SriLankanMoors2012.png|මුස්ලිම් IndianTamilsofSriLanka2012.png|ඉන්දියානු දෙමළ </gallery> {{clear}} ==භාෂා== {{main article|ශ්‍රී ලංකාවේ භාෂා}} [[File:A road sign in Colombo - Katunayake Expressway, Sri Lanka.jpg|thumbnail|right|150px|බහු භාෂා මාර්ග සංඥාවක්]] ඉන්දු ආර්ය භාෂා වන [[Sinhala language|සිංහල]] යනු [[සිංහල]] ජනයාගේ භාෂාව වේ. ද්‍රවිඩ භාෂාවක් වන [[දෙමළ භාෂාව|දෙමළ]], ස්වදේශික ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජනතාවගේ පළමු භාෂාවයි. [[මුස්ලිම්]] බහුතරයකගේ සහ [[ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්දියානු දෙමළ ජනයාගේ|ඉන්දියානු දෙමළ ජනයාගේ]] පළමු භාෂාව ද දෙමළ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව ශ්‍රී ලාංකික මුස්ලිම් ජාතිකයන්ගෙන් 98% කට දෙමළ කතා කළ හැකි නමුත් සිංහල කතා කළ හැක්කේ 59% කට පමණි.<ref name=lan2012>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A32 :Population aged 10 years and over, by ability to speak, ability to read and write main languages, ethnic group, sex and sector|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A32.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924110454/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A32.pdf|archive-date=2015-09-24}}</ref> [[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]] ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 23.8% ක් විසින් චතුර ලෙස කතා කරන අතර, එය නිල සහ වාණිජ අරමුණු සඳහා බහුලව භාවිතා වේ.<ref>{{cite web | url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/sri-lanka/ | title=Sri Lanka – language | access-date=20 June 2014}}</ref> මැලේ ජාතිකයන් [[මැලේ]] භාෂාව කතා කරයි, එය සිංහල, දෙමළ සහ මැලේ භාෂාව මිශ්‍ර ක්‍රෙයෝල් භාෂාවක් වේ. බොහෝ බර්ගර් ජාතිකයන් ශ්‍රී ලංකා ඉන්දු-පෘතුගීසි බස කතා කරයි, නමුත් එහි භාවිතය අඩු වී ඇති අතර බහුතරය දැන් සිංහල කතා කරති.<ref name=lan2012/> වැද්දන් කතා කරන්නේ [[වැදි භාෂාව]]යි, එය සිංහල භාෂාවට සමීපව පදනම් වූ ක්‍රියෝල් භාෂාවකි. නිදහසින් පසු [[ඉංග්‍රීසි භාෂාව|ඉංග්‍රීසි]] භාවිතය අඩු වී ඇත, නමුත් එය මධ්‍යම සහ ඉහළ මධ්‍යම පාන්තිකයින්, විශේෂයෙන් [[කොළඹ]] තුළ බොහෝ දෙනෙකු විසින් තවමත් කතා කරනු ලැබේ. 2012 සංගණනයට අනුව ජනගහනයෙන් 24% කට ඉංග්‍රීසි කතා කළ හැකිය.<ref name=lan2012/> රජය ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ථික හේතූන් මත පමණක් නොව දේශපාලන හේතූන් මත ද ඉංග්‍රීසි භාවිතයේ පහත වැටීම ආපසු හැරවීමට උත්සාහ කරයි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව සිංහල සහ දෙමළ නිල භාෂා වන අතර ඉංග්‍රීසි සම්බන්ධක භාෂාව වේ.<ref>{{cite web|title=Chapter IV - Language|url=http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_04_Amd.html|work=[[Constitution of Sri Lanka]]|publisher=Policy Research & Information Unit, [[Presidential Secretariat (Sri Lanka)|Presidential Secretariat]], Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20030203101808/http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_04_Amd.html|archive-date=2003-02-03}}</ref> ==ආගම== {{main article|ශ්‍රී ලංකාවේ ආගම්}} [[File:Sri Lanka - Religion 2012.png|thumbnail|right|200px|2012 සංගණනයට අනුව ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශය අනුව බහුතර ආගම]] {{Pie chart |thumb = left |caption = ශ්‍රී ලංකාවේ ආගම් (2012)<ref name="CIATONGA">{{cite web |url= https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/sri-lanka/ |title= South Asia ::SRI LANKA |date= 24 May 2022 |publisher= CIA The World Factbook}}</ref> |label1 = [[බෞද්ධ]] |value1 = 70.2 |color1 = #FFFF00 |label2 = [[හින්දු]] |value2 = 12.6 |color2 = #FF7722 |label3 = [[ඉස්ලාම්]] |value3 = 9.7 |color3 = #12AD2B |label4 = [[රෝමානු කතෝලික]] |value4 = 6.1 |color4 = #A74AC7 |label5 = වෙනත් ක්‍රිස්තියානි |value5 = 1.3 |color5 = #583759 |label6 = වෙනත් |value6 = 0.1 |color6 = #FF00FF }} 2012 සංගණනයට අනුව [[බෞද්ධ]] ආගම ජනගහනයෙන් 70.2% ක්, [[හින්දු]] ආගම 12.6% ක්, [[ඉස්ලාම්]] ආගම 9.7% ක් සහ [[ක්‍රිස්තියානි]] ආගම 7.6% ක් අදහති.<ref name=rel2012/> බොහෝ සිංහලයන් බෞද්ධයන් ය; බොහෝ දෙමළ ජනයා හින්දු; සහ මුස්ලිම් සහ මැලේ ජාතිකයන් බොහෝ දුරට මුස්ලිම් ය. සිංහල සහ දෙමළ යන දෙඅංශයෙන්ම සැලකිය යුතු සුළුතරයක් ක්‍රිස්තියානීන් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් [[රෝමානු කතෝලික]] වෙති. [[බර්ගර්]] ජනගහනය බොහෝ දුරට රෝමානු කතෝලික හෝ ප්‍රොතෙස්ත්‍රන්ත වේ. [[වැද්දන්]] ස්වාධීන ඇදහිලි සහ බෞද්ධ පිළිවෙත් අනුගමනය කරති. [[ශ්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව|1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව]]ට අනුව, ආගම් ඇදහිමේ නිදහස සහතික කරන අතරම, බුද්ධාගමට '''ප්‍රමුඛ ස්ථානය''' ලබා දීමට බැදි සිටි.<ref>{{cite web|title=Chapter III - Fundamental Rights|url=http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_03_Amd.htm|work=[[Constitution of Sri Lanka]]|publisher=Policy Research & Information Unit, [[Presidential Secretariat (Sri Lanka)|Presidential Secretariat]], Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20151113054946/http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_03_Amd.htm|archive-date=2015-11-13}}</ref><ref>{{cite web|title=Chapter II - Buddhism|url=http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_02_Amd.html|work=[[Constitution of Sri Lanka]]|publisher=Policy Research & Information Unit, [[Presidential Secretariat (Sri Lanka)|Presidential Secretariat]], Sri Lanka|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303221202/http://www.priu.gov.lk/Cons/1978Constitution/Chapter_02_Amd.html|archive-date=2016-03-03}}</ref> {| class="wikitable" style="text-align:right;" |+ආගම අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනය 1881 සිට 2012 දක්වා<ref name=rel2012>{{cite web|title=Census of Population and Housing of Sri Lanka, 2012 - Table A4: Population by district, religion and sex|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A4.pdf|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141229002205/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/FinalReport/Population/Table%20A4.pdf|archive-date=2014-12-29}}</ref><ref>{{cite web|title=Table 2.13: Population by religion and census years |url=http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.13.pdf |work=Statistical Abstract 2013 |publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402091504/http://www.statistics.gov.lk/Abstract%202013/CHAP2/2.13.pdf |archive-date=2015-04-02 }}</ref><ref>{{cite web|title=Population by religion|url=http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_268&conn_path=I2|work=LankaSIS Sri Lanka Statistical Information Service|publisher=Department of Census & Statistics, Sri Lanka|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402115728/http://sis.statistics.gov.lk/statHtml/statHtml.do?orgId=144&tblId=DT_POP_SER_268&conn_path=I2|archive-date=2015-04-02}}</ref> ! rowspan=2|වසර ! colspan=2|[[Buddhism in Sri Lanka|බෞද්ධ]] ! colspan=2|[[Hinduism in Sri Lanka|හින්දු]] ! colspan=2|[[Islam in Sri Lanka|ඉස්ලාම්]] ! colspan=2|[[කතෝලික]] ! colspan=2|වෙනත් ! colspan=2|ඒකතුව |- ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන || width="50"|% ! width="70"|ගණන |- | align=left|1881 සංගණනය | 1,698,100 || {{percentage bar|width=50|61.53}} | 593,600 || {{percentage bar|width=50|21.51}} | 197,800 || {{percentage bar|width=50|7.17}} | 268,000 || {{percentage bar|width=50|9.71}} | 2,300 || {{percentage bar|width=50|0.08}} | '''2,759,800''' |- | align=left|1891 සංගණනය | 1,877,000 || {{percentage bar|width=50|62.40}} | 615,900 || {{percentage bar|width=50|20.48}} | 212,000 || {{percentage bar|width=50|7.05}} | 302,100 || {{percentage bar|width=50|10.04}} | 800 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''3,007,800''' |- | align=left|1901 සංගණනය | 2,141,400 || {{percentage bar|width=50|60.06}} | 826,800 || {{percentage bar|width=50|23.19}} | 246,100 || {{percentage bar|width=50|6.90}} | 349,200 || {{percentage bar|width=50|9.79}} | 2,500 || {{percentage bar|width=50|0.07}} | '''3,566,000''' |- | align=left|1911 සංගණනය | 2,474,200 || {{percentage bar|width=50|60.25}} | 938,300 || {{percentage bar|width=50|22.85}} | 283,600 || {{percentage bar|width=50|6.91}} | 409,200 || {{percentage bar|width=50|9.96}} | 1,100 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''4,106,400''' |- | align=left|1921 සංගණනය | 2,769,800 || {{percentage bar|width=50|61.57}} | 982,100 || {{percentage bar|width=50|21.83}} | 302,500 || {{percentage bar|width=50|6.72}} | 443,400 || {{percentage bar|width=50|9.86}} | 800 || {{percentage bar|width=50|0.02}} | '''4,498,600''' |- | align=left|1931 ඇස්තමේන්තුගත | 3,266,600 || {{percentage bar|width=50|61.55}} | 1,166,900 || {{percentage bar|width=50|21.99}} | 354,200 || {{percentage bar|width=50|6.67}} | 518,100 || {{percentage bar|width=50|9.76}} | 1,100 || {{percentage bar|width=50|0.02}} | '''5,306,900''' |- | align=left|1946 සංගණනය | 4,294,900 || {{percentage bar|width=50|64.51}} | 1,320,400 || {{percentage bar|width=50|19.83}} | 436,600 || {{percentage bar|width=50|6.56}} | 603,200 || {{percentage bar|width=50|9.06}} | 2,200 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''6,657,300''' |- | align=left|1953 සංගණනය | 5,209,400 || {{percentage bar|width=50|64.33}} | 1,610,500 || {{percentage bar|width=50|19.89}} | 541,500 || {{percentage bar|width=50|6.69}} | 724,400 || {{percentage bar|width=50|8.95}} | 12,100 || {{percentage bar|width=50|0.15}} | '''8,097,900''' |- | align=left|1963 සංගණනය | 7,003,300 || {{percentage bar|width=50|66.18}} | 1,958,400 || {{percentage bar|width=50|18.51}} | 724,000 || {{percentage bar|width=50|6.84}} | 884,900 || {{percentage bar|width=50|8.36}} | 11,400 || {{percentage bar|width=50|0.11}} | '''10,582,000''' |- | align=left|1971 සංගණනය | 8,536,868 || {{percentage bar|width=50|67.27}} | 2,238,666 || {{percentage bar|width=50|17.64}} | 901,785 || {{percentage bar|width=50|7.11}} | 1,004,326 || {{percentage bar|width=50|7.91}} | 8,252 || {{percentage bar|width=50|0.07}} | '''12,689,897''' |- | align=left|1981 සංගණනය | 10,288,325 || {{percentage bar|width=50|69.30}} | 2,297,806 || {{percentage bar|width=50|15.48}} | 1,121,717 || {{percentage bar|width=50|7.56}} | 1,130,568 || {{percentage bar|width=50|7.61}} | 8,334 || {{percentage bar|width=50|0.06}} | '''14,846,750''' |- | align=left|2001 සංගණනය{{Efn|name=census01}} | colspan=11| |- | align=left|2012 සංගණනය{{Efn|name=census12}} | 14,272,056 || {{percentage bar|width=50|70.10}} | 2,561,299 || {{percentage bar|width=50|12.58}} | 1,967,523 || {{percentage bar|width=50|9.66}} | 1,552,161 || {{percentage bar|width=50|7.62}} | 6,400 || {{percentage bar|width=50|0.03}} | '''20,359,439''' |} ==සංක්‍රමණ== ===ආගමන=== 2017 වන විට, එක්සත් ජාතීන්ගේ ජනගහන අංශයට අනුව, විදේශයන්හි උපන් පුද්ගලයින් 40,018 ක් ශ්‍රී ලංකාවේ ජීවත් වූහ.<ref name="unpop">{{cite web |author1=United Nations, Department of Economic and Social Affairs. Population Division |title=Trends in International Migrant Stock: The 2017 revision |url=https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/data/estimates2/estimates17.asp |publisher=United Nations, Department of Economic and Social Affairs. Population Division |access-date=18 September 2020 |format=Exel |date=2017}}</ref> {|class="wikitable sortable" |- ! උපත් රට ! ජනගහණය (2017) |- |{{Flag|ඉන්දියාව}} |10,814 |- |{{Flag|ඉතාලිය}} |5,107 |- |{{Flag|චීනය}} |2,482 |- |{{Flag|Kuwait}} |1,755 |- |{{Flag|එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය}} |1,689 |- |{{Flag|සවුදි අරාබියාව}} |1,417 |- |{{Flag|මාලදිවයින}} |1,409 |- |{{Flag|එක්සත් රාජධානිය}} |1,193 |- |{{Flag|මලයාසියාව}} |925 |- |{{Flag|ජපානය}} |849 |- |{{Flag|පාකිස්ථානය}} |829 |- |{{Flag|ලෙබනනය}} |741 |- |{{Flag|බංග්ලාදේශය}} |674 |- |{{Flag|ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය}} |613 |- |{{Flag|සිංගප්පූරුව}} |612 |- |{{Flag|දකුණු කොරියාව}} |611 |- |{{Flag|ජර්මනිය}} |561 |- |} ==සටහන්== {{Notelist|2}} ==References== {{Reflist}} ==External links== *{{DCS Sri Lanka}} {{Ethnic groups in Sri Lanka}} {{Asia in topic|Demographics of}} {{Sri Lanka topics}} [[Category:Demographics of Sri Lanka| ]] 92baw7o38eh5b5mfhnu4uc1dmm0fyvd 0 180413 749012 748356 2025-06-15T16:18:28Z 212.104.231.175 /* රංගනය */ 749012 wikitext text/x-wiki ===රංගනය=== * [[ධනංජය සිරිවර්ධන]] * තාරුකා වන්නිආරච්චි * කෞෂාල් නිර්මාණ * යොහානි හංසිකා * රවීන්දා රන්දෙණිය * [[කුමාර තිරිමාදුර]] * [[සරත් කොතලාවල]] * [[දුලීකා මාරපන]] * ගිරිරාජ් කෞෂලය * [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] * විල්සන් ගුණරත්න * [[දීපානි සිල්වා]] nkr1h3yqvee14wzyu8ur2t1te90rgtr 0 180687 749044 744487 2025-06-15T16:45:09Z 212.104.231.126 /* රංගනය */ 749044 wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = කතුරු මිතුරු | native_name = {{Infobox name module|en|Kathuru Mithuru}} | image = Kathuru Mithuru poster.jpg | alt = | caption = | director = [[Giriraj Kaushalya|ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය]] | producer = Basuru Siriwardena | writer = ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය | story = ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය | starring = [[ජයලත් මනෝරත්න]] <br> [[Mahendra Perera|මහේන්ද්‍ර පෙරේරා]] <br> [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] <br> [[Priyantha Seneviratne|ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] | music = [[Rohana Weerasinghe|රෝහණ වීරසිංහ]] | cinematography = [[Ruwan Costa|රුවන් කොස්තා]] <br> Thusitha Anuradha | editing = Ajith Ramanayake | studio = | distributor = LFD & CEL Cinemas | released = {{Film date|df=y|2023|09|22}}<ref name= start>{{Cite web |title=කතුරු මිතුරු හෙට සිට |url=https://www.sarasaviya.lk/films-local/2023/09/21/25773/කතුරු-මිතුරු-හෙට-සිට |access-date=2022-02-24 |website=www.films.lk}}</ref> | runtime = | country = ශ්‍රී ලංකාව | language = සිංහල | gross = | budget = }} '''කතුරු මිතුරු''', සිංහල චිත්‍රපටයකි. ===රංගනය=== * [[ජයලත් මනෝරත්න]] * [[මහේන්ද්‍ර පෙරේරා]] * [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] * [[සම්පත් ජයවීර]] == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} == භාහිර සබැඳි == * {{IMDb title|tt9712136}} * [https://www.youtube.com/watch?v=tub0QQt_LsU Official trailer] * [https://sinhala-films.sirisara.lk/kathuru-mithuru-sinhala-full-movie/ Kathuru Mithuru ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220507085444/https://sinhala-films.sirisara.lk/kathuru-mithuru-sinhala-full-movie/ |date=2022-05-07 }} {{authority control}} [[Category:2020s Sinhala-language films]] [[Category:Sri Lankan comedy films]] [[ප්‍රවර්ගය:සිංහල චිත්‍රපට]] {{අසම්පූර්ණ}} le0sojdqy2fr0m56pl5458y5y0hk1qk 749046 749044 2025-06-15T16:46:24Z 212.104.231.126 /* රංගනය */ 749046 wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = කතුරු මිතුරු | native_name = {{Infobox name module|en|Kathuru Mithuru}} | image = Kathuru Mithuru poster.jpg | alt = | caption = | director = [[Giriraj Kaushalya|ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය]] | producer = Basuru Siriwardena | writer = ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය | story = ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය | starring = [[ජයලත් මනෝරත්න]] <br> [[Mahendra Perera|මහේන්ද්‍ර පෙරේරා]] <br> [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] <br> [[Priyantha Seneviratne|ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] | music = [[Rohana Weerasinghe|රෝහණ වීරසිංහ]] | cinematography = [[Ruwan Costa|රුවන් කොස්තා]] <br> Thusitha Anuradha | editing = Ajith Ramanayake | studio = | distributor = LFD & CEL Cinemas | released = {{Film date|df=y|2023|09|22}}<ref name= start>{{Cite web |title=කතුරු මිතුරු හෙට සිට |url=https://www.sarasaviya.lk/films-local/2023/09/21/25773/කතුරු-මිතුරු-හෙට-සිට |access-date=2022-02-24 |website=www.films.lk}}</ref> | runtime = | country = ශ්‍රී ලංකාව | language = සිංහල | gross = | budget = }} '''කතුරු මිතුරු''', සිංහල චිත්‍රපටයකි. ===රංගනය=== * [[ජයලත් මනෝරත්න]] * [[මහේන්ද්‍ර පෙරේරා]] * [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] * [[සම්පත් ජයවීර]] * [[මොරීන් චාරුනී]] == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} == භාහිර සබැඳි == * {{IMDb title|tt9712136}} * [https://www.youtube.com/watch?v=tub0QQt_LsU Official trailer] * [https://sinhala-films.sirisara.lk/kathuru-mithuru-sinhala-full-movie/ Kathuru Mithuru ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220507085444/https://sinhala-films.sirisara.lk/kathuru-mithuru-sinhala-full-movie/ |date=2022-05-07 }} {{authority control}} [[Category:2020s Sinhala-language films]] [[Category:Sri Lankan comedy films]] [[ප්‍රවර්ගය:සිංහල චිත්‍රපට]] {{අසම්පූර්ණ}} 4v3q9ouc82oq2ne5cp0eucbhm3xklhk 749048 749046 2025-06-15T16:46:56Z 212.104.231.126 /* රංගනය */ 749048 wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = කතුරු මිතුරු | native_name = {{Infobox name module|en|Kathuru Mithuru}} | image = Kathuru Mithuru poster.jpg | alt = | caption = | director = [[Giriraj Kaushalya|ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය]] | producer = Basuru Siriwardena | writer = ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය | story = ගිරිරාජ් කෞෂල්‍ය | starring = [[ජයලත් මනෝරත්න]] <br> [[Mahendra Perera|මහේන්ද්‍ර පෙරේරා]] <br> [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] <br> [[Priyantha Seneviratne|ප්‍රියන්ත සෙනෙවිරත්න]] | music = [[Rohana Weerasinghe|රෝහණ වීරසිංහ]] | cinematography = [[Ruwan Costa|රුවන් කොස්තා]] <br> Thusitha Anuradha | editing = Ajith Ramanayake | studio = | distributor = LFD & CEL Cinemas | released = {{Film date|df=y|2023|09|22}}<ref name= start>{{Cite web |title=කතුරු මිතුරු හෙට සිට |url=https://www.sarasaviya.lk/films-local/2023/09/21/25773/කතුරු-මිතුරු-හෙට-සිට |access-date=2022-02-24 |website=www.films.lk}}</ref> | runtime = | country = ශ්‍රී ලංකාව | language = සිංහල | gross = | budget = }} '''කතුරු මිතුරු''', සිංහල චිත්‍රපටයකි. ===රංගනය=== * [[ජයලත් මනෝරත්න]] * [[මහේන්ද්‍ර පෙරේරා]] * [[රොඩ්නි වර්ණකුල]] * [[සම්පත් ජයවීර]] * [[මොරීන් චාරුනි]] == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} == භාහිර සබැඳි == * {{IMDb title|tt9712136}} * [https://www.youtube.com/watch?v=tub0QQt_LsU Official trailer] * [https://sinhala-films.sirisara.lk/kathuru-mithuru-sinhala-full-movie/ Kathuru Mithuru ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220507085444/https://sinhala-films.sirisara.lk/kathuru-mithuru-sinhala-full-movie/ |date=2022-05-07 }} {{authority control}} [[Category:2020s Sinhala-language films]] [[Category:Sri Lankan comedy films]] [[ප්‍රවර්ගය:සිංහල චිත්‍රපට]] {{අසම්පූර්ණ}} ohewest1vq9df1layn0htrbuhtwaoh1 0 180868 748964 748402 2025-06-15T15:06:25Z 212.104.231.175 /* රංගනය */ 748964 wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image = | caption = | alt_name = | genre = [[Comedic genres|Comedy]]<br> [[List of genres#Action|Action]] <br> [[Thriller (genre)|Thriller]] <br> [[Reality]] | creator = Kaushalya Pathirana | director = Chamara Jayaweera | creative_director = | developer = | starring = | voices = Hector Dias | narrated = | theme_music_composer = | opentheme = ''Sihisare Sathsare'' <ref name=":0">{{Cite news|last=Divithura Teledrama|title=මම ඇක්ෂන් කියන කොට ශනුද්‍රි නිදි|work=Sarasaviya|url=http://www.sarasaviya.lk/teledramas/2021/05/13/20464/%E0%B6%B8%E0%B6%B8-%E0%B6%87%E0%B6%9A%E0%B7%8A%E0%B7%82%E0%B6%B1%E0%B7%8A-%E0%B6%9A%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B6%B1-%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B6%A7-%E0%B7%81%E0%B6%B1%E0%B7%94%E0%B6%AF%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%92-%E0%B6%B1%E0%B7%92%E0%B6%AF%E0%B7%92}}</ref> | endtheme = a generic musical effect | composer = | country = [[Sri Lanka]] | language = Sinhala | num_seasons = 1 | num_episodes = 655 | list_episodes = | executive_producer = [[Hiru TV]] | editor = | location = [[Colombo]] <br> [[Nuwara Eliya]] | cinematography = Vishwajith Karunaratne | camera = | runtime = 18 to 22 minutes | network = [[Hiru TV]] | first_aired = {{start date|2021|4|23}} | last_aired = | related = }} '''දිවිතුරා''' යනු [[හිරු ටීවී]] ඔස්සේ විකාශය වූ ටෙලිනාට්‍යයකි. ===රංගනය=== * හෙක්ටර් ඩයස් * හිමාලි සයුරංගි * අතුල අධිකාරි * ෂනුදී පියසාද් * [[ක්ලීටස් මෙන්ඩිස්]] * [[සනත් ගුණතිලක]] - ගරු රඟපෑම් * සුජීව පියලාල් * සරත් කරුණාරත්න * සංජනා ගමාරච්චි * නිලූෂි පවනයා * චන්දිකා සිරිවර්ධන * සූර්යා දයාරුවන් * කැලුම් ශි * [[ජනක කුඹුකගේ]] * නයනා කුමාරි * [[නිරෝෂන් ඉලේපෙරුම]] * ආරියසේන ගමගේ * රමයා වනිගසේකර * [[දුලීකා මාරපන]] * [[ධනංජය සිරිවර්ධන]] * පැතුම් රුක්ෂාන් * සුදික්ෂා සමාධී * යොහාන් පෙරේරා * චතුරංග කොඩිතුවක්කු * වගීසා සල්ගාදු * [[සම්පත් තෙන්නකෝන්]] * [[හයසින්ත් විජේරත්න]] * නයනා රඹුක්කනගේ * මනෝහාරි විමලතුංග * වසන්ත විට්ටච්චි * වසන්ති රුවන්මලී * [[සනත් විමලසිරි]] * සුලෝචනා වීරසිංහ * [[මාදනී මල්වත්ත]] == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} {{ප්‍රවර්ගකරණය අවැසි පිටු|date=ජූනි 2025}} {{LK-tv-prog-stub}} ctwn1pm128yz63v6pdk5ov41dwtk4yg 0 181082 749138 747131 2025-06-16T07:04:09Z InternetArchiveBot 63598 Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 749138 wikitext text/x-wiki {{Short description|Ukrainian singer (born 1985)}} {{Infobox person | name = Tina Karol | image = Fumio Kishida and Tina Karol at the Japanese Kantei in 2022 (3) (cropped).jpg | caption = Karol visiting Japan in 2022 | native_name = Тіна Кароль | native_name_lang = uk | birth_name = Tetiana Hryhorivna Liberman | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1985|1|25}} | birth_place = [[Orotukan]], [[Russian SFSR]], [[Soviet Union]] (now Orotukan, [[Magadan Oblast]], Russia) | alma_mater = [[R. Glier Kyiv Institute of Music]]<br />[[National Aviation University]] | occupation = {{hlist|Singer}} | years_active = 2003–present | title = {{plainlist | * [[People's Artist of Ukraine]] {{small|(2017)}} }} | spouse = {{marriage|{{ill|Yevhen Ohir|uk|Огір Євген Валерійович}}<br />|2008|2013|end=died}} | children = Beniamin Ohir{{efn|{{langx|uk|Веніамін Огір|links=no}}; born 18 November 2008}} | website = {{URL|https://tinakarol.com/en}} | module = {{Infobox musical artist|embed=yes | background = solo_singer | origin = [[Kyiv]], [[Ukraine]] | genre = {{flatlist| * [[Pop music|Pop]] * [[Soul music|soul]] * [[dance-pop]] <!-- see the "Musical Style" section for references--> }} | instrument = | label = {{flatlist| * [[:uk:Lavina music|Lavina]] <small>(2006–2007)</small> * Astra Records <small>(2007–2013)</small> * Bentley Records <small>(2019–2021)</small> * House of Culture <small>(2021–present)</small> <!--efn|Since 2013, Karol has not collaborated with record labels--> }} }} | awards = {{ubl|[[Order of Princess Olga]], 3rd class|[[People's Artist of Ukraine]]|[[Merited Artist of Ukraine]]|{{ill|Medal "For Work and Success"|uk|Медаль «За працю і звитягу»|ru|Медаль «За труд и доблесть»|pl|Medal „Za pracę i zwycięstwo”}}}} | signature = Tina Karol signatures.jpg | signature_size = 200px }} '''ටෙටියානා හ්‍රිහොරිව්නා ලිබර්මන්'''{{efn|{{langx|uk|Тетяна Григорівна Ліберман}}}} (උපත 1985 ජනවාරි 25), ඇගේ වේදිකා නාමය වන '''ටීනා කැරොල්''' විසින් වඩාත් ප්‍රසිද්ධය,{{efn|{{langx|uk|Тіна Кароль}}<br/>{{langx|ru|Тина Кароль}}}} යුක්‍රේන ගායිකාවක් සහ ටීනා කැරොල් පුණ්‍යාධාර පදනමේ නිර්මාතෘවරියකි.<ref>{{Cite news|url=https://opendatabot.ua/c/40452905|title=THE TINA KAROL CHARITABLE FOUNDATION|date=|work=opendatabot.ua|accessdate=2023-05-04|language=uk}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://tsn.ua/glamur/tina-karol-prigolomshila-yak-yiyi-blagodiyniy-fond-pid-chas-viyni-dopomagaye-ukrayini-2226409.html|title=Tina Karol shocked how her charitable foundation helps Ukraine during the war|date=2022-12-19|work=tsn.ua|accessdate=2023-05-03|language=uk}}</ref> 2006 දී, ඇය යුරෝවිෂන් ගීත තරඟයේ යුක්රේනය නියෝජනය කිරීමට තෝරා ගන්නා ලද අතර, "ෂෝ මී යුවර් ලව්" ඇතුළත් කිරීමත් සමඟ අවසන් තරඟයේදී හත්වන ස්ථානයට පත්විය. 2017 දී, කැරොල්ට "යුක්රේනයේ මහජන කලාකරුවා" යන ගෞරවය පිරිනමන ලදී. ටීනා කැරොල් ග්‍රෑන්ඩ් ප්‍රීක්ස් 25 කට වඩා සහ විවිධ ජාත්‍යන්තර සංගීත තරඟ සහ උත්සවවලදී පළමු ත්‍යාග දිනා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://gloss.ua/concerts/6043|title=Tina Karol|date=|work=gloss.ua|accessdate=2023-05-03|language=ru}}</ref> ඇගේ හඬ පරාසය අෂ්ටක 4 කට වඩා වැඩිය (කුඩා අෂ්ටකයේ F සිට පස්වන අෂ්ටකයේ Fis දක්වා).<ref>{{Cite news|url=https://www.youtube.com/watch?v=wrvAa8QQzWs|title=Tina Karol about vocal, men and the reverse side of popularity|date=2021-05-06|work=youtube.com|accessdate=2023-05-04|language=ru}}</ref> කැරොල් ද වොයිස් ඔෆ් යුක්රේනයේ (2013, 2015–2021) උපදේශකවරිය වන අතර ද වොයිස් හි තරු පුහුණුකාරිනියකි. කිඩ්ස් (2012, 2015, 2016). ඇය 1+1 (රූපවාහිනී නාලිකාව) (2005–2007, 2017–2019) නාලිකාවේ “Hochu buty Zirkoyu” (“I Want to be a Star”) සහ “Tantsi z Zirkamy” යන රූපවාහිනී වැඩසටහන් මෙහෙයවූවාය. 2020 දී, ඇය යුරෝවිෂන් ගීත තරඟය සඳහා යුක්රේනයේ ජාතික තේරීම වන Vidbir හි විනිශ්චයකාරියක් වූවාය. 2013 දී, ගූගල් සහ Yandex ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලට අනුව, ටීනා කැරොල් “යුක්රේනයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය කාන්තාව” බවට පත්විය. ඇය YUNA සංගීත සම්මානයේ (2014, 2015, 2018) තුන් වතාවක් "වසරේ ගායිකාව" යන ශූරතා හිමිකාරිය වන අතර M1 සංගීත සම්මාන උළෙලේ (2015, 2017, 2018) තුන් වතාවක් "වසරේ ගායිකාව" යන ශූරතා හිමිකාරියයි. "යුක්රේනයේ වඩාත්ම ලස්සන කාන්තාව" ("VIVA!" සඟරාවේ "වඩාත්ම ලස්සන මිනිසුන්" සම්මානය; 2008, 2009, 2017) යන ශූරතා හිමිකාරිය ටීනා කැරොල් ද තුන් වතාවක් වේ. 2021 දී "ෆෝකස්" සඟරාවට අනුව ටීනා කැරොල් යුක්රේන ජාතික ශ්‍රේණිගත කිරීම "යුක්රේනයේ වඩාත්ම බලගතු කාන්තාවන් 100 දෙනා" ලෙස ඇතුළත් විය.<ref>{{Cite news|url=https://apostrophe.ua/ua/pages/zhurnal-fokus-nazval-sotnyu-samyh-vliyatelnyh-zhenschin-ukrainy|title=Focus magazine named the hundred most influential women of Ukraine|date=2021-06-25|work=apostrophe.ua|accessdate=2023-05-03|language=uk}}</ref> 2014 ජුනි 1 වන දින, ළමා දිනයේදී, ටීනා කැරොල් ටීනා කැරොල් පුණ්‍යාධාර පදනම ආරම්භ කළාය. එය ගායිකාවගේ පුණ්‍ය මුලපිරීමක් වන අතර, එය යුක්රේනයේ සියලුම නගරවල නගර සහ ප්‍රාදේශීය රෝහල්වල ළමා ඔන්කොලොජි දෙපාර්තමේන්තු වලට උපකාර කිරීම අරමුණු කරයි.<ref>{{Cite news|url=https://tsn.ua/ukrayina/fond-tini-karol-zakupiv-liki-dlya-onkolikaren-ukrayini-2029756.html|title=The Tina Karol Foundation bought medicines for oncology hospitals in Ukraine|date=2022-04-05|work=tsn.ua|accessdate=2023-05-03|language=uk}}</ref> මහජන චරිතයක් සහ දානපතියෙකු ලෙස ටීනා කැරොල් විවිධ සමාජ වැඩසටහන් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ ජනගහන අරමුදල සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කරයි. ඇය ග්‍රහලෝකයේ උණුසුම් ස්ථානවල සාම සාධක මෙහෙයුම් දෙකක් - ඉරාකය සහ කොසෝවෝ (2005) හි සිදු කළාය. ටීනා කැරොල් ඇගේ සමාජ වැඩසටහනේ කොටසක් ලෙස මහා පාසල් සංචාරය සමඟ යුක්රේනය පුරා පාහේ සංචාරය කළාය. ඇය 2007 අප්‍රේල් මාසයේදී ඉස්තාන්බුල්හි පැවති UNFPA සංසදයේදී ඉදිරිපත් කළ “Znaty ta chuty!” (“Know and Hear!”) සමාජ ව්‍යාපෘතිය සංවර්ධනය කළාය.<ref>{{Cite news|url=https://file.liga.net/persons/tina-karol|title=Karol Tina|date=|work=liga.net|accessdate=2023-05-03|language=uk}}</ref> 2017 සරත් සෘතුවේ දී, රටේ ප්‍රධාන ප්‍රසංග ස්ථානය වන "යුක්රේනයේ" මාලිගයේ අඛණ්ඩව ප්‍රසංග හතක් පැවැත්වූ පළමු යුක්‍රේන කලාකරුවා බවට කැරොල් පත්විය. හත්වන සංදර්ශනය පුණ්‍ය කටයුත්තක් විය. ටීනා කැරොල් පදනමේ උපකාර ලබන දරුවන් සහ වෛද්‍යවරුන්ට එයට ආරාධනා කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://kp.ua/culture/587920-tyna-karol-ydet-na-rekord-vmesto-5-ty-dast-7-kontsertov-vo-dvortse-ukrayna|title=Tina Karol goes to the record: instead of 5, she will give 7 concerts at the Palace "Ukraine"|date=2017-09-28|work=kp.ua|accessdate=2023-05-09|language=uk}}</ref> 2018 ගිම්හානයේදී, ටීනා කැරොල් යුක්‍රේන පොප් සංගීත ඉතිහාසයේ නිරපේක්ෂ වාර්තාවක් පිහිටුවීය - ඇය ඇගේ ජාතික සංචාරය වන “ඉන්ටනේෂන්ස්” අතරතුර ප්‍රසංග 77 ක් ලබා දුන්නාය.<ref>{{Cite news|url=https://www.rbc.ua/ukr/lite/zvyozdy/den-rozhdeniya-tiny-karol-samye-rkie-naryady-1548386931.html|title=Tina Karol's birthday: the brightest outfits and loud achievements of the birthday girl for the year|date=2019-01-25|work=rbc.ua|accessdate=2023-05-03|language=uk}}</ref> ඇගේ වෘත්තීය ජීවිතය පුරාම, ටීනා ස්ටුඩියෝ ඇල්බම නවයක්, කුඩා ඇල්බම තුනක්, සජීවී ඇල්බම හයක්, ශබ්ද පට හතළිහක්, කේවල ගීත හතළිහක්, එක් ශ්‍රව්‍ය ග්‍රන්ථයක් සහ ජනප්‍රිය එකතු කිරීම් තුනක් පටිගත කර ඇත. 2023 මැයි මාසයේ යුක්‍රේන ගායිකා ටීනා කැරොල්ගේ වීඩියෝකරණයට සංගීත වීඩියෝ හතළිස් අටක්, වාර්තා චිත්‍රපට නවයක්, මනෝභාවය පිළිබඳ වීඩියෝ හතරක් සහ එක් ගීත වීඩියෝවක් ඇතුළත් වේ. == චරිතාපදානය == ටීනා කැරොල් 1985 ජනවාරි 25 වන දින රුසියානු ඈත පෙරදිග මගදන් ප්‍රදේශයේ ඔරොටුකන් හි යුක්රේනියානු මවකට සහ යුක්රේනියානු යුදෙව් පියෙකුට දාව උපත ලැබුවාය.<ref name="NovynarDOB">{{in lang|uk}} [http://novynar.com.ua/files/people/karol/310703 Тіна Кароль. Біографія], [[Novynar]]</ref><ref name="TKparents">[http://www.jta.org/2006/03/23/archive/across-the-former-soviet-union-ukrainian-singer-with-jewish-roots-and-new-name-takes-country-by-stor Across the Former Soviet Union Ukrainian Singer with Jewish Roots and New Name Takes Country by Stor], [[Jewish Telegraphic Agency]] (23 March 2006)</ref> කැරොල් වයස අවුරුදු හයේදී යුක්රේනයේ ඉවානෝ-ෆ්‍රැන්කිව්ස්ක් වෙත සංක්‍රමණය විය. ඇගේ පියා වන හ්‍රිහෝරි ලිබර්මන් යුක්රේනයේ වෂ්කිව්ට්සි හි අයෙකි. ඇගේ යුදෙව් වාසගම නිසා පාසලේදී ඇයට බොහෝ විට වෙනස්කම් කිරීමක් දැනුණු බව කැරොල් 2006 දී පාපොච්චාරණය කළාය.<ref name="TKparents" /> ඇය යුක්රේන සහ රුසියානු යන භාෂා දෙකම චතුර ලෙස කථා කරයි. යෞවනයෙකු ලෙස කැරොල් (ඇගේ සැබෑ නම ටෙටියානා ලිබර්මන් යටතේ) යුදෙව් ඒජන්සියේ කියෙව් ශාඛාවේ නර්තන කණ්ඩායම සමඟ වසර හතරක් රඟ දැක්වූ අතර, ඇගේ ප්‍රසංගයට හෙබ්‍රෙව් සහ යීඩිෂ් භාෂාවෙන් ගීත ඇතුළත් විය.<ref name="TKparents" /> 2000 දී, ඇය මෙම කණ්ඩායම සමඟ එක්සත් ජනපදයට ගිය අතර, එහිදී කණ්ඩායමේ පෙනුම යුක්රේනයේ ඊශ්‍රායල වැඩසටහන් සඳහා මුදල් රැස් කළේය.<ref name="TKparents" /> ඇගේ සිව්වන වසරේදී, ඇයට යුක්රේනයේ පාර්ලිමේන්තුව විසින් ශිෂ්‍යත්වයක් පිරිනමන ලදී. කැරොල් බොහෝ තරුණ, කලාපීය, ජාත්‍යන්තර සහ යුදෙව් ගායන තරඟ මෙන්ම සංගීත සහ නාට්‍ය සංදර්ශන සඳහා සහභාගී වී ඇත. කැරොල් යුක්රේන සන්නද්ධ හමුදාවන්ගේ ගීත හා නර්තන කණ්ඩායමේ ඒකල වාදකයෙකු මෙන්ම රූපවාහිනී පෞරුෂයක් බවට පත්විය. 2005 දී, නිව් වේව් නිෂ්පාදකයින් ඇයට යෝජනා කළ පසු ඇය අඩු යුදෙව් වේදිකා නාමයක් ලබා ගත්තාය.<ref name="TKparents" /> 2006 දී, ඇය මේ පිළිබඳව අදහස් දක්වමින් "එය නිෂ්පාදකයින් සමඟ මගේ ගිවිසුමේ කොටසක් විය, නමුත්, අවංකව කිවහොත්, මම මගේ නම වෙනස් කිරීම ගැන සතුටු වෙමි. එය මගේ ජීවිතයට බාධාවක් වූ බව මට හැඟුණි."<ref name="TKparents" />[[File:Tina karol.jpg|thumb|180px|2006 යුරෝවිෂන් ගීත තරඟයේදී කැරොල් රඟ දැක්වීය]] 2006 දී, කැරොල් "අයි ඇම් යුවර් ක්වීන්" ගීතය සමඟ 2006 යුරෝවිෂන් ගීත තරඟය සඳහා වාත්තු කිරීමේදී ජයග්‍රහණය කළ අතර එම නිසා "ෂෝ මී යුවර් ලව්" යන ගීතයේ සංශෝධිත අනුවාදයක් සමඟ 7 වන ස්ථානයට පත් කරමින් යුක්රේනය නියෝජනය කරමින් ලකුණු 145 ක් ලබා ගත්තාය.<ref name="NovynarDOB" /> 2006 දී, ටීනා කැරොල් ඇගේ මංගල ඇල්බමය වන ෂෝ මී යුවර් ලව් සහ රුසියානු සහ යුක්රේන භාෂාවෙන් පළමු ඇල්බමයේ ගීත කිහිපයක් සමඟ නොචෙන්කා නමින් තවත් ඇල්බමයක් නිකුත් කළාය. එසේම 2006 දී, ඇය කියෙව්හි ජාතික ගුවන් සේවා විශ්ව විද්‍යාලයේ ලිපි හුවමාරුව මගින් අධ්‍යාපනය ලැබීමට පටන් ගත්තාය.<ref name="NovynarDOB" /><ref>{{Cite web |title=Welcome to Ukraine<!-- Bot generated title --> |url=http://www.wumag.kiev.ua/index2.php?param=pgs20064/30 |website=www.wiemag.kiev.ua |language= |accessdate=May 10, 2022}}</ref> 2006 දී, ඇය යුක්රේනයේ HIV/AIDS වලට එරෙහිව එක්සත් ජාතීන්ගේ එක්සත් ජාතීන්ගේ ළමා සංගමය, එක්සත් ඒඩ්ස් ව්‍යාපාරයට ද සහභාගී වූවාය.<ref>[https://web.archive.org/web/20110824101917/http://photo.undp.org.ua/?p=album&album=32 Ukraine Joins Global Campaign to Galvanize Action for Children], [[United Nations|UN in Ukraine]] (1 June 2006)</ref> 2007 දී, ඇය ඇගේ නව ඇල්බමය වන පොලියස් ප්‍රිත්‍යාසෙනියා නිකුත් කළ අතර, ටීනා අත්විඳ ඇති ආකාරයට ප්‍රදර්ශන ව්‍යාපාරය නිරූපණය කරමින්, දළඹුවෙකු පිළිබඳ කතාවක් වන "පෝටින්කා" නම් සුරංගනා කතාවක් ලිවීය. පිලිප් කිර්කෝරොව්, ඇල පුගචේවා සහ වර්කා සර්ඩුච්කා යන සියල්ලන්ටම කතාවේ "කොටස්" ඇත. 2009 ජනවාරි 16 වන දින, යුක්රේනයේ ජනාධිපති වික්ටර් යුෂ්චෙන්කෝ කැරොල්ට යුක්රේනයේ ගෞරවනීය කලාකරුවා යන පදවිය ප්‍රදානය කළාය.<ref>{{in lang|uk}} [https://web.archive.org/web/20090211022506/http://ua.proua.com/news/2009/01/23/131223.html Ющенко зробив Тіну Кароль та Козловського заслуженими артистами], proUA. com (23 January 2009)</ref> 2009 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, යුක්රේන සඟරාවක් වන ෆෝකස් සඳහා විශේෂඥයින් විසින් සම්පාදනය කරන ලද යුක්රේනයේ වඩාත්ම සාර්ථක කාන්තාවන් 100 දෙනා අතර ඇය 92 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="NovynarDOB" /><ref>{{in lang|ru}} [http://focus.ua/charts/73740 Рейтинг Фокуса: 100 самых влиятельных женщин и 100 деталей о них], Focus</ref> 2009 පෙබරවාරි මාසයේදී, ඇය යුක්රේනයේ වඩාත්ම ලස්සන ගායිකාව වන 2008 සම්මානය ලබා ගත්තාය. 2009 පෙබරවාරි මාසයේදී, දිලිසෙන සංස්කරණයේ පාඨකයින්ට අනුව, දෙවන වරටත්, ඇය යුක්රේනයේ වඩාත්ම ලස්සන කාන්තාව යන මාතෘකාව ලබා ගත්තාය. "නේ බෝයිස්යා, මල්චික්" යන නව ගීතයේ මංගල දර්ශනය ද එහි පැවැත්විණි. 2009 මාර්තු මාසයේදී, ගීත දෙකක් - පොලියස් ප්‍රිටියාසෙනියා ඇල්බමයේ "යූ නෙබා පොප්‍රොසිම්" සහ "ලියුබෝල්" යන නව සංයුතිය - රූපවාහිනී කතා මාලා දෙකක් සඳහා ශබ්ද පට බවට පත්විය. 2011 වසන්තයේ දී, සර්ජි ලාසරෙව් සහ අලිබි යුගලය සමඟ එක්ව, ඇය සංගීත රූපවාහිනී වැඩසටහනක් වන මයිඩන්ස් හි සත්කාරකත්වය ලබා ගත්තාය. 2012 සරත් සෘතුවේ දී, ඇය යුක්රේන රියැලිටි කුසලතා වැඩසටහනක් වන The Voice Kids හි<ref>{{Cite web |script-title=uk:Голос країни |url=https://1plus1.ua/golos-krainy |access-date=2017-04-26 |website=Офіційний сайт каналу 1+1 - 1plus1.ua |language=uk}}</ref> තරඟකාරි පුහුණුකරුවෙකු ලෙස සේවය කළ අතර, 2013 වසන්තයේ දී, ඇය The Voice of Ukraine හි 3 වන වාරයට පුහුණුකරුවෙකු ලෙස ගියාය. 2013 නොවැම්බර් 24 වන දින, ටීනා කැරොල්ගේ රටපුරා සංචාරය යුක්රේනයේ දී ආරම්භ වූයේ 2014 පෙබරවාරි අග දී අවසන් වූ Sila lyubvi i Golosa ඒකල චාරිකාව සමඟිනි.<ref>{{Cite news|url=https://ru.tsn.ua/glamur/tina-karol-vnov-dast-solnyy-koncert-v-kieve-po-prosbam-zriteley-392408.html|date=20 October 2014|work=ТСН.ua|access-date=2017-04-26|language=ru|script-title=ru:Тина Кароль вновь даст сольный концерт в Киеве по просьбам зрителей}}</ref> 2014 පෙබරවාරි 6 වන දින, පස්වන ඇල්බමය Pomnyu නිකුත් කරන ලදී.<ref>{{Cite web |script-title=ru:Тина Кароль выпустила альбом-дневник |url=http://www.segodnya.ua/culture/showbiz/tina-karol-vypustila-albom-dnevnik-494114.html |access-date=2017-04-26 |website=www.segodnya.ua |language=ru}}</ref> පෙබරවාරි 14 වන දින, එම නමින්ම ඉදිරිපත් කරන ලද The Power of Love and the Voice චිත්‍රපටයේ මංගල දර්ශනය පැවැත්විණි.<ref>{{Cite news|url=http://kp.ua/photo/culture/404453-tyna-karol-v-samom-romantychnom-ukraynskom-shou|access-date=2017-04-26|language=ru-RU|script-title=ru:Тина Кароль в самом романтичном украинском шоу}}</ref> 2014 මාර්තු 26 වන දින, ඇය වසරේ හොඳම ගායිකාව සඳහා නාමයෝජනා ලබා ගනිමින් Yuna සංගීත සම්මානය දිනා ගත්තාය. 2014 ජුනි 1 වන දින, පිළිකා රෝගීන්ට උපකාර කිරීම සඳහා "The Pole of Attraction" පුණ්‍යාධාර පදනමක් විවෘත කළාය.<ref>{{Cite news|url=http://vesti-ukr.com/kultura/54881-tina-karol-otkryla-fond-v-pamjat-muzha|date=2014-06-03|access-date=2017-04-22|language=ru|script-title=ru:Тина Кароль открыла благотворительный фонд}}</ref> 2014 දී, "#MNOD" ගීතය නිකුත් කරන ලද අතර, එම වසරේම, මෙම ගීතය සඳහා සංගීත වීඩියෝවක් නිකුත් කරන ලදී. 2015 දී, "Ya vse yesche lyublyu" ගීතය සඳහා වීඩියෝවක් තිරවල දර්ශනය විය, එම වසරේම ඇය "Ya vse yesche lyublyu" රංගනය සමඟ ඇගේ කණ්ඩායම සමඟ යුක්රේනයේ නගරවල සංචාරයක නිරත වූවාය. 2015 ශීත ඍතුවේ දී, කැරොල් The Voice Kids හි දෙවන වාරයේ පුහුණුකරුවෙකු ලෙස නැවත පැමිණියාය, එම වාරයේ ජයග්‍රාහකයා ඇගේ කණ්ඩායමේ සිටියාය. ප්‍රසංගයේදී, ඇය තම කණ්ඩායමේ ළමයින්ගෙන් ආභාෂය ලබා ලියූ "Ukraina – tse ty" නිකුත් කළාය. වැඩසටහනේ තරඟකරුවන් සමඟ පසුව වීඩියෝවක් නිකුත් කරන ලදී. 2015 වසන්තයේ දී, ඇය The Voice of Ukraine හි පස්වන වාරයේ පුහුණුකරුවෙකු ලෙස නැවත පැමිණියාය. 2015 මාර්තු 25 වන දින, හොඳම රංගන ශිල්පිනිය සඳහා නාමයෝජනා සඳහා යූනා සංගීත සම්මානය දිනා ගත්තාය. 2015 අප්‍රේල් 28 වන දින, ඇගේ සැමියා වන යෙවෙන් ඔහිර්ගේ මරණ සංවත්සරයේදී, "ස්පාසිබෝ"<ref>{{Cite news|url=http://podrobnosti.ua/2031476-tina-karol-vylila-stradanija-po-muzhu-v-spasibo.html|title=Тина Кароль вылила страдания по мужу в "Спасибо"|last=Касьяненко|first=София|date=2015-04-28|work=podrobnosti|access-date=2017-04-21}}</ref> ගීතය නිකුත් කරන ලදී. 2015 නොවැම්බර් 26 වන දින, හොඳම ගායිකාව සඳහා වන කාණ්ඩයේ M1 සංගීත සම්මාන දිනා ගත්තාය. 2015 ශීත ඍතුවේ දී, ඇය The Voice of Ukraine හි 6 වන වාරයේ දී තරු පුහුණුකරුවෙකු බවට පත් වූවාය. 2016 සරත් සෘතුවේ දී ඇය The Voice Kids හි 3 වන වාරයේ දී තරු පුහුණුකරුවෙකු බවට පත් වූවාය. 2017 ජනවාරි 22 වන දින, යුක්රේනයේ ජනාධිපති පෙට්‍රෝ පොරොෂෙන්කෝ ටීනා කැරොල්ට යුක්රේනයේ මහජන කලාකරුවා යන පදවිය ප්‍රදානය කළේය.<ref>{{Cite web |date=2017-01-22 |script-title=ru:Порошенко присвоил Тине Кароль звание Народной артистки |url=http://ukranews.com/news/474005-poroshenko-prysvoyl-tyne-karol-zvanye-narodnoy-artystky |access-date=2017-04-20 |website=ukranews.com |language=ru}}</ref> 2017 ශීත ඍතුවේ දී ඇය The Voice of Ukraine හි 7 වන වාරයේ දී තරු පුහුණුකරු බවට පත් වූවාය. === 2018 === ටීනා කැරොල් යුක්රේන ජාත්‍යන්තර ගුවන් සේවයේ (UIA) මුහුණුවර බවට පත්විය.<ref>{{Cite web |last=admin |title=Tina Karol became the face of MAU – world.24-my.info |url=http://world.24-my.info/tina-karol-became-the-face-of-mau/ |access-date=2019-06-05 |language=en-US}}</ref> 2018 මාර්තු 8 වන දින The Intonations of Tina Karol සංගීතමය චිත්‍රපටයක් නිකුත් කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=Intonation Tina Karol – Trailer: The plot of the film about Tina Karol |url=https://tech2.org/ukraine/intonation-tina-karol-trailer-the-plot-of-the-film-about-tina-karol/ |access-date=2019-06-05 |website=tech2.org}}</ref> අප්‍රේල් 26 වන දින, ටීනා කැරොල් The Voice of Ukraine හි විකාශනය වන විශේෂ රංගනයක් ඉදිරිපත් කළාය. යුක්රේන පොප් ඩිවා එහි ප්ලැටිනම් තහඩුව වන Intonatsii වෙතින් ගීත ඉදිරිපත් කළාය.<ref>{{Cite web |title=The Voice of the World 8 – Tina Karol hovering in the air near her twin |url=https://vaaju.com/ukraineeng/the-voice-of-the-world-8-tina-karol-hovering-in-the-air-near-her-twin/ |accessdate=May 10, 2022}}</ref> ජූලි 5 වන දින ඇය බෙලාරුස් හි මින්ස්ක් හි නව ප්‍රසංග වැඩසටහනක් ඉදිරිපත් කළාය. ජූලි 27 වන දින Viber සමාගම Tina Karol හි පුද්ගලික ස්ටිකර් නිකුත් කළාය.<ref>{{Cite news|url=https://sostav.ua/publication/viber-vypustil-imennye-stikery-tiny-karol-79178.html|title=Viber has released Tina Karol personalized stickers|date=2018-07-27|work=sostav.ua|accessdate=2023-04-22|language=ru|archive-date=2023-04-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20230422092020/https://sostav.ua/publication/viber-vypustil-imennye-stikery-tiny-karol-79178.html|url-status=dead}}</ref> අගෝස්තු 26 වන දින 1+1 රූපවාහිනී නාලිකාව Tina Karol ගේ සංගීත ප්‍රසංගය Intonatsii හි රූපවාහිනී අනුවාදයේ මංගල දර්ශනය නිකුත් කළාය. අගෝස්තු 27 වන දින, Intonatsii (සජීවී) ඇල්බමයේ මංගල දර්ශනය.[[File:Tina Karol in 2017.jpg|thumb|2017 යුක්රේනයේ එක්සත් දිනය නිමිත්තෙන් රාජ්‍ය සම්මාන ප්‍රදානෝත්සවයේදී ටීනා කැරොල්.]] 2018 සරත් සෘතුවේ දී, ටීනා කැරොල් නැවතත් Elle Ukraine වෙතින් Shchyrі-2018 ව්‍යාපෘතියට සහභාගී විය. නොවැම්බර් 13 වන දින, ටීනා කැරොල්ගේ මහා යුරෝපීය සංචාරය ආරම්භ විය (ඊශ්‍රායලය, ඉතාලිය, චෙක් ජනරජය, මෝල්ඩෝවා). 2018 ශීත ඍතුවේ දී ඇය The Voice of Ukraine හි 9 වන වාරයේ තරු පුහුණුකරු බවට පත්විය. දෙසැම්බර් 7 වන දින, නව ගීතයක් වන "Sila vysoty" ("The Power of Heights") හි මංගල දර්ශනය පැවැත්විණි.<ref>{{Cite news|url=https://www.youtube.com/watch?v=SustBV058FQ|title=Tina Karol - The Power of Heights|date=2020-05-30|work=youtube.com|accessdate=2023-04-22|language=en}}</ref> දෙසැම්බර් 14 වන දින, The Crashes 2018 හොඳම කෙටි චිත්‍රපටය සඳහා නම් කරන ලද හොඳම කෙටි තරඟ ජාත්‍යන්තර චිත්‍රපට උළෙලේදී ජයග්‍රහණය කළේය. === 2019 === අප්‍රේල් 4 වන දින, ටීනා කැරොල් සහ බූම්බොක්ස් "Bezodnya" ("The Abyss") නිකුත් කළ අතර එය ඔවුන්ගේ පළමු ඒකාබද්ධ කෘතිය බවට පත්විය. හදිසි නිර්මාණාත්මක ටැන්ඩම් එකක් පිළිබඳ අදහස සංගීත කණ්ඩායමේ නායක ඇන්ඩ්‍රි ක්ලිව්නියුක් ට අයත් වේ.<ref>{{Cite news|url=https://elle.ua/ludi/novosty/neveroyatno-chuvstvenno-tina-karol-i-bumboks-prezentovali-klip-na-sovmestnuyu-pesnyu-bezodnya/|title=INCREDIBLY SENSUALLY: TINA KAROL AND "BOOMBOX" PRESENTED A VIDEO FOR THE JOINT SONG "BEZODNYA"|date=2019-04-04|work=elle.ua|accessdate=2023-04-22|language=ru}}</ref> අගෝස්තු 22 වන දින, ටීනා කැරොල් අලුත්ම තනි සහ වීඩියෝ ක්ලිප් එකක් සමඟ නැවත පැමිණ ඇත. ගීතය "Vabyty" (Attract) ලෙස නම් කර ඇත.<ref>{{Cite web |date=2019-08-26 |title=Tina Karol releases new song 'Vabyty' |url=http://www.esccovers.com/tina-karol-releases-new-song-vabyty/ |access-date=2022-10-31 |website=ESC Covers |language=en-US}}</ref> අගෝස්තු 24 වන දින, ටීනා කැරොල් යුක්රේනයේ නිදහස් දිනයේදී "ගෞරවනීය පෙරහැර" සඳහා සහභාගී විය. ගායිකාව යුක්රේන ජාතික චයිකොව්ස්කි සංගීත ඇකඩමියේ වහලය මත යුක්රේනයේ ජාතික ගීයේ කොටසක් ගායනා කළාය. එම මාසයේම ඇය "ඩාන්සින් විත් ද ස්ටාර්ස්" ටැන්සි ඉසෙඩ් සර්කාමි හි සත්කාරකත්වය දැරුවාය. ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, මෝල්ඩෝවන් ගායක ඩෑන් බාලන් සමඟ එක්ව, ඇය "ඩොමෝයි" (නිවස) ගීතය ඩාන්සින් විත් ද ස්ටාර්ස් හිදී ඉදිරිපත් කළාය. නොවැම්බර් මාසයේදී, ටීනා කැරොල් යුක්රේන ආභරණ සන්නාමයක් වන උක්සොලෝටෝ හි මුහුණ සහ තානාපතිනිය බවට පත්විය.<ref>{{Cite web |date=2019-11-09 |title=Luxurious Tina Karol became the face of famous brand |url=https://galpost.com/luxurious-tina-karol-became-the-face-of-famous-brand/24507/ |access-date=2022-10-31 |website=The Gal Post |language=en-US}}</ref> එම මාසයේම ඇය "ඉඩි නා ෂිස්න්" ("ජීවිතයට යන්න") ගීතය සඳහා නව වීඩියෝවක් ඉදිරිපත් කළාය.<ref>{{Cite web |last=Vogue.ua |date=22 November 2019 |title=Премьера: новый клип Тины Кароль "Иди на жизнь" |url=https://vogue.ua/article/culture/muzyka/premera-novyy-klip-tiny-karol-idi-na-zhizn.html |access-date=2022-10-31 |website=Vogue UA}}</ref> නොවැම්බර් 30 වන දින ටීනා කැරොල් සහ ඩෑන් බාලන් M1 සංගීත සම්මාන උළෙලේදී "ඩොමෝයි" ගීතය ගායනා කළාය.<ref>{{Cite web |date=2 December 2019 |title=Тина Кароль и Dan Balan на M1 Music Awards обнимались и легли рядом на сцене. Видео |url=https://gordonua.com/bulvar/news/tina-karol-i-dan-balan-na-m1-music-awards-obnimalis-i-legli-ryadom-na-scene-video-1470089.html |access-date=2022-10-31 |website=gordonua.com}}</ref> දෙසැම්බර් 12 වන දින, ටීනා කැරොල් සහ ද හාර්ඩ්කිස් සංගීත කණ්ඩායමේ ඒකල වාදක ජූලියා සනිනා "විල්නා" (නොමිලේ) යුගල ගීතයක් සහ ඒ සඳහා සංගීත වීඩියෝවක් (ක්ලිප්) ඉදිරිපත් කළහ.<ref>{{Cite news|url=https://viva.ua/ru/news/11967-gimn-silnoy-zhenshtiny-tina-karol-i-yuliya-sanina-vypustili-duet|title=The hymn of a strong woman: Tina Karol and Yulia Sanina released a duet|date=2019-12-12|work=viva.ua|accessdate=2023-05-09|language=ru}}</ref> මෙම ගීතය "විඩ්නා" චිත්‍රපටයේ ශබ්ද පටය බවට පත්විය.<ref>{{Cite web |title="Я не боюсь, тепер я – Вільна". Тина Кароль и Юлия Санина (THE HARDKISS) записали совместный трек и выпустили клип к фильму "Віддана" |url=https://film.ua/ru/news/2244 |access-date=2022-10-31 |website=FILM.UA Group |language=uk}}</ref> 2019 දෙසැම්බර් මාසයේදී, ටීනා කැරොල් ෆෝකස් විසින් වඩාත්ම බලගතු යුක්රේනියානුවන් 100 දෙනාගේ ලැයිස්තුවට ඇතුළත් කරන ලද අතර, 85 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{cite web |date=2019-12-23 |title=100 самых влиятельных украинцев |url=https://focus.ua/rating/430859-100_samykh_vliiatelnykh_ukraintsev-reiting-2019 |publisher=[[Focus (Ukrainian magazine)]]}}</ref> === 2020–2021 === [[File:Tina Karol, Oleh Vynnyk, Potap and others. At a concert in honor of the Independence Day of Ukraine in 2020.jpg|thumb|ටීනා කැරොල්, ඔලේ වයිනික්, පොටැප් සහ තවත් අය. 2020 යුක්රේනයේ නිදහස් දිනයට ගෞරවයක් වශයෙන් පැවති ප්‍රසංගයකදී.]] 2020 ශීත ඍතුවේ දී, ඇය ද වොයිස් ඔෆ් යුක්රේනයේ පුහුණුකරුවෙකු ලෙස නැවත පැමිණියාය.<ref>{{Cite news|url=https://viva.ua/ru/news/14035-stali-izvestny-imena-trenerov-shou-golos-kraini-11|title=The names of the coaches of the show "Golos Krainy-11" become known|date=2020-12-14|work=viva.ua|accessdate=2023-05-09|language=ru}}</ref> පෙබරවාරි 8 වන දින, ටීනා කැරොල් යුරෝවිෂන් ගීත තරඟය සඳහා යුක්රේනයේ ජාතික තේරීම වන විඩ්බීර් හි විනිශ්චයකාරියක් බවට පත්විය.<blockquote>"යුරෝවිෂන් ගීත තරඟයේ ජාතික තේරීමේ ජූරි සභාවේ සාමාජිකයෙකු වීමට ලැබීම ගැන මම සතුටු වෙනවා, ඓතිහාසික සිදුවීමක විශාල කණ්ඩායමක කොටසක් වීමට ලැබීම ගැන. නිසැකවම අපි ගායන ජාතියක්, අපට ලෝක මට්ටමේ සංගීතයක් නිර්මාණය කළ හැකිය. නිර්මාණශීලී පුද්ගලයින් සඳහා ක්‍රීඩා ප්‍රමිතීන් සැකසීමට සහ රන් පදක්කමක් සඳහා ආශාවෙන් ඔවුන්ගේ පෞරුෂය මකා දැමීමට මම නිසැකවම විරුද්ධයි. දිගු නිර්මාණාත්මක ගමනක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, සංගීතය සැමවිටම ජය ගනී. අද අපි එක්ව ඉතිහාසය ලියන්නෙමු."<ref>{{Cite web |last=Jumawan |first=Tim |date=2019-12-30 |title=🇺🇦 Tina Karol confirmed as Vidbir 2020 judge |url=https://escxtra.com/2019/12/30/tina-karol-confirmed-as-vidbir-2020-judge/ |access-date=2022-10-31 |website=ESCXTRA.com |language=en-GB}}</ref></blockquote>අප්‍රේල් 26 වන දින ද වොයිස් ඔෆ් යුක්රේනයේ ටීනා කැරොල් සහ ඩෑන් බාලන් "පොම්නිෂ්" ගීතය ඉදිරිපත් කළහ ( මතක තබා ගන්න) . රෝමන් සසන්චින්ගේ පුහුණුකරුවෙකු ලෙස, ඇය ද වොයිස් ඔෆ් යුක්රේනයේ 10 වන වාරය දිනා ගත්තාය.<ref>{{Cite web |date=27 April 2020 |title=Победитель шоу "Голос. Діти 2" Сасанчин выиграл на проекте "Голос країни" |url=https://gordonua.com/bulvar/news/pobeditel-shou-golos-dti-2-sasanchin-pobedil-na-proekte-golos-krani-1497194.html |access-date=2022-10-31 |website=gordonua.com}}</ref> ජූලි 7 වන දින, යුක්රේනයේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා දිනය නිමිත්තෙන්, යුක්රේනයේ ජනාධිපති වොලොඩිමියර් සෙලෙන්ස්කි ටීනා කැරොල්ට ඕඩර් ඔෆ් ප්‍රින්සස් ඔෆ් ඔල්ගා III උපාධිය ප්‍රදානය කළාය.<ref>{{Cite news|url=https://www.president.gov.ua/news/prezident-ukrayini-z-nagodi-dnya-konstituciyi-vidznachiv-der-61925|title=On the occasion of Constitution Day, the President of Ukraine honored state and public figures, outstanding personalities of science, culture and sports|date=2020-06-27|work=president.gov.ua|accessdate=2023-05-09|language=uk}}</ref> අගෝස්තු 24 වන දින, ටීනා, මොනාටික්, ඉරීනා බිලික්, ඔලේ විනික්, පොටැප් සහ තවත් අය සමඟ සොෆියා චතුරශ්‍රයේ යුක්රේනයේ නිදහස් දිනය වෙනුවෙන් කැප වූ සංදර්ශනයට සහභාගී වූවාය.<ref>{{Cite web |date=11 July 2022 |title=Фантастическая Тина Кароль надела металлическое платье, весом 6 килограммов |url=https://lifestyle.segodnya.ua/lifestyle/style/fantasticheskaya-tina-karol-nadela-metallicheskoe-plate-vesom-6-kilogrammov-1472392.html |access-date=2022-10-31 |website=lifestyle.segodnya.ua |language=ru}}</ref> එම මාසයේම, යූරි ගොර්බුනොව් සමඟ එක්ව, ඇය නැවතත් ටැන්සි ඉසෙඩ් සර්කාමි (තරු සමඟ නැටුම්) වැඩසටහනේ සත්කාරකත්වය ලබා ගත්තාය.<ref>{{Cite web |title=Судді Танці з зірками 2019 - новий сезон на 1+1 |url=https://1plus1.ua/tanci-z-zirkami/suddi |access-date=2022-10-31 |website=Офіційний сайт каналу 1+1 - 1plus1.ua |language=uk}}</ref> සැප්තැම්බර් මාසයේදී, කැරොල් "නයිටි ස්වොයික්" (ඔබේම දේ සොයා ගන්න) ඇල්බමය සහ එම නමින්ම ත්‍රිත්ව-ක්ලිප් එක නිකුත් කළාය.<ref>{{Cite web |last=Vogue.ua |date=18 September 2020 |title=Тина Кароль выпустила альбом и клип-трилогию "Найти своих" |url=https://vogue.ua/article/culture/muzyka/tina-karol-vypustila-albom-i-klip-trilogiyu-nayti-svoih.html |access-date=2022-10-31 |website=Vogue UA}}</ref> එම මාසයේම, කියෙව්හි ගලිවර් සාප්පු මධ්‍යස්ථානය අසල "තරු චතුරශ්‍රය" හිදී ටීනා කැරොල්ට ඇගේ තරු තහඩුව පිරිනමන ලදී.<ref>{{Cite web |title=Тина Кароль - Площадь звезд {{!}} ТРЦ Гулливер |url=https://gullivercenter.com/ru/trc-stars/tina-karol |access-date=2022-10-31 |website=gullivercenter.com}}</ref> නොවැම්බර් මාසයේදී, වෝග් යුක්රේනය විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද සහ සාර්ථක යුක්රේන ව්‍යාපාරික කාන්තාවන් සඳහා කැප වූ "වෝග් හි යුක්රේනියානු කාන්තාවන්" පොතේ සුවිශේෂී සංස්කරණයේ කවරයේ ටීනා කැරොල් පෙනී සිටියාය.<ref>{{Cite web |last=Vogue.ua |date=9 November 2020 |title=Тина Кароль украсила обложку книги Ukrainian Women in VOGUE |url=https://vogue.ua/article/fashion/persona/tina-karol-ukrasila-oblozhku-knigi-ukrainian-women-in-vogue.html |access-date=2022-10-31 |website=Vogue UA}}</ref> දෙසැම්බර් මාසයේදී ඇය ඇගේ පළමු සපත්තු එකතුව නිකුත් කළාය. එය යුක්රේනියානු සන්නාමයක් වන "කචොරොව්ස්කා" සමඟ සහයෝගීතාවයකි, එයට අයිතම තුනක් ඇතුළත් විය - විවෘත ඇඟිලි සපත්තු, ක්ලෝග් සහ ක්ෂුද්‍ර බෑග්.<ref>{{Cite web |title=Tina x Kachorovska |url=https://kachorovska.com/ru/tinakarolxkachorovska |access-date=2022-10-31 |website=Kachorovska |language=ru}}</ref> 2021 පෙබරවාරි 12 වන දින, ඇය "ස්කැන්ඩල්" ගීතය සඳහා සංගීත වීඩියෝවක් නිකුත් කළේ සම්පූර්ණයෙන්ම නව ප්‍රසංගයක් හඳුන්වා දෙමිනි. පසුව, ශීත ඍතුවේ දී, ඇය 1+1 හි "The Voice of Ukraine" (Season 11)" ගායන රූපවාහිනී වැඩසටහනක තරු පුහුණුකරුවෙකු ලෙස කටයුතු කළාය. 2021 මාර්තු මාසයේදී, Potap සමඟ එක්ව ඇය Lipsync Battle වැඩසටහනේ සත්කාරකත්වය ලබා ගත්තාය.<ref>{{Cite web |last=tv.ua |date=2021-02-15 |title=Липсинк баттл: стали известны имена ведущих грандиозного шоу звездных пародий |url=https://tv.ua/news/2992608-lipsink-batl-stali-izvestny-imena-veduschikh-grandioznogo-shou-zvezdnykh-parodij |access-date=2022-10-31 |website=tv.ua |language=uk}}</ref> [[File:Volodymyr Zelensky and Tina Karol 2020.jpg|thumb|[[:File:Volodymyr Zelensky and Tina Karol 2020.jpg|වොලොඩිමියර් සෙලෙන්ස්කි සහ ටීනා කැරොල්]] ]]අප්‍රේල් 25 වන දින, "The Voice of Ukraine (Season 11)" අවසන් තරඟයේදී, ටීනා කැරොල් ප්‍රකාශ කළේ වැඩසටහනේ 12 වන වාරයේ උපදේශකයෙකු වීමට තමා සැලසුම් කර නොමැති බවයි.<ref>{{Cite web |date=2021-05-02 |title=Тина Кароль уходит из "Голосу країни": с кем звездная тренерша побеждала в шоу |url=https://tsn.ua/ru/glamur/tina-karol-uhodit-iz-golosu-krayini-s-kem-zvezdnaya-trenersha-pobezhdala-v-shou-1775521.html |access-date=2022-10-31 |website=ТСН.ua |language=ru}}</ref> අප්‍රේල් 2 වන දින, ඇය ඇගේ අටවන ඇල්බමය "Krasivo" නිකුත් කළ අතර, එයට නව ගීත 7 ක් ඇතුළත් විය. එම මාසයේම ඇය ඇගේ YouTube නාලිකාවේ සහ 1+1 හි සජීවී සැසිය "Krasivo" ඉදිරිපත් කළාය.<ref>{{Citation|title=Альбом "Красиво" (Тина Кароль)|date=2021-04-02|url=https://music.apple.com/ua/album/%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%B2%D0%BE/1558842663?l=ru|language=ru|access-date=2022-10-31|archive-date=2021-06-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20210611232006/https://music.apple.com/ua/album/%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%B2%D0%BE/1558842663?l=ru}}</ref> මැයි 12 වන දින, ජාතික සංගීත සම්මාන "YUNA" හිදී ඇයට "සංගීතයේ විශේෂ ජයග්‍රහණ" සම්මානයක් පිරිනමන ලද අතර නාමයෝජනා දෙකකින්ද දිනා ගන්නා ලදී: "හොඳම චිත්‍රපට ශබ්ද පටය" (ජූලියා සනිනා සමඟ) සහ "හොඳම යුගල/සහයෝගීතාවය".<ref>{{Cite web |title=Оголошено імена переможців YUNA 2021 |url=https://yuna.ua/post/yuna2021-winners/ |access-date=2022-10-31 |website=yuna.ua |language=en}}</ref> ජුනි 16 වන දින, ටීනා කැරොල් "ක්‍රැසිවෝ" ඇල්බමය සඳහා ඇගේ ප්‍රවර්ධන සංචාරයේ කොටසක් ලෙස අල්මාටි (කසකස්තානය) වෙත පැමිණියාය. එහිදී ගායිකාව සම්මුඛ සාකච්ඡා කිහිපයක් ලබා දුන් අතර විවිධ ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන නැරඹීමට ගියාය.<ref>{{Cite web |title=Тина Кароль. Интервью {{!}} Kazakhstan Today |url=https://www.kt.kz/rus/interview/tina_karol_intervyu_1377917487.html |access-date=2022-10-31 |website=www.kt.kz |language=ru}}</ref> ජුනි 29 වන දින, ෆෝකස් සඟරාවට අනුව, ටීනා කැරොල් "යුක්රේනයේ වඩාත්ම බලගතු කාන්තාවන් 100 දෙනා" ලැයිස්තුවට ඇතුළත් විය.<ref>{{Cite web |date=2021-06-29 |title=100 самых влиятельных женщин Украины по версии журнала "Фокус" 2021 |url=https://focus.ua/ratings/486307-100-samyh-vliyatelnyh-zhenshchin-ukrainy-po-versii-zhurnala-fokus-2021 |access-date=2022-10-31 |website=ФОКУС |language=ru}}</ref> ජූලි 1 වන දින, ටීනාගේ නව ඇල්බමය වන "ක්‍රැසිවෝ" හි ප්‍රධාන ගීතය වන "ක්‍රැසිවෝ" ගීතයේ සංගීත වීඩියෝ මංගල දර්ශනය පැවැත්විණි.<ref>{{Citation|title=Тина Кароль/Tina Karol - Красиво (Премьера клипа 2021)|url=https://www.youtube.com/watch?v=6ljY-2dveL8|language=en|access-date=2022-10-31}}</ref> 2021 ජූලි 5 සහ 6 යන දිනවල, ටීනා කැරොල් 2021 ඇට්ලස් සති අන්තයේ සංගීත උළෙලේ ප්‍රධාන චරිතය විය. ඇය ඇගේ නව ඇල්බමය වන "ක්‍රැසිවෝ" සඳහා සහය දැක්වීම සඳහා සයිබර් සංදර්ශනයක් ඉදිරිපත් කළාය. ප්‍රේක්ෂකයින් සංඛ්‍යාව 250,000 ඉක්මවා ගියේය.<ref>{{Citation|title=Тина Кароль/ Tina Karol.Atlas Weekend 2021 (LIVE.2)|url=https://www.youtube.com/watch?v=j1-xQBMPjyM|language=en|access-date=2022-10-31}}</ref> ජූලි 30 වන දින, සජීවී ඇල්බමය "ටීනා කැරොල් - සයිබර් ෂෝ ඇට්ලස් සති අන්තය 2021" "Live" නිකුත් කරන ලදී. ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ සහ යුක්රේනයේ සංගීතඥයන් ඇල්බමයේ සංගීතය සහ සැකසුම් සඳහා කටයුතු කළහ.<ref>{{Cite web |title=Премьеры недели: alyona alyona спела с металлистами из Винницы, а Тина Кароль выпустила лайв-альбом |url=https://kp.ua/culture/701607-premery-nedely-alyona-alyona-spela-s-metallystamy-yz-vynnytsy-a-tyna-karol-vypustyla-laiv-albom |access-date=2022-10-31 |website=КП в Украине {{!}} КП в Україні {{!}} KP in Ukraine |language=ru}}</ref> අගෝස්තු 13 වන දින, ටීනා කැරොල් යුක්රේනියානු කණ්ඩායම වන KAZKA සමඟ "Zirochka" යුගල ගීතය නිකුත් කළේය. මෙය ඇගේ යුක්රේන භාෂා යුගල ඇල්බමයේ පළමු ගීතය වූ "Moloda Krov" හි නිකුත් කරන ලද අතර, එය නිකුත් කිරීම යුක්රේනයේ නිදහස් දිනයේ 30 වන සංවත්සරය වෙනුවෙන් කැප කර ඇත.<ref>{{Cite web |last=Vogue.ua |date=13 August 2021 |title=Тина Кароль спела дуэт с группой KAZKA |url=https://vogue.ua/article/culture/muzyka/tina-karol-spela-duet-s-gruppoy-kazka.html |access-date=2022-10-31 |website=Vogue UA}}</ref> අගෝස්තු 20 වන දින, ටීනා යුගල ගීත 7 ක් ඇතුළත් "Moloda Krov" ඇල්බමය නිකුත් කළේය.<ref>{{Cite web |last=Vogue.ua |date=20 August 2021 |title=Тина Кароль – о новом альбоме "Молода кров", посвященном Дню Независимости Украины |url=https://vogue.ua/article/culture/muzyka/eksklyuziv-tina-karol-o-svoem-novom-albome-duetov-moloda-krov.html |access-date=2022-10-31 |website=Vogue UA}}</ref> අගෝස්තු 22 වන දින, ටීනා කැරොල් නටාලියා මොගිලෙව්ස්කායා, ජමාලා, සර්ජි බබ්කින්, ඔල්ගා පොලියකෝවා සහ තවත් අය සමඟ එක්ව යුක්රේනයේ නිදහස් දිනය වෙනුවෙන් පිහිටුවන ලද "ජාතික පුරාවෘත්තය යුක්රේනය" ජනාධිපති ත්‍යාගය පිරිනැමීමේ උත්සවයේදී රඟ දැක්වීය. උත්සවය මැරින්ස්කි මාලිගයේදී පැවැත්විණි.<ref>{{Cite web |date=2021-08-22 |title=Зеленский вручил семь премий "Национальная легенда Украины" |url=https://vesti.ua/strana/zelenskij-v-mariinskom-dvortse-nagradil-sem-natsionalnyh-legend |access-date=2022-10-31 |website=ВЕСТИ |language=ru}}</ref> 2021 අගෝස්තු 24 වන දින, ටීනා කැරොල් ඇන්ඩ්‍රියා බොසෙලි සමඟ එක්ව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා චතුරශ්‍රයේ "Conte partirò" ගීතය ගායනා කළාය.<ref>{{Cite web |date=2021-08-25 |title=В лимонном платье с бантиками: очаровательная Тина Кароль спела с итальянским оперным певцом |url=https://tsn.ua/ru/lady/news/show-biznes/v-limonnom-plate-s-bantikami-ocharovatelnaya-tina-karol-spela-s-italyanskim-opernym-pevcom-1853206.html |access-date=2022-10-31 |website=ТСН.ua |language=ru}}</ref> එදිනම සවස, NSC ඔලිම්පික් ක්‍රීඩාංගනයේදී "Independence is in our DNA" යන මහා පරිමාණ සංගීත සංදර්ශනයක් පැවැත්විණි, එහිදී ටීනා ඇගේ ජනප්‍රිය ගීත එකතුවක් ඉදිරිපත් කළාය. NOC හි 30 වන සංවත්සරය වෙනුවෙන් කැප වූ උත්සවයේදී ටීනා කැරොල් "Ukraina ce ty" ගීතය ද ගායනා කළාය.<ref>{{Cite web |date=2021-09-12 |title=100 новых стадионов и заявка на Олимпиаду. Что пообещал Зеленский на 30-летие НОК |url=https://focus.ua/sport/492564-100-novyh-stadionov-i-zayavka-na-olimpiadu-chto-poobeshal-zelenskij-na-30-letie-nok |access-date=2022-10-31 |website=ФОКУС |language=ru}}</ref> ඔක්තෝබර් 28 වන දින, ටීනා කැරොල් ඇගේ YouTube නාලිකාවේ "Dvoinoy Rai" ගීතය සඳහා සංගීත වීඩියෝවක් නිකුත් කළාය. ඔක්තෝබර් 29 වන දින නිකුත් කරන ලද ගායිකාවගේ නව ඇල්බමයට මෙම ගීතය ඇතුළත් විය.<ref>{{Cite web |last=Vogue.ua |date=28 October 2021 |title=Премьера: Тина Кароль представила клип "Двойной рай" |url=https://vogue.ua/article/culture/muzyka/premera-tina-karol-predstavila-klip-dvoynoy-ray.html |access-date=2022-10-31 |website=Vogue UA}}</ref> 2021 නොවැම්බර් 9 වන දින, ටීනා කැරොල් ඇගේ නව කුඩා ඇල්බමය "Dvoinoy Rai" ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා කසකස්තානයට ගියාය. එහිදී ඇය මධ්‍යම රූපවාහිනී නාලිකා සහ ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන සඳහා සම්මුඛ සාකච්ඡා ගණනාවක් ලබා දුන්නාය.<ref>{{Cite news|url=https://viva.ua/ru/news/15452-tina-karol-v-kazahstane-progovorilas-ob-imeni-docheri|title=Tina Karol in Kazakhstan talked about the name of the daughter|date=2021-11-10|work=viva.ua|accessdate=2023-05-09|language=ru}}</ref> නොවැම්බර් 16 වන දින, ටීනා කැරොල් ජෝර්ජියාවේ "ඩාන්සින් විත් ද ස්ටාර්ස්" වැඩසටහනේ ඇගේ යුක්රේන භාෂා ජනප්‍රිය "නාමලු ටෝබි" ඉදිරිපත් කළාය.<ref>{{Cite web |title=Тина Кароль вернулась на "Танцы со звездами" |url=https://fakty.ua/ru/389587-tina-karol-vernulas-na-tancy-so-zvezdami |access-date=2022-10-31 |website=fakty.ua |language=ru}}</ref> 2021 නොවැම්බර් 23 වන දින, කමිලා ෂුසුපෝවා සමඟ එක්ව, ඇය කසකස්තානයේ "ඩබල් ඩෝයිස්" නමින් පළමු තිර ජීවිත ගායන තරඟයේ සත්කාරකත්වය ලබා ගත්තාය.<ref>{{Citation|title=Double Dauys 9 ВЫПУСК / 1 ПОЛУФИНАЛ|url=https://www.youtube.com/watch?v=ytBwM0ukuc8|language=en|access-date=2022-10-31}}</ref> 2021 දෙසැම්බර් 31 වන දින, ටීනා කැරොල් "යුක්රේන" නාලිකාවේ "අලුත් අවුරුදු වෙස් මුහුණ" රූපවාහිනී වැඩසටහනක හිම රැජිනගේ වෙස් මුහුණ යට සැඟවී සිටියාය. ඇය "චරෝඩෙයි" චිත්‍රපටයේ "ස්නේෂින්කා" ගීතය ගායනා කළාය. === 2022 === ජනවාරි 14 වන දින, ජෝර්ජියාවේ "ඩාන්සින් විත් ද ස්ටාර්ස්" වැඩසටහනේ අවසන් තරඟයේදී, ඇය ජෝර්ජියානු රංගන ශිල්පිනී අන්රි ජෝකාඩ්සේ සමඟ යුගලයක් ගායනා කළාය. ටීනාගේ ජනප්‍රිය "ක්‍රැසිවෝ" හි නව අනුවාදයක් සමඟ මෙම යුවළ පුදුමයට පත් විය.<ref>{{Cite web |date=11 July 2022 |title=Тина Кароль на Танцах со звездами в Грузии не смогла спеть на русском (видео) |url=https://stars.segodnya.ua/stars/ukrainian/tina-karol-na-tancah-so-zvezdami-v-gruzii-ne-smogla-spet-na-russkom-video-1596470.html |access-date=2022-10-31 |website=stars.segodnya.ua |language=ru}}</ref> 2022 ජනවාරි 17 වන දින, කැරොල් විසින් "ක්‍රැසිවෝ. බෙගු නා ස්වෙට්"<ref>{{Cite web |date=2022-01-17 |title=Тина Кароль выпустила фильм-концерт "Красиво. Бегу на свет" |url=https://elle.ua/ru/stil-zhizni/novosty/tina-karol-vipustila-film-koncert-krasivo-begu-na-svet/ |access-date=2022-10-31 |website=Elle — модный женский журнал}}</ref> ප්‍රසංග චිත්‍රපටය නිකුත් කරන ලදී. පෙබරවාරි මාසයේදී, ඇය මිහයිලෝ කෝමා සහ ජූලියා සනිනා සමඟ ටැලන්ට් ගේම්ස් විනෝදාස්වාද වැඩසටහනේ සත්කාරකත්වය ලබා ගත්තාය.<ref>{{Cite web |title=Тина Кароль и Юлия Санина стали участницами шоу "Игры талантов" |url=https://kp.ua/culture/a641656-tina-karol-i-julija-sanina-stali-uchastnitsami-shou-ihry-talanto |access-date=2022-10-31 |website=КП в Украине {{!}} КП в Україні {{!}} KP in Ukraine |language=ru}}</ref> පෙබරවාරි මාසයේදී, ඇය යුරෝවිෂන් සඳහා ජාතික විඩ්බීර් හි විනිශ්චයකාරියක් බවට පත් වූවාය.<ref>{{Cite web |last=suspilne |title=Стало відоме ім'я першого члена журі Нацвідбору на Євробачення-2022 |url=https://corp.suspilne.media/newsdetails/4725 |access-date=2022-10-31 |website=corp.suspilne.media |language=en}}</ref> පෙබරවාරි 16 වන දින, මිහයිලෝ පොප්ලව්ස්කි සමඟ එක්ව, ඇය "වසරේ යුක්රේන ගීතය" ජාතික සංගීත සම්මානයේ සත්කාරකත්වය ලබා ගත්තාය. ටීනා "යුක්රේන ගීතයේ පුරාවෘත්තය" නම් කිරීමේ සම්මානයක් ලබා ගත්තාය.<ref>{{Cite web |title=Состоялась музыкальная премия Украинская песня года 2021 |url=https://korrespondent.net/ukraine/4448518-sostoialas-muzykalnaia-premyia-ukraynskaia-pesnia-hoda-2021 |access-date=2022-10-31 |website=korrespondent.net |language=ru}}</ref> රුසියානු හමුදා යුක්රේනය ආක්‍රමණය කිරීමෙන් පසු, පෙබරවාරි 24 වන දින, කියෙව්හි තදාසන්න ප්‍රදේශවල ඇගේ නිවසට ගිගුරුම් දුන් පළමු පිපිරීම් වලින් පසුව, රට හැර ගොස් පෝලන්තයට යාමට ටීනා තීරණය කළාය. සමාන අදහස් ඇති පුද්ගලයින් සමඟ එක්ව, ඇය වෝර්සෝ හි මූලස්ථානය කරගත් තොරතුරු ප්‍රතිරෝධය සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර මධ්‍යස්ථානය නිර්මාණය කළාය. එය යුක්රේනයේ සිදුවන සිදුවීම් ආවරණය කිරීම සඳහා,<ref>{{Cite web |title="Это новый фашизм". Тина Кароль назвала себя "бездомной" и сообщила, почему уехала из Украины после начала войны с РФ |url=https://life.nv.ua/znamenitosti/tina-karol-zayavila-chto-stala-bezdomnoy-a-rossiya-ustroila-genocid-v-ukraine-video-50224094.html |access-date=2022-10-31 |website=life.nv.ua |language=ru}}</ref> රුසියාව, බෙලරුස්, ආර්මේනියාව සහ කසකස්තානය යන රටවලින් රුසියානු භාෂාව කතා කරන ප්‍රේක්ෂකයින් කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින්.<ref>{{Cite web |title=Звезды во время войны: Кароль на митингах в Польше, Джамала поет «1944» в Европе, а Вакарчук ездит по разбомбленным городам |url=https://kp.ua/culture/a645848-zvezdnyj-desant-vo-vremja-vojny-tina-karol-vyshla-na-mitinh-v-polshe-dzhamala-spela-v-hermanii-a-vakarchuk-v-tsentre-lvov |access-date=2022-10-31 |website=КП в Украине {{!}} КП в Україні {{!}} KP in Ukraine |language=ru}}</ref>[[File:Fumio Kishida and Tina Karol at the Japanese Kantei in 2022 (5).jpg|thumb|ෆුමියෝ කිෂිඩා සහ ටීනා කැරොල් ජපන් කන්තේයිහිදී]] මාර්තු 30 වන දින, යුක්රේනයට සහාය දැක්වීම සඳහා පුණ්‍ය ප්‍රසංගයක් වෝර්සෝ හි පැවැත්විණි, එහිදී ටීනා කැරොල් යුක්රේනයේ ගීය ගායනා කළේය. ටිකට්පත් සඳහා එකතු කරන ලද සියලුම මුදල් යුක්රේන දරුවන්ගේ අවශ්‍යතා සඳහා යුනිසෙෆ් වෙත පරිත්‍යාග කරන ලදී. පෝලන්තයේ යුක්රේන තානාපති කාර්යාලයේ සහාය ඇතිව වෝර්සෝ හි රෝමා රඟහලේදී මෙම උත්සවය පැවැත්විණි.<ref>{{Cite web |last=Vogue.ua |date=30 March 2022 |title=Тіна Кароль та львівський оркестр, у складі якого тільки жінки: благодійний концерт у Варшаві |url=https://vogue.ua/ua/article/culture/muzyka/dlya-ukrajini-u-varshavi-zigraye-lvivskiy-orkestr-u-skladi-yakogo-tilki-zhinki.html |access-date=2022-10-31 |website=Vogue UA}}</ref> අප්‍රේල් 12 වන දින, යුක්රේනයට සහාය දැක්වීම සඳහා පෝලන්තයේ ලෙජියා ක්‍රීඩාංගනයේදී "සාමය සඳහා තරගය" යන පුණ්‍ය තරඟය පැවැත්විණි. ඩයිනමෝ (කියෙව්) සහ ලෙජියා (වෝර්සෝ) ක්‍රීඩාංගනයේදී හමුවිය.<ref>{{Cite web |date=11 July 2022 |title=The Hardkiss, Go_A и Тина Кароль выступят в Варшаве: где, когда и почем билеты |url=https://sport.segodnya.ua/sport/chempionat_ukrainy/the-hardkiss-go-a-i-tina-karol-vystupyat-v-varshave-gde-kogda-i-pochem-bilety-1614431.html |access-date=2022-10-31 |website=sport.segodnya.ua |language=ru}}</ref> විවේක කාලයේදී, යුක්රේන ගායක ගායිකාවන් වන ටීනා කැරොල්, නාඩියා ඩොරෝෆීවා, කැටරිනා පැව්ලෙන්කෝ (Go_A) සහ ජූලියා සනිනා (ද හාර්ඩ්කිස්) පාපන්දු පිටියේදී ගායනා කළහ. කැරොල් "යුක්රේනා - ට්සේ ටයි" ගීතය ගායනා කළ අතර, ගායකයින් එක්ව "විල්නා" සහ "චර්වෝනා කලීනා" යන ගීත රචනා ඉදිරිපත් කළහ.<ref>{{Cite web |date=13 April 2022 |title=Санина, Кароль, Дорофеева и солистка Go_A спели на матче Легия – Динамо: мощное видео |url=https://showbiz.24tv.ua/ru/sanina-karol-dorofeeva-solistka-go-speli-matche-legija-dinamo_n1948451 |access-date=2022-10-31 |website=24 Канал |language=ru}}</ref> අප්‍රේල් 22 වන දින, ටීනා කැරොල් "මෙය යුක්රේනය: නිදහස ආරක්ෂා කිරීම" ප්‍රදර්ශනය විවෘත කිරීමේදී රඟ දැක්වීය, එය ගායකයා යුක්රේනයේ ජාතික ගීය ගායනා කළ වැනීස් බයිනාලේ නිල වැඩසටහනේ කොටසකි.<ref>{{Cite web |date=2022-04-22 |title=Тина Кароль спела гимн Украины а капелла в Венеции – видео |url=https://tsn.ua/ru/ato/tina-karol-spela-gimn-ukrainy-v-venecii-video-2043580.html |access-date=2022-10-31 |website=ТСН.ua |language=ru}}</ref> මැයි 8 වන දින, බර්ලිනයේදී, ටීනා කැරොල් සහ ජර්මනියේ යුක්රේන තානාපති ඇන්ඩ්‍රි මෙල්නික්, අනුස්මරණ සහ සංහිඳියාවේ දිනය මෙන්ම, යුරෝපය ජාතික සමාජවාදයෙන් මුදා ගැනීමේ 77 වන සංවත්සරය වෙනුවෙන් ටියර්ගාර්ටන් හි ස්මාරකයේ පැවති අනුස්මරණ පුෂ්පෝපහාර උත්සවයකට සහභාගී වූහ. ගායිකාව යුක්රේන ප්‍රජාව සමඟ එක්ව යුක්රේන ජාතික ගීය ගායනා කළාය.<ref>{{Cite web |date=2022-05-08 |title="Мы не думали, что в 21 веке появится новый нацизм – это рашизм": Тина Кароль об ужасной войне |url=https://tsn.ua/ru/ato/my-ne-dumali-chto-v-21-veke-poyavitsya-novyy-nacizm-eto-rashizm-tina-karol-ob-uzhasnoy-voyne-2056912.html |access-date=2022-10-31 |website=ТСН.ua |language=ru}}</ref> මැයි 10 වන දින, මහජන තානාපතිවරයෙකුගේ මෙහෙවරක් මත, ජපන් ව්‍යාපාරිකයෙකු සහ දානපතියෙකු වන හිරෝෂි මිකිටානිගේ ආරාධනයෙන්, ටීනා කැරොල් ටෝකියෝ (ජපානය) වෙත පැමිණියාය.<ref>{{Cite web |title=Тина Кароль прибыла в Японию и встретилась с миллиардером, который пожертвовал Украине 8,7 млн. долларов |url=https://kp.ua/culture/a649349-tina-karol-pribyla-v-japoniju-i-vstretilas-s-milliarderom-kotoryj-pozhertvoval-ukraine-8-7-mln-dollaro |access-date=2022-10-31 |website=КП в Украине {{!}} КП в Україні {{!}} KP in Ukraine |language=ru}}</ref> 2022 රකුටෙන් බාලිකා සම්මාන උළෙලේ කොටසක් ලෙස මැයි 14 වන දින පැවති යුක්රේනයට සහාය දැක්වීමේ ප්‍රසංගයක විශේෂ ආරාධිතයෙකු ලෙස කැරොල් රඟ දැක්වීය.<ref>{{Cite web |date=15 May 2022 |title="Мы обязательно победим". Тина Кароль выступила в Японии в поддержку Украины в желто-голубом платье от украинского дизайнера. Видео |url=https://gordonua.com/bulvar/news/my-obyazatelno-pobedim-tina-karol-vystupila-v-yaponii-v-podderzhku-ukrainy-v-zhelto-golubom-plate-ot-ukrainskogo-dizaynera-video-1608942.html |access-date=2022-10-31 |website=gordonua.com}}</ref> මැයි 15 වන දින, ගායිකාව හිරෝෂිමා වෙත ගිය අතර, එහිදී ඇය නගරයේ නගරාධිපති කසුමි මට්සුයි මෙන්ම රටේ නිලධාරීන් සහ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයින් හමුවිය.<ref>{{Cite web |last=INC |first=SANKEI DIGITAL |date=2022-05-15 |title=ウクライナの国民的歌手、チーナ・カーロリが広島訪問 祖国の平和を祈願 |url=https://www.sanspo.com/article/20220515-Q6ZMRLTVRJLSDGQDBVQZ4SV5CU/ |access-date=2022-10-31 |website=サンスポ |language=ja}}</ref> මැයි 19 වන දින, 75 වන කෑන්ස් චිත්‍රපට උළෙලේ රාමුව තුළ, යුක්රේන චිත්‍රපට කර්මාන්තයට සහාය දැක්වීම සඳහා ගෝල්ඩන් ග්ලෝබ් විසින් පුණ්‍ය සන්ධ්‍යාවක් සංවිධානය කරන ලදී.<ref>{{Cite web |date=25 May 2022 |title=Trying to Draw the Lights with Tina Karol |url=https://www.goldenglobes.com/articles/trying-draw-lights-tina-karol |access-date=2022-10-31 |website=www.goldenglobes.com |language=en}}</ref> ටීනා කැරොල් පුණ්‍ය සන්ධ්‍යාවේ විශේෂ ආරාධිතයෙකු බවට පත් වූ අතර, ගායිකාව ඇගේ යුක්රේන භාෂා ගීතය වන "නාමලියු ටෝබි සෝරි" ගායනා කළාය. අගෝස්තු 24 වන දින, යුක්රේනයේ නිදහස් දිනය වෙනුවෙන්, ටීනා කැරොල් තරමක් අසාමාන්‍ය ආකෘතියකින් ජාතික ගීය ගායනා කිරීමෙන් යුක්රේනියානුවන් පුදුමයට පත් කළාය. VOGUE VOICES OF NATION ව්‍යාපෘතියේ කොටසක් ලෙස, කලාකරුවා 4D ප්‍රසංගයක් සංවිධානය කර හොලෝග්‍රෑම් ස්වරූපයෙන් පෙනී සිටියාය.<ref>{{Cite web |title=Кароль стала голограмою і заспівала гімн України у 4D. ВІДЕО |url=https://tabloid.pravda.com.ua/focus/6304a118a09d7/ |access-date=2022-10-31 |website=ТаблоID}}</ref> අගෝස්තු මාසයේදී ටීනා කැරොල් යුක්රේන සන්නාමයක් වන ලීවර් කෝචර් හි එකතුවේ හඬ බවට පත් වූ අතර, එය නිර්මාණකරු ලෙස්යා වර්ලින්හියෙරි සහ ලේඩි ගාගා ගායිකා නිකොලා ෆෝමිචෙට්ටිගේ නිර්මාණ අධ්‍යක්ෂක විසින් නිර්මාණය කරන ලදී. විශේෂයෙන් සංදර්ශනය සඳහා, රංගන ශිල්පිනිය යුක්රේන ජනවාර්ගිකත්වය සහ ජනප්‍රවාදවලින් පිරුණු ඉලෙක්ට්‍රොනික කුඩා ඇල්බමයක් LELEKA නිර්මාණය කළාය.<ref>{{Citation|title=LELEKA - Single by Tina Karol & Macro/micro|date=2022-08-31|url=https://music.apple.com/us/album/leleka-single/1640742800|language=en-US|access-date=2022-10-31|archive-date=2022-10-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20221031174227/https://music.apple.com/us/album/leleka-single/1640742800}}</ref> ටීනා කැරොල් ඇමරිකානු DJ මැක්‍රෝ/මයික්‍රෝ සමඟ සහයෝගයෙන් නව ගීත සඳහා වැඩ කළාය.<ref>{{Cite web |date=2022-09-01 |title=Тіна Кароль презентувала альбом LELEKA під час модного показу українського бренду в Японії |url=https://elle.ua/ludi/novosty/tina-karol-prezentuvala-albom-leleka-pid-chas-modnogo-pokazu-ukrainskogo-brendu-v-yaponii/ |access-date=2022-10-31 |website=Elle – модний жіночий журнал}}</ref> සැප්තැම්බර් 16 වන දින, කැරොල් නව යුක්රේන භාෂා ගීතයක් වන "VILNI.NESKORENI" ඉදිරිපත් කළාය.<ref>{{Cite web |title="Вільні. Нескорені". Тина Кароль опубликовала в сети новую песню за день до премьеры клипа. Аудио / Новости / Бульвар Шоубиз |url=https://gordonua.com/bulvar/news/vln-neskoren-tina-karol-opublikovala-v-seti-novuyu-pesnyu-za-den-do-premery-klipa-audio-1626496.html |access-date=2022-10-31 |website=gordonua.com}}</ref> සැප්තැම්බර් 23 වන දින, නිව්යෝර්ක්හි මෙට්‍රොපොලිටන් ඔපෙරා හි පැවති, ලෝක දේශපාලන සහ ව්‍යාපාරික නායකයින් රැසක් එක්රැස් කළ 77 වන එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩල සැසිවාරයේ රාමුව තුළ පැවති පුණ්‍ය සන්ධ්‍යාවකදී, ඔලේනා සෙලෙන්ස්කා පදනමේ ඉදිරිපත් කිරීම සිදු විය. උත්සවය අතරතුර, ටීනා කැරොල් සහ ජූලියා සනිනා "විල්නා" ඉදිරිපත් කළහ.<ref>{{Cite web |date=24 September 2022 |title=Тина Кароль и Юлия Санина спели на презентации благотворительной платформы первой леди Украины в Нью-Йорке |url=https://gordonua.com/bulvar/news/tina-karol-i-yuliya-sanina-speli-na-prezentacii-blagotvoritelnoy-platformy-pervoy-ledi-ukrainy-v-nyu-yorke-1627857.html |access-date=2022-10-31 |website=gordonua.com}}</ref> සැප්තැම්බර් 30 වන දින, ටීනා කැරොල් ඉංග්‍රීසි භාෂා ඇල්බමය "ස්කැන්ඩල්" ඉදිරිපත් කළහ.<ref>{{Citation|title=Scandal by Tina Karol|date=2022-09-30|url=https://music.apple.com/us/album/scandal/1646703619|language=en-US|access-date=2022-10-31|archive-date=2022-10-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20221031174225/https://music.apple.com/us/album/scandal/1646703619}}</ref> 2022 සැප්තැම්බර්-ඔක්තෝබර් මාසවලදී, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ සහ කැනඩාවේ නගරවල උතුරු ඇමරිකානු සංචාරයක් පැවැත්විණි. ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, ටීනා කැරොල් ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ ලොස් ඇන්ජලීස් හි පැවති ප්‍රසංගයකදී ඉංග්‍රීසි භාෂා ඇල්බමය "ස්කැන්ඩල්" ඉදිරිපත් කළාය.<ref>{{Cite web |date=5 October 2022 |title=Тіна Кароль виступила з балетом Грега Чапкіса в Лос-Анджелесі: ефектні фото та відео |url=https://showbiz.24tv.ua/tina-karol-vistupila-baletom-grega-chapkisa-foto-video-los-andzhelesa_n2171804 |access-date=2022-10-31 |website=24 Канал |language=uk}}</ref> 2022 දෙසැම්බර් 31 ටීනා කැරොල් ජර්මනියේ බර්ලිනයේ බ්‍රැන්ඩන්බර්ග් ගේට්ටුව පාමුල පැවති ප්‍රධාන අලුත් අවුරුදු ප්‍රසංගයට සහභාගී විය.<ref>{{Cite web |date=2023-01-05 |title=Тина Кароль вместе с легендарным Alphaville перепела хит Forever young на украинском в Берлине |url=https://tsn.ua/ru/glamur/tina-karol-vmeste-s-legendarnym-alphaville-perepela-hit-forever-young-na-ukrainskom-v-berline-2237791.html |access-date=2023-01-05 |website=ТСН.ua |language=ru}}</ref> කැරොල් ජනප්‍රිය ජර්මානු සංගීත කණ්ඩායමක් වන ඇල්ෆාවිල් සමඟ වේදිකාවට නැග්ගා. ඔවුන් එක්ව කණ්ඩායමේ ප්‍රසිද්ධ ජනප්‍රිය ගීතය වන "Forever Young" ඉදිරිපත් කළාය. මෙම ප්‍රසංගය එළිමහනේ පැවති අතර ජර්මානු රූපවාහිනියෙන් සජීවීව විකාශය විය.<ref>{{Cite web |date=2023-01-05 |title=В новогоднюю ночь в Берлине. Тина Кароль спела вместе с немецкой группой Alphaville их хит Forever young с куплетом на украинском языке |url=https://life.nv.ua/art/tina-karol-umilila-hitom-forever-young-vmeste-s-alphaville-na-ukrainskom-yazyke-v-berline-video-50295599.html |access-date=2023-01-05 |website=NV |language=ru}}</ref> == පරිත්‍යාගශීලිත්වය == "[[Tina Karol Charitable Foundation|The Pole of Attraction]]" යන පුණ්‍යාධාර පදනම 2014 ජුනි 1 වන දින ළමා දිනයේදී ආරම්භ කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=Tina Karol Foundation |url=https://fund.tinakarol.com/en/about-the-fund.php |access-date=2023-01-06 |website=fund.tinakarol.com |language=uk}}</ref> එය ගායකයාගේ පුණ්‍යායතනයක් වන අතර එය යුක්රේනයේ සියලුම නගරවල නගර සහ ප්‍රාදේශීය රෝහල්වල ළමා පිළිකා දෙපාර්තමේන්තු සඳහා උපකාර කිරීම අරමුණු කරයි.<ref>{{Cite news|url=https://tv.ua/news/910293-tina-karol-spasaet-zhizn-malenkim-detyam|title=Tina Karol saves the lives of young children|date=2015-01-29|work=tv.ua|accessdate=2023-04-22|language=ru}}</ref> "ආකර්ෂණ ධ්‍රැවය" පුණ්‍යාධාර පදනම අරමුදල් රැස් කිරීමේ සංවිධානයක් නොවන අතර එය ක්‍රියාත්මක වන්නේ ගායිකාව විසින්ම අරමුදල් රැස් කිරීමෙන් පමණි: ටීනා කැරොල් සංගීත ශාලා වල ඒක පුද්ගල ප්‍රසංගවලින් පදනමට අරමුදල් පරිත්‍යාග කරයි.<ref>{{Cite news|url=https://kp.ua/culture/587920-tyna-karol-ydet-na-rekord-vmesto-5-ty-dast-7-kontsertov-vo-dvortse-ukrayna|title=Tina Karol goes to the record: instead of 5, she will give 7 concerts at the Palace "Ukraine"|date=2017-09-28|work=kp.ua|accessdate=2023-04-22|language=ru}}</ref> අවශ්‍ය උපකරණ හෝ ඖෂධ මිලදී ගැනීම සහ සැපයීම සඳහා රෝහලේ පිළිකා දෙපාර්තමේන්තුවට සෘජුවම ආධාර සපයනු ලැබේ.<ref>{{Cite news|url=https://tsn.ua/ru/glamur/tina-karol-perechislila-nemaluyu-summu-onkologicheskim-otdeleniyam-treh-gorodov-ukrainy-869903.html|title=Tina Karol helped sick children for 200 thousand hryvnias|date=2017-06-01|work=tsn.ua|accessdate=2023-04-22|language=ru}}</ref> නගර ලැයිස්තුව නිරන්තරයෙන් පුළුල් වෙමින් පවතී. සහාය ලබන සහ දැනට පදනමේ මෙහෙවර බලාපොරොත්තුවෙන් සිටින සෑම නව නගරයක්ම ගායකයාගේ වෙබ් අඩවියේ පදනමේ පිටුවේ ලැයිස්තුගත කෙරේ.<ref>{{Cite news|url=https://tsn.ua/ru/glamur/v-den-zaschity-detey-karol-otkryla-blagotvoritelnyy-fond-dlya-onkobolnyh-369124.html|title=On Children's Day, Karol opened a charity fund for cancer patients|date=2014-06-02|work=tsn.ua|accessdate=2023-04-22|language=ru}}</ref> දැනටමත් ලබා දී ඇති ආධාර ලැයිස්තුව ද අනුපූරක කර යාවත්කාලීන කරනු ලැබේ.<ref>{{Cite news|url=https://kp.ua/culture/455390-tyna-karol-khochet-zabotytsia-o-bolnykh-detiakh|title=Tina Karol wants to take care of sick children|date=2014-06-01|work=kp.ua|accessdate=2023-04-22|language=ru}}</ref> ටීනා කැරොල් මෙසේ පවසයි:<blockquote>“එවැනි පදනමක් නිර්මාණය කිරීමට මගේ අදහසෙහි ඇත්තේ එකම සහ වැදගත්ම අභිප්‍රේරණයයි - එය සැලකිල්ලයි. මෙය අත්විඳීමෙන් පසු, 21 වන සියවසේ මෙම භයානක වසංගතයෙන් පෙළෙන තනිකම දෙමාපියන් සහ දරුවන් කෙතරම් දැනෙනවාද යන්න මට වැටහේ. මට ඔවුන්ගේ ජීවිතවලට සුළු ප්‍රීතියක්, උණුසුමක් සහ සැලකිල්ලක් ගෙන ඒමට අවශ්‍යයි. මගේ මුලපිරීමේ ප්‍රමුඛ ඉලක්කය වන්නේ යහපත් ක්‍රියා කිරීමට මිනිසුන් පෙළඹවීමයි."''<ref>{{Cite news |url= https://jetsetter.ua/v-den-zashhity-detej-tina-karol-otkryla-blagotvoritelnyj-fond/ | title = On Children's Day, Tina Karol opened a charitable foundation | date= 2014-06-02 |language=ru | work = jetsetter.ua |accessdate=2023-04-22}}</ref>''</blockquote> 2015 ජුනි 7 වන දින, "හොලොස් ක්‍රේනි - 5" ගීත ව්‍යාපෘතියේ අවසානයේ, ටීනා කැරොල් ජයග්‍රාහකයාට කියෙව්හි මහල් නිවාසයක් පිරිනැමුවාය - ඇගේ ශිෂ්‍ය ඇන්ටන් කොපිටින්, යුක්රේනයේ නැගෙනහිර යුද්ධය හේතුවෙන් ඩොනෙට්ස්ක් හැර යාමට සිදු විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.rbc.ua/ukr/digests/tina-karol-podarila-kvartiru-pobeditelyu-1433757449.html|title=Tina Karol presented an apartment to the winner of the "Golos Krainy" show|date=2015-06-08|work=rbc.ua|accessdate=2023-05-02|language=uk}}</ref> 2016 සහ 2018 දී, ඇය යුක්රේන ජාතික ඇඳුම සහ එහි ජනප්‍රියකරණය සඳහා කැප වූ "අවංකවම" පුණ්‍ය ඡායාරූප ව්‍යාපෘතිය සඳහා ඡායාරූප රූගත කිරීමකට සහභාගී වූවාය. දින දර්ශන අලෙවියෙන් ලැබෙන සියලුම ආදායම මයිකයිලෝ ස්ට්‍රූටින්ස්කි ජන කලා කෞතුකාගාරය, නොවොයිඩාර් ප්‍රාදේශීය ඉතිහාස කෞතුකාගාරය සහ ජාතික ජන සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය "අයිවන් හොන්චාර් කෞතුකාගාරය" ඇතුළු සංස්කෘතික ව්‍යාපෘති සඳහා පරිත්‍යාග කරන ලදී.<ref>{{Cite news|url=https://elle.ua/ludi/novosty/premra-tna-karol-dzhamala-ta-shche-13-zrok-znyalisya-u-kalendar-shchir-svyata/|title=Premiere: Tina Karol, Jamala and 13 stars in the calendar "Zchyri. Svyata"|date=2018-11-15|work=elle.ua|accessdate=2023-05-02|language=uk}}</ref> 2022 මාර්තු 20 වන දින, ටීනා කැරොල් යුක්රේනයට (Łódź, පෝලන්තය) සහය දැක්වීම සඳහා මහා පරිමාණ ව්‍යාපාරයකට සහභාගී වූ අතර එහිදී ඇය "Закрили твої очі" ("ඔබේ ඇස් වසා ගත්තා") සහ "Україна – це ти" ("යුක්රේනය ඔබයි") ගීත ගායනා කළාය. දෙවැන්නෙහි රංගනයට ඇමීලියා ඇනිසොවිච් සම්බන්ධ වූ අතර, ඇය "හර්ට් ඔෆ් අයිස්" කාටූනයේ ගීතය බෝම්බ නවාතැනක ගායනා කරන වීඩියෝවට ස්තූතිවන්ත වෙමින් ලොව පුරා ප්‍රසිද්ධියට පත්ව ඇත.<ref>{{Cite news|url=https://suspilne.media/219918-tina-karol-ta-jerry-heil-vzali-ucast-u-masstabnij-akcii-na-pidtrimku-ukraini/|title=Tina Karol and Jerry Heil took part in a large-scale campaign in support of Ukraine|date=2022-03-21|work=suspilne.media|accessdate=2023-05-02|language=uk}}</ref> 2022 අප්‍රේල් 5 වන දින, ටීනා කැරොල්ගේ පුණ්‍යාධාර පදනම වන "The Pole of Attraction", "යුක්රේනයේ ඊශ්‍රායල මිතුරන්ගේ" ඊශ්‍රායල පදනම සමඟ හවුල්කාරිත්වයෙන්, පිළිකා ඇති දරුවන්ට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා විශේෂිත වූ යුක්රේනයේ රෝහල් දෙකක් සඳහා අවශ්‍ය ඖෂධ මිලදී ගන්නා ලදී.<ref name=":0">{{Cite news|url=https://www.unian.ua/economics/other/groshovi-zbori-z-antivoyennogo-koncertu-v-kazahstani-pererahovani-v-blagodiyniy-fond-tini-karol-ostanni-novini-11926254.html|title=Proceeds from the anti-war concert in Kazakhstan were transferred to Tina Karol's charity fund|date=2022-08-02|work=unian.ua|accessdate=2023-05-02|language=uk}}</ref> 2022 ජූලි 31 වන දින, ඇය යුද විරෝධී ප්‍රසංගයට සහභාගී වූවාය - "Voice of Peace" (Almaty, Kazakhstan). ප්‍රසංගයෙන් ලැබුණු ඩොලර් 50,000 ක ආදායම යුක්රේන දරුවන්ට මානුෂීය ආධාර සඳහා මෙන්ම යුක්රේනයේ ළමා ඔන්කොලොජි රෝහල් සඳහා සහාය වීම සඳහා ටීනා කැරොල්ගේ පුණ්‍යාධාර පදනම වන "The Pole of Attraction" වෙත පරිත්‍යාග කරන ලදී.<ref name=":0" /> 2022 අගෝස්තු මාසයේදී, ටීනා කැරොල් 9 හැවිරිදි පිරිමි ළමයෙකු වන යෙහෝර් ක්‍රව්ට්සොව්ගේ පවුලට මහල් නිවාසයක් පරිත්‍යාග කළාය, ඔහු 2022 වසන්තයේ දී වාඩිලාගෙන සිටි මරියුපෝල් හි ජීවිතය විස්තර කරන ඔහුගේ දිනපොතෙන් මුළු යුක්රේනයම ස්පර්ශ කළේය. පවුලේ නව නිවස දැන් ඉවානෝ-ෆ්‍රැන්කිව්ස්ක් කලාපයේ පිහිටා ඇත.<ref>{{Cite news|url=https://kp.ua/ua/culture/a654408-tina-karol-podaruvala-kvartiru-simji-khlopchika-jakij-napisav-mariupolskij-shchodennik|title=Tina Karol donated an apartment to the family of the boy who wrote "The Mariupol Diary"|date=2022-08-12|work=kp.ua|accessdate=2023-05-02|language=uk}}</ref> 2022 වසර තුළ, ටීනා කැරොල් පදනම ටර්නොපිල්, චර්නිව්ට්සි, ක්මෙල්නිට්ස්කි, මුකචෙවෝ, කාර්කිව්, ලුට්ස්ක්, ඔඩේසා, ලිවිව් සහ ඩර්හාචි යන ප්‍රදේශවල පිහිටි පිළිකා රෝහල් සඳහා මිලියන 1.5 කට අධික මුළු මුදලකට ආධාර ලබා දුන්නේය.<ref>{{Cite news|url=https://life.fakty.com.ua/ua/showbiz/kvartyra-avtomobil-forma-tina-karol-pro-pidsumky-roboty-svogo-fondu-za-chas-vijny/|title=An apartment, a car, a uniform: Tina Karol about the results of her foundation's work during the war|date=2022-12-21|work=fakty.com.ua|accessdate=2023-05-02|language=uk}}</ref> 2023 ජනවාරි මාසයේදී, ටීනා කැරොල් පදනම, රකුටෙන් සමූහයේ ප්‍රධානියා සහ වයිබර් පණිවිඩකරු හිරෝෂි මිකිටානි සමඟ සහයෝගයෙන්, ජපානයේ සිට යුක්රේනයට ජනක යන්ත්‍ර 500 ක් භාර දුන්නේය.<ref>{{Cite news|url=https://tsn.ua/glamur/fond-tini-karol-peredav-ukrayini-500-generatoriv-iz-yaponiyi-2250154.html|title=The Tina Karol Foundation handed over 500 generators from Japan to Ukraine|date=2023-01-24|work=tsn.ua|accessdate=2023-05-02|language=uk}}</ref> == පෞද්ගලික ජීවිතය == ටීනා කැරොල් ඕතඩොක්ස් කිතුනුවෙකි. ඇය පල්ලියේදී ඇගේ ආදරණීය යෙව්හෙන් ඔගීර් සමඟ විවාහ වූ අතර, කුඩා කල සිටම ඇගේ පුතාට ක්‍රිස්තියානි ආගම ඉගැන්වූවාය. සැනසීම සොයමින්, ටීනා කැරොල් ඇදහිල්ලට හැරුණාය. ඇය පල්ලියට යාමට, යාච්ඤා කිරීමට, බයිබලය කියවීමට පටන් ගත්තාය. කාලයත් සමඟ ඇදහිල්ල ඇයට ශක්තියක් සහ ආශ්වාදයක් ලබා දුන්නාය. ටීනා කැරොල්ට අනුව, දෙවියන් වහන්සේ කෙරෙහි ඇගේ ඇදහිල්ල ඇගේ ජීවිතයේ දුෂ්කරම කාලවලදී ඇයට උපකාර කළාය. වේදනාව සහ පාඩුව නොතකා ඉදිරියට යාමට එය ඇයට ශක්තිය ලබා දුන්නාය. 2008 ජුනි 15 වන දින ටීනා ඇගේ නිෂ්පාදක යෙව්හෙන් ඔහීර් (1980–2013) සමඟ විවාහ විය.<ref>{{Cite web |date=June 16, 2008 |title=Тіна Кароль повінчалася у церкві зі своїм продюсером (ФОТО) |url=https://gazeta.ua/articles/life/_tina-karol-povinchalasya-u-cerkvi-zi-svoyim-prodyuserom-foto/233866 |website=Gazeta.ua |accessdate=May 10, 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=Тіна Кароль віддалася своєму продюсеру у церкві |url=https://tabloid.pravda.com.ua/photos/485582aea83d1/ |website=tabloid.pravda.com |accessdate=May 10, 2022}}</ref> 2008 නොවැම්බර් 18 වන දින<ref>[http://tabloid.pravda.com.ua/news/4922cba4bbf2e/ У Тіни Кароль народився син], Табло ID (18-11-2008)</ref> කැරොල් ඔවුන්ගේ එකම දරුවා වන වෙනියාමින් ඔහීර් නම් පුතෙකු බිහි කළාය.<ref name="Bennyboy" />{{efn|After Veniamin Ohir was born his mother received flowers and messages from [[Prime Minister of Ukraine|Prime Minister]] [[Yulia Tymoshenko]]<ref>{{in lang|uk}}[http://tabloid.pravda.com.ua/news/492431292771f/ Тимошенко відіслала Тіні Кароль букет за сина], Табло ID (19-11-2008)</ref> the wife of [[President of Ukraine|President]] [[Viktor Yushchenko]], [[Kateryna Yushchenko]], and the [[mayor of Kyiv]] [[Leonid Chernovetskyi]].<ref name="Bennyboy">{{in lang|uk}}[http://tabloid.pravda.com.ua/lounge/492677bc8b6d2/ Тіна Кароль назвала сина, а їй дали триповерховий...], Табло ID (21-11-2008)</ref>}} ටීනාගේ සැමියා වන ඔහීර් 2013 අප්‍රේල් 28 වන දින ආමාශ පිළිකාවක් හේතුවෙන් වයස අවුරුදු 32 දී මිය ගියේය.<ref>{{in lang|ru}} [http://ru.tsn.ua/foto/15-iyunya-tina-karol-i-evgeniy-ogir-otprazdnovali-by-5-letie-braka-303539.html 15 июня Тина Кароль и Евгений Огир отпраздновали бы 5-летие брака ''June 15 Tina Karol and Yevhen Ohir celibated 5th anniversary marriage''], [[TSN.ua]] (30 April 2013)<br />{{in lang|uk}} [http://tvi.ua/new/2013/04/30/u_kyyevi_pokhovaly_cholovika_tiny_karol У Києві поховали чоловіка Тіни Кароль ''In Kyiv is buried the husband of Tina Karol''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130503150413/http://tvi.ua/new/2013/04/30/u_kyyevi_pokhovaly_cholovika_tiny_karol|date=2013-05-03}}, [[TVi (channel)|TVi]] (30 April 2013)</ref> 2006 දී යුදෙව් ටෙලිග්‍රාෆික් ඒජන්සිය විසින් ඇය යුදෙව්වෙකු ලෙස හඳුනා ගන්නේ දැයි විමසූ විට ඇය පිළිතුරු දුන්නේ "මම ස්වයං හඳුනාගැනීම් ගැන කතා කිරීමට කැමති නැහැ, මට හැඟෙන්නේ වෙනසක් කිරීමට මේ ලෝකයට පැමිණි මිනිසෙකු ලෙස පමණයි. මගේ ජීවිතයේ මම මගේ ආගමික විශ්වාසයන් තීරණය කළ කාල පරිච්ඡේදයක් තිබුණා, නමුත් දැන් මම හිතන්නේ මම මේ සම්බන්ධයෙන් මගේ ස්ථාවරය සොයාගෙන ඇති බවයි. මම දෙවියන් වහන්සේව විශ්වාස කරනවා, නමුත් මම කිසිම විශේෂිත ආගමක් සමඟ හඳුනා ගන්නේ නැහැ."<ref name="TKparents" /> == ඩිස්කෝග්‍රැෆි == === ස්ටුඩියෝ ඇල්බම === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" |- ! scope="col" style="width:14em;"| මාතෘකාව ! scope="col" style="width:20em;"| විස්තර ! scope="col" style="width:13em;"| සහතික ! scope="col" style="width:12em;"| විකුණුම් ! scope="col" style="width:12em;"| ප්‍රවාහයන් |- ! scope="row"| [[Show Me Your Love (Tine Karol album)|''Show Me Your Love'']] | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2006 මැයි 16 * ලේබලය: කැරොල් සංගීතය, ලැවිනා සංගීතය * ආකෘතිය: කැසට් පටය, සීඩී, ඩිජිටල් | * UKR: Gold | * UKR: 50,000 | — |- ! scope="row"| ''[[Полюс притяжения]]'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2007 දෙසැම්බර් 27 * ලේබලය: ඇස්ට්‍රා රෙකෝඩ්ස් * ආකෘතිය: කැසට් පටය, සීඩී, ඩිජිටල් | * UKR: Platinum | * UKR: 100,000 | — |- ! scope="row"| ''[[9 жизней]]'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2010 දෙසැම්බර් 21 * ලේබලය: ඇස්ට්‍රා රෙකෝඩ්ස්, ලැවිනා සංගීතය * ආකෘතිය: සීඩී, ඩීවීඩී, ඩිජිටල් | * UKR: Platinum | * UKR: 100,000 | — |- ! scope="row"| ''[[Помню]]'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2014 පෙබරවාරි 6 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: සීඩී, ඩිජිටල් | * UKR: Platinum | * UKR: 100,000 | — |- ! scope="row"| ''[[Интонации]]'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2017 අගෝස්තු 17 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: සීඩී, ඩිජිටල් | * UKR: Multi-Platinum<ref name=Multi-Platinum>{{cite web|url=https://styler.rbc.ua/ukr/zvyozdy/albom-tiny-karol-stal-multiplatinovym-ukraine-1514558592.html|title=Альбом Тіни Кароль став мультиплатиновим в Україні|date=29 December 2017|author=|language=uk|website=styler.rbc.ua|publisher=[[RBK Group|RBK Ukraine]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210421174332/https://styler.rbc.ua/ukr/zvyozdy/albom-tiny-karol-stal-multiplatinovym-ukraine-1514558592.html|archive-date=21 April 2021}}</ref> |{{N/A}} | * UKR: 2,000,000<ref name=Multi-Platinum/> |- ! scope="row"| ''Найти своих'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2020 සැප්තැම්බර් 18 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: සීඩී, ඩිජිටල් |{{N/A}} |{{N/A}} |{{N/A}} |- ! scope="row"| ''Красиво'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2021 අප්‍රේල් 2 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |{{N/A}} |{{N/A}} |{{N/A}} |- ! scope="row"| ''Молода кров'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2021 අගෝස්තු 20 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |{{N/A}} |{{N/A}} |{{N/A}} |- ! scope="row"| ''Scandal'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2022 සැප්තැම්බර් 30 * ලේබලය: ටීනා කැරොල් * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |{{N/A}} |{{N/A}} |{{N/A}} |} === දීර්ඝ කළ නාට්‍ය === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" |- ! scope="col" style="width:14em;"| මාතෘකාව ! scope="col" style="width:20em;"| විස්තර ! scope="col" style="width:13em;"| සහතික ! scope="col" style="width:12em;"| විකුණුම් |- ! scope="row"| ''[[:uk:Ноченька|Ноченька]]'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2006 දෙසැම්බර් 24 * ලේබලය: ලැවිනා සංගීතය * ආකෘතිය: සීඩී, ඩිජිටල් | * UKR: Gold | * UKR: 50,000 |- ! scope="row"| ''Двойной рай'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2021 නොවැම්බර් 29 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: ඩිජිටල් | | |- ! scope="row"| ''Leleka'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2022 අගෝස්තු 31 * ලේබලය: ටීනා කැරොල් * ආකෘතිය: ඩිජිටල් | | |} === සජීවී ඇල්බම === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! scope="col" style="width:14em;"| මාතෘකාව ! scope="col" style="width:20em;"| විස්තර |- ! scope="row"| ''Сила любви и голоса'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2014 අප්‍රේල් 17 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |- ! scope="row"| ''Я всё ещё люблю'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2015 නොවැම්බර් 11 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |- ! scope="row"| ''Интонации'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2018 අගෝස්තු 27 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |- ! scope="row"| ''Юбилейный'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2020 දෙසැම්බර් 18 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |- ! scope="row"| ''Красиво'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2021 අප්‍රේල් 30 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |- ! scope="row"| ''Cyber Show:<br/>Atlas Weekend 2021'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2021 ජූලි 30 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |} === සම්පාදන ඇල්බම === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" |- ! scope="col" style="width:14em;"| මාතෘකාව ! scope="col" style="width:20em;"| විස්තර |- ! scope="row"| ''Девять песен о войне'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2014 මැයි 7 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: සීඩී |- ! scope="row"| ''Колядки'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2015 ජනවාරි 1 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: සීඩී, ඩිජිටල් |- ! scope="row"| ''Всі хіти'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2016 දෙසැම්බර් 8 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |- ! scope="row"| ''Плейлист весны'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2019 අප්‍රේල් 5 * ලේබලය: ලේබලයේ නැත * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |- ! scope="row"| ''Українські пісні'' | * නිකුත් කරන ලද්දේ: 2022 මාර්තු 25 * ලේබලය: ටීනා කැරොල් * ආකෘතිය: ඩිජිටල් |} === තනි ගීත === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" |- ! scope="col" rowspan="2" style="width:17em;"|මාතෘකාව ! scope="col" rowspan="2" style="width:1em;"| වසර ! scope="col" | දර්ශක වල උච්ච ස්ථාන ! scope="col" rowspan="2"| ඇල්බමය |- ! scope="col" style="width:2.5em; font-size:90%;" | [[Tophit|UKR]]<br/><ref name="UKRadio"> * "Мы не останемся друзьями": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2015-02-09/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=9 February 2015|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://archive.today/20201230212732/https://tophit.ua/en/chart/ukraine/weekly/2015-02-09/all/all|archive-date=30 December 2020}} * "Україна — це ти": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2015-07-20/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=20 July 2015|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20201230212223/https://tophit.ua/en/chart/ukraine/weekly/2015-07-20/all/all|archive-date=30 December 2020}} * "Я всё ещё люблю": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2015-04-27/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=27 April 2015|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://archive.today/20201230212909/https://tophit.ua/en/chart/ukraine/weekly/2015-04-27/all/all|archive-date=30 December 2020}} * "Сдаться ты всегда успеешь": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2016-07-04/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=4 July 2016|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://archive.today/20201230213048/https://tophit.ua/en/chart/ukraine/weekly/2016-07-04/all/all|archive-date=30 December 2020}} * "Твої гріхи": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2017-01-23/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=23 January 2017|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://archive.today/20201230213253/https://tophit.ua/en/chart/ukraine/weekly/2017-01-23/all/all|archive-date=30 December 2020}} * "Перечекати": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2017-03-13/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=13 March 2017|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://archive.today/20201230213346/https://tophit.ua/en/chart/ukraine/weekly/2017-03-13/all/all|archive-date=30 December 2020}} * "Я не перестану": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2017-05-29/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=29 May 2017|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://archive.today/20201230213536/https://tophit.ua/en/chart/ukraine/weekly/2017-05-29/all/all|archive-date=30 December 2020}} * "Мужчина моей мечты": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2018-08-06/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=6 August 2018|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://archive.today/20201230213711/https://tophit.ua/en/chart/ukraine/weekly/2018-08-06/all/all|archive-date=30 December 2020}} * "Сила высоты": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2019-05-06/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=6 May 2019|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20200128072424/https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2019-05-06/all/all|archive-date=28 January 2020}} * "Вабити": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2019-09-09/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=9 September 2019|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://archive.today/20201230214244/https://tophit.ua/en/chart/ukraine/weekly/2019-09-09/all/all|archive-date=30 December 2020}} * "Иди на жизнь": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2019-11-18/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=18 November 2019|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20200130073112/https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2019-11-18/all/all|archive-date=30 January 2020}} * "Домой": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2020-08-28/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=28 August 2020|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://archive.today/20201230214725/https://tophit.ua/en/chart/ukraine/weekly/2020-08-28/all/all|archive-date=30 December 2020}} * "Вільна": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2020-02-07/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=7 February 2020|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20200221174342/https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2020-02-07/all/all|archive-date=21 February 2020}} * "Скандал": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2021-04-16/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=16 April 2021|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423132741/https://tophit.ua/en/chart/ukraine/weekly/2021-04-16/all/all|archive-date=23 April 2021}} * "Красиво": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2021-07-30/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=30 July 2021|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://archive.today/20210811170320/https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2021-07-30/all/all|archive-date=11 August 2021}} * "Зірочка": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2021-10-15/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=8 October 2021|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20211025203406/https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2021-10-15/all/all|archive-date=25 October 2021}} * "Bounty": {{cite web|url=https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2021-11-12/all/all|title=Ukraine Radio Hits|date=12 November 2021|website=tophit.ua|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20211129123549/https://tophit.ua/ru/chart/ukraine/weekly/2021-11-12/all/all|archive-date=29 November 2021}} </ref> |- ! scope="row"| "[[Show Me Your Love (Tina Karol song)|Show Me Your Love]]" | 2006 | 4 | ''[[:uk:Show Me Your Love (альбом)|Show Me Your Love]]'' |- ! scope="row"| "Люблю его" | 2007 | — | ''[[:uk:Полюс притяжения|Полюс притяжения]]'' |- ! scope="row"| "Не бойся, мальчик" | 2009 | — | ''[[:uk:9 жизней|9 жизней]]'' |- ! scope="row"| "Мы не останемся друзьями" | rowspan="4"| 2015 | 12 | ''Всі хіти'' |- ! scope="row"| "Україна — це ти" | 21 | ''Колядки'' |- ! scope="row"| "Я всё ещё люблю" | 3 | ''Всі хіти'' |- ! scope="row"| "Сдаться ты всегда успеешь" | 1 | ''Плейлист весны'' |- ! scope="row"| "Твої гріхи" | rowspan="4"| 2016 | 3 | ''[[:uk:Интонации (альбом)|Интонации]]'' |- ! scope="row"| "Blindfold" | — | {{n/a|Non-album singles}} |- ! scope="row"| "Перечекати" | 10 | ''[[:uk:Интонации (альбом)|Интонации]]'' |- ! scope="row"| "Lost in the Rain" | — | rowspan="5" {{n/a|Non-album singles}} |- ! scope="row"| "Я не перестану" | rowspan="2"| 2017 | 92 |- ! scope="row"| "Дитинство не втрачай" | — |- ! scope="row"| "All of Me" | rowspan="5"| 2018 | — |- ! scope="row"| "Step by Step" | — |- ! scope="row"| "Мужчина моей мечты" | 32 | ''[[:uk:Интонации (альбом)|Интонации]]'' |- ! scope="row"| "Sweet Love" | — | {{n/a|Non-album singles}} |- ! scope="row"| "Сила высоты" | 8 | rowspan="4"| ''Найти своих'' |- ! scope="row"| "Безодня"<br />{{small|(with [[BoomBox (Ukrainian band)|Andriy Khlyvniuk]])}} | rowspan="5"| 2019 | — |- ! scope="row"| "Вабити" | 5 |- ! scope="row"| "Иди на жизнь" | 25 |- ! scope="row"| "Домой"<br />{{small|(with [[Dan Balan]])}} | 22 | ''[[Dan Balan|Freedom, Part 2]]'' |- ! scope="row"| "Вільна"<br />{{small|(with [[Julia Sanina]])}} | 4 | rowspan="3"| ''Найти своих'' |- ! scope="row"| "Помнишь"<br />{{small|(with [[Dan Balan]])}} | rowspan="3"| 2020 | — |- ! scope="row"| "Blow Your Mind"<br />{{small|(with Luca Dayz, [[Snoop Dogg]], L.O.E.)}} | — |- ! scope="row"| "Heaven" | — | {{n/a|Non-album singles}} |- ! scope="row"| "Скандал" | rowspan="6"| 2021 | 11 | ''Красиво'' |- ! scope="row"| "Phenomenal"<br />{{small|(with Luca Dayz, Legendary Marquest)}} | — | ''Miungu Ya Muziki'' |- ! scope="row"| "Красиво" | 35 | ''Красиво'' |- ! scope="row"| "Lovers" | — | {{n/a|Non-album singles}} |- ! scope="row"| "Зірочка"<br />{{small|(with [[Kazka]])}} | 16 | rowspan="2"| ''Молода кров'' |- ! scope="row"| "Bounty"<br />{{small|(with [[:uk:Latexfauna|Latexfauna]])}} | 40 |- ! scope="row"| "Двойной Рай" | 2021 | 41 | rowspan="6" {{N/A|Non-album singles}} |- |- ! scope="row"| «Спи собі сама» | rowspan="3" | 2022 | — |- ! scope="row"| National Anthem of Ukraine |— |- ! scope="row"|«Вільні. Нескорені» | 13 |- ! scope="row"| «HONEY & МЕД»<ref>{{Cite web|url=https://wiwibloggs.com/2023/04/30/new-music-chanel-ronela-hajati-tina-karol-and-more/277186/|title= New music this week (part 2)|website=30 April 2023|date= 30 April 2023|access-date=4 May 2023}}</ref> | 2023 | — |- ! scope="row"| "Ветерани"<ref>{{cite web|url=https://wiwibloggs.com/2024/12/01/new-music-nutsa-iolanda-hatari-and-more/282601/#google_vignette |title= New music this week (part 2): Songs from Nutsa, iolanda, Hatari and more |website=wiwibloggs|date=1 December 2024|access-date=4 November 2024}}</ref> | 2024 | — |- | colspan="4" style="font-size:85%"| "—" එම ප්‍රදේශයේ ප්‍රස්ථාරගත නොකළ හෝ නිකුත් නොකළ තනි එකක් දක්වයි. |} == වෙනත් ගීත == * "Ya Budu Tebya Tselovat" (with B.Stone) * "Posvyashchenie v Albom" * "Misyats'" * "Letniy Roman" (with B.Stone) * "Dusha" (with О.Gavriluk) * "[[Heal the World]]" (Ukrainian Stars, in memory of [[Michael Jackson]]) * "Kartina Lubvi" ("New Wave" festival 2005, Latvia) == චිත්‍රපටකරණය == === සංගීත වීඩියෝ === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" !වර්ෂය !ශීර්ෂය !අධ්‍යක්ෂ ! යොමු |- |2005 | align="left" |”Выше облаков” (”Vyshe oblakov”/”Higher than clouds”) | rowspan="2" |German Glinskii |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=zKrLbwuChOQ | title = Tina Karol - Выше облаков (official video)| date= 2011-01-19|language=ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |rowspan="3" |2006 | align="left" |“Show Me Your Love” |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=xVwLR4ELD4I | title = Tina Karol - Show Me Your Love| date= 2009-12-09|language= | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Пупсик” (”Pupsik”/”Baby doll”) | rowspan="5" |[[Alan Badoev]] |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=_TZcN3kiR1Q| title = Tina Karol - Пупсик (official video)| date= 2011-01-19|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Ноченька” (”Nochenka”/”The night”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=1uGQ-IdtlwA | title = Tina Karol - Ноченька (official video)| date= 2011-01-19|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="2" |2007 | align="left" |”Люблю его” (”Lublu ego”/”I love him”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=Pid2LevtaBY | title = Tina Karol – Люблю его (official video)| date= 2011-01-18|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Полюс притяжения” (“Polyus prityazheniya” “Pole of attraction”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=O_0el2OinfA | title = Tina Karol – Полюс притяжения (official video)| date= 2011-01-18|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2008 | align="left" |”Ключик” (“Klyuchik”/”The key”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=YtHKCgfKkBY | title = Tina Karol – Ключик (official video)| date= 2011-01-18|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="3" |2009 | align="left" |”У неба попросим” (“U neba poprosim”/ “Let's ask the sky” |Igor Zabara |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=Hqp7gqjgii0 | title = Tina Karol – У неба попросим 2009| date= 2011-04-12|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Не бойся” (“Ne boysya”/“Don't be afraid”) | rowspan="5" |Sergiy Solodkyi |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=xzNUyKEGb0c | title = Tina Karol – Не бойся (official video)| date= 2011-01-18|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Radio Baby” |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=WI1luZ4brso | title = Tina Karol – Radio Baby (official video)| date= 2009-10-23|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="2" |2010 | align="left" |”Шиншилла” (“Shinshilla”/”Chinchilla”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=VXF3gxL-0eQ | title = Tina Karol – Шиншилла (official video)| date= 2010-01-28|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Не дощ” (“Ne dosch”/” Not rain”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=oSWQGlsmZVM | title = Tina Karol – Не дощ (official video)| date= 2010-09-23|language= uk | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="4" |2011 | align="left" |”Я скажу Да” (“Ya skzhu Da”/”I'll say Yes”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=6KOlcaon-mI | title = Tina Karol – Я скажу да| date= 2011-04-30|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Зачем я знаю” (“Zachem ya znayu”/”Why do I know”) | rowspan="3" |[[Alan Badoev]] |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=vDrM9hJby1Q | title = Tina Karol – Зачем я знаю (official video)| date= 2011-11-26|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Ніжно” (“Nizhno”/”Tender”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=wElAGhPc77E | title = Tina Karol – Ніжно (official video)| date= 2012-03-23|language= uk | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Я не беру трубку” (“Ya ne beru trubku”/”I don't pick up the phone”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=NpHIHxJp7Ck | title = Tina Karol – Я не беру трубку (official video)| date= 2012-07-20|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="3" |2013 | align="left" |”Вьюга-зима” (“Vjuga-zima”/”Snowstorm–winter”) |Hindrek Maazik |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=xlnGZihYHXU | title = Tina Karol – Вьюга-зима (official video)| date= 2013-01-25|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Помню” (“Pomniu”/”Remember”) | rowspan="2" |Yaroslav Pilunskyi |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=Wa6CA3YqV2Q | title = Tina Karol – Помню (official video)| date= 2013-06-13|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Жизнь продолжается” (“Zhizn prodolzhaetsya”/”The life goes on”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=p30fTzPP1ow | title = Tina Karol – Жизнь продолжается (official video)| date= 2013-10-24|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="2" |2014 | align="left" |”Удаляюсь” (“Udaliaus”/”I'm leaving”) |Dmitriy Konchev |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=drdBDto0UWA | title = Tina Karol – Удаляюсь| date= 2014-03-14|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Мы не останемся друзьями” (“My ne ostanemsya druzjami”/”We don't stay friends”) | rowspan="2" |Hindrek Maazik |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=q7kapSyQg5s | title = Tina Karol – Мы не останемся друзьями (official video)| date= 2014-10-02|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="3" |2015 | align="left" |”Я все еще люблю” (“Ya vse esche lublu”/”I still love”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=zqITG4BMwLU | title = Tina Karol – Я все еще люблю (official video)| date= 2015-01-29|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Україна — це ти” (“Ukraina – tse ty”/”Ukraine is you”) |Maksym Deliergiev |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=HBLzV2P2y_s| title = Tina Karol та Голос.Діти – Україна – це ти (official video)| date= 2015-03-01|language= uk | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Сдаться ты всегда успеешь” (“Sdatsya ty vsegda uspeesh”/”You can always give up”) |Hindrek Maazik |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=kG46IzgdB0Y | title = Tina Karol – Сдаться ты всегда успеешь (official video)| date= 2015-11-12|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2016 | align="left" |”Твої гріхи” (“Tvoi grihy”/”Your sins”) |GloriaFX |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=S7wX6WM1EXI | title = Tina Karol – Твої гріхи (official video)| date= 2016-09-01|language= uk | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2016 | align="left" |”Перечекати” (“Perechekaty”/”To wait out”) |Stanislav Morozov |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=kofjCoxrOrs | title = Tina Karol – Перечекати (official video)| date= 2016-12-08|language= uk | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2017 | align="left" |”Я не перестану” (“Ya ne perestanu”/”I won't stop”) |GloriaFX |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=3_28U9MP5PI | title = Tina Karol – Я не перестану| date= 2017-05-12|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="8" |2018 | align="left" |”Всё во мне” (“Vsyo vo mne”/”Everything in me”) | rowspan="7" |[[1+1 (TV channel)]] |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=oZjtzeemr6M | title = Tina Karol – Все во мне (official video)| date= 2018-03-01|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Земля” (“Zemlya”/”The Earth”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=lzRDK51OwXE | title = Tina Karol – Земля (official video)| date= 2018-03-18|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Космічні почуття” (“Kosmichni pochuttua”/”The cosmic feelings”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=8KrZQ3COFMg | title = Tina Karol – Космічні почуття (official video)| date= 2018-03-18|language= uk | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Внезапно” (“Vnezapno”/”Suddenly”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=FN6Ja4gIyts | title = Tina Karol – Внезапно (official video)| date= 2018-03-18|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Шаг, шаг” (“Shug, shug”/”Step, step”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=9EOBpU4FccU | title = Tina Karol – Шаг, шаг (official video)| date= 2018-03-18|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Мужчина моей мечты” (“Muzchina moey mechty”/”The Man of my dreams”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=M7cQpmGu968 | title = Tina Karol – Мужчина моей мечты (official video)| date= 2018-05-24|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Дикая вода” (“Dikaya voda”/”The wild water”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=gboi53GttTg | title = Tina Karol – Дикая вода (official video)| date= 2018-03-09|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Сила высоты” (“Sila vysoty”/”The power of height”) |Hindrek Maazik |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=g-IYa-QQl-8 | title = Tina Karol – Сила высоты (official video)| date= 2018-12-06|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="4" |2019 | align="left" |”Безодня” (“Bezodnya”/”The abyss”) feat. [[Andriy Khlyvnyuk]] |Stanislav Gurenko |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=DZFetvNNg-E | title = Бумбокс і Тіна Кароль – Безодня | date= 2019-04-04|language= uk | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Вабити” (“Vabyty”/”To attract”) |Tim Milgram |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=ZppfwUHIyWA | title = Tina Karol – Вабити (official video)| date= 2019-08-22|language= uk | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Иди на жизнь” (“Idi na zhizn”/”Go for life”) |Polly Pierce |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=WenWU4iDOp8 | title = Tina Karol – Иди на жизнь (official video)| date= 2019-11-21|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Вільна” (“Vilna”/”Free”) feat. [[Julia Sanina]] |Hrystyna Syvolap |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=uUYNCeYOqus | title = Тіна Кароль & Юлія Саніна – Вільна| date= 2019-12-12|language= uk | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="3" |2020 | align="left" |”Найти своих” (“Nayti svoih”/”To find your own”) | rowspan="3" |Stanislav Morozov |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=8QW-pYqhtIE | title = Tina Karol – трилогия Найти своих| date= 2020-09-17|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Лодочка” (“Lodochka”/”The boat”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=sgBPOzs00k8 | title = Tina Karol – Лодочка| date= 2020-09-19|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Небо” (“Nebo”/”The sky”) |<ref>{{Cite news |url= https://vogue.ua/ru/article/culture/muzyka/tina-karol-vypustila-albom-i-klip-trilogiyu-nayti-svoih-42079.html | title = Tina Karol released an album and clip-trilogy "Find Your Own"| date= 2020-09-18|language= ru | work = vogue.ua|accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="4" |2021 | align="left" |”Скандал” (“Scandal”) | rowspan="3" |Indy Hait |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=iQdtN1Wo80M | title = Tina Karol – Скандал | date= 2021-02-12|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Хороший парень” (“Horoshyi paren”/”The good guy”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=pwLdJ4DPJ9g | title = Tina Karol – Хороший парень | date= 2021-04-09|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Красиво” (“Krasivo”/”Beautiful”) |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=6ljY-2dveL8 | title = Tina Karol – Красиво | date= 2021-06-01|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | align="left" |”Двойной рай” (“Dvoynoy ray”/”Double paradise”) |Alina Symonenko |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=OIN6p2UuTqk | title = Tina Karol – Двойной рай | date= 2021-10-28|language= ru | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2022 | align="left" |”Вільні. Нескорені” (“Vilni.Neskoreni”/”Free. Unconquered”) |Ksenia Kargina, Elizaveta Klyuzko |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=tf2fF7Cub9A | title = Tina Karol – Вільні. Нескорені | date= 2022-09-16|language= uk | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2023 | align="left" |”Honey & Мед” |Henry Lipatov |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=T08YeoUmu-I | title = Tina Karol – Honey & Мед| date= 2023-04-28|language= | work = youtube.com |accessdate=2023-04-28}}</ref> |} === රූපවාහිනිය === {| class="wikitable sortable" ! වර්ෂය ! ශීර්ෂය ! භූමිකාව ! සටහන් ! යොමු |- |2005 |Хочу бути зіркою (“Hochu buty zirkoyu”/”I want to be a star”) |Host |Competition of young performers |<ref>{{Cite news |url= https://www.rbc.ua/ukr/styler/poyavilos-arhivnoe-video-21-letney-tinoy-1640691049.html | title = An archival video appeared with 21-year-old Tina Karol and 15-year-old Yulia Sanina on the same stage| date= 2021-12-28|language=uk | work = rbc.ua |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2006—2007 |Танці з зірками (“[[Tantsi z zirkamy]]”/”Dances with the stars”) |Host |Ukrainian Dance competition show |<ref>{{Cite news |url= https://detector.media/community/article/8311/2007-02-14-tantsi-z-zirkamy-2-step-up/ | title = "Танці з зірками-2": Step up!| date= 2007-02-14|language=ru | work = detector.media |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2008 |Нова хвиля (“Nova hvylya”/”[[New Wave (competition)]]”) |Host |International contest for young music performers |<ref>{{Cite news |url= https://tabloid.pravda.com.ua/news/48843a109df1a/ | title = Tina Karol returns to "New Wave"| date= 2008-07-21|language=uk | work = pravda.com.ua |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2008 |Моя правда (“Moya Pravda”/”My truth”) |Plays herself |TV program |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=Rb2QtUmfo9U | title = "My Truth. Tina Karol" part 1| date= 2010-09-30|language=uk | work = youtube.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2011 |Майданс (“Maidans”/“My dance”) |Host |Dance competition show |<ref>{{Cite news |url= https://inter.ua/ru/news/premera-na-intere-tina-karol-i-sergey-lazarev-veduschie-tancevalnogo-shou-maydans | title = Premiere on "Inter"! Tina Karol and Sergey Lazarev - presenters of the dance show "Maidans"| date= 2011-03-16|language=ru | work = inter.ua |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | rowspan="2" |2012 |[[Crimea Music Fest]] |Host |International music festival |<ref>{{Cite news |url= https://glamurchik.tochka.net/ua/206614-tina-karol-shokirovala-naryadom-crimea-music-fest-2012/ |title= Tina Karol shocked with her Crimea Music Fest 2012 outfit |date= 2012-08-29 |language= uk |work= tochka.net |accessdate= 2023-04-26 |archive-date= 2023-04-26 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230426201847/https://glamurchik.tochka.net/ua/206614-tina-karol-shokirovala-naryadom-crimea-music-fest-2012/ |url-status= dead }}</ref> |- |Голос. Діти (“[[Holos Dity]]”/”Voice.Kids”) |Star Coach |Ukrainian music talent show for children |<ref>{{Cite news |url= https://detector.media/intervyu/article/153339/2012-12-20-sudya-golos-ditytyna-karol-k-moym-detyam-rodyteley-ne-puskaem/ | title = "The Voice. Children" judge Tina Karol: "We don't let parents near my children"| date= 2012-12-20|language=ru | work = detector.media |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2013 |Голос країни (“[[Holos Krainy]]”/”The Voice of the Country”) |Star Coach |Music talent show |<ref>{{Cite news |url= https://detector.media/kukhnya/article/154117/2013-03-19-kak-tyna-karol-otryvaetsya-na-shou-golos-krainy-3-foto/ | title = How Tina Karol opens up on the show "Voice of the Country - 3"| date= 2013-03-19|language=ru | work = detector.media |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2015 |Я все еще люблю (“Ya vse esche lublu”/”I still love”) |Plays herself |Music performance |<ref>{{Cite news |url= https://1plus1.video/tina-karol-ya-vse-eshte-lyublyu-full| title = Tina Karol. I still love| date= |language=uk | work = 1plus1.ua |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2015—2016 |Голос. Діти (“[[Holos Dity]]”/”Voice.Kids”) |Star Coach |Ukrainian music talent show for children |<ref>{{Cite news |url= https://joinfo.com/showbiz/1187643_Golos-Deti-2016-Tina-Karol-opustitsya-koleni.html | title = "Voice. Children" 2016: Tina Karol will kneel before a participant of the show| date= 2016-11-21|language=ru | work = joinfo.com |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2015&nbsp;— 2021 |Голос країни (“[[Holos Krainy]]”/”The Voice of the Country”) |Star Coach |Music talent show |<ref>{{Cite news |url= https://1plus1.ua/golos-krainy/novyny/tina-karol-na-golosi-kraini-a-sumuvala | title = Tina Karol on "Voice of the Country": "I missed"| date= 2021-12-23|language=uk | work = 1plus1.ua |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2015 |Різдвяна історія з Тіною Кароль (“Christmas story with Tina Karol”) |Plays herself |TV music film |<ref>{{Cite news |url= https://liza.ua/uk/stars/tina-karol-i-zhenya-lebedin-syigrayut-vmeste-v-rozhdestvenskom-muzyikalnom-filme/ | title = Tina Karol and Zhenya Lebedin will star together in a Christmas music movie| date= 2015-12-03|language=uk | work = liza.ua |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2017—2019 |Танці з зірками (“[[Tantsi z zirkamy]]”/”Dances with the stars”) |Host |Ukrainian Dance competition show |<ref>{{Cite news |url= https://1plus1.ua/tanci-z-zirkami/novyny/tina-karol-stancuvala-u-pramomu-efiri-tanciv-z-zirkami-video | title = Tina Karol danced live on "Dancing with the Stars"| date= 2019-08-26|language=uk | work = 1plus1.ua |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- | 2020, 2022 |Євробачення. Національний відбір ([[Vidbir]]) |Member of the jury |Ukrainian musical selection to the [[Eurovision Song Contest]] |<ref>{{Cite news |url= https://www.ukrinform.ua/rubric-culture/2845896-tina-karol-uvijsla-do-skladu-zuri-nacvidboru-na-evrobacenna.html | title = Tina Karol became a member of the jury of the national selection for Eurovision| date= 2019-12-26|language=uk | work = ukrinform.ua |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2020 |Ліпсінк батл ("[[Lip Sync Battle]]”) |Host |Music parody show |<ref>{{Cite news |url= https://sostav.ua/publication/potap-ta-t-na-karol-stanut-veduchimi-shou-z-rkovikh-parod-j-l-ps-nk-batl-na-1-1-87780.html |title= Potap and Tina Karol will become hosts of the star parodies show "Lipsync Battle" on "1+1" |date= 2021-02-16 |language= uk |work= sostav.ua |accessdate= 2023-04-26 |archive-date= 2023-04-30 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230430141154/https://sostav.ua/publication/potap-ta-t-na-karol-stanut-veduchimi-shou-z-rkovikh-parod-j-l-ps-nk-batl-na-1-1-87780.html |url-status= dead }}</ref> |- |2021 |Міс Україна (“[[Miss Ukraine]]”) |Member of the jury |Ukrainian National beauty contest |<ref>{{Cite news |url= https://1plus1.ua/novyny/sogodni-na-telekanali-11-pokazut-golovnij-konkurs-krasi-mis-ukraina-2021 | title = Today, the main beauty contest "Miss Ukraine - 2021" will be shown on TV channel 1+1| date= 2021-10-29|language=uk | work = 1plus1.ua |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2021 |Double Dauys |Host |Song screenlife-show in [[Kazakhstan]] |<ref>{{Cite news |url= https://www.ktk.kz/ru/newsfeed/article/2021/11/23/196695/ | title = Tina Karol became the co-host of the Double Dauys online show| date= 2021-11-23|language=ru | work = ktk.kz |accessdate=2023-04-26}}</ref> |- |2022 |Українська пісня року (“Ukrainian Song of the Year”) |Host |Ukrainian National music award |<ref>{{Cite news |url= https://kp.ua/ua/culture/a643973-vbrannja-tini-karol-na-ukrajinskij-pisni-roku-spivachka-vela-zakhid-u-wona-concept-a-dlja-vistupu-obrala-david-koma | title = Tina Karol changed three revealing outfits at the "Ukrainian Song of the Year" ceremony| date= 2021-11-23|language=uk | work = kp.ua |accessdate=2023-04-26}}</ref> |} === චිත්‍රපට සහ මාලා === {| class="wikitable sortable" |- align="center" ! වර්ෂය ! ශීර්ෂය ! සටහන් ! Role ! යොමු |- |2006 |“Танго любви” ("Tango of love") |Ukrainian melodramatic TV movie |Tina |<ref>{{Cite news |url= https://www.kinofilms.ua/ru/movie/245208/castcrew/ | title = Actors of the film Tango of Love (2006) | date= |language=ru | work = kinofilms.ua|accessdate=2023-04-28}}</ref> |- |2006 |”Карнавальная ночь – 2” (“Carnival night – 2”) |Musical movie |Tina |<ref>{{Cite news |url= https://www.obozrevatel.com/news/2006/11/2/143030.htm | title = "Karnavalnaya noch-2": Tina Karol will replace Lyudmila Gurchenko| date= 2006-11-02 |language=ru | work = obozrevatel.com|accessdate=2023-04-28}}</ref> |- |2007 |“Звездные каникулы” ("Star holidays") |New Year's musical comedy |Maria |<ref>{{Cite news |url= https://detector.media/kritika/article/8075/2007-01-06-zvezdnye-kanykuly-yly-zvezdoplyaska/ | title = "Star holidays" or "Star dances"| date= 2007-01-06 |language=ru | work = detector.media|accessdate=2023-04-28}}</ref> |- |2007 |”Зірки в Армії” (“Stars in the Army") |Musical television movie |Tina |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=Vt3KCqLt0ak | title = Зірки в армії (Тіна Кароль)| date= 2007-12-16 |language=uk | work = youtube.com|accessdate=2023-04-28}}</ref> |- |2008 |“Смешные песни о главном” (“Funny songs about the main thing”) |New Year's musical movie with popular songs from film comedies |Geisha |<ref>{{Cite news |url= https://lifestyle.segodnya.ua/lifestyle/showbiz/novohodnee-telemenju-2008-hoda-87106.html | title = New Year's 2008 TV menu| date= 2007-12-26 |language=ru | work = segodnya.ua|accessdate=2023-04-28}}</ref> |- |2009 |”Бригада-М” (”[[G-Force (film)]]”) |Comedy animation |Strawberry |<ref>{{Cite news| url = https://e-motion.tochka.net/ua/46222-brigada-m-tina/| title = Brigade M: Tina Karol, Yuri Gorbunov and DJ Pasha turned into guinea pigs| date = 2009-08-17| language = ru| work = tochka.net| accessdate = 2023-04-28| archive-date = 2023-04-28| archive-url = https://web.archive.org/web/20230428191139/https://e-motion.tochka.net/ua/46222-brigada-m-tina/| url-status = dead}}</ref> |- |2013 |”1+1 удома” (“1+1 at home”) |Ukrainian New Year's musical comedy |Tina |<ref>{{Cite news |url= https://ru.kinorium.com/773325/cast/ | title = 1+1 at home. Cast and crew| date= |language=ru | work = kinorium.com|accessdate=2023-04-28}}</ref> |- |2019 |“Бывшие” (“Former”) |Melodramatic short film |Anna |<ref>{{Cite news |url= https://tsn.ua/glamur/u-merezhi-z-yavivsya-film-z-tinoyu-karol-de-vona-postala-bryunetkoyu-z-korotkim-volossyam-1414251.html | title = A film with Tina Karol appeared in the network, where she became a brunette with short hair| date= 2019-09-20 |language=uk| work = tsn.ua|accessdate=2023-04-28}}</ref> |- |2019 |“Папик” (“The Dad") |Melodramatic comedy television series |Member of the Jury of the show “Sing” |<ref>{{Cite news |url= https://ru.kinorium.com/2318715/cast/ | title = Papik. Actors and film crew| date= |language=ru | work = kinorium.com|accessdate=2023-04-28}}</ref> |- |2020 |“Великі Вуйки 2” (“Great uncles 2") |Ukrainian comedy TV series |Iryna |<ref>{{Cite news |url= https://lifestyle.24tv.ua/tina-karol-otrimala-rol-komediynomu-seriali-veliki-ukrayina-novini_n1358927 | title = Tina Karol got a role in the comedy series "Big Uncles 2"| date= 2020-06-11 |language=uk | work = 24tv.ua|accessdate=2023-04-28}}</ref> |- |} === වාර්තා චිත්‍රපට === {| class="wikitable sortable" |- align="center" ! වර්ෂය ! ශීර්ෂය ! සටහන් ! යොමු |- |2014 |“Сила любви и голоса” ("Power of love and voice") |Musical documentary about the life and work of Tina Karol |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=78VB8ATUcnc | title = Tina Karol. Фильм "Сила любви и голоса"| date= 2014-02-15|language=ru | work = youtube.com|accessdate=2023-04-27}}</ref> |- |2015 |“Я все еще люблю” ("I still love") |Musical performance |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=QI2fI2JlRuY | title = TINA KAROL - Музыкальный спектакль "Я все еще люблю"| date= 2015-05-24 |language=ru | work = youtube.com|accessdate=2023-04-27}}</ref> |- |2017 |Семь «Интонаций» Тины Кароль (“Seven Intonations” of Tina Karol) |Documentary backstage of 7 Tina Karol's solo concerts at the [[Palace "Ukraine"]] in [[Kyiv]] |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=oKbeIram_w0 | title = Семь "Интонаций" Тины Кароль (Документальный фильм)| date= 2017-11-24 |language=ru | work = youtube.com|accessdate=2023-04-27}}</ref> |- |2020 |”Найти своих” (“To find your own”) |Making of trilogy music film |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=QGOTqslpRBA | title = Tina Karol - Making of трилогии "Найти своих"| date= 2020-09-24 |language=ru | work = youtube.com|accessdate=2023-04-27}}</ref> |- |2021 |“Красиво” (“Beautiful”) |Live-session |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=txl84bFUEGQ | title = Tina Karol - Красиво (live session 2021)| date= 2021-04-27 |language=ru | work = youtube.com|accessdate=2023-04-27}}</ref> |- |2021 |”Тина Кароль. Atlas Weekend” (“Tina Karol. Atlas Weekend) |Live concert |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=j1-xQBMPjyM | title = Tina Karol.Atlas Weekend 2021| date= 2021-07-06 |language=ru | work = youtube.com|accessdate=2023-04-27}}</ref> |- |2021 |”Тина Кароль. Atlas Weekend: СОЗДАНИЕ” (“Tina Karol. Atlas Weekend: Creation”) |Documentary about the creation of a large-scale concert show |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=Lf9fN6GVhtI | title = Tina Karol. Atlas Weekend: СОЗДАНИЕ| date= 2021-07-04 |language=ru | work = youtube.com|accessdate=2023-04-27}}</ref> |- |2021 |“Тина Кароль — Двойной рай” (“Tina Karol — Double paradise”) |Making of |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=cVrbSp8Bdak | title = Tina Karol - Двойной рай (making of)| date= 2021-12-01 |language=ru | work = youtube.com|accessdate=2023-04-27}}</ref> |- |2022 |“Красиво. Бегу на свет” (“Beautiful. I'm running to the light") |Musical film-concert |<ref>{{Cite news |url= https://www.youtube.com/watch?v=VnbPf0nofZg | title = Tina Karol - Красиво. Бегу на свет (фильм - концерт)| date= 2022-01-16 |language=ru | work = youtube.com|accessdate=2023-04-27}}</ref> |- |} == ප්‍රසංග චාරිකා == {|class="wikitable" |- align="center" ! වර්ෂය ! ශීර්ෂය ! යොමු |- |2007 |"The Pole of Attraction" (the first concert tour) | <ref>{{Cite news |url= https://korrespondent.net/showbiz/215569-tina-karol-otpravilas-v-koncertnyj-tur| title = Tina Karol went on a concert tour| date= 2007-11-08 |language=ru | work = korrespondent.net |accessdate=2023-04-22}}</ref> |- |2010 |"9 Lives" |<ref>{{Cite news |url= https://kp.ua/culture/259187-tyna-karol-hotova-prodat-svoy-9-zhyznei| title = Tina Karol is ready to sell her "9 lives"| date= 2010-12-21 |language=ru | work = kp.ua |accessdate=2023-04-22}}</ref> |- |2013–2014 |"Power of love and voice" and "Power of love and voice - encore" |<ref>{{Cite news |url= https://concert.ua/uk/event/tina-karol-sila-lyubovi-ta-golosu-2014 | title = Tina Karol "Power of love and voice"| date= 2014-02-27 |language=ru | work = concert.ua |accessdate=2023-04-22}}</ref> |- |2015 |"I still love" (musical performance) |<ref>{{Cite news |url= https://glamurchik.tochka.net/ua/dossie/241-tina-karol/ |title= Tina Karol |date= |language= uk |work= tochka.net |accessdate= 2023-04-22 |archive-date= 2023-04-22 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230422083048/https://glamurchik.tochka.net/ua/dossie/241-tina-karol/ |url-status= dead }}</ref> |- |2016 (January) |New Year's concert tour based on the musical film "A Christmas Story with Tina Karol" with the "Carols" program |<ref>{{Cite news |url= https://life.nv.ua/showbiz/ukrainskie-traditsii-tina-karol-pokazala-fotoalbom-so-svoego-rozhdestvenskogo-kontserta-91158.html | title = Ukrainian traditions. Tina Karol showed a photo album from her Christmas concert| date= 2016-01-14 |language=ru | work = nv.ua |accessdate=2023-04-22}}</ref> |- |2016 (since January) |Anniversary tour with the "Selected" program (concerts in Great Britain, Latvia, Belarus, USA). |<ref>{{Cite news |url= https://tsn.ua/ru/glamur/effektnaya-tina-karol-v-shikarnom-plate-dala-koncert-v-nyu-yorke-596902.html | title = Spectacular Tina Karol in a chic dress gave a concert in New York | date= 2016-03-16 |language=ru | work = tsn.ua |accessdate=2023-04-22}}</ref> |- |2017 (January) |"A Christmas Story with Tina Karol" |<ref>{{Cite news |url= https://tsn.ua/ru/glamur/v-kanun-rozhdestva-tina-karol-otygrala-anshlagovyy-koncert-v-lvove-s-kolyadkami-i-sobstvennymi-hitami-780464.html | title = On Christmas Eve, Tina Karol played a sold-out concert in Lviv with carols and her own hits | date= 2017-01-06 |language=ru | work = tsn.ua |accessdate=2023-04-22}}</ref> |- |2017–2018 |"Intonations" |<ref>{{Cite news |url= https://www.44.ua/news/1778683/v-ukraine-startoval-masstabnyj-koncertnyj-tur-pevicy-tiny-karol-foto | title = A large-scale concert tour of singer Tina Karol has started in Ukraine| date= 2017-08-31 |language=ru | work = 44.ua |accessdate=2023-04-22}}</ref> |- |2021–2022 |"Tina Karol. The album "Beautiful" and the greatest hits" |<ref>{{Cite news |url= https://ck.kontramarka.ua/uk/tina-karol-albom-krasivo-ta-najkrasi-hiti-68325.html | title = Tina Karol. The album Beautiful and the greatest hits| date= 2021-07-17 |language=uk | work = kontramarka.ua |accessdate=2023-04-22}}</ref> |- |} == රඟහල == {|class="wikitable" |- align="center" ! වර්ෂය ! ශීර්ෂය ! සටහන් |- |2003 | "Equator" (the musical) | The main female role: Margaret<ref>{{Cite news |url= https://vesti.ua/kultura/85961-stali-izvestny-tajny-iz-proshlogo-tiny-karol | title = Became known secrets from the past of Tina Karol| date= 2015-01-15 |language=ru | work = vesti.ua |accessdate=2023-04-21}}</ref> |- |2004 | "Day of Spirits" (the play) |Role: Marfa-storyteller ([[Kyiv National Academic Molodyy Theatre]]) <ref>{{Cite news |url= https://detector.media/kultur-multur/article/148816/2011-02-23-top-5-zvezd-ukraynskogo-shou-byznesa-pokoryvshykh-teatr/ | title = TOP 5 stars of Ukrainian show business who conquered the theater | date= 2011-02-23 |language=uk | work = detector.media |accessdate=2023-04-21}}</ref> |- |2004 | "Assol" (the musical, [[Austria]]) |The main role: Assol<ref>{{Cite news| url = https://e-motion.tochka.net/ua/5525-tina-karol-na/| title = Tina Karol: on the top of a wave!| date = 2006-05-24| language = ru| work = tochka.net| accessdate = 2023-04-21| archive-date = 2023-04-21| archive-url = https://web.archive.org/web/20230421112719/https://e-motion.tochka.net/ua/5525-tina-karol-na/| url-status = dead}}</ref> |- |2004 |"А Mare's Egg" (the play) |Role: Karma of the main character (Tina sings solo throughout the performance without musical accompaniment)<ref>{{Cite news |url= https://showbiz.dialog.ua/240979_1637955060| title = "What a magic egg!" a video with 19-year-old Tina Karol in a tight suit caused a strong reaction| date= 2021-11-27 |language=ru | work = dialog.ua|accessdate=2023-04-21}}</ref> |- |} == පොත් == {|class="wikitable" |- align="center" ! වර්ෂය ! ශීර්ෂය ! යොමු |- |2008 |"The Great Adventures of the little cobweb"(children's book) |<ref>{{Cite news |url= https://www.yakaboo.ua/ua/veliki-prigodi-pavutinki.html | title = Book "The Great Adventures of the little cobweb"| date= |language=uk | work = yakaboo.ua|accessdate=2023-04-21}}</ref> |- |2016 |"A Christmas Story" (children's book) |<ref>{{Cite news |url= https://1plus1.ua/rizdvyana-istoriya-z-tinoyu-karol/novyny/tina-karol-stala-pismenniceu | title = Tina Karol became a writer| date= 2016-12-19 |language=uk | work = 1plus1.ua|accessdate=2023-04-21}}</ref> |- |2017 |"One shot" (photo book in collaboration with a photographer Sebran D’Argent) |<ref>{{Cite news |url= https://jetsetter.ua/event/prezentatsiya-fotoknigi-tina-karol-odnim-kadrom/ | title = Presentation of the photo book "Tina Karol. One shot"| date= 2017-11-16 |language=ru | work = jetsetter.ua|accessdate=2023-04-21}}</ref> |- |} == ගෞරව සහ සම්මාන == === සංගීත සහ රූපවාහිනී සම්මාන === {|class="wikitable" |- align="center" ! වර්ෂය ! ශීර්ෂය ! සටහන් ! යොමු |- |1999 |"Black Sea Games" (music festival “Chornomorski igry”) |3rd prize |<ref>{{Cite news |url= https://kp.ua/culture/581796-festyval-otkryvshyi-tynu-karol-nastui-kamenskykh-y-nadui-dorofeevu-vozvraschaetsia | title = The festival that opened Tina Karol, Nastya Kamensky and Nadya Dorofeeva returns | date= 2017-07-24 |language=ru | work = kp.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2005 |[[New Wave (competition)]] |2nd place and a special award from [[Alla Pugacheva]] |<ref>{{Cite news |url= https://www.mediaport.ua/news/ukraine/25651/ukrainka_tina_karol_zanyala_vtoroe_mesto_na_konkurse_novaya_volna-2005 |title= Ukrainian Tina Karol took second place at the contest "New Wave-2005" |date= 2005-08-01 |language= ru |work= mediaport.ua |accessdate= 2023-04-25 |archive-date= 2022-04-25 |archive-url= https://archive.today/20220425182551/https://www.mediaport.ua/news/ukraine/25651/ukrainka_tina_karol_zanyala_vtoroe_mesto_na_konkurse_novaya_volna-2005 |url-status= dead }}</ref> |- |2006 |[[Eurovision Song Contest 2006]] |Representative of Ukraine, 7th place |<ref>{{Cite news |url= https://eurovision.ua/1808-tina-karol%CA%B9/ | title = Tina Karol | date= |language=uk | work = eurovision.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2007 |Ukrainian Music Award |"Singer of the Year" |<ref>{{Cite news |url= https://ivona.ua/dose/5256604-tina-karol | title = Tina Karol| date= 2009-03-18 |language=ru | work = ivona.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2007-2008 |Ukrainian National television award "Teletriumph" |"Best presenter of an entertainment program" (twice) |<ref>{{Cite news |url= https://www.pravda.com.ua/rus/articles/2007/08/24/4423054/| title = "Tanci z zirkamy" won two awards| date= 2007-08-24 |language=ru | work = pravda.com.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref><ref>{{Cite news |url= https://gazeta.ua/ru/articles/culture-newspaper/_tina-karol-ne-prishla-za-premiej-teletriumf/249953 | title = Tina Karol did not come for the Teletriumph award| date= 2008-09-01 |language=ru | work = gazeta.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2011 |[[Golden Gramophone Award]] |Laureate for the song "Ya skazhu da!" ("I'll say yes!") |<ref>{{Cite news |url= https://detector.media/kultur-multur/article/149710/2011-08-05-kontsert-zolotogo-grammofona-nachalsya-s-pozhara-y-zvezdopada-foto/| title = The concert of the "Golden Gramophone" began with a fire and starfall| date= 2011-08-05 |language=ru | work = detector.media |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2014 |YUNA Music Award |"Singer of the Year" |<ref>{{Cite news |url= https://viva.ua/special/yuna-2014/26484-tseremoniya-yuna-2014-tina-karolj-stala-pevitsey-goda.html| title = Yuna 2014 ceremony: Tina Karol became the Singer of the year!| date= 2014-03-25 |language=ru | work = viva.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2014 |AOF International Film Festival (USA) |1st prize in the category "Best Documentary" for the film "Tina Karol. The power of love and voice" |<ref>{{Cite news |url= https://afisha.life/sila-lyubvi-i-golosa-intervyu-tiny-karol/| title = The power of love and voice: an interview with Tina Karol| date= |language=ru | work = afisha.life|accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2015 |YUNA Music Award |"Singer of the Year" |<ref>{{Cite news |url= https://tsn.ua/glamur/tina-karol-prisvyatila-svoyu-peremogu-na-yuna-2015-pomerlomu-cholovikovi-418094.html| title = Tina Karol dedicated her victory at YUNA-2015 to her deceased husband| date= 2015-03-27 |language=uk | work = tsn.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2015 |ELLE Style Awards |“TV Star of the Year” |<ref>{{Cite news |url= https://styler.rbc.ua/ukr/zvyozdy/tina-karol-poluchila-prestizhnuyu-modnuyu-1446833352.html| title = Tina Karol got the prestigious fashion award ELLE Style Awards| date= 2015-11-06 |language=uk | work = rbc.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2015 |M1 Music Awards |"Singer of the Year" |<ref>{{Cite news |url= https://ua.korrespondent.net/showbiz/music/3595660-M1-Music-Awards-oholosheno-spysok-peremozhtsiv-ukrainskoi-muzychnoi-premii| title = M1 Music Awards: the list of winners of the Ukrainian music award has been announced| date= 2015-11-27 |language=uk | work = korrespondent.net |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2016 |M1 Music Awards |Winner in the "Golden Gramophone" nomination with the song "Sdatsa ty vzda ospetesh" (“You can always give up”) |<ref>{{Cite news |url= https://jetsetter.ua/m1-music-awards-2016-pobediteli-prestizhnoj-ukrainskoj-muzykalnoj-premii/| title = M1 Music Awards 2016: winners of the prestigious Ukrainian music award| date= 2016-12-11 |language=ru | work = jetsetter.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2017 |M1 Music Awards | *"Singer of the Year" *Statuette for "The best music video" for the song "To wait" |<ref>{{Cite news |url= https://detector.media/production/article/132750/2017-12-10-m1-music-awards-2017-dvichi-vidznachyv-tinu-karol/ | title = M1 Music Awards 2017 honored Tina Karol twice| date= 2017-12-10 |language=uk | work = detector.media |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2018 |YUNA Music Award |"The best Performer of the Year" |<ref>{{Cite news |url= https://korrespondent.net/showbiz/music/3945369-nazvany-pobedytely-YUNA-2018| title = YUNA 2018 Winners Announced| date= 2018-02-27 |language=ru | work = korrespondent.net |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2018 |M1 Music Awards | * "Singer of the Year" * Special prize "For Contribution to the Development of the National Music Industry" * Statuette for “The best fan club” |<ref>{{Cite news |url= https://www.rbc.ua/ukr/lite/zvyozdy/m1-music-awards-tina-karol-prokommentirovala-1543710723.html | title = "M1 Music Awards": Tina Karol commented her special award| date= 2018-11-02 |language=uk | work = rbc.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2019 |SFAAF International Film Festival | Winner in the nomination "Best Short Film" with the short film "The former" |<ref>{{Cite news |url= https://www.unian.net/lite/kino/10693248-tina-karol-poluchila-nagradu-za-rol-v-filme-byvshie.html | title = Tina Karol received an award for her role in the film "Former"| date= 2019-09-20 |language=ru | work = unian.net |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2019 |“Zolotyj like” (“Golden Like”) Award | Winner in the nominations: "Style Icon" and "Soundtrack of the Year" |<ref>{{Cite news |url= https://1plus1.ua/novyny/tina-karol-podakuvala-prihilnikam-za-premiu-zolotij-lajk| title = Tina Karol thanked to fans for the Golden Like award| date= 2019-01-28 |language=uk | work = 1plus1.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2019 |M1 Music Awards |Winner in the nomination "Golden Gramophone" with the song “Sila vysoty” ("The power of height") |<ref>{{Cite news |url= https://www.unian.net/lite/kino/10775225-stali-izvestny-pobediteli-premii-m1-music-awards-2019.html| title = The winners of the M1 Music Awards-2019 became known| date= 2019-12-01 |language=ru | work = unian.net |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2020 |“Zolota Zhar-ptytsa” National Music Award ("Golden Firebird" Music Award) |Winner in the "Ballad of the Year" nomination with the song "Free" |<ref>{{Cite news |url= https://www.depo.ua/ukr/life/zolota-zhar-ptitsya-2020-spisok-peremozhtsiv-202006011168760 | title = "Golden Firebird-2020": List of winners| date= 2020-06-01 |language=uk | work = depo.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2020 |Star's Square (Kyiv) |Ceremonial opening of the “Tina Karol” personal star |<ref>{{Cite news |url= https://tsn.ua/glamur/tina-karol-otrimala-imennu-zirku-v-centri-kiyeva-1629130.html | title = Tina Karol got a personal star in the center of Kyiv| date= 2020-09-19 |language=uk | work = tsn.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2021 |YUNA Music Award |Winner in the nominations: *"For Special Achievement in Music" *"Best Duet/Collaboration" ("Free") *"Best Song for a Movie" |<ref>{{Cite news |url= https://life.nv.ua/ukr/znamenitosti/tina-karol-vpershe-peremogla-na-premiji-yuna-2021-i-zrobila-podvig-na-chest-cogo-video-50159568.html | title = Three awards. Tina Karol became the laureate of the Yuna National Award for the first time in eight years| date= 2021-05-13 |language=uk | work = nv.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2021 |[[Focus (Ukrainian magazine)]]. Rating “100 Most influential women of Ukraine” |65th place |<ref>{{Cite news |url= https://focus.ua/uk/ratings/486307-100-samyh-vliyatelnyh-zhenshchin-ukrainy-po-versii-zhurnala-fokus-2021/list/2948/tina-karol | title = #65 Tina Karol in the rating "100 most influential women of Ukraine according to the version of the magazine "Focus" 2021"| date= |language=uk | work = focus.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2022 |"Ukrainian Song of the Year” (National music awards) |"Legend of Ukrainian Song" |<ref>{{Cite news |url= https://www.unian.ua/lite/stars/u-den-yednosti-ukrajinciv-ob-yednala-muzikoyu-nacionalna-muzichna-premiya-ukrajinska-pisnya-roku-11708668.html | title = On Unity Day, Ukrainians were united by music at the National Music Award "Ukrainian Song of the Year"| date= 2022-02-18 |language=uk | work = unian.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |} === රාජ්‍ය හා පල්ලියේ ගෞරව === {|class="wikitable" |- align="center" ! වර්ෂය ! ශීර්ෂය ! සටහන් ! යොමු |- |2006 |{{ill|Medal "For Work and Success"|uk|Медаль «За працю і звитягу»|ru|Медаль «За труд и доблесть»|pl|Medal „Za pracę i zwycięstwo”}} |“For many years of conscientious work and exemplary performance of duties” |<ref>{{Cite news |url= https://podrobnosti.ua/2280217-tine-karol-34-istorija-uspeha-samoj-stilnoj-i-talantlivoj.html| title = Tina Karol-34: the success story of a talented artist| date= 2019-01-25 |language=ru | work = podrobnosti.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2007 |International Order of St. Stanislaus |"For establishing the international authority of Ukraine and significant contribution to the development of culture and art of Ukraine" |<ref>{{Cite news |url= http://ioss.org.ua/orden/persons/info/604/ | title = Tina Karol| date= |language=uk | work = ioss.org.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2009 |[[Merited Artist of Ukraine]] |On the occasion of the Day of Unity of Ukraine ([[Unification Act]]) |<ref>{{Cite news|url= https://glavred.info/stars/210798-tina-karol-stala-zasluzhennoy-artistkoy.html|title= Tina Karol became an honored artist|date= 2009-01-23|language= ru|work= glavred.info|accessdate= 2023-04-25|archive-date= 2023-04-25|archive-url= https://web.archive.org/web/20230425090033/https://glavred.info/stars/210798-tina-karol-stala-zasluzhennoy-artistkoy.html|url-status= dead}}</ref> |- |2017 |[[People's Artist of Ukraine]] |The official ceremony took place in the [[National Museum Taras Shevchenko]] in [[Kyiv]] |<ref>{{Cite news |url= https://lifestyle.segodnya.ua/ua/lifestyle/showbiz/tina-karol-stala-narodnoy-artistkoy-chto-daet-status-i-kto-budet-sleduyushchim-790880.html | title = Tina Karol became a people's artist: what gives status and who will be next | date= 2017-01-23 |language=uk | work = segodnya.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2020 |[[Order of Princess Olga]], 3rd class |On the occasion of the [[Constitution Day (Ukraine)]] |<ref>{{Cite news |url= https://www.rbc.ua/ukr/lite/zvyozdy/blagodaryu-tsenyu-tina-karol-poluchila-prestizhnuyu-1593330748.html| title = Thank you and appreciate: Tina Karol received a prestigious state award| date= 2020-06-28 |language=uk | work = rbc.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |} === මාධ්‍ය සම්මාන === {|class="wikitable" |- align="center" ! වර්ෂය ! ශීර්ෂය ! සටහන් ! යොමු |- |2006 |"Edinstvennaya" magazine raiting |"Woman of the Year — 2005" |<ref>{{Cite news |url= https://photoua.com/photo/pevica-tina-karol-stala-zhenshchinoy-goda-2005-ona-stala-laureatom-po-rezultatam-oprosa| title = Singer Tina Karol became "Woman of the Year - 2005"| date= |language=ru | work = photoua.com |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2008 |"VIVA!" magazine “The most beautiful people” award |"The most beautiful Woman of Ukraine" |<ref>{{Cite news |url= https://viva.ua/viva-most-beautiful/15437-samaya-krasivaya-2008-tina-karolj.html| title = The most beautiful Woman – 2008 is Tina Karol| date= 2012-11-05 |language=ru | work = viva.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2008 |"Women's Magazine" raiting |"The most charming Woman of Ukraine" |<ref>{{Cite news |url= https://fakty.ua/ru/27054-samaya-obayatelnaya-ukrainka-tina-karol-odin-izvestnyj-fotograf-mne-skazal-ty-ne-krasivaya-ty---vkusnaya| title = The most charming Ukrainian Tina Karol: "One famous photographer told me: "You are not beautiful, you are delicious!»| date= 2008-04-01 |language=ru | work = fakty.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2009 |[[Miss Ukraine Universe]] |"The most beautiful Singer of Ukraine — 2008" |<ref>{{Cite news |url= https://glavred.info/stars/211544-tinu-karol-nazvali-samoy-krasivoy-pevicey.html |title= Tina Karol was named "The most beautiful singer" |date= 2009-02-21 |language= ru |work= glavred.info |accessdate= 2023-04-25 |archive-date= 2022-04-08 |archive-url= https://archive.today/20220408022219/https://glavred.info/stars/211544-tinu-karol-nazvali-samoy-krasivoy-pevicey.html |url-status= dead }}</ref> |- |2013 |[[Google]] and [[Yandex]] raitings in [[Ukraine]] |"The most popular Woman of Ukraine" |<ref>{{Cite news |url= https://kp.ua/culture/429504-tyna-karol-pryznana-samym-populiarnym-chelovekom-strany| title = Tina Karol is recognized as the most popular person in the country| date= 2013-12-17 |language=ru | work = kp.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref><ref>{{Cite news |url= https://ivona.ua/shou-biz/novosti/5336810-tina-karol-stala-samoj-populjarnoj-zhenshhinoj-ukrainy| title = Tina Karol became the most popular woman in Ukraine| date= 2013-12-11 |language=ru | work = ivona.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |2017 |"VIVA!" magazine “The most beautiful people” award |"The most beautiful Woman of Ukraine" |<ref>{{Cite news |url= https://lifestyle.segodnya.ua/lifestyle/showbiz/viva-samye-krasivye-tina-karol-v-tretiy-raz-oderzhala-pobedu-a-dzhamala-svoyu-nagradu-posvyatila-zhenihu-996281.html| title = "Viva! The most beautiful": Tina Karol won the third time, and Jamala dedicated her award to her fiancé| date= 2017-03-20 |language=ru | work = segodnya.ua |accessdate=2023-04-25}}</ref> |- |} == මේවාද බලන්න == *[[Ukraine in the Eurovision Song Contest 2006]] ==සටහන්== {{notelist}} == යොමු කිරීම් == {{reflist}} ==බාහිර සැබදි== *{{Commons category-inline}} *{{official website|http://tinakarol.com}} {{in lang|uk}} *[https://fund.tinakarol.com/en/ Tina Karol Foundation] {{s-start}} {{succession box |before = [[GreenJolly]]<br>with ''"[[Razom nas bahato, nas ne podolaty|Razom nas bahato]]"'' |title = [[Ukraine in the Eurovision Song Contest]] |years = 2006 |after = [[Verka Serduchka]]<br>with ''"[[Dancing Lasha Tumbai]]"'' }} {{succession box |before = [[Natalia Mohylevska]] |with = [[Savik Shuster]] 2007 |with2 = [[Volodymyr Zelensky]] 2008 |title = Most beautiful by [http://www.viva.ua VIVA!] |years = 2007-2008 |after = [[Nastya Kamenskih]] }} {{s-break}} {{s-vac|suspended|last=[[Ani Lorak]] (2012)}} {{s-ttl |with=[[Dmytro Komarov (journalist)|Dmytro Komarov]] |title=Most beautiful by [http://www.viva.ua VIVA!] |years=2017 ('''3rd title''') }} {{s-aft|after= [[Olya Polyakova]]}} {{s-end}}{{Authority control}} {{DEFAULTSORT:Karol, Tina}} [[Category:1985 births]] [[Category:Living people]] [[Category:People from Yagodninsky District]] [[Category:21st-century Ukrainian women singers]] [[Category:Jewish women singers]] [[Category:Ukrainian pop singers]] [[Category:Ukrainian women pop singers]] [[Category:Recipients of the title of Merited Artist of Ukraine]] [[Category:Ukrainian sopranos]] [[Category:English-language singers from Ukraine]] [[Category:Jewish Ukrainian musicians]] [[Category:R. Glier Kyiv Institute of Music alumni]] [[Category:Founders of charities]] [[Category:Eurovision Song Contest entrants]] 096m0ytwjlk8u13yjd0qpbkugxxcgtg 0 181857 749182 748426 2025-06-16T08:03:13Z Lee 85 /* බාහිර සබැඳි */ 749182 wikitext text/x-wiki {{Infobox aircraft occurrence | name = එයාර් ඉන්දියා 171 පියාසැරිය | image = Air India 787-8 (VT-ANB).jpg | alt = | caption = VT-ANB,අනතුරට ලක් වූ ගුවන් යානය, 2024 දී | occurrence_type = අනතුර | date = {{start date|2025|6|12|df=y}} | summary = ගුවන්ගත වී ටික වේලාවකින් ගොඩනැගිල්ලක ගැටී ඇත; විමර්ශනය කරමින් පවතී | site = ඉන්දියාවේ අහමදාබාද්, සර්දාර් වල්ලබ්භායි පටෙල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ අසල B.J. වෛද්‍ය විද්‍යාලය | coordinates = {{Coord|23.0555|N|72.6156|E|type:landmark_scale:50000|display=inline,title}} | aircraft_type = [[Boeing 787 Dreamliner|බෝයිං 787-8 ඩ්‍රීම්ලයිනර්]] | aircraft_name = | operator = [[එයාර් ඉන්දියා]] | IATA = AI171 | ICAO = AIC171 | callsign = AIRINDIA 171 | tail_number = VT-ANB | origin = සර්දාර් වල්ලභභායි පටෙල් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ, අහමදාබාද්, ඉන්දියාව | destination = ලන්ඩන් ගැට්වික් ගුවන්තොටුපළ, [[ලන්ඩන්]], [[එක්සත් රාජධානිය]] | occupants = 242<ref name="bbc">{{Cite news |url=https://www.bbc.com/news/live/c8d1r3m8z92t |title=At least 200 killed after Air India plane to London crashes moments after take-off in Ahmedabad |date=12 June 2025 |work=[[BBC News]] |access-date=12 June 2025}}</ref> | passengers = 230 | crew = 12 | fatalities = 241<ref name="RTMT">{{Cite web |title=More than 200 killed as Air India plane crashes after take-off in Ahmedabad |url=https://www.reuters.com/world/india/plane-crashes-indias-ahmedabad-airport-tv-channels-report-2025-06-12/ |date=12 June 2025 |access-date=12 June 2025 |website=Reuters}}</ref> | injuries = 1 | missing = නොදනී | survivors = 1<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/india/ahmedabad-plane-crash-live-updates-over-200-people-onboard-flight-casualty-numbers-awaited-liveblog-13896455.html|title=Ahmedabad Air India Flight Crash Live Updates: Miracle rescue as police finds a survivor in seat 11A|date=12 June 2025|website=Firstpost |language=en}}</ref><ref name="initialsurvivor">{{cite web |last1=Yadav |first1=Danita |title=Air India Ahmedabad plane crash LIVE: Ex-Gujarat CM Rupani on board, confirms Naidu; 1 survivor reported in Ahmedabad |url=https://www.hindustantimes.com/india-news/ahmedabad-plane-crash-live-updates-air-india-flight-crashes-ahmedabad-airport-death-toll-news-101749717953751.html |work=Hindustan Times |access-date=12 June 2025 |language=en |date=12 June 2025}}</ref> | ground_fatalities = 33<ref name="TIMESOIN>{{Cite news|title=Air India plane crash: Toll mounts to 274; 33 on-ground deaths confirmed|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/air-india-plane-crash-toll-mounts-to-274-33-on-ground-deaths-confirmed/articleshow/121838365.cms|date=14 ජූනි 2025|work=Times of India|access-date=14 ජූනි 2025}}</ref> | ground_injuries =60+ | total_fatalities = 274<ref name="TIMESOIN"/> | total_injuries = 61+ }} '''එයාර් ඉන්දියා පියාසැරි 171''' යනු බෝයිං 787-8 ඩ්‍රීම්ලයිනර් මගින් ක්‍රියාත්මක කරන ලද ජාත්‍යන්තර මගී ගුවන් යානයකි. 2025 ජුනි 12 වන දින, ගුවන්ගත වී සුළු මොහොතකට පසු එහි ගමන් කරමින් සිටි මගීන් 230ක් සහ කාර්ය මණ්ඩලයේ 12 දෙනෙකු සමග ඉන්දියාවේ අහමදාබාද්හි මේඝානි නගර් ප්‍රදේශයට කඩා වැටුණි. == පසුබිම == === ගුවන් යානය === අනතුරට ලක් වූ ගුවන් යානය, ජෙනරල් ඉලෙක්ට්‍රික් GEnx එන්ජින් දෙකකින් සමන්විත, VT-ANB ලෙස ලියාපදිංචි කරන ලද, අවුරුදු 11ක් පැරණි බෝයිං 787-8 Dreamliner යානයකි.<ref>{{Cite news |last1=ලී |first1=ඩැනී |last2=සිද්ධාර්ත් වික්‍රම් |first2=පිලිප් |last3=මිෂ්රා |first3=මිහිර් |date=12 ජූනි 2025 |title=Over 200 Dead After London-Bound Boeing Jet Crashes in India Air India Boeing 787 Bound for London Crashes After Takeoff |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-12/air-india-boeing-787-from-ahmedabad-to-london-gatwick-crashes |url-access=subscription |access-date=12 ජූනි 2025 |work=[[Bloomberg News|බ්ලූම්බර්ග්]] |quote="The aircraft involved in Thursday's accident carried the VT-ANB registration and was almost 12 years old. The plane was powered by two General Electric Co. GEnx engines." |language=en}}</ref>2011 දී බෝයිං 787 යානයක් හඳුන්වා දීමෙන් පසු සිදු වූ පළමු මාරක අනතුර මෙය විය. ===මගීන් සහ කාර්ය මණ්ඩලය=== ඉන්දියානු සිවිල් ගුවන් සේවා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් (DGCA) සහ එයාර් ඉන්දියා ආයතනයට අනුව, ගුවන් යානයේ මගීන් 242 දෙනෙකු සිට ඇති අතර, ඉන් ළමුන් 11 දෙනෙකු සහ ළදරුවන් දෙදෙනෙකු ඇතුළුව මගීන් 230 දෙනෙකු සහ ගුවන් නියමුවන් දෙදෙනෙකු, ගුවන් සේවිකාවන් 10 දෙනෙකු ඇතුළුව කාර්ය මණ්ඩලයේ 12 දෙනෙකු සිට ඇත.<ref>{{cite news |title=Why did Ahmedabad-London Air India flight crash? Black box holds all answers – here's what it is |url=https://www.financialexpress.com/india-news/why-did-ahmedabad-london-air-india-flight-crash-black-box-holds-all-answers-heres-what-it-is/3877636/ |access-date=12 ජූනි 2025 |work=[[The Financial Express (India)|Financial Express]] |date=12 ජූනි 2025 |language=en}}</ref><ref name="APNews">{{cite web |last1=සොලංකි |first1=අජිත් |last2=රෝයි |first2=රාජේෂ් |date=12 ජූනි 2025 |title=London-bound Air India flight with more than 240 aboard crashes after takeoff from Ahmedabad, India |url=https://apnews.com/article/india-plane-crash-cad8dad5cd0e92795b03d357404af5f8 |date=12 ජූනි 2025 |access-date=12 ජූනි 2025 |website=[[AP News ]] |language=en}}</ref> {| class="wikitable" |+'''එයාර් ඉන්දියා පියාසැරි 171''' '''හි සිටි මගීන් සහ කාර්ය මණ්ඩලය'''<ref>{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/india-news/ahmedabad-plane-crash-live-updates-air-india-flight-crashes-ahmedabad-airport-death-toll-news-101749717953751.html|title=Ahmedabad plane crash live updates: Chances of any survivors slim, say sources|date=12 ජූනි 2025|work=හින්දුස්ථාන් ටයිම්ස්|access-date=12 ජූනි 2025|archive-url=https://web.archive.org/web/20250612101226/https://www.hindustantimes.com/india-news/ahmedabad-plane-crash-live-updates-air-india-flight-crashes-ahmedabad-airport-death-toll-news-101749717953751.html|archive-date=2025-06-12|language=en|url-status=live}}</ref> !ජාතිකත්වය !මගීන් !කාර්ය මණ්ඩලය !එකතුව |- |{{ධජය| ඉන්දියාව}} |169 |12 |181 |- |{{ධජය|එක්සත් රාජධානිය}} |53 |0 |53 |- |{{ධජය|පෘතුගාලය}} |7 |0 |7 |- |{{ධජය|කැනඩාව}} |1 |0 |1 |- |එකතුව |230 |12 |242 |} මගීන් අතර ගුජරාටයේ හිටපු මහ ඇමති විජේ රූපානි ද විය.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/india-plane-crash-ahmedabad/268968e1-e8c8-5168-a4a9-78787ed911e3|title=Over 200 Dead in Air India Crash, Official Says|date=12 ජූනි 2025|work=නිව් යෝර්ක් ටයිම්ස්|access-date=12 ජූනි 2025|language=en|trans-title=එයාර් ඉන්දියා ගුවන් අනතුරින් 200 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගිය බව නිල වාර්තා පවසයි}}</ref> මෙම ගුවන් ගමනේ ප්‍රධාන නියමුවා වුයේ කපිතාන් සුමීත් සබර්වාල්, පළමු නිලධාරි ක්ලයිව් කුන්දර් සහයක නියමුවා විය. ==අනතුර== [[File:Air India 171 runway CCTV.webm|thumb|Airport CCTV footage showing the crash]] [[File:AI171 air crash simap.svg|thumb|Map of flight path and impact]] {{OSM Location map | coord = {{Coord|23.066|N|72.624|E}} | zoom = 13 | float = right | width = 285 | height = 230 | caption = | title = | scalemark = 60 | shape1 = | mark1 = | mark-size1 = 14 | label1 = අහමදාබාද් ගුවන්තොටුපළ | mark-coord1 = {{Coord|23.077222|N|72.634722|E}} | label-pos1 = left | label-size1 = 14 | label-color1 = green | mark-title1 = අහමදාබාද් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ | mark-image = | mark-description1 = | shape2 = | mark2 = | mark-size2 = 16 | label2 = අනතුර සිදු වූ ස්ථානය | mark-coord2 = {{Coord|23.055488|N|72.615643|E}} | label-pos2 = top | label-size2 = 14 | label-color2 = red | mark-title2 = අනතුර සිදු වූ ස්ථානය | mark-image2 = | mark-description2 = }} ලන්ඩන් ගැට්වික් බලා යමින් සිටි ගුවන් යානය අහමදාබාද් ගුවන්තොටුපළේ ධාවන පථය 23 න් දේශීය වේලාවෙන් 13:38 ට (08:08 UTC) ගුවන් ගත විය.<ref name="bbc" /> UTC 08:08:50 ට ධාවන පථය 05 අවසානයට අඩි 230 (මීටර් 70) ක් පමණ දුරින්, ගුවන් යානයේ ADS-B ට්‍රාන්ස්පොන්ඩරය අඩි 625 (මීටර් 191) ක උන්නතාංශයක් වාර්තා කළේය.ගුවන් නියමුවන් අහමදාබාද්හි ගුවන් ගමන් පාලක වෙත "MAYDAY" ඇමතුමක් නිකුත් කළහ.<ref name="bbc" /> ==මූලාශ්‍ර== {{Reflist}} ==බාහිර සබැඳි== {{Commons category|VT-ANB (aircraft)}} * {{ASN accident|518859}} [[ප්‍රවර්ගය:2025 වසර තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] [[ප්‍රවර්ගය:එයාර් ඉන්දියා අනතුරු සහ සිදුවීම්]] [[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං 787 සම්බන්ධ අනතුරු සහ සිදුවීම්]] [[ප්‍රවර්ගය:2025 වසරේ ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] l4kigzfta50ctu0fcjt0jnsh0ex86b6 0 181866 748959 748234 2025-06-15T14:34:22Z BuddhikaW88 37808 /* ස්වෛරී රාජ්‍යයන් */ 748959 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:South_America_(orthographic_projection).svg|දකුණ|250x250පික්]] [[දකුණු ඇමෙරිකාව|දකුණු ඇමරිකාවේ]] [[ස්වෛරීය රාජ්‍යය|ස්වෛරී රාජ්‍යයන්]] 12 ක් සහ ස්වෛරී නොවන යැපෙන ප්‍රදේශ 3 ක් ඇත. මහාද්වීපය බටහිරින් [[ශාන්තිකර සාගරය|පැසිෆික් සාගරයෙන්]] සහ උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් [[අත්ලාන්තික් සාගරය|අත්ලාන්තික් සාගරයෙන්]] මායිම් වී ඇත. [[උතුරු ඇමෙරිකාව|උතුරු ඇමරිකාව]] සහ [[කැරිබියන් මුහුද]] වයඹ දෙසින් පිහිටා ඇත. දකුණු ඇමරිකාව ආසන්න වශයෙන් වර්ග කිලෝමීටර් 17,840,000 (වර්ග සැතපුම් 6,890,000) ක [[භූමිප්‍රමාණය අනුව රටවල් හා පරායත්ත භූමිප්‍රදේශ නාමාවලිය|භූමි ප්‍රමාණයකින්]] යුක්ත වන අතර එය [[මහ පොළොව|පෘථිවි]] පෘෂ්ඨයෙන් 3.5% ක් පමණ වේ. 2018 වන විට, එහි ජනගහනය මිලියන 430 කට වඩා වැඩි බව ''[[ද වර්ල්ඩ් ෆැක්ට් බුක්|ද වර්ල්ඩ් ෆැක්ට්බුක්]]'' හි ජනගහනය පිළිබඳ ඇස්තමේන්තු වලට අනුව. දකුණු ඇමරිකාව සියලුම මහාද්වීප අතර ප්‍රදේශය අනුව ( [[ආසියාව]], [[අප්‍රිකාව]] සහ උතුරු ඇමරිකාවට පසුව) [[මහාද්වීප|සිව්වන ස්ථානයේත්]], [[මහාද්වීප|ජනගහනය අනුව පස්වන ස්ථානයේත්]] (ආසියාව, අප්‍රිකාව, යුරෝපය සහ උතුරු ඇමරිකාවට පසුව) සිටී.<ref>{{Citation|title=[[The New York Times]] Guide to Essential Knowledge: A Desk Reference for the Curious Mind|page=[https://archive.org/details/newyorktimesguid00/page/598 598]|year=2007|edition=2nd|place=New York|publisher=[[St. Martin's Press]]|isbn=978-0-312-37659-8|oclc=173243876}}</ref> උතුරු සහ දකුණු ඇමරිකාව අතර මායිම පැනමාවේ ඉස්ත්මස් හි යම් ස්ථානයක පිහිටා ඇත. ඇට්ලස් සහ අනෙකුත් මූලාශ්‍රවල වඩාත් පොදු මායිම් කිරීම කොලොම්බියා-පැනමා දේශසීමාව දිගේ බෙදී යන ඩැරියන් කඳුකර ජල පෝෂක ප්‍රදේශය අනුගමනය කරයි, එහිදී ඉස්ත්මස් දකුණු ඇමරිකානු මහාද්වීපය හමුවෙයි ([[ඩැරියන් ගැප්]] බලන්න). සියලුම ඇට්ලස් පාහේ පැනමාව උතුරු ඇමරිකාව සහ/හෝ මධ්‍යම ඇමරිකාව තුළට වැටෙන රාජ්‍යයක් ලෙස ලැයිස්තුගත කරයි.<ref>{{cite web |title=National Geographic Education |url=http://education.nationalgeographic.com/education/mapping/outline-map/?map=Panama |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728060745/http://education.nationalgeographic.com/education/mapping/outline-map/?map=Panama |archive-date=July 28, 2011 |access-date=2011-05-12 |publisher=[[National Geographic Society]]}} {{Cite book |title=National Geographic Atlas (list) |publisher=National Geographic Society |year=2010 |page=4}} {{Cite book |title=Webster's New Geographical Dictionary (list and map) |publisher=Merriam-Webster Inc. |year=1984 |pages=856, 859}} [http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#americas "Americas"] ''Standard Country and Area Codes Classifications (M49)'', United Nations Statistics Division [http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/reference/international/north_america/referencemap_image_view "North America"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080303233306/http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/reference/international/north_america/referencemap_image_view|date=3 March 2008}} ''Atlas of Canada'' [https://www.nationalgeographic.org/society/education-resources/?xpop=1 North America Atlas] National Geographic</ref> == ස්වෛරී රාජ්‍යයන් == ස්වෛරී රාජ්‍යයක් යනු ජාතික අවශ්‍යතා සඳහා තීරණ ගන්නා ජනගහනයක් කෙරෙහි ඵලදායී ස්වෛරීභාවයක් ඇති දේශපාලන සංගමයකි.<ref>{{Cite journal|last=Ashley|first=Richard K|date=1 June 1988|title=Untying the Sovereign State: A Double Reading of the Anarchy Problematique|url=http://mil.sagepub.com/content/17/2/227.short|journal=Millennium - Journal of International Studies|publisher=Sage Journals Online|volume=4|issue=2|pages=227–262|doi=10.1177/03058298880170020901|url-access=subscription|access-date=15 February 2012|s2cid=145130222}}</ref> මොන්ටෙවීඩියෝ සම්මුතියට අනුව, රාජ්‍යයකට ස්ථිර ජනගහනයක්, නිශ්චිත භූමියක්, රජයක් සහ අනෙකුත් රාජ්‍යයන් සමඟ සබඳතාවලට එළඹීමේ හැකියාව තිබිය යුතුය.<ref>{{cite web |date=26 December 1933 |title=Montevideo Convention on the Rights and Duties of States |url=http://www.cfr.org/sovereignty/montevideo-convention-rights-duties-states/p15897 |access-date=15 February 2012 |publisher=Council on Foreign Relations}}</ref> පහත සඳහන් රාජ්‍යයන් සියල්ලම [[එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය|එක්සත් ජාතීන්ගේ]] සාමාජිකයින් වේ<ref>{{cite web |title=United Nations Member States |url=https://www.un.org/en/members/ |access-date=15 February 2012 |publisher=United Nations}}</ref> සහ දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමයේ වත්මන් හෝ හිටපු සාමාජිකයින් වේ.<ref>{{cite web |title=Estados Miembros |url=http://www.unasursg.org/index.php?option=com_content&view=article&id=397&Itemid=343 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120627123555/http://www.unasursg.org/index.php?option=com_content&view=article&id=397&Itemid=343 |archive-date=27 June 2012 |access-date=15 February 2012 |publisher=Secretaria General de UNASUR |language=es}}</ref> {| class="wikitable sortable" ! class="unsortable" |ධජය ! class="unsortable" |සිතියම !ඉංග්‍රීසි කෙටි නම, විධිමත් නම සහ ISO <ref name="CIA_Names">{{Cite web |title=Field Listing :: Names |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2142.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613002925/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2142.html |archive-date=June 13, 2007 |access-date=7 February 2012 |publisher=Central Intelligence Agency}}</ref><ref name="UN_Names">{{cite web |year=2007 |title=UNGEGN List of Country Names |url=http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/UNGEGN/docs/9th-uncsgn-docs/UNGEGN%20WG%20Country%20Names%20Document%20-%20August%202009.pdf |access-date=2011-02-24 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref><ref name="Europa">{{cite web |date=7 February 2012 |title=List of countries, territories and currencies |url=http://publications.europa.eu/code/en/en-5000500.htm |access-date=7 February 2012 |publisher=Europa}}</ref><ref>{{Cite web |date=1974 |title=ISO 3166 |url=https://www.iso.org/iso-3166-country-codes.html |access-date=2022-07-24 |website=International Organization for Standardization}}</ref> !අගනුවර <ref name="Europa" /><ref name="Capital">{{cite web |title=Field Listing :: Capital |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2057.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613003402/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2057.html |archive-date=June 13, 2007 |access-date=7 February 2012 |publisher=Central Intelligence Agency}}</ref><ref>{{cite web |date=9 December 2011 |title=UNGEGN World Geographical Names |url=http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/geonames/ |access-date=7 February 2012 |publisher=United Nations Group of Experts on Geographical Names}}</ref> !ජනගහනය {{UN population|Year}} {{UN Population|ref}} ! data-sort-type="number" |වර්ග ප්‍රමාණය <ref name="Area">{{cite web |title=Field Listing :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613003039/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html |archive-date=June 13, 2007 |access-date=7 February 2012 |publisher=Central Intelligence Agency}}</ref> !මුදල් ඒකකය <ref name="Europa" /> |- |[[File:Flag_of_Argentina.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Argentina|alt=Flag of Argentina|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:ARG_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ARG_orthographic.svg|alt=Map showing Argentina|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[ආර්ජන්ටිනාව]] ආර්ජන්ටිනා ජනරජය ARG |[[බුවනෝස් අයර්ස්]] |{{UN Population|Argentina}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|2780400|round=yes}} |ආර්ජන්ටිනාවේ පෙසෝ |- |[[File:Flag_of_Bolivia_(state).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Bolivia|alt=Flag of Bolivia|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:BOL_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:BOL_orthographic.svg|alt=Map showing Bolivia|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[බොලිවියාව]] බොලිවියාවේ බහුජාතික රාජ්‍යය BOL |[[සුක්‍රේ, බොලිවියාව|සුක්‍රේ]] (නිල) සහ [[ලා පාස්, බොලිවියාව|ලා පාස්]] (රජයේ ආසනය)<ref group="n">While [[Sucre]] is the constitutional capital, [[La Paz]] is the seat of the government.</ref> |{{UN Population|Bolivia}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|1098581|round=yes}} |බොලිවියානු බොලිවියානෝ |- |[[File:Flag_of_Brazil.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Brazil|alt=Flag of Brazil|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:BRA_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:BRA_orthographic.svg|alt=Map showing Brazil|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[බ්‍රසීලය]] බ්‍රසීල ෆෙඩරේටිව් ජනරජය BRA |[[:en:Brasília|Brasília]] |{{UN Population|Brazil}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|8514877|round=yes}} |බ්‍රසීලියානු රියල් |- |[[File:Flag_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Chile|alt=Flag of Chile|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:CHL_orthographic_(+all_claims).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:CHL_orthographic_(+all_claims).svg|alt=Map showing Chile|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[චිලී]]<ref group="n">Includes [[Easter Island]] in the [[Pacific Ocean]], a [[Chile|Chilean]] territory frequently reckoned in [[Oceania]].</ref> චිලී ජනරජය CHL |[[:en:Santiago,_Chile|Santiago]]<ref group="n">While [[Santiago, Chile|Santiago]] is the constitutional capital of Chile, [[Valparaíso]] is the site of legislative meetings.</ref> |{{UN Population|Chile}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|756102|round=yes}} |චිලී පෙසෝ |- |[[File:Flag_of_Colombia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Colombia|alt=Flag of Colombia|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:COL_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:COL_orthographic.svg|alt=Map showing Colombia|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[කොලොම්බියාව]] කොලොම්බියා ජනරජය COL |[[:en:Bogotá|Bogotá]] / Santa Fe de Bogotá |{{UN Population|Colombia}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|1138910|round=yes}} |කොලොම්බියානු පෙසෝ |- |[[File:Flag_of_Ecuador.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Ecuador|alt=Flag of Ecuador|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:ECU_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ECU_orthographic.svg|alt=Map showing Ecuador|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[ඉක්වදෝරය]] ඉක්වදෝර ජනරජය ECU |[[:en:Quito|Quito]] |{{UN Population|Ecuador}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|283561|round=yes}} |එක්සත් ජනපද ඩොලර් |- |[[File:Flag_of_Guyana.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Guyana|alt=Flag of Guyana|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:GUY_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GUY_orthographic.svg|alt=Map showing Guyana|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[ගයනාව]] ගයනා සමුපකාර ජනරජය GUY |[[:en:Georgetown,_Guyana|Georgetown]] |{{UN Population|Guyana}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|214969|round=yes}} |ගයානා ඩොලර් |- |[[File:Flag_of_Paraguay.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Paraguay|alt=Flag of Paraguay|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:PRY_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:PRY_orthographic.svg|alt=Map showing Paraguay|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[පැරගුවේ]] පැරගුවේ ජනරජය PRY |[[:en:Asunción|Asunción]] |6,109,903 |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|406752|round=yes}} |පැරගුවේ ගුරානි |- |[[File:Flag_of_Peru_(state).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Peru|alt=Flag of Peru|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:PER_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:PER_orthographic.svg|alt=Map showing Peru|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[පේරු]] පේරු ජනරජය PER |[[:en:Lima|Lima]] |{{UN Population|Peru}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|1285216|round=yes}} |පේරු සෝල් |- |[[File:Flag_of_Suriname.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Suriname|alt=Flag of Suriname|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:SUR_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:SUR_orthographic.svg|alt=Map showing Suriname|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[සුරිනාමය]] සුරිනාම් ජනරජය SUR |[[:en:Paramaribo|Paramaribo]] |{{UN Population|Suriname}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|163820|round=yes}} |සුරිනාම් ඩොලර් |- |[[File:Flag_of_Uruguay.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Uruguay|alt=Flag of Uruguay|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:URY_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:URY_orthographic.svg|alt=Map showing Uruguay|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[උරුගුවේ]] නැගෙනහිර උරුගුවේ ජනරජය<ref group="n">Also translated as "Oriental Republic of Uruguay".</ref> URY |[[:en:Montevideo|Montevideo]] |{{UN Population|Uruguay}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|176215|round=yes}} |උරුගුවේ පෙසෝ |- |[[File:Flag_of_Venezuela_(state).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Venezuela|alt=Flag of Venezuela|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:VEN_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:VEN_orthographic.svg|alt=Map showing Venezuela|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[වෙනිසියුලාව]] වෙනිසියුලාවේ බොලිවේරියානු ජනරජය VEN |[[:en:Caracas|Caracas]] |{{UN Population|Venezuela}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|912050|round=yes}} |වෙනිසියුලානු බොලිවර් |} == ස්වෛරී නොවන භූමි ප්‍රදේශ == === බාහිර භූමි ප්‍රදේශ === {| class="wikitable sortable" ! class="unsortable" |ධජය ! class="unsortable" |සිතියම !ඉංග්‍රීසි නම සහ ISO<ref name="CIA_Names" /><ref name="Europa" /> !නීතිමය තත්ත්වය !අගනුවර<ref name="Capital" /> !ජනගහනය<ref name="Population">{{cite web |title=Country Comparison :: Population |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613004507/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html |archive-date=June 13, 2007 |access-date=7 February 2012 |publisher=Central Intelligence Agency}}</ref> !වර්ග ප්‍රමාණය<ref name="Area" /> |- |[[File:Flag_of_the_Falkland_Islands.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_the_Falkland_Islands|alt=Flag of the Falkland Islands|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:Falkland_Islands_(orthographic_projection).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Falkland_Islands_(orthographic_projection).svg|alt=Map showing the Falkland Islands|දාරය|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[ෆෝක්ලන්ත දූපත්]] FLK |[[මහා බ්‍රිතාන්‍යය|බ්‍රිතාන්‍ය]] විදේශීය භූමිය |[[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]] | align="right" |3,398<ref>{{Cite web |year=2017 |title=2016 Census Report |url=http://www.fig.gov.fk/policy/index.php/component/jdownloads/finish/5-statistics/4788-falkland-islands-census-2016-report/0?Itemid=0#page=14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124232820/http://www.fig.gov.fk/policy/index.php/component/jdownloads/finish/5-statistics/4788-falkland-islands-census-2016-report/0?Itemid=0 |archive-date=24 January 2018 |publisher=Policy and Economic Development Unit, Falkland Islands Government |format=PDF}}</ref> |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|12173|round=yes}} |- |[[File:Flag_of_South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|alt=South Georgia and the South Sandwich Islands|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands_on_the_globe_(South_America_centered).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands_on_the_globe_(South_America_centered).svg|alt=Map showing South Georgia and the South Sandwich Islands|දාරය|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[දකුණු ජෝර්ජියාව සහ දකුණු සැන්ඩ්විච් දූපත්]]<ref name="groupedWithAntarctica" group="n">Sometimes grouped with [[Antarctica]] rather than South America.</ref> SGS |[[මහා බ්‍රිතාන්‍යය|බ්‍රිතාන්‍ය]] විදේශීය භූමිය |[[:en:King_Edward_Point|King Edward Point]] |ස්ථිර ජනගහනයක් නොමැත<ref group="n">Present inhabitants are the British Government officer, deputy postmaster, scientists, and support staff from the [[British Antarctic Survey]] who maintain scientific bases on Bird Island and in the capital, King Edward Point, as well as museum staff at [[Grytviken]].</ref> |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|3903|round=yes}} |} === අභ්‍යන්තර භූමි ප්‍රදේශ === {| class="wikitable sortable" ! class="unsortable" |ධජය ! class="unsortable" |සිතියම !ඉංග්‍රීසි නම සහ ISO<ref name="CIA_Names" /><ref name="Europa" /> !නීතිමය තත්ත්වය !අගනුවර<ref name="Capital" /> !ජනගහනය<ref name="Population" /> !වර්ග ප්‍රමාණය<ref name="Area" /> |- |[[File:Flag_of_France.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_France|alt=The flag of the France, as used in French Guiana|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:French_Guiana_(orthographic_projection).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:French_Guiana_(orthographic_projection).svg|alt=Map showing French Guiana|දාරය|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[ප්‍රංශ ගයනාව]] GUF |[[ප්‍රංශය|ප්‍රංශයේ]] සහ [[යුරෝපියානු සංගමය|යුරෝපීය සංගමයේ]] පිටතම කලාපයේ විදේශ දෙපාර්තමේන්තුව, කලාපය සහ තනි භෞමික සාමූහිකය<ref group="n">The territory has been [[Regions of France|fully integrated]] into the [[French Fifth Republic|French central state]].</ref> |[[:en:Cayenne|Cayenne]] | align="right" |{{Nts|294071}}<ref name="pop">{{cite web |author=[[Institut national de la statistique et des études économiques (France)|INSEE]] |title=Estimation de population par région, sexe et grande classe d'âge – Années 1975 à 2021 |url=https://www.insee.fr/fr/statistiques/fichier/1893198/estim-pop-nreg-sexe-gca-1975-2021.xls |access-date=2021-01-21 |language=fr}}</ref> |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|83534|round=yes}} |} == මේවාද බලන්න == {{ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} == සටහන් == <references group="n" /> == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:Lists of countries by continent]] <references /> pyxtzjnreht91xc5lxmy7kxakr1hvf6 749153 748959 2025-06-16T07:44:42Z InternetArchiveBot 63598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 749153 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:South_America_(orthographic_projection).svg|දකුණ|250x250පික්]] [[දකුණු ඇමෙරිකාව|දකුණු ඇමරිකාවේ]] [[ස්වෛරීය රාජ්‍යය|ස්වෛරී රාජ්‍යයන්]] 12 ක් සහ ස්වෛරී නොවන යැපෙන ප්‍රදේශ 3 ක් ඇත. මහාද්වීපය බටහිරින් [[ශාන්තිකර සාගරය|පැසිෆික් සාගරයෙන්]] සහ උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් [[අත්ලාන්තික් සාගරය|අත්ලාන්තික් සාගරයෙන්]] මායිම් වී ඇත. [[උතුරු ඇමෙරිකාව|උතුරු ඇමරිකාව]] සහ [[කැරිබියන් මුහුද]] වයඹ දෙසින් පිහිටා ඇත. දකුණු ඇමරිකාව ආසන්න වශයෙන් වර්ග කිලෝමීටර් 17,840,000 (වර්ග සැතපුම් 6,890,000) ක [[භූමිප්‍රමාණය අනුව රටවල් හා පරායත්ත භූමිප්‍රදේශ නාමාවලිය|භූමි ප්‍රමාණයකින්]] යුක්ත වන අතර එය [[මහ පොළොව|පෘථිවි]] පෘෂ්ඨයෙන් 3.5% ක් පමණ වේ. 2018 වන විට, එහි ජනගහනය මිලියන 430 කට වඩා වැඩි බව ''[[ද වර්ල්ඩ් ෆැක්ට් බුක්|ද වර්ල්ඩ් ෆැක්ට්බුක්]]'' හි ජනගහනය පිළිබඳ ඇස්තමේන්තු වලට අනුව. දකුණු ඇමරිකාව සියලුම මහාද්වීප අතර ප්‍රදේශය අනුව ( [[ආසියාව]], [[අප්‍රිකාව]] සහ උතුරු ඇමරිකාවට පසුව) [[මහාද්වීප|සිව්වන ස්ථානයේත්]], [[මහාද්වීප|ජනගහනය අනුව පස්වන ස්ථානයේත්]] (ආසියාව, අප්‍රිකාව, යුරෝපය සහ උතුරු ඇමරිකාවට පසුව) සිටී.<ref>{{Citation|title=[[The New York Times]] Guide to Essential Knowledge: A Desk Reference for the Curious Mind|page=[https://archive.org/details/newyorktimesguid00/page/598 598]|year=2007|edition=2nd|place=New York|publisher=[[St. Martin's Press]]|isbn=978-0-312-37659-8|oclc=173243876}}</ref> උතුරු සහ දකුණු ඇමරිකාව අතර මායිම පැනමාවේ ඉස්ත්මස් හි යම් ස්ථානයක පිහිටා ඇත. ඇට්ලස් සහ අනෙකුත් මූලාශ්‍රවල වඩාත් පොදු මායිම් කිරීම කොලොම්බියා-පැනමා දේශසීමාව දිගේ බෙදී යන ඩැරියන් කඳුකර ජල පෝෂක ප්‍රදේශය අනුගමනය කරයි, එහිදී ඉස්ත්මස් දකුණු ඇමරිකානු මහාද්වීපය හමුවෙයි ([[ඩැරියන් ගැප්]] බලන්න). සියලුම ඇට්ලස් පාහේ පැනමාව උතුරු ඇමරිකාව සහ/හෝ මධ්‍යම ඇමරිකාව තුළට වැටෙන රාජ්‍යයක් ලෙස ලැයිස්තුගත කරයි.<ref>{{cite web |title=National Geographic Education |url=http://education.nationalgeographic.com/education/mapping/outline-map/?map=Panama |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728060745/http://education.nationalgeographic.com/education/mapping/outline-map/?map=Panama |archive-date=July 28, 2011 |access-date=2011-05-12 |publisher=[[National Geographic Society]]}} {{Cite book |title=National Geographic Atlas (list) |publisher=National Geographic Society |year=2010 |page=4}} {{Cite book |title=Webster's New Geographical Dictionary (list and map) |publisher=Merriam-Webster Inc. |year=1984 |pages=856, 859}} [http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#americas "Americas"] ''Standard Country and Area Codes Classifications (M49)'', United Nations Statistics Division [http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/reference/international/north_america/referencemap_image_view "North America"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080303233306/http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/reference/international/north_america/referencemap_image_view |date=3 March 2008 }} ''Atlas of Canada'' [https://www.nationalgeographic.org/society/education-resources/?xpop=1 North America Atlas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231124171218/https://www.nationalgeographic.org/society/education-resources/?xpop=1 |date=2023-11-24 }} National Geographic</ref> == ස්වෛරී රාජ්‍යයන් == ස්වෛරී රාජ්‍යයක් යනු ජාතික අවශ්‍යතා සඳහා තීරණ ගන්නා ජනගහනයක් කෙරෙහි ඵලදායී ස්වෛරීභාවයක් ඇති දේශපාලන සංගමයකි.<ref>{{Cite journal|last=Ashley|first=Richard K|date=1 June 1988|title=Untying the Sovereign State: A Double Reading of the Anarchy Problematique|url=http://mil.sagepub.com/content/17/2/227.short|journal=Millennium - Journal of International Studies|publisher=Sage Journals Online|volume=4|issue=2|pages=227–262|doi=10.1177/03058298880170020901|url-access=subscription|access-date=15 February 2012|s2cid=145130222}}</ref> මොන්ටෙවීඩියෝ සම්මුතියට අනුව, රාජ්‍යයකට ස්ථිර ජනගහනයක්, නිශ්චිත භූමියක්, රජයක් සහ අනෙකුත් රාජ්‍යයන් සමඟ සබඳතාවලට එළඹීමේ හැකියාව තිබිය යුතුය.<ref>{{cite web |date=26 December 1933 |title=Montevideo Convention on the Rights and Duties of States |url=http://www.cfr.org/sovereignty/montevideo-convention-rights-duties-states/p15897 |access-date=15 February 2012 |publisher=Council on Foreign Relations}}</ref> පහත සඳහන් රාජ්‍යයන් සියල්ලම [[එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය|එක්සත් ජාතීන්ගේ]] සාමාජිකයින් වේ<ref>{{cite web |title=United Nations Member States |url=https://www.un.org/en/members/ |access-date=15 February 2012 |publisher=United Nations}}</ref> සහ දකුණු ඇමරිකානු ජාතීන්ගේ සංගමයේ වත්මන් හෝ හිටපු සාමාජිකයින් වේ.<ref>{{cite web |title=Estados Miembros |url=http://www.unasursg.org/index.php?option=com_content&view=article&id=397&Itemid=343 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120627123555/http://www.unasursg.org/index.php?option=com_content&view=article&id=397&Itemid=343 |archive-date=27 June 2012 |access-date=15 February 2012 |publisher=Secretaria General de UNASUR |language=es}}</ref> {| class="wikitable sortable" ! class="unsortable" |ධජය ! class="unsortable" |සිතියම !ඉංග්‍රීසි කෙටි නම, විධිමත් නම සහ ISO <ref name="CIA_Names">{{Cite web |title=Field Listing :: Names |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2142.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613002925/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2142.html |archive-date=June 13, 2007 |access-date=7 February 2012 |publisher=Central Intelligence Agency}}</ref><ref name="UN_Names">{{cite web |year=2007 |title=UNGEGN List of Country Names |url=http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/UNGEGN/docs/9th-uncsgn-docs/UNGEGN%20WG%20Country%20Names%20Document%20-%20August%202009.pdf |access-date=2011-02-24 |publisher=United Nations Statistics Division}}</ref><ref name="Europa">{{cite web |date=7 February 2012 |title=List of countries, territories and currencies |url=http://publications.europa.eu/code/en/en-5000500.htm |access-date=7 February 2012 |publisher=Europa}}</ref><ref>{{Cite web |date=1974 |title=ISO 3166 |url=https://www.iso.org/iso-3166-country-codes.html |access-date=2022-07-24 |website=International Organization for Standardization}}</ref> !අගනුවර <ref name="Europa" /><ref name="Capital">{{cite web |title=Field Listing :: Capital |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2057.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613003402/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2057.html |archive-date=June 13, 2007 |access-date=7 February 2012 |publisher=Central Intelligence Agency}}</ref><ref>{{cite web |date=9 December 2011 |title=UNGEGN World Geographical Names |url=http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/geonames/ |access-date=7 February 2012 |publisher=United Nations Group of Experts on Geographical Names}}</ref> !ජනගහනය {{UN population|Year}} {{UN Population|ref}} ! data-sort-type="number" |වර්ග ප්‍රමාණය <ref name="Area">{{cite web |title=Field Listing :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613003039/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html |archive-date=June 13, 2007 |access-date=7 February 2012 |publisher=Central Intelligence Agency}}</ref> !මුදල් ඒකකය <ref name="Europa" /> |- |[[File:Flag_of_Argentina.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Argentina|alt=Flag of Argentina|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:ARG_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ARG_orthographic.svg|alt=Map showing Argentina|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[ආර්ජන්ටිනාව]] ආර්ජන්ටිනා ජනරජය ARG |[[බුවනෝස් අයර්ස්]] |{{UN Population|Argentina}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|2780400|round=yes}} |ආර්ජන්ටිනාවේ පෙසෝ |- |[[File:Flag_of_Bolivia_(state).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Bolivia|alt=Flag of Bolivia|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:BOL_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:BOL_orthographic.svg|alt=Map showing Bolivia|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[බොලිවියාව]] බොලිවියාවේ බහුජාතික රාජ්‍යය BOL |[[සුක්‍රේ, බොලිවියාව|සුක්‍රේ]] (නිල) සහ [[ලා පාස්, බොලිවියාව|ලා පාස්]] (රජයේ ආසනය)<ref group="n">While [[Sucre]] is the constitutional capital, [[La Paz]] is the seat of the government.</ref> |{{UN Population|Bolivia}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|1098581|round=yes}} |බොලිවියානු බොලිවියානෝ |- |[[File:Flag_of_Brazil.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Brazil|alt=Flag of Brazil|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:BRA_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:BRA_orthographic.svg|alt=Map showing Brazil|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[බ්‍රසීලය]] බ්‍රසීල ෆෙඩරේටිව් ජනරජය BRA |[[:en:Brasília|Brasília]] |{{UN Population|Brazil}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|8514877|round=yes}} |බ්‍රසීලියානු රියල් |- |[[File:Flag_of_Chile.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Chile|alt=Flag of Chile|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:CHL_orthographic_(+all_claims).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:CHL_orthographic_(+all_claims).svg|alt=Map showing Chile|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[චිලී]]<ref group="n">Includes [[Easter Island]] in the [[Pacific Ocean]], a [[Chile|Chilean]] territory frequently reckoned in [[Oceania]].</ref> චිලී ජනරජය CHL |[[:en:Santiago,_Chile|Santiago]]<ref group="n">While [[Santiago, Chile|Santiago]] is the constitutional capital of Chile, [[Valparaíso]] is the site of legislative meetings.</ref> |{{UN Population|Chile}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|756102|round=yes}} |චිලී පෙසෝ |- |[[File:Flag_of_Colombia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Colombia|alt=Flag of Colombia|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:COL_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:COL_orthographic.svg|alt=Map showing Colombia|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[කොලොම්බියාව]] කොලොම්බියා ජනරජය COL |[[:en:Bogotá|Bogotá]] / Santa Fe de Bogotá |{{UN Population|Colombia}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|1138910|round=yes}} |කොලොම්බියානු පෙසෝ |- |[[File:Flag_of_Ecuador.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Ecuador|alt=Flag of Ecuador|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:ECU_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ECU_orthographic.svg|alt=Map showing Ecuador|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[ඉක්වදෝරය]] ඉක්වදෝර ජනරජය ECU |[[:en:Quito|Quito]] |{{UN Population|Ecuador}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|283561|round=yes}} |එක්සත් ජනපද ඩොලර් |- |[[File:Flag_of_Guyana.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Guyana|alt=Flag of Guyana|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:GUY_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GUY_orthographic.svg|alt=Map showing Guyana|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[ගයනාව]] ගයනා සමුපකාර ජනරජය GUY |[[:en:Georgetown,_Guyana|Georgetown]] |{{UN Population|Guyana}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|214969|round=yes}} |ගයානා ඩොලර් |- |[[File:Flag_of_Paraguay.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Paraguay|alt=Flag of Paraguay|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:PRY_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:PRY_orthographic.svg|alt=Map showing Paraguay|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[පැරගුවේ]] පැරගුවේ ජනරජය PRY |[[:en:Asunción|Asunción]] |6,109,903 |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|406752|round=yes}} |පැරගුවේ ගුරානි |- |[[File:Flag_of_Peru_(state).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Peru|alt=Flag of Peru|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:PER_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:PER_orthographic.svg|alt=Map showing Peru|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[පේරු]] පේරු ජනරජය PER |[[:en:Lima|Lima]] |{{UN Population|Peru}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|1285216|round=yes}} |පේරු සෝල් |- |[[File:Flag_of_Suriname.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Suriname|alt=Flag of Suriname|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:SUR_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:SUR_orthographic.svg|alt=Map showing Suriname|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[සුරිනාමය]] සුරිනාම් ජනරජය SUR |[[:en:Paramaribo|Paramaribo]] |{{UN Population|Suriname}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|163820|round=yes}} |සුරිනාම් ඩොලර් |- |[[File:Flag_of_Uruguay.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Uruguay|alt=Flag of Uruguay|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:URY_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:URY_orthographic.svg|alt=Map showing Uruguay|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[උරුගුවේ]] නැගෙනහිර උරුගුවේ ජනරජය<ref group="n">Also translated as "Oriental Republic of Uruguay".</ref> URY |[[:en:Montevideo|Montevideo]] |{{UN Population|Uruguay}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|176215|round=yes}} |උරුගුවේ පෙසෝ |- |[[File:Flag_of_Venezuela_(state).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Venezuela|alt=Flag of Venezuela|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:VEN_orthographic.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:VEN_orthographic.svg|alt=Map showing Venezuela|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[වෙනිසියුලාව]] වෙනිසියුලාවේ බොලිවේරියානු ජනරජය VEN |[[:en:Caracas|Caracas]] |{{UN Population|Venezuela}} |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|912050|round=yes}} |වෙනිසියුලානු බොලිවර් |} == ස්වෛරී නොවන භූමි ප්‍රදේශ == === බාහිර භූමි ප්‍රදේශ === {| class="wikitable sortable" ! class="unsortable" |ධජය ! class="unsortable" |සිතියම !ඉංග්‍රීසි නම සහ ISO<ref name="CIA_Names" /><ref name="Europa" /> !නීතිමය තත්ත්වය !අගනුවර<ref name="Capital" /> !ජනගහනය<ref name="Population">{{cite web |title=Country Comparison :: Population |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613004507/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html |archive-date=June 13, 2007 |access-date=7 February 2012 |publisher=Central Intelligence Agency}}</ref> !වර්ග ප්‍රමාණය<ref name="Area" /> |- |[[File:Flag_of_the_Falkland_Islands.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_the_Falkland_Islands|alt=Flag of the Falkland Islands|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:Falkland_Islands_(orthographic_projection).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Falkland_Islands_(orthographic_projection).svg|alt=Map showing the Falkland Islands|දාරය|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[ෆෝක්ලන්ත දූපත්]] FLK |[[මහා බ්‍රිතාන්‍යය|බ්‍රිතාන්‍ය]] විදේශීය භූමිය |[[:en:Stanley,_Falkland_Islands|Stanley]] | align="right" |3,398<ref>{{Cite web |year=2017 |title=2016 Census Report |url=http://www.fig.gov.fk/policy/index.php/component/jdownloads/finish/5-statistics/4788-falkland-islands-census-2016-report/0?Itemid=0#page=14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124232820/http://www.fig.gov.fk/policy/index.php/component/jdownloads/finish/5-statistics/4788-falkland-islands-census-2016-report/0?Itemid=0 |archive-date=24 January 2018 |publisher=Policy and Economic Development Unit, Falkland Islands Government |format=PDF}}</ref> |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|12173|round=yes}} |- |[[File:Flag_of_South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands|alt=South Georgia and the South Sandwich Islands|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands_on_the_globe_(South_America_centered).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands_on_the_globe_(South_America_centered).svg|alt=Map showing South Georgia and the South Sandwich Islands|දාරය|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[දකුණු ජෝර්ජියාව සහ දකුණු සැන්ඩ්විච් දූපත්]]<ref name="groupedWithAntarctica" group="n">Sometimes grouped with [[Antarctica]] rather than South America.</ref> SGS |[[මහා බ්‍රිතාන්‍යය|බ්‍රිතාන්‍ය]] විදේශීය භූමිය |[[:en:King_Edward_Point|King Edward Point]] |ස්ථිර ජනගහනයක් නොමැත<ref group="n">Present inhabitants are the British Government officer, deputy postmaster, scientists, and support staff from the [[British Antarctic Survey]] who maintain scientific bases on Bird Island and in the capital, King Edward Point, as well as museum staff at [[Grytviken]].</ref> |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|3903|round=yes}} |} === අභ්‍යන්තර භූමි ප්‍රදේශ === {| class="wikitable sortable" ! class="unsortable" |ධජය ! class="unsortable" |සිතියම !ඉංග්‍රීසි නම සහ ISO<ref name="CIA_Names" /><ref name="Europa" /> !නීතිමය තත්ත්වය !අගනුවර<ref name="Capital" /> !ජනගහනය<ref name="Population" /> !වර්ග ප්‍රමාණය<ref name="Area" /> |- |[[File:Flag_of_France.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_France|alt=The flag of the France, as used in French Guiana|දාරය|මධ්‍යය|100x100පික්]] |[[File:French_Guiana_(orthographic_projection).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:French_Guiana_(orthographic_projection).svg|alt=Map showing French Guiana|දාරය|මධ්‍යය|150x150පික්]] |[[ප්‍රංශ ගයනාව]] GUF |[[ප්‍රංශය|ප්‍රංශයේ]] සහ [[යුරෝපියානු සංගමය|යුරෝපීය සංගමයේ]] පිටතම කලාපයේ විදේශ දෙපාර්තමේන්තුව, කලාපය සහ තනි භෞමික සාමූහිකය<ref group="n">The territory has been [[Regions of France|fully integrated]] into the [[French Fifth Republic|French central state]].</ref> |[[:en:Cayenne|Cayenne]] | align="right" |{{Nts|294071}}<ref name="pop">{{cite web |author=[[Institut national de la statistique et des études économiques (France)|INSEE]] |title=Estimation de population par région, sexe et grande classe d'âge – Années 1975 à 2021 |url=https://www.insee.fr/fr/statistiques/fichier/1893198/estim-pop-nreg-sexe-gca-1975-2021.xls |access-date=2021-01-21 |language=fr}}</ref> |{{පරිවර්තනය ව.කි.-ව.සැ|83534|round=yes}} |} == මේවාද බලන්න == {{ස්වෛරී රාජ්‍යයන් සහ පරායත්ත භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව}} == සටහන් == <references group="n" /> == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:Lists of countries by continent]] <references /> 0hmat3bocetqsvb5be539ua339vtz4s 14 181880 749114 748370 2025-06-16T05:37:50Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං 787]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 749114 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:ගුවන් යානා වර්ගය අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] [[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං 787 ඩ්‍රීම්ලයිනර්]] [[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං 787]] s2m8y95v0rjlbbf4rzujjkzb70w1h8m 0 181977 748819 748813 2025-06-15T12:22:01Z BuddhikaW88 37808 748819 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] The region now known as Bolivia had been occupied for over 2,500 years when the [[:en:Aymara_people|Aymara]] arrived; however, present-day Aymara associate themselves with the ancient civilization of the [[:en:Tiwanaku_Empire|Tiwanaku Polity]], which had its capital at [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], in Western Bolivia. The capital city of Tiwanaku dates-back as early as 1500 BC, when it was a small, agriculturally-based village.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} The [[:en:Aymara_people|Aymara]] community grew to urban proportions between AD 600 and AD 800, becoming an important regional power in the southern [[:en:Andes|Andes]] from [[:en:La_Paz|La Paz]]. According to early estimates,{{When|date=February 2014}} the city covered approximately {{convert|6.5|sqkm|abbr=off|sp=us}} at its peak, and had between 15,000 and 30,000 inhabitants.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} However, in 1996, [[:en:Satellite_imagery|satellite imaging]] was used to map the extent of preserved ''suka kollus'' ([[:en:Raised_field|flooded raised fields]]) across the three primary valleys of [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], with the results suggesting a population-carrying capacity of anywhere between 285,000 and 1,482,000 people.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> Around AD 400, Tiwanaku went from being a locally-dominant force to a 'predatory' state, aggressively expanding its reach into the [[:en:Yungas|Yungas]] and bringing its culture and ways to new peoples in Peru, Bolivia, and Chile. Nonetheless, Tiwanaku was not a violent or domineering culture; to expand its reach, the state exercised great political astuteness, created colonies, fostered local trade agreements (which made other cultures rather dependent), and instituted state cults.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> As rainfall gradually decreased, the stores of food supplies decreased, and thus the elites lost power. Tiwanaku disappeared around AD 1000. The area remained uninhabited for centuries thereafter.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} Between 1438 and 1527, [[:en:Incan_Empire|Incan Empire]] expanded from its capital at [[:en:Cusco|Cusco]], gaining control over much of what is now the Bolivian Andes, and extending its control into the fringes of the Amazon basin. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] The Spanish conquest of the [[:en:Inca_empire|Inca empire]] began in 1524 and was mostly completed by 1533. The territory now called Bolivia was known as Charcas, and was under the authority of Spain. Local government came from the [[:en:Real_Audiencia_of_Charcas|Audiencia de Charcas]] located in Chuquisaca (La Plata—modern [[:en:Sucre|Sucre]]). Founded in 1545 as a mining town, [[:en:Potosí|Potosí]] soon produced fabulous wealth, becoming the largest city in the [[:en:New_World|New World]] with a population exceeding 150,000 people.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> [[File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම නගරයක් වන සුක්‍රේහි සුක්‍රේ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] By the late 16th century, Bolivian silver was an important source of revenue for the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]].<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> A steady stream of natives served as labor force under the brutal, slave conditions of the Spanish version of the pre-Columbian draft system called the [[:en:Mita_(Inca)|mita]].<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> Charcas was transferred to the [[:en:Viceroyalty_of_the_Río_de_la_Plata|Viceroyalty of the Río de la Plata]] in 1776 and the people from Buenos Aires, the capital of the Viceroyalty, coined the term "[[:en:Upper_Peru|Upper Peru]]" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) as a popular reference to the Royal Audiencia of Charcas. [[:en:Túpac_Katari|Túpac Katari]] led the indigenous rebellion that laid siege to [[:en:La_Paz|La Paz]] in March 1781,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> during which 20,000 people died.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> As Spanish royal authority weakened during the [[:en:Napoleonic_Wars|Napoleonic Wars]], sentiment against colonial rule grew. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{More sources|section|date=May 2025}} The [[:en:Bolivian_War_of_Independence|struggle for independence]] started in the city of [[:en:Sucre|Sucre]] on 25 May 1809 and the [[:en:Chuquisaca_Revolution|Chuquisaca Revolution]] (Chuquisaca was then the name of the city) is known as the first cry of Freedom in Latin America. That revolution was followed by the [[:en:La_Paz_revolution|La Paz revolution]] on 16 July 1809. The La Paz revolution marked a complete split with the Spanish government, while the Chuquisaca Revolution established a local independent junta in the name of the Spanish King deposed by Napoleon Bonaparte. Both revolutions were short-lived and defeated by the Spanish authorities in the Viceroyalty of the Rio de La Plata, but the following year the [[:en:Spanish_American_wars_of_independence|Spanish American wars of independence]] raged across the continent. Bolivia was captured and recaptured many times during the war by the [[:en:Royalist_(Spanish_American_Revolution)|royalists]] and patriots. Buenos Aires sent three military campaigns, all of which were defeated, and eventually limited itself to protecting the national borders at Salta. Bolivia was finally freed of Royalist dominion by Marshal [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]], with a military campaign coming from the North in support of the campaign of [[:en:Simón_Bolívar|Simón Bolívar]]. After 16 years of war the Republic was [[:en:Bolivian_Declaration_of_Independence|proclaimed]] on 6 August 1825. [[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] In 1836, Bolivia, under the rule of [[:en:Marshal|Marshal]] [[:en:Andrés_de_Santa_Cruz|Andrés de Santa Cruz]], invaded Peru to reinstall the deposed president, General [[:en:Luis_José_de_Orbegoso|Luis José de Orbegoso]]. Peru and Bolivia formed the [[:en:Peru-Bolivian_Confederation|Peru-Bolivian Confederation]], with de Santa Cruz as the ''Supreme Protector''. Following tension between the Confederation and Chile, Chile declared war on 28 December 1836. Argentina separately declared war on the Confederation on 9 May 1837. The Peruvian-Bolivian forces achieved several major victories during the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]: the defeat of the Argentine expedition and the defeat of the first Chilean expedition on the fields of [[:en:Paucarpata_District|Paucarpata]] near the city of [[:en:Arequipa|Arequipa]]. The Chilean army and its Peruvian rebel allies surrendered unconditionally and signed the Paucarpata Treaty. The treaty stipulated that Chile would withdraw from Peru-Bolivia, Chile would return captured Confederate ships, economic relations would be normalized, and the Confederation would pay Peruvian debt to Chile. However, the Chilean government and public rejected the peace treaty. Chile organized a second attack on the Confederation and defeated it in the [[:en:Battle_of_Yungay|Battle of Yungay]]. After this defeat, Santa Cruz resigned and went to exile in Ecuador and then Paris, and the Peruvian-Bolivian Confederation was dissolved. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] Following the renewed independence of Peru, Peruvian president General [[:en:Agustín_Gamarra|Agustín Gamarra]] invaded Bolivia. On 18 November 1841, the battle de Ingavi took place, in which the Bolivian Army defeated the Peruvian troops of Gamarra (killed in the battle). After the victory, Bolivia invaded Peru on several fronts. The eviction of the Bolivian troops from the south of Peru would be achieved by the greater availability of material and human resources of Peru; the Bolivian Army did not have enough troops to maintain an occupation. In the district of Locumba – Tacna, a column of Peruvian soldiers and peasants defeated a Bolivian regiment in the so-called Battle of Los Altos de Chipe (Locumba). In the district of Sama and in Arica, the Peruvian colonel José María Lavayén organized a troop that managed to defeat the Bolivian forces of Colonel Rodríguez Magariños and threaten the port of Arica. In the battle of Tarapacá on 7 January 1842, Peruvian militias formed by the commander Juan Buendía defeated a detachment led by Bolivian colonel José María García, who died in the confrontation. Bolivian troops left Tacna, Arica and Tarapacá in February 1842, retreating towards Moquegua and Puno.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> The battles of Motoni and Orurillo forced the withdrawal of Bolivian forces occupying Peruvian territory and exposed Bolivia to the threat of counter-invasion. The Treaty of Puno was signed on 7 June 1842, ending the war. However, the climate of tension between Lima and La Paz would continue until 1847, when the signing of a Peace and Trade Treaty became effective. A period of political and economic instability in the early-to-mid-19th century weakened Bolivia. In addition, during the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), Chile occupied vast territories rich in [[:en:Natural_resources|natural resources]] south west of Bolivia, including the Bolivian [[:en:Coast|coast]]. Chile took control of today's [[:en:Chuquicamata|Chuquicamata]] area, the adjoining rich ''salitre'' ([[:en:Sodium_nitrate|saltpeter]]) fields, and the port of [[:en:Antofagasta|Antofagasta]] among other Bolivian territories. Since independence, Bolivia has lost over half of its territory to neighboring countries.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> Through diplomatic channels in 1909, it lost the basin of the Madre de Dios River and the territory of the Purus in the Amazon, yielding 250,000&nbsp;km² to Peru.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> It also lost the [[:en:Acre_(state)|state of Acre]], in the [[:en:Acre_War|Acre War]], important because this region was known for its production of rubber. Peasants and the Bolivian army fought briefly but after a few victories, and facing the prospect of a total war against Brazil, it was forced to sign the [[:en:Treaty_of_Petrópolis|Treaty of Petrópolis]] in 1903, in which Bolivia lost this rich territory. Popular myth has it that Bolivian president Mariano Melgarejo (1864–71) traded the land for what he called "a magnificent white horse" and Acre was subsequently flooded with Brazilians, which ultimately led to confrontation and fear of war with Brazil.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> In the late 19th century, an increase in the world price of silver brought Bolivia relative prosperity and political stability. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == 2jg2tinl976apf0sczu8finnkc4up5v 748820 748819 2025-06-15T12:24:22Z BuddhikaW88 37808 748820 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] The region now known as Bolivia had been occupied for over 2,500 years when the [[:en:Aymara_people|Aymara]] arrived; however, present-day Aymara associate themselves with the ancient civilization of the [[:en:Tiwanaku_Empire|Tiwanaku Polity]], which had its capital at [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], in Western Bolivia. The capital city of Tiwanaku dates-back as early as 1500 BC, when it was a small, agriculturally-based village.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} The [[:en:Aymara_people|Aymara]] community grew to urban proportions between AD 600 and AD 800, becoming an important regional power in the southern [[:en:Andes|Andes]] from [[:en:La_Paz|La Paz]]. According to early estimates,{{When|date=February 2014}} the city covered approximately {{convert|6.5|sqkm|abbr=off|sp=us}} at its peak, and had between 15,000 and 30,000 inhabitants.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} However, in 1996, [[:en:Satellite_imagery|satellite imaging]] was used to map the extent of preserved ''suka kollus'' ([[:en:Raised_field|flooded raised fields]]) across the three primary valleys of [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], with the results suggesting a population-carrying capacity of anywhere between 285,000 and 1,482,000 people.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.[1] අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, [කවදාද?] නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.[2] කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි. [3][4] යටත් විජිත සමය නිදහස සහ පසුව ඇති වූ යුද්ධ Around AD 400, Tiwanaku went from being a locally-dominant force to a 'predatory' state, aggressively expanding its reach into the [[:en:Yungas|Yungas]] and bringing its culture and ways to new peoples in Peru, Bolivia, and Chile. Nonetheless, Tiwanaku was not a violent or domineering culture; to expand its reach, the state exercised great political astuteness, created colonies, fostered local trade agreements (which made other cultures rather dependent), and instituted state cults.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> As rainfall gradually decreased, the stores of food supplies decreased, and thus the elites lost power. Tiwanaku disappeared around AD 1000. The area remained uninhabited for centuries thereafter.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} Between 1438 and 1527, [[:en:Incan_Empire|Incan Empire]] expanded from its capital at [[:en:Cusco|Cusco]], gaining control over much of what is now the Bolivian Andes, and extending its control into the fringes of the Amazon basin. ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.[5][6] වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.[7] 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] The Spanish conquest of the [[:en:Inca_empire|Inca empire]] began in 1524 and was mostly completed by 1533. The territory now called Bolivia was known as Charcas, and was under the authority of Spain. Local government came from the [[:en:Real_Audiencia_of_Charcas|Audiencia de Charcas]] located in Chuquisaca (La Plata—modern [[:en:Sucre|Sucre]]). Founded in 1545 as a mining town, [[:en:Potosí|Potosí]] soon produced fabulous wealth, becoming the largest city in the [[:en:New_World|New World]] with a population exceeding 150,000 people.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> [[File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම නගරයක් වන සුක්‍රේහි සුක්‍රේ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] By the late 16th century, Bolivian silver was an important source of revenue for the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]].<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> A steady stream of natives served as labor force under the brutal, slave conditions of the Spanish version of the pre-Columbian draft system called the [[:en:Mita_(Inca)|mita]].<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> Charcas was transferred to the [[:en:Viceroyalty_of_the_Río_de_la_Plata|Viceroyalty of the Río de la Plata]] in 1776 and the people from Buenos Aires, the capital of the Viceroyalty, coined the term "[[:en:Upper_Peru|Upper Peru]]" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) as a popular reference to the Royal Audiencia of Charcas. [[:en:Túpac_Katari|Túpac Katari]] led the indigenous rebellion that laid siege to [[:en:La_Paz|La Paz]] in March 1781,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> during which 20,000 people died.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> As Spanish royal authority weakened during the [[:en:Napoleonic_Wars|Napoleonic Wars]], sentiment against colonial rule grew. ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.[8][9] 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.[10] පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.[11] 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" (ස්පාඤ්ඤ: ඇල්ටෝ පේරු) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර, එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.[13][14] නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{More sources|section|date=May 2025}} The [[:en:Bolivian_War_of_Independence|struggle for independence]] started in the city of [[:en:Sucre|Sucre]] on 25 May 1809 and the [[:en:Chuquisaca_Revolution|Chuquisaca Revolution]] (Chuquisaca was then the name of the city) is known as the first cry of Freedom in Latin America. That revolution was followed by the [[:en:La_Paz_revolution|La Paz revolution]] on 16 July 1809. The La Paz revolution marked a complete split with the Spanish government, while the Chuquisaca Revolution established a local independent junta in the name of the Spanish King deposed by Napoleon Bonaparte. Both revolutions were short-lived and defeated by the Spanish authorities in the Viceroyalty of the Rio de La Plata, but the following year the [[:en:Spanish_American_wars_of_independence|Spanish American wars of independence]] raged across the continent. Bolivia was captured and recaptured many times during the war by the [[:en:Royalist_(Spanish_American_Revolution)|royalists]] and patriots. Buenos Aires sent three military campaigns, all of which were defeated, and eventually limited itself to protecting the national borders at Salta. Bolivia was finally freed of Royalist dominion by Marshal [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]], with a military campaign coming from the North in support of the campaign of [[:en:Simón_Bolívar|Simón Bolívar]]. After 16 years of war the Republic was [[:en:Bolivian_Declaration_of_Independence|proclaimed]] on 6 August 1825. නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] In 1836, Bolivia, under the rule of [[:en:Marshal|Marshal]] [[:en:Andrés_de_Santa_Cruz|Andrés de Santa Cruz]], invaded Peru to reinstall the deposed president, General [[:en:Luis_José_de_Orbegoso|Luis José de Orbegoso]]. Peru and Bolivia formed the [[:en:Peru-Bolivian_Confederation|Peru-Bolivian Confederation]], with de Santa Cruz as the ''Supreme Protector''. Following tension between the Confederation and Chile, Chile declared war on 28 December 1836. Argentina separately declared war on the Confederation on 9 May 1837. The Peruvian-Bolivian forces achieved several major victories during the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]: the defeat of the Argentine expedition and the defeat of the first Chilean expedition on the fields of [[:en:Paucarpata_District|Paucarpata]] near the city of [[:en:Arequipa|Arequipa]]. The Chilean army and its Peruvian rebel allies surrendered unconditionally and signed the Paucarpata Treaty. The treaty stipulated that Chile would withdraw from Peru-Bolivia, Chile would return captured Confederate ships, economic relations would be normalized, and the Confederation would pay Peruvian debt to Chile. However, the Chilean government and public rejected the peace treaty. Chile organized a second attack on the Confederation and defeated it in the [[:en:Battle_of_Yungay|Battle of Yungay]]. After this defeat, Santa Cruz resigned and went to exile in Ecuador and then Paris, and the Peruvian-Bolivian Confederation was dissolved. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] Following the renewed independence of Peru, Peruvian president General [[:en:Agustín_Gamarra|Agustín Gamarra]] invaded Bolivia. On 18 November 1841, the battle de Ingavi took place, in which the Bolivian Army defeated the Peruvian troops of Gamarra (killed in the battle). After the victory, Bolivia invaded Peru on several fronts. The eviction of the Bolivian troops from the south of Peru would be achieved by the greater availability of material and human resources of Peru; the Bolivian Army did not have enough troops to maintain an occupation. In the district of Locumba – Tacna, a column of Peruvian soldiers and peasants defeated a Bolivian regiment in the so-called Battle of Los Altos de Chipe (Locumba). In the district of Sama and in Arica, the Peruvian colonel José María Lavayén organized a troop that managed to defeat the Bolivian forces of Colonel Rodríguez Magariños and threaten the port of Arica. In the battle of Tarapacá on 7 January 1842, Peruvian militias formed by the commander Juan Buendía defeated a detachment led by Bolivian colonel José María García, who died in the confrontation. Bolivian troops left Tacna, Arica and Tarapacá in February 1842, retreating towards Moquegua and Puno.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> The battles of Motoni and Orurillo forced the withdrawal of Bolivian forces occupying Peruvian territory and exposed Bolivia to the threat of counter-invasion. The Treaty of Puno was signed on 7 June 1842, ending the war. However, the climate of tension between Lima and La Paz would continue until 1847, when the signing of a Peace and Trade Treaty became effective. A period of political and economic instability in the early-to-mid-19th century weakened Bolivia. In addition, during the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), Chile occupied vast territories rich in [[:en:Natural_resources|natural resources]] south west of Bolivia, including the Bolivian [[:en:Coast|coast]]. Chile took control of today's [[:en:Chuquicamata|Chuquicamata]] area, the adjoining rich ''salitre'' ([[:en:Sodium_nitrate|saltpeter]]) fields, and the port of [[:en:Antofagasta|Antofagasta]] among other Bolivian territories. Since independence, Bolivia has lost over half of its territory to neighboring countries.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> Through diplomatic channels in 1909, it lost the basin of the Madre de Dios River and the territory of the Purus in the Amazon, yielding 250,000&nbsp;km² to Peru.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> It also lost the [[:en:Acre_(state)|state of Acre]], in the [[:en:Acre_War|Acre War]], important because this region was known for its production of rubber. Peasants and the Bolivian army fought briefly but after a few victories, and facing the prospect of a total war against Brazil, it was forced to sign the [[:en:Treaty_of_Petrópolis|Treaty of Petrópolis]] in 1903, in which Bolivia lost this rich territory. Popular myth has it that Bolivian president Mariano Melgarejo (1864–71) traded the land for what he called "a magnificent white horse" and Acre was subsequently flooded with Brazilians, which ultimately led to confrontation and fear of war with Brazil.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> In the late 19th century, an increase in the world price of silver brought Bolivia relative prosperity and political stability. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == 97tfg0c99uqpvphlx38zgeuewg199vv 748822 748820 2025-06-15T12:25:12Z BuddhikaW88 37808 /* නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ */ 748822 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] The region now known as Bolivia had been occupied for over 2,500 years when the [[:en:Aymara_people|Aymara]] arrived; however, present-day Aymara associate themselves with the ancient civilization of the [[:en:Tiwanaku_Empire|Tiwanaku Polity]], which had its capital at [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], in Western Bolivia. The capital city of Tiwanaku dates-back as early as 1500 BC, when it was a small, agriculturally-based village.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} The [[:en:Aymara_people|Aymara]] community grew to urban proportions between AD 600 and AD 800, becoming an important regional power in the southern [[:en:Andes|Andes]] from [[:en:La_Paz|La Paz]]. According to early estimates,{{When|date=February 2014}} the city covered approximately {{convert|6.5|sqkm|abbr=off|sp=us}} at its peak, and had between 15,000 and 30,000 inhabitants.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} However, in 1996, [[:en:Satellite_imagery|satellite imaging]] was used to map the extent of preserved ''suka kollus'' ([[:en:Raised_field|flooded raised fields]]) across the three primary valleys of [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], with the results suggesting a population-carrying capacity of anywhere between 285,000 and 1,482,000 people.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.[1] අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, [කවදාද?] නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.[2] කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි. [3][4] යටත් විජිත සමය නිදහස සහ පසුව ඇති වූ යුද්ධ Around AD 400, Tiwanaku went from being a locally-dominant force to a 'predatory' state, aggressively expanding its reach into the [[:en:Yungas|Yungas]] and bringing its culture and ways to new peoples in Peru, Bolivia, and Chile. Nonetheless, Tiwanaku was not a violent or domineering culture; to expand its reach, the state exercised great political astuteness, created colonies, fostered local trade agreements (which made other cultures rather dependent), and instituted state cults.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> As rainfall gradually decreased, the stores of food supplies decreased, and thus the elites lost power. Tiwanaku disappeared around AD 1000. The area remained uninhabited for centuries thereafter.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} Between 1438 and 1527, [[:en:Incan_Empire|Incan Empire]] expanded from its capital at [[:en:Cusco|Cusco]], gaining control over much of what is now the Bolivian Andes, and extending its control into the fringes of the Amazon basin. ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.[5][6] වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.[7] 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] The Spanish conquest of the [[:en:Inca_empire|Inca empire]] began in 1524 and was mostly completed by 1533. The territory now called Bolivia was known as Charcas, and was under the authority of Spain. Local government came from the [[:en:Real_Audiencia_of_Charcas|Audiencia de Charcas]] located in Chuquisaca (La Plata—modern [[:en:Sucre|Sucre]]). Founded in 1545 as a mining town, [[:en:Potosí|Potosí]] soon produced fabulous wealth, becoming the largest city in the [[:en:New_World|New World]] with a population exceeding 150,000 people.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> [[File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම නගරයක් වන සුක්‍රේහි සුක්‍රේ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] By the late 16th century, Bolivian silver was an important source of revenue for the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]].<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> A steady stream of natives served as labor force under the brutal, slave conditions of the Spanish version of the pre-Columbian draft system called the [[:en:Mita_(Inca)|mita]].<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> Charcas was transferred to the [[:en:Viceroyalty_of_the_Río_de_la_Plata|Viceroyalty of the Río de la Plata]] in 1776 and the people from Buenos Aires, the capital of the Viceroyalty, coined the term "[[:en:Upper_Peru|Upper Peru]]" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) as a popular reference to the Royal Audiencia of Charcas. [[:en:Túpac_Katari|Túpac Katari]] led the indigenous rebellion that laid siege to [[:en:La_Paz|La Paz]] in March 1781,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> during which 20,000 people died.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> As Spanish royal authority weakened during the [[:en:Napoleonic_Wars|Napoleonic Wars]], sentiment against colonial rule grew. ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.[8][9] 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.[10] පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.[11] 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" (ස්පාඤ්ඤ: ඇල්ටෝ පේරු) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර, එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.[13][14] නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{More sources|section|date=May 2025}} The [[:en:Bolivian_War_of_Independence|struggle for independence]] started in the city of [[:en:Sucre|Sucre]] on 25 May 1809 and the [[:en:Chuquisaca_Revolution|Chuquisaca Revolution]] (Chuquisaca was then the name of the city) is known as the first cry of Freedom in Latin America. That revolution was followed by the [[:en:La_Paz_revolution|La Paz revolution]] on 16 July 1809. The La Paz revolution marked a complete split with the Spanish government, while the Chuquisaca Revolution established a local independent junta in the name of the Spanish King deposed by Napoleon Bonaparte. Both revolutions were short-lived and defeated by the Spanish authorities in the Viceroyalty of the Rio de La Plata, but the following year the [[:en:Spanish_American_wars_of_independence|Spanish American wars of independence]] raged across the continent. Bolivia was captured and recaptured many times during the war by the [[:en:Royalist_(Spanish_American_Revolution)|royalists]] and patriots. Buenos Aires sent three military campaigns, all of which were defeated, and eventually limited itself to protecting the national borders at Salta. Bolivia was finally freed of Royalist dominion by Marshal [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]], with a military campaign coming from the North in support of the campaign of [[:en:Simón_Bolívar|Simón Bolívar]]. After 16 years of war the Republic was [[:en:Bolivian_Declaration_of_Independence|proclaimed]] on 6 August 1825. නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] In 1836, Bolivia, under the rule of [[:en:Marshal|Marshal]] [[:en:Andrés_de_Santa_Cruz|Andrés de Santa Cruz]], invaded Peru to reinstall the deposed president, General [[:en:Luis_José_de_Orbegoso|Luis José de Orbegoso]]. Peru and Bolivia formed the [[:en:Peru-Bolivian_Confederation|Peru-Bolivian Confederation]], with de Santa Cruz as the ''Supreme Protector''. Following tension between the Confederation and Chile, Chile declared war on 28 December 1836. Argentina separately declared war on the Confederation on 9 May 1837. The Peruvian-Bolivian forces achieved several major victories during the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]: the defeat of the Argentine expedition and the defeat of the first Chilean expedition on the fields of [[:en:Paucarpata_District|Paucarpata]] near the city of [[:en:Arequipa|Arequipa]]. The Chilean army and its Peruvian rebel allies surrendered unconditionally and signed the Paucarpata Treaty. The treaty stipulated that Chile would withdraw from Peru-Bolivia, Chile would return captured Confederate ships, economic relations would be normalized, and the Confederation would pay Peruvian debt to Chile. However, the Chilean government and public rejected the peace treaty. Chile organized a second attack on the Confederation and defeated it in the [[:en:Battle_of_Yungay|Battle of Yungay]]. After this defeat, Santa Cruz resigned and went to exile in Ecuador and then Paris, and the Peruvian-Bolivian Confederation was dissolved. 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] Following the renewed independence of Peru, Peruvian president General [[:en:Agustín_Gamarra|Agustín Gamarra]] invaded Bolivia. On 18 November 1841, the battle de Ingavi took place, in which the Bolivian Army defeated the Peruvian troops of Gamarra (killed in the battle). After the victory, Bolivia invaded Peru on several fronts. The eviction of the Bolivian troops from the south of Peru would be achieved by the greater availability of material and human resources of Peru; the Bolivian Army did not have enough troops to maintain an occupation. In the district of Locumba – Tacna, a column of Peruvian soldiers and peasants defeated a Bolivian regiment in the so-called Battle of Los Altos de Chipe (Locumba). In the district of Sama and in Arica, the Peruvian colonel José María Lavayén organized a troop that managed to defeat the Bolivian forces of Colonel Rodríguez Magariños and threaten the port of Arica. In the battle of Tarapacá on 7 January 1842, Peruvian militias formed by the commander Juan Buendía defeated a detachment led by Bolivian colonel José María García, who died in the confrontation. Bolivian troops left Tacna, Arica and Tarapacá in February 1842, retreating towards Moquegua and Puno.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> The battles of Motoni and Orurillo forced the withdrawal of Bolivian forces occupying Peruvian territory and exposed Bolivia to the threat of counter-invasion. The Treaty of Puno was signed on 7 June 1842, ending the war. However, the climate of tension between Lima and La Paz would continue until 1847, when the signing of a Peace and Trade Treaty became effective. පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් Agustin Gamarra බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ. [15] මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. A period of political and economic instability in the early-to-mid-19th century weakened Bolivia. In addition, during the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), Chile occupied vast territories rich in [[:en:Natural_resources|natural resources]] south west of Bolivia, including the Bolivian [[:en:Coast|coast]]. Chile took control of today's [[:en:Chuquicamata|Chuquicamata]] area, the adjoining rich ''salitre'' ([[:en:Sodium_nitrate|saltpeter]]) fields, and the port of [[:en:Antofagasta|Antofagasta]] among other Bolivian territories. Since independence, Bolivia has lost over half of its territory to neighboring countries.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> Through diplomatic channels in 1909, it lost the basin of the Madre de Dios River and the territory of the Purus in the Amazon, yielding 250,000&nbsp;km² to Peru.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> It also lost the [[:en:Acre_(state)|state of Acre]], in the [[:en:Acre_War|Acre War]], important because this region was known for its production of rubber. Peasants and the Bolivian army fought briefly but after a few victories, and facing the prospect of a total war against Brazil, it was forced to sign the [[:en:Treaty_of_Petrópolis|Treaty of Petrópolis]] in 1903, in which Bolivia lost this rich territory. Popular myth has it that Bolivian president Mariano Melgarejo (1864–71) traded the land for what he called "a magnificent white horse" and Acre was subsequently flooded with Brazilians, which ultimately led to confrontation and fear of war with Brazil.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> In the late 19th century, an increase in the world price of silver brought Bolivia relative prosperity and political stability. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.[16] 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය. [17] එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය. [18] 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == h5ytst90ny0c4qc8huq3lgtfq3a047a 748827 748822 2025-06-15T12:28:48Z BuddhikaW88 37808 748827 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] The region now known as Bolivia had been occupied for over 2,500 years when the [[:en:Aymara_people|Aymara]] arrived; however, present-day Aymara associate themselves with the ancient civilization of the [[:en:Tiwanaku_Empire|Tiwanaku Polity]], which had its capital at [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], in Western Bolivia. The capital city of Tiwanaku dates-back as early as 1500 BC, when it was a small, agriculturally-based village. The [[:en:Aymara_people|Aymara]] community grew to urban proportions between AD 600 and AD 800, becoming an important regional power in the southern [[:en:Andes|Andes]] from [[:en:La_Paz|La Paz]]. According to early estimates, the city covered approximately {{convert|6.5|sqkm|abbr=off|sp=us}} at its peak, and had between 15,000 and 30,000 inhabitants. However, in 1996, [[:en:Satellite_imagery|satellite imaging]] was used to map the extent of preserved ''suka kollus'' ([[:en:Raised_field|flooded raised fields]]) across the three primary valleys of [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], with the results suggesting a population-carrying capacity of anywhere between 285,000 and 1,482,000 people. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව,{{When|date=February 2014}} නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> Around AD 400, Tiwanaku went from being a locally-dominant force to a 'predatory' state, aggressively expanding its reach into the [[:en:Yungas|Yungas]] and bringing its culture and ways to new peoples in Peru, Bolivia, and Chile. Nonetheless, Tiwanaku was not a violent or domineering culture; to expand its reach, the state exercised great political astuteness, created colonies, fostered local trade agreements (which made other cultures rather dependent), and instituted state cults. As rainfall gradually decreased, the stores of food supplies decreased, and thus the elites lost power. Tiwanaku disappeared around AD 1000. The area remained uninhabited for centuries thereafter. Between 1438 and 1527, [[:en:Incan_Empire|Incan Empire]] expanded from its capital at [[:en:Cusco|Cusco]], gaining control over much of what is now the Bolivian Andes, and extending its control into the fringes of the Amazon basin. ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] The Spanish conquest of the [[:en:Inca_empire|Inca empire]] began in 1524 and was mostly completed by 1533. The territory now called Bolivia was known as Charcas, and was under the authority of Spain. Local government came from the [[:en:Real_Audiencia_of_Charcas|Audiencia de Charcas]] located in Chuquisaca (La Plata—modern [[:en:Sucre|Sucre]]). Founded in 1545 as a mining town, [[:en:Potosí|Potosí]] soon produced fabulous wealth, becoming the largest city in the [[:en:New_World|New World]] with a population exceeding 150,000 people [[File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම නගරයක් වන සුක්‍රේහි සුක්‍රේ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] By the late 16th century, Bolivian silver was an important source of revenue for the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]]. A steady stream of natives served as labor force under the brutal, slave conditions of the Spanish version of the pre-Columbian draft system called the [[:en:Mita_(Inca)|mita]]. Charcas was transferred to the [[:en:Viceroyalty_of_the_Río_de_la_Plata|Viceroyalty of the Río de la Plata]] in 1776 and the people from Buenos Aires, the capital of the Viceroyalty, coined the term "[[:en:Upper_Peru|Upper Peru]]" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) as a popular reference to the Royal Audiencia of Charcas. [[:en:Túpac_Katari|Túpac Katari]] led the indigenous rebellion that laid siege to [[:en:La_Paz|La Paz]] in March 1781, during which 20,000 people died As Spanish royal authority weakened during the [[:en:Napoleonic_Wars|Napoleonic Wars]], sentiment against colonial rule grew. ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" (ස්පාඤ්ඤ: ඇල්ටෝ පේරු) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{More sources|section|date=May 2025}} The [[:en:Bolivian_War_of_Independence|struggle for independence]] started in the city of [[:en:Sucre|Sucre]] on 25 May 1809 and the [[:en:Chuquisaca_Revolution|Chuquisaca Revolution]] (Chuquisaca was then the name of the city) is known as the first cry of Freedom in Latin America. That revolution was followed by the [[:en:La_Paz_revolution|La Paz revolution]] on 16 July 1809. The La Paz revolution marked a complete split with the Spanish government, while the Chuquisaca Revolution established a local independent junta in the name of the Spanish King deposed by Napoleon Bonaparte. Both revolutions were short-lived and defeated by the Spanish authorities in the Viceroyalty of the Rio de La Plata, but the following year the [[:en:Spanish_American_wars_of_independence|Spanish American wars of independence]] raged across the continent. Bolivia was captured and recaptured many times during the war by the [[:en:Royalist_(Spanish_American_Revolution)|royalists]] and patriots. Buenos Aires sent three military campaigns, all of which were defeated, and eventually limited itself to protecting the national borders at Salta. Bolivia was finally freed of Royalist dominion by Marshal [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]], with a military campaign coming from the North in support of the campaign of [[:en:Simón_Bolívar|Simón Bolívar]]. After 16 years of war the Republic was [[:en:Bolivian_Declaration_of_Independence|proclaimed]] on 6 August 1825. නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] In 1836, Bolivia, under the rule of [[:en:Marshal|Marshal]] [[:en:Andrés_de_Santa_Cruz|Andrés de Santa Cruz]], invaded Peru to reinstall the deposed president, General [[:en:Luis_José_de_Orbegoso|Luis José de Orbegoso]]. Peru and Bolivia formed the [[:en:Peru-Bolivian_Confederation|Peru-Bolivian Confederation]], with de Santa Cruz as the ''Supreme Protector''. Following tension between the Confederation and Chile, Chile declared war on 28 December 1836. Argentina separately declared war on the Confederation on 9 May 1837. The Peruvian-Bolivian forces achieved several major victories during the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]: the defeat of the Argentine expedition and the defeat of the first Chilean expedition on the fields of [[:en:Paucarpata_District|Paucarpata]] near the city of [[:en:Arequipa|Arequipa]]. The Chilean army and its Peruvian rebel allies surrendered unconditionally and signed the Paucarpata Treaty. The treaty stipulated that Chile would withdraw from Peru-Bolivia, Chile would return captured Confederate ships, economic relations would be normalized, and the Confederation would pay Peruvian debt to Chile. However, the Chilean government and public rejected the peace treaty. Chile organized a second attack on the Confederation and defeated it in the [[:en:Battle_of_Yungay|Battle of Yungay]]. After this defeat, Santa Cruz resigned and went to exile in Ecuador and then Paris, and the Peruvian-Bolivian Confederation was dissolved. 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] Following the renewed independence of Peru, Peruvian president General [[:en:Agustín_Gamarra|Agustín Gamarra]] invaded Bolivia. On 18 November 1841, the battle de Ingavi took place, in which the Bolivian Army defeated the Peruvian troops of Gamarra (killed in the battle). After the victory, Bolivia invaded Peru on several fronts. The eviction of the Bolivian troops from the south of Peru would be achieved by the greater availability of material and human resources of Peru; the Bolivian Army did not have enough troops to maintain an occupation. In the district of Locumba – Tacna, a column of Peruvian soldiers and peasants defeated a Bolivian regiment in the so-called Battle of Los Altos de Chipe (Locumba). In the district of Sama and in Arica, the Peruvian colonel José María Lavayén organized a troop that managed to defeat the Bolivian forces of Colonel Rodríguez Magariños and threaten the port of Arica. In the battle of Tarapacá on 7 January 1842, Peruvian militias formed by the commander Juan Buendía defeated a detachment led by Bolivian colonel José María García, who died in the confrontation. Bolivian troops left Tacna, Arica and Tarapacá in February 1842, retreating towards Moquegua and Puno. The battles of Motoni and Orurillo forced the withdrawal of Bolivian forces occupying Peruvian territory and exposed Bolivia to the threat of counter-invasion. The Treaty of Puno was signed on 7 June 1842, ending the war. However, the climate of tension between Lima and La Paz would continue until 1847, when the signing of a Peace and Trade Treaty became effective. පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් Agustin Gamarra බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. A period of political and economic instability in the early-to-mid-19th century weakened Bolivia. In addition, during the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), Chile occupied vast territories rich in [[:en:Natural_resources|natural resources]] south west of Bolivia, including the Bolivian [[:en:Coast|coast]]. Chile took control of today's [[:en:Chuquicamata|Chuquicamata]] area, the adjoining rich ''salitre'' ([[:en:Sodium_nitrate|saltpeter]]) fields, and the port of [[:en:Antofagasta|Antofagasta]] among other Bolivian territories. Since independence, Bolivia has lost over half of its territory to neighboring countries. Through diplomatic channels in 1909, it lost the basin of the Madre de Dios River and the territory of the Purus in the Amazon, yielding 250,000&nbsp;km² to Peru. It also lost the [[:en:Acre_(state)|state of Acre]], in the [[:en:Acre_War|Acre War]], important because this region was known for its production of rubber. Peasants and the Bolivian army fought briefly but after a few victories, and facing the prospect of a total war against Brazil, it was forced to sign the [[:en:Treaty_of_Petrópolis|Treaty of Petrópolis]] in 1903, in which Bolivia lost this rich territory. Popular myth has it that Bolivian president Mariano Melgarejo (1864–71) traded the land for what he called "a magnificent white horse" and Acre was subsequently flooded with Brazilians, which ultimately led to confrontation and fear of war with Brazil. In the late 19th century, an increase in the world price of silver brought Bolivia relative prosperity and political stability. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == m39gmkp38qzoukbvmiyp5iex1bx923m 748828 748827 2025-06-15T12:29:08Z BuddhikaW88 37808 748828 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව,{{When|date=February 2014}} නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> Around AD 400, Tiwanaku went from being a locally-dominant force to a 'predatory' state, aggressively expanding its reach into the [[:en:Yungas|Yungas]] and bringing its culture and ways to new peoples in Peru, Bolivia, and Chile. Nonetheless, Tiwanaku was not a violent or domineering culture; to expand its reach, the state exercised great political astuteness, created colonies, fostered local trade agreements (which made other cultures rather dependent), and instituted state cults. As rainfall gradually decreased, the stores of food supplies decreased, and thus the elites lost power. Tiwanaku disappeared around AD 1000. The area remained uninhabited for centuries thereafter. Between 1438 and 1527, [[:en:Incan_Empire|Incan Empire]] expanded from its capital at [[:en:Cusco|Cusco]], gaining control over much of what is now the Bolivian Andes, and extending its control into the fringes of the Amazon basin. ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] The Spanish conquest of the [[:en:Inca_empire|Inca empire]] began in 1524 and was mostly completed by 1533. The territory now called Bolivia was known as Charcas, and was under the authority of Spain. Local government came from the [[:en:Real_Audiencia_of_Charcas|Audiencia de Charcas]] located in Chuquisaca (La Plata—modern [[:en:Sucre|Sucre]]). Founded in 1545 as a mining town, [[:en:Potosí|Potosí]] soon produced fabulous wealth, becoming the largest city in the [[:en:New_World|New World]] with a population exceeding 150,000 people [[File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම නගරයක් වන සුක්‍රේහි සුක්‍රේ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] By the late 16th century, Bolivian silver was an important source of revenue for the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]]. A steady stream of natives served as labor force under the brutal, slave conditions of the Spanish version of the pre-Columbian draft system called the [[:en:Mita_(Inca)|mita]]. Charcas was transferred to the [[:en:Viceroyalty_of_the_Río_de_la_Plata|Viceroyalty of the Río de la Plata]] in 1776 and the people from Buenos Aires, the capital of the Viceroyalty, coined the term "[[:en:Upper_Peru|Upper Peru]]" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) as a popular reference to the Royal Audiencia of Charcas. [[:en:Túpac_Katari|Túpac Katari]] led the indigenous rebellion that laid siege to [[:en:La_Paz|La Paz]] in March 1781, during which 20,000 people died As Spanish royal authority weakened during the [[:en:Napoleonic_Wars|Napoleonic Wars]], sentiment against colonial rule grew. ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" (ස්පාඤ්ඤ: ඇල්ටෝ පේරු) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{More sources|section|date=May 2025}} The [[:en:Bolivian_War_of_Independence|struggle for independence]] started in the city of [[:en:Sucre|Sucre]] on 25 May 1809 and the [[:en:Chuquisaca_Revolution|Chuquisaca Revolution]] (Chuquisaca was then the name of the city) is known as the first cry of Freedom in Latin America. That revolution was followed by the [[:en:La_Paz_revolution|La Paz revolution]] on 16 July 1809. The La Paz revolution marked a complete split with the Spanish government, while the Chuquisaca Revolution established a local independent junta in the name of the Spanish King deposed by Napoleon Bonaparte. Both revolutions were short-lived and defeated by the Spanish authorities in the Viceroyalty of the Rio de La Plata, but the following year the [[:en:Spanish_American_wars_of_independence|Spanish American wars of independence]] raged across the continent. Bolivia was captured and recaptured many times during the war by the [[:en:Royalist_(Spanish_American_Revolution)|royalists]] and patriots. Buenos Aires sent three military campaigns, all of which were defeated, and eventually limited itself to protecting the national borders at Salta. Bolivia was finally freed of Royalist dominion by Marshal [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]], with a military campaign coming from the North in support of the campaign of [[:en:Simón_Bolívar|Simón Bolívar]]. After 16 years of war the Republic was [[:en:Bolivian_Declaration_of_Independence|proclaimed]] on 6 August 1825. නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] In 1836, Bolivia, under the rule of [[:en:Marshal|Marshal]] [[:en:Andrés_de_Santa_Cruz|Andrés de Santa Cruz]], invaded Peru to reinstall the deposed president, General [[:en:Luis_José_de_Orbegoso|Luis José de Orbegoso]]. Peru and Bolivia formed the [[:en:Peru-Bolivian_Confederation|Peru-Bolivian Confederation]], with de Santa Cruz as the ''Supreme Protector''. Following tension between the Confederation and Chile, Chile declared war on 28 December 1836. Argentina separately declared war on the Confederation on 9 May 1837. The Peruvian-Bolivian forces achieved several major victories during the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]: the defeat of the Argentine expedition and the defeat of the first Chilean expedition on the fields of [[:en:Paucarpata_District|Paucarpata]] near the city of [[:en:Arequipa|Arequipa]]. The Chilean army and its Peruvian rebel allies surrendered unconditionally and signed the Paucarpata Treaty. The treaty stipulated that Chile would withdraw from Peru-Bolivia, Chile would return captured Confederate ships, economic relations would be normalized, and the Confederation would pay Peruvian debt to Chile. However, the Chilean government and public rejected the peace treaty. Chile organized a second attack on the Confederation and defeated it in the [[:en:Battle_of_Yungay|Battle of Yungay]]. After this defeat, Santa Cruz resigned and went to exile in Ecuador and then Paris, and the Peruvian-Bolivian Confederation was dissolved. 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] Following the renewed independence of Peru, Peruvian president General [[:en:Agustín_Gamarra|Agustín Gamarra]] invaded Bolivia. On 18 November 1841, the battle de Ingavi took place, in which the Bolivian Army defeated the Peruvian troops of Gamarra (killed in the battle). After the victory, Bolivia invaded Peru on several fronts. The eviction of the Bolivian troops from the south of Peru would be achieved by the greater availability of material and human resources of Peru; the Bolivian Army did not have enough troops to maintain an occupation. In the district of Locumba – Tacna, a column of Peruvian soldiers and peasants defeated a Bolivian regiment in the so-called Battle of Los Altos de Chipe (Locumba). In the district of Sama and in Arica, the Peruvian colonel José María Lavayén organized a troop that managed to defeat the Bolivian forces of Colonel Rodríguez Magariños and threaten the port of Arica. In the battle of Tarapacá on 7 January 1842, Peruvian militias formed by the commander Juan Buendía defeated a detachment led by Bolivian colonel José María García, who died in the confrontation. Bolivian troops left Tacna, Arica and Tarapacá in February 1842, retreating towards Moquegua and Puno. The battles of Motoni and Orurillo forced the withdrawal of Bolivian forces occupying Peruvian territory and exposed Bolivia to the threat of counter-invasion. The Treaty of Puno was signed on 7 June 1842, ending the war. However, the climate of tension between Lima and La Paz would continue until 1847, when the signing of a Peace and Trade Treaty became effective. පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් Agustin Gamarra බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. A period of political and economic instability in the early-to-mid-19th century weakened Bolivia. In addition, during the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), Chile occupied vast territories rich in [[:en:Natural_resources|natural resources]] south west of Bolivia, including the Bolivian [[:en:Coast|coast]]. Chile took control of today's [[:en:Chuquicamata|Chuquicamata]] area, the adjoining rich ''salitre'' ([[:en:Sodium_nitrate|saltpeter]]) fields, and the port of [[:en:Antofagasta|Antofagasta]] among other Bolivian territories. Since independence, Bolivia has lost over half of its territory to neighboring countries. Through diplomatic channels in 1909, it lost the basin of the Madre de Dios River and the territory of the Purus in the Amazon, yielding 250,000&nbsp;km² to Peru. It also lost the [[:en:Acre_(state)|state of Acre]], in the [[:en:Acre_War|Acre War]], important because this region was known for its production of rubber. Peasants and the Bolivian army fought briefly but after a few victories, and facing the prospect of a total war against Brazil, it was forced to sign the [[:en:Treaty_of_Petrópolis|Treaty of Petrópolis]] in 1903, in which Bolivia lost this rich territory. Popular myth has it that Bolivian president Mariano Melgarejo (1864–71) traded the land for what he called "a magnificent white horse" and Acre was subsequently flooded with Brazilians, which ultimately led to confrontation and fear of war with Brazil. In the late 19th century, an increase in the world price of silver brought Bolivia relative prosperity and political stability. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == fx7ceobyvu6r20zjlobt5g9cnvl16kk 748829 748828 2025-06-15T12:29:28Z BuddhikaW88 37808 /* පූර්ව යටත් විජිත සමය */ 748829 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව,{{When|date=February 2014}} නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] The Spanish conquest of the [[:en:Inca_empire|Inca empire]] began in 1524 and was mostly completed by 1533. The territory now called Bolivia was known as Charcas, and was under the authority of Spain. Local government came from the [[:en:Real_Audiencia_of_Charcas|Audiencia de Charcas]] located in Chuquisaca (La Plata—modern [[:en:Sucre|Sucre]]). Founded in 1545 as a mining town, [[:en:Potosí|Potosí]] soon produced fabulous wealth, becoming the largest city in the [[:en:New_World|New World]] with a population exceeding 150,000 people [[File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Church_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia.jpg|thumb|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම නගරයක් වන සුක්‍රේහි සුක්‍රේ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර]] By the late 16th century, Bolivian silver was an important source of revenue for the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]]. A steady stream of natives served as labor force under the brutal, slave conditions of the Spanish version of the pre-Columbian draft system called the [[:en:Mita_(Inca)|mita]]. Charcas was transferred to the [[:en:Viceroyalty_of_the_Río_de_la_Plata|Viceroyalty of the Río de la Plata]] in 1776 and the people from Buenos Aires, the capital of the Viceroyalty, coined the term "[[:en:Upper_Peru|Upper Peru]]" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) as a popular reference to the Royal Audiencia of Charcas. [[:en:Túpac_Katari|Túpac Katari]] led the indigenous rebellion that laid siege to [[:en:La_Paz|La Paz]] in March 1781, during which 20,000 people died As Spanish royal authority weakened during the [[:en:Napoleonic_Wars|Napoleonic Wars]], sentiment against colonial rule grew. ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" (ස්පාඤ්ඤ: ඇල්ටෝ පේරු) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{More sources|section|date=May 2025}} The [[:en:Bolivian_War_of_Independence|struggle for independence]] started in the city of [[:en:Sucre|Sucre]] on 25 May 1809 and the [[:en:Chuquisaca_Revolution|Chuquisaca Revolution]] (Chuquisaca was then the name of the city) is known as the first cry of Freedom in Latin America. That revolution was followed by the [[:en:La_Paz_revolution|La Paz revolution]] on 16 July 1809. The La Paz revolution marked a complete split with the Spanish government, while the Chuquisaca Revolution established a local independent junta in the name of the Spanish King deposed by Napoleon Bonaparte. Both revolutions were short-lived and defeated by the Spanish authorities in the Viceroyalty of the Rio de La Plata, but the following year the [[:en:Spanish_American_wars_of_independence|Spanish American wars of independence]] raged across the continent. Bolivia was captured and recaptured many times during the war by the [[:en:Royalist_(Spanish_American_Revolution)|royalists]] and patriots. Buenos Aires sent three military campaigns, all of which were defeated, and eventually limited itself to protecting the national borders at Salta. Bolivia was finally freed of Royalist dominion by Marshal [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]], with a military campaign coming from the North in support of the campaign of [[:en:Simón_Bolívar|Simón Bolívar]]. After 16 years of war the Republic was [[:en:Bolivian_Declaration_of_Independence|proclaimed]] on 6 August 1825. නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] In 1836, Bolivia, under the rule of [[:en:Marshal|Marshal]] [[:en:Andrés_de_Santa_Cruz|Andrés de Santa Cruz]], invaded Peru to reinstall the deposed president, General [[:en:Luis_José_de_Orbegoso|Luis José de Orbegoso]]. Peru and Bolivia formed the [[:en:Peru-Bolivian_Confederation|Peru-Bolivian Confederation]], with de Santa Cruz as the ''Supreme Protector''. Following tension between the Confederation and Chile, Chile declared war on 28 December 1836. Argentina separately declared war on the Confederation on 9 May 1837. The Peruvian-Bolivian forces achieved several major victories during the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]: the defeat of the Argentine expedition and the defeat of the first Chilean expedition on the fields of [[:en:Paucarpata_District|Paucarpata]] near the city of [[:en:Arequipa|Arequipa]]. The Chilean army and its Peruvian rebel allies surrendered unconditionally and signed the Paucarpata Treaty. The treaty stipulated that Chile would withdraw from Peru-Bolivia, Chile would return captured Confederate ships, economic relations would be normalized, and the Confederation would pay Peruvian debt to Chile. However, the Chilean government and public rejected the peace treaty. Chile organized a second attack on the Confederation and defeated it in the [[:en:Battle_of_Yungay|Battle of Yungay]]. After this defeat, Santa Cruz resigned and went to exile in Ecuador and then Paris, and the Peruvian-Bolivian Confederation was dissolved. 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] Following the renewed independence of Peru, Peruvian president General [[:en:Agustín_Gamarra|Agustín Gamarra]] invaded Bolivia. On 18 November 1841, the battle de Ingavi took place, in which the Bolivian Army defeated the Peruvian troops of Gamarra (killed in the battle). After the victory, Bolivia invaded Peru on several fronts. The eviction of the Bolivian troops from the south of Peru would be achieved by the greater availability of material and human resources of Peru; the Bolivian Army did not have enough troops to maintain an occupation. In the district of Locumba – Tacna, a column of Peruvian soldiers and peasants defeated a Bolivian regiment in the so-called Battle of Los Altos de Chipe (Locumba). In the district of Sama and in Arica, the Peruvian colonel José María Lavayén organized a troop that managed to defeat the Bolivian forces of Colonel Rodríguez Magariños and threaten the port of Arica. In the battle of Tarapacá on 7 January 1842, Peruvian militias formed by the commander Juan Buendía defeated a detachment led by Bolivian colonel José María García, who died in the confrontation. Bolivian troops left Tacna, Arica and Tarapacá in February 1842, retreating towards Moquegua and Puno. The battles of Motoni and Orurillo forced the withdrawal of Bolivian forces occupying Peruvian territory and exposed Bolivia to the threat of counter-invasion. The Treaty of Puno was signed on 7 June 1842, ending the war. However, the climate of tension between Lima and La Paz would continue until 1847, when the signing of a Peace and Trade Treaty became effective. පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් Agustin Gamarra බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. A period of political and economic instability in the early-to-mid-19th century weakened Bolivia. In addition, during the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), Chile occupied vast territories rich in [[:en:Natural_resources|natural resources]] south west of Bolivia, including the Bolivian [[:en:Coast|coast]]. Chile took control of today's [[:en:Chuquicamata|Chuquicamata]] area, the adjoining rich ''salitre'' ([[:en:Sodium_nitrate|saltpeter]]) fields, and the port of [[:en:Antofagasta|Antofagasta]] among other Bolivian territories. Since independence, Bolivia has lost over half of its territory to neighboring countries. Through diplomatic channels in 1909, it lost the basin of the Madre de Dios River and the territory of the Purus in the Amazon, yielding 250,000&nbsp;km² to Peru. It also lost the [[:en:Acre_(state)|state of Acre]], in the [[:en:Acre_War|Acre War]], important because this region was known for its production of rubber. Peasants and the Bolivian army fought briefly but after a few victories, and facing the prospect of a total war against Brazil, it was forced to sign the [[:en:Treaty_of_Petrópolis|Treaty of Petrópolis]] in 1903, in which Bolivia lost this rich territory. Popular myth has it that Bolivian president Mariano Melgarejo (1864–71) traded the land for what he called "a magnificent white horse" and Acre was subsequently flooded with Brazilians, which ultimately led to confrontation and fear of war with Brazil. In the late 19th century, an increase in the world price of silver brought Bolivia relative prosperity and political stability. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == nalg2nydjwr30kb8txq4siaoox2xah2 748830 748829 2025-06-15T12:30:01Z BuddhikaW88 37808 /* යටත් විජිත සමය */ 748830 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව,{{When|date=February 2014}} නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{More sources|section|date=May 2025}} The [[:en:Bolivian_War_of_Independence|struggle for independence]] started in the city of [[:en:Sucre|Sucre]] on 25 May 1809 and the [[:en:Chuquisaca_Revolution|Chuquisaca Revolution]] (Chuquisaca was then the name of the city) is known as the first cry of Freedom in Latin America. That revolution was followed by the [[:en:La_Paz_revolution|La Paz revolution]] on 16 July 1809. The La Paz revolution marked a complete split with the Spanish government, while the Chuquisaca Revolution established a local independent junta in the name of the Spanish King deposed by Napoleon Bonaparte. Both revolutions were short-lived and defeated by the Spanish authorities in the Viceroyalty of the Rio de La Plata, but the following year the [[:en:Spanish_American_wars_of_independence|Spanish American wars of independence]] raged across the continent. Bolivia was captured and recaptured many times during the war by the [[:en:Royalist_(Spanish_American_Revolution)|royalists]] and patriots. Buenos Aires sent three military campaigns, all of which were defeated, and eventually limited itself to protecting the national borders at Salta. Bolivia was finally freed of Royalist dominion by Marshal [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]], with a military campaign coming from the North in support of the campaign of [[:en:Simón_Bolívar|Simón Bolívar]]. After 16 years of war the Republic was [[:en:Bolivian_Declaration_of_Independence|proclaimed]] on 6 August 1825. නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] In 1836, Bolivia, under the rule of [[:en:Marshal|Marshal]] [[:en:Andrés_de_Santa_Cruz|Andrés de Santa Cruz]], invaded Peru to reinstall the deposed president, General [[:en:Luis_José_de_Orbegoso|Luis José de Orbegoso]]. Peru and Bolivia formed the [[:en:Peru-Bolivian_Confederation|Peru-Bolivian Confederation]], with de Santa Cruz as the ''Supreme Protector''. Following tension between the Confederation and Chile, Chile declared war on 28 December 1836. Argentina separately declared war on the Confederation on 9 May 1837. The Peruvian-Bolivian forces achieved several major victories during the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]: the defeat of the Argentine expedition and the defeat of the first Chilean expedition on the fields of [[:en:Paucarpata_District|Paucarpata]] near the city of [[:en:Arequipa|Arequipa]]. The Chilean army and its Peruvian rebel allies surrendered unconditionally and signed the Paucarpata Treaty. The treaty stipulated that Chile would withdraw from Peru-Bolivia, Chile would return captured Confederate ships, economic relations would be normalized, and the Confederation would pay Peruvian debt to Chile. However, the Chilean government and public rejected the peace treaty. Chile organized a second attack on the Confederation and defeated it in the [[:en:Battle_of_Yungay|Battle of Yungay]]. After this defeat, Santa Cruz resigned and went to exile in Ecuador and then Paris, and the Peruvian-Bolivian Confederation was dissolved. 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] Following the renewed independence of Peru, Peruvian president General [[:en:Agustín_Gamarra|Agustín Gamarra]] invaded Bolivia. On 18 November 1841, the battle de Ingavi took place, in which the Bolivian Army defeated the Peruvian troops of Gamarra (killed in the battle). After the victory, Bolivia invaded Peru on several fronts. The eviction of the Bolivian troops from the south of Peru would be achieved by the greater availability of material and human resources of Peru; the Bolivian Army did not have enough troops to maintain an occupation. In the district of Locumba – Tacna, a column of Peruvian soldiers and peasants defeated a Bolivian regiment in the so-called Battle of Los Altos de Chipe (Locumba). In the district of Sama and in Arica, the Peruvian colonel José María Lavayén organized a troop that managed to defeat the Bolivian forces of Colonel Rodríguez Magariños and threaten the port of Arica. In the battle of Tarapacá on 7 January 1842, Peruvian militias formed by the commander Juan Buendía defeated a detachment led by Bolivian colonel José María García, who died in the confrontation. Bolivian troops left Tacna, Arica and Tarapacá in February 1842, retreating towards Moquegua and Puno. The battles of Motoni and Orurillo forced the withdrawal of Bolivian forces occupying Peruvian territory and exposed Bolivia to the threat of counter-invasion. The Treaty of Puno was signed on 7 June 1842, ending the war. However, the climate of tension between Lima and La Paz would continue until 1847, when the signing of a Peace and Trade Treaty became effective. පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් Agustin Gamarra බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. A period of political and economic instability in the early-to-mid-19th century weakened Bolivia. In addition, during the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), Chile occupied vast territories rich in [[:en:Natural_resources|natural resources]] south west of Bolivia, including the Bolivian [[:en:Coast|coast]]. Chile took control of today's [[:en:Chuquicamata|Chuquicamata]] area, the adjoining rich ''salitre'' ([[:en:Sodium_nitrate|saltpeter]]) fields, and the port of [[:en:Antofagasta|Antofagasta]] among other Bolivian territories. Since independence, Bolivia has lost over half of its territory to neighboring countries. Through diplomatic channels in 1909, it lost the basin of the Madre de Dios River and the territory of the Purus in the Amazon, yielding 250,000&nbsp;km² to Peru. It also lost the [[:en:Acre_(state)|state of Acre]], in the [[:en:Acre_War|Acre War]], important because this region was known for its production of rubber. Peasants and the Bolivian army fought briefly but after a few victories, and facing the prospect of a total war against Brazil, it was forced to sign the [[:en:Treaty_of_Petrópolis|Treaty of Petrópolis]] in 1903, in which Bolivia lost this rich territory. Popular myth has it that Bolivian president Mariano Melgarejo (1864–71) traded the land for what he called "a magnificent white horse" and Acre was subsequently flooded with Brazilians, which ultimately led to confrontation and fear of war with Brazil. In the late 19th century, an increase in the world price of silver brought Bolivia relative prosperity and political stability. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == 1ydxkgkvc1a3a18aw04hhu7mqb8239v 748831 748830 2025-06-15T12:30:15Z BuddhikaW88 37808 /* නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ */ 748831 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව,{{When|date=February 2014}} නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{More sources|section|date=May 2025}} නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] In 1836, Bolivia, under the rule of [[:en:Marshal|Marshal]] [[:en:Andrés_de_Santa_Cruz|Andrés de Santa Cruz]], invaded Peru to reinstall the deposed president, General [[:en:Luis_José_de_Orbegoso|Luis José de Orbegoso]]. Peru and Bolivia formed the [[:en:Peru-Bolivian_Confederation|Peru-Bolivian Confederation]], with de Santa Cruz as the ''Supreme Protector''. Following tension between the Confederation and Chile, Chile declared war on 28 December 1836. Argentina separately declared war on the Confederation on 9 May 1837. The Peruvian-Bolivian forces achieved several major victories during the [[:en:War_of_the_Confederation|War of the Confederation]]: the defeat of the Argentine expedition and the defeat of the first Chilean expedition on the fields of [[:en:Paucarpata_District|Paucarpata]] near the city of [[:en:Arequipa|Arequipa]]. The Chilean army and its Peruvian rebel allies surrendered unconditionally and signed the Paucarpata Treaty. The treaty stipulated that Chile would withdraw from Peru-Bolivia, Chile would return captured Confederate ships, economic relations would be normalized, and the Confederation would pay Peruvian debt to Chile. However, the Chilean government and public rejected the peace treaty. Chile organized a second attack on the Confederation and defeated it in the [[:en:Battle_of_Yungay|Battle of Yungay]]. After this defeat, Santa Cruz resigned and went to exile in Ecuador and then Paris, and the Peruvian-Bolivian Confederation was dissolved. 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] Following the renewed independence of Peru, Peruvian president General [[:en:Agustín_Gamarra|Agustín Gamarra]] invaded Bolivia. On 18 November 1841, the battle de Ingavi took place, in which the Bolivian Army defeated the Peruvian troops of Gamarra (killed in the battle). After the victory, Bolivia invaded Peru on several fronts. The eviction of the Bolivian troops from the south of Peru would be achieved by the greater availability of material and human resources of Peru; the Bolivian Army did not have enough troops to maintain an occupation. In the district of Locumba – Tacna, a column of Peruvian soldiers and peasants defeated a Bolivian regiment in the so-called Battle of Los Altos de Chipe (Locumba). In the district of Sama and in Arica, the Peruvian colonel José María Lavayén organized a troop that managed to defeat the Bolivian forces of Colonel Rodríguez Magariños and threaten the port of Arica. In the battle of Tarapacá on 7 January 1842, Peruvian militias formed by the commander Juan Buendía defeated a detachment led by Bolivian colonel José María García, who died in the confrontation. Bolivian troops left Tacna, Arica and Tarapacá in February 1842, retreating towards Moquegua and Puno. The battles of Motoni and Orurillo forced the withdrawal of Bolivian forces occupying Peruvian territory and exposed Bolivia to the threat of counter-invasion. The Treaty of Puno was signed on 7 June 1842, ending the war. However, the climate of tension between Lima and La Paz would continue until 1847, when the signing of a Peace and Trade Treaty became effective. පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් Agustin Gamarra බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. A period of political and economic instability in the early-to-mid-19th century weakened Bolivia. In addition, during the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), Chile occupied vast territories rich in [[:en:Natural_resources|natural resources]] south west of Bolivia, including the Bolivian [[:en:Coast|coast]]. Chile took control of today's [[:en:Chuquicamata|Chuquicamata]] area, the adjoining rich ''salitre'' ([[:en:Sodium_nitrate|saltpeter]]) fields, and the port of [[:en:Antofagasta|Antofagasta]] among other Bolivian territories. Since independence, Bolivia has lost over half of its territory to neighboring countries. Through diplomatic channels in 1909, it lost the basin of the Madre de Dios River and the territory of the Purus in the Amazon, yielding 250,000&nbsp;km² to Peru. It also lost the [[:en:Acre_(state)|state of Acre]], in the [[:en:Acre_War|Acre War]], important because this region was known for its production of rubber. Peasants and the Bolivian army fought briefly but after a few victories, and facing the prospect of a total war against Brazil, it was forced to sign the [[:en:Treaty_of_Petrópolis|Treaty of Petrópolis]] in 1903, in which Bolivia lost this rich territory. Popular myth has it that Bolivian president Mariano Melgarejo (1864–71) traded the land for what he called "a magnificent white horse" and Acre was subsequently flooded with Brazilians, which ultimately led to confrontation and fear of war with Brazil. In the late 19th century, an increase in the world price of silver brought Bolivia relative prosperity and political stability. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == 76xootqjwroh561l31cby2vrgk7puvz 748833 748831 2025-06-15T12:32:52Z BuddhikaW88 37808 748833 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === {{More sources|section|date=May 2025}} නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] Following the renewed independence of Peru, Peruvian president General [[:en:Agustín_Gamarra|Agustín Gamarra]] invaded Bolivia. On 18 November 1841, the battle de Ingavi took place, in which the Bolivian Army defeated the Peruvian troops of Gamarra (killed in the battle). After the victory, Bolivia invaded Peru on several fronts. The eviction of the Bolivian troops from the south of Peru would be achieved by the greater availability of material and human resources of Peru; the Bolivian Army did not have enough troops to maintain an occupation. In the district of Locumba – Tacna, a column of Peruvian soldiers and peasants defeated a Bolivian regiment in the so-called Battle of Los Altos de Chipe (Locumba). In the district of Sama and in Arica, the Peruvian colonel José María Lavayén organized a troop that managed to defeat the Bolivian forces of Colonel Rodríguez Magariños and threaten the port of Arica. In the battle of Tarapacá on 7 January 1842, Peruvian militias formed by the commander Juan Buendía defeated a detachment led by Bolivian colonel José María García, who died in the confrontation. Bolivian troops left Tacna, Arica and Tarapacá in February 1842, retreating towards Moquegua and Puno. The battles of Motoni and Orurillo forced the withdrawal of Bolivian forces occupying Peruvian territory and exposed Bolivia to the threat of counter-invasion. The Treaty of Puno was signed on 7 June 1842, ending the war. However, the climate of tension between Lima and La Paz would continue until 1847, when the signing of a Peace and Trade Treaty became effective. පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් Agustin Gamarra බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. A period of political and economic instability in the early-to-mid-19th century weakened Bolivia. In addition, during the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), Chile occupied vast territories rich in [[:en:Natural_resources|natural resources]] south west of Bolivia, including the Bolivian [[:en:Coast|coast]]. Chile took control of today's [[:en:Chuquicamata|Chuquicamata]] area, the adjoining rich ''salitre'' ([[:en:Sodium_nitrate|saltpeter]]) fields, and the port of [[:en:Antofagasta|Antofagasta]] among other Bolivian territories. Since independence, Bolivia has lost over half of its territory to neighboring countries. Through diplomatic channels in 1909, it lost the basin of the Madre de Dios River and the territory of the Purus in the Amazon, yielding 250,000&nbsp;km² to Peru. It also lost the [[:en:Acre_(state)|state of Acre]], in the [[:en:Acre_War|Acre War]], important because this region was known for its production of rubber. Peasants and the Bolivian army fought briefly but after a few victories, and facing the prospect of a total war against Brazil, it was forced to sign the [[:en:Treaty_of_Petrópolis|Treaty of Petrópolis]] in 1903, in which Bolivia lost this rich territory. Popular myth has it that Bolivian president Mariano Melgarejo (1864–71) traded the land for what he called "a magnificent white horse" and Acre was subsequently flooded with Brazilians, which ultimately led to confrontation and fear of war with Brazil. In the late 19th century, an increase in the world price of silver brought Bolivia relative prosperity and political stability. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == 5pln2x68ht5ox500tl7uj3njtz863e2 748834 748833 2025-06-15T12:33:51Z BuddhikaW88 37808 /* නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ */ 748834 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. A period of political and economic instability in the early-to-mid-19th century weakened Bolivia. In addition, during the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]] (1879–83), Chile occupied vast territories rich in [[:en:Natural_resources|natural resources]] south west of Bolivia, including the Bolivian [[:en:Coast|coast]]. Chile took control of today's [[:en:Chuquicamata|Chuquicamata]] area, the adjoining rich ''salitre'' ([[:en:Sodium_nitrate|saltpeter]]) fields, and the port of [[:en:Antofagasta|Antofagasta]] among other Bolivian territories. Since independence, Bolivia has lost over half of its territory to neighboring countries. Through diplomatic channels in 1909, it lost the basin of the Madre de Dios River and the territory of the Purus in the Amazon, yielding 250,000&nbsp;km² to Peru. It also lost the [[:en:Acre_(state)|state of Acre]], in the [[:en:Acre_War|Acre War]], important because this region was known for its production of rubber. Peasants and the Bolivian army fought briefly but after a few victories, and facing the prospect of a total war against Brazil, it was forced to sign the [[:en:Treaty_of_Petrópolis|Treaty of Petrópolis]] in 1903, in which Bolivia lost this rich territory. Popular myth has it that Bolivian president Mariano Melgarejo (1864–71) traded the land for what he called "a magnificent white horse" and Acre was subsequently flooded with Brazilians, which ultimately led to confrontation and fear of war with Brazil. In the late 19th century, an increase in the world price of silver brought Bolivia relative prosperity and political stability. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == s43ogncvv50tnm2stzzzhxjhjd4goah 748835 748834 2025-06-15T12:34:11Z BuddhikaW88 37808 /* නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ */ 748835 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == ginwm1uiaogsqppgv252ptcan9cbq5z 748836 748835 2025-06-15T12:34:50Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවසේ මුල් භාගය */ 748836 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == jqk4yw79h7ne26zg14r9pv73cf3ycra 748837 748836 2025-06-15T12:36:09Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවසේ මුල් භාගය */ 748837 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.[19] ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.[20][21][22] 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. 20 වන සියවසේ අග භාග ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී. [23] The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි. [24] බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. [25] Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය. [26][27] 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == q5qap8cizhmmuabsjsulnatwmzu6yzg 748838 748837 2025-06-15T12:36:25Z BuddhikaW88 37808 /* ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය */ 748838 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.[19] ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.[20][21][22] 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. 20 වන සියවසේ අග භාග ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය On 7 April 1943, Bolivia entered [[:en:World_War_II|World War II]], joining part of the [[:en:Allies_of_World_War_II|Allies]], which caused president [[:en:Enrique_Peñaranda|Enrique Peñaranda]] to declare war on the [[:en:Axis_powers|Axis powers]] of [[:en:Nazi_Germany|Germany]], [[:en:Fascist_Italy_(1922-1943)|Italy]] and [[:en:Empire_of_Japan|Japan]]. In 1945, Bolivia became a founding member of the United Nations. The [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]] (MNR), the most historic political party, emerged as a broad-based party. Denied its victory in the 1951 presidential elections, the MNR led a successful revolution in 1952. Under President [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]], the MNR, having strong popular pressure, introduced [[:en:Universal_suffrage|universal suffrage]] into his political platform and carried out a sweeping land-reform promoting rural education and nationalization of the country's largest tin mines. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී. [23] The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි. [24] බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. [25] Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය. [26][27] 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය. [28] සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. [29][30] 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී. [31] මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.[32] ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.[33] මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == ignk24l357rc98hjdl8c1zv5k8vown2 748839 748838 2025-06-15T12:36:52Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවසේ මුල් භාගය */ 748839 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] During the early 20th century, [[:en:Tin|tin]] replaced silver as the country's most important source of wealth. A succession of governments controlled by the economic and social elite followed [[:en:Laissez-faire|laissez-faire]] capitalist policies through the first 30 years of the 20th century.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> Living conditions of the native people, who constitute most of the population, remained deplorable. With work opportunities limited to primitive conditions in the mines and in large estates having nearly feudal status, they had no access to education, economic opportunity, and [[:en:Participation_(decision_making)|political participation]]. Bolivia's defeat by Paraguay in the [[:en:Chaco_War|Chaco War]] (1932–1935), where Bolivia lost a great part of the [[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]] region in dispute, marked a turning-point.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.[19] ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.[20][21][22] 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී. [23] The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි. [24] බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. [25] Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය. [26][27] 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය. [28] සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. [29][30] 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී. [31] මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.[32] ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.[33] මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == dgaubhzg84bhh5oq2zasv75ivs9zov0 748840 748839 2025-06-15T12:37:34Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවසේ මුල් භාගය */ 748840 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] Twelve years of tumultuous rule left the MNR divided. In 1964, a military [[:en:Military_dictatorship|junta]] overthrew President Paz Estenssoro at the outset of his third term. The 1969 death of President [[:en:René_Barrientos|René Barrientos]], a former member of the junta who was elected president in 1966, led to a succession of weak governments. Alarmed by the rising Popular Assembly and the increase in the popularity of President [[:en:Juan_José_Torres|Juan José Torres]], the military, the MNR, and others installed [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]] as president in 1971. He returned to the presidency in 1997 through 2001. Torres, who had fled Bolivia, was kidnapped and assassinated in 1976 as part of [[:en:Operation_Condor|Operation Condor]], the U.S.-supported campaign of political repression by South American right-wing dictators.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී. [23] The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි. [24] බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. [25] Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය. [26][27] 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය. [28] සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. [29][30] 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී. [31] මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.[32] ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.[33] මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == g2cbtouf09z7q0ip0nme65jdiz67h0q 748841 748840 2025-06-15T12:37:55Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවසේ අග භාගය */ 748841 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> The United States' [[:en:Central_Intelligence_Agency|Central Intelligence Agency]] (CIA) financed and trained the Bolivian military dictatorship in the 1960s. The revolutionary leader [[:en:Che_Guevara|Che Guevara]] was killed by a team of CIA officers and members of the Bolivian Army on 9 October 1967, in Bolivia. [[:en:Félix_Rodríguez_(soldier)|Félix Rodríguez]] was a CIA officer on the team with the Bolivian Army that captured and shot Guevara.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> Rodriguez said that after he received a Bolivian presidential execution order, he told "the soldier who pulled the trigger to aim carefully, to remain consistent with the Bolivian government's story that Che had been killed in action during a clash with the Bolivian army." Rodriguez said the US government had wanted Che in Panama, and "I could have tried to falsify the command to the troops, and got Che to Panama as the US government said they had wanted", but that he had chosen to "let history run its course" as desired by Bolivia.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි. [24] බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. [25] Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය. [26][27] 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය. [28] සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. [29][30] 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී. [31] මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.[32] ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.[33] මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == ovjlwozyhx6ths90e243mn5acr8q573 748842 748841 2025-06-15T12:38:30Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවසේ අග භාගය */ 748842 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> Elections in 1978 were marked by fraud and those in 1979 were inconclusive. There were [[:en:Coup_d'état|coups d'état]], counter-coups, and caretaker governments. Following the 1980 election, General [[:en:Luis_García_Meza|Luis García Meza]] carried out a coup d'état. The [[:en:Bolivian_Workers'_Center|Bolivian Workers' Center]], which tried to resist the putsch, was violently repressed. More than a thousand people were killed in less than a year. Cousin of one of the most important narco-trafficker of the country, García Meza favored the production of cocaine.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> After a military rebellion forced out García Meza in 1981, three other military governments in fourteen months struggled with Bolivia's growing economic problems. Unrest forced the military to convoke the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]] elected in 1980, and allow it to choose a new president. In October 1982, [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] again became president, twenty-two years after the end of his first term of office (1956–1960). 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය. [26][27] 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය. [28] සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. [29][30] 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී. [31] මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.[32] ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.[33] මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == lzpf7w3e6hsj8a7pjnyo6mlgemy0pzf 748843 748842 2025-06-15T12:39:00Z BuddhikaW88 37808 /* 20 වන සියවසේ අග භාගය */ 748843 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය. [28] සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ. [29][30] 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී. [31] මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.[32] ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.[33] මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. The reforms and economic restructuring were strongly opposed by certain segments of society, which instigated frequent and sometimes violent protests, particularly in La Paz and the Chapare [[:en:Coca|coca]]-growing region, from 1994 through 1996. The indigenous population of the [[:en:Andes|Andean]] region was not able to benefit from government reforms.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> During this time, the umbrella labor-organization of Bolivia, the [[:en:Central_Obrera_Boliviana|Central Obrera Boliviana]] (COB), became increasingly unable to effectively challenge government policy. A teachers' strike in 1995 was defeated because the COB could not marshal the support of many of its members, including construction and factory workers. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == gmcorrcv5kq48kva3vij6ptda9myix8 748844 748843 2025-06-15T12:39:52Z BuddhikaW88 37808 /* ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය */ 748844 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === In 1993, [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] was elected [[:en:President_of_Bolivia|president]] in alliance with the [[:en:Revolutionary_Liberation_Movement_Tupaq_Katari|Tupac Katari Revolutionary Liberation Movement]], which inspired indigenous-sensitive and multicultural-aware policies. Sánchez de Lozada pursued an aggressive economic and social reform agenda. The most dramatic reform was privatization under the "capitalization" program, under which investors, typically foreign, acquired 50% ownership and management control of public enterprises in return for agreed upon capital investments In 1993, Sanchez de Lozada introduced the ''Plan de Todos'', which led to the decentralization of government, introduction of [[:en:Intercultural_bilingual_education|intercultural bilingual education]], implementation of [[:en:Agriculture|agrarian]] legislation, and [[:en:Privatization|privatization]] of state owned businesses. The plan explicitly stated that Bolivian citizens would own a minimum of 51% of enterprises; under the plan, most [[:en:Government-owned_corporation|state-owned enterprises]] (SOEs), though not mines, were sold. This privatization of SOEs led to a [[:en:Neoliberal|neoliberal]] structuring. 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == 1f8tejnf4wb6puh77fo5545id1qqvoe 748845 748844 2025-06-15T12:40:09Z BuddhikaW88 37808 /* ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය */ 748845 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == 57bjaco967s9n8dc0b52fidkz6lg7nn 748846 748845 2025-06-15T12:42:50Z BuddhikaW88 37808 /* 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය */ 748846 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.[35] 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය. [36] 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි. [37] 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> [[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == ddtydojpw8x7ilne1zsb3kw5ck9k4fy 748847 748846 2025-06-15T12:43:45Z BuddhikaW88 37808 /* 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය */ 748847 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.[35] 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය. [36] 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි. [37] 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය. [38] 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.[39] මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය. [40] ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය; [41] කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි. [42] මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය; [43][44] කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "[T]රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."[45] අන්තර්කාලින රාජ්‍යය 2019–2020 The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.[46] අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.[47] ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.[48] බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය, [49][50][51] මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.[52] ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.[53][54][55][[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == j4rzwze1r1cq0cbrmdb7tk8ba6aw0v8 748848 748847 2025-06-15T12:44:46Z BuddhikaW88 37808 /* අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 */ 748848 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.[35] 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය. [36] 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි. [37] 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය. [38] 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.[39] මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය. [40] ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය; [41] කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි. [42] මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය; [43][44] කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "[T]රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."[45] අන්තර්කාලින රාජ්‍යය 2019–2020 The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.[46] අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.[47] ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.[48] බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය, [49][50][51] මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.[52] ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.[53][54][55][[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය. [56][57] විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී. [58][59] ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත. [60][61] මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම. [62][63][64][65][66] "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය. [67][68] ලුයිස් ආර්ස් රාජ්‍යය: 2020 - වර්ෂය In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.[69] නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.[70][71][72] මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.[73] OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.[74] මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.[75][76] ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[77] 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.[69] ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== On 26 June 2024, a military coup attempt led by [[:en:Juan_José_Zúñiga|Juan José Zúñiga]] ended after lasting only 5 hours. In the evening of 26 June, Bolivian police arrested Zúñiga.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය Zúñiga අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.[78][79][80] == යොමු කිරීම් == tal2e9f9m2agb56shxdi64u0fzrv17p 748849 748848 2025-06-15T12:45:19Z BuddhikaW88 37808 /* ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය */ 748849 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.[35] 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය. [36] 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි. [37] 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය. [38] 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.[39] මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය. [40] ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය; [41] කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි. [42] මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය; [43][44] කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "[T]රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."[45] අන්තර්කාලින රාජ්‍යය 2019–2020 The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.[46] අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.[47] ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.[48] බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය, [49][50][51] මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.[52] ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.[53][54][55][[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය. [56][57] විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී. [58][59] ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත. [60][61] මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම. [62][63][64][65][66] "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය. [67][68] ලුයිස් ආර්ස් රාජ්‍යය: 2020 - වර්ෂය In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.[69] නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.[70][71][72] මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.[73] OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.[74] මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.[75][76] ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== On 8 November 2020, [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was sworn in as President of Bolivia alongside his Vice President [[:en:David_Choquehuanca|David Choquehuanca]].<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> In February 2021, the Arce government returned an amount of around $351&nbsp;million to the IMF. This comprised a loan of $327&nbsp;million taken out by the interim government in April 2020 and interest of around $24&nbsp;million. The government said it returned the loan to protect Bolivia's economic sovereignty and because the conditions attached to the loan were unacceptable.<ref name="sopitas1802212" /> 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[77] 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.[69] ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == pc38j4uhp26ovuurr31o1mz9qte2yao 748850 748849 2025-06-15T12:45:49Z BuddhikaW88 37808 /* ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය */ 748850 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.[35] 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය. [36] 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි. [37] 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය. [38] 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.[39] මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය. [40] ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය; [41] කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි. [42] මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය; [43][44] කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "[T]රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."[45] අන්තර්කාලින රාජ්‍යය 2019–2020 The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.[46] අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.[47] ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.[48] බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය, [49][50][51] මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.[52] ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.[53][54][55][[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය. [56][57] විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී. [58][59] ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත. [60][61] මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම. [62][63][64][65][66] "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය. [67][68] ලුයිස් ආර්ස් රාජ්‍යය: 2020 - වර්ෂය In April 2020, the interim government took out a loan of more than $327&nbsp;million from the [[:en:International_Monetary_Fund|International Monetary Fund]] to meet the country's needs during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]].<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> New elections were scheduled for 3 May 2020. In response to the [[:en:COVID-19_pandemic|coronavirus pandemic]], the Bolivian electoral body, the TSE, made an announcement postponing the election. MAS reluctantly agreed with the first delay only. A date for the new election was delayed twice more, in the face of massive protests and violence.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> The final proposed date for the elections was 18 October 2020.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> Observers from the OAS, UNIORE, and the UN all reported that they found no fraudulent actions in the 2020 elections.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> The [[:en:2020_Bolivian_general_election|general election]] had a record voter turnout of 88.4% and ended in a landslide win for MAS which took 55.1% of the votes compared to 28.8% for centrist former president Carlos Mesa. Both Mesa and Áñez conceded defeat.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.[69] නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.[70][71][72] මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.[73] OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.[74] මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.[75][76] ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == pcyyqc777up4ib2n5n5qwzd7c0ph4kj 748851 748850 2025-06-15T12:47:06Z BuddhikaW88 37808 /* අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 */ 748851 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.[35] 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය. [36] 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි. [37] 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය. [38] 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.[39] මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය. [40] ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය; [41] කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි. [42] මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය; [43][44] කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "[T]රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."[45] අන්තර්කාලින රාජ්‍යය 2019–2020 The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.[46] අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.[47] ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.[48] බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය, [49][50][51] මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.[52] ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.[53][54][55][[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] After weeks of protests, Morales resigned on national television shortly after the Commander-in-Chief of the armed forces General [[:en:Williams_Kaliman|Williams Kaliman]] had urged that he do so to restore "peace and stability".<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> Opposition Senator [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]] declared herself interim president, claiming constitutional succession after the president, vice president and both head of the legislature chambers. She was confirmed as interim president by the constitutional court who declared her succession to be constitutional and automatic.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> International politicians, scholars and journalists are divided between describing the event as a coup or a spontaneous social uprising against an unconstitutional fourth term.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> Protests to reinstate Morales as president continued becoming highly violent: burning public buses and private houses, destroying public infrastructure and harming pedestrians.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> The protests were met with more violence by security forces against Morales supporters after Áñez exempted police and military from criminal responsibility in operations for "the restoration of order and public stability".<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය. [56][57] විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී. [58][59] ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත. [60][61] මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම. [62][63][64][65][66] "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය. [67][68] 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == it2oac2d7l4b8qcy5tp1j9yo86jpotp 748852 748851 2025-06-15T12:48:23Z BuddhikaW88 37808 /* අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 */ 748852 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.[35] 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය. [36] 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි. [37] 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය. [38] 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.[39] මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය. [40] ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය; [41] කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි. [42] මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය; [43][44] කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "[T]රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."[45] අන්තර්කාලින රාජ්‍යය 2019–2020 The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.[46] අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.[47] ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== During the 2019 elections, the [[:en:2019_Bolivian_general_election|''Transmisión de Resultados Electorales Preliminares'' (TREP)]] (a quick count process used in Latin America as a transparency measure in electoral processes) was interrupted; at the time, Morales had a lead of 46.86 percent to Mesa's 36.72, after 95.63 percent of tally sheets were counted.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> Two days after the interruption, the official count showed Morales fractionally clearing the 10-point margin he needed to avoid a runoff election, with the final official tally counted as 47.08 percent to Mesa's 36.51 percent, starting a wave of protests and tension in the country. Amidst allegations of fraud perpetrated by the Morales government, widespread [[:en:2019_Bolivian_protests|protests]] were organized to dispute the election. On 10 November, the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]] (OAS) released a preliminary report concluding several irregularities in the election,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> though these findings were heavily disputed.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ''The New York Times'' reported on 7 June 2020 that the OAS analysis immediately after the 20 October election was flawed yet fuelled "a chain of events that changed the South American nation's history".<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref> 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.[48] බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය, [49][50][51] මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.[52] ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.[53][54][55][[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය.<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය.<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == b2283wb5a45wefudxzcjguvqtwm00ff 748853 748852 2025-06-15T12:49:15Z BuddhikaW88 37808 /* අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 */ 748853 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.[35] 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය. [36] 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි. [37] 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය. [38] 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.[39] මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය. [40] ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය; [41] කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි. [42] මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය; [43][44] කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "[T]රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."[45] අන්තර්කාලින රාජ්‍යය 2019–2020 The revenues generated by the partial [[:en:Nationalization|nationalization]] of hydrocarbons made it possible to finance several social measures: the Renta Dignidad (or old age minimum) for people over 60 years old; the Juana Azurduy voucher (named after the revolutionary Juana Azurduy de Padilla, 1780–1862), which ensures the complete coverage of medical expenses for pregnant women and their children in order to fight infant mortality; the Juancito Pinto voucher (named after a child hero of the Pacific War, 1879–1884), an aid paid until the end of secondary school to parents whose children are in school in order to combat school dropout, and the Single Health System, which since 2018 has offered all Bolivians free medical care.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> The reforms adopted made the Bolivian economic system the most successful and stable in the region. Between 2006 and 2019, GDP grew from $9 billion to over $40 billion, real wages increased, GDP per capita tripled, foreign exchange reserves rose, inflation was essentially eliminated, and extreme poverty fell from 38% to 15%, a 23-point drop.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.[46] අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.[47] ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref>[[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය.<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය.<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == 27srwgs15jnf30z27iqx7zcuf2gh1cf 748854 748853 2025-06-15T12:49:53Z BuddhikaW88 37808 /* 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය */ 748854 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.[35] 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය. [36] 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි. [37] 2009 marked the creation of a new constitution and the renaming of the country to the Plurinational State of Bolivia. The previous constitution did not allow a consecutive reelection of a president, but the new constitution allowed for just one reelection, starting the dispute if Evo Morales was enabled to run for a second term arguing he was elected under the last constitution. This also triggered a new general election in which Evo Morales was re-elected with 61.36% of the vote. His party, [[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement for Socialism]], also won a two-thirds majority in both houses of the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|National Congress]].<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> By 2013, after being reelected under the new constitution, Evo Morales and his party attempted a third term as President of Bolivia. The opposition argued that a third term would be unconstitutional, but the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales' first term under the previous constitution did not count towards his term limit.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> This allowed Evo Morales to run for a third term in 2014, and he was re-elected with 64.22% of the vote.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> During his third term, Evo Morales began to plan for a fourth, and the [[:en:2016_Bolivian_constitutional_referendum|2016 Bolivian constitutional referendum]] asked voters to override the constitution and allow Evo Morales to run for an additional term in office. Morales narrowly lost the referendum;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> however, in 2017 his party then petitioned the Bolivian Constitutional Court to override the constitution on the basis that the [[:en:American_Convention_on_Human_Rights|American Convention on Human Rights]] made term limits a human rights violation.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> The [[:en:Inter-American_Court_of_Human_Rights|Inter-American Court of Human Rights]] determined that term limits are not a human rights violation in 2018;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> however, once again the Bolivian Constitutional Court ruled that Morales has permission to run for a fourth term in the 2019 elections, and this permission was not retracted. "[T]he country's highest court overruled the constitution, scrapping term limits altogether for every office. Morales can now run for a fourth term in 2019 – and for every election thereafter."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය. [38] 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.[39] මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය. [40] ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය; [41] කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි. [42] මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය; [43][44] කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "[T]රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."[45] හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref>[[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය.<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය.<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == kd3me3lwd7d3r91cxmn7pjzutpol5hx 748855 748854 2025-06-15T12:51:44Z BuddhikaW88 37808 /* 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය */ 748855 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] won the [[:en:Bolivian_presidential_election,_2005|2005 presidential election]] with 53.7% of the votes. On 1 May 2006, Morales announced his intent to [[:en:Bolivian_gas_conflict|re-nationalize Bolivian hydrocarbon assets]] following protests which demanded this action. Fulfilling a campaign promise, on 6 August 2006, Morales opened the [[:en:Bolivian_Constituent_Assembly|Bolivian Constituent Assembly]] to begin writing a new constitution aimed at giving more power to the indigenous majority. ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref>[[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය.<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය.<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == 1dy2aripj146sz7ji8xkqr6kbeyw33w 748856 748855 2025-06-15T12:52:00Z BuddhikaW88 37808 /* 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය */ 748856 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== In the June 2002 national elections, former President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] (MNR) placed first with 22.5% of the vote, followed by coca-advocate and native peasant-leader [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] ([[:en:Movement_for_Socialism_(Bolivia)|Movement Toward Socialism]], MAS) with 20.9%. A July agreement between the MNR and the fourth-place MIR, which had again been led in the election by former President Jaime Paz Zamora, virtually ensured the election of Sánchez de Lozada in the congressional run-off, and on 6 August he was sworn in for the second time. The MNR platform featured three overarching objectives: economic reactivation (and job creation), anti-corruption, and social inclusion. In 2003, the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] broke out. On 12 October 2003, the government imposed martial law in El Alto after 16 people were shot by the police and several dozen wounded in violent clashes. Faced with the option of resigning or more bloodshed, Sánchez de Lozada offered his resignation in a letter to an emergency session of Congress. After his resignation was accepted and his vice president, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]], invested, he left on a commercially scheduled flight for the United States. The country's internal situation became unfavorable for such political action on the international stage. After a resurgence of gas protests in 2005, Carlos Mesa attempted to resign in January 2005, but his offer was refused by Congress. On 22 March 2005, after weeks of new street protests from organizations accusing Mesa of bowing to U.S. corporate interests, Mesa again offered his resignation to Congress, which was accepted on 10 June. The chief justice of the Supreme Court, [[:en:Eduardo_Rodríguez_(politician)|Eduardo Rodríguez]], was sworn as interim president to succeed the outgoing Carlos Mesa. 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref>[[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය.<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය.<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == 9nhg1mrqvzvkhmxly747spodpb4n1fr 748857 748856 2025-06-15T12:52:24Z BuddhikaW88 37808 /* 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය */ 748857 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan).<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය. [34] බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. Between January 1999 and April 2000, large-scale [[:en:2000_Cochabamba_protests|protests]] erupted in [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], Bolivia's third largest city at the time, in response to the [[:en:Water_privatization|privatization of water]] resources by foreign companies and a subsequent doubling of water prices. On 6 August 2001, Banzer resigned from office after being diagnosed with cancer. He died less than a year later. Vice President [[:en:Jorge_Quiroga|Jorge Fernando Quiroga Ramírez]] completed the final year of his term. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref>[[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය.<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය.<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == jo7spckxi9sjxbmlm9stwlw2n1dyeux 748858 748857 2025-06-15T12:52:50Z BuddhikaW88 37808 /* 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය */ 748858 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== In the 1997 elections, General [[:en:Hugo_Banzer|Hugo Banzer]], leader of the [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]] party (ADN) and former dictator (1971–1978), won 22% of the vote, while the MNR candidate won 18%. At the outset of his government, President Banzer launched a policy of using special police-units to eradicate physically the illegal coca of the Chapare region. The [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] (MIR) of Jaime Paz Zamora remained a coalition-partner throughout the Banzer government, supporting this policy (called the Dignity Plan). The Banzer government continued the free-market and privatization-policies of its predecessor. The relatively robust economic growth of the mid-1990s continued until about the third year of its term in office. After that, regional, global and domestic factors contributed to a decline in economic growth. Financial crises in Argentina and Brazil, lower world prices for export commodities, and reduced employment in the coca sector depressed the Bolivian economy. The public also perceived a significant amount of public sector corruption. These factors contributed to increasing social protests during the second half of Banzer's term. 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය.<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref>[[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය.<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය.<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == 4pu58huy2zeajkv29854xgon3igm9vz 748859 748858 2025-06-15T12:53:04Z BuddhikaW88 37808 /* 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය */ 748859 wikitext text/x-wiki === පූර්ව යටත් විජිත සමය === [[File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_of_Wari_and_Tiawaku.svg|වම|thumb|ටිවානාකු රාජ්‍ය පාලනය එහි විශාලතම භෞමික ප්‍රමාණය වන ක්‍රි.ව. 950 (වර්තමාන සීමාවන් පෙන්වා ඇත)]] වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය අයිමාරාවරුන් පැමිණෙන විට වසර 2,500 කට වැඩි කාලයක් අත්පත් කරගෙන තිබුණි; කෙසේ වෙතත්, වර්තමාන අයිමාරා බටහිර බොලිවියාවේ තිවානාකු හි අගනුවර වූ තිවානාකු දේශපාලනයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාරය සමඟ සම්බන්ධ වේ. තිවානාකු අගනුවර ක්‍රි.පූ. 1500 තරම් ඈත අතීතයේ සිට පැවත එන අතර එය කුඩා, කෘෂිකාර්මිකව පදනම් වූ ගම්මානයක් විය.{{sfn|Fagan|2001|p=203}} අයිමාරා ප්‍රජාව ක්‍රි.ව. 600 සහ ක්‍රි.ව. 800 අතර නාගරික අනුපාතයන්ට වර්ධනය වූ අතර ලා පාස් සිට දකුණු ඇන්ඩීස් හි වැදගත් කලාපීය බලවතෙකු බවට පත්විය. මුල් ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, නගරය එහි උච්චතම අවස්ථාවේ දී වර්ග කිලෝමීටර් 6.5 ක් (වර්ග සැතපුම් 2.5) පමණ ආවරණය කළ අතර එහි ජනගහනය 15,000 ත් 30,000 ත් අතර විය.{{sfn|Kolata|1993|p=145}} කෙසේ වෙතත්, 1996 දී, ටිවානාකු හි ප්‍රාථමික නිම්න තුන හරහා සංරක්ෂණය කරන ලද සුකා කොල්ලුස් (ගංවතුරෙන් උස් වූ කෙත්වතු) ප්‍රමාණය සිතියම්ගත කිරීම සඳහා චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප භාවිතා කරන ලද අතර, ප්‍රතිඵලවලින් පෙනී ගියේ 285,000 ත් 1,482,000 ත් අතර ජනගහනයක් රැගෙන යා හැකි බවයි.{{sfn|Kolata|1996|p={{page needed|date=July 2013}}}}<ref>{{Cite web |title=Tiwanaku, Bolivia - Crystalinks |url=https://www.crystalinks.com/tiwanaku.html |access-date=2025-05-16 |website=www.crystalinks.com}}</ref> ක්‍රි.ව. 400 දී පමණ, ටිවානාකු දේශීය වශයෙන් ආධිපත්‍යය දරන බලවේගයක සිට 'කොල්ලකාරී' රාජ්‍යයක් දක්වා ගොස්, යුංගාස් වෙත එහි ප්‍රවේශය ආක්‍රමණශීලී ලෙස පුළුල් කරමින්, පේරු, බොලිවියාව සහ චිලී යන රටවල නව ජනයා වෙත එහි සංස්කෘතිය සහ මාර්ග ගෙන ආවේය. කෙසේ වෙතත්, ටිවානාකු ප්‍රචණ්ඩකාරී හෝ ආධිපත්‍යය දරන සංස්කෘතියක් නොවීය; එහි ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීම සඳහා, රාජ්‍යය විශාල දේශපාලනික තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ක්‍රියාත්මක කළේය, යටත් විජිත නිර්මාණය කළේය, දේශීය වෙළඳ ගිවිසුම් පෝෂණය කළේය (එය අනෙකුත් සංස්කෘතීන් තරමක් යැපීමට හේතු විය), සහ රාජ්‍ය සංස්කෘතීන් ස්ථාපිත කළේය.<ref name="McAndrews, Timothy L. 1997">{{cite journal|last1=McAndrews|first1=Timothy L.|last2=Albarracin-Jordan|first2=Juan|last3=Bermann|first3=Marc|year=1997|title=Regional Settlement Patterns in the Tiwanaku Valley of Bolivia|journal=Journal of Field Archaeology|volume=24|issue=1|pages=67–83|doi=10.2307/530562|issn=0093-4690|jstor=530562}}</ref><ref>{{Cite web |title=Rise and Fall |url=https://tiwanakuofbolivia.weebly.com/rise-and-fall.html |access-date=2025-05-16 |website=Tiwanaku |language=en}}</ref> වර්ෂාපතනය ක්‍රමයෙන් අඩු වන විට, ආහාර සැපයුම් ගබඩා අඩු වූ අතර, එම නිසා ප්‍රභූන්ට බලය අහිමි විය. ක්‍රි.ව. 1000 දී පමණ තිවානකු අතුරුදහන් විය. ඉන්පසු සියවස් ගණනාවක් පුරා එම ප්‍රදේශය ජනාවාස නොවී පැවතුනි.{{sfn|Kolata|1993|p={{page needed|date=July 2013}}}} 1438 සහ 1527 අතර, ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි අගනුවර වන කුස්කෝ සිට ව්‍යාප්ත වූ අතර, වර්තමාන බොලිවියානු ඇන්ඩීස් හි බොහෝ ප්‍රදේශවල පාලනය ලබා ගනිමින්, ඇමසන් ද්‍රෝණියේ මායිම් දක්වා එහි පාලනය ව්‍යාප්ත කළේය. === යටත් විජිත සමය === [[File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Frontis_casademoneda_potosi.JPG|thumb|යටත් විජිත යුගයේ පොටෝසි මින්ට් එක]] ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ස්පාඤ්ඤ යටත් කර ගැනීම 1524 දී ආරම්භ වූ අතර එය බොහෝ දුරට 1533 වන විට අවසන් විය. වර්තමානයේ බොලිවියාව ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශය චාර්කාස් ලෙස හැඳින්වූ අතර එය ස්පාඤ්ඤයේ අධිකාරිය යටතේ පැවතුනි. පළාත් පාලන ආයතනය පැමිණියේ චුක්විසාකා (ලා ප්ලාටා - නූතන සුක්‍රේ) හි පිහිටි ඕඩියන්සියා ඩි චාර්කාස්ගෙනි. 1545 දී පතල් නගරයක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද පොටෝසි ඉක්මනින්ම අතිවිශිෂ්ට ධනයක් නිපදවූ අතර, 150,000 ඉක්මවන ජනගහනයක් සහිත නව ලෝකයේ විශාලතම නගරය බවට පත්විය.<ref>{{cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114061035/http://www.common-place.org/vol-03/no-04/potosi/ |archive-date=14 November 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=Common-place.org}}</ref><ref>{{Cite web |last=Demos |first=John |title=The High Place: Potosi |url=https://commonplace.online/article/high-place-potosi/ |access-date=2025-05-16 |website=Commonplace |language=en-US}}</ref> 16 වන සියවසේ අග භාගය වන විට, බොලිවියානු රිදී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට වැදගත් ආදායම් මාර්ගයක් විය.<ref>{{cite encyclopedia |title=Conquest in the Americas |publisher=MSN Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |access-date=14 July 2013 |date=28 October 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028035130/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/Spain.html |archive-date=28 October 2009 |url-status=dead}}</ref> පූර්ව-කොලොම්බියානු කෙටුම්පත් ක්‍රමයේ ස්පාඤ්ඤ අනුවාදයේ මිටා ලෙස හැඳින්වෙන කුරිරු, වහල් තත්වයන් යටතේ ශ්‍රම බලකාය ලෙස සේවය කළ ස්වදේශිකයින්ගේ ස්ථාවර ප්‍රවාහයක්.<ref>{{cite web |title=Bolivia – Ethnic Groups |url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629084332/http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |archive-date=29 June 2011 |access-date=30 August 2010 |publisher=Countrystudies.us}}</ref> 1776 දී චාර්කාස් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ පදවියට මාරු කරන ලද අතර, උපරාජ පදයේ අගනුවර වූ බුවනෝස් අයර්ස් හි ජනතාව, චාර්කාස් හි රාජකීය ප්‍රජාව පිළිබඳ ජනප්‍රිය සඳහනක් ලෙස "ඉහළ පේරු" ({{Langx|es|Alto Peru|link=no}}) යන යෙදුම නිර්මාණය කළහ. 1781 මාර්තු මාසයේදී ලා පාස් වටලෑම සඳහා ටුපැක් කටාරි ස්වදේශික කැරැල්ලට නායකත්වය දුන් අතර,<ref>{{cite book |last1=Robins |first1=Nicholas A. |url=https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |title=Genocides by the Oppressed: Subaltern Genocide in Theory and Practice |last2=Jones |first2=Adam |publisher=Indiana University Press |year=2009 |isbn=978-0-253-22077-6 |pages=1–2 |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=AX3UCk_PdEwC |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> එම කාලය තුළ 20,000 ක් මිය ගියහ.<ref>{{cite web |date=22 February 1999 |title=Rebellions |url=http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131062804/http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html |archive-date=31 January 2012 |access-date=14 July 2013 |publisher=History Department, Duke University}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stierman |first=Beth |date=2021-09-05 |title=Bartolina Sisa, a Bolivian heroine |url=https://chacofund.org/bartolina-sisa-a-bolivian-heroine/ |access-date=2025-05-16 |website=The Chaco Fund |language=en-US}}</ref> නැපෝලියන් යුද්ධ අතරතුර ස්පාඤ්ඤ රාජකීය අධිකාරිය දුර්වල වීමත් සමඟ, යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි හැඟීම් වර්ධනය විය. === නිදහස සහ ඉන් පසුව ඇති වූ යුද්ධ === නිදහස සඳහා අරගලය 1809 මැයි 25 වන දින සුක්රේ නගරයේ ආරම්භ වූ අතර චුකිසාකා විප්ලවය (චුකිසාකා එවකට නගරයේ නම විය) ලතින් ඇමරිකාවේ නිදහසේ පළමු කෑගැසීම ලෙස හැඳින්වේ. එම විප්ලවය 1809 ජූලි 16 වන දින ලා පාස් විප්ලවයෙන් පසුව සිදු විය. ලා පාස් විප්ලවය ස්පාඤ්ඤ රජය සමඟ සම්පූර්ණ භේදයක් සනිටුහන් කළ අතර, චුකිසාකා විප්ලවය නැපෝලියන් බොනපාට් විසින් නෙරපා හරින ලද ස්පාඤ්ඤ රජුගේ නාමයෙන් දේශීය ස්වාධීන ජුන්ටාවක් පිහිටුවන ලදී. විප්ලව දෙකම කෙටි කාලීන වූ අතර රියෝ ද ලා ප්ලාටා හි උපරාජිකත්වය යටතේ ස්පාඤ්ඤ බලධාරීන් විසින් පරාජය කරන ලදී, නමුත් ඊළඟ වසරේ මහාද්වීපය පුරා ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකානු නිදහස් යුද්ධ ඇවිළ ගියේය. රාජකීයයන් සහ දේශප්‍රේමීන් විසින් යුද්ධය අතරතුර බොලිවියාව බොහෝ වාරයක් අල්ලා ගෙන නැවත අල්ලා ගන්නා ලදී. බුවනෝස් අයර්ස් හමුදා ව්‍යාපාර තුනක් යැවූ අතර, ඒ සියල්ල පරාජයට පත් වූ අතර අවසානයේ සල්ටා හි ජාතික දේශසීමා ආරක්ෂා කිරීමට සීමා විය. අවසානයේ මාර්ෂල් ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේ විසින් සිමන් බොලිවර්ගේ ව්‍යාපාරයට සහාය දැක්වීම සඳහා උතුරෙන් හමුදා මෙහෙයුමක් සමඟ බොලිවියාව රාජකීය ආධිපත්‍යයෙන් නිදහස් කරන ලදී. වසර 16 ක යුද්ධයෙන් පසු ජනරජය 1825 අගෝස්තු 6 වන දින ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[[File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coat_of_arms_of_Bolivia_(1825).svg|thumb|බොලිවියාවේ පළමු ලාංඡනය, කලින් සයිමන් බොලිවර්ට ගෞරව කිරීම සඳහා බොලිවර් ජනරජය ලෙස නම් කරන ලදී.]] 1836 දී, මාර්ෂල් ඇන්ඩ්‍රෙස් ද සැන්ටා කෲස්ගේ පාලනය යටතේ බොලිවියාව, බලයෙන් පහ කරන ලද ජනාධිපති ජෙනරාල් ලුයිස් ජෝසේ ද ඔර්බෙගෝසෝ නැවත ස්ථාපනය කිරීම සඳහා පේරු රාජ්‍යය ආක්‍රමණය කළේය. පේරු සහ බොලිවියාව පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය පිහිටුවා ගත් අතර, ඩි සැන්ටා කෲස් උත්තරීතර ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් සහ චිලී අතර ආතතියෙන් පසුව, චිලී 1836 දෙසැම්බර් 28 වන දින යුද්ධය ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1837 මැයි 9 වන දින ආර්ජන්ටිනාව වෙනම කොන්ෆෙඩරේෂණයට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කළේය. කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පේරු-බොලිවියානු හමුදා ප්‍රධාන ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබා ගත්හ: ආර්ජන්ටිනා ගවේෂණය පරාජය කිරීම සහ අරෙක්විපා නගරය අසල පෝකර්පාටා ක්ෂේත්‍රවල පළමු චිලී ගවේෂණය පරාජය කිරීම. චිලී හමුදාව සහ එහි පේරු කැරලිකාර සහචරයින් කොන්දේසි විරහිතව යටත් වී පෝකර්පාටා ගිවිසුමට අත්සන් කළහ. ගිවිසුමේ සඳහන් වූයේ චිලී පේරු-බොලිවියාවෙන් ඉවත් වන බවත්, චිලී අල්ලා ගත් කොන්ෆෙඩරේට් නැව් ආපසු ලබා දෙන බවත්, ආර්ථික සබඳතා සාමාන්‍යකරණය කරන බවත්, කොන්ෆෙඩරේෂන් චිලීට පේරු ණය ගෙවන බවත්ය. කෙසේ වෙතත්, චිලී රජය සහ මහජනතාව සාම ගිවිසුම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. චිලී කන්ෆෙඩරේෂන් වෙත දෙවන ප්‍රහාරයක් සංවිධානය කළ අතර යුංගේ සටනේදී එය පරාජය කළේය. මෙම පරාජයෙන් පසු, සැන්ටා කෲස් ඉල්ලා අස්වී ඉක්වදෝරයේ සහ පසුව පැරීසියේ පිටුවහල් කිරීමට ගිය අතර පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය විසුරුවා හරින ලදී. [[File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fachada_del_Banco_Nacional_de_Bolivia,_Sucre_Bolivia.jpg|වම|thumb|සුක්රේ හි බැන්කෝ නැෂනල් ඩි බොලිවියා හි ඓතිහාසික මූලස්ථානය]] පේරු රාජ්‍යයේ නිදහස ලැබීමෙන් පසුව, පේරු ජනාධිපති ජෙනරාල් අගස්ටින් ගමාරා බොලිවියාව ආක්‍රමණය කළේය. 1841 නොවැම්බර් 18 වන දින, ඩි ඉන්ගාවි සටන සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියානු හමුදාව ගමාරා හි පේරු හමුදා පරාජය කළේය (සටනේදී මිය ගියේය). ජයග්‍රහණයෙන් පසු, බොලිවියාව පෙරමුණු කිහිපයකින් පේරු ආක්‍රමණය කළේය. පේරු හි දකුණෙන් බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කිරීම සාක්ෂාත් කර ගනු ඇත්තේ පේරු හි ද්‍රව්‍යමය හා මානව සම්පත් වැඩි වශයෙන් ලබා ගැනීමෙනි; බොලිවියානු හමුදාවට වාඩිලා ගැනීමක් පවත්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් භට පිරිසක් සිටියේ නැත. ලොකුම්බා - ටක්නා දිස්ත්‍රික්කයේ, පේරු සොල්දාදුවන් සහ ගොවීන්ගේ කණ්ඩායමක් ඊනියා ලොස් ඇල්ටෝස් ඩි චිපේ (ලොකුම්බා) සටනේදී බොලිවියානු රෙජිමේන්තුවක් පරාජය කළහ. සාමා දිස්ත්‍රික්කයේ සහ ඇරිකා හි, පේරු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ලැවයින් කර්නල් රොඩ්‍රිගස් මාගරිනෝස්ගේ බොලිවියානු හමුදා පරාජය කිරීමට සහ ඇරිකා වරායට තර්ජනය කිරීමට සමත් වූ භට පිරිසක් සංවිධානය කළේය. 1842 ජනවාරි 7 වන දින තාරපකා සටනේදී, අණදෙන නිලධාරි ජුවාන් බුවෙන්ඩියා විසින් පිහිටුවන ලද පේරු මිලීෂියා භටයින් ගැටුමේදී මියගිය බොලිවියානු කර්නල් ජෝසේ මාරියා ගාර්ෂියාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. බොලිවියානු හමුදා 1842 පෙබරවාරි මාසයේදී ටැක්නා, ඇරිකා සහ ටරාපකා වලින් පිටත් වී මොකෙගුවා සහ පූනෝ දෙසට පසුබැස ගියහ.<ref>{{Cite book |last=Cavagnaro Orellana |first=Luis |title=Albarracín: La portentosa Heroicidad |publisher=Archivo Regional de Tacna |year=2002}}</ref> මොටෝනි සහ ඔරුරිලෝ සටන් හේතුවෙන් පේරු භූමිය අල්ලාගෙන සිටි බොලිවියානු හමුදා ඉවත් කර ගැනීමට සිදු වූ අතර බොලිවියාව ප්‍රති-ආක්‍රමණ තර්ජනයට නිරාවරණය විය. 1842 ජුනි 7 වන දින පූනෝ ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර එය යුද්ධය අවසන් කළේය. කෙසේ වෙතත්, ලීමා සහ ලා පාස් අතර ආතති වාතාවරණය 1847 වන තෙක් පවතිනු ඇත, එවිට සාමය සහ වෙළඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීම බලාත්මක විය. 19 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට මැද භාගය දක්වා දේශපාලන හා ආර්ථික අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් බොලිවියාව දුර්වල කළේය. ඊට අමතරව, පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83), බොලිවියාවට නිරිත දෙසින් ස්වාභාවික සම්පත්වලින් පොහොසත් විශාල භූමි ප්‍රදේශ, බොලිවියානු වෙරළ තීරය ඇතුළුව චිලී රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත්තේය. චිලී රාජ්‍යය අද චුකිකමාටා ප්‍රදේශය, යාබද පොහොසත් සැලිට්‍රේ (ලුණු පීටර්) ක්ෂේත්‍ර සහ අනෙකුත් බොලිවියානු භූමි අතර ඇන්ටොෆගස්ටා වරාය පාලනය කළේය. නිදහස ලැබීමෙන් පසු, බොලිවියාව තම භූමි ප්‍රදේශයෙන් අඩකට වඩා අසල්වැසි රටවලට අහිමි කර ගෙන ඇත.<ref>{{cite book |last=McGurn Centellas |first=Katherine |url=https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |title=For Love of Land and Laboratory: Nation-building and Bioscience in Bolivia |date=June 2008 |isbn=978-0-549-56569-7 |location=Chicago |access-date=14 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015203222/https://books.google.com/books?id=VXD4SlJQYDgC&pg=PA97 |archive-date=15 October 2015 |url-status=live}}</ref> 1909 දී රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මාර්ග හරහා, එය මැඩ්‍රේ ඩි ඩියෝස් ගංගා ද්‍රෝණිය සහ ඇමසන් හි පූරුස් ප්‍රදේශය අහිමි කර ගත් අතර, එය පේරු වෙත වර්ග කිලෝමීටර 250,000 ක් ලබා දුන්නේය.<ref>{{Citation|last=Portal Educabolivia|title=Pérdidas territoriales de Bolivia|date=1 August 2014|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ftw65nhfXsA|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211123/Ftw65nhfXsA|access-date=28 May 2019|archive-date=23 November 2021|url-status=live}}{{cbignore}}</ref> එය අක්කර යුද්ධයේදී අක්කර ප්‍රාන්තය ද අහිමි කළේය. මෙම කලාපය රබර් නිෂ්පාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වූ බැවින් එය වැදගත් විය. ගොවීන් සහ බොලිවියානු හමුදාව කෙටියෙන් සටන් කළ නමුත් ජයග්‍රහණ කිහිපයකින් පසුව සහ බ්‍රසීලයට එරෙහිව සම්පූර්ණ යුද්ධයක අපේක්ෂාවට මුහුණ දුන් විට, 1903 දී පෙට්‍රොපොලිස් ගිවිසුමට අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර, එහිදී බොලිවියාවට මෙම පොහොසත් භූමිය අහිමි විය. ජනප්‍රිය මිථ්‍යාවට අනුව බොලිවියානු ජනාධිපති මරියානෝ මෙල්ගරේජෝ (1864–71) ඔහු "විශිෂ්ට සුදු අශ්වයෙකු" ලෙස හැඳින්වූ දෙය සඳහා ඉඩම වෙළඳාම් කළ අතර පසුව අක්කර බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පිරී ගිය අතර, එය අවසානයේ බ්‍රසීලය සමඟ ගැටුමකට සහ යුද්ධයට බිය වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite web |title=National Gallery: Bolivia {{!}} History Today |url=https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105031712/https://www.historytoday.com/national-gallery/national-gallery-bolivia |archive-date=5 November 2021 |access-date=5 November 2021 |website=www.historytoday.com}}</ref> 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, රිදී සඳහා ලෝක මිල ඉහළ යාම බොලිවියාවට සාපේක්ෂ සමෘද්ධිය සහ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය ගෙන ආවේය. === 20 වන සියවසේ මුල් භාගය === [[File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Map_Bolivia_territorial_loss-en.svg|වම|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික පාඩු (1867–1938)]] 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, රටේ වැදගත්ම ධන ප්‍රභවය ලෙස රිදී වෙනුවට ටින් ආදේශ විය. ආර්ථික හා සමාජීය ප්‍රභූව විසින් පාලනය කරන ලද ආණ්ඩු ගණනාවක් 20 වන සියවසේ මුල් වසර 30 තුළ ලයිසෙස්-ෆෙයාර් ධනවාදී ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කළහ.<ref>{{cite web |last=Rabanus |first=David |title=Background note: Bolivia |url=http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130825224419/http://www.bolivien-liest.de/en/country_en.html |archive-date=25 August 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Bolivien-liest.de}}</ref> ජනගහනයෙන් බහුතරයක් වන ස්වදේශික ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය කණගාටුදායක ලෙස පැවතුනි. පතල්වල සහ වැඩවසම් තත්ත්වයට ආසන්නව ඇති විශාල වතුවල ප්‍රාථමික තත්වයන්ට රැකියා අවස්ථා සීමා වීමත් සමඟ, ඔවුන්ට අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා සහ දේශපාලන සහභාගීත්වය සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. චාකෝ යුද්ධයේදී (1932-1935) පැරගුවේ විසින් බොලිවියාව පරාජය කිරීම, එහිදී බොලිවියාවට ග්‍රාන් චාකෝ කලාපයේ විශාල කොටසක් ආරවුලකින් අහිමි වීම හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සනිටුහන් කළේය.<ref>{{cite book |last=Osborne |first=Harold |title=Bolivia: A Land Divided |publisher=London: Royal Institute of International Affairs |year=1954}}</ref><ref>{{cite web |author=History World |year=2004 |title=History of Bolivia |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060821200723/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac11 |archive-date=21 August 2006 |access-date=12 May 2006 |publisher=National Grid for Learning}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|title=History Helps Explain Bolivia's New Boldness|last=Forero|first=Juan|date=7 May 2006|work=The New York Times|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416175436/http://www.nytimes.com/2006/05/07/weekinreview/07forero.html|archive-date=16 April 2009|url-status=live}} [http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf (PDF)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324233328/http://www.geography.wisc.edu/archiveNews/2006/pdf/NYT-History%20Geography%20Bolivia.pdf|date=24 March 2009}}, University of Wisconsin–Madison, Department of Geography</ref> 1943 අප්‍රේල් 7 වන දින, බොලිවියාව දෙවන ලෝක යුද්ධයට අවතීර්ණ වූ අතර, ජනාධිපති එන්රික් පෙනාරන්ඩා ජර්මනියේ, ඉතාලියේ සහ ජපානයේ අක්ෂ බලවතුන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්‍රකාශ කිරීමට හේතු වූ මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ කොටසක් සමඟ එක් විය. 1945 දී බොලිවියාව එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු බවට පත්විය. ඓතිහාසිකම දේශපාලන පක්ෂය වන විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය (MNR) පුළුල් පදනමක් සහිත පක්ෂයක් ලෙස මතු විය. 1951 ජනාධිපතිවරණයේදී ජයග්‍රහණය ප්‍රතික්ෂේප කළ MNR 1952 දී සාර්ථක විප්ලවයක් මෙහෙයවීය. ජනාධිපති වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ යටතේ, දැඩි මහජන පීඩනයක් ඇති MNR, ඔහුගේ දේශපාලන වේදිකාවට විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය හඳුන්වා දුන් අතර ග්‍රාමීය අධ්‍යාපනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ රටේ විශාලතම ටින් පතල් ජනසතු කිරීම ප්‍රවර්ධනය කරමින් පුළුල් ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණයක් සිදු කළේය. === 20 වන සියවසේ අග භාගය === [[File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:GralHugoBanzerSuarez.jpg|thumb|1971 දී CIA හි සහාය ඇතිව හියුගෝ බන්සර් සුවාරෙස්, කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ටොරස් බලහත්කාරයෙන් බලයෙන් පහ කළේය.]] අවුරුදු දොළහක කැලඹිලි සහිත පාලනයක් MNR දෙකඩ කළේය. 1964 දී, හමුදා ජුන්ටාවක් ජනාධිපති පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ බලයෙන් පහ කළේ ඔහුගේ තුන්වන ධූර කාලය ආරම්භයේදීය. 1966 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ ජුන්ටාවේ හිටපු සාමාජිකයෙකු වූ ජනාධිපති රෙනේ බැරියන්ටෝස්ගේ 1969 මරණය දුර්වල ආණ්ඩු අනුප්‍රාප්තිකයකට හේතු විය. නැගී එන මහජන සභාව සහ ජනාධිපති ජුවාන් ජෝස් ටොරස්ගේ ජනප්‍රියතාවය වැඩිවීම නිසා තැතිගත් හමුදාව, එම්එන්ආර් සහ අනෙකුත් අය 1971 දී හියුගෝ බන්සර් ජනාධිපති ලෙස පත් කළහ. ඔහු 1997 සිට 2001 දක්වා නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. බොලිවියාවෙන් පලා ගිය ටොරස්, දකුණු ඇමරිකානු දක්ෂිණාංශික ඒකාධිපතියන් විසින් එක්සත් ජනපදයේ සහාය ලැබූ දේශපාලන මර්දන ව්‍යාපාරයක් වන කොන්ඩෝර් මෙහෙයුමේ කොටසක් ලෙස 1976 දී පැහැරගෙන ගොස් ඝාතනය කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|title=Operation Condor on Trial in Argentina|date=5 March 2013|work=[[Inter Press Service]]|access-date=17 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093106/http://www.ipsnews.net/2013/03/operation-condor-on-trial-in-argentina/|archive-date=24 August 2022|url-status=live}}</ref> එක්සත් ජනපදයේ මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සිය (සීඅයිඒ) 1960 ගණන්වල බොලිවියානු හමුදා ආඥාදායකත්වයට මුදල් යෙදවූ අතර පුහුණුව ලබා දුන්නේය. විප්ලවවාදී නායක චේ ගුවේරා 1967 ඔක්තෝබර් 9 වන දින බොලිවියාවේදී සීඅයිඒ නිලධාරීන් සහ බොලිවියානු හමුදාවේ සාමාජිකයින් කණ්ඩායමක් විසින් ඝාතනය කරන ලදී. ෆීලික්ස් රොඩ්‍රිගස්, ගුවේරා අල්ලා වෙඩි තැබූ බොලිවියානු හමුදාව සමඟ සිටි සීඅයිඒ නිලධාරියෙකි.<ref name="BBC-2007-10-8">{{Cite journal|last=Grant|first=Will|date=8 October 2007|title=CIA man recounts Che Guevara's death|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|url-status=live|journal=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127043721/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm|archive-date=27 January 2010|access-date=2 January 2010}}</ref> බොලිවියානු ජනාධිපති මරණ දඬුවම නියම කිරීමෙන් පසු, "කොකාය ප්‍රවේශමෙන් ඉලක්ක කිරීමට, බොලිවියානු හමුදාව සමඟ ගැටුමකදී චේ මිය ගිය බවට බොලිවියානු රජයේ කතාවට අනුකූලව සිටීමට" ඔහු කොකා ඇද්ද සොල්දාදුවාට පැවසූ බව රොඩ්‍රිගස් පැවසීය. එක්සත් ජනපද රජයට පැනමාවේ චේ අවශ්‍ය වූ බවත්, "මට හමුදාවන්ට අණ අසත්‍ය කිරීමට උත්සාහ කළ හැකිව තිබූ අතර, එක්සත් ජනපද රජය ඔවුන්ට අවශ්‍ය බව පැවසූ පරිදි චේ පැනමාවට ගෙන යාමට ඉඩ දිය හැකිව තිබුණි", නමුත් බොලිවියාවට අවශ්‍ය පරිදි "ඉතිහාසය එහි ගමන් මගට යාමට ඉඩ දීමට" ඔහු තෝරා ගත් බවත් රොඩ්‍රිගස් පැවසීය.<ref name="XXXI-172">{{Cite journal|date=13 October 1967|title=Statements by Ernesto "Che" Guevara Prior to His Execution in Bolivia|url=https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|url-status=live|journal=Foreign Relations of the United States|publisher=[[United States Department of State]]|volume=XXXI, South and Central America; Mexico|id=XXXI: 172|archive-url=https://web.archive.org/web/20220824093118/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/frus/johnsonlb/xxxi/36271.htm|archive-date=24 August 2022|access-date=22 May 2019}}</ref> 1978 මැතිවරණ වංචාවලින් සලකුණු වූ අතර 1979 මැතිවරණ අවිනිශ්චිත විය. කුමන්ත්‍රණ, ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණ සහ භාරකාර ආණ්ඩු තිබුණි. 1980 මැතිවරණයෙන් පසු, ජෙනරාල් ලුයිස් ගාර්ෂියා මේසා කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය. කුමන්ත්‍රණයට එරෙහි වීමට උත්සාහ කළ බොලිවියානු කම්කරු මධ්‍යස්ථානය ප්‍රචණ්ඩ ලෙස මර්දනය කරන ලදී. වසරකටත් අඩු කාලයකදී දහසකට වැඩි පිරිසක් ඝාතනය කරන ලදී. රටේ වැදගත්ම මත්ද්‍රව්‍ය ජාවාරම්කරුවෙකු වන ගාර්ෂියා මේසාගේ ඥාති සහෝදරයෙකු වන ගාර්ෂියා මේසා කොකේන් නිෂ්පාදනයට කැමැත්තක් දැක්වීය.<ref>A Concise History of Bolivia, Cambridge Concise Histories, by Herbert S. Klein</ref><ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|title=Astroturfing all the way to No 1|last=Boyd|first=Brian|date=20 January 2006|newspaper=[[The Irish Times]]|access-date=7 April 2010|archive-url=https://archive.today/20130126130236/http://www.irishtimes.com/theticket/articles/2006/0120/1137626790492.html|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> 1981 දී හමුදා කැරැල්ලක් හේතුවෙන් ගාර්ෂියා මේසා බලයෙන් පහ කිරීමෙන් පසු, මාස දහහතරක් තුළ තවත් හමුදා ආණ්ඩු තුනක් බොලිවියාවේ වර්ධනය වන ආර්ථික ගැටලු සමඟ පොරබදමින් සිටියහ. 1980 දී තේරී පත් වූ කොංග්‍රසය කැඳවා නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා ගැනීමට ඉඩ දීමට නොසන්සුන්තාව හමුදාවට බල කළේය. 1982 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ නැවතත් ජනාධිපති බවට පත් විය, ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය අවසන් වී වසර විසි දෙකකට පසුව (1956-1960). === ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තිය === 1993 දී, ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ටුපැක් කටාරි විප්ලවවාදී විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමඟ සන්ධානගතව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර, එය දේශීය-සංවේදී සහ බහු සංස්කෘතික-දැනුවත් ප්‍රතිපත්ති සඳහා ආභාෂය ලබා දුන්නේය.<ref>{{cite web |title=1994 CIA World FactBook |url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100418005802/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact94/wf950032.txt |archive-date=18 April 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ආක්‍රමණශීලී ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත්‍රයක් අනුගමනය කළේය. වඩාත්ම නාටකාකාර ප්‍රතිසංස්කරණය වූයේ "ප්‍රාග්ධනීකරණ" වැඩසටහන යටතේ පෞද්ගලීකරණය වූ අතර, එහි ආයෝජකයින්, සාමාන්‍යයෙන් විදේශීය, එකඟ වූ ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සඳහා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි 50% ක අයිතිය සහ කළමනාකරණ පාලනය අත්පත් කර ගත්හ.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Bolivia Sells Utility to U.S. Companies|last=Sims|first=Calvin|date=1 July 1995|newspaper=The New York Times|access-date=31 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171020155505/http://www.nytimes.com/1995/07/01/business/international-business-bolivia-sells-utility-to-us-companies.html|archive-date=20 October 2017|issn=0362-4331|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ewing|first1=Andrew|last2=Goldmark|first2=Susan|year=1994|title=Privatization by Capitalization : The Case of Bolivia – A Popular Participation Recipe for Cash-Starved SOEs|url=https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|url-status=live|journal=Viewpoint|publisher=World Bank|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011195151/https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11679|archive-date=11 October 2017|access-date=31 January 2017}}</ref> 1993 දී, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා ප්ලෑන් ඩි ටොඩෝස් හඳුන්වා දුන් අතර, එය රජය විමධ්‍යගත කිරීමට, අන්තර් සංස්කෘතික ද්විභාෂා අධ්‍යාපනය හඳුන්වා දීමට, ගොවිජන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ රජය සතු ව්‍යාපාර පෞද්ගලීකරණය කිරීමට හේතු විය. බොලිවියානු පුරවැසියන්ට අවම වශයෙන් 51% ක ව්‍යවසායන් හිමිවන බව සැලැස්මේ පැහැදිලිව සඳහන් විය; සැලැස්ම යටතේ, පතල් නොවුවත්, බොහෝ රාජ්‍ය සතු ව්‍යවසායන් (SOEs) විකුණා දමන ලදී.<ref>{{cite web |title=Historia de la República de Bolivia |url=http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100228053542/http://www.mirabolivia.com/edu/historia.htm |archive-date=28 February 2010 |access-date=4 March 2010}}</ref> මෙම SOEs පෞද්ගලීකරණය නව ලිබරල් ව්‍යුහගත කිරීමකට හේතු විය.<ref>{{cite journal|last=Kohl|first=Benjamin|year=2003|title=Restructuring Citizenship in Bolivia: El Plan de Todos|url=http://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|url-status=dead|journal=International Journal of Urban and Regional Research|volume=27|issue=2|page=337|citeseerx=10.1.1.363.2012|doi=10.1111/1468-2427.00451|archive-url=https://web.archive.org/web/20130208112503/https://www.temple.edu/gus/kohl/documents/kohlplancitizenshipIJURR603.pdf|archive-date=8 February 2013}}</ref> ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආර්ථික ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණයට සමාජයේ ඇතැම් කොටස් දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ අතර, එය 1994 සිට 1996 දක්වා විශේෂයෙන් ලා පාස් සහ චාපරේ කොකා වගා කරන කලාපයේ නිතර නිතර හා සමහර විට ප්‍රචණ්ඩකාරී විරෝධතා ඇති කළේය. ඇන්ඩියන් කලාපයේ ආදිවාසී ජනගහනයට රජයේ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නොහැකි විය.<ref>{{cite book |last=Lucero |first=José Antonio |title=Beyond neoliberalism in Latin America? |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61179-5 |editor=John Burdick |chapter=Decades Lost and Won: The Articulations of Indigenous Movements and Multicultural Neoliberalism in the Andes |editor2=Philip Oxhorn |editor3=Kenneth M. Roberts}}</ref> මෙම කාලය තුළ, බොලිවියාවේ කුඩ කම්කරු සංවිධානය වන මධ්‍යම ඔබ්‍රෙරා බොලිවියානා (COB), රජයේ ප්‍රතිපත්තියට ඵලදායී ලෙස අභියෝග කිරීමට වැඩි වැඩියෙන් නොහැකි විය. ඉදිකිරීම් සහ කර්මාන්තශාලා සේවකයින් ඇතුළු එහි සාමාජිකයින් බොහෝ දෙනෙකුගේ සහයෝගය COB හට ලබා ගැනීමට නොහැකි වූ නිසා 1995 දී ගුරුවරුන්ගේ වැඩ වර්ජනයක් පරාජයට පත් විය. ==== 1997–2002 ජෙනරාල් බන්සර් ජනාධිපති ධුරය ==== 1997 මැතිවරණවලදී, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාකාරී පක්ෂයේ (ADN) නායක සහ හිටපු ඒකාධිපති (1971-1978) නායක ජෙනරාල් හියුගෝ බන්සර් 22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත් අතර, MNR අපේක්ෂකයා 18% ක් දිනා ගත්තේය. ඔහුගේ රජයේ ආරම්භයේ දී, ජනාධිපති බන්සර් චැපරේ කලාපයේ නීති විරෝධී කොකා භෞතිකව මුලිනුපුටා දැමීම සඳහා විශේෂ පොලිස් ඒකක භාවිතා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් දියත් කළේය. ජෙයිම් පාස් සැමෝරාගේ විප්ලවවාදී වාමාංශික ව්‍යාපාරය (MIR) බන්සර් රජය පුරා සභාග හවුල්කරුවෙකු ලෙස රැඳී සිටි අතර, මෙම ප්‍රතිපත්තියට (ගෞරවනීය සැලැස්ම ලෙස හැඳින්වේ) සහාය දැක්වීය.<ref>{{cite web |date=September 2005 |title=Ethnicity and Politics in Bolivia |url=http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724150223/http://chakana.nl/files/pub/AssiesSalman_2005_Ethnicity-and-Politics-in-Bolivia.pdf |archive-date=24 July 2011 |access-date=14 July 2013 |publisher=Ethnopolitics 4(3):269–297}}</ref> බන්සර් රජය එහි පූර්වගාමියාගේ නිදහස් වෙළඳපොල සහ පෞද්ගලීකරණ ප්‍රතිපත්ති දිගටම කරගෙන ගියේය. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සාපේක්ෂව ශක්තිමත් ආර්ථික වර්ධනය එහි ධුර කාලයේ තුන්වන වසර පමණ දක්වා පැවතුනි. ඉන්පසු, කලාපීය, ගෝලීය සහ දේශීය සාධක ආර්ථික වර්ධනය පහත වැටීමට දායක විය. ආර්ජන්ටිනාවේ සහ බ්‍රසීලයේ මූල්‍ය අර්බුද, අපනයන භාණ්ඩ සඳහා ලෝක මිල පහත වැටීම සහ කොකා අංශයේ රැකියා අඩුවීම බොලිවියානු ආර්ථිකය අවපාතයට පත් කළේය. මහජනතාවට රාජ්‍ය අංශයේ දූෂණයක් ද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් දැනුණි. බන්සර්ගේ ධූර කාලයේ දෙවන භාගය තුළ සමාජ විරෝධතා වැඩි වීමට මෙම සාධක දායක විය. 1999 ජනවාරි සිට 2000 අප්‍රේල් දක්වා කාලය තුළ, එවකට බොලිවියාවේ තුන්වන විශාලතම නගරය වූ කොචබම්බා හි මහා පරිමාණ විරෝධතා පැන නැගුනේ, විදේශීය සමාගම් විසින් ජල සම්පත් පෞද්ගලීකරණය කිරීම සහ පසුව ජල මිල දෙගුණ කිරීම හේතුවෙන් ය. 2001 අගෝස්තු 6 වන දින, පිළිකාවක් ඇති බව හඳුනා ගැනීමෙන් පසු බන්සර් ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය. ඔහු වසරකටත් අඩු කාලයකට පසු මිය ගියේය. උප ජනාධිපති ජෝර්ජ් ප්‍රනාන්දු ක්විරෝගා රමිරෙස් ඔහුගේ ධූර කාලයේ අවසාන වසර සම්පූර්ණ කළේය. ==== 2002–2005 සැන්චෙස් ද ලොසාඩා / මේසා ජනාධිපති ධුරය ==== 2002 ජුනි ජාතික මැතිවරණයේදී, හිටපු ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා (MNR) 22.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් පළමු ස්ථානයට පත් වූ අතර, පසුව කොකා-නීතිඥ සහ ස්වදේශික ගොවි නායක ඊවෝ මොරාලෙස් (සමාජවාදය දෙසට ව්‍යාපාරය, MAS) 20.9% ක් ලබා ගත්තේය. ජූලි මාසයේ පැවති මැතිවරණයේදී හිටපු ජනාධිපති ජේම් පාස් සැමෝරා විසින් නැවතත් නායකත්වය දුන් MNR සහ සිව්වන ස්ථානයට පත් MIR අතර ඇති කරගත් ගිවිසුමක්, කොංග්‍රස් මණ්ඩල දෙවන වටයේදී සැන්චෙස් ද ලොසාඩා තේරී පත්වීම පාහේ සහතික කළ අතර, අගෝස්තු 6 වන දින ඔහු දෙවන වරටත් දිවුරුම් දුන්නේය. MNR වේදිකාවේ ප්‍රධාන අරමුණු තුනක් තිබුණි: ආර්ථික නැවත සක්‍රීය කිරීම (සහ රැකියා නිර්මාණය), දූෂණ විරෝධී සහ සමාජ ඇතුළත් කිරීම. 2003 දී බොලිවියානු ගෑස් ගැටුම ඇති විය. 2003 ඔක්තෝබර් 12 වන දින, පොලිසිය විසින් පුද්ගලයින් 16 දෙනෙකුට වෙඩි තබා ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම්වලින් දුසිම් ගණනක් තුවාල ලැබීමෙන් පසු රජය එල් ඇල්ටෝහි යුද නීතිය පැනවීය. ඉල්ලා අස්වීමේ හෝ තවත් ලේ වැගිරීම් වලින් වැඩි පිරිසකට තුවාල සිදු කිරීමෙන් පසු, සැන්චෙස් ද ලොසාඩා කොංග්‍රසයේ හදිසි සැසිවාරයකට ලිපියක් මගින් ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළේය. ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම පිළිගෙන ඔහුගේ උප ජනාධිපති කාලෝස් මේසා ආයෝජනය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජනපදයට වාණිජමය වශයෙන් නියමිත ගුවන් ගමනකින් පිටත්ව ගියේය. ජාත්‍යන්තර වේදිකාවේ එවැනි දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග සඳහා රටේ අභ්‍යන්තර තත්ත්වය අහිතකර විය. 2005 දී ගෑස් විරෝධතා නැවත ඇතිවීමෙන් පසු, කාලෝස් මේසා 2005 ජනවාරි මාසයේදී ඉල්ලා අස්වීමට උත්සාහ කළ නමුත් ඔහුගේ යෝජනාව කොංග්‍රසය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. මේසා එක්සත් ජනපද ආයතනික අවශ්‍යතාවලට හිස නමන බවට චෝදනා කරමින් සංවිධානවලින් සති ගණනක් නව වීදි විරෝධතා එල්ල වීමෙන් පසුව, 2005 මාර්තු 22 වන දින, මේසා නැවතත් කොංග්‍රසයට ඉල්ලා අස්වීම ඉදිරිපත් කළ අතර, එය ජුනි 10 වන දින පිළිගනු ලැබීය. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ අගවිනිසුරු එඩ්වාඩෝ රොඩ්‍රිගස්, ඉවත්ව යන කාලෝස් මේසා වෙනුවට අන්තර්කාලීන ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. ==== 2005–2019 මොරාලෙස් ජනාධිපති ධුරය ==== [[File:Presidentes_del_Perú_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Perú-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Presidentes_del_Per%C3%BA_y_Bolivia_inauguran_Encuentro_Presidencial_y_III_Gabinete_Binacional_Per%C3%BA-Bolivia_(36962597345)_(cropped).jpg|thumb|හිටපු ජනාධිපති ඊවෝ මොරාලෙස්]] ඊවෝ මොරාලෙස් 2005 ජනාධිපතිවරණයෙන් 53.7% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්‍රහණය කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|title=Coca Advocate Wins Election for President in Bolivia|date=19 December 2005|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20150529185642/http://www.nytimes.com/2005/12/19/world/americas/coca-advocate-wins-election-for-president-in-bolivia.html|archive-date=29 May 2015|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> 2006 මැයි 1 වන දින, මෙම ක්‍රියාමාර්ගය ඉල්ලා සිටි විරෝධතාවලින් පසුව, මොරාලෙස් බොලිවියානු හයිඩ්‍රොකාබන් වත්කම් නැවත ජනසතු කිරීමේ තම අභිප්‍රාය ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|title=Bolivian Nationalizes the Oil and Gas Sector|date=2 May 2006|work=[[The New York Times]]|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20060623191023/http://www.nytimes.com/2006/05/02/world/americas/02bolivia.html|archive-date=23 June 2006|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> 2006 අගෝස්තු 6 වන දින මැතිවරණ පොරොන්දුවක් ඉටු කරමින්, මොරාලෙස් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විවෘත කළේ ස්වදේශික බහුතරයට වැඩි බලයක් ලබා දීම අරමුණු කරගත් නව ව්‍යවස්ථාවක් ලිවීම ආරම්භ කිරීමටයි.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|title=Push for new Bolivia constitution|date=6 August 2006|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011109/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5251306.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> 2009 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කිරීම සහ රට බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යය ලෙස නම් කිරීම සනිටුහන් විය. පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් අඛණ්ඩව ජනාධිපතිවරයෙකු නැවත තේරී පත්වීමට ඉඩ නොදුන් නමුත් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් නැවත මැතිවරණයක් සඳහා පමණක් ඉඩ ලබා දුන් අතර, පසුගිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ඔහු තේරී පත් වූ බව තර්ක කරමින් ඊවෝ මොරාලෙස්ට දෙවන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට හැකි වුවහොත් ඇති වූ ආරවුල ආරම්භ විය. මෙය නව මහ මැතිවරණයක් ද ආරම්භ කළ අතර එහිදී ඊවෝ මොරාලෙස් 61.36% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයකින් නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ පක්ෂය වන සමාජවාදය සඳහා වූ ව්‍යාපාරය ජාතික කොංග්‍රසයේ මන්ත්‍රී මණ්ඩල දෙකෙහිම තුනෙන් දෙකක බහුතරයක් ද දිනා ගත්තේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|title=Evo Morales wins landslide victory in Bolivian presidential elections|last1=Carroll|first1=Rory|date=7 December 2009|work=The Guardian|access-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200519000700/https://www.theguardian.com/world/2009/dec/07/morales-presidential-victory|archive-date=19 May 2020|last2=Schipani|first2=Andres|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref> 2013 වන විට, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසු, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ පක්ෂය බොලිවියාවේ ජනාධිපති ධුරයට තුන්වන වාරයක් සඳහා උත්සාහ කළහ. විපක්ෂය තර්ක කළේ තුන්වන වාරයක් ව්‍යවස්ථා විරෝධී වනු ඇති බවයි, නමුත් බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය තීරණය කළේ පෙර ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ මොරාලෙස්ගේ පළමු වාරය ඔහුගේ වාර සීමාවට ගණන් නොගන්නා බවයි.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|title=Bolivia: New law backs President Evo Morales third term|date=21 May 2013|work=BBC News|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211163602/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-22605030|archive-date=11 December 2019|url-status=live}}</ref> මෙය 2014 දී තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඊවෝ මොරාලෙස්ට ඉඩ සැලසූ අතර, ඔහු 64.22% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය.<ref>{{Cite web |author1=Carlos Montero |author2=Catherine E. Shoichet |date=12 October 2014 |title=Evo Morales declares victory in Bolivian election |url=https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200217225042/https://www.cnn.com/2014/10/12/world/americas/bolivia-elections/index.html |archive-date=17 February 2020 |access-date=9 March 2020 |website=CNN}}</ref> ඔහුගේ තුන්වන වාරය තුළ, ඊවෝ මොරාලෙස් සිව්වන වාරයක් සඳහා සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත් අතර, 2016 බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ව්‍යවස්ථාව අභිබවා ගොස් ඊවෝ මොරාලෙස්ට අතිරේක වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට ඉඩ දෙන ලෙසයි. මොරාලෙස් ජනමත විචාරණයෙන් යන්තම් පරාජයට පත් විය;<ref>{{Cite web |date=6 December 2018 |title=Bolivians protest after Supreme Court allows President Evo Morales to run for fourth term |url=https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191027113640/https://www.dw.com/en/bolivians-protest-after-supreme-court-allows-president-evo-morales-to-run-for-fourth-term/a-46622525 |archive-date=27 October 2019 |access-date=9 March 2020 |publisher=Deutsche Welle}}</ref> කෙසේ වෙතත්, 2017 දී ඔහුගේ පක්ෂය පසුව බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේ ඇමරිකානු මානව හිමිකම් සම්මුතිය මගින් වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීමක් බවට පත් කළ පදනම මත ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අභිබවා යන ලෙසයි.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Says Goodbye to Term Limits |url=https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118180032/https://nacla.org/news/2017/12/20/bolivia-says-goodbye-term-limits |archive-date=18 January 2020 |access-date=9 March 2020 |website=NACLA}}</ref> මානව හිමිකම් පිළිබඳ අන්තර්-ඇමරිකානු අධිකරණය 2018 දී වාර සීමාවන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයක් නොවන බව තීරණය කළේය;<ref>{{Cite web |last=OAS |date=1 August 2009 |title=OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development |url=https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518235022/https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=S-011/18 |archive-date=18 May 2020 |access-date=9 March 2020 |website=www.oas.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Venice Commission Report on Term-Limits Part I – Presidents |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906000942/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2018)010-e |archive-date=6 September 2019 |access-date=3 September 2019 |publisher=Council of Europe, Venice Commission}}</ref> කෙසේ වෙතත්, නැවතත් බොලිවියානු ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය තීන්දු කළේ මොරාලෙස්ට 2019 මැතිවරණයේදී සිව්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීමට අවසර ඇති බවත්, මෙම අවසරය ඉල්ලා අස්කර නොගත් බවත්ය. "රටේ ඉහළම අධිකරණය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අවලංගු කරමින්, සෑම කාර්යාලයක් සඳහාම වාර සීමාවන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කළේය. මොරාලෙස්ට දැන් 2019 දී සිව්වන වාරය සඳහා සහ ඉන් පසුව සෑම මැතිවරණයක් සඳහාම තරඟ කළ හැකිය."<ref>{{Cite web |date=3 December 2017 |title=Evo for ever? Bolivia scraps term limits as critics blast "coup" to keep Morales in power |url=http://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004030333/https://www.theguardian.com/world/2017/dec/03/evo-morales-bolivia-president-election-limits |archive-date=4 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> හයිඩ්‍රොකාබන අර්ධ වශයෙන් ජනසතු කිරීමෙන් ජනනය වන ආදායම සමාජ පියවර කිහිපයකට මුදල් යෙදවීමට හැකි විය: අවුරුදු 60 ට වැඩි පුද්ගලයින් සඳහා රෙන්ටා ඩිග්නිඩාඩ් (හෝ මහලු වියේ අවම); ළදරු මරණවලට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ගර්භනී කාන්තාවන් සහ ඔවුන්ගේ දරුවන් සඳහා වෛද්‍ය වියදම් සම්පූර්ණයෙන් ආවරණය කිරීම සහතික කරන ජුවානා අසුර්ඩුයි වවුචරය (1780–1862 විප්ලවවාදී ජුවානා අසුර්ඩුයි ද පැඩිල්ලාගේ නමින් නම් කරන ලදී); පාසල් හැරයාමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා පාසල් යන දරුවන් සිටින දෙමාපියන්ට ද්විතීයික පාසල අවසන් වන තෙක් ගෙවන ලද ආධාරයක් වන ජුවාන්සිටෝ පින්ටෝ වවුචරය (1879–1884 පැසිෆික් යුද්ධයේ ළමා වීරයෙකුගේ නමින් නම් කරන ලදී), සහ 2018 සිට සියලුම බොලිවියානුවන්ට නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දෙන තනි සෞඛ්‍ය පද්ධතිය.<ref>« Bolivia, una mirada a los logros más importantes del nuevo modelo económico », Economía Plural, La Paz, 2019.</ref> අනුගමනය කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ බොලිවියානු ආර්ථික ක්‍රමය කලාපයේ වඩාත්ම සාර්ථක හා ස්ථාවර එකක් බවට පත් කළේය. 2006 සහ 2019 අතර කාලය තුළ, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 9 සිට ඩොලර් බිලියන 40 දක්වා වර්ධනය විය, සැබෑ වැටුප් වැඩි විය, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුන් ගුණයකින් වැඩි විය, විදේශ විනිමය සංචිත ඉහළ ගියේය, උද්ධමනය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම තුරන් කරන ලදී, සහ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38% සිට 15% දක්වා පහත වැටුණි, එය ලකුණු 23 ක පහත වැටීමකි.<ref>{{cite web |title=¿Cuáles son las claves del éxito económico boliviano? &#124; DW &#124; 12.07.2019 |url=https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200503011154/https://www.dw.com/es/cu%C3%A1les-son-las-claves-del-%C3%A9xito-econ%C3%B3mico-boliviano/a-49541834 |archive-date=3 May 2020 |access-date=13 November 2022 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> ==== අන්තර්කාලීන රජය 2019–2020 ==== 2019 මැතිවරණ අතරතුර, මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ලද Transmisión de Resultados Electorales Preliminares (TREP) (TREP) (මැතිවරණ ක්‍රියාවලීන්හි විනිවිදභාවය පිළිබඳ පියවරක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ භාවිතා කරන ඉක්මන් ගණන් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) බාධා කරන ලදී; ඒ වන විට, ගණන් බැලීමේ පත්‍රිකාවලින් සියයට 95.63ක් ගණන් කිරීමෙන් පසු මොරාලෙස්, මේසාගේ 36.72ට වඩා සියයට 46.86ක ඉදිරියෙන් සිටියේය.<ref>{{Cite journal|last=Long|first=Guillaume|title=What Happened in Bolivia's 2019 Vote Count? The Role of the OAS Electoral Observation Mission|url=https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|url-status=live|journal=Center for Economic and Policy Research|pages=18|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://cepr.net/images/stories/reports/bolivia-elections-2019-11.pdf|archive-date=9 October 2022}}</ref> බාධාවෙන් දින දෙකකට පසු, නිල ගණන් බැලීමෙන් පෙන්නුම් කළේ මොරාලෙස් දෙවන වටයේ මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට අවශ්‍ය ලකුණු 10ක පරතරය භාගිකව ඉවත් කරන බවයි, අවසාන නිල ගණන් බැලීම මේසාගේ 36.51ට සියයට 47.08ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, එමඟින් රට තුළ විරෝධතා සහ ආතතියක් ඇති විය. මොරාලෙස් රජය විසින් සිදු කරන ලද වංචා පිළිබඳ චෝදනා මධ්‍යයේ, මැතිවරණයට අභියෝග කිරීම සඳහා පුළුල් විරෝධතා සංවිධානය කරන ලදී. නොවැම්බර් 10 වන දින, ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය (OAS) මැතිවරණයේ අක්‍රමිකතා කිහිපයක් අවසන් කරමින් මූලික වාර්තාවක් නිකුත් කළේය,<ref>{{Cite web |title=Consulates in Argentina operational bases for Bolivian electoral fraud |url=https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065319/https://en.mercopress.com/2019/12/14/consulates-in-argentina-operational-bases-for-bolivian-electoral-fraud |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=MercoPress}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Valdivia |first1=Walter D. |last2=Escobari |first2=Diego |date=17 March 2020 |title=Bolivia's Electoral Fraud Reckoning |url=https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210908131157/https://www.project-syndicate.org/commentary/evo-morales-bolivia-presidential-election-fraud-by-walter-d-valdivia-and-diego-escobari-2020-03 |archive-date=8 September 2021 |access-date=15 June 2020 |website=Project Syndicate}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 October 2019 |title=12 pruebas del supuesto fraude electoral presentadas por ingenieros de la UMSA |url=https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615065320/https://eldeber.com.bo/154574_12-pruebas-del-supuesto-fraude-electoral-presentadas-por-ingenieros-de-la-umsa |archive-date=15 June 2020 |access-date=15 June 2020 |website=El Deber |language=es}}</ref> මෙම සොයාගැනීම් දැඩි ලෙස මතභේදයට තුඩු දී ඇත.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|title=A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts|author=Anatoly Kurmanaev|date=7 June 2020|newspaper=The New York Times|access-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607230016/https://www.nytimes.com/2020/06/07/world/americas/bolivia-election-evo-morales.html|archive-date=7 June 2020|author2=Maria Silvia Trigo|url-access=subscription|url-status=live}}</ref> ඔක්තෝබර් 20 මැතිවරණයෙන් පසු වහාම OAS විශ්ලේෂණය දෝෂ සහිත වූ නමුත් "දකුණු ඇමරිකානු ජාතියේ ඉතිහාසය වෙනස් කළ සිදුවීම් දාමයක්" පෝෂණය කළ බව නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් 2020 ජුනි 7 වන දින වාර්තා කළේය.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|title=Silence reigns on the US-backed coup against Evo Morales in Bolivia|last=Weisbrot|first=Mark|date=18 September 2020|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118195440/https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/18/silence-us-backed-coup-evo-morales-bolivia-american-states|archive-date=18 November 2021|issn=0261-3077|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Greenwald |first=Glenn |date=8 June 2020 |title=The New York Times Admits Key Falsehoods That Drove Last Year's Coup in Bolivia: Falsehoods Peddled by the U.S., Its Media, and the Times |url=https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921043143/https://theintercept.com/2020/06/08/the-nyt-admits-key-falsehoods-that-drove-last-years-coup-in-bolivia-falsehoods-peddled-by-the-u-s-its-media-and-the-nyt/ |archive-date=21 September 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Intercept}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jordan |first=Chuck |date=4 September 2020 |title=Congress should investigate OAS actions in Bolivia |url=https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024074517/https://thehill.com/blogs/congress-blog/foreign-policy/515085-congress-should-investigate-oas-actions-in-bolivia |archive-date=24 October 2020 |access-date=23 October 2020 |website=The Hill}}</ref>[[File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mapa_Electoral_de_Bolivia_2020_Bolivia.svg|thumb|2020 බොලිවියානු මහ මැතිවරණය, දෙපාර්තමේන්තුව අනුව ප්‍රතිඵල]] [[File:Canciller_Andrés_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Canciller_Andr%C3%A9s_Allamand_participa_del_saludo_protocolar_al_Presidente_de_Bolivia,_Luis_Arce,_y_al_Vicepresidente,_David_Choquehuanca_02.jpg|thumb|2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ලුයිස් ආර්ස් සහ ඩේවිඩ් චොකෙහුආන්කාගේ පදවි ප්‍රාප්තිය]] සති ගණනක විරෝධතාවලින් පසුව, ජාතික රූපවාහිනියේ මොරාලෙස් ඉල්ලා අස්වූයේ, සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රධානියා වන ජෙනරාල් විලියම්ස් කලිමන් "සාමය සහ ස්ථාවරත්වය" යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා එසේ කරන ලෙස ඉල්ලා සිටීමෙන් ටික කලකට පසුවය.<ref>{{Cite web |last=Londoño |first=Ernesto |date=10 November 2019 |title=Bolivian Leader Evo Morales Steps Down |url=https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/10/world/americas/evo-morales-bolivia.html |archive-date=1 January 2022 |work=The New York Times}}{{cbignore}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|title=Bolivia's president announces resignation|access-date=4 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232830/https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-50371215|archive-date=14 April 2021|url-status=live}}</ref> විපක්ෂ සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඒනිස් තමන් අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස ප්‍රකාශ කළ අතර, ජනාධිපති, උප ජනාධිපති සහ ව්‍යවස්ථාදායක සභා ගර්භයේ ප්‍රධානියා දෙදෙනාටම පසුව ව්‍යවස්ථාමය අනුප්‍රාප්තිය ඉල්ලා සිටියාය. ඇයගේ අනුප්‍රාප්තිය ව්‍යවස්ථාමය සහ ස්වයංක්‍රීය බව ප්‍රකාශ කළ ව්‍යවස්ථාමය අධිකරණය විසින් ඇය අන්තර්කාලීන ජනාධිපතිනිය ලෙස තහවුරු කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=TCP reconoce posesión de Jeanine Añez |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211023739/https://www.paginasiete.bo/nacional/2019/11/12/tcp-reconoce-posesion-de-jeanine-anez-237202.html |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=www.paginasiete.bo}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|title=What's next for Bolivia?|date=13 November 2019|work=BBC News|access-date=14 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701232812/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50403648|archive-date=1 July 2020|url-status=live}}</ref> ජාත්‍යන්තර දේශපාලනඥයින්, විද්වතුන් සහ මාධ්‍යවේදීන් මෙම සිදුවීම කුමන්ත්‍රණයක් හෝ ව්‍යවස්ථා විරෝධී සිව්වන වාරයකට එරෙහිව ස්වයංසිද්ධ සමාජ නැගිටීමක් ලෙස විස්තර කිරීම අතර බෙදී ඇත.<ref name="BC2">* {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|title=Bolivian President Evo Morales resigns|date=11 November 2019|newspaper=BBC News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191125054606/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50370013|archive-date=25 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |date=10 November 2019 |title=Bolivian president Evo Morales resigns after election result dispute |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111055233/https://www.theguardian.com/world/2019/nov/10/bolivian-president-evo-morales-resigns-after-election-result-dispute |archive-date=11 November 2019 |access-date=10 November 2019 |website=The Guardian}} * {{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|title=Nicaraguan government denounces "coup" in Bolivia: statement|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=11 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111222822/https://www.reuters.com/article/us-nicaragua-bolivia-idUSKBN1XL06O|archive-date=11 November 2019|url-status=live}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|title=Mexico says Bolivia suffered coup due to military pressure on Morales|date=11 November 2019|work=Reuters|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112013317/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-election-mexico-minister/mexico-says-bolivia-suffered-coup-due-to-military-pressure-on-morales-idUSKBN1XL1S5|archive-date=12 November 2019|url-status=live}} * {{cite web |author=Sofia Sanchez Manzanaro |author2=Marta Rodríguez |date=12 November 2019 |title=Evo Morales political asylum: Is Bolivia facing a coup d'etat? |url=https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200118233243/https://www.euronews.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-is-bolivia-facing-a-coup-d-etat |archive-date=18 January 2020 |access-date=23 March 2020 |website=Euronews}} * {{cite web |author=John Bowden |date=11 November 2019 |title=Sanders "very concerned about what appears to be a coup" in Bolivia |url=https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200605062922/https://thehill.com/policy/international/469951-sanders-says-very-concerned-about-what-appear-to-be-a-coup-in-bolivia |archive-date=5 June 2020 |access-date=23 March 2020 |website=The Hill}} * {{cite web |date=11 November 2019 |title=AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out? |url=https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024092220/https://apnews.com/6b2c94306089451d9761878c9f7ce2f1 |archive-date=24 October 2020 |access-date=4 December 2019 |website=[[Associated Press]] |quote=Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d'état is now the subject of debate in and outside the nation.&nbsp;... Bolivia's 'coup' is largely a question of semantics}}</ref><ref>* {{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|title=Bolivia Crisis Shows the Blurry Line Between Coup and Uprising|last=Fisher|first=Max|date=12 November 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=4 December 2019|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2019/11/12/world/americas/bolivia-evo-morales-coup.html|archive-date=1 January 2022|issn=0362-4331|quote=But the Cold War-era language of coups and revolutions demands that such cases fit into clear narratives.&nbsp;... Experts on Bolivia and on coups joined forces on Monday to challenge the black-and-white characterizations, urging pundits and social media personalities to see the shades of gray.|url-access=limited}}{{cbignore}} * {{cite web |last=de Haldevang |first=Max |date=15 November 2019 |title=The world's as divided about Bolivia's alleged coup as Bolivians themselves |url=https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191206124449/https://qz.com/1748281/experts-are-divided-on-evo-morales-and-bolivias-alleged-coup/ |archive-date=6 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |quote=So...<!-- The elipsis is used this way in the source. -->was it a coup? Experts are as divided as everyone else on the question.}} * {{cite web |last=Johnson |first=Keith |date=11 November 2019 |title=Why Is Evo Morales Suddenly No Longer President of Bolivia? |url=https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215120051/https://foreignpolicy.com/2019/11/11/evo-morales-resigns-president-bolivia/ |archive-date=15 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Foreign Policy]] |quote=It's not a coup in any sense of the word, and Bolivia and Latin America have experience with actual coups. The army did not take charge of Bolivia. Morales, despite his protestations that police had an arrest warrant for him, is not in custody or even being sought.}} * {{cite web |date=14 November 2019 |title=Bolivia reflects the deep polarization crisis in Latin America |url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145704/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/bolivia-reflects-the-deep-polarization-crisis-in-latin-america/ |archive-date=4 December 2019 |access-date=4 December 2019 |website=[[Atlantic Council]] |quote=Countries are debating why Evo Morales left power. Did he leave power of his own volition or was it a coup? There are two different responses to that question based on which country is speaking.}} * {{cite web |last=Adams |first=David C. |date=12 November 2019 |title=Coup or not a coup? Bolivia's Evo Morales flees presidential crisis |url=https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191204145422/https://www.univision.com/univision-news/latin-america/coup-or-no-coup-bolivias-presidential-crisis |archive-date=4 December 2019 |publisher=[[Univision]] |quote=The discussion over whether it was a coup falls largely along ideological lines. Left wing supporters of Morales point like to point to a long history of military coups in Latin America, while critics of the former president point to the 14 years he spent in power, in violation of constitutional term limits.&nbsp;... But political experts say the events hardly resemble a classic coup scenario.&nbsp;... In a typical coup, the military usually take a more proactive role, taking up arms against the sitting ruler and installing one of their own in the presidential palace, at least temporarily.}}</ref> මොරාලෙස් නැවත ජනාධිපති ධුරයට පත් කිරීම සඳහා වූ විරෝධතා ඉතා ප්‍රචණ්ඩකාරී වෙමින් පැවතුනි: පොදු බස් රථ සහ පෞද්ගලික නිවාස ගිනි තැබීම, පොදු යටිතල පහසුකම් විනාශ කිරීම සහ පදිකයින්ට හානි කිරීම.<ref>{{Cite web |date=21 January 2021 |title=Concejales exigen rigurosidad en la investigación sobre la quema de los 66 buses PumaKatari |url=https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072523/https://www.concejomunicipal.bo/2021/01/21/concejales-exigen-rigurosidad-en-la-investigacion-sobre-la-quema-de-los-66-buses-pumakatari/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |work=Concejo Municipal de La Paz |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fiscalía rechaza investigar la quema de buses Pumakatari |url=https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://correodelsur.com/seguridad/20201203_fiscalia-rechaza-investigar-la-quema-de-buses-pumakatari.html |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Interrumpen declaración de periodista que denunciaba quema de su casa ante la CIDH |url=http://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210608150751/https://anp-bolivia.com/interrumpen-declaracion-de-periodista-que-denunciaba-quema-de-su-casa-ante-la-cidh/ |archive-date=8 June 2021 |access-date=26 April 2021 |website=Asociación Nacional de Prensa Boliviana |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imputan por tres delitos a dos implicados en la quema de la casa de Waldo Albarracín |url=https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072522/https://www.la-razon.com/nacional/2020/01/24/imputan-por-tres-delitos-a-dos-implicados-en-la-quema-de-la-casa-de-waldo-albarracin/ |archive-date=26 April 2021 |access-date=26 April 2021 |website=La Razón}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|title=Las imágenes de una nueva jornada de violencia y tensión callejera en Bolivia tras la renuncia de Evo Morales|work=BBC News Mundo|access-date=26 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426072521/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50384460|archive-date=26 April 2021|language=es|url-status=live}}</ref> "සාමය සහ මහජන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම" සඳහා වූ මෙහෙයුම් වලදී පොලිසිය සහ හමුදාව අපරාධ වගකීමෙන් ඒනිස් නිදහස් කිරීමෙන් පසුව, ආරක්ෂක හමුදා විසින් මොරාලෙස් ආධාරකරුවන්ට එරෙහිව විරෝධතා වඩාත් ප්‍රචණ්ඩත්වයට ලක් විය.<ref name="Estes 20192">{{Cite news|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|title=Is Bolivia turning into a rightwing military dictatorship?|author=Nick Estes|date=26 November 2019|work=The Guardian|access-date=23 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026032602/https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/nov/26/bolivia-rightwing-military-dictatorship|archive-date=26 October 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Miranda |first=Boris |date=20 November 2020 |title=Crisis en Bolivia: las violentas protestas de partidarios de Evo Morales dejan 6 muertos y críticas a la represión del gobierno interino |url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200119124925/https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50484092 |archive-date=19 January 2020 |language=es |newspaper=BBC News Mundo}}</ref> 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී, අන්තර්කාලීන රජය COVID-19 වසංගතය අතරතුර රටේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ඩොලර් මිලියන 327 කට වැඩි ණයක් ලබා ගත්තේය.<ref name="sopitas1802212">{{cite news|url=https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|title=¿Por qué Bolivia regresó crédito para enfrentar la pandemia de COVID al FMI?|last1=Ponce|first1=Erick|date=18 February 2021|work=Sopitas.com|access-date=19 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210219014736/https://www.sopitas.com/noticias/bolivia-regreso-credito-enfrentar-pandemia-covid-fmi/|archive-date=19 February 2021|language=es|url-status=live}}</ref> නව මැතිවරණයක් 2020 මැයි 3 වන දිනට නියමිතව තිබුණි. කොරෝනා වයිරස් වසංගතයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, බොලිවියානු මැතිවරණ ආයතනය වන TSE, මැතිවරණය කල් දමමින් නිවේදනයක් නිකුත් කළේය. පළමු ප්‍රමාදයට පමණක් MAS අකමැත්තෙන් එකඟ විය. දැවැන්ත විරෝධතා සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය හමුවේ නව මැතිවරණය සඳහා දිනයක් දෙවරක් ප්‍රමාද විය.<ref>{{Cite web |date=23 September 2020 |title=Bolivia, sumida en la violencia antes de las elecciones |url=https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201006113632/https://www.dw.com/es/bolivia-sumida-en-la-violencia-antes-de-las-elecciones/a-55034034 |archive-date=6 October 2020 |access-date=4 October 2020 |website=Deutsche Welle |language=es-ES}}</ref><ref>{{cite web |date=24 March 2020 |title=Copa Says Legislative Will Define New Election Date After Quarantine |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-presidencia-tse-asamblea_0_3336266412.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=25 March 2020 |title=Parties in the electoral race avoid fixing the date of the elections; await quarantine report |url=http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326150254/http://www.la-razon.com/nacional/elecciones-bolivia-partidos-tse-coronavirus_0_3336866313.html |archive-date=26 March 2020 |access-date=26 March 2020 |website=La Razon |language=es}}</ref> මැතිවරණ සඳහා අවසාන යෝජිත දිනය 2020 ඔක්තෝබර් 18 විය.<ref>{{cite web |date=8 September 2020 |title=La Unión Europea enviará una misión de expertos a las elecciones de Bolivia del 18 de octubre |url=https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200909222810/https://www.infobae.com/america/america-latina/2020/09/08/la-union-europea-enviara-una-mision-de-expertos-a-las-elecciones-de-bolivia-del-18-de-octubre/ |archive-date=9 September 2020 |access-date=10 September 2020 |website=infobae |language=es-ES}}</ref> OAS, UNIORE සහ UN හි නිරීක්ෂකයින් සියල්ලන්ම වාර්තා කළේ 2020 මැතිවරණවලදී කිසිදු වංචනික ක්‍රියාවක් සොයා නොගත් බවයි.<ref>{{Cite web |title=ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales |url=https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414225506/https://www.paginasiete.bo/nacional/2020/10/23/onu-oea-uniore-descartan-fraude-en-elecciones-generales-272528.html |archive-date=14 April 2021 |access-date=24 October 2020 |website=www.paginasiete.bo |language=es}}</ref> මහ මැතිවරණය 88.4% ක වාර්තාගත ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කළ අතර MAS සඳහා දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත් අතර එය මධ්‍යස්ථවාදී හිටපු ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට ලැබුණු 28.8% ට සාපේක්ෂව ඡන්ද වලින් 55.1% ක් ලබා ගත්තේය. මේසා සහ ඇනෙස් ​​දෙදෙනාම පරාජය පිළිගත්තේය.<ref>{{Cite web |date=19 October 2020 |title=Morales aide claims victory in Bolivia's election redo |url=https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020061433/https://apnews.com/article/virus-outbreak-bolivia-evo-morales-elections-voting-fraud-and-irregularities-a3a68ec5df5889cc4010d5329603cb20 |archive-date=20 October 2020 |access-date=19 October 2020 |website=AP News}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 October 2020 |title=How Bolivia's left returned to power months after Morales was forced out |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201024032405/https://www.theguardian.com/world/2020/oct/23/bolivia-left-return-power-evo-morales-mas |archive-date=24 October 2020 |access-date=24 October 2020 |website=The Guardian}}</ref> ==== ලුයිස් ආර්ස් රජය: 2020 - වර්තමානය ==== 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින, ලුයිස් ආර්ස් ඔහුගේ උප ජනාධිපති ඩේවිඩ් චොකෙහුවාන්කා සමඟ බොලිවියාවේ ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.<ref>{{cite news|url=https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|title=Bolivia's Arce sworn in as socialists return to power after turbulent year|date=9 November 2020|work=France 24|access-date=8 December 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208230256/https://www.france24.com/en/americas/20201109-bolivia-s-arce-sworn-in-as-socialists-return-to-power-after-turbulent-year|archive-date=8 December 2022|url-status=live}}</ref> 2021 පෙබරවාරි මාසයේදී, ආර්ස් රජය IMF වෙත ඩොලර් මිලියන 351 ක් පමණ ආපසු ලබා දුන්නේය. මෙයට 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී අන්තර්කාලීන රජය විසින් ලබා ගත් ඩොලර් මිලියන 327 ක ණයක් සහ ඩොලර් මිලියන 24 ක පමණ පොලියක් ඇතුළත් විය. බොලිවියාවේ ආර්ථික ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ණය ආපසු ලබා දුන් බවත් ණයට අමුණා ඇති කොන්දේසි පිළිගත නොහැකි බවත් රජය පැවසීය.<ref name="sopitas1802212" /> ==== ජුවාන් හෝසේ සුනිගාගේ කුමන්ත්‍රණය: 2024-වර්තමානය ==== 2024 ජූනි 26 වන දින, ජුවාන් ජෝස් සුනිගාගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් පැය 5ක් පමණක් පැවතීමෙන් පසුව අවසන් විය. ජූනි 26 සවස බොලිවියානු පොලිසිය සුනිගා අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත.<ref>{{Cite web |last=Ramos |first=Daniel |date=June 26, 2024 |title=Bolivia coup attempt fails after military assault on presidential palace |url=https://www.reuters.com/world/americas/bolivias-president-slams-irregular-mobilization-army-units-2024-06-26/ |access-date=June 26, 2024 |website=Rueters}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Bolivian president survives failed coup, calls for 'democracy to be respected,' army general arrested |url=https://www.foxnews.com/world/bolivian-president-survives-failed-coup-calls-democracy-respected |website=[[Fox News]]}}</ref><ref>{{cite web |date=26 June 2024 |title=Attempted coup in Bolivia fails after president calls on country to mobilize in defense of democracy |url=https://www.cnn.com/2024/06/26/americas/bolivia-coup-attempt-claims-intl-latam/index.html |website=[[CNN]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == cumlrn8kobj9fxbaehsjrekhlaxtk9l 0 181979 748818 2025-06-15T12:19:09Z Ttheek 66430 Ttheek විසින් [[පකිස්තාන් ඉන්ටර්නැෂනල් එයාර්ලයින්ස් පියාසැරිය 661]] සිට [[පකිස්තාන ජාත්‍යන්තර ගුවන් සේවය පියාසැරිය 661]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී: Misspelled title 748818 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[පකිස්තාන ජාත්‍යන්තර ගුවන් සේවය පියාසැරිය 661]] 0cgh913fffpovb49w27x89hu6b98wpy 14 181980 748824 2025-06-15T12:26:39Z Ttheek 66430 '[[ප්‍රවර්ගය:ගුවන් සේවා අනුව අනතුරු සහ සිදුවීම්]] [[ප්‍රවර්ගය:ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා]]' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 748824 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:ගුවන් සේවා අනුව අනතුරු සහ සිදුවීම්]] [[ප්‍රවර්ගය:ඉන්දුනීසියා එයාර්ඒෂියා]] 4tg4xow8x6sqkri2rzfvp2hcaq3gdu5 14 181981 748825 2025-06-15T12:27:43Z Ttheek 66430 '[[ප්‍රවර්ගය:එයාර් බස් A320]] [[ප්‍රවර්ගය:ගුවන් යානා වර්ගය අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]]' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 748825 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:එයාර් බස් A320]] [[ප්‍රවර්ගය:ගුවන් යානා වර්ගය අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම්]] 7hf6kg950y24fmckub1y3qw9ou8ax5v 14 181982 748826 2025-06-15T12:28:34Z Ttheek 66430 නව ප්‍රවර්ගය 748826 wikitext text/x-wiki ගුවන් යානා වර්ගය අනුව ගුවන් අනතුරු සහ සිදුවීම් m66b985zcjb2j8q28xi0ndec1abky6t 0 181983 748860 2025-06-15T12:54:31Z BuddhikaW88 37808 ' == Geography == {{Main|Geography of Bolivia}} [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|Topographical map of Bolivia]] Bolivia is located in the central zone of South America, between 57°26'–69°38'W and 9°38'–22°53'S. With an area of {{convert|1098581|km2|sqmi|sp=us}}, Bolivia is the world's 28th-largest country, and the fifth largest country in S...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 748860 wikitext text/x-wiki == Geography == {{Main|Geography of Bolivia}} [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|Topographical map of Bolivia]] Bolivia is located in the central zone of South America, between 57°26'–69°38'W and 9°38'–22°53'S. With an area of {{convert|1098581|km2|sqmi|sp=us}}, Bolivia is the world's 28th-largest country, and the fifth largest country in South America,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> extending from the [[:en:Andes|Central Andes]] through part of the ''[[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]]'', [[:en:Pantanal|Pantanal]] and as far as the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon]]. The geographic center of the country is the so-called ''Puerto Estrella'' ("Star Port") on the [[:en:Río_Grande_(Bolivia)|Río Grande]], in [[:en:Ñuflo_de_Chávez_Province|Ñuflo de Chávez Province]], [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz Department]]. The geography of the country exhibits a great variety of terrain and climates. Bolivia has a high level of [[:en:Biodiversity|biodiversity]],<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> considered one of the greatest in the world, as well as several [[:en:Ecoregion|ecoregions]] with ecological sub-units such as the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'', [[:en:Tropical_rainforest|tropical rainforests]] (including [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]]), dry [[:en:Valley|valleys]], and the ''[[:en:Chiquitania|Chiquitania]]'', which is a [[:en:Tropical_and_subtropical_grasslands,_savannas,_and_shrublands|tropical savanna]].{{Citation needed|date=February 2021|reason=First claim about biodiversity is substaintiated, but the rest of the sentence's source is unclear.}} These areas feature enormous variations in altitude, from an elevation of {{convert|6542|m|ft|sp=us}} above sea level in [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]] to nearly {{convert|70|m|ft|sp=us}} along the [[:en:Paraguay_River|Paraguay River]]. Although a country of great geographic diversity, Bolivia has remained a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]] since the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]]. [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:San_Matías,_Santa_Cruz|San Matías]] and [[:en:Puerto_Quijarro|Puerto Quijarro]] are located in the [[:en:Pantanal|Bolivian Pantanal]]. In Bolivia [[:en:Forest_cover|forest cover]] is around 47% of the total land area, equivalent to 50,833,760&nbsp;ha of forest in 2020, down from 57,804,720&nbsp;ha in 1990. In 2020, naturally regenerating forest covered 50,771,160&nbsp;ha and planted forest covered 62,600&nbsp;ha. Of the naturally regenerating forest 0% was reported to be [[:en:Primary_forest|primary forest]] (consisting of native tree species with no clearly visible indications of human activity) and around 24% of the forest area was found within protected areas. For the year 2015, 100% of the forest area was reported to be under [[:en:State_ownership|public ownership]].<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> Bolivia can be divided into three [[:en:Physical_geography|physiographic]] regions: [[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|[[:en:Sol_de_Mañana|Sol de Mañana]] (''Morning Sun'' in Spanish), a geothermal field in [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], southwestern Bolivia. The area, characterized by intense volcanic activity, with sulfur spring fields and mud lakes, has indeed no geysers but rather holes that emit pressurized steam up to 50 meters high.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|[[:en:Laguna_Colorada|Laguna Colorada]] in the Puna de Lipez in Potosí]] * '''The Andean region''' in the southwest spans 28% of the national territory, extending over {{convert|307603|km2|sqmi|sp=us}}. This area is located above {{convert|3000|m|ft|sp=us}} altitude and is located between two big Andean chains, the ''[[:en:Cordillera_Occidental_(Bolivia)|Cordillera Occidental]]'' ("Western Range") and the ''[[:en:Cordillera_Central_(Bolivia)|Cordillera Central]]'' ("Central Range"), with some of the highest spots in the Americas such as the [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]], with an altitude of {{convert|6542|m|ft|sp=us}}, and the [[:en:Illimani|Illimani]], at {{convert|6462|m|ft|sp=us}}. Also located in the Cordillera Central is [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]], the highest commercially navigable lake in the world and the largest lake in South America;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> the lake is shared with Peru. Also in this region are the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the ''[[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]'', which is the largest [[:en:Salt_pan_(geology)|salt flat]] in the world and an important source of [[:en:Lithium|lithium]]. * The '''Sub-Andean region''' in the center and south of the country is an intermediate region between the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' (plain); this region comprises 13% of the territory of Bolivia, extending over {{convert|142815|km2|sqmi|abbr=on}}, and encompassing the Bolivian valleys and the Yungas region. It is distinguished by its farming activities and its temperate climate. * The '''Llanos region''' in the northeast comprises 59% of the territory, with {{convert|648163|km2|sqmi|abbr=on}}. It is located to the north of the Cordillera Central and extends from the Andean foothills to the [[:en:Paraguay_River|Paraguay River]]. It is a region of flat land and small plateaus, all covered by extensive rain forests containing enormous biodiversity. The region is below {{convert|400|m|ft|sp=us}} above sea level. === Geology === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|Bolivia map of Köppen climate classification<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] The [[:en:Geology_of_Bolivia|geology of Bolivia]] comprises a variety of different [[:en:Lithology|lithologies]] as well as [[:en:Plate_tectonics|tectonic]] and sedimentary environments. On a synoptic scale, geological units coincide with topographical units. Most elementally, the country is divided into a mountainous western area affected by the [[:en:Subduction|subduction]] processes in the Pacific and an eastern lowlands of stable [[:en:Platform_(geology)|platforms]] and [[:en:Shield_(geology)|shields]]. === Climate === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|[[:en:Chacaltaya|Chacaltaya]] ski resort, [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz Department]]]] The climate of Bolivia varies drastically from one eco-region to the other, from the tropics in the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' to a [[:en:Polar_climate|polar climate]] in the western Andes. The summers are warm, humid in the east and dry in the west, with rains that often modify temperatures, humidity, winds, [[:en:Atmospheric_pressure|atmospheric pressure]] and evaporation, yielding very different climates in different areas. When the climatological phenomenon known as ''[[:en:El_Niño-Southern_Oscillation|El Niño]]''<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> takes place, it causes great alterations in the weather. Winters are very cold in the west, and it snows in the mountain ranges, while in the western regions, windy days are more common. The autumn is dry in the non-tropical regions. * ''Llanos''. A [[:en:Humidity|humid]] [[:en:Tropical_climate|tropical climate]] with an average temperature of {{convert|25|°C|F}}. The wind coming from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]] causes significant rainfall. In May, there is low precipitation because of dry winds, and most days have clear skies. Even so, winds from the south, called ''surazos'', can bring cooler temperatures lasting several days. * ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]''. [[:en:Desert_climate|Desert]]-[[:en:Polar_climate|Polar]] climates, with strong and cold winds. The average temperature ranges from 15 to 20&nbsp;°C. At night, temperatures descend drastically to slightly above 0&nbsp;°C, while during the day, the weather is dry and [[:en:Sunlight|solar radiation]] is high. [[:en:Ground_frost|Ground frosts]] occur every month, and snow is frequent. * Valleys and ''Yungas''. [[:en:Temperateness|Temperate]] climate. The humid northeastern winds are pushed to the mountains, making this region very humid and rainy. Temperatures are cooler at higher elevations. Snow occurs at altitudes of {{convert|2000|m|ft|sp=us}}. * ''[[:en:Gran_Chaco|Chaco]]''. [[:en:Subtropics|Subtropical]] [[:en:Semi-arid_climate|semi-arid climate]]. Rainy and humid in January and the rest of the year, with warm days and cold nights. === Issues with climate change === Bolivia is especially vulnerable to the negative consequences of [[:en:Climate_change|climate change]]. Twenty percent of the world's tropical [[:en:Glacier|glaciers]] are located within the country,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> and are more sensitive to change in temperature due to the tropical climate they are located in. Temperatures in the Andes increased by 0.1&nbsp;°C per decade from 1939 to 1998, and more recently the rate of increase has tripled (to 0.33&nbsp;°C per decade from 1980 to 2005),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> causing glaciers to recede at an accelerated pace and create unforeseen water shortages in Andean agricultural towns. Farmers have taken to temporary city jobs when there is poor yield for their crops, while others have started permanently leaving the agricultural sector and are migrating to nearby towns for other forms of work;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> some view these migrants as the first generation of [[:en:Environmental_migrant|climate refugees]].<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> Cities that are neighbouring agricultural land, like El Alto, face the challenge of providing services to the influx of new migrants; because there is no alternative water source, the city's water source is now being constricted. Bolivia's government and other agencies have acknowledged the need to instill new policies battling the [[:en:Effects_of_climate_change|effects of climate change]]. The [[:en:World_Bank|World Bank]] has provided funding through the [[:en:Climate_Investment_Funds|Climate Investment Funds]] (CIF) and are using the Pilot Program for Climate Resilience (PPCR II) to construct new [[:en:Irrigation|irrigation]] systems, protect riverbanks and basins, and work on building water resources with the help of indigenous communities.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> === Biodiversity === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|Bolivia's national animal,{{citation needed|date=July 2022}} the [[:en:Llama|llama]], at [[:en:Laguna_Colorada|Laguna Colorada]]]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === Environmental policy === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == b1d9w37337vdb3ocl3c11vqiahpiz9n 748861 748860 2025-06-15T12:57:50Z BuddhikaW88 37808 748861 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] Bolivia is located in the central zone of South America, between 57°26'–69°38'W and 9°38'–22°53'S. With an area of {{convert|1098581|km2|sqmi|sp=us}}, Bolivia is the world's 28th-largest country, and the fifth largest country in South America,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> extending from the [[:en:Andes|Central Andes]] through part of the ''[[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]]'', [[:en:Pantanal|Pantanal]] and as far as the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon]]. The geographic center of the country is the so-called ''Puerto Estrella'' ("Star Port") on the [[:en:Río_Grande_(Bolivia)|Río Grande]], in [[:en:Ñuflo_de_Chávez_Province|Ñuflo de Chávez Province]], [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz Department]]. The geography of the country exhibits a great variety of terrain and climates. Bolivia has a high level of [[:en:Biodiversity|biodiversity]],<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> considered one of the greatest in the world, as well as several [[:en:Ecoregion|ecoregions]] with ecological sub-units such as the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'', [[:en:Tropical_rainforest|tropical rainforests]] (including [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]]), dry [[:en:Valley|valleys]], and the ''[[:en:Chiquitania|Chiquitania]]'', which is a [[:en:Tropical_and_subtropical_grasslands,_savannas,_and_shrublands|tropical savanna]].{{Citation needed|date=February 2021|reason=First claim about biodiversity is substaintiated, but the rest of the sentence's source is unclear.}} These areas feature enormous variations in altitude, from an elevation of {{convert|6542|m|ft|sp=us}} above sea level in [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]] to nearly {{convert|70|m|ft|sp=us}} along the [[:en:Paraguay_River|Paraguay River]]. Although a country of great geographic diversity, Bolivia has remained a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]] since the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]]. [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:San_Matías,_Santa_Cruz|San Matías]] and [[:en:Puerto_Quijarro|Puerto Quijarro]] are located in the [[:en:Pantanal|Bolivian Pantanal]]. In Bolivia [[:en:Forest_cover|forest cover]] is around 47% of the total land area, equivalent to 50,833,760&nbsp;ha of forest in 2020, down from 57,804,720&nbsp;ha in 1990. In 2020, naturally regenerating forest covered 50,771,160&nbsp;ha and planted forest covered 62,600&nbsp;ha. Of the naturally regenerating forest 0% was reported to be [[:en:Primary_forest|primary forest]] (consisting of native tree species with no clearly visible indications of human activity) and around 24% of the forest area was found within protected areas. For the year 2015, 100% of the forest area was reported to be under [[:en:State_ownership|public ownership]].<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> Bolivia can be divided into three [[:en:Physical_geography|physiographic]] regions: [[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * '''The Andean region''' in the southwest spans 28% of the national territory, extending over {{convert|307603|km2|sqmi|sp=us}}. This area is located above {{convert|3000|m|ft|sp=us}} altitude and is located between two big Andean chains, the ''[[:en:Cordillera_Occidental_(Bolivia)|Cordillera Occidental]]'' ("Western Range") and the ''[[:en:Cordillera_Central_(Bolivia)|Cordillera Central]]'' ("Central Range"), with some of the highest spots in the Americas such as the [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]], with an altitude of {{convert|6542|m|ft|sp=us}}, and the [[:en:Illimani|Illimani]], at {{convert|6462|m|ft|sp=us}}. Also located in the Cordillera Central is [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]], the highest commercially navigable lake in the world and the largest lake in South America;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> the lake is shared with Peru. Also in this region are the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the ''[[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]'', which is the largest [[:en:Salt_pan_(geology)|salt flat]] in the world and an important source of [[:en:Lithium|lithium]]. * The '''Sub-Andean region''' in the center and south of the country is an intermediate region between the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' (plain); this region comprises 13% of the territory of Bolivia, extending over {{convert|142815|km2|sqmi|abbr=on}}, and encompassing the Bolivian valleys and the Yungas region. It is distinguished by its farming activities and its temperate climate. * The '''Llanos region''' in the northeast comprises 59% of the territory, with {{convert|648163|km2|sqmi|abbr=on}}. It is located to the north of the Cordillera Central and extends from the Andean foothills to the [[:en:Paraguay_River|Paraguay River]]. It is a region of flat land and small plateaus, all covered by extensive rain forests containing enormous biodiversity. The region is below {{convert|400|m|ft|sp=us}} above sea level. === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] The [[:en:Geology_of_Bolivia|geology of Bolivia]] comprises a variety of different [[:en:Lithology|lithologies]] as well as [[:en:Plate_tectonics|tectonic]] and sedimentary environments. On a synoptic scale, geological units coincide with topographical units. Most elementally, the country is divided into a mountainous western area affected by the [[:en:Subduction|subduction]] processes in the Pacific and an eastern lowlands of stable [[:en:Platform_(geology)|platforms]] and [[:en:Shield_(geology)|shields]]. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] The climate of Bolivia varies drastically from one eco-region to the other, from the tropics in the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' to a [[:en:Polar_climate|polar climate]] in the western Andes. The summers are warm, humid in the east and dry in the west, with rains that often modify temperatures, humidity, winds, [[:en:Atmospheric_pressure|atmospheric pressure]] and evaporation, yielding very different climates in different areas. When the climatological phenomenon known as ''[[:en:El_Niño-Southern_Oscillation|El Niño]]''<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> takes place, it causes great alterations in the weather. Winters are very cold in the west, and it snows in the mountain ranges, while in the western regions, windy days are more common. The autumn is dry in the non-tropical regions. * ''Llanos''. A [[:en:Humidity|humid]] [[:en:Tropical_climate|tropical climate]] with an average temperature of {{convert|25|°C|F}}. The wind coming from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]] causes significant rainfall. In May, there is low precipitation because of dry winds, and most days have clear skies. Even so, winds from the south, called ''surazos'', can bring cooler temperatures lasting several days. * ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]''. [[:en:Desert_climate|Desert]]-[[:en:Polar_climate|Polar]] climates, with strong and cold winds. The average temperature ranges from 15 to 20&nbsp;°C. At night, temperatures descend drastically to slightly above 0&nbsp;°C, while during the day, the weather is dry and [[:en:Sunlight|solar radiation]] is high. [[:en:Ground_frost|Ground frosts]] occur every month, and snow is frequent. * Valleys and ''Yungas''. [[:en:Temperateness|Temperate]] climate. The humid northeastern winds are pushed to the mountains, making this region very humid and rainy. Temperatures are cooler at higher elevations. Snow occurs at altitudes of {{convert|2000|m|ft|sp=us}}. * ''[[:en:Gran_Chaco|Chaco]]''. [[:en:Subtropics|Subtropical]] [[:en:Semi-arid_climate|semi-arid climate]]. Rainy and humid in January and the rest of the year, with warm days and cold nights. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === Bolivia is especially vulnerable to the negative consequences of [[:en:Climate_change|climate change]]. Twenty percent of the world's tropical [[:en:Glacier|glaciers]] are located within the country,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> and are more sensitive to change in temperature due to the tropical climate they are located in. Temperatures in the Andes increased by 0.1&nbsp;°C per decade from 1939 to 1998, and more recently the rate of increase has tripled (to 0.33&nbsp;°C per decade from 1980 to 2005),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> causing glaciers to recede at an accelerated pace and create unforeseen water shortages in Andean agricultural towns. Farmers have taken to temporary city jobs when there is poor yield for their crops, while others have started permanently leaving the agricultural sector and are migrating to nearby towns for other forms of work;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> some view these migrants as the first generation of [[:en:Environmental_migrant|climate refugees]].<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> Cities that are neighbouring agricultural land, like El Alto, face the challenge of providing services to the influx of new migrants; because there is no alternative water source, the city's water source is now being constricted. Bolivia's government and other agencies have acknowledged the need to instill new policies battling the [[:en:Effects_of_climate_change|effects of climate change]]. The [[:en:World_Bank|World Bank]] has provided funding through the [[:en:Climate_Investment_Funds|Climate Investment Funds]] (CIF) and are using the Pilot Program for Climate Resilience (PPCR II) to construct new [[:en:Irrigation|irrigation]] systems, protect riverbanks and basins, and work on building water resources with the help of indigenous communities.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == 9t4t14ttn0lckb7svc4ckrw7uzo2cmz 748863 748861 2025-06-15T12:59:32Z BuddhikaW88 37808 748863 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] Bolivia is located in the central zone of South America, between 57°26'–69°38'W and 9°38'–22°53'S. With an area of {{convert|1098581|km2|sqmi|sp=us}}, Bolivia is the world's 28th-largest country, and the fifth largest country in South America,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> extending from the [[:en:Andes|Central Andes]] through part of the ''[[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]]'', [[:en:Pantanal|Pantanal]] and as far as the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon]]. The geographic center of the country is the so-called ''Puerto Estrella'' ("Star Port") on the [[:en:Río_Grande_(Bolivia)|Río Grande]], in [[:en:Ñuflo_de_Chávez_Province|Ñuflo de Chávez Province]], [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz Department]]. The geography of the country exhibits a great variety of terrain and climates. Bolivia has a high level of [[:en:Biodiversity|biodiversity]],<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> considered one of the greatest in the world, as well as several [[:en:Ecoregion|ecoregions]] with ecological sub-units such as the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'', [[:en:Tropical_rainforest|tropical rainforests]] (including [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]]), dry [[:en:Valley|valleys]], and the ''[[:en:Chiquitania|Chiquitania]]'', which is a [[:en:Tropical_and_subtropical_grasslands,_savannas,_and_shrublands|tropical savanna]].{{Citation needed|date=February 2021|reason=First claim about biodiversity is substaintiated, but the rest of the sentence's source is unclear.}} These areas feature enormous variations in altitude, from an elevation of {{convert|6542|m|ft|sp=us}} above sea level in [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]] to nearly {{convert|70|m|ft|sp=us}} along the [[:en:Paraguay_River|Paraguay River]]. Although a country of great geographic diversity, Bolivia has remained a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]] since the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]]. [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:San_Matías,_Santa_Cruz|San Matías]] and [[:en:Puerto_Quijarro|Puerto Quijarro]] are located in the [[:en:Pantanal|Bolivian Pantanal]]. In Bolivia [[:en:Forest_cover|forest cover]] is around 47% of the total land area, equivalent to 50,833,760&nbsp;ha of forest in 2020, down from 57,804,720&nbsp;ha in 1990. In 2020, naturally regenerating forest covered 50,771,160&nbsp;ha and planted forest covered 62,600&nbsp;ha. Of the naturally regenerating forest 0% was reported to be [[:en:Primary_forest|primary forest]] (consisting of native tree species with no clearly visible indications of human activity) and around 24% of the forest area was found within protected areas. For the year 2015, 100% of the forest area was reported to be under [[:en:State_ownership|public ownership]].<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> Bolivia can be divided into three [[:en:Physical_geography|physiographic]] regions: බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර, [1] මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර, [2] එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. [තවුරු කර නොමැත] මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.[3][4] බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * '''The Andean region''' in the southwest spans 28% of the national territory, extending over {{convert|307603|km2|sqmi|sp=us}}. This area is located above {{convert|3000|m|ft|sp=us}} altitude and is located between two big Andean chains, the ''[[:en:Cordillera_Occidental_(Bolivia)|Cordillera Occidental]]'' ("Western Range") and the ''[[:en:Cordillera_Central_(Bolivia)|Cordillera Central]]'' ("Central Range"), with some of the highest spots in the Americas such as the [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]], with an altitude of {{convert|6542|m|ft|sp=us}}, and the [[:en:Illimani|Illimani]], at {{convert|6462|m|ft|sp=us}}. Also located in the Cordillera Central is [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]], the highest commercially navigable lake in the world and the largest lake in South America;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> the lake is shared with Peru. Also in this region are the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the ''[[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]'', which is the largest [[:en:Salt_pan_(geology)|salt flat]] in the world and an important source of [[:en:Lithium|lithium]]. * The '''Sub-Andean region''' in the center and south of the country is an intermediate region between the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' (plain); this region comprises 13% of the territory of Bolivia, extending over {{convert|142815|km2|sqmi|abbr=on}}, and encompassing the Bolivian valleys and the Yungas region. It is distinguished by its farming activities and its temperate climate. * The '''Llanos region''' in the northeast comprises 59% of the territory, with {{convert|648163|km2|sqmi|abbr=on}}. It is located to the north of the Cordillera Central and extends from the Andean foothills to the [[:en:Paraguay_River|Paraguay River]]. It is a region of flat land and small plateaus, all covered by extensive rain forests containing enormous biodiversity. The region is below {{convert|400|m|ft|sp=us}} above sea level. === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] The [[:en:Geology_of_Bolivia|geology of Bolivia]] comprises a variety of different [[:en:Lithology|lithologies]] as well as [[:en:Plate_tectonics|tectonic]] and sedimentary environments. On a synoptic scale, geological units coincide with topographical units. Most elementally, the country is divided into a mountainous western area affected by the [[:en:Subduction|subduction]] processes in the Pacific and an eastern lowlands of stable [[:en:Platform_(geology)|platforms]] and [[:en:Shield_(geology)|shields]]. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] The climate of Bolivia varies drastically from one eco-region to the other, from the tropics in the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' to a [[:en:Polar_climate|polar climate]] in the western Andes. The summers are warm, humid in the east and dry in the west, with rains that often modify temperatures, humidity, winds, [[:en:Atmospheric_pressure|atmospheric pressure]] and evaporation, yielding very different climates in different areas. When the climatological phenomenon known as ''[[:en:El_Niño-Southern_Oscillation|El Niño]]''<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> takes place, it causes great alterations in the weather. Winters are very cold in the west, and it snows in the mountain ranges, while in the western regions, windy days are more common. The autumn is dry in the non-tropical regions. * ''Llanos''. A [[:en:Humidity|humid]] [[:en:Tropical_climate|tropical climate]] with an average temperature of {{convert|25|°C|F}}. The wind coming from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]] causes significant rainfall. In May, there is low precipitation because of dry winds, and most days have clear skies. Even so, winds from the south, called ''surazos'', can bring cooler temperatures lasting several days. * ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]''. [[:en:Desert_climate|Desert]]-[[:en:Polar_climate|Polar]] climates, with strong and cold winds. The average temperature ranges from 15 to 20&nbsp;°C. At night, temperatures descend drastically to slightly above 0&nbsp;°C, while during the day, the weather is dry and [[:en:Sunlight|solar radiation]] is high. [[:en:Ground_frost|Ground frosts]] occur every month, and snow is frequent. * Valleys and ''Yungas''. [[:en:Temperateness|Temperate]] climate. The humid northeastern winds are pushed to the mountains, making this region very humid and rainy. Temperatures are cooler at higher elevations. Snow occurs at altitudes of {{convert|2000|m|ft|sp=us}}. * ''[[:en:Gran_Chaco|Chaco]]''. [[:en:Subtropics|Subtropical]] [[:en:Semi-arid_climate|semi-arid climate]]. Rainy and humid in January and the rest of the year, with warm days and cold nights. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === Bolivia is especially vulnerable to the negative consequences of [[:en:Climate_change|climate change]]. Twenty percent of the world's tropical [[:en:Glacier|glaciers]] are located within the country,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> and are more sensitive to change in temperature due to the tropical climate they are located in. Temperatures in the Andes increased by 0.1&nbsp;°C per decade from 1939 to 1998, and more recently the rate of increase has tripled (to 0.33&nbsp;°C per decade from 1980 to 2005),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> causing glaciers to recede at an accelerated pace and create unforeseen water shortages in Andean agricultural towns. Farmers have taken to temporary city jobs when there is poor yield for their crops, while others have started permanently leaving the agricultural sector and are migrating to nearby towns for other forms of work;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> some view these migrants as the first generation of [[:en:Environmental_migrant|climate refugees]].<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> Cities that are neighbouring agricultural land, like El Alto, face the challenge of providing services to the influx of new migrants; because there is no alternative water source, the city's water source is now being constricted. Bolivia's government and other agencies have acknowledged the need to instill new policies battling the [[:en:Effects_of_climate_change|effects of climate change]]. The [[:en:World_Bank|World Bank]] has provided funding through the [[:en:Climate_Investment_Funds|Climate Investment Funds]] (CIF) and are using the Pilot Program for Climate Resilience (PPCR II) to construct new [[:en:Irrigation|irrigation]] systems, protect riverbanks and basins, and work on building water resources with the help of indigenous communities.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == jpx3h4ashnbygx9ftowwmqsljm7cht0 748864 748863 2025-06-15T13:00:16Z BuddhikaW88 37808 748864 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] Bolivia is located in the central zone of South America, between 57°26'–69°38'W and 9°38'–22°53'S. With an area of {{convert|1098581|km2|sqmi|sp=us}}, Bolivia is the world's 28th-largest country, and the fifth largest country in South America,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> extending from the [[:en:Andes|Central Andes]] through part of the ''[[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]]'', [[:en:Pantanal|Pantanal]] and as far as the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon]]. The geographic center of the country is the so-called ''Puerto Estrella'' ("Star Port") on the [[:en:Río_Grande_(Bolivia)|Río Grande]], in [[:en:Ñuflo_de_Chávez_Province|Ñuflo de Chávez Province]], [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz Department]]. The geography of the country exhibits a great variety of terrain and climates. Bolivia has a high level of [[:en:Biodiversity|biodiversity]],<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> considered one of the greatest in the world, as well as several [[:en:Ecoregion|ecoregions]] with ecological sub-units such as the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'', [[:en:Tropical_rainforest|tropical rainforests]] (including [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]]), dry [[:en:Valley|valleys]], and the ''[[:en:Chiquitania|Chiquitania]]'', which is a [[:en:Tropical_and_subtropical_grasslands,_savannas,_and_shrublands|tropical savanna]].{{Citation needed|date=February 2021|reason=First claim about biodiversity is substaintiated, but the rest of the sentence's source is unclear.}} These areas feature enormous variations in altitude, from an elevation of {{convert|6542|m|ft|sp=us}} above sea level in [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]] to nearly {{convert|70|m|ft|sp=us}} along the [[:en:Paraguay_River|Paraguay River]]. Although a country of great geographic diversity, Bolivia has remained a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]] since the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]]. [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:San_Matías,_Santa_Cruz|San Matías]] and [[:en:Puerto_Quijarro|Puerto Quijarro]] are located in the [[:en:Pantanal|Bolivian Pantanal]]. In Bolivia [[:en:Forest_cover|forest cover]] is around 47% of the total land area, equivalent to 50,833,760&nbsp;ha of forest in 2020, down from 57,804,720&nbsp;ha in 1990. In 2020, naturally regenerating forest covered 50,771,160&nbsp;ha and planted forest covered 62,600&nbsp;ha. Of the naturally regenerating forest 0% was reported to be [[:en:Primary_forest|primary forest]] (consisting of native tree species with no clearly visible indications of human activity) and around 24% of the forest area was found within protected areas. For the year 2015, 100% of the forest area was reported to be under [[:en:State_ownership|public ownership]].<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> Bolivia can be divided into three [[:en:Physical_geography|physiographic]] regions: බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර, [1] මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර, [2] එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. [තවුරු කර නොමැත] මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.[3][4] බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * '''The Andean region''' in the southwest spans 28% of the national territory, extending over {{convert|307603|km2|sqmi|sp=us}}. This area is located above {{convert|3000|m|ft|sp=us}} altitude and is located between two big Andean chains, the ''[[:en:Cordillera_Occidental_(Bolivia)|Cordillera Occidental]]'' ("Western Range") and the ''[[:en:Cordillera_Central_(Bolivia)|Cordillera Central]]'' ("Central Range"), with some of the highest spots in the Americas such as the [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]], with an altitude of {{convert|6542|m|ft|sp=us}}, and the [[:en:Illimani|Illimani]], at {{convert|6462|m|ft|sp=us}}. Also located in the Cordillera Central is [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]], the highest commercially navigable lake in the world and the largest lake in South America;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> the lake is shared with Peru. Also in this region are the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the ''[[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]'', which is the largest [[:en:Salt_pan_(geology)|salt flat]] in the world and an important source of [[:en:Lithium|lithium]]. * The '''Sub-Andean region''' in the center and south of the country is an intermediate region between the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' (plain); this region comprises 13% of the territory of Bolivia, extending over {{convert|142815|km2|sqmi|abbr=on}}, and encompassing the Bolivian valleys and the Yungas region. It is distinguished by its farming activities and its temperate climate. * The '''Llanos region''' in the northeast comprises 59% of the territory, with {{convert|648163|km2|sqmi|abbr=on}}. It is located to the north of the Cordillera Central and extends from the Andean foothills to the [[:en:Paraguay_River|Paraguay River]]. It is a region of flat land and small plateaus, all covered by extensive rain forests containing enormous biodiversity. The region is below {{convert|400|m|ft|sp=us}} above sea level. * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;[5] මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] The [[:en:Geology_of_Bolivia|geology of Bolivia]] comprises a variety of different [[:en:Lithology|lithologies]] as well as [[:en:Plate_tectonics|tectonic]] and sedimentary environments. On a synoptic scale, geological units coincide with topographical units. Most elementally, the country is divided into a mountainous western area affected by the [[:en:Subduction|subduction]] processes in the Pacific and an eastern lowlands of stable [[:en:Platform_(geology)|platforms]] and [[:en:Shield_(geology)|shields]]. බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] The climate of Bolivia varies drastically from one eco-region to the other, from the tropics in the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' to a [[:en:Polar_climate|polar climate]] in the western Andes. The summers are warm, humid in the east and dry in the west, with rains that often modify temperatures, humidity, winds, [[:en:Atmospheric_pressure|atmospheric pressure]] and evaporation, yielding very different climates in different areas. When the climatological phenomenon known as ''[[:en:El_Niño-Southern_Oscillation|El Niño]]''<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> takes place, it causes great alterations in the weather. Winters are very cold in the west, and it snows in the mountain ranges, while in the western regions, windy days are more common. The autumn is dry in the non-tropical regions. * ''Llanos''. A [[:en:Humidity|humid]] [[:en:Tropical_climate|tropical climate]] with an average temperature of {{convert|25|°C|F}}. The wind coming from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]] causes significant rainfall. In May, there is low precipitation because of dry winds, and most days have clear skies. Even so, winds from the south, called ''surazos'', can bring cooler temperatures lasting several days. * ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]''. [[:en:Desert_climate|Desert]]-[[:en:Polar_climate|Polar]] climates, with strong and cold winds. The average temperature ranges from 15 to 20&nbsp;°C. At night, temperatures descend drastically to slightly above 0&nbsp;°C, while during the day, the weather is dry and [[:en:Sunlight|solar radiation]] is high. [[:en:Ground_frost|Ground frosts]] occur every month, and snow is frequent. * Valleys and ''Yungas''. [[:en:Temperateness|Temperate]] climate. The humid northeastern winds are pushed to the mountains, making this region very humid and rainy. Temperatures are cooler at higher elevations. Snow occurs at altitudes of {{convert|2000|m|ft|sp=us}}. * ''[[:en:Gran_Chaco|Chaco]]''. [[:en:Subtropics|Subtropical]] [[:en:Semi-arid_climate|semi-arid climate]]. Rainy and humid in January and the rest of the year, with warm days and cold nights. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === Bolivia is especially vulnerable to the negative consequences of [[:en:Climate_change|climate change]]. Twenty percent of the world's tropical [[:en:Glacier|glaciers]] are located within the country,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> and are more sensitive to change in temperature due to the tropical climate they are located in. Temperatures in the Andes increased by 0.1&nbsp;°C per decade from 1939 to 1998, and more recently the rate of increase has tripled (to 0.33&nbsp;°C per decade from 1980 to 2005),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> causing glaciers to recede at an accelerated pace and create unforeseen water shortages in Andean agricultural towns. Farmers have taken to temporary city jobs when there is poor yield for their crops, while others have started permanently leaving the agricultural sector and are migrating to nearby towns for other forms of work;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> some view these migrants as the first generation of [[:en:Environmental_migrant|climate refugees]].<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> Cities that are neighbouring agricultural land, like El Alto, face the challenge of providing services to the influx of new migrants; because there is no alternative water source, the city's water source is now being constricted. Bolivia's government and other agencies have acknowledged the need to instill new policies battling the [[:en:Effects_of_climate_change|effects of climate change]]. The [[:en:World_Bank|World Bank]] has provided funding through the [[:en:Climate_Investment_Funds|Climate Investment Funds]] (CIF) and are using the Pilot Program for Climate Resilience (PPCR II) to construct new [[:en:Irrigation|irrigation]] systems, protect riverbanks and basins, and work on building water resources with the help of indigenous communities.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == rp0ugmkb294j75qc3hlonpqvnsbs4xk 748865 748864 2025-06-15T13:01:14Z BuddhikaW88 37808 /* දේශගුණය */ 748865 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] Bolivia is located in the central zone of South America, between 57°26'–69°38'W and 9°38'–22°53'S. With an area of {{convert|1098581|km2|sqmi|sp=us}}, Bolivia is the world's 28th-largest country, and the fifth largest country in South America,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> extending from the [[:en:Andes|Central Andes]] through part of the ''[[:en:Gran_Chaco|Gran Chaco]]'', [[:en:Pantanal|Pantanal]] and as far as the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon]]. The geographic center of the country is the so-called ''Puerto Estrella'' ("Star Port") on the [[:en:Río_Grande_(Bolivia)|Río Grande]], in [[:en:Ñuflo_de_Chávez_Province|Ñuflo de Chávez Province]], [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz Department]]. The geography of the country exhibits a great variety of terrain and climates. Bolivia has a high level of [[:en:Biodiversity|biodiversity]],<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> considered one of the greatest in the world, as well as several [[:en:Ecoregion|ecoregions]] with ecological sub-units such as the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'', [[:en:Tropical_rainforest|tropical rainforests]] (including [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]]), dry [[:en:Valley|valleys]], and the ''[[:en:Chiquitania|Chiquitania]]'', which is a [[:en:Tropical_and_subtropical_grasslands,_savannas,_and_shrublands|tropical savanna]].{{Citation needed|date=February 2021|reason=First claim about biodiversity is substaintiated, but the rest of the sentence's source is unclear.}} These areas feature enormous variations in altitude, from an elevation of {{convert|6542|m|ft|sp=us}} above sea level in [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]] to nearly {{convert|70|m|ft|sp=us}} along the [[:en:Paraguay_River|Paraguay River]]. Although a country of great geographic diversity, Bolivia has remained a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]] since the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]]. [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:San_Matías,_Santa_Cruz|San Matías]] and [[:en:Puerto_Quijarro|Puerto Quijarro]] are located in the [[:en:Pantanal|Bolivian Pantanal]]. In Bolivia [[:en:Forest_cover|forest cover]] is around 47% of the total land area, equivalent to 50,833,760&nbsp;ha of forest in 2020, down from 57,804,720&nbsp;ha in 1990. In 2020, naturally regenerating forest covered 50,771,160&nbsp;ha and planted forest covered 62,600&nbsp;ha. Of the naturally regenerating forest 0% was reported to be [[:en:Primary_forest|primary forest]] (consisting of native tree species with no clearly visible indications of human activity) and around 24% of the forest area was found within protected areas. For the year 2015, 100% of the forest area was reported to be under [[:en:State_ownership|public ownership]].<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> Bolivia can be divided into three [[:en:Physical_geography|physiographic]] regions: බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර, [1] මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර, [2] එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. [තවුරු කර නොමැත] මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.[3][4] බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * '''The Andean region''' in the southwest spans 28% of the national territory, extending over {{convert|307603|km2|sqmi|sp=us}}. This area is located above {{convert|3000|m|ft|sp=us}} altitude and is located between two big Andean chains, the ''[[:en:Cordillera_Occidental_(Bolivia)|Cordillera Occidental]]'' ("Western Range") and the ''[[:en:Cordillera_Central_(Bolivia)|Cordillera Central]]'' ("Central Range"), with some of the highest spots in the Americas such as the [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]], with an altitude of {{convert|6542|m|ft|sp=us}}, and the [[:en:Illimani|Illimani]], at {{convert|6462|m|ft|sp=us}}. Also located in the Cordillera Central is [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]], the highest commercially navigable lake in the world and the largest lake in South America;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> the lake is shared with Peru. Also in this region are the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the ''[[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]'', which is the largest [[:en:Salt_pan_(geology)|salt flat]] in the world and an important source of [[:en:Lithium|lithium]]. * The '''Sub-Andean region''' in the center and south of the country is an intermediate region between the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' (plain); this region comprises 13% of the territory of Bolivia, extending over {{convert|142815|km2|sqmi|abbr=on}}, and encompassing the Bolivian valleys and the Yungas region. It is distinguished by its farming activities and its temperate climate. * The '''Llanos region''' in the northeast comprises 59% of the territory, with {{convert|648163|km2|sqmi|abbr=on}}. It is located to the north of the Cordillera Central and extends from the Andean foothills to the [[:en:Paraguay_River|Paraguay River]]. It is a region of flat land and small plateaus, all covered by extensive rain forests containing enormous biodiversity. The region is below {{convert|400|m|ft|sp=us}} above sea level. * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;[5] මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] The [[:en:Geology_of_Bolivia|geology of Bolivia]] comprises a variety of different [[:en:Lithology|lithologies]] as well as [[:en:Plate_tectonics|tectonic]] and sedimentary environments. On a synoptic scale, geological units coincide with topographical units. Most elementally, the country is divided into a mountainous western area affected by the [[:en:Subduction|subduction]] processes in the Pacific and an eastern lowlands of stable [[:en:Platform_(geology)|platforms]] and [[:en:Shield_(geology)|shields]]. බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] The climate of Bolivia varies drastically from one eco-region to the other, from the tropics in the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' to a [[:en:Polar_climate|polar climate]] in the western Andes. The summers are warm, humid in the east and dry in the west, with rains that often modify temperatures, humidity, winds, [[:en:Atmospheric_pressure|atmospheric pressure]] and evaporation, yielding very different climates in different areas. When the climatological phenomenon known as ''[[:en:El_Niño-Southern_Oscillation|El Niño]]''<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> takes place, it causes great alterations in the weather. Winters are very cold in the west, and it snows in the mountain ranges, while in the western regions, windy days are more common. The autumn is dry in the non-tropical regions. බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ [7][8] ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු * ''Llanos''. A [[:en:Humidity|humid]] [[:en:Tropical_climate|tropical climate]] with an average temperature of {{convert|25|°C|F}}. The wind coming from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]] causes significant rainfall. In May, there is low precipitation because of dry winds, and most days have clear skies. Even so, winds from the south, called ''surazos'', can bring cooler temperatures lasting several days. * ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]''. [[:en:Desert_climate|Desert]]-[[:en:Polar_climate|Polar]] climates, with strong and cold winds. The average temperature ranges from 15 to 20&nbsp;°C. At night, temperatures descend drastically to slightly above 0&nbsp;°C, while during the day, the weather is dry and [[:en:Sunlight|solar radiation]] is high. [[:en:Ground_frost|Ground frosts]] occur every month, and snow is frequent. * Valleys and ''Yungas''. [[:en:Temperateness|Temperate]] climate. The humid northeastern winds are pushed to the mountains, making this region very humid and rainy. Temperatures are cooler at higher elevations. Snow occurs at altitudes of {{convert|2000|m|ft|sp=us}}. * ''[[:en:Gran_Chaco|Chaco]]''. [[:en:Subtropics|Subtropical]] [[:en:Semi-arid_climate|semi-arid climate]]. Rainy and humid in January and the rest of the year, with warm days and cold nights. * ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය. * ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ. * නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ. * චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === Bolivia is especially vulnerable to the negative consequences of [[:en:Climate_change|climate change]]. Twenty percent of the world's tropical [[:en:Glacier|glaciers]] are located within the country,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> and are more sensitive to change in temperature due to the tropical climate they are located in. Temperatures in the Andes increased by 0.1&nbsp;°C per decade from 1939 to 1998, and more recently the rate of increase has tripled (to 0.33&nbsp;°C per decade from 1980 to 2005),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> causing glaciers to recede at an accelerated pace and create unforeseen water shortages in Andean agricultural towns. Farmers have taken to temporary city jobs when there is poor yield for their crops, while others have started permanently leaving the agricultural sector and are migrating to nearby towns for other forms of work;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> some view these migrants as the first generation of [[:en:Environmental_migrant|climate refugees]].<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> Cities that are neighbouring agricultural land, like El Alto, face the challenge of providing services to the influx of new migrants; because there is no alternative water source, the city's water source is now being constricted. Bolivia's government and other agencies have acknowledged the need to instill new policies battling the [[:en:Effects_of_climate_change|effects of climate change]]. The [[:en:World_Bank|World Bank]] has provided funding through the [[:en:Climate_Investment_Funds|Climate Investment Funds]] (CIF) and are using the Pilot Program for Climate Resilience (PPCR II) to construct new [[:en:Irrigation|irrigation]] systems, protect riverbanks and basins, and work on building water resources with the help of indigenous communities.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,[9] ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),[10] ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;[11] සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.[12] එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.[13] === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == 3txhax3ilu5hs3498tkmbg4gsmuiii6 748866 748865 2025-06-15T13:02:10Z BuddhikaW88 37808 748866 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර,<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * '''The Andean region''' in the southwest spans 28% of the national territory, extending over {{convert|307603|km2|sqmi|sp=us}}. This area is located above {{convert|3000|m|ft|sp=us}} altitude and is located between two big Andean chains, the ''[[:en:Cordillera_Occidental_(Bolivia)|Cordillera Occidental]]'' ("Western Range") and the ''[[:en:Cordillera_Central_(Bolivia)|Cordillera Central]]'' ("Central Range"), with some of the highest spots in the Americas such as the [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]], with an altitude of {{convert|6542|m|ft|sp=us}}, and the [[:en:Illimani|Illimani]], at {{convert|6462|m|ft|sp=us}}. Also located in the Cordillera Central is [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]], the highest commercially navigable lake in the world and the largest lake in South America;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> the lake is shared with Peru. Also in this region are the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the ''[[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]'', which is the largest [[:en:Salt_pan_(geology)|salt flat]] in the world and an important source of [[:en:Lithium|lithium]]. * The '''Sub-Andean region''' in the center and south of the country is an intermediate region between the ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]'' and the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' (plain); this region comprises 13% of the territory of Bolivia, extending over {{convert|142815|km2|sqmi|abbr=on}}, and encompassing the Bolivian valleys and the Yungas region. It is distinguished by its farming activities and its temperate climate. * The '''Llanos region''' in the northeast comprises 59% of the territory, with {{convert|648163|km2|sqmi|abbr=on}}. It is located to the north of the Cordillera Central and extends from the Andean foothills to the [[:en:Paraguay_River|Paraguay River]]. It is a region of flat land and small plateaus, all covered by extensive rain forests containing enormous biodiversity. The region is below {{convert|400|m|ft|sp=us}} above sea level. * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;[5] මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] The [[:en:Geology_of_Bolivia|geology of Bolivia]] comprises a variety of different [[:en:Lithology|lithologies]] as well as [[:en:Plate_tectonics|tectonic]] and sedimentary environments. On a synoptic scale, geological units coincide with topographical units. Most elementally, the country is divided into a mountainous western area affected by the [[:en:Subduction|subduction]] processes in the Pacific and an eastern lowlands of stable [[:en:Platform_(geology)|platforms]] and [[:en:Shield_(geology)|shields]]. බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] The climate of Bolivia varies drastically from one eco-region to the other, from the tropics in the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' to a [[:en:Polar_climate|polar climate]] in the western Andes. The summers are warm, humid in the east and dry in the west, with rains that often modify temperatures, humidity, winds, [[:en:Atmospheric_pressure|atmospheric pressure]] and evaporation, yielding very different climates in different areas. When the climatological phenomenon known as ''[[:en:El_Niño-Southern_Oscillation|El Niño]]''<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> takes place, it causes great alterations in the weather. Winters are very cold in the west, and it snows in the mountain ranges, while in the western regions, windy days are more common. The autumn is dry in the non-tropical regions. බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ [7][8] ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු * ''Llanos''. A [[:en:Humidity|humid]] [[:en:Tropical_climate|tropical climate]] with an average temperature of {{convert|25|°C|F}}. The wind coming from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]] causes significant rainfall. In May, there is low precipitation because of dry winds, and most days have clear skies. Even so, winds from the south, called ''surazos'', can bring cooler temperatures lasting several days. * ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]''. [[:en:Desert_climate|Desert]]-[[:en:Polar_climate|Polar]] climates, with strong and cold winds. The average temperature ranges from 15 to 20&nbsp;°C. At night, temperatures descend drastically to slightly above 0&nbsp;°C, while during the day, the weather is dry and [[:en:Sunlight|solar radiation]] is high. [[:en:Ground_frost|Ground frosts]] occur every month, and snow is frequent. * Valleys and ''Yungas''. [[:en:Temperateness|Temperate]] climate. The humid northeastern winds are pushed to the mountains, making this region very humid and rainy. Temperatures are cooler at higher elevations. Snow occurs at altitudes of {{convert|2000|m|ft|sp=us}}. * ''[[:en:Gran_Chaco|Chaco]]''. [[:en:Subtropics|Subtropical]] [[:en:Semi-arid_climate|semi-arid climate]]. Rainy and humid in January and the rest of the year, with warm days and cold nights. * ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය. * ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ. * නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ. * චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === Bolivia is especially vulnerable to the negative consequences of [[:en:Climate_change|climate change]]. Twenty percent of the world's tropical [[:en:Glacier|glaciers]] are located within the country,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> and are more sensitive to change in temperature due to the tropical climate they are located in. Temperatures in the Andes increased by 0.1&nbsp;°C per decade from 1939 to 1998, and more recently the rate of increase has tripled (to 0.33&nbsp;°C per decade from 1980 to 2005),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> causing glaciers to recede at an accelerated pace and create unforeseen water shortages in Andean agricultural towns. Farmers have taken to temporary city jobs when there is poor yield for their crops, while others have started permanently leaving the agricultural sector and are migrating to nearby towns for other forms of work;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> some view these migrants as the first generation of [[:en:Environmental_migrant|climate refugees]].<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> Cities that are neighbouring agricultural land, like El Alto, face the challenge of providing services to the influx of new migrants; because there is no alternative water source, the city's water source is now being constricted. Bolivia's government and other agencies have acknowledged the need to instill new policies battling the [[:en:Effects_of_climate_change|effects of climate change]]. The [[:en:World_Bank|World Bank]] has provided funding through the [[:en:Climate_Investment_Funds|Climate Investment Funds]] (CIF) and are using the Pilot Program for Climate Resilience (PPCR II) to construct new [[:en:Irrigation|irrigation]] systems, protect riverbanks and basins, and work on building water resources with the help of indigenous communities.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,[9] ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),[10] ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;[11] සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.[12] එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.[13] === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == 4z5cpp85sw5321wsys3eu38xo723222 748867 748866 2025-06-15T13:02:54Z BuddhikaW88 37808 748867 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර,<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] The [[:en:Geology_of_Bolivia|geology of Bolivia]] comprises a variety of different [[:en:Lithology|lithologies]] as well as [[:en:Plate_tectonics|tectonic]] and sedimentary environments. On a synoptic scale, geological units coincide with topographical units. Most elementally, the country is divided into a mountainous western area affected by the [[:en:Subduction|subduction]] processes in the Pacific and an eastern lowlands of stable [[:en:Platform_(geology)|platforms]] and [[:en:Shield_(geology)|shields]]. බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] The climate of Bolivia varies drastically from one eco-region to the other, from the tropics in the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' to a [[:en:Polar_climate|polar climate]] in the western Andes. The summers are warm, humid in the east and dry in the west, with rains that often modify temperatures, humidity, winds, [[:en:Atmospheric_pressure|atmospheric pressure]] and evaporation, yielding very different climates in different areas. When the climatological phenomenon known as ''[[:en:El_Niño-Southern_Oscillation|El Niño]]''<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> takes place, it causes great alterations in the weather. Winters are very cold in the west, and it snows in the mountain ranges, while in the western regions, windy days are more common. The autumn is dry in the non-tropical regions. බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ [7][8] ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු * ''Llanos''. A [[:en:Humidity|humid]] [[:en:Tropical_climate|tropical climate]] with an average temperature of {{convert|25|°C|F}}. The wind coming from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]] causes significant rainfall. In May, there is low precipitation because of dry winds, and most days have clear skies. Even so, winds from the south, called ''surazos'', can bring cooler temperatures lasting several days. * ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]''. [[:en:Desert_climate|Desert]]-[[:en:Polar_climate|Polar]] climates, with strong and cold winds. The average temperature ranges from 15 to 20&nbsp;°C. At night, temperatures descend drastically to slightly above 0&nbsp;°C, while during the day, the weather is dry and [[:en:Sunlight|solar radiation]] is high. [[:en:Ground_frost|Ground frosts]] occur every month, and snow is frequent. * Valleys and ''Yungas''. [[:en:Temperateness|Temperate]] climate. The humid northeastern winds are pushed to the mountains, making this region very humid and rainy. Temperatures are cooler at higher elevations. Snow occurs at altitudes of {{convert|2000|m|ft|sp=us}}. * ''[[:en:Gran_Chaco|Chaco]]''. [[:en:Subtropics|Subtropical]] [[:en:Semi-arid_climate|semi-arid climate]]. Rainy and humid in January and the rest of the year, with warm days and cold nights. * ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය. * ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ. * නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ. * චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === Bolivia is especially vulnerable to the negative consequences of [[:en:Climate_change|climate change]]. Twenty percent of the world's tropical [[:en:Glacier|glaciers]] are located within the country,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> and are more sensitive to change in temperature due to the tropical climate they are located in. Temperatures in the Andes increased by 0.1&nbsp;°C per decade from 1939 to 1998, and more recently the rate of increase has tripled (to 0.33&nbsp;°C per decade from 1980 to 2005),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> causing glaciers to recede at an accelerated pace and create unforeseen water shortages in Andean agricultural towns. Farmers have taken to temporary city jobs when there is poor yield for their crops, while others have started permanently leaving the agricultural sector and are migrating to nearby towns for other forms of work;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> some view these migrants as the first generation of [[:en:Environmental_migrant|climate refugees]].<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> Cities that are neighbouring agricultural land, like El Alto, face the challenge of providing services to the influx of new migrants; because there is no alternative water source, the city's water source is now being constricted. Bolivia's government and other agencies have acknowledged the need to instill new policies battling the [[:en:Effects_of_climate_change|effects of climate change]]. The [[:en:World_Bank|World Bank]] has provided funding through the [[:en:Climate_Investment_Funds|Climate Investment Funds]] (CIF) and are using the Pilot Program for Climate Resilience (PPCR II) to construct new [[:en:Irrigation|irrigation]] systems, protect riverbanks and basins, and work on building water resources with the help of indigenous communities.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,[9] ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),[10] ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;[11] සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.[12] එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.[13] === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == sl4peyazuyon0iky56hid8mnrjg7q2f 748868 748867 2025-06-15T13:03:07Z BuddhikaW88 37808 /* භූ විද්‍යාව */ 748868 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර,<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] The climate of Bolivia varies drastically from one eco-region to the other, from the tropics in the eastern ''[[:en:Plain|llanos]]'' to a [[:en:Polar_climate|polar climate]] in the western Andes. The summers are warm, humid in the east and dry in the west, with rains that often modify temperatures, humidity, winds, [[:en:Atmospheric_pressure|atmospheric pressure]] and evaporation, yielding very different climates in different areas. When the climatological phenomenon known as ''[[:en:El_Niño-Southern_Oscillation|El Niño]]''<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> takes place, it causes great alterations in the weather. Winters are very cold in the west, and it snows in the mountain ranges, while in the western regions, windy days are more common. The autumn is dry in the non-tropical regions. බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ [7][8] ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු * ''Llanos''. A [[:en:Humidity|humid]] [[:en:Tropical_climate|tropical climate]] with an average temperature of {{convert|25|°C|F}}. The wind coming from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]] causes significant rainfall. In May, there is low precipitation because of dry winds, and most days have clear skies. Even so, winds from the south, called ''surazos'', can bring cooler temperatures lasting several days. * ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]''. [[:en:Desert_climate|Desert]]-[[:en:Polar_climate|Polar]] climates, with strong and cold winds. The average temperature ranges from 15 to 20&nbsp;°C. At night, temperatures descend drastically to slightly above 0&nbsp;°C, while during the day, the weather is dry and [[:en:Sunlight|solar radiation]] is high. [[:en:Ground_frost|Ground frosts]] occur every month, and snow is frequent. * Valleys and ''Yungas''. [[:en:Temperateness|Temperate]] climate. The humid northeastern winds are pushed to the mountains, making this region very humid and rainy. Temperatures are cooler at higher elevations. Snow occurs at altitudes of {{convert|2000|m|ft|sp=us}}. * ''[[:en:Gran_Chaco|Chaco]]''. [[:en:Subtropics|Subtropical]] [[:en:Semi-arid_climate|semi-arid climate]]. Rainy and humid in January and the rest of the year, with warm days and cold nights. * ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය. * ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ. * නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ. * චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === Bolivia is especially vulnerable to the negative consequences of [[:en:Climate_change|climate change]]. Twenty percent of the world's tropical [[:en:Glacier|glaciers]] are located within the country,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> and are more sensitive to change in temperature due to the tropical climate they are located in. Temperatures in the Andes increased by 0.1&nbsp;°C per decade from 1939 to 1998, and more recently the rate of increase has tripled (to 0.33&nbsp;°C per decade from 1980 to 2005),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> causing glaciers to recede at an accelerated pace and create unforeseen water shortages in Andean agricultural towns. Farmers have taken to temporary city jobs when there is poor yield for their crops, while others have started permanently leaving the agricultural sector and are migrating to nearby towns for other forms of work;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> some view these migrants as the first generation of [[:en:Environmental_migrant|climate refugees]].<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> Cities that are neighbouring agricultural land, like El Alto, face the challenge of providing services to the influx of new migrants; because there is no alternative water source, the city's water source is now being constricted. Bolivia's government and other agencies have acknowledged the need to instill new policies battling the [[:en:Effects_of_climate_change|effects of climate change]]. The [[:en:World_Bank|World Bank]] has provided funding through the [[:en:Climate_Investment_Funds|Climate Investment Funds]] (CIF) and are using the Pilot Program for Climate Resilience (PPCR II) to construct new [[:en:Irrigation|irrigation]] systems, protect riverbanks and basins, and work on building water resources with the help of indigenous communities.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,[9] ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),[10] ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;[11] සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.[12] එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.[13] === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == kz9n7ru45i7d5kjjw3y4tb8e5d6evy2 748869 748868 2025-06-15T13:03:39Z BuddhikaW88 37808 /* දේශගුණය */ 748869 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර,<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු * ''Llanos''. A [[:en:Humidity|humid]] [[:en:Tropical_climate|tropical climate]] with an average temperature of {{convert|25|°C|F}}. The wind coming from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon rainforest]] causes significant rainfall. In May, there is low precipitation because of dry winds, and most days have clear skies. Even so, winds from the south, called ''surazos'', can bring cooler temperatures lasting several days. * ''[[:en:Altiplano|Altiplano]]''. [[:en:Desert_climate|Desert]]-[[:en:Polar_climate|Polar]] climates, with strong and cold winds. The average temperature ranges from 15 to 20&nbsp;°C. At night, temperatures descend drastically to slightly above 0&nbsp;°C, while during the day, the weather is dry and [[:en:Sunlight|solar radiation]] is high. [[:en:Ground_frost|Ground frosts]] occur every month, and snow is frequent. * Valleys and ''Yungas''. [[:en:Temperateness|Temperate]] climate. The humid northeastern winds are pushed to the mountains, making this region very humid and rainy. Temperatures are cooler at higher elevations. Snow occurs at altitudes of {{convert|2000|m|ft|sp=us}}. * ''[[:en:Gran_Chaco|Chaco]]''. [[:en:Subtropics|Subtropical]] [[:en:Semi-arid_climate|semi-arid climate]]. Rainy and humid in January and the rest of the year, with warm days and cold nights. * ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය. * ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ. * නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ. * චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === Bolivia is especially vulnerable to the negative consequences of [[:en:Climate_change|climate change]]. Twenty percent of the world's tropical [[:en:Glacier|glaciers]] are located within the country,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> and are more sensitive to change in temperature due to the tropical climate they are located in. Temperatures in the Andes increased by 0.1&nbsp;°C per decade from 1939 to 1998, and more recently the rate of increase has tripled (to 0.33&nbsp;°C per decade from 1980 to 2005),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> causing glaciers to recede at an accelerated pace and create unforeseen water shortages in Andean agricultural towns. Farmers have taken to temporary city jobs when there is poor yield for their crops, while others have started permanently leaving the agricultural sector and are migrating to nearby towns for other forms of work;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> some view these migrants as the first generation of [[:en:Environmental_migrant|climate refugees]].<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> Cities that are neighbouring agricultural land, like El Alto, face the challenge of providing services to the influx of new migrants; because there is no alternative water source, the city's water source is now being constricted. Bolivia's government and other agencies have acknowledged the need to instill new policies battling the [[:en:Effects_of_climate_change|effects of climate change]]. The [[:en:World_Bank|World Bank]] has provided funding through the [[:en:Climate_Investment_Funds|Climate Investment Funds]] (CIF) and are using the Pilot Program for Climate Resilience (PPCR II) to construct new [[:en:Irrigation|irrigation]] systems, protect riverbanks and basins, and work on building water resources with the help of indigenous communities.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,[9] ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),[10] ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;[11] සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.[12] එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.[13] === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == oo34xl4uhv7dandej73thes2ge6ob3b 748870 748869 2025-06-15T13:03:58Z BuddhikaW88 37808 /* දේශගුණය */ 748870 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර,<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු * ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය. * ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ. * නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ. * චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === Bolivia is especially vulnerable to the negative consequences of [[:en:Climate_change|climate change]]. Twenty percent of the world's tropical [[:en:Glacier|glaciers]] are located within the country,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> and are more sensitive to change in temperature due to the tropical climate they are located in. Temperatures in the Andes increased by 0.1&nbsp;°C per decade from 1939 to 1998, and more recently the rate of increase has tripled (to 0.33&nbsp;°C per decade from 1980 to 2005),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> causing glaciers to recede at an accelerated pace and create unforeseen water shortages in Andean agricultural towns. Farmers have taken to temporary city jobs when there is poor yield for their crops, while others have started permanently leaving the agricultural sector and are migrating to nearby towns for other forms of work;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> some view these migrants as the first generation of [[:en:Environmental_migrant|climate refugees]].<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> Cities that are neighbouring agricultural land, like El Alto, face the challenge of providing services to the influx of new migrants; because there is no alternative water source, the city's water source is now being constricted. Bolivia's government and other agencies have acknowledged the need to instill new policies battling the [[:en:Effects_of_climate_change|effects of climate change]]. The [[:en:World_Bank|World Bank]] has provided funding through the [[:en:Climate_Investment_Funds|Climate Investment Funds]] (CIF) and are using the Pilot Program for Climate Resilience (PPCR II) to construct new [[:en:Irrigation|irrigation]] systems, protect riverbanks and basins, and work on building water resources with the help of indigenous communities.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,[9] ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),[10] ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;[11] සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.[12] එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.[13] === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == ei0pfjz4hppfftzellfdb4obny2ly78 748871 748870 2025-06-15T13:05:03Z BuddhikaW88 37808 /* දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු */ 748871 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර,<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු * ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය. * ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ. * නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ. * චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == h1jc3xvtrdudbvxt07l5robctr5h52p 748872 748871 2025-06-15T13:05:55Z BuddhikaW88 37808 /* ජෛව විවිධත්වය */ 748872 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර,<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු * ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය. * ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ. * නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ. * චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. අතිවිශාල විවිධත්වයක් ඇති ජීවීන් සහ පරිසර පද්ධති සහිත බොලිවියාව, "සමාන මනසක් ඇති මහා විවිධ රටවල" කොටසකි.[14] මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 90–6,542 (අඩි 295–21,463) දක්වා විහිදෙන බොලිවියාවේ විචල්‍ය උන්නතාංශ, විශාල ජෛව විද්‍යාත්මක විවිධත්වයකට ඉඩ සලසයි. බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රදේශය ජෛව වර්ග හතරක්, පාරිසරික කලාප 32 ක් සහ පරිසර පද්ධති 199 කින් සමන්විත වේ. මෙම භූගෝලීය ප්‍රදේශය තුළ නොයෙල් කෙම්ප්ෆ් මර්කාඩෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, ටුනාරි ජාතික වනෝද්‍යානය, එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතය සහ කා-ඉයා ඩෙල් ග්‍රාන් චාකෝ ජාතික වනෝද්‍යානය සහ ඒකාබද්ධ කළමනාකරණ ස්වාභාවික ප්‍රදේශය වැනි ස්වාභාවික උද්‍යාන සහ රක්ෂිත කිහිපයක් ඇත. බොලිවියාවේ බීජ ශාක විශේෂ 17,000 කට අධික සංඛ්‍යාවක් ඇති අතර, ඒවාට පර්ණාංග විශේෂ 1,200 කට වැඩි ප්‍රමාණයක්, මාර්චන්ටියෝෆයිටා සහ පාසි විශේෂ 1,500 ක් සහ අවම වශයෙන් දිලීර විශේෂ 800 ක් ඇතුළත් වේ. ඊට අමතරව, ඖෂධීය ශාක විශේෂ 3,000 කට වඩා තිබේ. ගම්මිරිස් සහ මිරිස් ගම්මිරිස්, රටකජු, සාමාන්‍ය බෝංචි, යුකා සහ තල් විශේෂ කිහිපයක් වැනි විශේෂ සඳහා බොලිවියාව නිජබිම ලෙස සැලකේ. බොලිවියාව ස්වභාවිකවම අර්තාපල් වර්ග 4,000 කට වඩා නිපදවයි. 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ සාමාන්‍ය ලකුණු 8.47/10 ක් රටට හිමි වූ අතර එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 21 වන ස්ථානයට පත්විය.[15] බොලිවියාවේ සත්ව විශේෂ 2,900 කට වඩා ඇති අතර, ක්ෂීරපායින් 398 ක්, පක්ෂීන් 1,400 කට වඩා (ලෝකයේ දන්නා පක්ෂීන්ගෙන් 14% ක් පමණ, පක්ෂි විශේෂ අනුව හයවන වඩාත්ම විවිධත්වය සහිත රට වේ)[16][විශ්වසනීය මූලාශ්‍රය?], උභයජීවීන් 204 ක්, උරගයින් 277 ක් සහ මාළු 635 ක්, බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් බැවින්, මේ සියල්ල මිරිදිය මත්ස්‍යයන් වේ. ඊට අමතරව, සමනල වර්ග 3,000 කට වඩා සහ ගෘහස්ථ සතුන් 60 කට වඩා ඇත. 2020 දී බොලිවියාවේ නව සර්ප විශේෂයක් වන කඳු ෆර්-ඩි-ලාන්ස් වයිපර් සොයා ගන්නා ලදී.[17] පාරිකාරික ප්‍රතිපත්තිය Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === A [[:en:Ministry_of_Environment_and_Water_(Bolivia)|Ministry of Environment and Water]] was created in 2006 after the election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], who reversed the [[:en:Privatization|privatization]] of the water distribution sector in the 1990s by President [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]]. The new [[:en:Bolivian_constitution|Constitution]], approved by [[:en:2009_Bolivian_constitutional_referendum|referendum in 2009]], makes access to water a fundamental right. In July 2010, at the initiative of Bolivia, the United Nations passed a resolution recognizing as "fundamental" the "right to safe and clean drinking water".<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> In 2013, the [[:en:Law_of_the_Rights_of_Mother_Earth|Law of the Rights of Mother Earth]] was passed, which accords nature the same rights as humans.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> 1990 ගණන්වල ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා විසින් ජල බෙදාහැරීමේ අංශයේ පෞද්ගලීකරණය ආපසු හැරවූ ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ තේරී පත්වීමෙන් පසු 2006 දී පරිසර හා ජල අමාත්‍යාංශයක් නිර්මාණය කරන ලදී. 2009 දී ජනමත විචාරණයකින් අනුමත කරන ලද නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ජලයට ප්‍රවේශය මූලික අයිතියක් බවට පත් කරයි. 2010 ජූලි මාසයේදී බොලිවියාවේ මූලිකත්වයෙන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය "ආරක්ෂිත හා පිරිසිදු පානීය ජලය සඳහා ඇති අයිතිය" "මූලික" ලෙස පිළිගනිමින් යෝජනාවක් සම්මත කළේය.[18] 2013 දී, පෘථිවි මාතාවගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය සොබාදහමට මිනිසුන්ට සමාන අයිතිවාසිකම් ලබා දෙයි.[19] == යොමු කිරීම් == slfcjeqfntlh5gayxrataqlku0is318 748873 748872 2025-06-15T13:06:20Z BuddhikaW88 37808 /* ජෛව විවිධත්වය */ 748873 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර,<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු * ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය. * ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ. * නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ. * චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. අතිවිශාල විවිධත්වයක් ඇති ජීවීන් සහ පරිසර පද්ධති සහිත බොලිවියාව, "සමාන මනසක් ඇති මහා විවිධ රටවල" කොටසකි.[14] මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 90–6,542 (අඩි 295–21,463) දක්වා විහිදෙන බොලිවියාවේ විචල්‍ය උන්නතාංශ, විශාල ජෛව විද්‍යාත්මක විවිධත්වයකට ඉඩ සලසයි. බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රදේශය ජෛව වර්ග හතරක්, පාරිසරික කලාප 32 ක් සහ පරිසර පද්ධති 199 කින් සමන්විත වේ. මෙම භූගෝලීය ප්‍රදේශය තුළ නොයෙල් කෙම්ප්ෆ් මර්කාඩෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, ටුනාරි ජාතික වනෝද්‍යානය, එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතය සහ කා-ඉයා ඩෙල් ග්‍රාන් චාකෝ ජාතික වනෝද්‍යානය සහ ඒකාබද්ධ කළමනාකරණ ස්වාභාවික ප්‍රදේශය වැනි ස්වාභාවික උද්‍යාන සහ රක්ෂිත කිහිපයක් ඇත. බොලිවියාවේ බීජ ශාක විශේෂ 17,000 කට අධික සංඛ්‍යාවක් ඇති අතර, ඒවාට පර්ණාංග විශේෂ 1,200 කට වැඩි ප්‍රමාණයක්, මාර්චන්ටියෝෆයිටා සහ පාසි විශේෂ 1,500 ක් සහ අවම වශයෙන් දිලීර විශේෂ 800 ක් ඇතුළත් වේ. ඊට අමතරව, ඖෂධීය ශාක විශේෂ 3,000 කට වඩා තිබේ. ගම්මිරිස් සහ මිරිස් ගම්මිරිස්, රටකජු, සාමාන්‍ය බෝංචි, යුකා සහ තල් විශේෂ කිහිපයක් වැනි විශේෂ සඳහා බොලිවියාව නිජබිම ලෙස සැලකේ. බොලිවියාව ස්වභාවිකවම අර්තාපල් වර්ග 4,000 කට වඩා නිපදවයි. 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ සාමාන්‍ය ලකුණු 8.47/10 ක් රටට හිමි වූ අතර එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 21 වන ස්ථානයට පත්විය.[15] බොලිවියාවේ සත්ව විශේෂ 2,900 කට වඩා ඇති අතර, ක්ෂීරපායින් 398 ක්, පක්ෂීන් 1,400 කට වඩා (ලෝකයේ දන්නා පක්ෂීන්ගෙන් 14% ක් පමණ, පක්ෂි විශේෂ අනුව හයවන වඩාත්ම විවිධත්වය සහිත රට වේ)[16][විශ්වසනීය මූලාශ්‍රය?], උභයජීවීන් 204 ක්, උරගයින් 277 ක් සහ මාළු 635 ක්, බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් බැවින්, මේ සියල්ල මිරිදිය මත්ස්‍යයන් වේ. ඊට අමතරව, සමනල වර්ග 3,000 කට වඩා සහ ගෘහස්ථ සතුන් 60 කට වඩා ඇත. 2020 දී බොලිවියාවේ නව සර්ප විශේෂයක් වන කඳු ෆර්-ඩි-ලාන්ස් වයිපර් සොයා ගන්නා ලදී.[17] පාරිකාරික ප්‍රතිපත්තිය Bolivia boasts over 17,000 species of seed plants, including over 1,200 species of [[:en:Fern|fern]], 1,500 species of ''[[:en:Marchantiophyta|marchantiophyta]]'' and [[:en:Moss|moss]], and at least 800 species of fungus. In addition, there are more than 3,000 species of [[:en:Medicinal_plant|medicinal plants]]. Bolivia is considered the place of origin for such species as [[:en:Capsicum_pubescens|peppers]] and [[:en:Capsicum|chili peppers]], peanuts, the [[:en:Phaseolus_vulgaris|common beans]], [[:en:Cassava|yucca]], and several species of palm. Bolivia also naturally produces over 4,000 kinds of potatoes. The country had a 2018 [[:en:Forest_Landscape_Integrity_Index|Forest Landscape Integrity Index]] mean score of 8.47/10, ranking it 21st globally out of 172 countries.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> Bolivia has more than 2,900 animal species, including 398 mammals, over 1,400 birds (about 14% of birds known in the world, being the sixth most diverse country in terms of bird species)<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref>{{Unreliable source?|date=February 2014}}, 204 [[:en:Amphibian|amphibians]], 277 reptiles, and 635 fish, all [[:en:Fresh_water|fresh water]] fish as Bolivia is a [[:en:Landlocked_country|landlocked country]]. In addition, there are more than 3,000 types of [[:en:Lepidoptera|butterfly]], and more than 60 [[:en:Domestication|domestic animals]]. In 2020 a new species of snake, the [[:en:Mountain_fer-de-lance_viper|mountain fer-de-lance viper]], was discovered in Bolivia.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === 1990 ගණන්වල ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා විසින් ජල බෙදාහැරීමේ අංශයේ පෞද්ගලීකරණය ආපසු හැරවූ ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ තේරී පත්වීමෙන් පසු 2006 දී පරිසර හා ජල අමාත්‍යාංශයක් නිර්මාණය කරන ලදී. 2009 දී ජනමත විචාරණයකින් අනුමත කරන ලද නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ජලයට ප්‍රවේශය මූලික අයිතියක් බවට පත් කරයි. 2010 ජූලි මාසයේදී බොලිවියාවේ මූලිකත්වයෙන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය "ආරක්ෂිත හා පිරිසිදු පානීය ජලය සඳහා ඇති අයිතිය" "මූලික" ලෙස පිළිගනිමින් යෝජනාවක් සම්මත කළේය.<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> 2013 දී, පෘථිවි මාතාවගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය සොබාදහමට මිනිසුන්ට සමාන අයිතිවාසිකම් ලබා දෙයි.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == ins0e4oryhc50ekbgyk4r6mmazfs40r 748874 748873 2025-06-15T13:07:16Z BuddhikaW88 37808 /* ජෛව විවිධත්වය */ 748874 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර,<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු * ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය. * ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ. * නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ. * චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] Bolivia, with an enormous variety of [[:en:Organism|organisms]] and [[:en:Ecosystem|ecosystems]], is part of the "[[:en:Like-Minded_Megadiverse_Countries|Like-Minded Megadiverse Countries]]".<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> Bolivia's variable altitudes, ranging from {{convert|90|-|6542|m|ft|sp=us}} above sea level, allow for a vast biologic diversity. The territory of Bolivia comprises four types of [[:en:Biome|biomes]], 32 ecological regions, and 199 ecosystems. Within this geographic area there are several natural parks and reserves such as the [[:en:Noel_Kempff_Mercado_National_Park|Noel Kempff Mercado National Park]], the [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], the [[:en:Tunari_National_Park|Tunari National Park]], the [[:en:Eduardo_Avaroa_Andean_Fauna_National_Reserve|Eduardo Avaroa Andean Fauna National Reserve]], and the [[:en:Kaa-Iya_del_Gran_Chaco_National_Park_and_Integrated_Management_Natural_Area|Kaa-Iya del Gran Chaco National Park and Integrated Management Natural Area]], among others. අතිවිශාල විවිධත්වයක් ඇති ජීවීන් සහ පරිසර පද්ධති සහිත බොලිවියාව, "සමාන මනසක් ඇති මහා විවිධ රටවල" කොටසකි.[14] මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 90–6,542 (අඩි 295–21,463) දක්වා විහිදෙන බොලිවියාවේ විචල්‍ය උන්නතාංශ, විශාල ජෛව විද්‍යාත්මක විවිධත්වයකට ඉඩ සලසයි. බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රදේශය ජෛව වර්ග හතරක්, පාරිසරික කලාප 32 ක් සහ පරිසර පද්ධති 199 කින් සමන්විත වේ. මෙම භූගෝලීය ප්‍රදේශය තුළ නොයෙල් කෙම්ප්ෆ් මර්කාඩෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, ටුනාරි ජාතික වනෝද්‍යානය, එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතය සහ කා-ඉයා ඩෙල් ග්‍රාන් චාකෝ ජාතික වනෝද්‍යානය සහ ඒකාබද්ධ කළමනාකරණ ස්වාභාවික ප්‍රදේශය වැනි ස්වාභාවික උද්‍යාන සහ රක්ෂිත කිහිපයක් ඇත. බොලිවියාවේ බීජ ශාක විශේෂ 17,000 කට අධික සංඛ්‍යාවක් ඇති අතර, ඒවාට පර්ණාංග විශේෂ 1,200 කට වැඩි ප්‍රමාණයක්, මාර්චන්ටියෝෆයිටා සහ පාසි විශේෂ 1,500 ක් සහ අවම වශයෙන් දිලීර විශේෂ 800 ක් ඇතුළත් වේ. ඊට අමතරව, ඖෂධීය ශාක විශේෂ 3,000 කට වඩා තිබේ. ගම්මිරිස් සහ මිරිස් ගම්මිරිස්, රටකජු, සාමාන්‍ය බෝංචි, යුකා සහ තල් විශේෂ කිහිපයක් වැනි විශේෂ සඳහා බොලිවියාව නිජබිම ලෙස සැලකේ. බොලිවියාව ස්වභාවිකවම අර්තාපල් වර්ග 4,000 කට වඩා නිපදවයි. 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ සාමාන්‍ය ලකුණු 8.47/10 ක් රටට හිමි වූ අතර එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 21 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> බොලිවියාවේ සත්ව විශේෂ 2,900 කට වඩා ඇති අතර, ක්ෂීරපායින් 398 ක්, පක්ෂීන් 1,400 කට වඩා (ලෝකයේ දන්නා පක්ෂීන්ගෙන් 14% ක් පමණ, පක්ෂි විශේෂ අනුව හයවන වඩාත්ම විවිධත්වය සහිත රට වේ),<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref> උභයජීවීන් 204 ක්, උරගයින් 277 ක් සහ මාළු 635 ක්, බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් බැවින්, මේ සියල්ල මිරිදිය මත්ස්‍යයන් වේ. ඊට අමතරව, සමනල වර්ග 3,000 කට වඩා සහ ගෘහස්ථ සතුන් 60 කට වඩා ඇත. 2020 දී බොලිවියාවේ නව සර්ප විශේෂයක් වන කඳු ෆර්-ඩි-ලාන්ස් වයිපර් සොයා ගන්නා ලදී.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === 1990 ගණන්වල ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා විසින් ජල බෙදාහැරීමේ අංශයේ පෞද්ගලීකරණය ආපසු හැරවූ ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ තේරී පත්වීමෙන් පසු 2006 දී පරිසර හා ජල අමාත්‍යාංශයක් නිර්මාණය කරන ලදී. 2009 දී ජනමත විචාරණයකින් අනුමත කරන ලද නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ජලයට ප්‍රවේශය මූලික අයිතියක් බවට පත් කරයි. 2010 ජූලි මාසයේදී බොලිවියාවේ මූලිකත්වයෙන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය "ආරක්ෂිත හා පිරිසිදු පානීය ජලය සඳහා ඇති අයිතිය" "මූලික" ලෙස පිළිගනිමින් යෝජනාවක් සම්මත කළේය.<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> 2013 දී, පෘථිවි මාතාවගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය සොබාදහමට මිනිසුන්ට සමාන අයිතිවාසිකම් ලබා දෙයි.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == aw0x7zljpa72bwlxszz0gwd70aa47fx 748875 748874 2025-06-15T13:07:37Z BuddhikaW88 37808 /* ජෛව විවිධත්වය */ 748875 wikitext text/x-wiki [[File:Bolivia_Topography.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia_Topography.png|වම|thumb|බොලිවියාවේ භූලක්ෂණාත්මක සිතියම]] බොලිවියාව දකුණු ඇමරිකාවේ මධ්‍යම කලාපයේ, 57°26'–69°38'W සහ 9°38'–22°53'S අතර පිහිටා ඇත. වර්ග කිලෝමීටර් 1,098,581 (වර්ග සැතපුම් 424,164) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාව, ලොව 28 වන විශාලතම රට වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ පස්වන විශාලතම රට වන අතර,<ref>{{cite web |title=Country Comparison :: Area |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |archive-date=9 February 2014 |access-date=12 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> මධ්‍යම ඇන්ඩීස් සිට ග්‍රාන් චාකෝ, පැන්ටනල් සහ ඇමසන් දක්වා විහිදේ. රටේ භූගෝලීය මධ්‍යස්ථානය සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ නූෆ්ලෝ ඩි චාවේස් පළාතේ රියෝ ග්‍රෑන්ඩ් හි ඊනියා පුවර්ටෝ එස්ට්‍රෙල්ලා ("තරු වරාය") වේ. රටේ භූගෝලය භූමි හා දේශගුණික තත්ත්වයන්හි විශාල විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. බොලිවියාවේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වයක් ඇති අතර,<ref>{{Cite web |date=21 May 2016 |title=The top 10 most biodiverse countries |url=https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210219020710/https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/ |archive-date=19 February 2021 |access-date=23 February 2021 |website=Mongabay Environmental News |quote=Several countries — Bolivia&nbsp;... narrowly missed the top 10. For some plant and animal groups, some of these countries do make their respective top 10s}}</ref> එය ලෝකයේ විශාලතම එකක් ලෙස සැලකේ, ඇල්ටිප්ලානෝ, නිවර්තන වැසි වනාන්තර (ඇමසන් වැසි වනාන්තර ඇතුළුව), වියළි නිම්න සහ නිවර්තන සැවානා වන චික්විටානියා වැනි පාරිසරික උප ඒකක සහිත පරිසර කලාප කිහිපයක් ද ඇත. මෙම ප්‍රදේශ නෙවාඩෝ සජාමා හි මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක සිට පැරගුවේ ගඟ දිගේ මීටර් 70 (අඩි 230) කට ආසන්න උන්නතාංශයක් දක්වා උන්නතාංශයේ දැවැන්ත වෙනස්කම් දක්වයි. විශාල භූගෝලීය විවිධත්වයක් ඇති රටක් වුවද, පැසිෆික් යුද්ධයේ සිට බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් ලෙස පවතී. පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, සැන් මාටියාස් සහ පුවර්ටෝ ක්විජාරෝ බොලිවියානු පැන්ටනාල් හි පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ වනාන්තර ආවරණය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 47% ක් පමණ වන අතර එය 2020 දී වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,833,760 ට සමාන වන අතර එය 1990 දී හෙක්ටයාර 57,804,720 සිට පහත වැටේ. 2020 දී ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තර හෙක්ටයාර 50,771,160 ක් ආවරණය කළ අතර රෝපණය කරන ලද වනාන්තර හෙක්ටයාර 62,600 ක් ආවරණය කළේය. ස්වභාවිකව පුනර්ජනනීය වනාන්තරවලින් 0% ක් ප්‍රාථමික වනාන්තර (මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ පැහැදිලිව පෙනෙන ඇඟවීම් නොමැති දේශීය ගස් විශේෂ වලින් සමන්විත) බව වාර්තා වූ අතර වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 24% ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ දක්නට ලැබුණි. 2015 වර්ෂය සඳහා වනාන්තර ප්‍රදේශයෙන් 100% ක් පොදු අයිතිය යටතේ පවතින බව වාර්තා විය.<ref>{{Cite book |url=https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/a6e225da-4a31-4e06-818d-ca3aeadfd635/content |title=Terms and Definitions FRA 2025 Forest Resources Assessment, Working Paper 194 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations |year=2023}}</ref><ref>{{Cite web |title=Global Forest Resources Assessment 2020, Bolivia |url=https://fra-data.fao.org/assessments/fra/2020/BOL/home/overview |website=Food Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> බොලිවියාව භෞතික විද්‍යාත්මක කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය:[[File:Sol_de_Mañana_2018.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sol_de_Ma%C3%B1ana_2018.jpg|thumb|නිරිතදිග බොලිවියාවේ එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ භූතාපජ ක්ෂේත්‍රයක් වන සොල් ද මනානා (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් උදෑසන හිරු). සල්ෆර් වසන්ත ක්ෂේත්‍ර සහ මඩ විල් සහිත දැඩි ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් වලින් සංලක්ෂිත මෙම ප්‍රදේශයේ ඇත්ත වශයෙන්ම ගීසර් නොමැත, නමුත් මීටර් 50 ක් දක්වා උසට පීඩන වාෂ්ප විමෝචනය කරන සිදුරු ඇත.]] [[File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb|පොටෝසි හි පූනා ඩි ලිපෙස් හි ලගුනා කොලරාඩා]] * නිරිතදිගින් පිහිටි ඇන්ඩියන් කලාපය ජාතික භූමි ප්‍රදේශයෙන් 28% ක් පුරා විහිදී ඇති අතර එය වර්ග කිලෝමීටර් 307,603 (වර්ග සැතපුම් 118,766) කට වඩා විහිදේ. මෙම ප්‍රදේශය මීටර් 3,000 (අඩි 9,800) ක උන්නතාංශයකට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර විශාල ඇන්ඩියන් දාම දෙකක් වන කෝඩිලෙරා ඔක්සිඩෙන්ටල් ("බටහිර පරාසය") සහ කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ("මධ්‍යම පරාසය") අතර පිහිටා ඇති අතර, ඇමරිකාවේ උසම ස්ථාන කිහිපයක් වන නෙවාඩෝ සජාමා, මීටර් 6,542 (අඩි 21,463) ක උන්නතාංශයක් සහ ඉලිමානි, මීටර් 6,462 (අඩි 21,201) ක උන්නතාංශයක් ඇත. කෝඩිලෙරා මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ටිටිකාකා විල ද පිහිටා ඇති අතර එය ලොව වාණිජමය වශයෙන් යාත්‍රා කළ හැකි උසම විල සහ දකුණු ඇමරිකාවේ විශාලතම විල වේ;<ref>{{cite web |date=17 June 2005 |title=Lake Titicaca |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217125355/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5080/ |archive-date=17 February 2014 |access-date=12 February 2014 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> මෙම විල පේරු සමඟ බෙදාගෙන ඇත. මෙම කලාපයේ ඇල්ටිප්ලානෝ සහ සලාර් ඩි උයුනි ද ඇති අතර එය ලෝකයේ විශාලතම ලුණු සමතලාව සහ ලිතියම් වල වැදගත් ප්‍රභවයකි. * රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ ඇති උප-ඇන්ඩියන් කලාපය ඇල්ටිප්ලානෝ සහ නැගෙනහිර ලැනෝස් (තැනිතලාව) අතර අතරමැදි කලාපයකි; මෙම කලාපය බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 13% කින් සමන්විත වන අතර එය කිලෝමීටර 142,815 (වර්ග සැතපුම් 55,141) ට වඩා විහිදෙන අතර බොලිවියානු නිම්න සහ යුන්ගාස් කලාපය ආවරණය කරයි. එය එහි ගොවිතැන් කටයුතු සහ සෞම්‍ය දේශගුණය මගින් කැපී පෙනේ. * ඊසාන දෙසින් පිහිටි ලැනොස් කලාපය භූමි ප්‍රමාණයෙන් 59% කින් සමන්විත වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 648,163 (වර්ග සැතපුම් 250,257) කි. එය මධ්‍යම කෝඩිලෙරා හි උතුරට පිහිටා ඇති අතර ඇන්ඩියන් කඳු පාමුල සිට පැරගුවේ ගඟ දක්වා විහිදේ. එය සමතලා භූමියක් සහ කුඩා සානුවකින් සමන්විත කලාපයක් වන අතර, ඒවා සියල්ලම දැවැන්ත ජෛව විවිධත්වයක් සහිත පුළුල් වැසි වනාන්තරවලින් ආවරණය වී ඇත. කලාපය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 400 (අඩි 1,300) ට පහළින් පිහිටා ඇත. භූ විද්‍යාව කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම[6] === භූ විද්‍යාව === [[File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Koppen-Geiger_Map_BOL_present.svg|thumb|කොපන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ බොලිවියානු සිතියම<ref>{{cite journal|last1=Beck|first1=Hylke E.|last2=Zimmermann|first2=Niklaus E.|last3=McVicar|first3=Tim R.|last4=Vergopolan|first4=Noemi|last5=Berg|first5=Alexis|last6=Wood|first6=Eric F.|date=30 October 2018|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|journal=Scientific Data|volume=5|page=180214|bibcode=2018NatSD...580214B|doi=10.1038/sdata.2018.214|pmc=6207062|pmid=30375988}}</ref>]] බොලිවියාවේ භූ විද්‍යාව විවිධ පාෂාණ විද්‍යාවන්ගෙන් මෙන්ම භූගෝලීය හා අවසාදිත පරිසරයන්ගෙන්ද සමන්විත වේ. සාරාංශික පරිමාණයෙන්, භූ විද්‍යාත්මක ඒකක භූ ලක්ෂණ ඒකක සමඟ සමපාත වේ. බොහෝ දුරට, රට පැසිෆික් සාගරයේ යටත් කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ කඳුකර බටහිර ප්‍රදේශයක් සහ ස්ථාවර වේදිකා සහ පලිහවල් සහිත නැගෙනහිර පහත් බිම් ලෙස බෙදා ඇත. === දේශගුණය === [[File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chacaltaya,_Bolivia.jpg|thumb|චකල්ටයා ස්කී රිසෝට්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව]] බොලිවියාවේ දේශගුණය එක් පරිසර කලාපයකින් තවත් පරිසර කලාපයකට දැඩි ලෙස වෙනස් වේ, නැගෙනහිර ලැනෝස් හි නිවර්තන කලාපයේ සිට බටහිර ඇන්ඩීස් හි ධ්‍රැවීය දේශගුණයක් දක්වා. ගිම්හානය නැගෙනහිරින් උණුසුම්, තෙතමනය සහිත සහ බටහිරින් වියළි වන අතර, බොහෝ විට උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාවය, සුළං, වායුගෝලීය පීඩනය සහ වාෂ්පීකරණය වෙනස් කරන වැසි ඇති වන අතර, විවිධ ප්‍රදේශවල ඉතා වෙනස් දේශගුණික තත්ත්වයන් ඇති කරයි. එල් නිනෝ<ref>{{cite web |title=Fortalecimiento de las Capacidades locales para enfrentar El Fenómeno del Niño en Peru y Bolivia |url=http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20050308110026/http://www.itdg.org.pe/archivos/desastres/reportemarzo.pdf |archive-date=8 March 2005 |access-date=14 July 2013 |publisher=itdg.org.pe |language=es}}</ref><ref>{{cite web |title=Deja 56 muertos "El Niño" en Bolivia |url=http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927001813/http://www.elfinanciero.com.mx/ElFinanciero/Portal/cfpages/contentmgr.cfm?docId=48449&docTipo=1&orderby=docid&sortby=ASC |archive-date=27 September 2007 |access-date=14 July 2013 |publisher=El Financiero |language=es}}</ref> ලෙස හඳුන්වන දේශගුණික සංසිද්ධිය සිදුවන විට, එය කාලගුණයේ විශාල වෙනස්කම් ඇති කරයි. බටහිරින් ශීත කාලය ඉතා සීතල වන අතර කඳු වැටිවල හිම වැටෙන අතර බටහිර ප්‍රදේශවල සුළං සහිත දින බහුලව දක්නට ලැබේ. නිවර්තන නොවන ප්‍රදේශවල සරත් සමය වියළි වේ. දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු * ලැනෝස්. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 25 °C (77 °F) සහිත තෙතමනය සහිත නිවර්තන දේශගුණයක්. ඇමසන් වැසි වනාන්තරයෙන් එන සුළඟ සැලකිය යුතු වර්ෂාපතනයක් ඇති කරයි. මැයි මාසයේදී වියළි සුළං නිසා අඩු වර්ෂාපතනයක් ඇති වන අතර බොහෝ දිනවල පැහැදිලි අහසක් ඇත. එසේ වුවද, දකුණේ සිට එන සුළං, සුරාසෝස්, දින කිහිපයක් පවතින සිසිල් උෂ්ණත්වයන් ගෙන ඒමට හැකිය. * ඇල්ටිප්ලානෝ. කාන්තාර-ධ්‍රැවීය දේශගුණය, ශක්තිමත් සහ සීතල සුළං සහිතයි. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 15 සිට 20 °C දක්වා පරාසයක පවතී. රාත්‍රියේදී, උෂ්ණත්වය 0 °C ට වඩා තරමක් පහත වැටේ, දිවා කාලයේදී කාලගුණය වියළි වන අතර සූර්ය විකිරණ ඉහළ ය. සෑම මසකම භූමි හිම ඇති වන අතර හිම නිතර දක්නට ලැබේ. * නිම්න සහ යුංගා. සෞම්‍ය දේශගුණය. තෙතමනය සහිත ඊසානදිග සුළං කඳුකරයට තල්ලු කරනු ලබන අතර, මෙම කලාපය ඉතා තෙතමනය හා වැසි සහිත වේ. ඉහළ උන්නතාංශවල උෂ්ණත්වය සිසිල් වේ. මීටර් 2,000 (අඩි 6,600) ක උන්නතාංශයක හිම ඇති වේ. * චාකෝ. උපනිවර්තන අර්ධ ශුෂ්ක දේශගුණය. ජනවාරි සහ වසරේ ඉතිරි කාලය තුළ වැසි සහ තෙතමනය, උණුසුම් දින සහ සීතල රාත්‍රීන් සමඟ. === දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ගැටළු === බොලිවියාව දේශගුණික විපර්යාසවල ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාකවලට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. ලෝකයේ නිවර්තන ග්ලැසියරවලින් සියයට විස්සක් රට තුළ පිහිටා ඇති අතර,<ref>{{Cite report|url=https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|title=Bolivia Climate change, poverty and adaptation|date=October 2009|publisher=Oxfam International|access-date=12 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181215222211/https://d1tn3vj7xz9fdh.cloudfront.net/s3fs-public/file_attachments/bolivia-climate-change-adaptation-0911_4.pdf|archive-date=15 December 2018|url-status=live}}</ref> ඒවා පිහිටා ඇති නිවර්තන දේශගුණය හේතුවෙන් උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් වලට වඩාත් සංවේදී වේ. 1939 සිට 1998 දක්වා ඇන්ඩීස් හි උෂ්ණත්වය දශකයකට 0.1 °C කින් වැඩි වූ අතර මෑතකදී වර්ධන වේගය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත (1980 සිට 2005 දක්වා දශකයකට 0.33 °C දක්වා),<ref>{{Cite journal|last1=Rangecroft|first1=Sally|last2=Harrison|first2=Stephan|last3=Anderson|first3=Karen|last4=Magrath|first4=John|last5=Castel|first5=Ana Paola|last6=Pacheco|first6=Paula|date=November 2013|title=Climate Change and Water Resources in Arid Mountains: An Example from the Bolivian Andes|journal=Ambio|volume=42|issue=7|pages=852–863|bibcode=2013Ambio..42..852R|doi=10.1007/s13280-013-0430-6|issn=0044-7447|pmc=3790128|pmid=23949894}}</ref> ග්ලැසියර වේගවත් වේගයකින් අඩු වී ඇන්ඩීස් කෘෂිකාර්මික නගරවල අනපේක්ෂිත ජල හිඟයක් ඇති කරයි. ගොවීන් තම භෝග සඳහා දුර්වල අස්වැන්නක් ඇති විට තාවකාලික නගර රැකියාවලට යොමු වී ඇති අතර, තවත් සමහරු කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් ස්ථිරවම ඉවත් වීමට පටන් ගෙන ඇති අතර වෙනත් ආකාරයේ රැකියා සඳහා අසල නගරවලට සංක්‍රමණය වෙමින් සිටිති;<ref>{{Cite journal|last1=Berkes|first1=Fikret|last2=Boillat|first2=Sébastien|date=31 October 2013|title=Perception and Interpretation of Climate Change among Quechua Farmers of Bolivia: Indigenous Knowledge as a Resource for Adaptive Capacity|url=http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|url-status=live|journal=Ecology and Society|volume=18|issue=4|doi=10.5751/ES-05894-180421|issn=1708-3087|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721042143/http://dlc.dlib.indiana.edu/dlc/bitstream/handle/10535/9194/ES-2013-5894.pdf?sequence=1&isAllowed=y|archive-date=21 July 2018|access-date=6 April 2019|doi-access=free}}</ref> සමහරු මෙම සංක්‍රමණිකයන් දේශගුණික සරණාගතයින්ගේ පළමු පරම්පරාව ලෙස සලකති.<ref>{{cite web |title=Melting glaciers: The Slow Disaster in the Andes |url=http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301074847/http://www.worldbank.org/en/news/video/2013/02/05/melting_glaciers_the_slow_disaster_in_the_andes_bolivia |archive-date=1 March 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> එල් ඇල්ටෝ වැනි අසල්වැසි කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ඇති නගර, නව සංක්‍රමණිකයින්ගේ පැමිණීමට සේවා සැපයීමේ අභියෝගයට මුහුණ දෙයි; විකල්ප ජල ප්‍රභවයක් නොමැති නිසා, නගරයේ ජල ප්‍රභවය දැන් පටු වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ රජය සහ අනෙකුත් ආයතන දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සමඟ සටන් කරන නව ප්‍රතිපත්ති ඇති කිරීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගෙන ඇත. ලෝක බැංකුව දේශගුණික ආයෝජන අරමුදල් (CIF) හරහා අරමුදල් සපයා ඇති අතර නව වාරිමාර්ග පද්ධති ඉදිකිරීම, ගං ඉවුරු සහ ද්‍රෝණි ආරක්ෂා කිරීම සහ ආදිවාසී ප්‍රජාවන්ගේ සහාය ඇතිව ජල සම්පත් ගොඩනැගීම සඳහා දේශගුණික ප්‍රතිරෝධය සඳහා නියමු වැඩසටහන (PPCR II) භාවිතා කරයි.<ref>{{cite web |title=World Bank to Help Fund Climate Change Adaptation in Bolivia |url=http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181216030915/http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2014/07/25/world-bank-fund-climate-change-adaptation-bolivia |archive-date=16 December 2018 |access-date=12 December 2018 |website=World Bank}}</ref> === ජෛව විවිධත්වය === [[File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lama_glama_Laguna_Colorada_2.jpg|thumb|බොලිවියාවේ ජාතික සත්වයා,{{citation needed|date=July 2022}} ලාමා, ලගුනා කොලරාඩා හි]] අතිවිශාල විවිධත්වයක් ඇති ජීවීන් සහ පරිසර පද්ධති සහිත බොලිවියාව, "සමාන මනසක් ඇති මහා විවිධ රටවල" කොටසකි.<ref>{{cite web |title=Like Minded Megadiverse Countries |url=http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106190738/http://pe.biosafetyclearinghouse.net/actividades/2009/grouplmmc.pdf |archive-date=6 January 2014 |access-date=6 January 2014}}</ref> මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 90–6,542 (අඩි 295–21,463) දක්වා විහිදෙන බොලිවියාවේ විචල්‍ය උන්නතාංශ, විශාල ජෛව විද්‍යාත්මක විවිධත්වයකට ඉඩ සලසයි. බොලිවියාවේ භූමි ප්‍රදේශය ජෛව වර්ග හතරක්, පාරිසරික කලාප 32 ක් සහ පරිසර පද්ධති 199 කින් සමන්විත වේ. මෙම භූගෝලීය ප්‍රදේශය තුළ නොයෙල් කෙම්ප්ෆ් මර්කාඩෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, ටුනාරි ජාතික වනෝද්‍යානය, එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතය සහ කා-ඉයා ඩෙල් ග්‍රාන් චාකෝ ජාතික වනෝද්‍යානය සහ ඒකාබද්ධ කළමනාකරණ ස්වාභාවික ප්‍රදේශය වැනි ස්වාභාවික උද්‍යාන සහ රක්ෂිත කිහිපයක් ඇත. බොලිවියාවේ බීජ ශාක විශේෂ 17,000 කට අධික සංඛ්‍යාවක් ඇති අතර, ඒවාට පර්ණාංග විශේෂ 1,200 කට වැඩි ප්‍රමාණයක්, මාර්චන්ටියෝෆයිටා සහ පාසි විශේෂ 1,500 ක් සහ අවම වශයෙන් දිලීර විශේෂ 800 ක් ඇතුළත් වේ. ඊට අමතරව, ඖෂධීය ශාක විශේෂ 3,000 කට වඩා තිබේ. ගම්මිරිස් සහ මිරිස් ගම්මිරිස්, රටකජු, සාමාන්‍ය බෝංචි, යුකා සහ තල් විශේෂ කිහිපයක් වැනි විශේෂ සඳහා බොලිවියාව නිජබිම ලෙස සැලකේ. බොලිවියාව ස්වභාවිකවම අර්තාපල් වර්ග 4,000 කට වඩා නිපදවයි. 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ සාමාන්‍ය ලකුණු 8.47/10 ක් රටට හිමි වූ අතර එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 21 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref name="FLII-Supplementary">{{cite journal|last1=Grantham|first1=H. S.|last2=Duncan|first2=A.|last3=Evans|first3=T. D.|last4=Jones|first4=K. R.|last5=Beyer|first5=H. L.|last6=Schuster|first6=R.|last7=Walston|first7=J.|last8=Ray|first8=J. C.|last9=Robinson|first9=J. G.|last10=Callow|first10=M.|last11=Clements|first11=T.|year=2020|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|page=5978|bibcode=2020NatCo..11.5978G|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|pmc=7723057|pmid=33293507|doi-access=free|last12=Costa|first12=H. M.|last13=DeGemmis|first13=A.|last14=Elsen|first14=P. R.|last15=Ervin|first15=J.|last16=Franco|first16=P.|last17=Goldman|first17=E.|last18=Goetz|first18=S.|last19=Hansen|first19=A.|last20=Hofsvang|first20=E.|last21=Jantz|first21=P.|last22=Jupiter|first22=S.|last23=Kang|first23=A.|last24=Langhammer|first24=P.|last25=Laurance|first25=W. F.|last26=Lieberman|first26=S.|last27=Linkie|first27=M.|last28=Malhi|first28=Y.|last29=Maxwell|first29=S.|last30=Mendez|first30=M.|last31=Mittermeier|first31=R.|last32=Murray|first32=N. J.|last33=Possingham|first33=H.|last34=Radachowsky|first34=J.|last35=Saatchi|first35=S.|last36=Samper|first36=C.|last37=Silverman|first37=J.|last38=Shapiro|first38=A.|last39=Strassburg|first39=B.|last40=Stevens|first40=T.|last41=Stokes|first41=E.|last42=Taylor|first42=R.|last43=Tear|first43=T.|last44=Tizard|first44=R.|last45=Venter|first45=O.|last46=Visconti|first46=P.|last47=Wang|first47=S.|last48=Watson|first48=J. E. M.}}</ref> බොලිවියාවේ සත්ව විශේෂ 2,900 කට වඩා ඇති අතර, ක්ෂීරපායින් 398 ක්, පක්ෂීන් 1,400 කට වඩා (ලෝකයේ දන්නා පක්ෂීන්ගෙන් 14% ක් පමණ, පක්ෂි විශේෂ අනුව හයවන වඩාත්ම විවිධත්වය සහිත රට වේ),<ref>{{cite web |date=10 June 2009 |title=Bolivia es el Sexto País con la Mayor Cantidad de Especies de Aves en el Mundo |trans-title=Bolivia is the Sixth Country with the Highest Number of Bird Species in the World |url=http://www.bolivia.com/noticias/Autonoticias/DetalleNoticia40938.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140225080900/http://www.bolivia.com/noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia40938.asp |archive-date=25 February 2014 |access-date=21 February 2014 |publisher=Bolivia.com |language=es}}</ref> උභයජීවීන් 204 ක්, උරගයින් 277 ක් සහ මාළු 635 ක්, බොලිවියාව ගොඩබිම් සහිත රටක් බැවින්, මේ සියල්ල මිරිදිය මත්ස්‍යයන් වේ. ඊට අමතරව, සමනල වර්ග 3,000 කට වඩා සහ ගෘහස්ථ සතුන් 60 කට වඩා ඇත. 2020 දී බොලිවියාවේ නව සර්ප විශේෂයක් වන කඳු ෆර්-ඩි-ලාන්ස් වයිපර් සොයා ගන්නා ලදී.<ref>{{Cite web |author=Aaliyah Harris |date=14 December 2020 |title=20 new species found, and lost wildlife rediscovered, in the Bolivian Andes |url=https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210102172335/https://www.cnn.com/2020/12/13/americas/new-species-bolivian-andes-spc-intl-scn/index.html |archive-date=2 January 2021 |access-date=3 January 2021 |website=CNN}}</ref> === පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය === 1990 ගණන්වල ජනාධිපති ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා විසින් ජල බෙදාහැරීමේ අංශයේ පෞද්ගලීකරණය ආපසු හැරවූ ඊවෝ මොරාලෙස්ගේ තේරී පත්වීමෙන් පසු 2006 දී පරිසර හා ජල අමාත්‍යාංශයක් නිර්මාණය කරන ලදී. 2009 දී ජනමත විචාරණයකින් අනුමත කරන ලද නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ජලයට ප්‍රවේශය මූලික අයිතියක් බවට පත් කරයි. 2010 ජූලි මාසයේදී බොලිවියාවේ මූලිකත්වයෙන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය "ආරක්ෂිත හා පිරිසිදු පානීය ජලය සඳහා ඇති අයිතිය" "මූලික" ලෙස පිළිගනිමින් යෝජනාවක් සම්මත කළේය.<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 August 2020 |title=Bolivia's melting glaciers |url=https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126012504/https://mondediplo.com/2020/08/06bolivia |archive-date=26 January 2023 |access-date= |website=}}</ref> 2013 දී, පෘථිවි මාතාවගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය සොබාදහමට මිනිසුන්ට සමාන අයිතිවාසිකම් ලබා දෙයි.<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|title=Bolivia Grants Nature Same Rights as Humans|last=Solon|first=Olivia|date=11 April 2011|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212174326/http://www.wired.co.uk/news/archive/2011-04/11/bolivia-law-of-mother-nature|archive-date=12 December 2013|url-status=dead}}</ref> == යොමු කිරීම් == jwiutnlhm8cqst4nj2ebial22a4rn7h 0 181984 748877 2025-06-15T13:09:49Z BuddhikaW88 37808 ' == Government and politics == {{Main|Politics of Bolivia|Foreign relations of Bolivia}} [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|Building of the [[:en:Plurinational_Legislative_Assembly|Plurinational Legislative Assembly]] in central [[:en:La_Paz|La Paz]]]] Bolivia has been governed by demo...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 748877 wikitext text/x-wiki == Government and politics == {{Main|Politics of Bolivia|Foreign relations of Bolivia}} [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|Building of the [[:en:Plurinational_Legislative_Assembly|Plurinational Legislative Assembly]] in central [[:en:La_Paz|La Paz]]]] Bolivia has been governed by democratically elected governments since 1982; prior to that, it was governed by various dictatorships. Presidents [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] (1982–1985) and [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]] (1985–1989) began a tradition of ceding power peacefully which has continued, although three presidents have stepped down in the face of extraordinary circumstances: [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] in 2003, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] in 2005, and [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] in 2019. Bolivia's multiparty democracy has seen a wide variety of parties in the presidency and parliament, although the [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]], [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]], and the [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] predominated from 1985 to 2005. On 11 November 2019, all senior governmental positions were vacated following [[:en:2019_Bolivian_political_crisis|the resignation of Evo Morales and his government]]. On 13 November 2019, [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]], a former senator representing Beni, declared herself acting [[:en:President_of_Bolivia|President of Bolivia]]. [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was elected on 23 October 2020; he took office as president on 8 November 2020. [[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|Interior of the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]], the former residence and main office for the [[:en:President_of_Bolivia|President of Bolivia]]]] The [[:en:Constitution_of_Bolivia|constitution]], drafted in 2006–07 and approved in 2009, provides for balanced executive, legislative, judicial, and electoral powers, as well as several levels of autonomy. The traditionally strong executive branch tends to overshadow the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]], whose role is generally limited to debating and approving legislation initiated by the executive. The judiciary, consisting of the [[:en:Supreme_Court_of_Bolivia|Supreme Court]] and departmental and lower courts, has long been riddled with corruption and inefficiency. Through revisions to the constitution in 1994, and subsequent laws, the government has initiated potentially far-reaching reforms in the judicial system as well as increasing decentralizing powers to departments, municipalities, and indigenous territories. The executive branch is headed by a president and vice president, and consists of a variable number (currently, 20) of government [[:en:Ministry_(government_department)|ministries]]. The president is elected to a five-year term by [[:en:Direct_election|popular vote]], and governs from the Presidential Palace (popularly called the Burnt Palace, {{lang|es|Palacio Quemado}}) in La Paz. In the case that no candidate receives an [[:en:Majority|absolute majority]] of the popular vote or more than 40% of the vote with an advantage of more than 10% over the second-place finisher, a run-off is to be held among the two candidates most voted.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> The ''Asamblea Legislativa Plurinacional'' ([[:en:Plurinational_Legislative_Assembly|Plurinational Legislative Assembly]] or National Congress) has [[:en:Bicameralism|two chambers]]. The {{Lang|es|Cámara de Diputados}} ([[:en:Chamber_of_Deputies_(Bolivia)|Chamber of Deputies]]) has 130 members elected to five-year terms, 63 from single-member districts (''circunscripciones''), 60 by proportional representation, and seven by the minority indigenous peoples of seven departments. The ''Cámara de Senadores'' ([[:en:Chamber_of_Senators_(Bolivia)|Chamber of Senators]]) has 36 members (four per department). Members of the Assembly are elected to five-year terms. The body has its headquarters on the [[:en:Plaza_Murillo|Plaza Murillo]] in La Paz, but also holds honorary sessions elsewhere in Bolivia. The Vice President serves as titular head of the combined Assembly. The judiciary consists of the [[:en:Supreme_Court_of_Justice_(Bolivia)|Supreme Court of Justice]], the [[:en:Plurinational_Constitutional_Court|Plurinational Constitutional Court]], the Judiciary Council, Agrarian and Environmental Court, and District (departmental) and lower courts. In October 2011, Bolivia held its first judicial elections to choose members of the national courts by popular vote, a reform brought about by Evo Morales. The [[:en:Plurinational_Electoral_Organ|Plurinational Electoral Organ]] is an independent branch of government which replaced the [[:en:National_Electoral_Court_of_Bolivia|National Electoral Court]] in 2010. The branch consists of the Supreme Electoral Courts, the nine Departmental Electoral Court, Electoral Judges, the anonymously selected Juries at Election Tables, and Electoral Notaries.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> Wilfredo Ovando presides over the seven-member Supreme Electoral Court. Its operations are mandated by the Constitution and regulated by the Electoral Regime Law (Law 026, passed 2010). The Organ's first elections were the country's first [[:en:Bolivian_judicial_election,_2011|judicial election]] in October 2011, and five municipal special elections held in 2011. === Capital === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|[[:en:Sucre|Sucre]] is Bolivia's constitutional capital and retains the [[:en:Judicial_branch|judicial branch]] of government.]] Bolivia has its constitutionally recognized capital in [[:en:Sucre|Sucre]], while [[:en:La_Paz|La Paz]] is the seat of government. La Plata (now Sucre) was proclaimed the provisional capital of the newly independent Alto Peru (later, Bolivia) on 1 July 1826.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> On 12 July 1839, President [[:en:José_Miguel_de_Velasco|José Miguel de Velasco]] proclaimed a law naming the city as the capital of Bolivia, and renaming it in honor of the revolutionary leader [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]].<ref name="DicGeo" /> The Bolivian seat of government moved to La Paz at the start of the twentieth century as a consequence of Sucre's relative remoteness from economic activity after the decline of [[:en:Potosí|Potosí]] and its silver industry and of the Liberal Party in the War of 1899. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|2009 Constitution]] assigns the role of national capital to Sucre, not referring to La Paz in the text.<ref name="presidencia.gob.bo" /> In addition to being the constitutional capital, the Supreme Court of Bolivia is located in Sucre, making it the judicial capital. Nonetheless, the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]] (the Presidential Palace and seat of Bolivian [[:en:Executive_(government)|executive power]]) is located in La Paz, as are the National Congress and Plurinational Electoral Organ. La Paz thus continues to be the seat of government. === Foreign relations === {{Main|Foreign relations of Bolivia}} [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|The presidents of Cuba, Bolivia, and El Salvador (from l. to r.) greet [[:en:Nicolás_Maduro|Nicolás Maduro]] at his second inauguration as Venezuela's president, in [[:en:Caracas|Caracas]], on 10 January 2019.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'',<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. In 2018, Bolivia signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> The dispute with Chile was taken to the [[:en:International_Court_of_Justice|International Court of Justice]]. The court ruled in support of the Chilean position, and declared that although Chile may have held talks about a Bolivian corridor to the sea, the country was not required to negotiate one or to surrender its territory.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> Bolivia is the 68th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === Military === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. === Law and crime === {{Main|Law enforcement in Bolivia|Crime in Bolivia}} There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> === Administrative divisions === {{Main|Departments of Bolivia|Provinces of Bolivia|Municipalities of Bolivia|Native Community Lands}} [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|Mount [[:en:Illimani|Illimani]] overlooking La Paz, the capital city of the [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz Department]] and the seat of government of Bolivia]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. {| cellpadding="3" border="0" !No. !Department !Capital ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|Territorial division of Bolivia]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|El Palmar Nature Preserve, in northern Chuquisaca]] While Bolivia's administrative divisions have similar status under governmental jurisprudence, each department varies in quantitative and qualitative factors. Generally speaking, Departments can be grouped either by geography or by political-cultural orientation. For example, Santa Cruz, Beni and Pando make up the low-lying "Camba" heartlands of the Amazon, Moxos and Chiquitanía. When considering political orientation, Beni, Pando, Santa Cruz, Tarija are generally grouped for regionalist autonomy movements; this region is known as the "Media Luna". Conversely, La Paz, Oruro, Potosí, Cochabamba have been traditionally associated with Andean politics and culture. Today, Chuquisaca vacillates between the Andean cultural bloc and the Camba bloc.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == 0d2ed8on874tr7ktb8m3hwvnogtr5os 748880 748877 2025-06-15T13:11:13Z BuddhikaW88 37808 748880 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|Building of the [[:en:Plurinational_Legislative_Assembly|Plurinational Legislative Assembly]] in central [[:en:La_Paz|La Paz]]]] Bolivia has been governed by democratically elected governments since 1982; prior to that, it was governed by various dictatorships. Presidents [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] (1982–1985) and [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]] (1985–1989) began a tradition of ceding power peacefully which has continued, although three presidents have stepped down in the face of extraordinary circumstances: [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] in 2003, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] in 2005, and [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] in 2019. Bolivia's multiparty democracy has seen a wide variety of parties in the presidency and parliament, although the [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]], [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]], and the [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] predominated from 1985 to 2005. On 11 November 2019, all senior governmental positions were vacated following [[:en:2019_Bolivian_political_crisis|the resignation of Evo Morales and his government]]. On 13 November 2019, [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]], a former senator representing Beni, declared herself acting [[:en:President_of_Bolivia|President of Bolivia]]. [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was elected on 23 October 2020; he took office as president on 8 November 2020. [[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|Interior of the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]], the former residence and main office for the [[:en:President_of_Bolivia|President of Bolivia]]]] The [[:en:Constitution_of_Bolivia|constitution]], drafted in 2006–07 and approved in 2009, provides for balanced executive, legislative, judicial, and electoral powers, as well as several levels of autonomy. The traditionally strong executive branch tends to overshadow the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]], whose role is generally limited to debating and approving legislation initiated by the executive. The judiciary, consisting of the [[:en:Supreme_Court_of_Bolivia|Supreme Court]] and departmental and lower courts, has long been riddled with corruption and inefficiency. Through revisions to the constitution in 1994, and subsequent laws, the government has initiated potentially far-reaching reforms in the judicial system as well as increasing decentralizing powers to departments, municipalities, and indigenous territories. The executive branch is headed by a president and vice president, and consists of a variable number (currently, 20) of government [[:en:Ministry_(government_department)|ministries]]. The president is elected to a five-year term by [[:en:Direct_election|popular vote]], and governs from the Presidential Palace (popularly called the Burnt Palace, {{lang|es|Palacio Quemado}}) in La Paz. In the case that no candidate receives an [[:en:Majority|absolute majority]] of the popular vote or more than 40% of the vote with an advantage of more than 10% over the second-place finisher, a run-off is to be held among the two candidates most voted.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> The ''Asamblea Legislativa Plurinacional'' ([[:en:Plurinational_Legislative_Assembly|Plurinational Legislative Assembly]] or National Congress) has [[:en:Bicameralism|two chambers]]. The {{Lang|es|Cámara de Diputados}} ([[:en:Chamber_of_Deputies_(Bolivia)|Chamber of Deputies]]) has 130 members elected to five-year terms, 63 from single-member districts (''circunscripciones''), 60 by proportional representation, and seven by the minority indigenous peoples of seven departments. The ''Cámara de Senadores'' ([[:en:Chamber_of_Senators_(Bolivia)|Chamber of Senators]]) has 36 members (four per department). Members of the Assembly are elected to five-year terms. The body has its headquarters on the [[:en:Plaza_Murillo|Plaza Murillo]] in La Paz, but also holds honorary sessions elsewhere in Bolivia. The Vice President serves as titular head of the combined Assembly. The judiciary consists of the [[:en:Supreme_Court_of_Justice_(Bolivia)|Supreme Court of Justice]], the [[:en:Plurinational_Constitutional_Court|Plurinational Constitutional Court]], the Judiciary Council, Agrarian and Environmental Court, and District (departmental) and lower courts. In October 2011, Bolivia held its first judicial elections to choose members of the national courts by popular vote, a reform brought about by Evo Morales. The [[:en:Plurinational_Electoral_Organ|Plurinational Electoral Organ]] is an independent branch of government which replaced the [[:en:National_Electoral_Court_of_Bolivia|National Electoral Court]] in 2010. The branch consists of the Supreme Electoral Courts, the nine Departmental Electoral Court, Electoral Judges, the anonymously selected Juries at Election Tables, and Electoral Notaries.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> Wilfredo Ovando presides over the seven-member Supreme Electoral Court. Its operations are mandated by the Constitution and regulated by the Electoral Regime Law (Law 026, passed 2010). The Organ's first elections were the country's first [[:en:Bolivian_judicial_election,_2011|judicial election]] in October 2011, and five municipal special elections held in 2011. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|[[:en:Sucre|Sucre]] is Bolivia's constitutional capital and retains the [[:en:Judicial_branch|judicial branch]] of government.]] Bolivia has its constitutionally recognized capital in [[:en:Sucre|Sucre]], while [[:en:La_Paz|La Paz]] is the seat of government. La Plata (now Sucre) was proclaimed the provisional capital of the newly independent Alto Peru (later, Bolivia) on 1 July 1826.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> On 12 July 1839, President [[:en:José_Miguel_de_Velasco|José Miguel de Velasco]] proclaimed a law naming the city as the capital of Bolivia, and renaming it in honor of the revolutionary leader [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]].<ref name="DicGeo" /> The Bolivian seat of government moved to La Paz at the start of the twentieth century as a consequence of Sucre's relative remoteness from economic activity after the decline of [[:en:Potosí|Potosí]] and its silver industry and of the Liberal Party in the War of 1899. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|2009 Constitution]] assigns the role of national capital to Sucre, not referring to La Paz in the text.<ref name="presidencia.gob.bo" /> In addition to being the constitutional capital, the Supreme Court of Bolivia is located in Sucre, making it the judicial capital. Nonetheless, the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]] (the Presidential Palace and seat of Bolivian [[:en:Executive_(government)|executive power]]) is located in La Paz, as are the National Congress and Plurinational Electoral Organ. La Paz thus continues to be the seat of government. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|The presidents of Cuba, Bolivia, and El Salvador (from l. to r.) greet [[:en:Nicolás_Maduro|Nicolás Maduro]] at his second inauguration as Venezuela's president, in [[:en:Caracas|Caracas]], on 10 January 2019.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'',<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. In 2018, Bolivia signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> The dispute with Chile was taken to the [[:en:International_Court_of_Justice|International Court of Justice]]. The court ruled in support of the Chilean position, and declared that although Chile may have held talks about a Bolivian corridor to the sea, the country was not required to negotiate one or to surrender its territory.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> Bolivia is the 68th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|Mount [[:en:Illimani|Illimani]] overlooking La Paz, the capital city of the [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz Department]] and the seat of government of Bolivia]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. {| cellpadding="3" border="0" !No. !Department !Capital ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|Territorial division of Bolivia]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|El Palmar Nature Preserve, in northern Chuquisaca]] While Bolivia's administrative divisions have similar status under governmental jurisprudence, each department varies in quantitative and qualitative factors. Generally speaking, Departments can be grouped either by geography or by political-cultural orientation. For example, Santa Cruz, Beni and Pando make up the low-lying "Camba" heartlands of the Amazon, Moxos and Chiquitanía. When considering political orientation, Beni, Pando, Santa Cruz, Tarija are generally grouped for regionalist autonomy movements; this region is known as the "Media Luna". Conversely, La Paz, Oruro, Potosí, Cochabamba have been traditionally associated with Andean politics and culture. Today, Chuquisaca vacillates between the Andean cultural bloc and the Camba bloc.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == mopwdbjbs34vpoq3qx9qmf5iucbbe38 748881 748880 2025-06-15T13:13:41Z BuddhikaW88 37808 748881 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] Bolivia has been governed by democratically elected governments since 1982; prior to that, it was governed by various dictatorships. Presidents [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] (1982–1985) and [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]] (1985–1989) began a tradition of ceding power peacefully which has continued, although three presidents have stepped down in the face of extraordinary circumstances: [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] in 2003, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] in 2005, and [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] in 2019. Bolivia's multiparty democracy has seen a wide variety of parties in the presidency and parliament, although the [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]], [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]], and the [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] predominated from 1985 to 2005. On 11 November 2019, all senior governmental positions were vacated following [[:en:2019_Bolivian_political_crisis|the resignation of Evo Morales and his government]]. On 13 November 2019, [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]], a former senator representing Beni, declared herself acting [[:en:President_of_Bolivia|President of Bolivia]]. [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was elected on 23 October 2020; he took office as president on 8 November 2020. [[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] The [[:en:Constitution_of_Bolivia|constitution]], drafted in 2006–07 and approved in 2009, provides for balanced executive, legislative, judicial, and electoral powers, as well as several levels of autonomy. The traditionally strong executive branch tends to overshadow the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]], whose role is generally limited to debating and approving legislation initiated by the executive. The judiciary, consisting of the [[:en:Supreme_Court_of_Bolivia|Supreme Court]] and departmental and lower courts, has long been riddled with corruption and inefficiency. Through revisions to the constitution in 1994, and subsequent laws, the government has initiated potentially far-reaching reforms in the judicial system as well as increasing decentralizing powers to departments, municipalities, and indigenous territories. The executive branch is headed by a president and vice president, and consists of a variable number (currently, 20) of government [[:en:Ministry_(government_department)|ministries]]. The president is elected to a five-year term by [[:en:Direct_election|popular vote]], and governs from the Presidential Palace (popularly called the Burnt Palace, {{lang|es|Palacio Quemado}}) in La Paz. In the case that no candidate receives an [[:en:Majority|absolute majority]] of the popular vote or more than 40% of the vote with an advantage of more than 10% over the second-place finisher, a run-off is to be held among the two candidates most voted.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> The ''Asamblea Legislativa Plurinacional'' ([[:en:Plurinational_Legislative_Assembly|Plurinational Legislative Assembly]] or National Congress) has [[:en:Bicameralism|two chambers]]. The {{Lang|es|Cámara de Diputados}} ([[:en:Chamber_of_Deputies_(Bolivia)|Chamber of Deputies]]) has 130 members elected to five-year terms, 63 from single-member districts (''circunscripciones''), 60 by proportional representation, and seven by the minority indigenous peoples of seven departments. The ''Cámara de Senadores'' ([[:en:Chamber_of_Senators_(Bolivia)|Chamber of Senators]]) has 36 members (four per department). Members of the Assembly are elected to five-year terms. The body has its headquarters on the [[:en:Plaza_Murillo|Plaza Murillo]] in La Paz, but also holds honorary sessions elsewhere in Bolivia. The Vice President serves as titular head of the combined Assembly. The judiciary consists of the [[:en:Supreme_Court_of_Justice_(Bolivia)|Supreme Court of Justice]], the [[:en:Plurinational_Constitutional_Court|Plurinational Constitutional Court]], the Judiciary Council, Agrarian and Environmental Court, and District (departmental) and lower courts. In October 2011, Bolivia held its first judicial elections to choose members of the national courts by popular vote, a reform brought about by Evo Morales. The [[:en:Plurinational_Electoral_Organ|Plurinational Electoral Organ]] is an independent branch of government which replaced the [[:en:National_Electoral_Court_of_Bolivia|National Electoral Court]] in 2010. The branch consists of the Supreme Electoral Courts, the nine Departmental Electoral Court, Electoral Judges, the anonymously selected Juries at Election Tables, and Electoral Notaries.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> Wilfredo Ovando presides over the seven-member Supreme Electoral Court. Its operations are mandated by the Constitution and regulated by the Electoral Regime Law (Law 026, passed 2010). The Organ's first elections were the country's first [[:en:Bolivian_judicial_election,_2011|judicial election]] in October 2011, and five municipal special elections held in 2011. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] Bolivia has its constitutionally recognized capital in [[:en:Sucre|Sucre]], while [[:en:La_Paz|La Paz]] is the seat of government. La Plata (now Sucre) was proclaimed the provisional capital of the newly independent Alto Peru (later, Bolivia) on 1 July 1826.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> On 12 July 1839, President [[:en:José_Miguel_de_Velasco|José Miguel de Velasco]] proclaimed a law naming the city as the capital of Bolivia, and renaming it in honor of the revolutionary leader [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]].<ref name="DicGeo" /> The Bolivian seat of government moved to La Paz at the start of the twentieth century as a consequence of Sucre's relative remoteness from economic activity after the decline of [[:en:Potosí|Potosí]] and its silver industry and of the Liberal Party in the War of 1899. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|2009 Constitution]] assigns the role of national capital to Sucre, not referring to La Paz in the text.<ref name="presidencia.gob.bo" /> In addition to being the constitutional capital, the Supreme Court of Bolivia is located in Sucre, making it the judicial capital. Nonetheless, the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]] (the Presidential Palace and seat of Bolivian [[:en:Executive_(government)|executive power]]) is located in La Paz, as are the National Congress and Plurinational Electoral Organ. La Paz thus continues to be the seat of government. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'',<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. In 2018, Bolivia signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> The dispute with Chile was taken to the [[:en:International_Court_of_Justice|International Court of Justice]]. The court ruled in support of the Chilean position, and declared that although Chile may have held talks about a Bolivian corridor to the sea, the country was not required to negotiate one or to surrender its territory.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> Bolivia is the 68th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] While Bolivia's administrative divisions have similar status under governmental jurisprudence, each department varies in quantitative and qualitative factors. Generally speaking, Departments can be grouped either by geography or by political-cultural orientation. For example, Santa Cruz, Beni and Pando make up the low-lying "Camba" heartlands of the Amazon, Moxos and Chiquitanía. When considering political orientation, Beni, Pando, Santa Cruz, Tarija are generally grouped for regionalist autonomy movements; this region is known as the "Media Luna". Conversely, La Paz, Oruro, Potosí, Cochabamba have been traditionally associated with Andean politics and culture. Today, Chuquisaca vacillates between the Andean cultural bloc and the Camba bloc.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == 9suso4bi9pqdsf24nm2nwui70y25fc5 748882 748881 2025-06-15T13:15:46Z BuddhikaW88 37808 748882 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] Bolivia has been governed by democratically elected governments since 1982; prior to that, it was governed by various dictatorships. Presidents [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] (1982–1985) and [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]] (1985–1989) began a tradition of ceding power peacefully which has continued, although three presidents have stepped down in the face of extraordinary circumstances: [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] in 2003, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] in 2005, and [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] in 2019. Bolivia's multiparty democracy has seen a wide variety of parties in the presidency and parliament, although the [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]], [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]], and the [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] predominated from 1985 to 2005. On 11 November 2019, all senior governmental positions were vacated following [[:en:2019_Bolivian_political_crisis|the resignation of Evo Morales and his government]]. On 13 November 2019, [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]], a former senator representing Beni, declared herself acting [[:en:President_of_Bolivia|President of Bolivia]]. [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was elected on 23 October 2020; he took office as president on 8 November 2020. 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. අගනුවර [[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] The [[:en:Constitution_of_Bolivia|constitution]], drafted in 2006–07 and approved in 2009, provides for balanced executive, legislative, judicial, and electoral powers, as well as several levels of autonomy. The traditionally strong executive branch tends to overshadow the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]], whose role is generally limited to debating and approving legislation initiated by the executive. The judiciary, consisting of the [[:en:Supreme_Court_of_Bolivia|Supreme Court]] and departmental and lower courts, has long been riddled with corruption and inefficiency. Through revisions to the constitution in 1994, and subsequent laws, the government has initiated potentially far-reaching reforms in the judicial system as well as increasing decentralizing powers to departments, municipalities, and indigenous territories. The executive branch is headed by a president and vice president, and consists of a variable number (currently, 20) of government [[:en:Ministry_(government_department)|ministries]]. The president is elected to a five-year term by [[:en:Direct_election|popular vote]], and governs from the Presidential Palace (popularly called the Burnt Palace, {{lang|es|Palacio Quemado}}) in La Paz. In the case that no candidate receives an [[:en:Majority|absolute majority]] of the popular vote or more than 40% of the vote with an advantage of more than 10% over the second-place finisher, a run-off is to be held among the two candidates most voted.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.[1] The ''Asamblea Legislativa Plurinacional'' ([[:en:Plurinational_Legislative_Assembly|Plurinational Legislative Assembly]] or National Congress) has [[:en:Bicameralism|two chambers]]. The {{Lang|es|Cámara de Diputados}} ([[:en:Chamber_of_Deputies_(Bolivia)|Chamber of Deputies]]) has 130 members elected to five-year terms, 63 from single-member districts (''circunscripciones''), 60 by proportional representation, and seven by the minority indigenous peoples of seven departments. The ''Cámara de Senadores'' ([[:en:Chamber_of_Senators_(Bolivia)|Chamber of Senators]]) has 36 members (four per department). Members of the Assembly are elected to five-year terms. The body has its headquarters on the [[:en:Plaza_Murillo|Plaza Murillo]] in La Paz, but also holds honorary sessions elsewhere in Bolivia. The Vice President serves as titular head of the combined Assembly. The judiciary consists of the [[:en:Supreme_Court_of_Justice_(Bolivia)|Supreme Court of Justice]], the [[:en:Plurinational_Constitutional_Court|Plurinational Constitutional Court]], the Judiciary Council, Agrarian and Environmental Court, and District (departmental) and lower courts. In October 2011, Bolivia held its first judicial elections to choose members of the national courts by popular vote, a reform brought about by Evo Morales. The [[:en:Plurinational_Electoral_Organ|Plurinational Electoral Organ]] is an independent branch of government which replaced the [[:en:National_Electoral_Court_of_Bolivia|National Electoral Court]] in 2010. The branch consists of the Supreme Electoral Courts, the nine Departmental Electoral Court, Electoral Judges, the anonymously selected Juries at Election Tables, and Electoral Notaries.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> Wilfredo Ovando presides over the seven-member Supreme Electoral Court. Its operations are mandated by the Constitution and regulated by the Electoral Regime Law (Law 026, passed 2010). The Organ's first elections were the country's first [[:en:Bolivian_judicial_election,_2011|judicial election]] in October 2011, and five municipal special elections held in 2011. අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.[2] විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] Bolivia has its constitutionally recognized capital in [[:en:Sucre|Sucre]], while [[:en:La_Paz|La Paz]] is the seat of government. La Plata (now Sucre) was proclaimed the provisional capital of the newly independent Alto Peru (later, Bolivia) on 1 July 1826.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> On 12 July 1839, President [[:en:José_Miguel_de_Velasco|José Miguel de Velasco]] proclaimed a law naming the city as the capital of Bolivia, and renaming it in honor of the revolutionary leader [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]].<ref name="DicGeo" /> The Bolivian seat of government moved to La Paz at the start of the twentieth century as a consequence of Sucre's relative remoteness from economic activity after the decline of [[:en:Potosí|Potosí]] and its silver industry and of the Liberal Party in the War of 1899. බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[3] 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.[3] 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රති ence ලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|2009 Constitution]] assigns the role of national capital to Sucre, not referring to La Paz in the text.<ref name="presidencia.gob.bo" /> In addition to being the constitutional capital, the Supreme Court of Bolivia is located in Sucre, making it the judicial capital. Nonetheless, the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]] (the Presidential Palace and seat of Bolivian [[:en:Executive_(government)|executive power]]) is located in La Paz, as are the National Congress and Plurinational Electoral Organ. La Paz thus continues to be the seat of government. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.[1] ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. දේශ සභා === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'',<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර, [4] එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය [5][විශ්වාසනීය මූලාශ්‍රය?]; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. In 2018, Bolivia signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> The dispute with Chile was taken to the [[:en:International_Court_of_Justice|International Court of Justice]]. The court ruled in support of the Chilean position, and declared that although Chile may have held talks about a Bolivian corridor to the sea, the country was not required to negotiate one or to surrender its territory.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> Bolivia is the 68th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[6][7] චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.[8] 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.[9] === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] While Bolivia's administrative divisions have similar status under governmental jurisprudence, each department varies in quantitative and qualitative factors. Generally speaking, Departments can be grouped either by geography or by political-cultural orientation. For example, Santa Cruz, Beni and Pando make up the low-lying "Camba" heartlands of the Amazon, Moxos and Chiquitanía. When considering political orientation, Beni, Pando, Santa Cruz, Tarija are generally grouped for regionalist autonomy movements; this region is known as the "Media Luna". Conversely, La Paz, Oruro, Potosí, Cochabamba have been traditionally associated with Andean politics and culture. Today, Chuquisaca vacillates between the Andean cultural bloc and the Camba bloc.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == kzkvv671hpilfz5c8ahzuobqhrio2hh 748883 748882 2025-06-15T13:16:31Z BuddhikaW88 37808 /* මිලිටරි */ 748883 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] Bolivia has been governed by democratically elected governments since 1982; prior to that, it was governed by various dictatorships. Presidents [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] (1982–1985) and [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]] (1985–1989) began a tradition of ceding power peacefully which has continued, although three presidents have stepped down in the face of extraordinary circumstances: [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] in 2003, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] in 2005, and [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] in 2019. Bolivia's multiparty democracy has seen a wide variety of parties in the presidency and parliament, although the [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]], [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]], and the [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] predominated from 1985 to 2005. On 11 November 2019, all senior governmental positions were vacated following [[:en:2019_Bolivian_political_crisis|the resignation of Evo Morales and his government]]. On 13 November 2019, [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]], a former senator representing Beni, declared herself acting [[:en:President_of_Bolivia|President of Bolivia]]. [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was elected on 23 October 2020; he took office as president on 8 November 2020. 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. අගනුවර [[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] The [[:en:Constitution_of_Bolivia|constitution]], drafted in 2006–07 and approved in 2009, provides for balanced executive, legislative, judicial, and electoral powers, as well as several levels of autonomy. The traditionally strong executive branch tends to overshadow the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]], whose role is generally limited to debating and approving legislation initiated by the executive. The judiciary, consisting of the [[:en:Supreme_Court_of_Bolivia|Supreme Court]] and departmental and lower courts, has long been riddled with corruption and inefficiency. Through revisions to the constitution in 1994, and subsequent laws, the government has initiated potentially far-reaching reforms in the judicial system as well as increasing decentralizing powers to departments, municipalities, and indigenous territories. The executive branch is headed by a president and vice president, and consists of a variable number (currently, 20) of government [[:en:Ministry_(government_department)|ministries]]. The president is elected to a five-year term by [[:en:Direct_election|popular vote]], and governs from the Presidential Palace (popularly called the Burnt Palace, {{lang|es|Palacio Quemado}}) in La Paz. In the case that no candidate receives an [[:en:Majority|absolute majority]] of the popular vote or more than 40% of the vote with an advantage of more than 10% over the second-place finisher, a run-off is to be held among the two candidates most voted.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.[1] The ''Asamblea Legislativa Plurinacional'' ([[:en:Plurinational_Legislative_Assembly|Plurinational Legislative Assembly]] or National Congress) has [[:en:Bicameralism|two chambers]]. The {{Lang|es|Cámara de Diputados}} ([[:en:Chamber_of_Deputies_(Bolivia)|Chamber of Deputies]]) has 130 members elected to five-year terms, 63 from single-member districts (''circunscripciones''), 60 by proportional representation, and seven by the minority indigenous peoples of seven departments. The ''Cámara de Senadores'' ([[:en:Chamber_of_Senators_(Bolivia)|Chamber of Senators]]) has 36 members (four per department). Members of the Assembly are elected to five-year terms. The body has its headquarters on the [[:en:Plaza_Murillo|Plaza Murillo]] in La Paz, but also holds honorary sessions elsewhere in Bolivia. The Vice President serves as titular head of the combined Assembly. The judiciary consists of the [[:en:Supreme_Court_of_Justice_(Bolivia)|Supreme Court of Justice]], the [[:en:Plurinational_Constitutional_Court|Plurinational Constitutional Court]], the Judiciary Council, Agrarian and Environmental Court, and District (departmental) and lower courts. In October 2011, Bolivia held its first judicial elections to choose members of the national courts by popular vote, a reform brought about by Evo Morales. The [[:en:Plurinational_Electoral_Organ|Plurinational Electoral Organ]] is an independent branch of government which replaced the [[:en:National_Electoral_Court_of_Bolivia|National Electoral Court]] in 2010. The branch consists of the Supreme Electoral Courts, the nine Departmental Electoral Court, Electoral Judges, the anonymously selected Juries at Election Tables, and Electoral Notaries.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> Wilfredo Ovando presides over the seven-member Supreme Electoral Court. Its operations are mandated by the Constitution and regulated by the Electoral Regime Law (Law 026, passed 2010). The Organ's first elections were the country's first [[:en:Bolivian_judicial_election,_2011|judicial election]] in October 2011, and five municipal special elections held in 2011. අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.[2] විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] Bolivia has its constitutionally recognized capital in [[:en:Sucre|Sucre]], while [[:en:La_Paz|La Paz]] is the seat of government. La Plata (now Sucre) was proclaimed the provisional capital of the newly independent Alto Peru (later, Bolivia) on 1 July 1826.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> On 12 July 1839, President [[:en:José_Miguel_de_Velasco|José Miguel de Velasco]] proclaimed a law naming the city as the capital of Bolivia, and renaming it in honor of the revolutionary leader [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]].<ref name="DicGeo" /> The Bolivian seat of government moved to La Paz at the start of the twentieth century as a consequence of Sucre's relative remoteness from economic activity after the decline of [[:en:Potosí|Potosí]] and its silver industry and of the Liberal Party in the War of 1899. බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[3] 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.[3] 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රති ence ලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|2009 Constitution]] assigns the role of national capital to Sucre, not referring to La Paz in the text.<ref name="presidencia.gob.bo" /> In addition to being the constitutional capital, the Supreme Court of Bolivia is located in Sucre, making it the judicial capital. Nonetheless, the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]] (the Presidential Palace and seat of Bolivian [[:en:Executive_(government)|executive power]]) is located in La Paz, as are the National Congress and Plurinational Electoral Organ. La Paz thus continues to be the seat of government. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.[1] ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. දේශ සභා === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'',<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර, [4] එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය [5][විශ්වාසනීය මූලාශ්‍රය?]; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. In 2018, Bolivia signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> The dispute with Chile was taken to the [[:en:International_Court_of_Justice|International Court of Justice]]. The court ruled in support of the Chilean position, and declared that although Chile may have held talks about a Bolivian corridor to the sea, the country was not required to negotiate one or to surrender its territory.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> Bolivia is the 68th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[6][7] චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.[8] 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.[9] === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.[10] බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. නීතිය සහ අපරාධ පරිපාලන අංශය === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි (ස්පාඤ්ඤ: Dirección de Régimen Penitenciario). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.[11] === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[12] විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] While Bolivia's administrative divisions have similar status under governmental jurisprudence, each department varies in quantitative and qualitative factors. Generally speaking, Departments can be grouped either by geography or by political-cultural orientation. For example, Santa Cruz, Beni and Pando make up the low-lying "Camba" heartlands of the Amazon, Moxos and Chiquitanía. When considering political orientation, Beni, Pando, Santa Cruz, Tarija are generally grouped for regionalist autonomy movements; this region is known as the "Media Luna". Conversely, La Paz, Oruro, Potosí, Cochabamba have been traditionally associated with Andean politics and culture. Today, Chuquisaca vacillates between the Andean cultural bloc and the Camba bloc.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == f9x5x13ojb942s5gegxu5eetcuoeuc5 748884 748883 2025-06-15T13:17:00Z BuddhikaW88 37808 /* යොමු කිරීම් */ 748884 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] Bolivia has been governed by democratically elected governments since 1982; prior to that, it was governed by various dictatorships. Presidents [[:en:Hernán_Siles_Zuazo|Hernán Siles Zuazo]] (1982–1985) and [[:en:Víctor_Paz_Estenssoro|Víctor Paz Estenssoro]] (1985–1989) began a tradition of ceding power peacefully which has continued, although three presidents have stepped down in the face of extraordinary circumstances: [[:en:Gonzalo_Sánchez_de_Lozada|Gonzalo Sánchez de Lozada]] in 2003, [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] in 2005, and [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] in 2019. Bolivia's multiparty democracy has seen a wide variety of parties in the presidency and parliament, although the [[:en:Revolutionary_Nationalist_Movement|Revolutionary Nationalist Movement]], [[:en:Nationalist_Democratic_Action|Nationalist Democratic Action]], and the [[:en:Revolutionary_Left_Movement_(Bolivia)|Revolutionary Left Movement]] predominated from 1985 to 2005. On 11 November 2019, all senior governmental positions were vacated following [[:en:2019_Bolivian_political_crisis|the resignation of Evo Morales and his government]]. On 13 November 2019, [[:en:Jeanine_Áñez|Jeanine Áñez]], a former senator representing Beni, declared herself acting [[:en:President_of_Bolivia|President of Bolivia]]. [[:en:Luis_Arce|Luis Arce]] was elected on 23 October 2020; he took office as president on 8 November 2020. 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. අගනුවර [[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] The [[:en:Constitution_of_Bolivia|constitution]], drafted in 2006–07 and approved in 2009, provides for balanced executive, legislative, judicial, and electoral powers, as well as several levels of autonomy. The traditionally strong executive branch tends to overshadow the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]], whose role is generally limited to debating and approving legislation initiated by the executive. The judiciary, consisting of the [[:en:Supreme_Court_of_Bolivia|Supreme Court]] and departmental and lower courts, has long been riddled with corruption and inefficiency. Through revisions to the constitution in 1994, and subsequent laws, the government has initiated potentially far-reaching reforms in the judicial system as well as increasing decentralizing powers to departments, municipalities, and indigenous territories. The executive branch is headed by a president and vice president, and consists of a variable number (currently, 20) of government [[:en:Ministry_(government_department)|ministries]]. The president is elected to a five-year term by [[:en:Direct_election|popular vote]], and governs from the Presidential Palace (popularly called the Burnt Palace, {{lang|es|Palacio Quemado}}) in La Paz. In the case that no candidate receives an [[:en:Majority|absolute majority]] of the popular vote or more than 40% of the vote with an advantage of more than 10% over the second-place finisher, a run-off is to be held among the two candidates most voted.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.[1] The ''Asamblea Legislativa Plurinacional'' ([[:en:Plurinational_Legislative_Assembly|Plurinational Legislative Assembly]] or National Congress) has [[:en:Bicameralism|two chambers]]. The {{Lang|es|Cámara de Diputados}} ([[:en:Chamber_of_Deputies_(Bolivia)|Chamber of Deputies]]) has 130 members elected to five-year terms, 63 from single-member districts (''circunscripciones''), 60 by proportional representation, and seven by the minority indigenous peoples of seven departments. The ''Cámara de Senadores'' ([[:en:Chamber_of_Senators_(Bolivia)|Chamber of Senators]]) has 36 members (four per department). Members of the Assembly are elected to five-year terms. The body has its headquarters on the [[:en:Plaza_Murillo|Plaza Murillo]] in La Paz, but also holds honorary sessions elsewhere in Bolivia. The Vice President serves as titular head of the combined Assembly. The judiciary consists of the [[:en:Supreme_Court_of_Justice_(Bolivia)|Supreme Court of Justice]], the [[:en:Plurinational_Constitutional_Court|Plurinational Constitutional Court]], the Judiciary Council, Agrarian and Environmental Court, and District (departmental) and lower courts. In October 2011, Bolivia held its first judicial elections to choose members of the national courts by popular vote, a reform brought about by Evo Morales. The [[:en:Plurinational_Electoral_Organ|Plurinational Electoral Organ]] is an independent branch of government which replaced the [[:en:National_Electoral_Court_of_Bolivia|National Electoral Court]] in 2010. The branch consists of the Supreme Electoral Courts, the nine Departmental Electoral Court, Electoral Judges, the anonymously selected Juries at Election Tables, and Electoral Notaries.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> Wilfredo Ovando presides over the seven-member Supreme Electoral Court. Its operations are mandated by the Constitution and regulated by the Electoral Regime Law (Law 026, passed 2010). The Organ's first elections were the country's first [[:en:Bolivian_judicial_election,_2011|judicial election]] in October 2011, and five municipal special elections held in 2011. අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.[2] විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] Bolivia has its constitutionally recognized capital in [[:en:Sucre|Sucre]], while [[:en:La_Paz|La Paz]] is the seat of government. La Plata (now Sucre) was proclaimed the provisional capital of the newly independent Alto Peru (later, Bolivia) on 1 July 1826.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> On 12 July 1839, President [[:en:José_Miguel_de_Velasco|José Miguel de Velasco]] proclaimed a law naming the city as the capital of Bolivia, and renaming it in honor of the revolutionary leader [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]].<ref name="DicGeo" /> The Bolivian seat of government moved to La Paz at the start of the twentieth century as a consequence of Sucre's relative remoteness from economic activity after the decline of [[:en:Potosí|Potosí]] and its silver industry and of the Liberal Party in the War of 1899. බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[3] 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.[3] 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රති ence ලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|2009 Constitution]] assigns the role of national capital to Sucre, not referring to La Paz in the text.<ref name="presidencia.gob.bo" /> In addition to being the constitutional capital, the Supreme Court of Bolivia is located in Sucre, making it the judicial capital. Nonetheless, the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]] (the Presidential Palace and seat of Bolivian [[:en:Executive_(government)|executive power]]) is located in La Paz, as are the National Congress and Plurinational Electoral Organ. La Paz thus continues to be the seat of government. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.[1] ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. දේශ සභා === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'',<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර, [4] එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය [5][විශ්වාසනීය මූලාශ්‍රය?]; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. In 2018, Bolivia signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> The dispute with Chile was taken to the [[:en:International_Court_of_Justice|International Court of Justice]]. The court ruled in support of the Chilean position, and declared that although Chile may have held talks about a Bolivian corridor to the sea, the country was not required to negotiate one or to surrender its territory.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> Bolivia is the 68th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[6][7] චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.[8] 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.[9] === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.[10] බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. නීතිය සහ අපරාධ පරිපාලන අංශය === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි (ස්පාඤ්ඤ: Dirección de Régimen Penitenciario). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.[11] === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[12] විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == lxytfmre31wz7x3dri1i7au70aancgi 748886 748884 2025-06-15T13:18:00Z BuddhikaW88 37808 748886 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය. අගනුවර [[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] The [[:en:Constitution_of_Bolivia|constitution]], drafted in 2006–07 and approved in 2009, provides for balanced executive, legislative, judicial, and electoral powers, as well as several levels of autonomy. The traditionally strong executive branch tends to overshadow the [[:en:National_Congress_of_Bolivia|Congress]], whose role is generally limited to debating and approving legislation initiated by the executive. The judiciary, consisting of the [[:en:Supreme_Court_of_Bolivia|Supreme Court]] and departmental and lower courts, has long been riddled with corruption and inefficiency. Through revisions to the constitution in 1994, and subsequent laws, the government has initiated potentially far-reaching reforms in the judicial system as well as increasing decentralizing powers to departments, municipalities, and indigenous territories. The executive branch is headed by a president and vice president, and consists of a variable number (currently, 20) of government [[:en:Ministry_(government_department)|ministries]]. The president is elected to a five-year term by [[:en:Direct_election|popular vote]], and governs from the Presidential Palace (popularly called the Burnt Palace, {{lang|es|Palacio Quemado}}) in La Paz. In the case that no candidate receives an [[:en:Majority|absolute majority]] of the popular vote or more than 40% of the vote with an advantage of more than 10% over the second-place finisher, a run-off is to be held among the two candidates most voted.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.[1] The ''Asamblea Legislativa Plurinacional'' ([[:en:Plurinational_Legislative_Assembly|Plurinational Legislative Assembly]] or National Congress) has [[:en:Bicameralism|two chambers]]. The {{Lang|es|Cámara de Diputados}} ([[:en:Chamber_of_Deputies_(Bolivia)|Chamber of Deputies]]) has 130 members elected to five-year terms, 63 from single-member districts (''circunscripciones''), 60 by proportional representation, and seven by the minority indigenous peoples of seven departments. The ''Cámara de Senadores'' ([[:en:Chamber_of_Senators_(Bolivia)|Chamber of Senators]]) has 36 members (four per department). Members of the Assembly are elected to five-year terms. The body has its headquarters on the [[:en:Plaza_Murillo|Plaza Murillo]] in La Paz, but also holds honorary sessions elsewhere in Bolivia. The Vice President serves as titular head of the combined Assembly. The judiciary consists of the [[:en:Supreme_Court_of_Justice_(Bolivia)|Supreme Court of Justice]], the [[:en:Plurinational_Constitutional_Court|Plurinational Constitutional Court]], the Judiciary Council, Agrarian and Environmental Court, and District (departmental) and lower courts. In October 2011, Bolivia held its first judicial elections to choose members of the national courts by popular vote, a reform brought about by Evo Morales. The [[:en:Plurinational_Electoral_Organ|Plurinational Electoral Organ]] is an independent branch of government which replaced the [[:en:National_Electoral_Court_of_Bolivia|National Electoral Court]] in 2010. The branch consists of the Supreme Electoral Courts, the nine Departmental Electoral Court, Electoral Judges, the anonymously selected Juries at Election Tables, and Electoral Notaries.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> Wilfredo Ovando presides over the seven-member Supreme Electoral Court. Its operations are mandated by the Constitution and regulated by the Electoral Regime Law (Law 026, passed 2010). The Organ's first elections were the country's first [[:en:Bolivian_judicial_election,_2011|judicial election]] in October 2011, and five municipal special elections held in 2011. අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.[2] විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] Bolivia has its constitutionally recognized capital in [[:en:Sucre|Sucre]], while [[:en:La_Paz|La Paz]] is the seat of government. La Plata (now Sucre) was proclaimed the provisional capital of the newly independent Alto Peru (later, Bolivia) on 1 July 1826.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> On 12 July 1839, President [[:en:José_Miguel_de_Velasco|José Miguel de Velasco]] proclaimed a law naming the city as the capital of Bolivia, and renaming it in honor of the revolutionary leader [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]].<ref name="DicGeo" /> The Bolivian seat of government moved to La Paz at the start of the twentieth century as a consequence of Sucre's relative remoteness from economic activity after the decline of [[:en:Potosí|Potosí]] and its silver industry and of the Liberal Party in the War of 1899. බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[3] 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.[3] 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රති ence ලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|2009 Constitution]] assigns the role of national capital to Sucre, not referring to La Paz in the text.<ref name="presidencia.gob.bo" /> In addition to being the constitutional capital, the Supreme Court of Bolivia is located in Sucre, making it the judicial capital. Nonetheless, the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]] (the Presidential Palace and seat of Bolivian [[:en:Executive_(government)|executive power]]) is located in La Paz, as are the National Congress and Plurinational Electoral Organ. La Paz thus continues to be the seat of government. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.[1] ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. දේශ සභා === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'',<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර, [4] එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය [5][විශ්වාසනීය මූලාශ්‍රය?]; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. In 2018, Bolivia signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> The dispute with Chile was taken to the [[:en:International_Court_of_Justice|International Court of Justice]]. The court ruled in support of the Chilean position, and declared that although Chile may have held talks about a Bolivian corridor to the sea, the country was not required to negotiate one or to surrender its territory.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> Bolivia is the 68th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[6][7] චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.[8] 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.[9] === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.[10] බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. නීතිය සහ අපරාධ පරිපාලන අංශය === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි (ස්පාඤ්ඤ: Dirección de Régimen Penitenciario). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.[11] === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[12] විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == i294ch3x6mnd731lwwz28zdvfarev3v 748887 748886 2025-06-15T13:18:27Z BuddhikaW88 37808 748887 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> The ''Asamblea Legislativa Plurinacional'' ([[:en:Plurinational_Legislative_Assembly|Plurinational Legislative Assembly]] or National Congress) has [[:en:Bicameralism|two chambers]]. The {{Lang|es|Cámara de Diputados}} ([[:en:Chamber_of_Deputies_(Bolivia)|Chamber of Deputies]]) has 130 members elected to five-year terms, 63 from single-member districts (''circunscripciones''), 60 by proportional representation, and seven by the minority indigenous peoples of seven departments. The ''Cámara de Senadores'' ([[:en:Chamber_of_Senators_(Bolivia)|Chamber of Senators]]) has 36 members (four per department). Members of the Assembly are elected to five-year terms. The body has its headquarters on the [[:en:Plaza_Murillo|Plaza Murillo]] in La Paz, but also holds honorary sessions elsewhere in Bolivia. The Vice President serves as titular head of the combined Assembly. The judiciary consists of the [[:en:Supreme_Court_of_Justice_(Bolivia)|Supreme Court of Justice]], the [[:en:Plurinational_Constitutional_Court|Plurinational Constitutional Court]], the Judiciary Council, Agrarian and Environmental Court, and District (departmental) and lower courts. In October 2011, Bolivia held its first judicial elections to choose members of the national courts by popular vote, a reform brought about by Evo Morales. The [[:en:Plurinational_Electoral_Organ|Plurinational Electoral Organ]] is an independent branch of government which replaced the [[:en:National_Electoral_Court_of_Bolivia|National Electoral Court]] in 2010. The branch consists of the Supreme Electoral Courts, the nine Departmental Electoral Court, Electoral Judges, the anonymously selected Juries at Election Tables, and Electoral Notaries.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> Wilfredo Ovando presides over the seven-member Supreme Electoral Court. Its operations are mandated by the Constitution and regulated by the Electoral Regime Law (Law 026, passed 2010). The Organ's first elections were the country's first [[:en:Bolivian_judicial_election,_2011|judicial election]] in October 2011, and five municipal special elections held in 2011. අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.[2] විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] Bolivia has its constitutionally recognized capital in [[:en:Sucre|Sucre]], while [[:en:La_Paz|La Paz]] is the seat of government. La Plata (now Sucre) was proclaimed the provisional capital of the newly independent Alto Peru (later, Bolivia) on 1 July 1826.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> On 12 July 1839, President [[:en:José_Miguel_de_Velasco|José Miguel de Velasco]] proclaimed a law naming the city as the capital of Bolivia, and renaming it in honor of the revolutionary leader [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]].<ref name="DicGeo" /> The Bolivian seat of government moved to La Paz at the start of the twentieth century as a consequence of Sucre's relative remoteness from economic activity after the decline of [[:en:Potosí|Potosí]] and its silver industry and of the Liberal Party in the War of 1899. බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[3] 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.[3] 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රති ence ලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|2009 Constitution]] assigns the role of national capital to Sucre, not referring to La Paz in the text.<ref name="presidencia.gob.bo" /> In addition to being the constitutional capital, the Supreme Court of Bolivia is located in Sucre, making it the judicial capital. Nonetheless, the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]] (the Presidential Palace and seat of Bolivian [[:en:Executive_(government)|executive power]]) is located in La Paz, as are the National Congress and Plurinational Electoral Organ. La Paz thus continues to be the seat of government. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.[1] ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. දේශ සභා === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'',<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර, [4] එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය [5][විශ්වාසනීය මූලාශ්‍රය?]; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. In 2018, Bolivia signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> The dispute with Chile was taken to the [[:en:International_Court_of_Justice|International Court of Justice]]. The court ruled in support of the Chilean position, and declared that although Chile may have held talks about a Bolivian corridor to the sea, the country was not required to negotiate one or to surrender its territory.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> Bolivia is the 68th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[6][7] චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.[8] 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.[9] === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.[10] බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. නීතිය සහ අපරාධ පරිපාලන අංශය === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි (ස්පාඤ්ඤ: Dirección de Régimen Penitenciario). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.[11] === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[12] විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == md7q23jrpqzxj357fjaquu90aaipg60 748888 748887 2025-06-15T13:18:49Z BuddhikaW88 37808 748888 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] Bolivia has its constitutionally recognized capital in [[:en:Sucre|Sucre]], while [[:en:La_Paz|La Paz]] is the seat of government. La Plata (now Sucre) was proclaimed the provisional capital of the newly independent Alto Peru (later, Bolivia) on 1 July 1826.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> On 12 July 1839, President [[:en:José_Miguel_de_Velasco|José Miguel de Velasco]] proclaimed a law naming the city as the capital of Bolivia, and renaming it in honor of the revolutionary leader [[:en:Antonio_José_de_Sucre|Antonio José de Sucre]].<ref name="DicGeo" /> The Bolivian seat of government moved to La Paz at the start of the twentieth century as a consequence of Sucre's relative remoteness from economic activity after the decline of [[:en:Potosí|Potosí]] and its silver industry and of the Liberal Party in the War of 1899. බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[3] 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.[3] 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රති ence ලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|2009 Constitution]] assigns the role of national capital to Sucre, not referring to La Paz in the text.<ref name="presidencia.gob.bo" /> In addition to being the constitutional capital, the Supreme Court of Bolivia is located in Sucre, making it the judicial capital. Nonetheless, the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]] (the Presidential Palace and seat of Bolivian [[:en:Executive_(government)|executive power]]) is located in La Paz, as are the National Congress and Plurinational Electoral Organ. La Paz thus continues to be the seat of government. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.[1] ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. දේශ සභා === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'',<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර, [4] එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය [5][විශ්වාසනීය මූලාශ්‍රය?]; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. In 2018, Bolivia signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> The dispute with Chile was taken to the [[:en:International_Court_of_Justice|International Court of Justice]]. The court ruled in support of the Chilean position, and declared that although Chile may have held talks about a Bolivian corridor to the sea, the country was not required to negotiate one or to surrender its territory.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> Bolivia is the 68th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[6][7] චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.[8] 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.[9] === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.[10] බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. නීතිය සහ අපරාධ පරිපාලන අංශය === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි (ස්පාඤ්ඤ: Dirección de Régimen Penitenciario). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.[11] === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[12] විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == eeeid3helzumbxgqqjbseuxauusecar 748889 748888 2025-06-15T13:19:45Z BuddhikaW88 37808 /* අගනුවර */ 748889 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.<ref name="DicGeo" /> 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|2009 Constitution]] assigns the role of national capital to Sucre, not referring to La Paz in the text.<ref name="presidencia.gob.bo" /> In addition to being the constitutional capital, the Supreme Court of Bolivia is located in Sucre, making it the judicial capital. Nonetheless, the [[:en:Palacio_Quemado|Palacio Quemado]] (the Presidential Palace and seat of Bolivian [[:en:Executive_(government)|executive power]]) is located in La Paz, as are the National Congress and Plurinational Electoral Organ. La Paz thus continues to be the seat of government. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.[1] ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. දේශ සභා === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'',<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර, [4] එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය [5][විශ්වාසනීය මූලාශ්‍රය?]; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. In 2018, Bolivia signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> The dispute with Chile was taken to the [[:en:International_Court_of_Justice|International Court of Justice]]. The court ruled in support of the Chilean position, and declared that although Chile may have held talks about a Bolivian corridor to the sea, the country was not required to negotiate one or to surrender its territory.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> Bolivia is the 68th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[6][7] චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.[8] 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.[9] === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.[10] බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. නීතිය සහ අපරාධ පරිපාලන අංශය === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි (ස්පාඤ්ඤ: Dirección de Régimen Penitenciario). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.[11] === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[12] විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == mps0etpkxmca70qmgst2b5gg1sp9ya0 748890 748889 2025-06-15T13:20:06Z BuddhikaW88 37808 /* අගනුවර */ 748890 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.<ref name="DicGeo" /> 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.<ref name="presidencia.gob.bo" /> ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'',<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර, [4] එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය [5][විශ්වාසනීය මූලාශ්‍රය?]; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. In 2018, Bolivia signed the UN [[:en:Treaty_on_the_Prohibition_of_Nuclear_Weapons|treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons]].<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> The dispute with Chile was taken to the [[:en:International_Court_of_Justice|International Court of Justice]]. The court ruled in support of the Chilean position, and declared that although Chile may have held talks about a Bolivian corridor to the sea, the country was not required to negotiate one or to surrender its territory.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> Bolivia is the 68th most peaceful country in the world, according to the 2024 [[:en:Global_Peace_Index|Global Peace Index]].<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[6][7] චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.[8] 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.[9] === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.[10] බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. නීතිය සහ අපරාධ පරිපාලන අංශය === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි (ස්පාඤ්ඤ: Dirección de Régimen Penitenciario). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.[11] === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[12] විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == grq1mroyb04w6itbpf8g20zz1dompgs 748892 748890 2025-06-15T13:21:27Z BuddhikaW88 37808 /* විදේශ සබඳතා */ 748892 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.<ref name="DicGeo" /> 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.<ref name="presidencia.gob.bo" /> ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] Despite losing its maritime coast, the so-called [[:en:Litoral_Department|Litoral Department]], after the [[:en:War_of_the_Pacific|War of the Pacific]], Bolivia has historically maintained, as a state policy, a maritime claim to that part of Chile; the claim asks for sovereign access to the Pacific Ocean and its maritime space. The issue has also been presented before the [[:en:Organization_of_American_States|Organization of American States]]; in 1979, the OAS passed the ''426 Resolution'', which declared that the Bolivian problem is a hemispheric problem. On 4 April 1884, a truce was signed with Chile, whereby Chile gave facilities of access to Bolivian products through [[:en:Antofagasta|Antofagasta]], and freed the payment of export rights in the port of [[:en:Arica|Arica]]. In October 1904, the [[:en:Treaty_of_Peace_and_Friendship_(1904)|Treaty of Peace and Friendship]] was signed, and Chile agreed to build a [[:en:Arica–La_Paz_railway|railway between Arica and La Paz]], to improve access of Bolivian products to the ports. The ''Special Economical Zone for Bolivia in Ilo'' (ZEEBI) is a special economic area of {{convert|5|km|abbr=off|sp=us}} of maritime coast, and a total extension of {{convert|358|ha|abbr=out}}, called Mar Bolivia ("Sea Bolivia"), where Bolivia may maintain a free port near [[:en:Ilo,_Peru|Ilo]], Peru under its administration and operation{{unreliable source?|date=July 2013}} for a period of 99 years starting in 1992; once that time has passed, all the construction and territory revert to the Peruvian government. Since 1964, Bolivia has had its own port facilities in the ''Bolivian Free Port'' in [[:en:Rosario|Rosario]], Argentina. This port is located on the [[:en:Paraná_River|Paraná River]], which is directly connected to the Atlantic Ocean. පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.[10] බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. නීතිය සහ අපරාධ පරිපාලන අංශය === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි (ස්පාඤ්ඤ: Dirección de Régimen Penitenciario). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.[11] === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[12] විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == 2qgo9lcrcpl8wnuvjly5zndpv2mqqwi 748893 748892 2025-06-15T13:22:09Z BuddhikaW88 37808 /* විදේශ සබඳතා */ 748893 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.<ref name="DicGeo" /> 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.<ref name="presidencia.gob.bo" /> ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === මිලිටරි === The [[:en:Military_of_Bolivia|Bolivian military]] comprises three branches: [[:en:Bolivian_Army|Ejército (Army)]], [[:en:Bolivian_Naval_Force|Naval (Navy)]] and [[:en:Bolivian_Air_Force|Fuerza Aérea (Air Force)]]. The Bolivian army has around 31,500 men. There are six military regions (''regiones militares''—RMs) in the army. The army is organized into ten divisions. Although it is landlocked, Bolivia keeps a navy. The [[:en:Bolivian_Naval_Force|Bolivian Naval Force]] (''Fuerza Naval Boliviana'' in Spanish) is a naval force about 5,000 strong in 2008.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> The [[:en:Bolivian_Air_Force|Bolivian Air Force]] ('Fuerza Aérea Boliviana' or "FAB") has nine air bases, located at La Paz, Cochabamba, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz]], [[:en:Puerto_Suárez|Puerto Suárez]], [[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]], [[:en:Villamontes|Villamontes]], [[:en:Cobija|Cobija]], [[:en:Riberalta|Riberalta]], and [[:en:Roboré|Roboré]]. බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.[10] බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. නීතිය සහ අපරාධ පරිපාලන අංශය === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි (ස්පාඤ්ඤ: Dirección de Régimen Penitenciario). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.[11] === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[12] විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == kq86w9kent25pi2v79unval44vrs8hf 748895 748893 2025-06-15T13:35:08Z BuddhikaW88 37808 /* මිලිටරි */ 748895 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.<ref name="DicGeo" /> 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.<ref name="presidencia.gob.bo" /> ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === මිලිටරි === බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. === නීතිය සහ අපරාධ === There are 54 [[:en:Prisons_in_Bolivia|prisons in Bolivia]], which incarcerate around 8,700 people {{As of|2010|lc=y}}. The prisons are managed by the Penitentiary Regime Directorate ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). There are 17 prisons in [[:en:Departments_of_Bolivia|departmental]] capital cities and 36 provincial prisons.<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref> බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි (ස්පාඤ්ඤ: Dirección de Régimen Penitenciario). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.[11] === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[12] විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == 32fmo5aoxo2q07cpovj9b0zo2kfzfce 748896 748895 2025-06-15T13:35:35Z BuddhikaW88 37808 /* නීතිය සහ අපරාධ */ 748896 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.<ref name="DicGeo" /> 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.<ref name="presidencia.gob.bo" /> ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === මිලිටරි === බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. === නීතිය සහ අපරාධ === බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.'''<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref>''' === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] Bolivia has nine departments—[[:en:Pando_Department|Pando]], [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]]. According to what is established by the Bolivian Political Constitution, the Law of Autonomies and Decentralization regulates the procedure for the elaboration of Statutes of Autonomy, the transfer and distribution of direct competences between the central government and the autonomous entities.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> There are four levels of decentralization: 1) Departmental government is constituted by the ''Departmental Assembly'', with rights over the legislation of the department. The department governor is chosen by universal suffrage. 2) Municipal government is constituted by a ''Municipal Council'' which is responsible for legislation of the municipality. The municipality's mayor is chosen by universal suffrage. 3) Regional government is formed by several provinces or municipalities of geographical continuity within a department. It is constituted by a ''Regional Assembly''. 4) Original indigenous government is constituted by [[:en:Self-governance|self-governance]] of original indigenous people on the ancient territories where they live. බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.[12] විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == lrumk1kn64d9n82k8h4972ne81yq3o9 748897 748896 2025-06-15T13:36:06Z BuddhikaW88 37808 /* පරිපාලන අංශ */ 748897 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.<ref name="DicGeo" /> 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.<ref name="presidencia.gob.bo" /> ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === මිලිටරි === බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. === නීතිය සහ අපරාධ === බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.'''<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref>''' === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අංකය ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == grtrvdwd8mrm63luqxog4ms8bhepwpp 748898 748897 2025-06-15T13:38:23Z BuddhikaW88 37808 /* පරිපාලන අංශ */ 748898 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.<ref name="DicGeo" /> 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.<ref name="presidencia.gob.bo" /> ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === මිලිටරි === බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. === නීතිය සහ අපරාධ === බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.'''<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref>''' === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අගනුවර ! |- |1 |[[:en:Pando_Department|Pando]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[:en:Beni_Department|Beni]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[:en:Oruro_Department|Oruro]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[:en:Potosí_Department|Potosí]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[:en:Tarija_Department|Tarija]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == ai4fofp6w0doiwnj2eg3ie5lln1o6fk 748929 748898 2025-06-15T14:02:25Z BuddhikaW88 37808 /* පරිපාලන අංශ */ 748929 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.<ref name="DicGeo" /> 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.<ref name="presidencia.gob.bo" /> ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === මිලිටරි === බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. === නීතිය සහ අපරාධ === බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.'''<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref>''' === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකිසාකා, තරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අගනුවර ! |- |1 |[[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පැන්ඩෝ]] |[[:en:Cobija|Cobija]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, හොන්ඩුරාස්|ලා පාස්]] |[[:en:La_Paz|La Paz]] |- |3 |[[බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|බෙනි]] |[[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]] |- |4 |[[ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ඔරුරෝ]] |[[:en:Oruro,_Bolivia|Oruro]] |- |5 |[[කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|කොචබම්බා]] |[[:en:Cochabamba|Cochabamba]] |- |6 |[[සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|සැන්ටා කෲස්]] |[[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] |- |7 |[[පොටොසි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පොටොසි]] |[[:en:Potosí|Potosí]] |- |8 |[[චුකුඉසකා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|චුකුඉසකා]] |[[:en:Sucre|Sucre]] |- |9 |[[ටරිජා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ටරිජා]] |[[:en:Tarija,_Bolivia|Tarija]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == byilxcwhpfwqruklg1042uunsuiwojp 748958 748929 2025-06-15T14:34:14Z BuddhikaW88 37808 /* පරිපාලන අංශ */ 748958 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.<ref name="DicGeo" /> 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.<ref name="presidencia.gob.bo" /> ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === මිලිටරි === බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. === නීතිය සහ අපරාධ === බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.'''<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref>''' === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකුඉසාකා, ටරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අගනුවර ! |- |1 |[[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පැන්ඩෝ]] |[[කොබිජා, බොලිවියාව|කොබිජා]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, හොන්ඩුරාස්|ලා පාස්]] |[[ලා පාස්, බොලිවියාව|ලා පාස්]] |- |3 |[[බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|බෙනි]] |[[ට්‍රිනිඩෑඩ්, බොලිවියාව|ට්‍රිනිඩෑඩ්]] |- |4 |[[ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ඔරුරෝ]] |[[ඔරුරෝ, බොලිවියාව|ඔරුරෝ]] |- |5 |[[කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|කොචබම්බා]] |[[කොචබම්බා, බොලිවියාව|කොචබම්බා]] |- |6 |[[සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|සැන්ටා කෲස්]] |[[සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, බොලිවියාව|සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා]] |- |7 |[[පොටොසි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පොටොසි]] |[[පොටොසි, බොලිවියාව|පොටොසි]] |- |8 |[[චුකුඉසකා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|චුකුඉසකා]] |[[සුක්‍රේ, බොලිවියාව|සුක්‍රේ]] |- |9 |[[ටරිජා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ටරිජා]] |[[ටරිජා, බොලිවියාව|ටරිජා]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == ivh1jjv80tf1852pdd5atptbewsnw8z 749014 748958 2025-06-15T16:20:12Z BuddhikaW88 37808 749014 wikitext text/x-wiki [[File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:New_addition_to_the_Plurinational_Legislative_Assembly.jpg|thumb|මධ්‍යම ලා පාස් හි බහුජාතික ව්‍යවස්ථාදායක සභාව ගොඩනැගීම]] 1982 සිට බොලිවියාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ආණ්ඩු මගින් පාලනය කර ඇත; ඊට පෙර, එය විවිධ ඒකාධිපතිත්වයන් විසින් පාලනය කරන ලදී. ජනාධිපතිවරුන් වන හර්නන් සයිල්ස් සුවාසෝ (1982–1985) සහ වික්ටර් පාස් එස්ටෙන්සෝරෝ (1985–1989) සාමකාමීව බලය පැවරීමේ සම්ප්‍රදායක් ආරම්භ කළ අතර එය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී, නමුත් ජනාධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු අසාමාන්‍ය තත්වයන් හමුවේ ඉල්ලා අස්වී ඇත: 2003 දී ගොන්සාලෝ සැන්චෙස් ද ලොසාඩා, 2005 දී කාලෝස් මේසා සහ 2019 දී ඊවෝ මොරාලෙස්. 1985 සිට 2005 දක්වා විප්ලවවාදී ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරය, ජාතිකවාදී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රියාමාර්ග සහ විප්ලවවාදී වාම ව්‍යාපාරය ප්‍රමුඛව පැවතුනද, බොලිවියාවේ බහුපාර්ශ්වික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ජනාධිපති ධුරයේ සහ පාර්ලිමේන්තුවේ විවිධ පක්ෂ දැක තිබේ. 2019 නොවැම්බර් 11 වන දින, ඊවෝ මොරාලෙස් සහ ඔහුගේ රජය ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු සියලුම ජ්‍යෙෂ්ඨ රජයේ තනතුරු හිස් විය. 2019 නොවැම්බර් 13 වන දින, බෙනී නියෝජනය කරන හිටපු සෙනෙට් සභික ජෙනීන් ඇනෙස්, බොලිවියාවේ වැඩබලන ජනාධිපතිනිය ලෙස තමන් ප්‍රකාශ කළාය. ලුයිස් ආර්ස් 2020 ඔක්තෝබර් 23 වන දින තේරී පත් විය; ඔහු 2020 නොවැම්බර් 8 වන දින ජනාධිපති ධුරයට පත්විය.[[File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Interior_del_Palacio_de_Gobierno.jpg|thumb|බොලිවියානු ජනාධිපතිවරයාගේ පැරණි නිවස සහ ප්‍රධාන කාර්යාලය වූ පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ හි අභ්‍යන්තරය.]] 2006-07 දී කෙටුම්පත් කර 2009 දී අනුමත කරන ලද ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, සමතුලිත විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක, අධිකරණ සහ මැතිවරණ බලතල මෙන්ම ස්වයං පාලනයේ මට්ටම් කිහිපයක් සඳහා සපයයි. සාම්ප්‍රදායිකව ශක්තිමත් විධායක ශාඛාව, විධායකය විසින් ආරම්භ කරන ලද නීති විවාද කිරීමට සහ අනුමත කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් සීමා වන කොන්ග්‍රසය යටපත් කිරීමට නැඹුරු වේ. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සහ දෙපාර්තමේන්තු සහ පහළ අධිකරණවලින් සමන්විත අධිකරණය දිගු කලක් දූෂණයෙන් හා අකාර්යක්ෂමතාවයෙන් පිරී ඇත. 1994 දී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට කරන ලද සංශෝධන සහ ඉන් පසුව ඇති වූ නීති හරහා, රජය අධිකරණ පද්ධතියේ දුරදිග යන ප්‍රතිසංස්කරණ මෙන්ම දෙපාර්තමේන්තු, මහ නගර සභා සහ ස්වදේශීය ප්‍රදේශ සඳහා විමධ්‍යගත කිරීමේ බලතල වැඩි කිරීමට ද පටන් ගෙන තිබේ. විධායක ශාඛාව ජනාධිපතිවරයෙකු සහ උප ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් මෙහෙයවනු ලබන අතර, රජයේ අමාත්‍යාංශ ගණන (දැනට 20) කින් සමන්විත වේ. ජනාධිපතිවරයා ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වන අතර, ලා පාස් හි ජනාධිපති මන්දිරයෙන් (ජනප්‍රියව පිළිස්සුණු මාලිගාව, පැලසියෝ ක්වෙමාඩෝ ලෙස හැඳින්වේ) පාලනය කරයි. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකුට ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ තැනැත්තාට වඩා 10% කට වඩා වැඩි වාසියක් සහිතව 40% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් නොලැබෙන්නේ නම්, වැඩිම ඡන්දයක් ලබා ගත් අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයක් පැවැත්විය යුතුය.<ref name="presidencia.gob.bo">{{cite web |title=Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State |url=http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619201729/http://www.presidencia.gob.bo/download/constitucion.pdf |archive-date=19 June 2009 |access-date=14 July 2013 |work=Nueva Constitución Política del Estado |page=4 |quote=I. Sucre is the Capital of Bolivia."}}</ref> අසම්බ්ලියා ව්‍යවස්ථාදායක ප්ලූරිනේෂනල් (බහුවිධ ව්‍යවස්ථාදායක සභාව හෝ ජාතික කොංග්‍රසය) හි සභා දෙකක් ඇත. කැමාරා ඩි ඩිපුටාඩෝස් (නියෝජිත මණ්ඩලය) හි පස් අවුරුදු වාරයකට තේරී පත් වූ සාමාජිකයින් 130 ක් සිටින අතර, 63 දෙනෙකු තනි-සාමාජික දිස්ත්‍රික්ක (චක්‍රලේඛන) වලින්, 60 දෙනෙකු සමානුපාතික නියෝජනයෙන් සහ හත් දෙනෙකු දෙපාර්තමේන්තු හතක සුළුතර ආදිවාසී ජනතාව විසින් නියෝජනය කරනු ලැබේ. කැමරා ද සෙනඩෝර්ස් (සෙනෙට් සභික මණ්ඩලය) සාමාජිකයින් 36 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ (දෙපාර්තමේන්තුවකට හතර දෙනෙක්). සභාවේ සාමාජිකයින් වසර පහක කාලයක් සඳහා තේරී පත් වේ. මෙම ආයතනයේ මූලස්ථානය ලා පාස් හි ප්ලාසා මුරිලෝ හි පිහිටා ඇති අතර, බොලිවියාවේ වෙනත් තැන්වල ගෞරවනීය සැසි ද පවත්වයි. උප ජනාධිපතිවරයා ඒකාබද්ධ සභාවේ නාමික ප්‍රධානියා ලෙස සේවය කරයි. අධිකරණය සමන්විත වන්නේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, බහුජාතික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය, අධිකරණ සභාව, ගොවිජන හා පාරිසරික අධිකරණය සහ දිස්ත්‍රික් (දෙපාර්තමේන්තු) සහ පහළ අධිකරණවලිනි. 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, බොලිවියාව ජනප්‍රිය ඡන්දයෙන් ජාතික අධිකරණවල සාමාජිකයින් තෝරා ගැනීම සඳහා එහි පළමු අධිකරණ මැතිවරණය පැවැත්වීය, එය ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් ගෙන එන ලද ප්‍රතිසංස්කරණයකි. බහුජාතික මැතිවරණ සංවිධානය යනු 2010 දී ජාතික මැතිවරණ අධිකරණය ප්‍රතිස්ථාපනය කළ ස්වාධීන රජයේ ශාඛාවකි. ශාඛාව උත්තරීතර මැතිවරණ අධිකරණ, දෙපාර්තමේන්තු මැතිවරණ අධිකරණය නවය, මැතිවරණ විනිසුරුවන්, මැතිවරණ මේසවල නිර්නාමිකව තෝරාගත් ජූරි සභිකයන් සහ මැතිවරණ නොතාරිස්වරුන්ගෙන් සමන්විත වේ.<ref>{{Cite news|url=http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|title=Posesionan a cuatro Vocales del Tribunal Supremo Electoral|date=16 August 2010|work=La Jornada|access-date=28 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110713121138/http://www.jornadanet.com/n.php?a=51574-1|archive-date=13 July 2011|url-status=dead}}</ref> විල්ෆ්‍රෙඩෝ ඔවන්ඩෝ හත් දෙනෙකුගෙන් යුත් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ අධිකරණයේ සභාපතිත්වය දරයි. එහි මෙහෙයුම් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නියම කර ඇති අතර මැතිවරණ පාලන නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ (නීතිය 026, 2010 සම්මත කරන ලදී). මෙම සංවිධානයේ පළමු මැතිවරණය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී රටේ පළමු අධිකරණ මැතිවරණය සහ 2011 දී පවත්වන ලද නාගරික විශේෂ මැතිවරණ පහක් විය. === අගනුවර === [[File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plaza_in_Historic_Center_-_Sucre_-_Bolivia_(3777140400).jpg|thumb|සුක්‍රේ යනු බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වන අතර රජයේ අධිකරණ ශාඛාව එහි රඳවා ගනී.]] බොලිවියාවට සුක්‍රේ හි ව්‍යවස්ථානුකූලව පිළිගත් අගනුවර ඇති අතර ලා පාස් රජයේ ආසනයයි. 1826 ජූලි 1 වන දින ලා ප්ලාටා (දැන් සුක්‍රේ) අලුතින් ස්වාධීන වූ ඇල්ටෝ පේරු (පසුව බොලිවියාව) හි තාවකාලික අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.<ref name="DicGeo">{{Cite book |author=Sociedad Geográfica Sucre |title=Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos |publisher=Impr. "Bolívar" de M. Pizarro |year=1903 |pages=296–97}}</ref> 1839 ජූලි 12 වන දින ජනාධිපති ජෝස් මිගෙල් ද වෙලාස්කෝ විසින් බොලිවියාවේ අගනුවර ලෙස නගරය නම් කරමින් නීතියක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර විප්ලවවාදී නායක ඇන්ටෝනියෝ ජෝස් ද සුක්‍රේට ගෞරවයක් වශයෙන් එය නැවත නම් කරන ලදී.<ref name="DicGeo" /> 1899 යුද්ධයේදී පොටෝසි සහ එහි රිදී කර්මාන්තයේ සහ ලිබරල් පක්ෂයේ පරිහානියෙන් පසු සුක්‍රේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වලින් සාපේක්ෂ දුරස්ථභාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විසිවන සියවස ආරම්භයේදී බොලිවියානු රජයේ ආසනය ලා පාස් වෙත ගෙන යන ලදී. 2009 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජාතික අගනුවරේ භූමිකාව සුක්‍රේ වෙත පවරන අතර, පාඨයේ ලා පාස් ගැන සඳහන් නොකරයි.<ref name="presidencia.gob.bo" /> ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර වීමට අමතරව, බොලිවියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය සුක්‍රේ හි පිහිටා ඇති අතර එය අධිකරණ අගනුවර බවට පත් කරයි. කෙසේ වෙතත්, පැලාසියෝ ක්වෙමාඩෝ (බොලිවියානු විධායක බලයේ ජනාධිපති මන්දිරය සහ ආසනය) ලා පාස් හි පිහිටා ඇති අතර, ජාතික කොංග්‍රසය සහ බහුජාතික මැතිවරණ ආයතනය ද පිහිටා ඇත. එබැවින් ලා පාස් රජයේ ආසනය ලෙස දිගටම පවතී. === විදේශ සබඳතා === [[File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:El_Salvador_President_at_Maduro_inauguration_2019_02.jpg|thumb|කියුබාව, බොලිවියාව සහ එල් සැල්වදෝරයේ (පහළ සිට දකුණ දක්වා) ජනාධිපතිවරු 2019 ජනවාරි 10 වන දින කැරකස්හිදී වෙනිසියුලාවේ ජනාධිපති ලෙස දෙවන වරටත් දිවුරුම් දීමේ උත්සවයේදී නිකොලස් මධුරෝට සුබ පතති.]] පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු බොලිවියාව තම සමුද්‍ර වෙරළ තීරය වන ඊනියා ලිටරල් දෙපාර්තමේන්තුව අහිමි වුවද, රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස, චිලියේ එම කොටසට සමුද්‍රීය හිමිකම් පෑමක් ඓතිහාසිකව පවත්වා ගෙන ගොස් ඇත; හිමිකම් පෑම පැසිෆික් සාගරයට සහ එහි සමුද්‍රීය අවකාශයට ස්වෛරී ප්‍රවේශයක් ඉල්ලා සිටී. මෙම ගැටළුව ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානය ඉදිරියේ ද ඉදිරිපත් කර ඇත; 1979 දී, OAS විසින් 426 යෝජනාව සම්මත කරන ලද අතර,<ref>{{cite web |title=Bolivia |url=http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130605114445/http://www.oas.org/columbus/Bolivia.asp |archive-date=5 June 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Oas.org}}</ref> එය බොලිවියානු ගැටළුව අර්ධගෝලාකාර ගැටළුවක් බව ප්‍රකාශ කළේය. 1884 අප්‍රේල් 4 වන දින, චිලී සමඟ සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලද අතර, එමඟින් චිලී ඇන්ටොෆගස්ටා හරහා බොලිවියානු නිෂ්පාදන සඳහා ප්‍රවේශ පහසුකම් ලබා දුන් අතර, ඇරිකා වරායේ අපනයන අයිතිවාසිකම් ගෙවීම නිදහස් කළේය. 1904 ඔක්තෝබර් මාසයේදී, සාමය සහ මිත්‍රත්ව ගිවිසුම අත්සන් කරන ලද අතර, බොලිවියානු නිෂ්පාදන වරායන් වෙත ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඇරිකා සහ ලා පාස් අතර දුම්රිය මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට චිලී එකඟ විය. ඉලෝ හි බොලිවියාව සඳහා වූ විශේෂ ආර්ථික කලාපය (ZEEBI) යනු මුහුදු වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර 5 (සැතපුම් 3.1) ක විශේෂ ආර්ථික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය හෙක්ටයාර 358 (අක්කර 880) ක මුළු දිගුවක් වන අතර එය මාර් බොලිවියාව ("මුහුදු බොලිවියාව") ලෙස හැඳින්වේ, එහිදී බොලිවියාවට 1992 සිට වසර 99 ක කාලයක් සඳහා එහි පරිපාලනය සහ ක්‍රියාකාරිත්වය යටතේ පේරු හි ඉලෝ අසල නිදහස් වරායක් පවත්වාගෙන යා හැකිය<ref>{{cite web |title=Satellite view in Wikimapia of ''Bolivia Mar'', near the Peruvian town of Ilo |url=http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20061214000013/http://www.wikimapia.org/#lat=-17.739531&lon=-71.258011&z=14&l=3&m=a&v=2 |archive-date=14 December 2006 |access-date=25 October 2014 |publisher=Wikimapia}}</ref>; එම කාලය ගෙවී ගිය පසු, සියලු ඉදිකිරීම් සහ භූමි ප්‍රදේශය පේරු රජයට ආපසු යයි. 1964 සිට, බොලිවියාවට ආර්ජන්ටිනාවේ රොසාරියෝ හි බොලිවියානු නිදහස් වරායේ තමන්ගේම වරාය පහසුකම් තිබේ. මෙම වරාය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සාගරයට සෘජුවම සම්බන්ධ වන පරානා ගඟේ ය. 2018 දී බොලිවියාව න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.<ref>{{cite web |date=7 July 2017 |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190806220546/https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |archive-date=6 August 2019 |access-date=13 August 2019 |publisher=United Nations Treaty Collection}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|title=UN nuclear weapon ban treaty now halfway towards entry into force|date=6 August 2019|access-date=13 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190813073303/https://www.pressenza.com/2019/08/un-nuclear-weapon-ban-treaty-now-halfway-towards-entry-into-force/|archive-date=13 August 2019|publisher=Pressenza – International Press Agency|url-status=live}}</ref> චිලී සමඟ ඇති ආරවුල ජාත්‍යන්තර අධිකරණයට ගෙන යන ලදී. චිලී ස්ථාවරයට සහාය දක්වමින් අධිකරණය තීන්දු කළ අතර, චිලී මුහුදට බොලිවියානු කොරිඩෝවක් පිළිබඳව සාකච්ඡා පවත්වා තිබිය හැකි වුවද, ඒ සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට හෝ තම භූමිය යටත් කිරීමට රටට අවශ්‍ය නොවන බව ප්‍රකාශ කළේය.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|title=World Court: Chile not forced to negotiate over Bolivia sea access|author1=Stephanie van den Berg|date=1 October 2018|work=Reuters|access-date=1 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181001200644/https://www.reuters.com/article/us-bolivia-chile-worldcourt/world-court-chile-not-forced-to-negotiate-over-bolivia-sea-access-idUSKCN1MB2YR|archive-date=1 October 2018|author2=Aislinn Laing|url-status=live}}</ref> 2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව බොලිවියාව ලෝකයේ 68 වන සාමකාමී රටයි.<ref>{{Cite web |title=2024 Global Peace Index |url=https://www.economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2024/06/GPI-2024-web.pdf}}</ref> === මිලිටරි === බොලිවියානු හමුදාව ශාඛා තුනකින් සමන්විත වේ: එජර්සිටෝ (යුධ හමුදාව), නාවික (නාවික හමුදාව) සහ ෆුවර්සා ඒරියා (ගුවන් හමුදාව). බොලිවියානු හමුදාවේ මිනිසුන් 31,500 ක් පමණ සිටිති. හමුදාවේ හමුදා කලාප හයක් (කලාප හමුදා—RMs) ඇත. හමුදාව අංශ දහයකට සංවිධානය කර ඇත. එය ගොඩබිමින් වට වී තිබුණද, බොලිවියාව නාවික හමුදාවක් පවත්වාගෙන යයි. බොලිවියානු නාවික හමුදාව (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ෆුවර්සා නාවික බොලිවියානා) යනු 2008 දී 5,000 ක් පමණ ශක්තිමත් නාවික හමුදාවකි.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas|last=Carroll|first=Rory|date=28 August 2008|work=The Guardian|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130902165715/http://www.theguardian.com/world/2008/aug/28/bolivia|archive-date=2 September 2013|location=London|url-status=live}}</ref> බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව ('ෆුවර්සා ඒරියා බොලිවියානා' හෝ "FAB") ලා පාස්, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පුවර්ටෝ සුවාරෙස්, තාරිජා, විලාමොන්ටෙස්, කොබිජා, රිබරල්ටා සහ රොබොරේ යන ස්ථානවල පිහිටා ඇති ගුවන් කඳවුරු නවයක් ඇත. === නීතිය සහ අපරාධ === බොලිවියාවේ බන්ධනාගාර 54 ක් ඇත, 8,700 පුද්ගලයින් 2010 වන විට එය සිරගත කරයි. බන්ධනාගාර පාලනය කරනු ලබන්නේ සිරගෙවල් පාලන තන්ත්‍ර අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසිනි ({{langx|es|Dirección de Régimen Penitenciario|links=no}}). දෙපාර්තමේන්තු අගනගරවල බන්ධනාගාර 17 ක් සහ පළාත් බන්ධනාගාර 36 ක් ඇත.'''<ref>{{cite web |title=Human Rights Watch – Prison Conditions in Latin America and the Caribbean |url=https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200312030744/https://www.hrw.org/legacy/advocacy/prisons/americas2.htm |archive-date=12 March 2020 |access-date=4 September 2018 |website=www.hrw.org}}</ref>''' === පරිපාලන අංශ === [[File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Paz_a_Illimani_-_panoramio_(1).jpg|thumb|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර සහ බොලිවියානු රජයේ ආසනය වන ලා පාස් දෙසට මුහුණලා ඇති ඉලිමානි කන්ද.]] බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයක් ඇත—පැන්ඩෝ, ලා පාස්, බෙනි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා, සැන්ටා කෲස්, පොටෝසි, චුකුඉසාකා, ටරිජා. බොලිවියානු දේශපාලන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ස්ථාපිත කර ඇති දෙයට අනුව, ස්වයං පාලන ප්‍රඥප්ති විස්තාරණය කිරීම, මධ්‍යම රජය සහ ස්වාධීන ආයතන අතර සෘජු නිපුණතා මාරු කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා වන ක්‍රියා පටිපාටිය ස්වයං පාලන සහ විමධ්‍යගත කිරීමේ නීතිය මගින් නියාමනය කරනු ලැබේ.<ref>Political Constitution of Bolivia, Article 271</ref> විමධ්‍යගත කිරීමේ මට්ටම් හතරක් ඇත: 1) දෙපාර්තමේන්තු රජය දෙපාර්තමේන්තුවේ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි අයිතිවාසිකම් ඇති දෙපාර්තමේන්තු සභාව විසින් පිහිටුවා ඇත. දෙපාර්තමේන්තු ආණ්ඩුකාරවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 2) නාගරික රජය පිහිටුවා ඇත්තේ නගර සභාවේ නීති සම්පාදනය සඳහා වගකිව යුතු මහ නගර සභාවක් විසිනි. මහ නගර සභාවේ නගරාධිපතිවරයා විශ්වීය ඡන්ද බලයෙන් තෝරා ගනු ලැබේ. 3) ප්‍රාදේශීය රජය දෙපාර්තමේන්තුවක් තුළ භූගෝලීය අඛණ්ඩතාවයෙන් යුත් පළාත් කිහිපයක් හෝ මහ නගර සභා විසින් පිහිටුවා ඇත. එය ප්‍රාදේශීය සභාවක් විසින් පිහිටුවා ඇත. 4) මුල් ආදිවාසී රජය පිහිටුවා ඇත්තේ ඔවුන් ජීවත් වන පුරාණ භූමි ප්‍රදේශවල මුල් ආදිවාසී ජනතාවගේ ස්වයං පාලනය මගිනි. {| cellpadding="3" border="0" !අං !දෙපාර්තමේන්තුව !අගනුවර ! |- |1 |[[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පැන්ඩෝ]] |[[කොබිජා, බොලිවියාව|කොබිජා]] | rowspan="9" |[[File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolivia,_administrative_divisions_-_Nmbrs_-_colored.svg|thumb|බොලිවියාවේ භෞමික අංශය]] |- |2 |[[ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ලා පාස්]] |[[ලා පාස්, බොලිවියාව|ලා පාස්]] |- |3 |[[බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|බෙනි]] |[[ට්‍රිනිඩෑඩ්, බොලිවියාව|ට්‍රිනිඩෑඩ්]] |- |4 |[[ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ඔරුරෝ]] |[[ඔරුරෝ, බොලිවියාව|ඔරුරෝ]] |- |5 |[[කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|කොචබම්බා]] |[[කොචබම්බා, බොලිවියාව|කොචබම්බා]] |- |6 |[[සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|සැන්ටා කෲස්]] |[[සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, බොලිවියාව|සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා]] |- |7 |[[පොටොසි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පොටොසි]] |[[පොටොසි, බොලිවියාව|පොටොසි]] |- |8 |[[චුකුඉසකා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|චුකුඉසකා]] |[[සුක්‍රේ, බොලිවියාව|සුක්‍රේ]] |- |9 |[[ටරිජා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ටරිජා]] |[[ටරිජා, බොලිවියාව|ටරිජා]] |} [[File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Esto_es_BOlIVIA.jpg|thumb|උතුරු චුකිසාකා හි එල් පල්මාර් ස්වභාව රක්ෂිතය]] බොලිවියාවේ පරිපාලන කොට්ඨාශ රජයේ නීති විද්‍යාව යටතේ සමාන තත්වයක් දරන අතර, සෑම දෙපාර්තමේන්තුවක්ම ප්‍රමාණාත්මක සහ ගුණාත්මක සාධක අනුව වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් දෙපාර්තමේන්තු භූගෝල විද්‍යාව හෝ දේශපාලන-සංස්කෘතික දිශානතිය අනුව කාණ්ඩගත කළ හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස, සැන්ටා කෲස්, බෙනී සහ පැන්ඩෝ ඇමසන්, මොක්සෝස් සහ චික්විටානියාවේ පහත් බිම් "කැම්බා" හදවත් වලින් සමන්විත වේ. දේශපාලන දිශානතිය සලකා බැලීමේදී, බෙනී, පැන්ඩෝ, සැන්ටා කෲස්, තාරිජා සාමාන්‍යයෙන් කලාපීය ස්වයං පාලන ව්‍යාපාර සඳහා කාණ්ඩගත කර ඇත; මෙම කලාපය "මාධ්‍ය ලූනා" ලෙස හැඳින්වේ. අනෙක් අතට, ලා පාස්, ඔරුරෝ, පොටෝසි, කොචබම්බා සාම්ප්‍රදායිකව ඇන්ඩියන් දේශපාලනය හා සංස්කෘතිය සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. අද, චුක්විසාකා ඇන්ඩියන් සංස්කෘතික කණ්ඩායම සහ කැම්බා කණ්ඩායම අතර දෝලනය වේ.{{citation needed|reason=political-cultural orientations require a reliable source|date=September 2023}} == යොමු කිරීම් == i4tyd3ilxya0vhe6a60pg9x84rfv1hc 0 181985 748899 2025-06-15T13:42:24Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1244989689|Pando Department]]" 748899 wikitext text/x-wiki '''පැන්ඩෝ''' යනු උතුරු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි දෙපාර්තමේන්තුවක් වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය {{Convert|63,827|km2|sqmi}}, [[ඇමසෝන් වැසි වනාන්තරය|ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ]], [[බ්‍රසීලය]] සහ [[පෙරූ|පේරු]] දේශ සීමාවට යාබදව. Pando හි ජනගහනය 130,761 (2024 සංගණනය). <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Pando (Department, Bolivia) - Population Statistics, Charts, Map and Location |url=https://www.citypopulation.de/en/bolivia/dept/admin/09__pando/ |access-date=2022-05-04 |website=www.citypopulation.de}}</ref> එහි අගනුවර කොබීජා නගරයයි. හිටපු ජනාධිපති ජෝස් මැනුවෙල් පැන්ඩෝ (1899–1905) ගේ නමින් නම් කරන ලද මෙම දෙපාර්තමේන්තුව පළාත් පහකට බෙදා ඇත. පැන්ඩෝ ස්වභාවික සම්පත් වලින් පොහොසත් වුවද, එහි වැසියන්ගේ දරිද්‍රතා මට්ටම ඉහළ මට්ටමක පවතී, බොහෝ දුරට පළාත රටේ සෙසු ප්‍රදේශවලට ඵලදායී ලෙස සම්බන්ධ කරන මාර්ග නොමැතිකම හේතුවෙන්. ඊට අමතරව, ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ ජීවිතයට ආවේණික වූ නිවර්තන රෝගවල දුර්වල බලපෑම්වලින් පදිංචිකරුවන් පීඩා විඳිති. ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වන්නේ කෘෂිකර්මාන්තය, දැව කර්මාන්තය සහ ගව පාලනයයි. වයඹදිග වනාන්තර කලාපයේ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 280 ක උන්නතාංශයක, පැන්ඩෝ පිහිටා ඇත්තේ බොලිවියාවේ වැසි සහිතම කොටසේය. පැන්ඩෝහි උණුසුම් දේශගුණයක් පවතින අතර, සාමාන්‍යයෙන් උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 26 (ෆැරන්හයිට් 80) ට වඩා වැඩිය. පැන්ඩෝ යනු බොලිවියාවේ අඩුම ජනගහනයක් සහිත දෙපාර්තමේන්තුව වන අතර, වඩාත්ම නිවර්තන කලාපය (ඇමසෝනියානු ද්‍රෝණියේ සමකයට ආසන්නව පිහිටා ඇත) සහ ඵලදායී මාර්ග නොමැතිකම හේතුවෙන් වඩාත්ම හුදකලා වේ. එය 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සංවිධානය කරන ලද්දේ ඊනියා අක්කර යුද්ධයේ (1903) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බ්‍රසීලයට අහිමි වූ අක්කර ප්‍රදේශයේ ඉතිරිව තිබූ ප්‍රදේශයෙනි. එහි අගනුවර වන කොබිජා (බොලිවියානු දෙපාර්තමේන්තු අගනුවරවල් අතරින් කුඩාම) නම් කරන ලද්දේ පැසිෆික් සාගරයේ පිහිටි බොලිවියානු වරාය නමින් වන අතර, එය පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු [[චිලී|චිලීට]] අහිමි වූ ප්‍රදේශයක කොටසකි. දුරස්ථ වුවද, පැන්ඩෝ ඝන වනාන්තරවලින් වැසී ඇති අතර ඇමසන් ගඟට සහ එතැන් සිට අත්ලාන්තික් සාගරයට යන නාවික යාත්‍රා කළ හැකි ජල මාර්ගවලට ආසන්නව පිහිටා ඇත. 19 වන සියවසේ අගභාගයේ සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, අසල පිහිටි බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ උතුරු කොටස සමඟ, දෙපාර්තමේන්තුවට [[ශ්‍රී ලංකාවේ රබර් වගාව|රබර්]] උත්පාතයක් ඇති විය. අග්නිදිග ආසියාවේ වගා කරන ලද රබර් සමඟ තරඟකාරිත්වය මෙන්ම කෘතිම රබර් සොයා ගැනීම සහ නිෂ්පාදනය කිරීම හේතුවෙන් දේශීය කර්මාන්තය බිඳ වැටුණි. සංස්කෘතික වශයෙන්, පැන්ඩිනෝවරු බොලිවියානු පහත් බිම්වල ඊනියා කැම්බා සංස්කෘතියේ කොටසක් ලෙස සලකනු ලබන අතර, රටේ අනෙකුත් නිවර්තන දෙපාර්තමේන්තු දෙක වන බෙනී සහ සැන්ටා කෲස් හි ජනතාවට සමාන ය. පැන්ඩෝහි මුල් පදිංචිකරුවන් බොහෝ දෙනෙක් අසල පිහිටි බෙනි සිට සංක්‍රමණය වූහ. ස් ඩ්ස ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ග් ඩ්ස්ෆ්ග් ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස් ග්ස්ඩ්ග්ස් ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස්ග්ඩ්ස් ග්ෆ්ඩ් හ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්න්ෆ්ග් ජ්න්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්හ්ෆ් ekqcaa81fjxaju0e31kbenqmy5ot1as 748903 748899 2025-06-15T13:43:54Z BuddhikaW88 37808 BuddhikaW88 විසින් [[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව]] සිට [[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී: Misspelled title 748899 wikitext text/x-wiki '''පැන්ඩෝ''' යනු උතුරු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි දෙපාර්තමේන්තුවක් වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය {{Convert|63,827|km2|sqmi}}, [[ඇමසෝන් වැසි වනාන්තරය|ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ]], [[බ්‍රසීලය]] සහ [[පෙරූ|පේරු]] දේශ සීමාවට යාබදව. Pando හි ජනගහනය 130,761 (2024 සංගණනය). <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Pando (Department, Bolivia) - Population Statistics, Charts, Map and Location |url=https://www.citypopulation.de/en/bolivia/dept/admin/09__pando/ |access-date=2022-05-04 |website=www.citypopulation.de}}</ref> එහි අගනුවර කොබීජා නගරයයි. හිටපු ජනාධිපති ජෝස් මැනුවෙල් පැන්ඩෝ (1899–1905) ගේ නමින් නම් කරන ලද මෙම දෙපාර්තමේන්තුව පළාත් පහකට බෙදා ඇත. පැන්ඩෝ ස්වභාවික සම්පත් වලින් පොහොසත් වුවද, එහි වැසියන්ගේ දරිද්‍රතා මට්ටම ඉහළ මට්ටමක පවතී, බොහෝ දුරට පළාත රටේ සෙසු ප්‍රදේශවලට ඵලදායී ලෙස සම්බන්ධ කරන මාර්ග නොමැතිකම හේතුවෙන්. ඊට අමතරව, ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ ජීවිතයට ආවේණික වූ නිවර්තන රෝගවල දුර්වල බලපෑම්වලින් පදිංචිකරුවන් පීඩා විඳිති. ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වන්නේ කෘෂිකර්මාන්තය, දැව කර්මාන්තය සහ ගව පාලනයයි. වයඹදිග වනාන්තර කලාපයේ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 280 ක උන්නතාංශයක, පැන්ඩෝ පිහිටා ඇත්තේ බොලිවියාවේ වැසි සහිතම කොටසේය. පැන්ඩෝහි උණුසුම් දේශගුණයක් පවතින අතර, සාමාන්‍යයෙන් උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 26 (ෆැරන්හයිට් 80) ට වඩා වැඩිය. පැන්ඩෝ යනු බොලිවියාවේ අඩුම ජනගහනයක් සහිත දෙපාර්තමේන්තුව වන අතර, වඩාත්ම නිවර්තන කලාපය (ඇමසෝනියානු ද්‍රෝණියේ සමකයට ආසන්නව පිහිටා ඇත) සහ ඵලදායී මාර්ග නොමැතිකම හේතුවෙන් වඩාත්ම හුදකලා වේ. එය 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සංවිධානය කරන ලද්දේ ඊනියා අක්කර යුද්ධයේ (1903) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බ්‍රසීලයට අහිමි වූ අක්කර ප්‍රදේශයේ ඉතිරිව තිබූ ප්‍රදේශයෙනි. එහි අගනුවර වන කොබිජා (බොලිවියානු දෙපාර්තමේන්තු අගනුවරවල් අතරින් කුඩාම) නම් කරන ලද්දේ පැසිෆික් සාගරයේ පිහිටි බොලිවියානු වරාය නමින් වන අතර, එය පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු [[චිලී|චිලීට]] අහිමි වූ ප්‍රදේශයක කොටසකි. දුරස්ථ වුවද, පැන්ඩෝ ඝන වනාන්තරවලින් වැසී ඇති අතර ඇමසන් ගඟට සහ එතැන් සිට අත්ලාන්තික් සාගරයට යන නාවික යාත්‍රා කළ හැකි ජල මාර්ගවලට ආසන්නව පිහිටා ඇත. 19 වන සියවසේ අගභාගයේ සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, අසල පිහිටි බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ උතුරු කොටස සමඟ, දෙපාර්තමේන්තුවට [[ශ්‍රී ලංකාවේ රබර් වගාව|රබර්]] උත්පාතයක් ඇති විය. අග්නිදිග ආසියාවේ වගා කරන ලද රබර් සමඟ තරඟකාරිත්වය මෙන්ම කෘතිම රබර් සොයා ගැනීම සහ නිෂ්පාදනය කිරීම හේතුවෙන් දේශීය කර්මාන්තය බිඳ වැටුණි. සංස්කෘතික වශයෙන්, පැන්ඩිනෝවරු බොලිවියානු පහත් බිම්වල ඊනියා කැම්බා සංස්කෘතියේ කොටසක් ලෙස සලකනු ලබන අතර, රටේ අනෙකුත් නිවර්තන දෙපාර්තමේන්තු දෙක වන බෙනී සහ සැන්ටා කෲස් හි ජනතාවට සමාන ය. පැන්ඩෝහි මුල් පදිංචිකරුවන් බොහෝ දෙනෙක් අසල පිහිටි බෙනි සිට සංක්‍රමණය වූහ. ස් ඩ්ස ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ග් ඩ්ස්ෆ්ග් ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස් ග්ස්ඩ්ග්ස් ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස්ග්ඩ්ස් ග්ෆ්ඩ් හ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්න්ෆ්ග් ජ්න්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්හ්ෆ් ekqcaa81fjxaju0e31kbenqmy5ot1as 748918 748903 2025-06-15T13:52:25Z BuddhikaW88 37808 748918 wikitext text/x-wiki '''පැන්ඩෝ''' යනු උතුරු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි දෙපාර්තමේන්තුවක් වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කි.මී. 63,827කි. [[ඇමසෝන් වැසි වනාන්තරය|ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ]], [[බ්‍රසීලය]] සහ [[පෙරූ|පේරු]] දේශ සීමාවට යාබදව. පැන්ඩෝ හි ජනගහනය 130,761 (2024 සංගණනය). <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Pando (Department, Bolivia) - Population Statistics, Charts, Map and Location |url=https://www.citypopulation.de/en/bolivia/dept/admin/09__pando/ |access-date=2022-05-04 |website=www.citypopulation.de}}</ref> එහි අගනුවර කොබීජා නගරයයි. හිටපු ජනාධිපති ජෝස් මැනුවෙල් පැන්ඩෝ (1899–1905) ගේ නමින් නම් කරන ලද මෙම දෙපාර්තමේන්තුව පළාත් පහකට බෙදා ඇත. පැන්ඩෝ ස්වභාවික සම්පත් වලින් පොහොසත් වුවද, එහි වැසියන්ගේ දරිද්‍රතා මට්ටම ඉහළ මට්ටමක පවතී, බොහෝ දුරට පළාත රටේ සෙසු ප්‍රදේශවලට ඵලදායී ලෙස සම්බන්ධ කරන මාර්ග නොමැතිකම හේතුවෙන්. ඊට අමතරව, ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ ජීවිතයට ආවේණික වූ නිවර්තන රෝගවල දුර්වල බලපෑම්වලින් පදිංචිකරුවන් පීඩා විඳිති. ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වන්නේ කෘෂිකර්මාන්තය, දැව කර්මාන්තය සහ ගව පාලනයයි. වයඹදිග වනාන්තර කලාපයේ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 280 ක උන්නතාංශයක, පැන්ඩෝ පිහිටා ඇත්තේ බොලිවියාවේ වැසි සහිතම කොටසේය. පැන්ඩෝහි උණුසුම් දේශගුණයක් පවතින අතර, සාමාන්‍යයෙන් උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 26 (ෆැරන්හයිට් 80) ට වඩා වැඩිය. පැන්ඩෝ යනු බොලිවියාවේ අඩුම ජනගහනයක් සහිත දෙපාර්තමේන්තුව වන අතර, වඩාත්ම නිවර්තන කලාපය (ඇමසෝනියානු ද්‍රෝණියේ සමකයට ආසන්නව පිහිටා ඇත) සහ ඵලදායී මාර්ග නොමැතිකම හේතුවෙන් වඩාත්ම හුදකලා වේ. එය 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සංවිධානය කරන ලද්දේ ඊනියා අක්කර යුද්ධයේ (1903) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බ්‍රසීලයට අහිමි වූ අක්කර ප්‍රදේශයේ ඉතිරිව තිබූ ප්‍රදේශයෙනි. එහි අගනුවර වන කොබිජා (බොලිවියානු දෙපාර්තමේන්තු අගනුවරවල් අතරින් කුඩාම) නම් කරන ලද්දේ පැසිෆික් සාගරයේ පිහිටි බොලිවියානු වරාය නමින් වන අතර, එය පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු [[චිලී|චිලීට]] අහිමි වූ ප්‍රදේශයක කොටසකි. දුරස්ථ වුවද, පැන්ඩෝ ඝන වනාන්තරවලින් වැසී ඇති අතර ඇමසන් ගඟට සහ එතැන් සිට අත්ලාන්තික් සාගරයට යන නාවික යාත්‍රා කළ හැකි ජල මාර්ගවලට ආසන්නව පිහිටා ඇත. 19 වන සියවසේ අගභාගයේ සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, අසල පිහිටි බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ උතුරු කොටස සමඟ, දෙපාර්තමේන්තුවට [[ශ්‍රී ලංකාවේ රබර් වගාව|රබර්]] උත්පාතයක් ඇති විය. අග්නිදිග ආසියාවේ වගා කරන ලද රබර් සමඟ තරඟකාරිත්වය මෙන්ම කෘතිම රබර් සොයා ගැනීම සහ නිෂ්පාදනය කිරීම හේතුවෙන් දේශීය කර්මාන්තය බිඳ වැටුණි. සංස්කෘතික වශයෙන්, පැන්ඩිනෝවරු බොලිවියානු පහත් බිම්වල ඊනියා කැම්බා සංස්කෘතියේ කොටසක් ලෙස සලකනු ලබන අතර, රටේ අනෙකුත් නිවර්තන දෙපාර්තමේන්තු දෙක වන බෙනී සහ සැන්ටා කෲස් හි ජනතාවට සමාන ය. පැන්ඩෝහි මුල් පදිංචිකරුවන් බොහෝ දෙනෙක් අසල පිහිටි බෙනි සිට සංක්‍රමණය වූහ. == යොමු කිරීම් == m70om9xl0ioqru4cswjzktq6ok32ckk 748919 748918 2025-06-15T13:56:38Z BuddhikaW88 37808 748919 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:Pando in Bolivia.svg|thumb|සිතියම]] '''පැන්ඩෝ''' යනු උතුරු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි දෙපාර්තමේන්තුවක් වන අතර එහි භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කි.මී. 63,827කි. [[ඇමසෝන් වැසි වනාන්තරය|ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ]], [[බ්‍රසීලය]] සහ [[පෙරූ|පේරු]] දේශ සීමාවට යාබදව. පැන්ඩෝ හි ජනගහනය 130,761 (2024 සංගණනය). <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Pando (Department, Bolivia) - Population Statistics, Charts, Map and Location |url=https://www.citypopulation.de/en/bolivia/dept/admin/09__pando/ |access-date=2022-05-04 |website=www.citypopulation.de}}</ref> එහි අගනුවර කොබීජා නගරයයි. හිටපු ජනාධිපති ජෝස් මැනුවෙල් පැන්ඩෝ (1899–1905) ගේ නමින් නම් කරන ලද මෙම දෙපාර්තමේන්තුව පළාත් පහකට බෙදා ඇත. පැන්ඩෝ ස්වභාවික සම්පත් වලින් පොහොසත් වුවද, එහි වැසියන්ගේ දරිද්‍රතා මට්ටම ඉහළ මට්ටමක පවතී, බොහෝ දුරට පළාත රටේ සෙසු ප්‍රදේශවලට ඵලදායී ලෙස සම්බන්ධ කරන මාර්ග නොමැතිකම හේතුවෙන්. ඊට අමතරව, ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ ජීවිතයට ආවේණික වූ නිවර්තන රෝගවල දුර්වල බලපෑම්වලින් පදිංචිකරුවන් පීඩා විඳිති. ප්‍රධාන ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් වන්නේ කෘෂිකර්මාන්තය, දැව කර්මාන්තය සහ ගව පාලනයයි. වයඹදිග වනාන්තර කලාපයේ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 280 ක උන්නතාංශයක, පැන්ඩෝ පිහිටා ඇත්තේ බොලිවියාවේ වැසි සහිතම කොටසේය. පැන්ඩෝහි උණුසුම් දේශගුණයක් පවතින අතර, සාමාන්‍යයෙන් උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 26 (ෆැරන්හයිට් 80) ට වඩා වැඩිය. පැන්ඩෝ යනු බොලිවියාවේ අඩුම ජනගහනයක් සහිත දෙපාර්තමේන්තුව වන අතර, වඩාත්ම නිවර්තන කලාපය (ඇමසෝනියානු ද්‍රෝණියේ සමකයට ආසන්නව පිහිටා ඇත) සහ ඵලදායී මාර්ග නොමැතිකම හේතුවෙන් වඩාත්ම හුදකලා වේ. එය 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සංවිධානය කරන ලද්දේ ඊනියා අක්කර යුද්ධයේ (1903) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බ්‍රසීලයට අහිමි වූ අක්කර ප්‍රදේශයේ ඉතිරිව තිබූ ප්‍රදේශයෙනි. එහි අගනුවර වන කොබිජා (බොලිවියානු දෙපාර්තමේන්තු අගනුවරවල් අතරින් කුඩාම) නම් කරන ලද්දේ පැසිෆික් සාගරයේ පිහිටි බොලිවියානු වරාය නමින් වන අතර, එය පැසිෆික් යුද්ධයෙන් පසු [[චිලී|චිලීට]] අහිමි වූ ප්‍රදේශයක කොටසකි. දුරස්ථ වුවද, පැන්ඩෝ ඝන වනාන්තරවලින් වැසී ඇති අතර ඇමසන් ගඟට සහ එතැන් සිට අත්ලාන්තික් සාගරයට යන නාවික යාත්‍රා කළ හැකි ජල මාර්ගවලට ආසන්නව පිහිටා ඇත. 19 වන සියවසේ අගභාගයේ සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, අසල පිහිටි බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ උතුරු කොටස සමඟ, දෙපාර්තමේන්තුවට [[ශ්‍රී ලංකාවේ රබර් වගාව|රබර්]] උත්පාතයක් ඇති විය. අග්නිදිග ආසියාවේ වගා කරන ලද රබර් සමඟ තරඟකාරිත්වය මෙන්ම කෘතිම රබර් සොයා ගැනීම සහ නිෂ්පාදනය කිරීම හේතුවෙන් දේශීය කර්මාන්තය බිඳ වැටුණි. සංස්කෘතික වශයෙන්, පැන්ඩිනෝවරු බොලිවියානු පහත් බිම්වල ඊනියා කැම්බා සංස්කෘතියේ කොටසක් ලෙස සලකනු ලබන අතර, රටේ අනෙකුත් නිවර්තන දෙපාර්තමේන්තු දෙක වන බෙනී සහ සැන්ටා කෲස් හි ජනතාවට සමාන ය. පැන්ඩෝහි මුල් පදිංචිකරුවන් බොහෝ දෙනෙක් අසල පිහිටි බෙනි සිට සංක්‍රමණය වූහ. == යොමු කිරීම් == 59zbanp3lgeircsbnqcem1hhy6l2yh0 0 181986 748900 2025-06-15T13:43:18Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1269812943|Chuquisaca Department]]" 748900 wikitext text/x-wiki '''චුකිසාකා''' ({{IPA|es|tʃukiˈsaka}} ); {{Langx|gn|Chuquisaca}} ; {{Langx|qu|Chuqichaka}} ; {{Langx|ay|Chuqisaka}} ) යනු දකුණු මධ්‍යයේ පිහිටා ඇති [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] දෙපාර්තමේන්තුවකි . එය Cochabamba, Tarija, Potosí සහ Santa Cruz යන දෙපාර්තමේන්තු වලට මායිම් වේ. දෙපාර්තමේන්තු [[අගනුවර]] වන්නේ සුක්‍රේ වන අතර එය බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර ද වේ.ස් ඩ්ස ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ග් ඩ්ස්ෆ්ග් ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස් ග්ස්ඩ්ග්ස් ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස්ග්ඩ්ස් ග්ෆ්ඩ් හ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්න්ෆ්ග් ජ්න්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්හ්ෆ් k22l2o86574ye9yy3r5tyeifq2gocxc 748911 748900 2025-06-15T13:46:37Z BuddhikaW88 37808 748911 wikitext text/x-wiki '''චුකුඉසකා''' ({{IPA|es|tʃukiˈsaka}} ); {{Langx|gn|Chuquisaca}} ; {{Langx|qu|Chuqichaka}} ; {{Langx|ay|Chuqisaka}} ) යනු දකුණු මධ්‍යයේ පිහිටා ඇති [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] දෙපාර්තමේන්තුවකි . එය කොචබම්බා, ටරිජා, පොටෝසි සහ සැන්ටා කෲස් යන දෙපාර්තමේන්තු වලට මායිම් වේ. දෙපාර්තමේන්තු [[අගනුවර]] වන්නේ සුක්‍රේ වන අතර එය බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර ද වේ. 7sghn5q38945504rj5q4ym4dyk65n6a 748926 748911 2025-06-15T13:57:30Z BuddhikaW88 37808 748926 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:Chuquisaca in Bolivia.svg|thumb|සිතියම]] '''චුකුඉසකා''' ({{IPA|es|tʃukiˈsaka}} ); {{Langx|gn|Chuquisaca}} ; {{Langx|qu|Chuqichaka}} ; {{Langx|ay|Chuqisaka}} ) යනු දකුණු මධ්‍යයේ පිහිටා ඇති [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] දෙපාර්තමේන්තුවකි . එය කොචබම්බා, ටරිජා, පොටෝසි සහ සැන්ටා කෲස් යන දෙපාර්තමේන්තු වලට මායිම් වේ. දෙපාර්තමේන්තු [[අගනුවර]] වන්නේ සුක්‍රේ වන අතර එය බොලිවියාවේ ව්‍යවස්ථාපිත අගනුවර ද වේ. rxmea51iby7biefg7l5lysa9p86qn0y 0 181987 748901 2025-06-15T13:43:34Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1278823673|Beni Department]]" 748901 wikitext text/x-wiki '''බෙනී''' ({{IPA|es|ˈbeni}} ), සමහර විට '''එල් බෙනී''', [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] ඊසානදිග දෙපාර්තමේන්තුවක් වන අතර එය රටේ පහත් බිම් කලාපයේ පිහිටා ඇත. එය වර්ග කිලෝමීටර් 213,564 (වර්ග සැතපුම් 82,458) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් (සැන්ටා කෲස් වලින් පසු) රටේ දෙවන විශාලතම දෙපාර්තමේන්තුව වන අතර එය 1842 නොවැම්බර් 18 වන දින ජෙනරාල් ජෝස් බැලිවියන්ගේ පරිපාලනය අතරතුර උත්තරීතර නියෝගයෙන් නිර්මාණය කරන ලදී. එහි අගනුවර ට්‍රිනිඩෑඩ් ය.ස් ඩ්ස ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ග් ඩ්ස්ෆ්ග් ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස් ග්ස්ඩ්ග්ස් ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස්ග්ඩ්ස් ග්ෆ්ඩ් හ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්න්ෆ්ග් ජ්න්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්හ්ෆ් kpdk4nroq6hqjnc7qhsudxctfsw48oz 748916 748901 2025-06-15T13:50:23Z BuddhikaW88 37808 748916 wikitext text/x-wiki '''බෙනී''' ({{IPA|es|ˈbeni}} ), සමහර විට '''එල් බෙනී''', [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] ඊසානදිග දෙපාර්තමේන්තුවක් වන අතර එය රටේ පහත් බිම් කලාපයේ පිහිටා ඇත. එය වර්ග කිලෝමීටර් 213,564 (වර්ග සැතපුම් 82,458) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් (සැන්ටා කෲස් වලින් පසු) රටේ දෙවන විශාලතම දෙපාර්තමේන්තුව වන අතර එය 1842 නොවැම්බර් 18 වන දින ජෙනරාල් ජෝස් බැලිවියන්ගේ පරිපාලනය අතරතුර උත්තරීතර නියෝගයෙන් නිර්මාණය කරන ලදී. එහි අගනුවර ට්‍රිනිඩෑඩ් ය. 3kbyigxrn3m5p6n387lhgj3xe5kyzkq 748921 748916 2025-06-15T13:56:51Z BuddhikaW88 37808 748921 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:Beni in Bolivia.svg|thumb|සිතියම]] '''බෙනී''' ({{IPA|es|ˈbeni}} ), සමහර විට '''එල් බෙනී''', [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] ඊසානදිග දෙපාර්තමේන්තුවක් වන අතර එය රටේ පහත් බිම් කලාපයේ පිහිටා ඇත. එය වර්ග කිලෝමීටර් 213,564 (වර්ග සැතපුම් 82,458) ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් (සැන්ටා කෲස් වලින් පසු) රටේ දෙවන විශාලතම දෙපාර්තමේන්තුව වන අතර එය 1842 නොවැම්බර් 18 වන දින ජෙනරාල් ජෝස් බැලිවියන්ගේ පරිපාලනය අතරතුර උත්තරීතර නියෝගයෙන් නිර්මාණය කරන ලදී. එහි අගනුවර ට්‍රිනිඩෑඩ් ය. 2omgzpyrvln3ng24qiud75m0fl6q540 0 181988 748902 2025-06-15T13:43:38Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1283965965|La Paz Department (Bolivia)]]" 748902 wikitext text/x-wiki [[බොලිවියාව|බොලීවියාවේ]] '''ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව''' {{Convert|133985|km2|sqmi|0}} කින් සමන්විත වේ. 2024 [[ජන සංගණන|සංගණන]] ජනගහනය 3,022,566 කි. එය බොලිවියාවේ බටහිර මායිමේ පිහිටා ඇති අතර අසල්වැසි [[පෙරූ|පේරු]] සමඟ [[ටිටිකාකා විල]] බෙදා ගනී. එහි කෝඩිලෙරා රියල් කඳු වැටිය අඩංගු වන අතර එය {{Convert|6.6|km|ft|sp=us}} ක උන්නතාංශයකට ළඟා වේ. . කෝඩිලෙරා රියල් හි ඊසාන දෙසින් ''යුංගාස්'' පිහිටා ඇති අතර එය ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බෑවුම් සහිත නැගෙනහිර බෑවුම් වන අතර එය ඊසාන දෙසින් ඇමසන් ගංගා ද්‍රෝණියට සංක්‍රමණය වේ. දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර ලා පාස් නගරය වන අතර එය බොලිවියාවේ රජයේ / ජාතික [[අගනුවර]] වන පරිපාලන නගරය සහ ආසනය වේ.ස් ඩ්ස ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ග් ඩ්ස්ෆ්ග් ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස් ග්ස්ඩ්ග්ස් ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස්ග්ඩ්ස් ග්ෆ්ඩ් හ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්න්ෆ්ග් ජ්න්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්හ්ෆ් [[ගොනුව:Altiplano_de_La_Paz_Bolivia.jpg|දකුණ|thumb| හුවායිනා පොටෝසි]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] k2z993nnd46f4o5kkwcjibrqj1cxdow 748917 748902 2025-06-15T13:51:31Z BuddhikaW88 37808 748917 wikitext text/x-wiki [[බොලිවියාව|බොලීවියාවේ]] '''ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව''' වර්ග කිලෝමීටර 133,985 කින් සමන්විත වේ. 2024 [[ජන සංගණන|සංගණන]] ජනගහනය 3,022,566 කි. එය බොලිවියාවේ බටහිර මායිමේ පිහිටා ඇති අතර අසල්වැසි [[පෙරූ|පේරු]] සමඟ [[ටිටිකාකා විල]] බෙදා ගනී. එහි කෝඩිලෙරා රියල් කඳු වැටිය අඩංගු වන අතර එය කි.මී. 6.6 ක උන්නතාංශයකට ළඟා වේ. කෝඩිලෙරා රියල් හි ඊසාන දෙසින් ''යුංගාස්'' පිහිටා ඇති අතර එය ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බෑවුම් සහිත නැගෙනහිර බෑවුම් වන අතර එය ඊසාන දෙසින් ඇමසන් ගංගා ද්‍රෝණියට සංක්‍රමණය වේ. දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර ලා පාස් නගරය වන අතර එය බොලිවියාවේ රජයේ / ජාතික [[අගනුවර]] වන පරිපාලන නගරය සහ ආසනය වේ. [[ගොනුව:Altiplano_de_La_Paz_Bolivia.jpg|thumb| හුවායිනා පොටෝසි|වම]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] 28y9rjvmvcrtnhucif7b4jckbl8to2f 748920 748917 2025-06-15T13:56:45Z BuddhikaW88 37808 748920 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:La Paz in Bolivia.svg|thumb|සිතියම]] [[බොලිවියාව|බොලීවියාවේ]] '''ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව''' වර්ග කිලෝමීටර 133,985 කින් සමන්විත වේ. 2024 [[ජන සංගණන|සංගණන]] ජනගහනය 3,022,566 කි. එය බොලිවියාවේ බටහිර මායිමේ පිහිටා ඇති අතර අසල්වැසි [[පෙරූ|පේරු]] සමඟ [[ටිටිකාකා විල]] බෙදා ගනී. එහි කෝඩිලෙරා රියල් කඳු වැටිය අඩංගු වන අතර එය කි.මී. 6.6 ක උන්නතාංශයකට ළඟා වේ. කෝඩිලෙරා රියල් හි ඊසාන දෙසින් ''යුංගාස්'' පිහිටා ඇති අතර එය ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බෑවුම් සහිත නැගෙනහිර බෑවුම් වන අතර එය ඊසාන දෙසින් ඇමසන් ගංගා ද්‍රෝණියට සංක්‍රමණය වේ. දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර ලා පාස් නගරය වන අතර එය බොලිවියාවේ රජයේ / ජාතික [[අගනුවර]] වන පරිපාලන නගරය සහ ආසනය වේ. [[ගොනුව:Altiplano_de_La_Paz_Bolivia.jpg|thumb| හුවායිනා පොටෝසි|වම]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] 4spq2ivh8ngj0rnk8psjaj6zy2b5niz 0 181989 748904 2025-06-15T13:43:54Z BuddhikaW88 37808 BuddhikaW88 විසින් [[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව]] සිට [[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී: Misspelled title 748904 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව]] rhbvbl5qgorzw2of2be4s52zaopwwf5 0 181990 748905 2025-06-15T13:44:04Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1252290140|Oruro Department]]" 748905 wikitext text/x-wiki '''ඔරුරෝ''' ({{IPA|es|oˈɾuɾo}} ; කෙචුවා : ''ඌරු ඌරු'' ; Aymara : ''Ururu'' ) යනු 53,588 භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තුවකි . . එහි අගනුවර ඔරුරෝ නගරයයි. 2012 සංගණනයට අනුව, ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුවේ ජනගහනය 494,178 කි.ස් ඩ්ස ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ග් ඩ්ස්ෆ්ග් ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස් ග්ස්ඩ්ග්ස් ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස්ග්ඩ්ස් ග්ෆ්ඩ් හ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්න්ෆ්ග් ජ්න්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්හ්ෆ් mhvd7qfk1knklb4myibed9capxfi9tk 748915 748905 2025-06-15T13:50:07Z BuddhikaW88 37808 748915 wikitext text/x-wiki '''ඔරුරෝ''' ({{IPA|es|oˈɾuɾo}} ; කෙචුවා : ''ඌරු ඌරු'' ; Aymara : ''Ururu'' ) යනු වර්ග කිලෝමීටර 53,588 භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තුවකි. එහි අගනුවර ඔරුරෝ නගරයයි. 2012 සංගණනයට අනුව, ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුවේ ජනගහනය 494,178 කි. tphrk8lgly2p05tatm2fkdri2r0r3a0 748922 748915 2025-06-15T13:56:58Z BuddhikaW88 37808 748922 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:Oruro in Bolivia.svg|thumb|සිතියම]] '''ඔරුරෝ''' ({{IPA|es|oˈɾuɾo}} ; කෙචුවා : ''ඌරු ඌරු'' ; Aymara : ''Ururu'' ) යනු වර්ග කිලෝමීටර 53,588 භූමි ප්‍රමාණයකින් යුත් බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තුවකි. එහි අගනුවර ඔරුරෝ නගරයයි. 2012 සංගණනයට අනුව, ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුවේ ජනගහනය 494,178 කි. d8cj6k9is7jv6vh5askf8l02zr2peao 0 181991 748906 2025-06-15T13:44:06Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1253368269|Cochabamba Department]]" 748906 wikitext text/x-wiki '''කොචබම්බා''' ( {{Langx|ay|Quchapampa Jach'a Suyu}} , {{Langx|es|Departamento de Cochabamba}} {{IPA|es|kotʃaˈβamba|pron|ES-pe_-_Cochabamba.ogg}}, {{Langx|qu|Quchapampa Suyu}} ), "විල" යන අර්ථය ඇති " ''ක්වෙචුවා'' " හෝ ''"ක්හුචා" යන'' වචනයෙන් උපුටා ගත් අතර, "තැනිතලාව" යන අර්ථය ඇති " ''පම්පා'' වචනය බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයෙන් එකකි. එහි භූගෝලීය පිහිටීම අනුව කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනවල විවිධත්වය නිසා එය රටේ " ධාන්‍යාගාරය " ලෙස හැඳින්වේ. එහි වර්ග ප්‍රමාණය 55,631 කි.&nbsp;කි.මී. ² . 2024 සංගණනයේදී එහි ජනගහනය 2,005,373 කි. එහි අගනුවර වන්නේ කොචබම්බා නගරය වන අතර එය වසර පුරා වසන්තයට සමාන උෂ්ණත්වයක් පවතින බැවින් එය "සදාකාලික වසන්ත නගරය" සහ "උද්‍යාන නගරය" ලෙස හැඳින්වේ.ස් ඩ්ස ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ග් ඩ්ස්ෆ්ග් ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස් ග්ස්ඩ්ග්ස් ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස්ග්ඩ්ස් ග්ෆ්ඩ් හ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්න්ෆ්ග් ජ්න්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්හ්ෆ් i3kpbhazmrm726l4r614nd834sfmnnb 748914 748906 2025-06-15T13:49:41Z BuddhikaW88 37808 748914 wikitext text/x-wiki '''කොචබම්බා''' ( {{Langx|ay|Quchapampa Jach'a Suyu}} , {{Langx|es|Departamento de Cochabamba}} {{IPA|es|kotʃaˈβamba|pron|ES-pe_-_Cochabamba.ogg}}, {{Langx|qu|Quchapampa Suyu}} ), "විල" යන අර්ථය ඇති " ''ක්වෙචුවා'' " හෝ ''"ක්හුචා" යන'' වචනයෙන් උපුටා ගත් අතර, "තැනිතලාව" යන අර්ථය ඇති " ''පම්පා'' වචනය බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයෙන් එකකි. එහි භූගෝලීය පිහිටීම අනුව කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනවල විවිධත්වය නිසා එය රටේ " ධාන්‍යාගාරය " ලෙස හැඳින්වේ. එහි වර්ග ප්‍රමාණය 55,631 කි.&nbsp;කි.මී. ² . 2024 සංගණනයේදී එහි ජනගහනය 2,005,373 කි. එහි අගනුවර වන්නේ කොචබම්බා නගරය වන අතර එය වසර පුරා වසන්තයට සමාන උෂ්ණත්වයක් පවතින බැවින් එය "සදාකාලික වසන්ත නගරය" සහ "උද්‍යාන නගරය" ලෙස හැඳින්වේ. d1bcn2l15c5sa9qugk1y1oqx2o3n4l6 748923 748914 2025-06-15T13:57:04Z BuddhikaW88 37808 748923 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:Cochabamba in Bolivia.svg|thumb|සිතියම]] '''කොචබම්බා''' ( {{Langx|ay|Quchapampa Jach'a Suyu}} , {{Langx|es|Departamento de Cochabamba}} {{IPA|es|kotʃaˈβamba|pron|ES-pe_-_Cochabamba.ogg}}, {{Langx|qu|Quchapampa Suyu}} ), "විල" යන අර්ථය ඇති " ''ක්වෙචුවා'' " හෝ ''"ක්හුචා" යන'' වචනයෙන් උපුටා ගත් අතර, "තැනිතලාව" යන අර්ථය ඇති " ''පම්පා'' වචනය බොලිවියාවේ දෙපාර්තමේන්තු නවයෙන් එකකි. එහි භූගෝලීය පිහිටීම අනුව කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනවල විවිධත්වය නිසා එය රටේ " ධාන්‍යාගාරය " ලෙස හැඳින්වේ. එහි වර්ග ප්‍රමාණය 55,631 කි.&nbsp;කි.මී. ² . 2024 සංගණනයේදී එහි ජනගහනය 2,005,373 කි. එහි අගනුවර වන්නේ කොචබම්බා නගරය වන අතර එය වසර පුරා වසන්තයට සමාන උෂ්ණත්වයක් පවතින බැවින් එය "සදාකාලික වසන්ත නගරය" සහ "උද්‍යාන නගරය" ලෙස හැඳින්වේ. jc1yimtqpnh60e9us9adqeo8ssdsiaa 0 181992 748907 2025-06-15T13:44:15Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1264352369|Santa Cruz Department]]" 748907 wikitext text/x-wiki '''සැන්ටා කෲස්''' ({{IPA|es|ˌsanta ˈkɾus}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] සංඝටක දෙපාර්තමේන්තු නවයෙන් විශාලතම එක වන අතර එය රටේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් තුනෙන් එකක් (33.74%) පමණ අත්පත් කරගෙන සිටී. 370,621 භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්තයි , එය [[ජපානය|ජපානයට]] හෝ [[අමෙරිකා එක්සත් ජනපදය|ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ]] [[මොන්ටානා]] ප්‍රාන්තයට වඩා තරමක් කුඩාය. එය රටේ නැගෙනහිර කොටසේ පිහිටා ඇති අතර, උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් [[බ්‍රසීලය]] සමඟත්, දකුණින් [[පැරගුවේ]] සමඟත් මායිම් බෙදා ගනී. 2024 සංගණනයේදී, එය 3,115,386 ක ජනගහනයක් වාර්තා කළ අතර, එය වඩාත්ම ජනාකීර්ණ දෙපාර්තමේන්තුව බවට පත් විය. [[අගනුවර]] වන්නේ Santa Cruz de la Sierra නගරයයි. මෙම දෙපාර්තමේන්තුව බොලිවියාවේ ධනවත්ම දෙපාර්තමේන්තුවක් වන අතර එහි විශාල ස්වාභාවික වායු සංචිත ඇත. එපමණක් නොව, පසුගිය වසර 50 තුළ බොලිවියාව සහ දකුණු ඇමරිකාව තුළ ආර්ථික වර්ධනයේ ඉහළම වැඩිවීමක් අත්විඳ ඇත.ස් ඩ්ස ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ග් ඩ්ස්ෆ්ග් ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස් ග්ස්ඩ්ග්ස් ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස්ග්ඩ්ස් ග්ෆ්ඩ් හ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්න්ෆ්ග් ජ්න්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්හ්ෆ් [[ප්‍රවර්ගය:සත්‍යාපනය අසමත් වූ ලිපි සියල්ල]] bxw9fdoqplxzyyapcxeu1ofzuyhp96z 748913 748907 2025-06-15T13:49:23Z BuddhikaW88 37808 748913 wikitext text/x-wiki '''සැන්ටා කෲස්''' ({{IPA|es|ˌsanta ˈkɾus}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] සංඝටක දෙපාර්තමේන්තු නවයෙන් විශාලතම එක වන අතර එය රටේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් තුනෙන් එකක් (33.74%) පමණ අත්පත් කරගෙන සිටී. 370,621 භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්තයි , එය [[ජපානය|ජපානයට]] හෝ [[අමෙරිකා එක්සත් ජනපදය|ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ]] [[මොන්ටානා]] ප්‍රාන්තයට වඩා තරමක් කුඩාය. එය රටේ නැගෙනහිර කොටසේ පිහිටා ඇති අතර, උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් [[බ්‍රසීලය]] සමඟත්, දකුණින් [[පැරගුවේ]] සමඟත් මායිම් බෙදා ගනී. 2024 සංගණනයේදී, එය 3,115,386 ක ජනගහනයක් වාර්තා කළ අතර, එය වඩාත්ම ජනාකීර්ණ දෙපාර්තමේන්තුව බවට පත් විය. [[අගනුවර]] වන්නේ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා නගරයයි. මෙම දෙපාර්තමේන්තුව බොලිවියාවේ ධනවත්ම දෙපාර්තමේන්තුවක් වන අතර එහි විශාල ස්වාභාවික වායු සංචිත ඇත. එපමණක් නොව, පසුගිය වසර 50 තුළ බොලිවියාව සහ දකුණු ඇමරිකාව තුළ ආර්ථික වර්ධනයේ ඉහළම වැඩිවීමක් අත්විඳ ඇත. [[ප්‍රවර්ගය:සත්‍යාපනය අසමත් වූ ලිපි සියල්ල]] go6sk6jxxh3u4sk8dvxoux6u60p9yy5 748924 748913 2025-06-15T13:57:12Z BuddhikaW88 37808 748924 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:Santa Cruz in Bolivia.svg|thumb|සිතියම]] '''සැන්ටා කෲස්''' ({{IPA|es|ˌsanta ˈkɾus}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] සංඝටක දෙපාර්තමේන්තු නවයෙන් විශාලතම එක වන අතර එය රටේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් තුනෙන් එකක් (33.74%) පමණ අත්පත් කරගෙන සිටී. 370,621 භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්තයි , එය [[ජපානය|ජපානයට]] හෝ [[අමෙරිකා එක්සත් ජනපදය|ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ]] [[මොන්ටානා]] ප්‍රාන්තයට වඩා තරමක් කුඩාය. එය රටේ නැගෙනහිර කොටසේ පිහිටා ඇති අතර, උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් [[බ්‍රසීලය]] සමඟත්, දකුණින් [[පැරගුවේ]] සමඟත් මායිම් බෙදා ගනී. 2024 සංගණනයේදී, එය 3,115,386 ක ජනගහනයක් වාර්තා කළ අතර, එය වඩාත්ම ජනාකීර්ණ දෙපාර්තමේන්තුව බවට පත් විය. [[අගනුවර]] වන්නේ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා නගරයයි. මෙම දෙපාර්තමේන්තුව බොලිවියාවේ ධනවත්ම දෙපාර්තමේන්තුවක් වන අතර එහි විශාල ස්වාභාවික වායු සංචිත ඇත. එපමණක් නොව, පසුගිය වසර 50 තුළ බොලිවියාව සහ දකුණු ඇමරිකාව තුළ ආර්ථික වර්ධනයේ ඉහළම වැඩිවීමක් අත්විඳ ඇත. [[ප්‍රවර්ගය:සත්‍යාපනය අසමත් වූ ලිපි සියල්ල]] 7w117yyux7x5pkrdtvk7p7r25rnthbs 748928 748924 2025-06-15T14:02:07Z BuddhikaW88 37808 748928 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:Santa Cruz in Bolivia.svg|thumb|සිතියම]]{{පටලවාගැනුම|සැන්ටා කෲස් පළාත, ආර්ජන්ටිනාව}} '''සැන්ටා කෲස්''' ({{IPA|es|ˌsanta ˈkɾus}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] සංඝටක දෙපාර්තමේන්තු නවයෙන් විශාලතම එක වන අතර එය රටේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් තුනෙන් එකක් (33.74%) පමණ අත්පත් කරගෙන සිටී. 370,621 භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්තයි , එය [[ජපානය|ජපානයට]] හෝ [[අමෙරිකා එක්සත් ජනපදය|ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ]] [[මොන්ටානා]] ප්‍රාන්තයට වඩා තරමක් කුඩාය. එය රටේ නැගෙනහිර කොටසේ පිහිටා ඇති අතර, උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් [[බ්‍රසීලය]] සමඟත්, දකුණින් [[පැරගුවේ]] සමඟත් මායිම් බෙදා ගනී. 2024 සංගණනයේදී, එය 3,115,386 ක ජනගහනයක් වාර්තා කළ අතර, එය වඩාත්ම ජනාකීර්ණ දෙපාර්තමේන්තුව බවට පත් විය. [[අගනුවර]] වන්නේ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා නගරයයි. මෙම දෙපාර්තමේන්තුව බොලිවියාවේ ධනවත්ම දෙපාර්තමේන්තුවක් වන අතර එහි විශාල ස්වාභාවික වායු සංචිත ඇත. එපමණක් නොව, පසුගිය වසර 50 තුළ බොලිවියාව සහ දකුණු ඇමරිකාව තුළ ආර්ථික වර්ධනයේ ඉහළම වැඩිවීමක් අත්විඳ ඇත. [[ප්‍රවර්ගය:සත්‍යාපනය අසමත් වූ ලිපි සියල්ල]] i2ogu9sl2o0sh10zngw7otzk99hwwt6 0 181993 748908 2025-06-15T13:44:17Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1263692321|Potosí Department]]" 748908 wikitext text/x-wiki '''පොටෝසි''' ({{IPA|es|potoˈsi}} ; Quechua : ''P'utuqsi'' ; Aymara : ''Putusi'' ) යනු නිරිතදිග [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] දෙපාර්තමේන්තුවකි . එහි වර්ගඵලය 118,218 කි.&nbsp;කිලෝමීටර ^{2 ක්} වන අතර එහි ජනගහනය 856,419 කි (2024 සංගණනය). අගනුවර පොටෝසි නගරයයි. එය බොහෝ දුරට නිසරු, කඳුකර ප්‍රදේශයක් වන අතර බටහිරට වන්නට එක් විශාල සානුවක් ඇත, එහි ලෝකයේ විශාලතම ලුණු තට්ටුව වන සලාර් ද උයුනි පිහිටා ඇත. ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ ධනවත්ම පළාත වූ සෙරෝ පොටෝසි, යුරෝපයට නැව්ගත කරන ලද [[සිල්වර්|රිදීවලින්]] විශාල ප්‍රතිශතයක් සපයන ලදී. පොටෝසි යනු සැන් ක්‍රිස්ටෝබල් රිදී, සින්ක් සහ ඊයම් පතල්වල පිහිටීම ද වන අතර එය එක්සත් ජනපද සමාගමක් වන කොලරාඩෝ හි ඇපෙක්ස් රිදී පතල් සමාගම විසින් සංවර්ධනය කරන ලද අතර 2008 නොවැම්බර් මාසයේදී ජපන් සුමිටෝමෝ සංස්ථාවට විකුණන ලදී.ස් ඩ්ස ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ග් ඩ්ස්ෆ්ග් ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස් ග්ස්ඩ්ග්ස් ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස්ග්ඩ්ස් ග්ෆ්ඩ් හ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්න්ෆ්ග් ජ්න්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්හ්ෆ් [[ගොනුව:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|දකුණ|thumb| එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ ෆ්ලෙමින්ගෝ සමඟ ලගූනා කොලරාඩා .]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] 6nmp1ecmqc410m81hb78udypn00xc2u 748912 748908 2025-06-15T13:47:13Z BuddhikaW88 37808 748912 wikitext text/x-wiki '''පොටොසි''' ({{IPA|es|potoˈsi}} ; Quechua : ''P'utuqsi'' ; Aymara : ''Putusi'' ) යනු නිරිතදිග [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] දෙපාර්තමේන්තුවකි . එහි වර්ගඵලය 118,218 කි.&nbsp;කිලෝමීටර ^{2 ක්} වන අතර එහි ජනගහනය 856,419 කි (2024 සංගණනය). අගනුවර පොටෝසි නගරයයි. එය බොහෝ දුරට නිසරු, කඳුකර ප්‍රදේශයක් වන අතර බටහිරට වන්නට එක් විශාල සානුවක් ඇත, එහි ලෝකයේ විශාලතම ලුණු තට්ටුව වන සලාර් ද උයුනි පිහිටා ඇත.[[ගොනුව:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb| එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ ෆ්ලෙමින්ගෝ සමඟ ලගූනා කොලරාඩා .|වම]] ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ ධනවත්ම පළාත වූ සෙරෝ පොටොසි, යුරෝපයට නැව්ගත කරන ලද [[සිල්වර්|රිදීවලින්]] විශාල ප්‍රතිශතයක් සපයන ලදී. පොටෝසි යනු සැන් ක්‍රිස්ටෝබල් රිදී, සින්ක් සහ ඊයම් පතල්වල පිහිටීම ද වන අතර එය එක්සත් ජනපද සමාගමක් වන කොලරාඩෝ හි ඇපෙක්ස් රිදී පතල් සමාගම විසින් සංවර්ධනය කරන ලද අතර 2008 නොවැම්බර් මාසයේදී ජපන් සුමිටෝමෝ සංස්ථාවට විකුණන ලදී. [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] n804cfv5xbm5tcv93ktyazaws32x74h 748927 748912 2025-06-15T13:57:33Z BuddhikaW88 37808 748927 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:Potosi in Bolivia.svg|thumb|සිතියම]] '''පොටොසි''' ({{IPA|es|potoˈsi}} ; Quechua : ''P'utuqsi'' ; Aymara : ''Putusi'' ) යනු නිරිතදිග [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] දෙපාර්තමේන්තුවකි . එහි වර්ගඵලය 118,218 කි.&nbsp;කිලෝමීටර ^{2 ක්} වන අතර එහි ජනගහනය 856,419 කි (2024 සංගණනය). අගනුවර පොටෝසි නගරයයි. එය බොහෝ දුරට නිසරු, කඳුකර ප්‍රදේශයක් වන අතර බටහිරට වන්නට එක් විශාල සානුවක් ඇත, එහි ලෝකයේ විශාලතම ලුණු තට්ටුව වන සලාර් ද උයුනි පිහිටා ඇත.[[ගොනුව:James's_Flamingoes_in_Laguna_Colorada,_Bolivia.jpg|thumb| එඩ්වාඩෝ ඇවරෝවා ඇන්ඩියන් සත්ත්ව ජාතික රක්ෂිතයේ ෆ්ලෙමින්ගෝ සමඟ ලගූනා කොලරාඩා .|වම]] ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ ධනවත්ම පළාත වූ සෙරෝ පොටොසි, යුරෝපයට නැව්ගත කරන ලද [[සිල්වර්|රිදීවලින්]] විශාල ප්‍රතිශතයක් සපයන ලදී. පොටෝසි යනු සැන් ක්‍රිස්ටෝබල් රිදී, සින්ක් සහ ඊයම් පතල්වල පිහිටීම ද වන අතර එය එක්සත් ජනපද සමාගමක් වන කොලරාඩෝ හි ඇපෙක්ස් රිදී පතල් සමාගම විසින් සංවර්ධනය කරන ලද අතර 2008 නොවැම්බර් මාසයේදී ජපන් සුමිටෝමෝ සංස්ථාවට විකුණන ලදී. [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] t77nekbjpiqkjj5fzfcfas4jvgh154h 0 181994 748909 2025-06-15T13:44:29Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1291327652|Tarija Department]]" 748909 wikitext text/x-wiki '''තරිජා''' ({{IPA|es|taˈɾixa|-|ES-pe - Tarija.ogg}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි දෙපාර්තමේන්තුවකි. එය ගිනිකොනදිග බොලිවියාවේ පිහිටා ඇති අතර දකුණින් [[ආර්ජන්ටිනාව|ආර්ජන්ටිනාවට]] සහ නැගෙනහිරින් [[පැරගුවේ|පැරගුවේට]] මායිම් වේ. 2024 සංගණනයට අනුව, එහි ජනගහනය 534,348 කි. එහි භූමි ප්‍රමාණය 37,623 කි.මී. . දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර වන්නේ තරිජා නගරයයි.ස් ඩ්ස ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ග් ඩ්ස්ෆ්ග් ෆ්ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස්ග් ඩ්ස් ග්ස්ඩ්ග්ස් ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස් ග්ඩ්ස්ග්ඩ්ස් ග්ෆ්ඩ් හ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්න්ෆ්ග් ජ්න්ග්ෆ් ජ්ග්ෆ් ජ්හ්ග්ෆ් ජ්හ්ෆ් [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] bnsmi1dgemwf81n9sk02p8h3i1lkany 748910 748909 2025-06-15T13:46:00Z BuddhikaW88 37808 748910 wikitext text/x-wiki '''ටරිජා''' ({{IPA|es|taˈɾixa|-|ES-pe - Tarija.ogg}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි දෙපාර්තමේන්තුවකි. එය ගිනිකොනදිග බොලිවියාවේ පිහිටා ඇති අතර දකුණින් [[ආර්ජන්ටිනාව|ආර්ජන්ටිනාවට]] සහ නැගෙනහිරින් [[පැරගුවේ|පැරගුවේට]] මායිම් වේ. 2024 සංගණනයට අනුව, එහි ජනගහනය 534,348 කි. එහි භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කි.මී. 37,623 කි. දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර වන්නේ ටරිජා නගරයයි. [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] qkpv4zzjdh3zs2m3p5te4yaewoe2t9z 748925 748910 2025-06-15T13:57:28Z BuddhikaW88 37808 748925 wikitext text/x-wiki [[ගොනුව:Tarija in Bolivia.svg|thumb|සිතියම]] '''ටරිජා''' ({{IPA|es|taˈɾixa|-|ES-pe - Tarija.ogg}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි දෙපාර්තමේන්තුවකි. එය ගිනිකොනදිග බොලිවියාවේ පිහිටා ඇති අතර දකුණින් [[ආර්ජන්ටිනාව|ආර්ජන්ටිනාවට]] සහ නැගෙනහිරින් [[පැරගුවේ|පැරගුවේට]] මායිම් වේ. 2024 සංගණනයට අනුව, එහි ජනගහනය 534,348 කි. එහි භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කි.මී. 37,623 කි. දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර වන්නේ ටරිජා නගරයයි. [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] 3m4ed8gj3apj7691dwqvjn5kg6nnczi 0 181995 748930 2025-06-15T14:08:05Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1285035836|Tarija]]" 748930 wikitext text/x-wiki '''Tarija''' නොහොත් '''San Bernardo de la Frontera de Tarixa''' යනු දකුණු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි නගරයකි. 1574 දී ආරම්භ කරන ලද තරිජා, [[ටරිජා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|තරිජා දෙපාර්තමේන්තුව]] තුළ ඇති විශාලතම නගරය සහ අගනුවර සහ මහ නගර සභාව වන අතර, ප්‍රාථමික බොලිවියානු නගරවලට නිතිපතා සේවාවක් සපයන ගුවන් තොටුපළක් ( කැපිටන් ඔරියෙල් ලී ප්ලාසා ගුවන්තොටුපළ, (TJA)) මෙන්ම දේශීය හා ජාත්‍යන්තර සම්බන්ධතා සහිත කලාපීය බස් පර්යන්තයක් ද ඇත. එහි දේශගුණය අර්ධ ශුෂ්ක ( BSh ) වන අතර සාමාන්‍යයෙන් මෘදු උෂ්ණත්වයක් ඇති අතර ඇල්ටිප්ලානෝ හි දැඩි සීතල (උදා: ලා පාස් ) සහ ඇමසන් ද්‍රෝණියේ වසර පුරා තෙතමනය සහිත තාපය (උදා: සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ) ට වෙනස් වේ. තරිජා හි ජනගහනය 234,442 කි. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=World Gazetteer |url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=1&men=gcis&lng=en&des=gamelan&geo=-38&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=&srt=pnao |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20130111125234/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=1&men=gcis&lng=en&des=gamelan&geo=-38&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=&srt=pnao |archive-date=11 January 2013 |access-date=17 July 2013}}</ref> ඩ්ස් ෆ්ස් ග්ෆ්ෆ්ඩ් ග්ෆ්ද්ග්ඩ්ෆ් ෆ්ඩ් ෆ්ඩ් ෆ් එස් ෆ්ස් ග්ෆ්ස් ෆ්ස්ෆ් ස්ග්ෆ්ස් එස් ස් ස් ස් ස් [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] mw71lpxu1z6qel9bka4uoaz7now73ni 748939 748930 2025-06-15T14:11:12Z BuddhikaW88 37808 748939 wikitext text/x-wiki '''ටරිජා''' නොහොත් '''සැන් බර්නාඩෝ ඩි ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ද ටරික්සා''' යනු දකුණු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි නගරයකි. 1574 දී ආරම්භ කරන ලද තරිජා, [[ටරිජා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|තරිජා දෙපාර්තමේන්තුව]] තුළ ඇති විශාලතම නගරය සහ අගනුවර සහ මහ නගර සභාව වන අතර, ප්‍රාථමික බොලිවියානු නගරවලට නිතිපතා සේවාවක් සපයන ගුවන් තොටුපළක් ( කැපිටන් ඔරියෙල් ලී ප්ලාසා ගුවන්තොටුපළ, (TJA)) මෙන්ම දේශීය හා ජාත්‍යන්තර සම්බන්ධතා සහිත කලාපීය බස් පර්යන්තයක් ද ඇත. එහි දේශගුණය අර්ධ ශුෂ්ක ( BSh ) වන අතර සාමාන්‍යයෙන් මෘදු උෂ්ණත්වයක් ඇති අතර ඇල්ටිප්ලානෝ හි දැඩි සීතල (උදා: ලා පාස් ) සහ ඇමසන් ද්‍රෝණියේ වසර පුරා තෙතමනය සහිත තාපය (උදා: සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ) ට වෙනස් වේ. ටරිජා හි ජනගහනය 234,442 කි. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=World Gazetteer |url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=1&men=gcis&lng=en&des=gamelan&geo=-38&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=&srt=pnao |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20130111125234/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=1&men=gcis&lng=en&des=gamelan&geo=-38&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=&srt=pnao |archive-date=11 January 2013 |access-date=17 July 2013}}</ref> == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] br4n1dix081qfdizufezummb4yqv671 748957 748939 2025-06-15T14:30:22Z BuddhikaW88 37808 748957 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ටරිජා | pushpin_map = Bolivia#South America | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 200 | coordinates = {{coord|21|32|S|64|44|W|region:BO|display=inline}} }}'''ටරිජා''' නොහොත් '''සැන් බර්නාඩෝ ඩි ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ද ටරික්සා''' යනු දකුණු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි නගරයකි. 1574 දී ආරම්භ කරන ලද තරිජා, [[ටරිජා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|තරිජා දෙපාර්තමේන්තුව]] තුළ ඇති විශාලතම නගරය සහ අගනුවර සහ මහ නගර සභාව වන අතර, ප්‍රාථමික බොලිවියානු නගරවලට නිතිපතා සේවාවක් සපයන ගුවන් තොටුපළක් ( කැපිටන් ඔරියෙල් ලී ප්ලාසා ගුවන්තොටුපළ, (TJA)) මෙන්ම දේශීය හා ජාත්‍යන්තර සම්බන්ධතා සහිත කලාපීය බස් පර්යන්තයක් ද ඇත. එහි දේශගුණය අර්ධ ශුෂ්ක ( BSh ) වන අතර සාමාන්‍යයෙන් මෘදු උෂ්ණත්වයක් ඇති අතර ඇල්ටිප්ලානෝ හි දැඩි සීතල (උදා: ලා පාස් ) සහ ඇමසන් ද්‍රෝණියේ වසර පුරා තෙතමනය සහිත තාපය (උදා: සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා ) ට වෙනස් වේ. ටරිජා හි ජනගහනය 234,442 කි. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=World Gazetteer |url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=1&men=gcis&lng=en&des=gamelan&geo=-38&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=&srt=pnao |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20130111125234/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=1&men=gcis&lng=en&des=gamelan&geo=-38&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=&srt=pnao |archive-date=11 January 2013 |access-date=17 July 2013}}</ref> == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] 38fk5r55xu202lnmnczcvctmeiafzvo 0 181996 748931 2025-06-15T14:08:59Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1257491397|Cobija]]" 748931 wikitext text/x-wiki '''කොබීජා''' යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] නගරයක් වන අතර එය [[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පැන්ඩෝ]] දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර වන අතර එය කි.පූ. 600 ක් පමණ පිහිටා ඇත.&nbsp;කි.මී. (373&nbsp;සැතපුම්.) [[බ්‍රසීලය|බ්‍රසීල]] දේශසීමාවේ ඇමසන් ද්‍රෝණියේ ලා පාස් වලට උතුරින්. කොබීජා පිහිටා ඇත්තේ බ්‍රසීලයේ බ්‍රසීලියා නගරයට ප්‍රතිවිරුද්ධව රියෝ අක්කර ඉවුරේ ය. කොබීජා පිහිටා ඇත්තේ ca. උන්නතාංශයක ය. 280 (280)&nbsp;මීටර් (920&nbsp;අඩි) මුහුදු මට්ටමට ඉහළින් පිහිටා ඇති අතර නිවර්තන සහ වැසි සහිත දේශගුණයක් ඇත. කොබිජා හි ආසන්න වශයෙන් 80,000 ක ජනගහනයක් සිටින අතර එය විශ්ව විද්‍යාලයක ආසනය සහ බොලිවියානු [[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වේ. කොබිජා හි ගුවන්තොටුපළ දෙකක් ඇති අතර වැසි සමයේදී සැමවිටම ගමන් කළ නොහැකි [[බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ]] එල් චෝරෝ වෙත එක් මාර්ගයකින් සම්බන්ධ වේ. වර්ෂාව ඉඩ දෙන විට, කොබීජා බොලිවියාවේ සෙසු ප්‍රදේශවලට ද මාර්ග හරහා සම්බන්ධ වේ. කොබීජා පාලම් දෙකකින් බ්‍රසීලයට සම්බන්ධ වේ. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia: Municipal Division (Departments and Municipalities) - Population Statistics, Charts and Map |url=https://www.citypopulation.de/en/bolivia/admin/}}</ref>ඩ්ස් ෆ්ස් ග්ෆ්ෆ්ඩ් ග්ෆ්ද්ග්ඩ්ෆ් ෆ්ඩ් ෆ්ඩ් ෆ් එස් ෆ්ස් ග්ෆ්ස් ෆ්ස්ෆ් ස්ග්ෆ්ස් එස් ස් ස් ස් ස් [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] h1t8dwxg02wdoih4cca52vxkdcxn588 748947 748931 2025-06-15T14:18:10Z BuddhikaW88 37808 748947 wikitext text/x-wiki '''කොබීජා''' යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] නගරයක් වන අතර එය [[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පැන්ඩෝ]] දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර වේ. [[බ්‍රසීලය|බ්‍රසීල]] දේශසීමාවේ ඇමසන් ද්‍රෝණියේ ලා පාස් වලට උතුරින්. කොබීජා පිහිටා ඇත්තේ බ්‍රසීලයේ බ්‍රසීලියා නගරයට ප්‍රතිවිරුද්ධව රියෝ අක්කර ඉවුරේ ය. කොබීජා පිහිටා ඇත්තේ මුහුදු මට්ටමට ඉහළින් මීටර් 280 (අඩි 920) උන්නතාංශයක පිහිටා ඇති අතර නිවර්තන සහ වැසි සහිත දේශගුණයක් ඇත. කොබිජා හි ආසන්න වශයෙන් 80,000 ක ජනගහනයක් සිටින අතර එය විශ්ව විද්‍යාලයක ආසනය සහ බොලිවියානු [[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වේ. කොබිජා හි ගුවන්තොටුපළ දෙකක් ඇති අතර වැසි සමයේදී සැමවිටම ගමන් කළ නොහැකි [[බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ]] එල් චෝරෝ වෙත එක් මාර්ගයකින් සම්බන්ධ වේ. වර්ෂාව ඉඩ දෙන විට, කොබීජා බොලිවියාවේ සෙසු ප්‍රදේශවලට ද මාර්ග හරහා සම්බන්ධ වේ. කොබීජා පාලම් දෙකකින් බ්‍රසීලයට සම්බන්ධ වේ. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia: Municipal Division (Departments and Municipalities) - Population Statistics, Charts and Map |url=https://www.citypopulation.de/en/bolivia/admin/}}</ref> == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] dzeup4glbe27p9yatly3q7f7hjxy9jw 748949 748947 2025-06-15T14:22:51Z BuddhikaW88 37808 748949 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = කොබිජා | pushpin_map = Bolivia#South America | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 200 | coordinates = {{coord|11|01|50|S|68|46|00|W|region:BO|display=inline}} }} '''කොබීජා''' යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] නගරයක් වන අතර එය [[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පැන්ඩෝ]] දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර වේ. [[බ්‍රසීලය|බ්‍රසීල]] දේශසීමාවේ ඇමසන් ද්‍රෝණියේ ලා පාස් වලට උතුරින්. කොබීජා පිහිටා ඇත්තේ බ්‍රසීලයේ බ්‍රසීලියා නගරයට ප්‍රතිවිරුද්ධව රියෝ අක්කර ඉවුරේ ය. කොබීජා පිහිටා ඇත්තේ මුහුදු මට්ටමට ඉහළින් මීටර් 280 (අඩි 920) උන්නතාංශයක පිහිටා ඇති අතර නිවර්තන සහ වැසි සහිත දේශගුණයක් ඇත. කොබිජා හි ආසන්න වශයෙන් 80,000 ක ජනගහනයක් සිටින අතර එය විශ්ව විද්‍යාලයක ආසනය සහ බොලිවියානු [[පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වේ. කොබිජා හි ගුවන්තොටුපළ දෙකක් ඇති අතර වැසි සමයේදී සැමවිටම ගමන් කළ නොහැකි [[බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ]] එල් චෝරෝ වෙත එක් මාර්ගයකින් සම්බන්ධ වේ. වර්ෂාව ඉඩ දෙන විට, කොබීජා බොලිවියාවේ සෙසු ප්‍රදේශවලට ද මාර්ග හරහා සම්බන්ධ වේ. කොබීජා පාලම් දෙකකින් බ්‍රසීලයට සම්බන්ධ වේ. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia: Municipal Division (Departments and Municipalities) - Population Statistics, Charts and Map |url=https://www.citypopulation.de/en/bolivia/admin/}}</ref> == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] 5bl6pwx9o6b77zr35fisttz7bnulv99 0 181997 748932 2025-06-15T14:09:00Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1295093235|La Paz]]" 748932 wikitext text/x-wiki '''La Paz''', නිල වශයෙන් '''Nuestra Señora de La Paz''' ( Aymara: '''Chuqi Yapu'''{{IPA|ay|ˈtʃoqɛ ˈjapʊ}} ), යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යයේ]] රජයේ ආසනයයි. 2024 වන විට පදිංචිකරුවන් 755,732 ක් සිටින ලා පාස්, බොලිවියාවේ තුන්වන වැඩිම <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=La Paz (Municipality, Bolivia) - Population Statistics, Charts, Map and Location |url=https://www.citypopulation.de/en/bolivia/admin/la_paz/020101__la_paz/ |access-date=2024-09-11 |website=www.citypopulation.de}}</ref> <ref name=":0" /> ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ, අචොකල්ලා, වියාචා සහ මෙකපාකා යන නගර වලින් සමන්විත එහි අගනගර ප්‍රදේශය බොලිවියාවේ දෙවන වැඩිම ජනගහනයක් සහිත නාගරික ප්‍රදේශය වන අතර එහි ජනගහනය 2.2 කි.&nbsp;මිලියන, 2.3 ක ජනගහනයක් සහිත Santa Cruz de la Sierra ට පසුව&nbsp;මිලියන. <ref name=":0">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia: Proyecciones de Población según Departamento y Municipio, 2012–2020. |trans-title=Bolivia: Population Projections by Department and Municipality 2012–2020. |url=https://www.ine.gob.bo/index.php/censos-y-proyecciones-de-poblacion-sociales/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200606191939/https://www.ine.gob.bo/index.php/censos-y-proyecciones-de-poblacion-sociales/ |archive-date=6 June 2020 |access-date=29 May 2020 |website=INE Bolivia |publisher=Instituto Nacional de Estadística, Estado Plurinacional de Bolivia (Bolivia's National Institute of Statistics).}}</ref> එය [[ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර ද වේ. බටහිර-මධ්‍යම බොලිවියාවේ නගරය 68 කි.මී. (42 (සැතපුම්) [[ටිටිකාකා විල|ටිටිකාකා විලට]] ගිනිකොන දෙසින්, චොකෙයාපු ගඟ විසින් නිර්මාණය කරන ලද කැනියනයක පිහිටා ඇත. එය ඇමසන් ද්‍රෝණියේ කොටසක් වන, ඇල්ටිප්ලානෝ හි උස් කඳු වලින් වට වූ බඳුනක් වැනි අවපාතයක පිහිටා ඇත. නගරයට ඉහළින් ත්‍රිත්ව කඳු මුදුන් සහිත ඉලිමානි කන්ද පිහිටා ඇත. එහි කඳු මුදුන් සැමවිටම හිමෙන් වැසී ඇති අතර නගරයේ බොහෝ ප්‍රදේශවලින් දැකගත හැකිය. ආසන්න වශයෙන් 3,650 ක උන්නතාංශයකමුහුදු මට්ටමේ සිට ඉහළින් පිහිටා ඇති ලා පාස් යනු ලොව උසම අගනුවරයි . <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia Facts |url=https://www.nationalgeographic.com/travel/destination/bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160822190134/http://travel.nationalgeographic.com/travel/countries/bolivia-facts/ |archive-date=22 August 2016 |access-date=14 August 2016 |website=travel.nationalgeographic.com |publisher=National Geographic}}</ref> <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=The Incredible Mountain City of La Paz, Bolivia |url=http://www.amusingplanet.com/2012/07/the-incredible-mountain-city-of-la-paz.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161010162136/http://www.amusingplanet.com/2012/07/the-incredible-mountain-city-of-la-paz.html |archive-date=10 October 2016 |access-date=14 August 2016 |website=amusingplanet.com |publisher=Amusing Planet}}</ref> එහි උන්නතාංශය නිසා, ලා පාස්හි අසාමාන්‍ය උපනිවර්තන උස්බිම් දේශගුණයක් ඇති අතර, වැසි සහිත ගිම්හාන සහ වියළි ශීත සෘතු ඇත.ඩ්ස් ෆ්ස් ග්ෆ්ෆ්ඩ් ග්ෆ්ද්ග්ඩ්ෆ් ෆ්ඩ් ෆ්ඩ් ෆ් එස් ෆ්ස් ග්ෆ්ස් ෆ්ස්ෆ් ස්ග්ෆ්ස් එස් ස් ස් ස් ස් [[ප්‍රවර්ගය:Spoken articles]] [[ප්‍රවර්ගය:Articles with hAudio microformats]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ප්‍රංශ-භාෂා මූලාශ්‍ර (fr)]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 German-language sources (de)]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:ස්පාඤ්ඤ-භාෂා පෙළ ඇතුළත් ලිපි]] [[ප්‍රවර්ගය:Pages using multiple image with auto scaled images]] qfrnj2hc427lx0xsmdoby60dbn51cb6 748946 748932 2025-06-15T14:16:39Z BuddhikaW88 37808 748946 wikitext text/x-wiki '''ලා පාස්''', නිල වශයෙන් '''නුවෙස්ට්‍රා සෙනෝරා ඩි ලා පාස්''' ( Aymara: '''Chuqi Yapu'''{{IPA|ay|ˈtʃoqɛ ˈjapʊ}} ), යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යයේ]] රජයේ ආසනයයි. 2024 වන විට පදිංචිකරුවන් 755,732 ක් සිටින ලා පාස්, බොලිවියාවේ තුන්වන වැඩිම <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=La Paz (Municipality, Bolivia) - Population Statistics, Charts, Map and Location |url=https://www.citypopulation.de/en/bolivia/admin/la_paz/020101__la_paz/ |access-date=2024-09-11 |website=www.citypopulation.de}}</ref> <ref name=":0" /> ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ, අචොකල්ලා, වියාචා සහ මෙකපාකා යන නගර වලින් සමන්විත එහි අගනගර ප්‍රදේශය බොලිවියාවේ දෙවන වැඩිම ජනගහනයක් සහිත නාගරික ප්‍රදේශය වන අතර එහි ජනගහනය 2.2 කි.&nbsp;ඒ මිලියන 2.3 ක ජනගහනයක් සහිත නුවෙස්ට්‍රා සෙනෝරා ඩි ලා පාස් ට පසුවය. <ref name=":0">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia: Proyecciones de Población según Departamento y Municipio, 2012–2020. |trans-title=Bolivia: Population Projections by Department and Municipality 2012–2020. |url=https://www.ine.gob.bo/index.php/censos-y-proyecciones-de-poblacion-sociales/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200606191939/https://www.ine.gob.bo/index.php/censos-y-proyecciones-de-poblacion-sociales/ |archive-date=6 June 2020 |access-date=29 May 2020 |website=INE Bolivia |publisher=Instituto Nacional de Estadística, Estado Plurinacional de Bolivia (Bolivia's National Institute of Statistics).}}</ref> එය [[ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර ද වේ. බටහිර-මධ්‍යම බොලිවියාවේ නගරය කි.මී. 68 (සැතපුම් 42) [[ටිටිකාකා විල|ටිටිකාකා විලට]] ගිනිකොන දෙසින්, චොකෙයාපු ගඟ විසින් නිර්මාණය කරන ලද කැනියනයක පිහිටා ඇත. එය ඇමසන් ද්‍රෝණියේ කොටසක් වන, ඇල්ටිප්ලානෝ හි උස් කඳු වලින් වට වූ බඳුනක් වැනි අවපාතයක පිහිටා ඇත. නගරයට ඉහළින් ත්‍රිත්ව කඳු මුදුන් සහිත ඉලිමානි කන්ද පිහිටා ඇත. එහි කඳු මුදුන් සැමවිටම හිමෙන් වැසී ඇති අතර නගරයේ බොහෝ ප්‍රදේශවලින් දැකගත හැකිය. ආසන්න වශයෙන් 3,650 ක උන්නතාංශයකමුහුදු මට්ටමේ සිට ඉහළින් පිහිටා ඇති ලා පාස් යනු ලොව උසම අගනුවරයි . <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia Facts |url=https://www.nationalgeographic.com/travel/destination/bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160822190134/http://travel.nationalgeographic.com/travel/countries/bolivia-facts/ |archive-date=22 August 2016 |access-date=14 August 2016 |website=travel.nationalgeographic.com |publisher=National Geographic}}</ref> <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=The Incredible Mountain City of La Paz, Bolivia |url=http://www.amusingplanet.com/2012/07/the-incredible-mountain-city-of-la-paz.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161010162136/http://www.amusingplanet.com/2012/07/the-incredible-mountain-city-of-la-paz.html |archive-date=10 October 2016 |access-date=14 August 2016 |website=amusingplanet.com |publisher=Amusing Planet}}</ref> එහි උන්නතාංශය නිසා, ලා පාස්හි අසාමාන්‍ය උපනිවර්තන උස්බිම් දේශගුණයක් ඇති අතර, වැසි සහිත ගිම්හාන සහ වියළි ශීත සෘතු ඇත. == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:Spoken articles]] [[ප්‍රවර්ගය:Articles with hAudio microformats]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ප්‍රංශ-භාෂා මූලාශ්‍ර (fr)]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 German-language sources (de)]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:ස්පාඤ්ඤ-භාෂා පෙළ ඇතුළත් ලිපි]] [[ප්‍රවර්ගය:Pages using multiple image with auto scaled images]] 69mpxjscat117zwp2q87xp3zwetwb8z 748950 748946 2025-06-15T14:29:18Z BuddhikaW88 37808 748950 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ලා පාස් | pushpin_map = Bolivia#South America | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 200 | coordinates = {{Coord|16|29|45|S|68|08|00|W|region:BO-L_type:city(816,000)|display=inline,title}} }} '''ලා පාස්''', නිල වශයෙන් '''නුවෙස්ට්‍රා සෙනෝරා ඩි ලා පාස්''' ( Aymara: '''Chuqi Yapu'''{{IPA|ay|ˈtʃoqɛ ˈjapʊ}} ), යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියානු බහුජාතික රාජ්‍යයේ]] රජයේ ආසනයයි. 2024 වන විට පදිංචිකරුවන් 755,732 ක් සිටින ලා පාස්, බොලිවියාවේ තුන්වන වැඩිම <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=La Paz (Municipality, Bolivia) - Population Statistics, Charts, Map and Location |url=https://www.citypopulation.de/en/bolivia/admin/la_paz/020101__la_paz/ |access-date=2024-09-11 |website=www.citypopulation.de}}</ref> <ref name=":0" /> ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ, අචොකල්ලා, වියාචා සහ මෙකපාකා යන නගර වලින් සමන්විත එහි අගනගර ප්‍රදේශය බොලිවියාවේ දෙවන වැඩිම ජනගහනයක් සහිත නාගරික ප්‍රදේශය වන අතර එහි ජනගහනය 2.2 කි.&nbsp;ඒ මිලියන 2.3 ක ජනගහනයක් සහිත නුවෙස්ට්‍රා සෙනෝරා ඩි ලා පාස් ට පසුවය. <ref name=":0">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia: Proyecciones de Población según Departamento y Municipio, 2012–2020. |trans-title=Bolivia: Population Projections by Department and Municipality 2012–2020. |url=https://www.ine.gob.bo/index.php/censos-y-proyecciones-de-poblacion-sociales/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200606191939/https://www.ine.gob.bo/index.php/censos-y-proyecciones-de-poblacion-sociales/ |archive-date=6 June 2020 |access-date=29 May 2020 |website=INE Bolivia |publisher=Instituto Nacional de Estadística, Estado Plurinacional de Bolivia (Bolivia's National Institute of Statistics).}}</ref> එය [[ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර ද වේ. බටහිර-මධ්‍යම බොලිවියාවේ නගරය කි.මී. 68&nbsp;(සැතපුම් 42) [[ටිටිකාකා විල|ටිටිකාකා විලට]] ගිනිකොන දෙසින්, චොකෙයාපු ගඟ විසින් නිර්මාණය කරන ලද කැනියනයක පිහිටා ඇත. එය ඇමසන් ද්‍රෝණියේ කොටසක් වන, ඇල්ටිප්ලානෝ හි උස් කඳු වලින් වට වූ බඳුනක් වැනි අවපාතයක පිහිටා ඇත. නගරයට ඉහළින් ත්‍රිත්ව කඳු මුදුන් සහිත ඉලිමානි කන්ද පිහිටා ඇත. එහි කඳු මුදුන් සැමවිටම හිමෙන් වැසී ඇති අතර නගරයේ බොහෝ ප්‍රදේශවලින් දැකගත හැකිය. ආසන්න වශයෙන් 3,650 ක උන්නතාංශයකමුහුදු මට්ටමේ සිට ඉහළින් පිහිටා ඇති ලා පාස් යනු ලොව උසම අගනුවරයි . <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia Facts |url=https://www.nationalgeographic.com/travel/destination/bolivia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160822190134/http://travel.nationalgeographic.com/travel/countries/bolivia-facts/ |archive-date=22 August 2016 |access-date=14 August 2016 |website=travel.nationalgeographic.com |publisher=National Geographic}}</ref> <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=The Incredible Mountain City of La Paz, Bolivia |url=http://www.amusingplanet.com/2012/07/the-incredible-mountain-city-of-la-paz.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161010162136/http://www.amusingplanet.com/2012/07/the-incredible-mountain-city-of-la-paz.html |archive-date=10 October 2016 |access-date=14 August 2016 |website=amusingplanet.com |publisher=Amusing Planet}}</ref> එහි උන්නතාංශය නිසා, ලා පාස්හි අසාමාන්‍ය උපනිවර්තන උස්බිම් දේශගුණයක් ඇති අතර, වැසි සහිත ගිම්හාන සහ වියළි ශීත සෘතු ඇත. == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:Spoken articles]] [[ප්‍රවර්ගය:Articles with hAudio microformats]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ප්‍රංශ-භාෂා මූලාශ්‍ර (fr)]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 German-language sources (de)]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:ස්පාඤ්ඤ-භාෂා පෙළ ඇතුළත් ලිපි]] [[ප්‍රවර්ගය:Pages using multiple image with auto scaled images]] 5nd6dpbcqhdb8wsgqwy1jqy744eyacw 0 181998 748933 2025-06-15T14:09:02Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1250359333|Trinidad, Beni]]" 748933 wikitext text/x-wiki '''ට්‍රිනිඩෑඩ්''', නිල වශයෙන් '''ලා සන්ටිසිමා ට්‍රිනිඩෑඩ්''' ( {{Literal translation|The Most Holy Trinity}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි නගරයක් වන අතර එය [[බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|බෙනී]] දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර වේ. ජනගහනය 130,000 (2010 නිල ඇස්තමේන්තුව). ඓතිහාසික වශයෙන් බොලිවියාවේ පර්යන්ත නගරයක් වුවද, ට්‍රිනිඩෑඩ් අද බොලිවියානු ගව කර්මාන්තය සඳහා වැදගත් මධ්‍යස්ථානයක් වන අතර මෑත වසරවලදී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික උත්පාතයක් භුක්ති විඳ ඇත.{{කවදාද|date=October 2024}} සහ [[මානව සංවර්ධන දර්ශකය|HDI]] දර්ශකය 0.700 ට වඩා වැඩිය.{{තහවුරු​ කරන්න|date=October 2024}}<sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[විකිපීඩියා:තහවුරු කිරීමක් අවශ්‍යයි|<span title="This claim needs references to reliable sources. (October 2024)">උපුටා දැක්වීම අවශ්‍යයි</span>]]'' &#x5D;</sup> තාක්ෂණිකව [[ඇමසෝන් වැසි වනාන්තරය|ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ]] පරිධියේ පිහිටා තිබුණද, ට්‍රිනිඩෑඩ් යනු මාමෝරේ ගඟෙන් විශාල ඇමසන් ද්‍රෝණියට සම්බන්ධ වන තෙත් මෝසම් ස්ථානයකි. මුළු වාර්ෂික වර්ෂාපතනයෙන් වැසි වනාන්තරයක් වීමට තරම් තෙත් වුවද, වියළි මෝසම් කාලගුණය වසර වියළි සහ තෙත් කාලවලට වෙන් කරයි, විශේෂයෙන් ගිනිකොන දෙසින්, විශාල ඇමසන් ද්‍රෝණියේ බොහෝ ප්‍රදේශවල බහුලව දක්නට ලැබෙන පරිදි. ට්‍රිනිඩෑඩ් යනු මධ්‍යම ප්‍රමාණයේ වර්ධනය වන නගරයක් වන අතර, වැදගත් ජාතික මධ්‍යස්ථානයක් නොවූවත්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි උතුරින් බොලිවියානු පෙරදිග දේශීය ආර්ථිකය සඳහා වැදගත්කමකින් වර්ධනය වී ඇත. බොලිවියානු නාවික බලඇණිය පිහිටා ඇත්තේ ද මෙම නගරය තුළ ය.ඩ්ස් ෆ්ස් ග්ෆ්ෆ්ඩ් ග්ෆ්ද්ග්ඩ්ෆ් ෆ්ඩ් ෆ්ඩ් ෆ් එස් ෆ්ස් ග්ෆ්ස් ෆ්ස්ෆ් ස්ග්ෆ්ස් එස් ස් ස් ස් ස් [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] 8xtnnh2lnep8thnokbzix0icyqspnvl 748945 748933 2025-06-15T14:15:23Z BuddhikaW88 37808 748945 wikitext text/x-wiki {{පටලවාගැනුම|ට්‍රිනිඩෑඩ් සහ ටොබැගෝ}} '''ට්‍රිනිඩෑඩ්''', නිල වශයෙන් '''ලා සන්ටිසිමා ට්‍රිනිඩෑඩ්''' ( {{Literal translation|The Most Holy Trinity}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි නගරයක් වන අතර එය [[බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|බෙනී]] දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර වේ. ජනගහනය 130,000 (2010 නිල ඇස්තමේන්තුව). ඓතිහාසික වශයෙන් බොලිවියාවේ පර්යන්ත නගරයක් වුවද, ට්‍රිනිඩෑඩ් අද බොලිවියානු ගව කර්මාන්තය සඳහා වැදගත් මධ්‍යස්ථානයක් වන අතර මෑත වසරවලදී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික උත්පාතයක් භුක්ති විඳ ඇත.{{කවදාද|date=October 2024}} සහ [[මානව සංවර්ධන දර්ශකය|HDI]] දර්ශකය 0.700 ට වඩා වැඩිය.{{තහවුරු​ කරන්න|date=October 2024}}<sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[විකිපීඩියා:තහවුරු කිරීමක් අවශ්‍යයි|<span title="This claim needs references to reliable sources. (October 2024)">උපුටා දැක්වීම අවශ්‍යයි</span>]]'' &#x5D;</sup> තාක්ෂණිකව [[ඇමසෝන් වැසි වනාන්තරය|ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ]] පරිධියේ පිහිටා තිබුණද, ට්‍රිනිඩෑඩ් යනු මාමෝරේ ගඟෙන් විශාල ඇමසන් ද්‍රෝණියට සම්බන්ධ වන තෙත් මෝසම් ස්ථානයකි. මුළු වාර්ෂික වර්ෂාපතනයෙන් වැසි වනාන්තරයක් වීමට තරම් තෙත් වුවද, වියළි මෝසම් කාලගුණය වසර වියළි සහ තෙත් කාලවලට වෙන් කරයි, විශේෂයෙන් ගිනිකොන දෙසින්, විශාල ඇමසන් ද්‍රෝණියේ බොහෝ ප්‍රදේශවල බහුලව දක්නට ලැබෙන පරිදි. ට්‍රිනිඩෑඩ් යනු මධ්‍යම ප්‍රමාණයේ වර්ධනය වන නගරයක් වන අතර, වැදගත් ජාතික මධ්‍යස්ථානයක් නොවූවත්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි උතුරින් බොලිවියානු පෙරදිග දේශීය ආර්ථිකය සඳහා වැදගත්කමකින් වර්ධනය වී ඇත. බොලිවියානු නාවික බලඇණිය පිහිටා ඇත්තේ ද මෙම නගරය තුළ ය. [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] ewjrdk3f917onh3eqz1qfzfa3x7jk40 748951 748945 2025-06-15T14:29:28Z BuddhikaW88 37808 748951 wikitext text/x-wiki {{පටලවාගැනුම|ට්‍රිනිඩෑඩ් සහ ටොබැගෝ}} {{Infobox settlement | name = ට්‍රිනිඩෑඩ් | pushpin_map = Bolivia#South America | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 200 | coordinates = {{coord|14|49|45|S|64|54|5|W|display=inline}} }} '''ට්‍රිනිඩෑඩ්''', නිල වශයෙන් '''ලා සන්ටිසිමා ට්‍රිනිඩෑඩ්''' ( {{Literal translation|The Most Holy Trinity}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] පිහිටි නගරයක් වන අතර එය [[බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|බෙනී]] දෙපාර්තමේන්තුවේ අගනුවර වේ. ජනගහනය 130,000 (2010 නිල ඇස්තමේන්තුව). ඓතිහාසික වශයෙන් බොලිවියාවේ පර්යන්ත නගරයක් වුවද, ට්‍රිනිඩෑඩ් අද බොලිවියානු ගව කර්මාන්තය සඳහා වැදගත් මධ්‍යස්ථානයක් වන අතර මෑත වසරවලදී මධ්‍යස්ථ ආර්ථික උත්පාතයක් භුක්ති විඳ ඇත.{{කවදාද|date=October 2024}} සහ [[මානව සංවර්ධන දර්ශකය|HDI]] දර්ශකය 0.700 ට වඩා වැඩිය.{{තහවුරු​ කරන්න|date=October 2024}}<sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[විකිපීඩියා:තහවුරු කිරීමක් අවශ්‍යයි|<span title="This claim needs references to reliable sources. (October 2024)">උපුටා දැක්වීම අවශ්‍යයි</span>]]'' &#x5D;</sup> තාක්ෂණිකව [[ඇමසෝන් වැසි වනාන්තරය|ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ]] පරිධියේ පිහිටා තිබුණද, ට්‍රිනිඩෑඩ් යනු මාමෝරේ ගඟෙන් විශාල ඇමසන් ද්‍රෝණියට සම්බන්ධ වන තෙත් මෝසම් ස්ථානයකි. මුළු වාර්ෂික වර්ෂාපතනයෙන් වැසි වනාන්තරයක් වීමට තරම් තෙත් වුවද, වියළි මෝසම් කාලගුණය වසර වියළි සහ තෙත් කාලවලට වෙන් කරයි, විශේෂයෙන් ගිනිකොන දෙසින්, විශාල ඇමසන් ද්‍රෝණියේ බොහෝ ප්‍රදේශවල බහුලව දක්නට ලැබෙන පරිදි. ට්‍රිනිඩෑඩ් යනු මධ්‍යම ප්‍රමාණයේ වර්ධනය වන නගරයක් වන අතර, වැදගත් ජාතික මධ්‍යස්ථානයක් නොවූවත්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි උතුරින් බොලිවියානු පෙරදිග දේශීය ආර්ථිකය සඳහා වැදගත්කමකින් වර්ධනය වී ඇත. බොලිවියානු නාවික බලඇණිය පිහිටා ඇත්තේ ද මෙම නගරය තුළ ය. [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] 5dxc06ul58dcbzeoxn1d1eup28bu91r 0 181999 748934 2025-06-15T14:09:03Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1284878554|Oruro]]" 748934 wikitext text/x-wiki '''ඔරුරෝ''' (හිස්පැනික්කරණය කළ අක්ෂර වින්‍යාසය) හෝ '''ඌරු ඌරු''' යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] 264,683 (2012 ගණනය) ජනගහනයක් සහිත නගරයකි, <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=World Gazetteer |url=http://world-gazetteer.com/wg.php?x=1&men=gcis&lng=en&des=gamelan&geo=-38&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=x |access-date=23 April 2017 |website=World-Gazetteer.com}}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2021|bot=medic}}</ref> ඇල්ටිප්ලානෝ හි ලා පාස් සහ සුක්‍රේ අතර අඩක් පමණ දුරින්, ආසන්න වශයෙන් {{Convert|3709|m|ft|sp=us}} මුහුදු මට්ටමේ සිට. එය Santa Cruz de la Sierra, El Alto, La Paz සහ Cochabamba වලට පසුව, ජනගහනය අනුව බොලිවියාවේ පස්වන විශාලතම නගරය වේ. එය [[ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වන අතර ඔරුරෝ රෝමානු කතෝලික රදගුරු පදවියේ ආසනයයි. විශේෂයෙන් ටින්, ටංස්ටන්, [[සිල්වර්|රිදී]] සහ තඹ වැනි පතල් කර්මාන්තය මත යැපීම හේතුවෙන් ඔරුරෝ රාජ්‍යය උත්පාත හා බිඳවැටීම් චක්‍රවලට ගොදුරු වී ඇත.ඩ්ස් ෆ්ස් ග්ෆ්ෆ්ඩ් ග්ෆ්ද්ග්ඩ්ෆ් ෆ්ඩ් ෆ්ඩ් ෆ් එස් ෆ්ස් ග්ෆ්ස් ෆ්ස්ෆ් ස්ග්ෆ්ස් එස් ස් ස් ස් ස් [[ප්‍රවර්ගය:භින්න වූ භාහිර සබැඳි සහිත ලිපි සියල්ල]] 55f2p4lq9jw5rcfiynx8h42qys1fl0g 748944 748934 2025-06-15T14:14:14Z BuddhikaW88 37808 748944 wikitext text/x-wiki '''ඔරුරෝ''' (හිස්පැනික්කරණය කළ අක්ෂර වින්‍යාසය) හෝ '''ඌරු ඌරු''' යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] 264,683 (2012 ගණනය) ජනගහනයක් සහිත නගරයකි, <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=World Gazetteer |url=http://world-gazetteer.com/wg.php?x=1&men=gcis&lng=en&des=gamelan&geo=-38&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=x |access-date=23 April 2017 |website=World-Gazetteer.com}}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2021|bot=medic}}</ref> ඇල්ටිප්ලානෝ හි ලා පාස් සහ සුක්‍රේ අතර අඩක් පමණ දුරින්, ආසන්න වශයෙන් මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 3,709 උසය. එය Santa Cruz de la Sierra, El Alto, La Paz සහ Cochabamba වලට පසුව, ජනගහනය අනුව බොලිවියාවේ පස්වන විශාලතම නගරය වේ. එය [[ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වන අතර ඔරුරෝ රෝමානු කතෝලික රදගුරු පදවියේ ආසනයයි. විශේෂයෙන් ටින්, ටංස්ටන්, [[සිල්වර්|රිදී]] සහ තඹ වැනි පතල් කර්මාන්තය මත යැපීම හේතුවෙන් ඔරුරෝ රාජ්‍යය උත්පාත හා බිඳවැටීම් චක්‍රවලට ගොදුරු වී ඇත. == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:භින්න වූ භාහිර සබැඳි සහිත ලිපි සියල්ල]] n1eino4g6a95as42flppo24okwlqbat 748952 748944 2025-06-15T14:29:36Z BuddhikaW88 37808 748952 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ඔරුරෝ | pushpin_map = Bolivia#South America | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 200 | coordinates = {{coord|17|58|S|67|07|W|region:BO|display=inline}} }}'''ඔරුරෝ''' (හිස්පැනික්කරණය කළ අක්ෂර වින්‍යාසය) හෝ '''ඌරු ඌරු''' යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] 264,683 (2012 ගණනය) ජනගහනයක් සහිත නගරයකි, <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=World Gazetteer |url=http://world-gazetteer.com/wg.php?x=1&men=gcis&lng=en&des=gamelan&geo=-38&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=x |access-date=23 April 2017 |website=World-Gazetteer.com}}{{භින්න වූ සබැඳි|date=July 2021|bot=medic}}</ref> ඇල්ටිප්ලානෝ හි ලා පාස් සහ සුක්‍රේ අතර අඩක් පමණ දුරින්, ආසන්න වශයෙන් මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 3,709 උසය. එය Santa Cruz de la Sierra, El Alto, La Paz සහ Cochabamba වලට පසුව, ජනගහනය අනුව බොලිවියාවේ පස්වන විශාලතම නගරය වේ. එය [[ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වන අතර ඔරුරෝ රෝමානු කතෝලික රදගුරු පදවියේ ආසනයයි. විශේෂයෙන් ටින්, ටංස්ටන්, [[සිල්වර්|රිදී]] සහ තඹ වැනි පතල් කර්මාන්තය මත යැපීම හේතුවෙන් ඔරුරෝ රාජ්‍යය උත්පාත හා බිඳවැටීම් චක්‍රවලට ගොදුරු වී ඇත. == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:භින්න වූ භාහිර සබැඳි සහිත ලිපි සියල්ල]] dqccg7c6l90p3d3rug1i2tunh30owdr 0 182000 748935 2025-06-15T14:09:05Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1295106053|Cochabamba]]" 748935 wikitext text/x-wiki '''කොචබම්බා''' ( {{Langx|ay|Quchapampa}} ; {{Langx|qu|Quchapampa}} ) යනු මධ්‍යම [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ නිම්නයක පිහිටි නගරයක් සහ මහ නගර සභාවකි. එය [[කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුවේ]] [[අගනුවර]] වන අතර බොලිවියාවේ සිව්වන විශාලතම නගරය වන අතර 2012 බොලිවියානු සංගණනයට අනුව ජනගහනය 630,587 කි. එහි නම ක්චුවා වචන ''වන ක්චා'' "විල" සහ ''පම්පා'', "විවෘත තැනිතලාව " යන සංයෝගයකින් පැමිණ ඇත. <ref>[http://futatraw.ourproject.org/descargas/DicQuechuaBolivia.pdf Diccionario Bilingüe Iskay simipi yuyayk'ancha] pdf{{Page needed|date=January 2014}}</ref> නගරයේ සහ අවට ප්‍රදේශවල පදිංචිකරුවන් සාමාන්‍යයෙන් ''කොචලාස්'' හෝ වඩාත් විධිමත් ලෙස ''කොචබම්බිනෝස්'' ලෙස හැඳින්වේ. අවුරුද්ද පුරාම එහි වසන්තයට සමාන උෂ්ණත්වයක් පවතින නිසා එය "සදාකාලික වසන්ත නගරය" හෝ "උද්‍යාන නගරය" ලෙස හැඳින්වේ. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |last=Pisarro |first=Marcelo |date=14 January 2021 |title=Veredas cochabambinas |url=https://cienciaspardas.substack.com/p/6-veredas-cochabambinas |access-date=2021-03-17 |website=cienciaspardas.substack.com}}</ref> එය "ලා ල්ලාජ්ටා" ලෙසද හැඳින්වේ, එහි තේරුම කෙචුවා භාෂාවෙන් "නගරය" යන්නයි. නැගෙනහිර නිවර්තන තැනිතලාවේ ඉහළ අගනුවර වන ලා පාස් සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා අතර විශාලතම නාගරික මධ්‍යස්ථානය එයයි. එය ටුනාරි කඳුකරයට නිරිත දෙසින් සහ වැලී ඇල්ටෝ කඳු පාමුලට උතුරින් පිහිටා ඇත. පුරාණ කාලයේ දී, මෙම ප්‍රදේශයේ බොහෝ විල් තිබූ අතර, එම නිසා නගරයට එහි නම ලැබුණි. මෙම විල් බොහොමයක් නාගරික සංවර්ධනය හේතුවෙන් අතුරුදහන් වී ඇත, නමුත් කෝනා කෝනා සහ ඇලලේ විල් දැනට පවතින උදාහරණ වේ. එය පූර්ව-ඉන්කා යුගයේ සිට ජනාකීර්ණ ජනාවාසයක් වූ අතර අද එය වැදගත් සංස්කෘතික, අධ්‍යාපනික, දේශපාලනික සහ වාණිජ මධ්‍යස්ථානයකි.ඩ්ස් ෆ්ස් ග්ෆ්ෆ්ඩ් ග්ෆ්ද්ග්ඩ්ෆ් ෆ්ඩ් ෆ්ඩ් ෆ් එස් ෆ්ස් ග්ෆ්ස් ෆ්ස්ෆ් ස්ග්ෆ්ස් එස් ස් ස් ස් ස් [[ප්‍රවර්ගය:CS1 maint: postscript]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] 5yks10rzc3zg2rh15o18xykliri1xnx 748943 748935 2025-06-15T14:13:39Z BuddhikaW88 37808 748943 wikitext text/x-wiki '''කොචබම්බා''' ( {{Langx|ay|Quchapampa}} ; {{Langx|qu|Quchapampa}} ) යනු මධ්‍යම [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ නිම්නයක පිහිටි නගරයක් සහ මහ නගර සභාවකි. එය [[කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුවේ]] [[අගනුවර]] වන අතර බොලිවියාවේ සිව්වන විශාලතම නගරය වන අතර 2012 බොලිවියානු සංගණනයට අනුව ජනගහනය 630,587 කි. එහි නම ක්චුවා වචන ''වන ක්චා'' "විල" සහ ''පම්පා'', "විවෘත තැනිතලාව " යන සංයෝගයකින් පැමිණ ඇත. <ref>[http://futatraw.ourproject.org/descargas/DicQuechuaBolivia.pdf Diccionario Bilingüe Iskay simipi yuyayk'ancha] pdf{{Page needed|date=January 2014}}</ref> නගරයේ සහ අවට ප්‍රදේශවල පදිංචිකරුවන් සාමාන්‍යයෙන් ''කොචලාස්'' හෝ වඩාත් විධිමත් ලෙස ''කොචබම්බිනෝස්'' ලෙස හැඳින්වේ. අවුරුද්ද පුරාම එහි වසන්තයට සමාන උෂ්ණත්වයක් පවතින නිසා එය "සදාකාලික වසන්ත නගරය" හෝ "උද්‍යාන නගරය" ලෙස හැඳින්වේ. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |last=Pisarro |first=Marcelo |date=14 January 2021 |title=Veredas cochabambinas |url=https://cienciaspardas.substack.com/p/6-veredas-cochabambinas |access-date=2021-03-17 |website=cienciaspardas.substack.com}}</ref> එය "ලා ල්ලාජ්ටා" ලෙසද හැඳින්වේ, එහි තේරුම කෙචුවා භාෂාවෙන් "නගරය" යන්නයි. නැගෙනහිර නිවර්තන තැනිතලාවේ ඉහළ අගනුවර වන ලා පාස් සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා අතර විශාලතම නාගරික මධ්‍යස්ථානය එයයි. එය ටුනාරි කඳුකරයට නිරිත දෙසින් සහ වැලී ඇල්ටෝ කඳු පාමුලට උතුරින් පිහිටා ඇත. පුරාණ කාලයේ දී, මෙම ප්‍රදේශයේ බොහෝ විල් තිබූ අතර, එම නිසා නගරයට එහි නම ලැබුණි. මෙම විල් බොහොමයක් නාගරික සංවර්ධනය හේතුවෙන් අතුරුදහන් වී ඇත, නමුත් කෝනා කෝනා සහ ඇලලේ විල් දැනට පවතින උදාහරණ වේ. එය පූර්ව-ඉන්කා යුගයේ සිට ජනාකීර්ණ ජනාවාසයක් වූ අතර අද එය වැදගත් සංස්කෘතික, අධ්‍යාපනික, දේශපාලනික සහ වාණිජ මධ්‍යස්ථානයකි. == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 maint: postscript]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] s46gltoi94oq1xgnn414rnuteyli17y 748953 748943 2025-06-15T14:29:45Z BuddhikaW88 37808 748953 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = කොචබම්බා | pushpin_map = Bolivia#South America | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 200 | coordinates = {{coord|17|23|18|S|66|09|35|W|region:BO|display=inline,title}} }} '''කොචබම්බා''' ( {{Langx|ay|Quchapampa}} ; {{Langx|qu|Quchapampa}} ) යනු මධ්‍යම [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ නිම්නයක පිහිටි නගරයක් සහ මහ නගර සභාවකි. එය [[කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුවේ]] [[අගනුවර]] වන අතර බොලිවියාවේ සිව්වන විශාලතම නගරය වන අතර 2012 බොලිවියානු සංගණනයට අනුව ජනගහනය 630,587 කි. එහි නම ක්චුවා වචන ''වන ක්චා'' "විල" සහ ''පම්පා'', "විවෘත තැනිතලාව " යන සංයෝගයකින් පැමිණ ඇත. <ref>[http://futatraw.ourproject.org/descargas/DicQuechuaBolivia.pdf Diccionario Bilingüe Iskay simipi yuyayk'ancha] pdf{{Page needed|date=January 2014}}</ref> නගරයේ සහ අවට ප්‍රදේශවල පදිංචිකරුවන් සාමාන්‍යයෙන් ''කොචලාස්'' හෝ වඩාත් විධිමත් ලෙස ''කොචබම්බිනෝස්'' ලෙස හැඳින්වේ. අවුරුද්ද පුරාම එහි වසන්තයට සමාන උෂ්ණත්වයක් පවතින නිසා එය "සදාකාලික වසන්ත නගරය" හෝ "උද්‍යාන නගරය" ලෙස හැඳින්වේ. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |last=Pisarro |first=Marcelo |date=14 January 2021 |title=Veredas cochabambinas |url=https://cienciaspardas.substack.com/p/6-veredas-cochabambinas |access-date=2021-03-17 |website=cienciaspardas.substack.com}}</ref> එය "ලා ල්ලාජ්ටා" ලෙසද හැඳින්වේ, එහි තේරුම කෙචුවා භාෂාවෙන් "නගරය" යන්නයි. නැගෙනහිර නිවර්තන තැනිතලාවේ ඉහළ අගනුවර වන ලා පාස් සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා අතර විශාලතම නාගරික මධ්‍යස්ථානය එයයි. එය ටුනාරි කඳුකරයට නිරිත දෙසින් සහ වැලී ඇල්ටෝ කඳු පාමුලට උතුරින් පිහිටා ඇත. පුරාණ කාලයේ දී, මෙම ප්‍රදේශයේ බොහෝ විල් තිබූ අතර, එම නිසා නගරයට එහි නම ලැබුණි. මෙම විල් බොහොමයක් නාගරික සංවර්ධනය හේතුවෙන් අතුරුදහන් වී ඇත, නමුත් කෝනා කෝනා සහ ඇලලේ විල් දැනට පවතින උදාහරණ වේ. එය පූර්ව-ඉන්කා යුගයේ සිට ජනාකීර්ණ ජනාවාසයක් වූ අතර අද එය වැදගත් සංස්කෘතික, අධ්‍යාපනික, දේශපාලනික සහ වාණිජ මධ්‍යස්ථානයකි. == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 maint: postscript]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] 98cp7hxkwnmhjoof3xmjk62ugoj7k8v 0 182001 748936 2025-06-15T14:09:06Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1295705059|Santa Cruz de la Sierra]]" 748936 wikitext text/x-wiki '''සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා''' ({{IPA|es|ˈsanta ˈkɾus ðe la ˈsjera|lang}} ; {{Literal translation|Holy Cross of the Mountain Range}} <span class="gloss-text">කඳුකරයේ ශුද්ධ කුරුසය</span> <span class="gloss-quot">'</span> ), සාමාන්‍යයෙන් '''සැන්ටා කෲස්''' ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, එය [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] විශාලතම නගරය වන අතර [[සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වේ. <ref name="autogenerated1">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=National Statistics Institute. Population Projections by Department and Municipality |url=http://www.ine.gob.bo/indice/visualizador.aspx?ah=PC20103.HTM |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161009185250/http://www.ine.gob.bo/indice/visualizador.aspx?ah=PC20103.HTM |archive-date=2016-10-09 |access-date=2017-03-02 |publisher=INE}}</ref> බොලිවියාවේ නැගෙනහිර නිවර්තන පහත්බිම්වල පිරයි ගඟේ පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය බොලිවියාවේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නාගරික සමුච්චය වන අතර 2020 දී ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනය මිලියන 2.4 කි <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia: Proyecciones de Población según Departamento y Municipio, 2012-2020. |url=https://www.ine.gob.bo/index.php/censos-y-proyecciones-de-poblacion-sociales/ |url-status=live |archive-url=http://inecloud.ine.gob.bo/owncloud/index.php/s/HLnakP9fWjUlM4S/download |archive-date=2020-06-01 |access-date=2020-06-01 |website=INE Bolivia |publisher=Instituto Nacional de Estadística, Estado Plurinacional de Bolivia. |language=es}}</ref> . එය සැන්ටා කෲස් මහ නගර සභා හතකින් සමන්විත වේ: Santa Cruz de la Sierra, La Guardia, Warnes, Cotoca, El Torno, Porongo සහ Montero . <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |date=13 July 2020 |title=Ocho municipios de la región metropolitana de Santa Cruz se unen y demandan atención económica al Gobierno nacional {{!}} EL DEBER |url=https://eldeber.com.bo/189938_ocho-municipios-de-la-region-metropolitana-de-santa-cruz-se-unen-y-demandan-atencion-economica-al-go |access-date=2020-07-14 |website=eldeber.com.bo |language=es}}</ref> මෙම නගරය ප්‍රථම වරට 1561 දී ස්පාඤ්ඤ ගවේෂක නූෆ්ලෝ ද චාවේස් විසින් {{Convert|200|km|0|abbr=on}} පමණ ආරම්භ කරන ලදී. එහි වර්තමාන ස්ථානයට නැගෙනහිරින් පිහිටා ඇති අතර, 16 වන සියවසේ අගභාගයේදී පිරයි ගඟේ අවසානයේ ස්ථාපිත කරන තෙක් කිහිප වතාවක් ගෙන යන ලදී. එහි ඉතිහාසයේ වැඩි කාලයක්, සැන්ටා කෲස් බොහෝ දුරට කුඩා මුරපොලක් වූ අතර, 1825 දී බොලිවියාව නිදහස ලැබීමෙන් පසුව පවා, බලධාරීන්ගෙන් හෝ පොදුවේ ජනගහනයෙන් කලාපය ජනාවාස කිරීම සඳහා එතරම් අවධානයක් යොමු නොවීය. 20 වන සියවසේ මැද භාගයේදී ගැඹුරු කෘෂිකාර්මික හා ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ සමඟින් නගරය ඉතා වේගයෙන් වර්ධනය වීමට පටන් ගත්තේය. ඇන්ඩීස් කඳු පාමුල අඩු උන්නතාංශයක් සහ ඇමසන් ද්‍රෝණියේ පිහිටා ඇති නිසා, නගරයේ අනෙකුත් ප්‍රධාන මෙට්‍රෝ ප්‍රදේශය වන ලා පාස් මෙන් නොව නිවර්තන දේශගුණයක් ඇති අතර එය උන්නතාංශය අනුව මීටර් දහස් ගණනක් උසයි. සැන්ටා කෲස් යනු බොලිවියාවේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය වන අතර බොලිවියාවේ [[දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය|දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන්]] 35% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිෂ්පාදනය කරන අතර රටේ සියලුම විදේශ සෘජු ආයෝජනවලින් 40% කට වඩා ලබා ගනී. මෙම නගරය බොලිවියාවේ වැදගත්ම ව්‍යාපාරික මධ්‍යස්ථානය වන අතර ජාතික හා ජාත්‍යන්තර සංක්‍රමණිකයින් සඳහා රටේ ප්‍රධාන ගමනාන්තය වේ. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |year=2008 |title=The Contributions of Santa Cruz to Bolivia (Spanish only) |url=http://www.cainco.org.bo/publicaciones/Estudios/04-Santa%20Cruz.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110524100242/http://www.cainco.org.bo/publicaciones/Estudios/04-Santa%20Cruz.pdf |archive-date=2011-05-24 |access-date=2011-09-09 |publisher=CAINCO}}</ref>ඩ්ස් ෆ්ස් ග්ෆ්ෆ්ඩ් ග්ෆ්ද්ග්ඩ්ෆ් ෆ්ඩ් ෆ්ඩ් ෆ් එස් ෆ්ස් ග්ෆ්ස් ෆ්ස්ෆ් ස්ග්ෆ්ස් එස් ස් ස් ස් ස් [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:Pages using multiple image with auto scaled images]] ea7res6nu2oi5hkpsxe1rtbu4bxbww0 748942 748936 2025-06-15T14:13:20Z BuddhikaW88 37808 748942 wikitext text/x-wiki '''සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා''' ({{IPA|es|ˈsanta ˈkɾus ðe la ˈsjera|lang}} ; {{Literal translation|Holy Cross of the Mountain Range}} <span class="gloss-text">කඳුකරයේ ශුද්ධ කුරුසය</span> <span class="gloss-quot">'</span> ), සාමාන්‍යයෙන් '''සැන්ටා කෲස්''' ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, එය [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] විශාලතම නගරය වන අතර [[සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වේ. <ref name="autogenerated1">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=National Statistics Institute. Population Projections by Department and Municipality |url=http://www.ine.gob.bo/indice/visualizador.aspx?ah=PC20103.HTM |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161009185250/http://www.ine.gob.bo/indice/visualizador.aspx?ah=PC20103.HTM |archive-date=2016-10-09 |access-date=2017-03-02 |publisher=INE}}</ref> බොලිවියාවේ නැගෙනහිර නිවර්තන පහත්බිම්වල පිරයි ගඟේ පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය බොලිවියාවේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නාගරික සමුච්චය වන අතර 2020 දී ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනය මිලියන 2.4 කි <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia: Proyecciones de Población según Departamento y Municipio, 2012-2020. |url=https://www.ine.gob.bo/index.php/censos-y-proyecciones-de-poblacion-sociales/ |url-status=live |archive-url=http://inecloud.ine.gob.bo/owncloud/index.php/s/HLnakP9fWjUlM4S/download |archive-date=2020-06-01 |access-date=2020-06-01 |website=INE Bolivia |publisher=Instituto Nacional de Estadística, Estado Plurinacional de Bolivia. |language=es}}</ref> . එය සැන්ටා කෲස් මහ නගර සභා හතකින් සමන්විත වේ: සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, ලා ගාර්ඩියා, වෝන්ස්, කොටෝකා, එල් ටෝර්නෝ, පොරොන්ගෝ සහ මොන්ටෙරෝ . <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |date=13 July 2020 |title=Ocho municipios de la región metropolitana de Santa Cruz se unen y demandan atención económica al Gobierno nacional {{!}} EL DEBER |url=https://eldeber.com.bo/189938_ocho-municipios-de-la-region-metropolitana-de-santa-cruz-se-unen-y-demandan-atencion-economica-al-go |access-date=2020-07-14 |website=eldeber.com.bo |language=es}}</ref> මෙම නගරය ප්‍රථම වරට 1561 දී ස්පාඤ්ඤ ගවේෂක නූෆ්ලෝ ද චාවේස් විසින් පමණ ආරම්භ කරන ලදී. එහි වර්තමාන ස්ථානයට කි.මී. 200 නැගෙනහිරින් පිහිටා ඇති අතර, 16 වන සියවසේ අගභාගයේදී පිරයි ගඟේ අවසානයේ ස්ථාපිත කරන තෙක් කිහිප වතාවක් ගෙන යන ලදී. එහි ඉතිහාසයේ වැඩි කාලයක්, සැන්ටා කෲස් බොහෝ දුරට කුඩා මුරපොලක් වූ අතර, 1825 දී බොලිවියාව නිදහස ලැබීමෙන් පසුව පවා, බලධාරීන්ගෙන් හෝ පොදුවේ ජනගහනයෙන් කලාපය ජනාවාස කිරීම සඳහා එතරම් අවධානයක් යොමු නොවීය. 20 වන සියවසේ මැද භාගයේදී ගැඹුරු කෘෂිකාර්මික හා ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ සමඟින් නගරය ඉතා වේගයෙන් වර්ධනය වීමට පටන් ගත්තේය. ඇන්ඩීස් කඳු පාමුල අඩු උන්නතාංශයක් සහ ඇමසන් ද්‍රෝණියේ පිහිටා ඇති නිසා, නගරයේ අනෙකුත් ප්‍රධාන මෙට්‍රෝ ප්‍රදේශය වන ලා පාස් මෙන් නොව නිවර්තන දේශගුණයක් ඇති අතර එය උන්නතාංශය අනුව මීටර් දහස් ගණනක් උසයි. සැන්ටා කෲස් යනු බොලිවියාවේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය වන අතර බොලිවියාවේ [[දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය|දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන්]] 35% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිෂ්පාදනය කරන අතර රටේ සියලුම විදේශ සෘජු ආයෝජනවලින් 40% කට වඩා ලබා ගනී. මෙම නගරය බොලිවියාවේ වැදගත්ම ව්‍යාපාරික මධ්‍යස්ථානය වන අතර ජාතික හා ජාත්‍යන්තර සංක්‍රමණිකයින් සඳහා රටේ ප්‍රධාන ගමනාන්තය වේ. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |year=2008 |title=The Contributions of Santa Cruz to Bolivia (Spanish only) |url=http://www.cainco.org.bo/publicaciones/Estudios/04-Santa%20Cruz.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110524100242/http://www.cainco.org.bo/publicaciones/Estudios/04-Santa%20Cruz.pdf |archive-date=2011-05-24 |access-date=2011-09-09 |publisher=CAINCO}}</ref> == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:Pages using multiple image with auto scaled images]] cvd07gcf6qhzcolh1vtle88ptcezucj 748954 748942 2025-06-15T14:29:53Z BuddhikaW88 37808 748954 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා | pushpin_map = Bolivia#South America | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 200 | coordinates = {{coord|17|48|S|63|11|W|display=inline,title}} }}'''සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා''' ({{IPA|es|ˈsanta ˈkɾus ðe la ˈsjera|lang}} ; {{Literal translation|Holy Cross of the Mountain Range}} <span class="gloss-text">කඳුකරයේ ශුද්ධ කුරුසය</span> <span class="gloss-quot">'</span> ), සාමාන්‍යයෙන් '''සැන්ටා කෲස්''' ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, එය [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] විශාලතම නගරය වන අතර [[සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වේ. <ref name="autogenerated1">{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=National Statistics Institute. Population Projections by Department and Municipality |url=http://www.ine.gob.bo/indice/visualizador.aspx?ah=PC20103.HTM |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161009185250/http://www.ine.gob.bo/indice/visualizador.aspx?ah=PC20103.HTM |archive-date=2016-10-09 |access-date=2017-03-02 |publisher=INE}}</ref> බොලිවියාවේ නැගෙනහිර නිවර්තන පහත්බිම්වල පිරයි ගඟේ පිහිටා ඇති සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය බොලිවියාවේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නාගරික සමුච්චය වන අතර 2020 දී ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනය මිලියන 2.4 කි <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Bolivia: Proyecciones de Población según Departamento y Municipio, 2012-2020. |url=https://www.ine.gob.bo/index.php/censos-y-proyecciones-de-poblacion-sociales/ |url-status=live |archive-url=http://inecloud.ine.gob.bo/owncloud/index.php/s/HLnakP9fWjUlM4S/download |archive-date=2020-06-01 |access-date=2020-06-01 |website=INE Bolivia |publisher=Instituto Nacional de Estadística, Estado Plurinacional de Bolivia. |language=es}}</ref> . එය සැන්ටා කෲස් මහ නගර සභා හතකින් සමන්විත වේ: සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, ලා ගාර්ඩියා, වෝන්ස්, කොටෝකා, එල් ටෝර්නෝ, පොරොන්ගෝ සහ මොන්ටෙරෝ . <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |date=13 July 2020 |title=Ocho municipios de la región metropolitana de Santa Cruz se unen y demandan atención económica al Gobierno nacional {{!}} EL DEBER |url=https://eldeber.com.bo/189938_ocho-municipios-de-la-region-metropolitana-de-santa-cruz-se-unen-y-demandan-atencion-economica-al-go |access-date=2020-07-14 |website=eldeber.com.bo |language=es}}</ref> මෙම නගරය ප්‍රථම වරට 1561 දී ස්පාඤ්ඤ ගවේෂක නූෆ්ලෝ ද චාවේස් විසින් පමණ ආරම්භ කරන ලදී. එහි වර්තමාන ස්ථානයට කි.මී. 200 නැගෙනහිරින් පිහිටා ඇති අතර, 16 වන සියවසේ අගභාගයේදී පිරයි ගඟේ අවසානයේ ස්ථාපිත කරන තෙක් කිහිප වතාවක් ගෙන යන ලදී. එහි ඉතිහාසයේ වැඩි කාලයක්, සැන්ටා කෲස් බොහෝ දුරට කුඩා මුරපොලක් වූ අතර, 1825 දී බොලිවියාව නිදහස ලැබීමෙන් පසුව පවා, බලධාරීන්ගෙන් හෝ පොදුවේ ජනගහනයෙන් කලාපය ජනාවාස කිරීම සඳහා එතරම් අවධානයක් යොමු නොවීය. 20 වන සියවසේ මැද භාගයේදී ගැඹුරු කෘෂිකාර්මික හා ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ සමඟින් නගරය ඉතා වේගයෙන් වර්ධනය වීමට පටන් ගත්තේය. ඇන්ඩීස් කඳු පාමුල අඩු උන්නතාංශයක් සහ ඇමසන් ද්‍රෝණියේ පිහිටා ඇති නිසා, නගරයේ අනෙකුත් ප්‍රධාන මෙට්‍රෝ ප්‍රදේශය වන ලා පාස් මෙන් නොව නිවර්තන දේශගුණයක් ඇති අතර එය උන්නතාංශය අනුව මීටර් දහස් ගණනක් උසයි. සැන්ටා කෲස් යනු බොලිවියාවේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය වන අතර බොලිවියාවේ [[දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය|දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන්]] 35% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිෂ්පාදනය කරන අතර රටේ සියලුම විදේශ සෘජු ආයෝජනවලින් 40% කට වඩා ලබා ගනී. මෙම නගරය බොලිවියාවේ වැදගත්ම ව්‍යාපාරික මධ්‍යස්ථානය වන අතර ජාතික හා ජාත්‍යන්තර සංක්‍රමණිකයින් සඳහා රටේ ප්‍රධාන ගමනාන්තය වේ. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |year=2008 |title=The Contributions of Santa Cruz to Bolivia (Spanish only) |url=http://www.cainco.org.bo/publicaciones/Estudios/04-Santa%20Cruz.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110524100242/http://www.cainco.org.bo/publicaciones/Estudios/04-Santa%20Cruz.pdf |archive-date=2011-05-24 |access-date=2011-09-09 |publisher=CAINCO}}</ref> == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:Pages using multiple image with auto scaled images]] 44d7lgyp7372l84zllx1zin3oxowhtx 0 182002 748937 2025-06-15T14:09:08Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1295424539|Potosí]]" 748937 wikitext text/x-wiki යටත් විජිත සමයේ '''විලා ඉම්පීරියල් ඩි පොටෝසි''' ලෙස හැඳින්වෙන '''පොටෝසි''', [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] [[පොටොසි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර සහ මහ නගර සභාව වේ. එය ලොව උසම නගරවලින් එකකි, එහි උස නාමිකව මීටර් 4,067 (අඩි 13,343) කි <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Potosí, the highest city in the world, in Bolivia! - Passport the World |url=https://www.passporttheworld.com/destinations/south-america/bolivia/potosi-the-highest-city-in-the-world-in-bolivia/ |access-date=2025-06-07 |language=en-US}}</ref> . සියවස් ගණනාවක් පුරා, එය ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත රිදී මින්ට්හි ස්ථානය විය. නගරයේ යටත් විජිත ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් නගරයේ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානයේ සංරක්ෂණය කර ඇති අතර, එය - ගෝලීය වශයෙන් වැදගත් සෙරෝ රිකෝ ඩි පොටෝසි සමඟ - නම් කරන ලද යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක කොටසකි. පොටෝසි පිහිටා ඇත්තේ ''සෙරෝ ඩි පොටෝසි'' පාමුලයි - සමහර විට ''සෙරෝ රිකෝ'' ("පොහොසත් කන්ද") ලෙසද හැඳින්වේ - නගරය ආධිපත්‍යය දරන [[සිල්වර්|රිදී]] ලෝපස් වලින් "සාදන ලද" බවට ජනප්‍රියව සංකල්පනය කරන ලද කන්දකි . 18 වන සියවසේදී [[මෙක්සිකෝව|මෙක්සිකෝවේ]] ගුවානජුවාටෝ එය අභිබවා යන තෙක් ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට රිදී සපයන ප්‍රධාන සැපයුම්කරු වූයේ සෙරෝ රිකෝ බැවින් පොටෝසි හි ඓතිහාසික වැදගත්කමට හේතුව එයයි. <ref>{{උපන්‍යාස පොත |last=Tutino |first=John |title=The Mexican Heartland: How Communities Shaped Capitalism, a Nation, and World History, 1500–2000 |publisher=[[Princeton University Press]] |year=2017 |language=en}}</ref> රිදී ලාමා සහ කොටළුවන් දුම්රියෙන් පැසිෆික් වෙරළට ගෙන ගොස්, උතුරට [[පැනමා නගරය|පැනමා නගරයට]] නැව්ගත කර, කොටළුවන් දුම්රියෙන් පැනමාවේ ඉස්ත්මස් හරහා නොම්බ්‍රේ ඩි ඩියෝස් හෝ පෝර්ටෝබෙලෝ වෙත ගෙන යන ලදී, එතැන් සිට ස්පාඤ්ඤ නිධන් බලඇණි මත ස්පාඤ්ඤයට ගෙන යන ලදී. රිදීවලින් කොටසක් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හරහා නැගෙනහිරට [[බුවනෝස් අයර්ස්]] වෙතද ගමන් කළේය. <ref>{{උපන්‍යාස පොත |last=Kritzler |first=Edward |title=Jewish Pirates of the Caribbean |publisher=Anchor Books |year=2008 |isbn=978-0-7679-1952-4 |pages=151}}</ref> රිදීවලින් කොටසක් මෙක්සිකෝවේ ඇකපුල්කෝ වෙත ප්‍රවාහනය කරන ලද අතර, එහිදී ආසියානු නිෂ්පාදන මිලදී ගැනීම සඳහා මැනිලා ගැලියන් හරහා යවන ලදී. Cerro de Potosí ගේ උපරිමය 4,824 කි මුහුදු මට්ටමට ඉහළින් . {{Rp|376}} අද වන විට පොටෝසි වැදගත් පතල් කැණීම් මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස දිගටම පවතින අතර එය පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ විශාලතම නාගරික මධ්‍යස්ථානය වේ. වර්ධනය වන නගරයක් වන පොටෝසි දැන් එහි හොඳින් සංරක්ෂණය කරන ලද යටත් විජිත ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ලෝකයේ උසම නගරවලින් එකක් ලෙස අසාමාන්‍ය භූගෝලීය පසුබිම සඳහා ප්‍රසිද්ධය. එය දුර්ලභ සීතල උස්බිම් දේශගුණයක් පෙන්නුම් කරන අතර, එහි දිගු වියළි කාලය සහ කෙටි නමුත් ශක්තිමත් වැසි සමය මගින් සංලක්ෂිත වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී පතල් මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස එහි ආධිපත්‍යය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වුවද, පොටෝසි තවමත් ලෝකයේ විශාලතම රිදී නිධි පද්ධතියක පිහිටා ඇත.ඩ්ස් ෆ්ස් ග්ෆ්ෆ්ඩ් ග්ෆ්ද්ග්ඩ්ෆ් ෆ්ඩ් ෆ්ඩ් ෆ් එස් ෆ්ස් ග්ෆ්ස් ෆ්ස්ෆ් ස්ග්ෆ්ස් එස් ස් ස් ස් ස් [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:තහවුරු නොකළ ප්‍රකාශ අඩංගු ලිපි සියල්ල]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:ස්පාඤ්ඤ-භාෂා පෙළ ඇතුළත් ලිපි]] j2ss2d00bekx7rkyazjf22vi1dwbq5t 748941 748937 2025-06-15T14:12:13Z BuddhikaW88 37808 748941 wikitext text/x-wiki යටත් විජිත සමයේ '''විලා ඉම්පීරියල් ඩි පොටෝසි''' ලෙස හැඳින්වෙන '''පොටෝසි''', [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] [[පොටොසි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර සහ මහ නගර සභාව වේ. එය ලොව උසම නගරවලින් එකකි, එහි උස නාමිකව මීටර් 4,067 (අඩි 13,343) කි <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Potosí, the highest city in the world, in Bolivia! - Passport the World |url=https://www.passporttheworld.com/destinations/south-america/bolivia/potosi-the-highest-city-in-the-world-in-bolivia/ |access-date=2025-06-07 |language=en-US}}</ref> . සියවස් ගණනාවක් පුරා, එය ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත රිදී මින්ට්හි ස්ථානය විය. නගරයේ යටත් විජිත ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් නගරයේ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානයේ සංරක්ෂණය කර ඇති අතර, එය - ගෝලීය වශයෙන් වැදගත් සෙරෝ රිකෝ ඩි පොටෝසි සමඟ - නම් කරන ලද යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක කොටසකි. පොටෝසි පිහිටා ඇත්තේ ''සෙරෝ ඩි පොටෝසි'' පාමුලයි - සමහර විට ''සෙරෝ රිකෝ'' ("පොහොසත් කන්ද") ලෙසද හැඳින්වේ - නගරය ආධිපත්‍යය දරන [[සිල්වර්|රිදී]] ලෝපස් වලින් "සාදන ලද" බවට ජනප්‍රියව සංකල්පනය කරන ලද කන්දකි . 18 වන සියවසේදී [[මෙක්සිකෝව|මෙක්සිකෝවේ]] ගුවානජුවාටෝ එය අභිබවා යන තෙක් ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට රිදී සපයන ප්‍රධාන සැපයුම්කරු වූයේ සෙරෝ රිකෝ බැවින් පොටෝසි හි ඓතිහාසික වැදගත්කමට හේතුව එයයි. <ref>{{උපන්‍යාස පොත |last=Tutino |first=John |title=The Mexican Heartland: How Communities Shaped Capitalism, a Nation, and World History, 1500–2000 |publisher=[[Princeton University Press]] |year=2017 |language=en}}</ref> රිදී ලාමා සහ කොටළුවන් දුම්රියෙන් පැසිෆික් වෙරළට ගෙන ගොස්, උතුරට [[පැනමා නගරය|පැනමා නගරයට]] නැව්ගත කර, කොටළුවන් දුම්රියෙන් පැනමාවේ ඉස්ත්මස් හරහා නොම්බ්‍රේ ඩි ඩියෝස් හෝ පෝර්ටෝබෙලෝ වෙත ගෙන යන ලදී, එතැන් සිට ස්පාඤ්ඤ නිධන් බලඇණි මත ස්පාඤ්ඤයට ගෙන යන ලදී. රිදීවලින් කොටසක් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හරහා නැගෙනහිරට [[බුවනෝස් අයර්ස්]] වෙතද ගමන් කළේය. <ref>{{උපන්‍යාස පොත |last=Kritzler |first=Edward |title=Jewish Pirates of the Caribbean |publisher=Anchor Books |year=2008 |isbn=978-0-7679-1952-4 |pages=151}}</ref> රිදීවලින් කොටසක් මෙක්සිකෝවේ ඇකපුල්කෝ වෙත ප්‍රවාහනය කරන ලද අතර, එහිදී ආසියානු නිෂ්පාදන මිලදී ගැනීම සඳහා මැනිලා ගැලියන් හරහා යවන ලදී. Cerro de Potosí ගේ උපරිමය 4,824 කි මුහුදු මට්ටමට ඉහළින් . {{Rp|376}} අද වන විට පොටෝසි වැදගත් පතල් කැණීම් මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස දිගටම පවතින අතර එය පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ විශාලතම නාගරික මධ්‍යස්ථානය වේ. වර්ධනය වන නගරයක් වන පොටෝසි දැන් එහි හොඳින් සංරක්ෂණය කරන ලද යටත් විජිත ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ලෝකයේ උසම නගරවලින් එකක් ලෙස අසාමාන්‍ය භූගෝලීය පසුබිම සඳහා ප්‍රසිද්ධය. එය දුර්ලභ සීතල උස්බිම් දේශගුණයක් පෙන්නුම් කරන අතර, එහි දිගු වියළි කාලය සහ කෙටි නමුත් ශක්තිමත් වැසි සමය මගින් සංලක්ෂිත වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී පතල් මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස එහි ආධිපත්‍යය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වුවද, පොටෝසි තවමත් ලෝකයේ විශාලතම රිදී නිධි පද්ධතියක පිහිටා ඇත. == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:තහවුරු නොකළ ප්‍රකාශ අඩංගු ලිපි සියල්ල]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:ස්පාඤ්ඤ-භාෂා පෙළ ඇතුළත් ලිපි]] gs6qaajlepq1hr4j54z02eebmurspa1 748955 748941 2025-06-15T14:30:00Z BuddhikaW88 37808 748955 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = පොටොසි | pushpin_map = Bolivia#South America | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 200 | coordinates = {{coord|19|35|21|S|65|45|12|W|region:BO|display=inline,title}} }}යටත් විජිත සමයේ '''විලා ඉම්පීරියල් ඩි පොටෝසි''' ලෙස හැඳින්වෙන '''පොටෝසි''', [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] [[පොටොසි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර සහ මහ නගර සභාව වේ. එය ලොව උසම නගරවලින් එකකි, එහි උස නාමිකව මීටර් 4,067 (අඩි 13,343) කි <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Potosí, the highest city in the world, in Bolivia! - Passport the World |url=https://www.passporttheworld.com/destinations/south-america/bolivia/potosi-the-highest-city-in-the-world-in-bolivia/ |access-date=2025-06-07 |language=en-US}}</ref> . සියවස් ගණනාවක් පුරා, එය ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත රිදී මින්ට්හි ස්ථානය විය. නගරයේ යටත් විජිත ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් නගරයේ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානයේ සංරක්ෂණය කර ඇති අතර, එය - ගෝලීය වශයෙන් වැදගත් සෙරෝ රිකෝ ඩි පොටෝසි සමඟ - නම් කරන ලද යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක කොටසකි. පොටෝසි පිහිටා ඇත්තේ ''සෙරෝ ඩි පොටෝසි'' පාමුලයි - සමහර විට ''සෙරෝ රිකෝ'' ("පොහොසත් කන්ද") ලෙසද හැඳින්වේ - නගරය ආධිපත්‍යය දරන [[සිල්වර්|රිදී]] ලෝපස් වලින් "සාදන ලද" බවට ජනප්‍රියව සංකල්පනය කරන ලද කන්දකි . 18 වන සියවසේදී [[මෙක්සිකෝව|මෙක්සිකෝවේ]] ගුවානජුවාටෝ එය අභිබවා යන තෙක් ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයට රිදී සපයන ප්‍රධාන සැපයුම්කරු වූයේ සෙරෝ රිකෝ බැවින් පොටෝසි හි ඓතිහාසික වැදගත්කමට හේතුව එයයි. <ref>{{උපන්‍යාස පොත |last=Tutino |first=John |title=The Mexican Heartland: How Communities Shaped Capitalism, a Nation, and World History, 1500–2000 |publisher=[[Princeton University Press]] |year=2017 |language=en}}</ref> රිදී ලාමා සහ කොටළුවන් දුම්රියෙන් පැසිෆික් වෙරළට ගෙන ගොස්, උතුරට [[පැනමා නගරය|පැනමා නගරයට]] නැව්ගත කර, කොටළුවන් දුම්රියෙන් පැනමාවේ ඉස්ත්මස් හරහා නොම්බ්‍රේ ඩි ඩියෝස් හෝ පෝර්ටෝබෙලෝ වෙත ගෙන යන ලදී, එතැන් සිට ස්පාඤ්ඤ නිධන් බලඇණි මත ස්පාඤ්ඤයට ගෙන යන ලදී. රිදීවලින් කොටසක් රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හරහා නැගෙනහිරට [[බුවනෝස් අයර්ස්]] වෙතද ගමන් කළේය. <ref>{{උපන්‍යාස පොත |last=Kritzler |first=Edward |title=Jewish Pirates of the Caribbean |publisher=Anchor Books |year=2008 |isbn=978-0-7679-1952-4 |pages=151}}</ref> රිදීවලින් කොටසක් මෙක්සිකෝවේ ඇකපුල්කෝ වෙත ප්‍රවාහනය කරන ලද අතර, එහිදී ආසියානු නිෂ්පාදන මිලදී ගැනීම සඳහා මැනිලා ගැලියන් හරහා යවන ලදී. Cerro de Potosí ගේ උපරිමය 4,824 කි මුහුදු මට්ටමට ඉහළින් . {{Rp|376}} අද වන විට පොටෝසි වැදගත් පතල් කැණීම් මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස දිගටම පවතින අතර එය පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ විශාලතම නාගරික මධ්‍යස්ථානය වේ. වර්ධනය වන නගරයක් වන පොටෝසි දැන් එහි හොඳින් සංරක්ෂණය කරන ලද යටත් විජිත ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ලෝකයේ උසම නගරවලින් එකක් ලෙස අසාමාන්‍ය භූගෝලීය පසුබිම සඳහා ප්‍රසිද්ධය. එය දුර්ලභ සීතල උස්බිම් දේශගුණයක් පෙන්නුම් කරන අතර, එහි දිගු වියළි කාලය සහ කෙටි නමුත් ශක්තිමත් වැසි සමය මගින් සංලක්ෂිත වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත ඉතිහාසයේ මුල් අවධියේදී පතල් මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස එහි ආධිපත්‍යය සඳහා ප්‍රසිද්ධ වුවද, පොටෝසි තවමත් ලෝකයේ විශාලතම රිදී නිධි පද්ධතියක පිහිටා ඇත. == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:තහවුරු නොකළ ප්‍රකාශ අඩංගු ලිපි සියල්ල]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:ස්පාඤ්ඤ-භාෂා පෙළ ඇතුළත් ලිපි]] 0zl4eyi8ud7forvcwviqvjwihm07twy 0 182003 748938 2025-06-15T14:09:10Z BuddhikaW88 37808 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1277220706|Sucre]]" 748938 wikitext text/x-wiki '''සුක්‍රේ''' ({{IPA|es|ˈsukɾe}} ; {{Langx|qu|Chuqichaka}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] ''නීතිරීති අනුව'' [[අගනුවර|අගනුවර වන අතර]], <ref>{{Cite journal|last=Gade|first=Daniel W.|date=1970|title=Spatial Displacement of Latin American Seats of Government: From Sucre to La Paz as the National Capital of Bolivia|url=https://www.jstor.org/stable/40992086|journal=Revista Geográfica|issue=73|pages=43–57|issn=0031-0581}}</ref> [[චුකුඉසකා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|චුකිසාකා දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වන අතර බොලිවියාවේ හයවන වැඩිම ජනගහනය සහිත නගරය වේ . රටේ දකුණු-මධ්‍යම කොටසේ පිහිටා ඇති සුක්‍රේ, මුහුදු මට්ටමේ සිට 2,790 ක උන්නතාංශයක පිහිටා ඇත. . මෙම සාපේක්ෂව ඉහළ උන්නතාංශය නගරයට වසර පුරා සිසිල් උෂ්ණත්වයක් සහිත උපනිවර්තන උස්බිම් දේශගුණයක් ලබා දෙයි. සියවස් ගණනාවක් පුරා, නගරයට ලා ප්ලාටා, චාර්කාස් සහ චුක්විසාකා ඇතුළු විවිධ නම් ලැබී ඇත. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sucre: Bolivia's Jewel of Colonial Grandeur & Architectural Fusion {{!}} LAC Geo |url=https://lacgeo.com/sucre-historic-city-bolivia#:~:text=Founded%20in%201538%20as%20Ciudad%20de%20la%20Plata,harmonious%20blend%20of%20Indigenous%20and%20European%20architectural%20traditions. |access-date=2025-01-27 |website=lacgeo.com}}</ref> අද වන විට මෙම කලාපය ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා පසුබිමකින් යුක්ත වන අතර සමහර අයිමාරා ප්‍රජාවන් සහ බලපෑම් ඇත. සුක්‍රේ ප්‍රධාන ජාතික වැදගත්කමක් දරන අතර එය අධ්‍යාපනික හා රජයේ මධ්‍යස්ථානයක් මෙන්ම බොලිවියානු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ පිහිටීම ද වේ. එහි ප්‍රසන්න දේශගුණය සහ අඩු අපරාධ අනුපාතය <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sucre, Bolivia: Safe Or Not? {{!}} ShunCulture |url=https://shunculture.com/article/is-sucre-bolivia-safe |access-date=2025-01-27 |website=shunculture.com}}</ref> නිසා විදේශිකයන් සහ බොලිවියානුවන් අතර නගරය ජනප්‍රිය වී ඇත. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |last=onebagofdreams |date=2023-04-04 |title=Sucre, Bolivia: The Ultimate Travel Guide to Exploring the City's Hidden Gems and Local Favorites |url=https://www.onebagofdreams.com/insider-tips/sucre-bolivia-travel-guide-hidden-gems-local-favorites/ |access-date=2025-01-27 |website=One Bag of Dreams |language=en-US}}</ref> විශේෂයෙන්, සුක්‍රේ හි බටහිර අර්ධගෝලයේ හොඳම සංරක්ෂිත හිස්පැනික් යටත් විජිත සහ ජනරජ ඓතිහාසික නගර මධ්‍යස්ථාන වලින් එකක් අඩංගු වේ - කුස්කෝ සහ ක්විටෝ වැනි නගර වලට සමානයි. මෙම වාස්තු විද්‍යාත්මක උරුමය සහ චාර්කාස් කලාපයේ සහස්‍රක ඉතිහාසය සුක්‍රේ [[යුනෙස්කෝ ලෝක ‍උරුම අඩවි|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක්]] ලෙස නම් කිරීමට හේතු වී තිබේ. රියල් ඕඩෙන්සියා ඩි චාර්කාස් හි වැදගත් මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස එහි ස්ථානයේ සිට බොලිවියානු ඉතිහාසයේ වැදගත් ස්ථානයක් හිමි කරගෙන ඇති අතර පසුව ගෝලීය ඛනිජ වෙළඳ භාණ්ඩයක් ලෙස රිදීවල වැදගත්කම පහත වැටීමට පෙර බොලිවියාවේ පළමු අගනුවර ලෙසද එය පැවතුනි. ලා පාස් වෙත ප්‍රාග්ධන කාර්යයන් ඓතිහාසිකව මාරු කිරීමෙන් පසු යම් කලාපීය ආතතියක් පවතින අතර, අද පවා මෙම ගැටලුව දේශීය සංස්කෘතිය හා දේශපාලන දෘෂ්ටිවාදය තුළ වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි.ඩ්ස් ෆ්ස් ග්ෆ්ෆ්ඩ් ග්ෆ්ද්ග්ඩ්ෆ් ෆ්ඩ් ෆ්ඩ් ෆ් එස් ෆ්ස් ග්ෆ්ස් ෆ්ස්ෆ් ස්ග්ෆ්ස් එස් ස් ස් ස් ස් [[ප්‍රවර්ගය:CS1 German-language sources (de)]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:Short description is different from Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:කෙටි විස්තරයක් සහිත ලිපි]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:Pages using multiple image with auto scaled images]] ssppc5nk4oahocqs4j4dgk8387jnsn4 748940 748938 2025-06-15T14:11:45Z BuddhikaW88 37808 748940 wikitext text/x-wiki '''සුක්‍රේ''' ({{IPA|es|ˈsukɾe}} ; {{Langx|qu|Chuqichaka}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] ''නීතිරීති අනුව'' [[අගනුවර|අගනුවර වන අතර]], <ref>{{Cite journal|last=Gade|first=Daniel W.|date=1970|title=Spatial Displacement of Latin American Seats of Government: From Sucre to La Paz as the National Capital of Bolivia|url=https://www.jstor.org/stable/40992086|journal=Revista Geográfica|issue=73|pages=43–57|issn=0031-0581}}</ref> [[චුකුඉසකා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|චුකුඉසාකා දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වන අතර බොලිවියාවේ හයවන වැඩිම ජනගහනය සහිත නගරය වේ . රටේ දකුණු-මධ්‍යම කොටසේ පිහිටා ඇති සුක්‍රේ, මුහුදු මට්ටමේ සිට 2,790 ක උන්නතාංශයක පිහිටා ඇත. මෙම සාපේක්ෂව ඉහළ උන්නතාංශය නගරයට වසර පුරා සිසිල් උෂ්ණත්වයක් සහිත උපනිවර්තන උස්බිම් දේශගුණයක් ලබා දෙයි. සියවස් ගණනාවක් පුරා, නගරයට ලා ප්ලාටා, චාර්කාස් සහ චුක්විසාකා ඇතුළු විවිධ නම් ලැබී ඇත. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sucre: Bolivia's Jewel of Colonial Grandeur & Architectural Fusion {{!}} LAC Geo |url=https://lacgeo.com/sucre-historic-city-bolivia#:~:text=Founded%20in%201538%20as%20Ciudad%20de%20la%20Plata,harmonious%20blend%20of%20Indigenous%20and%20European%20architectural%20traditions. |access-date=2025-01-27 |website=lacgeo.com}}</ref> අද වන විට මෙම කලාපය ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා පසුබිමකින් යුක්ත වන අතර සමහර අයිමාරා ප්‍රජාවන් සහ බලපෑම් ඇත. සුක්‍රේ ප්‍රධාන ජාතික වැදගත්කමක් දරන අතර එය අධ්‍යාපනික හා රජයේ මධ්‍යස්ථානයක් මෙන්ම බොලිවියානු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ පිහිටීම ද වේ. එහි ප්‍රසන්න දේශගුණය සහ අඩු අපරාධ අනුපාතය <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sucre, Bolivia: Safe Or Not? {{!}} ShunCulture |url=https://shunculture.com/article/is-sucre-bolivia-safe |access-date=2025-01-27 |website=shunculture.com}}</ref> නිසා විදේශිකයන් සහ බොලිවියානුවන් අතර නගරය ජනප්‍රිය වී ඇත. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |last=onebagofdreams |date=2023-04-04 |title=Sucre, Bolivia: The Ultimate Travel Guide to Exploring the City's Hidden Gems and Local Favorites |url=https://www.onebagofdreams.com/insider-tips/sucre-bolivia-travel-guide-hidden-gems-local-favorites/ |access-date=2025-01-27 |website=One Bag of Dreams |language=en-US}}</ref> විශේෂයෙන්, සුක්‍රේ හි බටහිර අර්ධගෝලයේ හොඳම සංරක්ෂිත හිස්පැනික් යටත් විජිත සහ ජනරජ ඓතිහාසික නගර මධ්‍යස්ථාන වලින් එකක් අඩංගු වේ - කුස්කෝ සහ ක්විටෝ වැනි නගර වලට සමානයි. මෙම වාස්තු විද්‍යාත්මක උරුමය සහ චාර්කාස් කලාපයේ සහස්‍රක ඉතිහාසය සුක්‍රේ [[යුනෙස්කෝ ලෝක ‍උරුම අඩවි|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක්]] ලෙස නම් කිරීමට හේතු වී තිබේ. රියල් ඕඩෙන්සියා ඩි චාර්කාස් හි වැදගත් මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස එහි ස්ථානයේ සිට බොලිවියානු ඉතිහාසයේ වැදගත් ස්ථානයක් හිමි කරගෙන ඇති අතර පසුව ගෝලීය ඛනිජ වෙළඳ භාණ්ඩයක් ලෙස රිදීවල වැදගත්කම පහත වැටීමට පෙර බොලිවියාවේ පළමු අගනුවර ලෙසද එය පැවතුනි. ලා පාස් වෙත ප්‍රාග්ධන කාර්යයන් ඓතිහාසිකව මාරු කිරීමෙන් පසු යම් කලාපීය ආතතියක් පවතින අතර, අද පවා මෙම ගැටලුව දේශීය සංස්කෘතිය හා දේශපාලන දෘෂ්ටිවාදය තුළ වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 German-language sources (de)]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:Short description is different from Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:කෙටි විස්තරයක් සහිත ලිපි]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:Pages using multiple image with auto scaled images]] m962nmojxvqf1g5bvfq497sms11p6hz 748956 748940 2025-06-15T14:30:09Z BuddhikaW88 37808 748956 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = සුක්‍රේ | pushpin_map = Bolivia#South America | pushpin_label_position = bottom | pushpin_mapsize = 200 | coordinates = {{coord|19|02|51|S|65|15|36|W|region:BO|display=inline,title}} }}'''සුක්‍රේ''' ({{IPA|es|ˈsukɾe}} ; {{Langx|qu|Chuqichaka}} ) යනු [[බොලිවියාව|බොලිවියාවේ]] ''නීතිරීති අනුව'' [[අගනුවර|අගනුවර වන අතර]], <ref>{{Cite journal|last=Gade|first=Daniel W.|date=1970|title=Spatial Displacement of Latin American Seats of Government: From Sucre to La Paz as the National Capital of Bolivia|url=https://www.jstor.org/stable/40992086|journal=Revista Geográfica|issue=73|pages=43–57|issn=0031-0581}}</ref> [[චුකුඉසකා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව|චුකුඉසාකා දෙපාර්තමේන්තුවේ]] අගනුවර වන අතර බොලිවියාවේ හයවන වැඩිම ජනගහනය සහිත නගරය වේ . රටේ දකුණු-මධ්‍යම කොටසේ පිහිටා ඇති සුක්‍රේ, මුහුදු මට්ටමේ සිට 2,790 ක උන්නතාංශයක පිහිටා ඇත. මෙම සාපේක්ෂව ඉහළ උන්නතාංශය නගරයට වසර පුරා සිසිල් උෂ්ණත්වයක් සහිත උපනිවර්තන උස්බිම් දේශගුණයක් ලබා දෙයි. සියවස් ගණනාවක් පුරා, නගරයට ලා ප්ලාටා, චාර්කාස් සහ චුක්විසාකා ඇතුළු විවිධ නම් ලැබී ඇත. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sucre: Bolivia's Jewel of Colonial Grandeur & Architectural Fusion {{!}} LAC Geo |url=https://lacgeo.com/sucre-historic-city-bolivia#:~:text=Founded%20in%201538%20as%20Ciudad%20de%20la%20Plata,harmonious%20blend%20of%20Indigenous%20and%20European%20architectural%20traditions. |access-date=2025-01-27 |website=lacgeo.com}}</ref> අද වන විට මෙම කලාපය ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා පසුබිමකින් යුක්ත වන අතර සමහර අයිමාරා ප්‍රජාවන් සහ බලපෑම් ඇත. සුක්‍රේ ප්‍රධාන ජාතික වැදගත්කමක් දරන අතර එය අධ්‍යාපනික හා රජයේ මධ්‍යස්ථානයක් මෙන්ම බොලිවියානු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ පිහිටීම ද වේ. එහි ප්‍රසන්න දේශගුණය සහ අඩු අපරාධ අනුපාතය <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |title=Sucre, Bolivia: Safe Or Not? {{!}} ShunCulture |url=https://shunculture.com/article/is-sucre-bolivia-safe |access-date=2025-01-27 |website=shunculture.com}}</ref> නිසා විදේශිකයන් සහ බොලිවියානුවන් අතර නගරය ජනප්‍රිය වී ඇත. <ref>{{උපන්‍යාස වෙබ් |last=onebagofdreams |date=2023-04-04 |title=Sucre, Bolivia: The Ultimate Travel Guide to Exploring the City's Hidden Gems and Local Favorites |url=https://www.onebagofdreams.com/insider-tips/sucre-bolivia-travel-guide-hidden-gems-local-favorites/ |access-date=2025-01-27 |website=One Bag of Dreams |language=en-US}}</ref> විශේෂයෙන්, සුක්‍රේ හි බටහිර අර්ධගෝලයේ හොඳම සංරක්ෂිත හිස්පැනික් යටත් විජිත සහ ජනරජ ඓතිහාසික නගර මධ්‍යස්ථාන වලින් එකක් අඩංගු වේ - කුස්කෝ සහ ක්විටෝ වැනි නගර වලට සමානයි. මෙම වාස්තු විද්‍යාත්මක උරුමය සහ චාර්කාස් කලාපයේ සහස්‍රක ඉතිහාසය සුක්‍රේ [[යුනෙස්කෝ ලෝක ‍උරුම අඩවි|යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක්]] ලෙස නම් කිරීමට හේතු වී තිබේ. රියල් ඕඩෙන්සියා ඩි චාර්කාස් හි වැදගත් මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස එහි ස්ථානයේ සිට බොලිවියානු ඉතිහාසයේ වැදගත් ස්ථානයක් හිමි කරගෙන ඇති අතර පසුව ගෝලීය ඛනිජ වෙළඳ භාණ්ඩයක් ලෙස රිදීවල වැදගත්කම පහත වැටීමට පෙර බොලිවියාවේ පළමු අගනුවර ලෙසද එය පැවතුනි. ලා පාස් වෙත ප්‍රාග්ධන කාර්යයන් ඓතිහාසිකව මාරු කිරීමෙන් පසු යම් කලාපීය ආතතියක් පවතින අතර, අද පවා මෙම ගැටලුව දේශීය සංස්කෘතිය හා දේශපාලන දෘෂ්ටිවාදය තුළ වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. == යොමු කිරීම් == [[ප්‍රවර්ගය:CS1 German-language sources (de)]] [[ප්‍රවර්ගය:CS1 ස්පාඤ්ඤ-භාෂා මූලාශ්‍ර (es)]] [[ප්‍රවර්ගය:Short description is different from Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:කෙටි විස්තරයක් සහිත ලිපි]] [[ප්‍රවර්ගය:Coordinates on Wikidata]] [[ප්‍රවර්ගය:Pages using multiple image with auto scaled images]] q9ir79f4z6b3w9mp6q2y8f2vstck7li 0 182004 748965 2025-06-15T15:09:42Z 2402:4000:224A:623B:380C:7EFF:FEEC:4DEA Sri Lanka tour guide 748965 wikitext text/x-wiki Pradi tours lk88ew9pot4xka2168ytqkes2dfw37o 0 182005 748967 2025-06-15T15:19:22Z BuddhikaW88 37808 'ddddd' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 748967 wikitext text/x-wiki ddddd gv6b2r1v6dbyz65vpf19nyjutu9396g 748968 748967 2025-06-15T15:20:05Z BuddhikaW88 37808 748968 wikitext text/x-wiki == Economy == {{Main|Economy of Bolivia}} [[File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|thumb|La Paz is Bolivia's main financial center.]] Driven largely by its natural resources Bolivia has become a regional leader in measures of economic growth, fiscal stability and foreign reserves,<ref name="auto3">{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=10}}</ref> although it remains a historically poor country. Bolivia's estimated 2012 gross domestic product (GDP) totaled $27.43&nbsp;billion at official exchange rate and $56.14&nbsp;billion at purchasing power parity. Despite a series of mostly political setbacks, between 2006 and 2009 the Morales administration spurred growth higher than at any point in the preceding 30 years. The growth was accompanied by a moderate decrease in inequality.<ref>{{cite web |last1=Weisbrot |first1=Mark |last2=Ray |first2=Rebecca |last3=Johnston |first3=Jake |name-list-style=amp |date=December 2009 |title=Bolivia: The Economy During the Morales Administration |url=http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20101112060441/http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration |archive-date=12 November 2010 |access-date=18 November 2010 |publisher=CEPR – Center for Economic and Policy Research}}</ref> Under Morales, per capita GDP doubled from US$1,182 in 2006 to US$2,238 in 2012. GDP growth under Morales averaged 5 percent a year, and in 2014 only Panama and the Dominican Republic performed better in all of Latin America.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Bolivia's nominal GDP increased from 11.5&nbsp;billion in 2006 to 41&nbsp;billion in 2019.<ref>{{Cite web |title=Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/country/BO |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201101002556/https://data.worldbank.org/country/BO |archive-date=1 November 2020 |access-date=19 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> Bolivia in 2014, before a strong decline, boasted the highest proportional rate of financial reserves of any nation in the world, with Bolivia's rainy day fund totaling some US$15&nbsp;billion or nearly two-thirds of total annual GDP, up from a fifth of GDP in 2005.<ref name=":1" /> [[File:Ivirgarzama,_Bolívia´s_Puerto_Villarroel_county.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ivirgarzama,_Bol%C3%ADvia%C2%B4s_Puerto_Villarroel_county.jpg|thumb|[[:en:Ivirgarzama|Ivirgarzama]], an important agricultural region for the cultivation of bananas, citrus fruits, pineapples and rice]] === Agriculture === Agriculture is less relevant in the country's GDP compared to the rest of Latin America. The country produces close to 10 million tons of [[:en:Sugarcane|sugarcane]] per year and is the 10th largest producer of [[:en:Soybean|soybean]] in the world. It also has considerable yields of maize, potato, [[:en:Sorghum|sorghum]], banana, rice, and wheat. The country's largest exports are based on soy (soybean meal and [[:en:Soybean_oil|soybean oil]]).<ref>{{Cite web |title=FAOSTAT |url=https://www.fao.org/faostat/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161112130804/https://www.fao.org/faostat/en/ |archive-date=12 November 2016 |access-date=22 July 2022 |website=www.fao.org}}</ref> The culture of [[:en:Soy|soy]] was brought by Brazilians to the country: in 2006, almost 50% of soy producers in Bolivia were people from Brazil, or descendants of Brazilians. The first Brazilian producers began to arrive in the country in the 1990s. Before that, there was a lot of land in the country that was not used, or where only subsistence agriculture was practiced.<ref>{{Cite web |last=Ferreira |first=Giovani |title=O brasil que planta na Bolívia |url=https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526171314/https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |archive-date=26 May 2022 |access-date=14 July 2022 |website=Gazeta do Povo}}</ref> Bolivia's most lucrative agricultural product continues to be [[:en:Coca|coca]], of which Bolivia is the world's third largest cultivator.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Coca Cultivation Survey |url=https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220729011427/https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |archive-date=29 July 2022 |access-date=29 July 2022}}</ref><ref>{{citation-attribution|{{Cite web|date=January 2006|title=Country Profile: Bolivia|url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|access-date=5 November 2020|publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]]}}}}</ref> === Mineral resources === [[File:Cerro_ricco.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_ricco.jpg|thumb|The [[:en:Cerro_Rico|Cerro Rico]] in [[:en:Potosí|Potosí]], still an important mining site since the colonial times]] Bolivia, while historically renowned for its vast mineral wealth, is relatively under-explored in geological and mineralogical terms. The country is rich in various mineral and natural resources, sitting at the heart of South America in the Central Andes. Mining is a major sector of the economy, with most of the country's exports being dependent on it.<ref>{{Cite web |title=Bolivia exports by OEC |url=https://oec.world/en/profile/country/bol |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724113835/https://oec.world/en/profile/country/bol |archive-date=24 July 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> In 2023, the country was the seventh largest world producer of silver;<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> fifth largest world producer of [[:en:Tin|tin]]<ref>{{Cite web |title=USGS Tin Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210813153917/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |archive-date=13 August 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> and [[:en:Antimony|antimony]];<ref>{{Cite web |title=USGS Antimony Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> seventh largest producer of [[:en:Zinc|zinc]],<ref>{{Cite web |title=USGS ZincProduction Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> eighth largest producer of lead,<ref>{{Cite web |title=USGS Lead Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515091715/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> fourth largest world producer of [[:en:Boron|boron]];<ref>{{Cite web |title=USGS Boron Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210718104325/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |archive-date=18 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> and the sixth largest world producer of [[:en:Tungsten|tungsten]].<ref>{{Cite web |title=USGS Tungsten Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210705141418/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |archive-date=5 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> The country also has considerable gold production, which varies close to 25 tons/year, and also has [[:en:Amethyst|amethyst]] extraction.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Gold Production |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221019082941/https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |archive-date=19 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> The country's gold production in 2015 is 12 metric tons.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-19 |website=Our World in Data}}</ref> [[File:Lithium_mine_at_Bolivia´s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday´s_image.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lithium_mine_at_Bolivia%C2%B4s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday%C2%B4s_image.jpg|thumb|[[:en:Lithium|Lithium]] mine in the [[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]]] Bolivia has the world's largest lithium reserves, second largest antimony reserves, third largest iron ore reserves, sixth largest tin reserves, ninth largest lead, silver, and copper reserves, tenth largest zinc reserves, and undisclosed but productive reserves of gold and tungsten. Additionally, there is believed to be considerable reserves of uranium and nickel present in the country's largely under-explored eastern regions. Diamond reserves may also be present in some formations of the Serranías Chiquitanas in [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz Department]]. Bolivia has the second largest natural gas reserves in South America.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|title=Anti-Morales protests hit Bolivia|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011113/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> Its natural gas exports bring in millions of dollars per day, in royalties, rents, and taxes.<ref name="auto3" /> From 2007 to 2017, what is referred to as the "government take" on gas totaled approximately $22&nbsp;billion.<ref name="auto3" /> The government held a binding referendum in 2005 on the Hydrocarbon Law. Among other provisions, the law requires that companies sell their production to the state hydrocarbons company [[:en:YPFB|Yacimientos Petroliferos Fiscales Bolivianos]] (YPFB) and for domestic demand to be met before exporting hydrocarbons and increased the state's royalties from natural gas.<ref>{{Cite web |title=Bolivia – Hydrocarbons {{!}} export.gov |url=https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808230209/https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |archive-date=8 August 2022 |access-date=28 June 2022 |website=legacy.export.gov}}</ref> The passage of the Hydrocarbon law in opposition to then-President [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] can be understood as part of the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] which ultimately resulted in election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], Bolivia's first indigenous president.<ref>{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=2}}</ref> The [[:en:United_States_Geological_Survey|US Geological Service]] estimates that Bolivia has 21 million tonnes of [[:en:Lithium|lithium]], which represent at least 25% of world reserves – the largest in the world. However, to mine for it would involve disturbing the country's salt flats (called [[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]), an important natural feature which boosts tourism in the region. The government does not want to destroy this unique natural landscape to meet the rising world demand for lithium.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|title=Bolivia's lithium mining dilemma|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090414021531/http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|archive-date=14 April 2009|url-status=live}}</ref> On the other hand, sustainable extraction of lithium is attempted by the government. This project is carried out by the public company "Recursos Evaporíticos" subsidiary of [[:en:Corporación_Minera_de_Bolivia|COMIBOL]]. [[File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|thumb|The [[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]] is the most visited site in Bolivia.]] === Tourism === {{Main|Tourism in Bolivia}} The income from tourism has become increasingly important. [[:en:Tourism_in_Bolivia|Bolivia's tourist industry]] has placed an emphasis on attracting ethnic diversity.<ref name="Xie2011">{{cite book |author=Philip Feifan Xie |url=https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1 |title=Authenticating Ethnic Tourism |publisher=Channel View Publications |year=2011 |isbn=978-1-84541-157-2 |page=1 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011551/https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The most visited places include [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]], [[:en:Torotoro_National_Park|Torotoro National Park]], [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]] and the city of [[:en:La_Paz|La Paz]]. The best known of the various festivals found in the country is the "[[:en:Carnaval_de_Oruro|Carnaval de Oruro]]", which was among the first 19 "[[:en:Masterpieces_of_the_Oral_and_Intangible_Heritage_of_Humanity|Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity]]", as proclaimed by UNESCO in May 2001.<ref name="protection">{{cite web |date=10 May 2000 |title=UNESCO to Protect Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity |url=http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304094951/http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |archive-date=4 March 2016 |access-date=5 September 2009 |publisher=UNESCO Press}}</ref> == යොමු කිරීම් == levp0x4rm1m6o9f9kcqaichly37pjm3 748970 748968 2025-06-15T15:23:10Z BuddhikaW88 37808 748970 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|thumb|ලා පාස් යනු බොලිවියාවේ ප්‍රධාන මූල්‍ය මධ්‍යස්ථානයයි.]] Driven largely by its natural resources Bolivia has become a regional leader in measures of economic growth, fiscal stability and foreign reserves,<ref name="auto3">{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=10}}</ref> although it remains a historically poor country. Bolivia's estimated 2012 gross domestic product (GDP) totaled $27.43&nbsp;billion at official exchange rate and $56.14&nbsp;billion at purchasing power parity. Despite a series of mostly political setbacks, between 2006 and 2009 the Morales administration spurred growth higher than at any point in the preceding 30 years. The growth was accompanied by a moderate decrease in inequality.<ref>{{cite web |last1=Weisbrot |first1=Mark |last2=Ray |first2=Rebecca |last3=Johnston |first3=Jake |name-list-style=amp |date=December 2009 |title=Bolivia: The Economy During the Morales Administration |url=http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20101112060441/http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration |archive-date=12 November 2010 |access-date=18 November 2010 |publisher=CEPR – Center for Economic and Policy Research}}</ref> Under Morales, per capita GDP doubled from US$1,182 in 2006 to US$2,238 in 2012. GDP growth under Morales averaged 5 percent a year, and in 2014 only Panama and the Dominican Republic performed better in all of Latin America.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Bolivia's nominal GDP increased from 11.5&nbsp;billion in 2006 to 41&nbsp;billion in 2019.<ref>{{Cite web |title=Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/country/BO |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201101002556/https://data.worldbank.org/country/BO |archive-date=1 November 2020 |access-date=19 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> Bolivia in 2014, before a strong decline, boasted the highest proportional rate of financial reserves of any nation in the world, with Bolivia's rainy day fund totaling some US$15&nbsp;billion or nearly two-thirds of total annual GDP, up from a fifth of GDP in 2005.<ref name=":1" /> [[File:Ivirgarzama,_Bolívia´s_Puerto_Villarroel_county.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ivirgarzama,_Bol%C3%ADvia%C2%B4s_Puerto_Villarroel_county.jpg|thumb|කෙසෙල්, සිට්‍රස් පලතුරු, අන්නාසි සහ සහල් වගා කිරීම සඳහා වැදගත් කෘෂිකාර්මික කලාපයක් වන ඉවිර්ගාර්සාමා]] === කෘෂිකර්මය === Agriculture is less relevant in the country's GDP compared to the rest of Latin America. The country produces close to 10 million tons of [[:en:Sugarcane|sugarcane]] per year and is the 10th largest producer of [[:en:Soybean|soybean]] in the world. It also has considerable yields of maize, potato, [[:en:Sorghum|sorghum]], banana, rice, and wheat. The country's largest exports are based on soy (soybean meal and [[:en:Soybean_oil|soybean oil]]).<ref>{{Cite web |title=FAOSTAT |url=https://www.fao.org/faostat/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161112130804/https://www.fao.org/faostat/en/ |archive-date=12 November 2016 |access-date=22 July 2022 |website=www.fao.org}}</ref> The culture of [[:en:Soy|soy]] was brought by Brazilians to the country: in 2006, almost 50% of soy producers in Bolivia were people from Brazil, or descendants of Brazilians. The first Brazilian producers began to arrive in the country in the 1990s. Before that, there was a lot of land in the country that was not used, or where only subsistence agriculture was practiced.<ref>{{Cite web |last=Ferreira |first=Giovani |title=O brasil que planta na Bolívia |url=https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526171314/https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |archive-date=26 May 2022 |access-date=14 July 2022 |website=Gazeta do Povo}}</ref> Bolivia's most lucrative agricultural product continues to be [[:en:Coca|coca]], of which Bolivia is the world's third largest cultivator.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Coca Cultivation Survey |url=https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220729011427/https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |archive-date=29 July 2022 |access-date=29 July 2022}}</ref><ref>{{citation-attribution|{{Cite web|date=January 2006|title=Country Profile: Bolivia|url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|access-date=5 November 2020|publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]]}}}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Cerro_ricco.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_ricco.jpg|thumb|යටත් විජිත සමයේ සිට තවමත් වැදගත් පතල් කැණීම් ස්ථානයක් වන පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ]] Bolivia, while historically renowned for its vast mineral wealth, is relatively under-explored in geological and mineralogical terms. The country is rich in various mineral and natural resources, sitting at the heart of South America in the Central Andes. Mining is a major sector of the economy, with most of the country's exports being dependent on it.<ref>{{Cite web |title=Bolivia exports by OEC |url=https://oec.world/en/profile/country/bol |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724113835/https://oec.world/en/profile/country/bol |archive-date=24 July 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> In 2023, the country was the seventh largest world producer of silver;<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> fifth largest world producer of [[:en:Tin|tin]]<ref>{{Cite web |title=USGS Tin Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210813153917/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |archive-date=13 August 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> and [[:en:Antimony|antimony]];<ref>{{Cite web |title=USGS Antimony Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> seventh largest producer of [[:en:Zinc|zinc]],<ref>{{Cite web |title=USGS ZincProduction Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> eighth largest producer of lead,<ref>{{Cite web |title=USGS Lead Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515091715/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> fourth largest world producer of [[:en:Boron|boron]];<ref>{{Cite web |title=USGS Boron Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210718104325/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |archive-date=18 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> and the sixth largest world producer of [[:en:Tungsten|tungsten]].<ref>{{Cite web |title=USGS Tungsten Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210705141418/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |archive-date=5 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> The country also has considerable gold production, which varies close to 25 tons/year, and also has [[:en:Amethyst|amethyst]] extraction.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Gold Production |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221019082941/https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |archive-date=19 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> The country's gold production in 2015 is 12 metric tons.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-19 |website=Our World in Data}}</ref> [[File:Lithium_mine_at_Bolivia´s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday´s_image.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lithium_mine_at_Bolivia%C2%B4s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday%C2%B4s_image.jpg|thumb|සලාර් ද උයුනි හි ලිතියම් පතල්]] Bolivia has the world's largest lithium reserves, second largest antimony reserves, third largest iron ore reserves, sixth largest tin reserves, ninth largest lead, silver, and copper reserves, tenth largest zinc reserves, and undisclosed but productive reserves of gold and tungsten. Additionally, there is believed to be considerable reserves of uranium and nickel present in the country's largely under-explored eastern regions. Diamond reserves may also be present in some formations of the Serranías Chiquitanas in [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz Department]]. Bolivia has the second largest natural gas reserves in South America.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|title=Anti-Morales protests hit Bolivia|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011113/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> Its natural gas exports bring in millions of dollars per day, in royalties, rents, and taxes.<ref name="auto3" /> From 2007 to 2017, what is referred to as the "government take" on gas totaled approximately $22&nbsp;billion.<ref name="auto3" /> The government held a binding referendum in 2005 on the Hydrocarbon Law. Among other provisions, the law requires that companies sell their production to the state hydrocarbons company [[:en:YPFB|Yacimientos Petroliferos Fiscales Bolivianos]] (YPFB) and for domestic demand to be met before exporting hydrocarbons and increased the state's royalties from natural gas.<ref>{{Cite web |title=Bolivia – Hydrocarbons {{!}} export.gov |url=https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808230209/https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |archive-date=8 August 2022 |access-date=28 June 2022 |website=legacy.export.gov}}</ref> The passage of the Hydrocarbon law in opposition to then-President [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] can be understood as part of the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] which ultimately resulted in election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], Bolivia's first indigenous president.<ref>{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=2}}</ref> The [[:en:United_States_Geological_Survey|US Geological Service]] estimates that Bolivia has 21 million tonnes of [[:en:Lithium|lithium]], which represent at least 25% of world reserves – the largest in the world. However, to mine for it would involve disturbing the country's salt flats (called [[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]), an important natural feature which boosts tourism in the region. The government does not want to destroy this unique natural landscape to meet the rising world demand for lithium.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|title=Bolivia's lithium mining dilemma|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090414021531/http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|archive-date=14 April 2009|url-status=live}}</ref> On the other hand, sustainable extraction of lithium is attempted by the government. This project is carried out by the public company "Recursos Evaporíticos" subsidiary of [[:en:Corporación_Minera_de_Bolivia|COMIBOL]]. [[File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|thumb|සලාර් ද උයුනි යනු බොලිවියාවේ වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථානයයි.]] === සංචාරක කර්මාන්තය === The income from tourism has become increasingly important. [[:en:Tourism_in_Bolivia|Bolivia's tourist industry]] has placed an emphasis on attracting ethnic diversity.<ref name="Xie2011">{{cite book |author=Philip Feifan Xie |url=https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1 |title=Authenticating Ethnic Tourism |publisher=Channel View Publications |year=2011 |isbn=978-1-84541-157-2 |page=1 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011551/https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The most visited places include [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]], [[:en:Torotoro_National_Park|Torotoro National Park]], [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]] and the city of [[:en:La_Paz|La Paz]]. The best known of the various festivals found in the country is the "[[:en:Carnaval_de_Oruro|Carnaval de Oruro]]", which was among the first 19 "[[:en:Masterpieces_of_the_Oral_and_Intangible_Heritage_of_Humanity|Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity]]", as proclaimed by UNESCO in May 2001.<ref name="protection">{{cite web |date=10 May 2000 |title=UNESCO to Protect Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity |url=http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304094951/http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |archive-date=4 March 2016 |access-date=5 September 2009 |publisher=UNESCO Press}}</ref> == යොමු කිරීම් == htbf4u81znwp8cpk59xa7o15j1uyeu5 748971 748970 2025-06-15T15:26:12Z BuddhikaW88 37808 748971 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|thumb|ලා පාස් යනු බොලිවියාවේ ප්‍රධාන මූල්‍ය මධ්‍යස්ථානයයි.]] Driven largely by its natural resources Bolivia has become a regional leader in measures of economic growth, fiscal stability and foreign reserves,<ref name="auto3">{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=10}}</ref> although it remains a historically poor country. Bolivia's estimated 2012 gross domestic product (GDP) totaled $27.43&nbsp;billion at official exchange rate and $56.14&nbsp;billion at purchasing power parity. Despite a series of mostly political setbacks, between 2006 and 2009 the Morales administration spurred growth higher than at any point in the preceding 30 years. The growth was accompanied by a moderate decrease in inequality.<ref>{{cite web |last1=Weisbrot |first1=Mark |last2=Ray |first2=Rebecca |last3=Johnston |first3=Jake |name-list-style=amp |date=December 2009 |title=Bolivia: The Economy During the Morales Administration |url=http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20101112060441/http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration |archive-date=12 November 2010 |access-date=18 November 2010 |publisher=CEPR – Center for Economic and Policy Research}}</ref> Under Morales, per capita GDP doubled from US$1,182 in 2006 to US$2,238 in 2012. GDP growth under Morales averaged 5 percent a year, and in 2014 only Panama and the Dominican Republic performed better in all of Latin America.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Bolivia's nominal GDP increased from 11.5&nbsp;billion in 2006 to 41&nbsp;billion in 2019.<ref>{{Cite web |title=Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/country/BO |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201101002556/https://data.worldbank.org/country/BO |archive-date=1 November 2020 |access-date=19 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> Bolivia in 2014, before a strong decline, boasted the highest proportional rate of financial reserves of any nation in the world, with Bolivia's rainy day fund totaling some US$15&nbsp;billion or nearly two-thirds of total annual GDP, up from a fifth of GDP in 2005.<ref name=":1" /> ස්වභාවික සම්පත් මගින් බොහෝ දුරට මෙහෙයවනු ලබන බොලිවියාව, ඓතිහාසික වශයෙන් දුප්පත් රටක් ලෙස පැවතුනද, ආර්ථික වර්ධනය, මූල්‍ය ස්ථාවරත්වය සහ විදේශ සංචිත මැනීමේදී කලාපීය ප්‍රමුඛයා බවට පත්ව ඇත. 2012 දී බොලිවියාවේ ඇස්තමේන්තුගත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) නිල විනිමය අනුපාතයට අනුව ඩොලර් බිලියන 27.43 ක් සහ මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවයෙන් ඩොලර් බිලියන 56.14 ක් විය. බොහෝ දුරට දේශපාලන පසුබෑම් මාලාවක් තිබියදීත්, 2006 සහ 2009 අතර මොරාලෙස් පරිපාලනය පෙර වසර 30 තුළ ඕනෑම අවස්ථාවකට වඩා ඉහළ වර්ධනයක් ඇති කළේය. අසමානතාවයේ මධ්‍යස්ථ අඩුවීමක් සමඟ වර්ධනය සිදු විය.[2] මොරාලෙස් යටතේ, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 1,182 සිට 2012 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 2,238 දක්වා දෙගුණ විය. මොරාලෙස් යටතේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය සාමාන්‍යයෙන් වසරකට සියයට 5 ක් වූ අතර 2014 දී පැනමාව සහ ඩොමිනිකන් ජනරජය පමණක් මුළු ලතින් ඇමරිකාවේම වඩා හොඳින් ක්‍රියා කළේය.[3] බොලිවියාවේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී බිලියන 11.5 සිට 2019 දී බිලියන 41 දක්වා වැඩි විය.[4] 2014 දී බොලිවියාව, ශක්තිමත් පහත වැටීමකට පෙර, ලෝකයේ ඕනෑම ජාතියක මූල්‍ය සංචිතවල ඉහළම සමානුපාතික අනුපාතය ගැන පුරසාරම් දෙඩුවේය. බොලිවියාවේ වැසි දින අරමුදල ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15 ක් හෝ මුළු වාර්ෂික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුනෙන් දෙකකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වූ අතර එය 2005 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් පහෙන් එකක් විය.[3] කෘෂිකර්මය ඛනිජ සම්පත් [[File:Ivirgarzama,_Bolívia´s_Puerto_Villarroel_county.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ivirgarzama,_Bol%C3%ADvia%C2%B4s_Puerto_Villarroel_county.jpg|thumb|කෙසෙල්, සිට්‍රස් පලතුරු, අන්නාසි සහ සහල් වගා කිරීම සඳහා වැදගත් කෘෂිකාර්මික කලාපයක් වන ඉවිර්ගාර්සාමා]] === කෘෂිකර්මය === Agriculture is less relevant in the country's GDP compared to the rest of Latin America. The country produces close to 10 million tons of [[:en:Sugarcane|sugarcane]] per year and is the 10th largest producer of [[:en:Soybean|soybean]] in the world. It also has considerable yields of maize, potato, [[:en:Sorghum|sorghum]], banana, rice, and wheat. The country's largest exports are based on soy (soybean meal and [[:en:Soybean_oil|soybean oil]]).<ref>{{Cite web |title=FAOSTAT |url=https://www.fao.org/faostat/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161112130804/https://www.fao.org/faostat/en/ |archive-date=12 November 2016 |access-date=22 July 2022 |website=www.fao.org}}</ref> The culture of [[:en:Soy|soy]] was brought by Brazilians to the country: in 2006, almost 50% of soy producers in Bolivia were people from Brazil, or descendants of Brazilians. The first Brazilian producers began to arrive in the country in the 1990s. Before that, there was a lot of land in the country that was not used, or where only subsistence agriculture was practiced.<ref>{{Cite web |last=Ferreira |first=Giovani |title=O brasil que planta na Bolívia |url=https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526171314/https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |archive-date=26 May 2022 |access-date=14 July 2022 |website=Gazeta do Povo}}</ref> Bolivia's most lucrative agricultural product continues to be [[:en:Coca|coca]], of which Bolivia is the world's third largest cultivator.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Coca Cultivation Survey |url=https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220729011427/https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |archive-date=29 July 2022 |access-date=29 July 2022}}</ref><ref>{{citation-attribution|{{Cite web|date=January 2006|title=Country Profile: Bolivia|url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|access-date=5 November 2020|publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]]}}}}</ref> ලතින් ඇමරිකාවේ සෙසු ප්‍රදේශ හා සසඳන විට කෘෂිකර්මාන්තය රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට අඩු අදාළත්වයක් දක්වයි. රට වසරකට උක් ටොන් මිලියන 10 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිපදවන අතර ලෝකයේ සෝයා බෝංචි නිෂ්පාදනය කරන 10 වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා වේ. එය බඩ ඉරිඟු, අර්තාපල්, බඩ ඉරිඟු, කෙසෙල්, සහල් සහ තිරිඟු වල සැලකිය යුතු අස්වැන්නක් ද ඇත. රටේ විශාලතම අපනයන සෝයා (සෝයා බෝංචි ආහාර සහ සෝයා බෝංචි තෙල්) මත පදනම් වේ.[5] සෝයා සංස්කෘතිය බ්‍රසීලියානුවන් විසින් රටට ගෙන එන ලදී: 2006 දී, බොලිවියාවේ සෝයා නිෂ්පාදකයින්ගෙන් 50% ක් පමණ බ්‍රසීලයෙන් පැමිණි අය හෝ බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් විය. පළමු බ්‍රසීලියානු නිෂ්පාදකයින් 1990 ගණන්වලදී රටට පැමිණීමට පටන් ගත්හ. ඊට පෙර, රට තුළ භාවිතා නොකළ හෝ යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය පමණක් සිදු කරන ලද ඉඩම් රාශියක් තිබුණි.[6] බොලිවියාවේ වඩාත්ම ලාභදායී කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනය තවමත් කොකා වන අතර, එයින් බොලිවියාව ලෝකයේ තුන්වන විශාලතම වගාකරුවා වේ.[7][8] === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Cerro_ricco.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_ricco.jpg|thumb|යටත් විජිත සමයේ සිට තවමත් වැදගත් පතල් කැණීම් ස්ථානයක් වන පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ]] Bolivia, while historically renowned for its vast mineral wealth, is relatively under-explored in geological and mineralogical terms. The country is rich in various mineral and natural resources, sitting at the heart of South America in the Central Andes. Mining is a major sector of the economy, with most of the country's exports being dependent on it.<ref>{{Cite web |title=Bolivia exports by OEC |url=https://oec.world/en/profile/country/bol |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724113835/https://oec.world/en/profile/country/bol |archive-date=24 July 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> In 2023, the country was the seventh largest world producer of silver;<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> fifth largest world producer of [[:en:Tin|tin]]<ref>{{Cite web |title=USGS Tin Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210813153917/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |archive-date=13 August 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> and [[:en:Antimony|antimony]];<ref>{{Cite web |title=USGS Antimony Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> seventh largest producer of [[:en:Zinc|zinc]],<ref>{{Cite web |title=USGS ZincProduction Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> eighth largest producer of lead,<ref>{{Cite web |title=USGS Lead Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515091715/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> fourth largest world producer of [[:en:Boron|boron]];<ref>{{Cite web |title=USGS Boron Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210718104325/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |archive-date=18 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> and the sixth largest world producer of [[:en:Tungsten|tungsten]].<ref>{{Cite web |title=USGS Tungsten Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210705141418/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |archive-date=5 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> The country also has considerable gold production, which varies close to 25 tons/year, and also has [[:en:Amethyst|amethyst]] extraction.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Gold Production |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221019082941/https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |archive-date=19 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> The country's gold production in 2015 is 12 metric tons.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-19 |website=Our World in Data}}</ref> බොලිවියාව, එහි අතිවිශාල ඛනිජ සම්පත සඳහා ඓතිහාසිකව ප්‍රසිද්ධ වුවද, භූ විද්‍යාත්මක හා ඛනිජ විද්‍යාත්මක වශයෙන් සාපේක්ෂව අඩු ගවේෂණයකි. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි දකුණු ඇමරිකාවේ හදවතේ පිහිටා ඇති රට විවිධ ඛනිජ සහ ස්වාභාවික සම්පත් වලින් පොහොසත් ය. පතල් කැණීම ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන අංශයක් වන අතර, රටේ අපනයන බොහොමයක් ඒ මත රඳා පවතී.[9] 2023 දී, රට ලොව හත්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය;[10] ටින් සහ ඇන්ටිමනි නිෂ්පාදනයේ පස්වන විශාලතම ලොව නිෂ්පාදකයා[11];[12] හත්වන විශාලතම සින්ක් නිෂ්පාදකයා,[13] අටවන විශාලතම ඊයම් නිෂ්පාදකයා,[14] හතරවන විශාලතම ලෝක බෝරෝන් නිෂ්පාදකයා;[15] සහ හයවන විශාලතම ලෝක ටංස්ටන් නිෂ්පාදකයා.[16] රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇති අතර එය වසරකට ටොන් 25 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වෙනස් වන අතර ඇමතීස්ට් නිස්සාරණය ද ඇත.[17] 2015 දී රටේ රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 12 කි.[18] [[File:Lithium_mine_at_Bolivia´s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday´s_image.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lithium_mine_at_Bolivia%C2%B4s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday%C2%B4s_image.jpg|thumb|සලාර් ද උයුනි හි ලිතියම් පතල්]] Bolivia has the world's largest lithium reserves, second largest antimony reserves, third largest iron ore reserves, sixth largest tin reserves, ninth largest lead, silver, and copper reserves, tenth largest zinc reserves, and undisclosed but productive reserves of gold and tungsten. Additionally, there is believed to be considerable reserves of uranium and nickel present in the country's largely under-explored eastern regions. Diamond reserves may also be present in some formations of the Serranías Chiquitanas in [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz Department]]. Bolivia has the second largest natural gas reserves in South America.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|title=Anti-Morales protests hit Bolivia|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011113/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> Its natural gas exports bring in millions of dollars per day, in royalties, rents, and taxes.<ref name="auto3" /> From 2007 to 2017, what is referred to as the "government take" on gas totaled approximately $22&nbsp;billion.<ref name="auto3" /> බොලිවියාව ලොව විශාලතම ලිතියම් සංචිත, දෙවන විශාලතම ඇන්ටිමනි සංචිත, තුන්වන විශාලතම යකඩ ලෝපස් සංචිත, හයවන විශාලතම ටින් සංචිත, නවවන විශාලතම ඊයම්, රිදී සහ තඹ සංචිත, දහවන විශාලතම සින්ක් සංචිත සහ හෙළි නොකළ නමුත් ඵලදායී රන් සහ ටංස්ටන් සංචිත ඇත. ඊට අමතරව, රටේ බොහෝ දුරට ගවේෂණය නොකළ නැගෙනහිර කලාපවල යුරේනියම් සහ නිකල් සැලකිය යුතු සංචිත ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ සෙරානියාස් චික්විටානාස් හි සමහර සංයුතිවල ද දියමන්ති සංචිත තිබිය හැකිය. දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ස්වාභාවික වායු සංචිත බොලිවියාව සතුව ඇත.[19] එහි ස්වාභාවික වායු අපනයනය රාජකීය, කුලී සහ බදු වශයෙන් දිනකට ඩොලර් මිලියන ගණනක් උපයයි.[1] 2007 සිට 2017 දක්වා, ගෑස් සඳහා "රජය විසින් ගනු ලැබූ" මුදල ආසන්න වශයෙන් ඩොලර් බිලියන 22 කි.[1] The government held a binding referendum in 2005 on the Hydrocarbon Law. Among other provisions, the law requires that companies sell their production to the state hydrocarbons company [[:en:YPFB|Yacimientos Petroliferos Fiscales Bolivianos]] (YPFB) and for domestic demand to be met before exporting hydrocarbons and increased the state's royalties from natural gas.<ref>{{Cite web |title=Bolivia – Hydrocarbons {{!}} export.gov |url=https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808230209/https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |archive-date=8 August 2022 |access-date=28 June 2022 |website=legacy.export.gov}}</ref> The passage of the Hydrocarbon law in opposition to then-President [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] can be understood as part of the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] which ultimately resulted in election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], Bolivia's first indigenous president.<ref>{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=2}}</ref> The [[:en:United_States_Geological_Survey|US Geological Service]] estimates that Bolivia has 21 million tonnes of [[:en:Lithium|lithium]], which represent at least 25% of world reserves – the largest in the world. However, to mine for it would involve disturbing the country's salt flats (called [[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]), an important natural feature which boosts tourism in the region. The government does not want to destroy this unique natural landscape to meet the rising world demand for lithium.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|title=Bolivia's lithium mining dilemma|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090414021531/http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|archive-date=14 April 2009|url-status=live}}</ref> On the other hand, sustainable extraction of lithium is attempted by the government. This project is carried out by the public company "Recursos Evaporíticos" subsidiary of [[:en:Corporación_Minera_de_Bolivia|COMIBOL]]. හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්බන්ධයෙන් රජය 2005 දී බැඳී ඇති ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය. අනෙකුත් විධිවිධාන අතර, නීතියට අනුව සමාගම් තම නිෂ්පාදනය රාජ්‍ය හයිඩ්‍රොකාබන් සමාගමක් වන යසිමියෙන්ටෝස් පෙට්‍රොලිෆෙරෝස් ෆිස්කල් බොලිවියානෝස් (YPFB) වෙත විකුණා හයිඩ්‍රොකාබන් අපනයනය කිරීමට පෙර දේශීය ඉල්ලුම සපුරාලීම සහ ස්වාභාවික වායුවෙන් රාජ්‍යයේ රාජකීයත්වය වැඩි කිරීම අවශ්‍ය වේ.[20] එවකට ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට එරෙහිව හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්මත කිරීම බොලිවියානු ගෑස් ගැටුමේ කොටසක් ලෙස තේරුම් ගත හැකි අතර එය අවසානයේ බොලිවියාවේ පළමු ස්වදේශික ජනාධිපතිවරයා වූ ඊවෝ මොරාලෙස් තේරී පත්වීමට හේතු විය.[21] එක්සත් ජනපද භූ විද්‍යා සේවය ඇස්තමේන්තු කරන්නේ බොලිවියාවේ ලිතියම් ටොන් මිලියන 21 ක් ඇති බවත්, එය ලෝක සංචිතවලින් අවම වශයෙන් 25% ක් නියෝජනය කරන බවත්ය - එය ලෝකයේ විශාලතම ය. කෙසේ වෙතත්, ඒ සඳහා කැණීම් කිරීම සඳහා කලාපයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය නංවන වැදගත් ස්වාභාවික ලක්ෂණයක් වන රටේ ලුණු තලාවන් (සලාර් ද උයුනි ලෙස හැඳින්වේ) කැණීම් කිරීම ඇතුළත් වේ. ලිතියම් සඳහා ඉහළ යන ලෝක ඉල්ලුම සපුරාලීම සඳහා මෙම අද්විතීය ස්වාභාවික භූ දර්ශනය විනාශ කිරීමට රජයට අවශ්‍ය නැත.[22] අනෙක් අතට, ලිතියම් තිරසාර ලෙස නිස්සාරණය කිරීමට රජය උත්සාහ කරයි. මෙම ව්‍යාපෘතිය COMIBOL හි "Recursos Evaporíticos" අනුබද්ධිත පොදු සමාගම විසින් සිදු කරනු ලැබේ. [[File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|thumb|සලාර් ද උයුනි යනු බොලිවියාවේ වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථානයයි.]] === සංචාරක කර්මාන්තය === The income from tourism has become increasingly important. [[:en:Tourism_in_Bolivia|Bolivia's tourist industry]] has placed an emphasis on attracting ethnic diversity.<ref name="Xie2011">{{cite book |author=Philip Feifan Xie |url=https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1 |title=Authenticating Ethnic Tourism |publisher=Channel View Publications |year=2011 |isbn=978-1-84541-157-2 |page=1 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011551/https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The most visited places include [[:en:Nevado_Sajama|Nevado Sajama]], [[:en:Torotoro_National_Park|Torotoro National Park]], [[:en:Madidi_National_Park|Madidi National Park]], [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]] and the city of [[:en:La_Paz|La Paz]]. The best known of the various festivals found in the country is the "[[:en:Carnaval_de_Oruro|Carnaval de Oruro]]", which was among the first 19 "[[:en:Masterpieces_of_the_Oral_and_Intangible_Heritage_of_Humanity|Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity]]", as proclaimed by UNESCO in May 2001.<ref name="protection">{{cite web |date=10 May 2000 |title=UNESCO to Protect Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity |url=http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304094951/http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |archive-date=4 March 2016 |access-date=5 September 2009 |publisher=UNESCO Press}}</ref> සංචාරක ව්‍යාපාරයෙන් ලැබෙන ආදායම වඩ වඩාත් වැදගත් වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ සංචාරක කර්මාන්තය ජනවාර්ගික විවිධත්වය ආකර්ෂණය කර ගැනීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත.[23] වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථාන අතර නෙවාඩෝ සජාමා, ටොරොටෝරෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, තිවානාකු සහ ලා පාස් නගරය ඇතුළත් වේ. රට තුළ දක්නට ලැබෙන විවිධ උත්සව අතරින් වඩාත් ප්‍රසිද්ධ වන්නේ "කානවල් ඩි ඔරුරෝ" වන අතර එය 2001 මැයි මාසයේදී යුනෙස්කෝව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද පරිදි "මනුෂ්‍යත්වයේ මුඛ සහ අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ටතම කෘති" 19 අතරට ඇතුළත් විය.[24] == යොමු කිරීම් == s6u8lg4zrvmafqhivdx35k3kaitvvlt 748974 748971 2025-06-15T15:48:46Z BuddhikaW88 37808 748974 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|thumb|ලා පාස් යනු බොලිවියාවේ ප්‍රධාන මූල්‍ය මධ්‍යස්ථානයයි.]] Driven largely by its natural resources Bolivia has become a regional leader in measures of economic growth, fiscal stability and foreign reserves, although it remains a historically poor country. Bolivia's estimated 2012 gross domestic product (GDP) totaled $27.43&nbsp;billion at official exchange rate and $56.14&nbsp;billion at purchasing power parity. Despite a series of mostly political setbacks, between 2006 and 2009 the Morales administration spurred growth higher than at any point in the preceding 30 years. The growth was accompanied by a moderate decrease in inequality. Under Morales, per capita GDP doubled from US$1,182 in 2006 to US$2,238 in 2012. GDP growth under Morales averaged 5 percent a year, and in 2014 only Panama and the Dominican Republic performed better in all of Latin America.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Bolivia's nominal GDP increased from 11.5&nbsp;billion in 2006 to 41&nbsp;billion in 2019. Bolivia in 2014, before a strong decline, boasted the highest proportional rate of financial reserves of any nation in the world, with Bolivia's rainy day fund totaling some US$15&nbsp;billion or nearly two-thirds of total annual GDP, up from a fifth of GDP in 2005. ස්වභාවික සම්පත් මගින් බොහෝ දුරට මෙහෙයවනු ලබන බොලිවියාව, ඓතිහාසික වශයෙන් දුප්පත් රටක් ලෙස පැවතුනද, ආර්ථික වර්ධනය,<ref name="auto3">{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=10}}</ref> මූල්‍ය ස්ථාවරත්වය සහ විදේශ සංචිත මැනීමේදී කලාපීය ප්‍රමුඛයා බවට පත්ව ඇත. 2012 දී බොලිවියාවේ ඇස්තමේන්තුගත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) නිල විනිමය අනුපාතයට අනුව ඩොලර් බිලියන 27.43 ක් සහ මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවයෙන් ඩොලර් බිලියන 56.14 ක් විය. බොහෝ දුරට දේශපාලන පසුබෑම් මාලාවක් තිබියදීත්, 2006 සහ 2009 අතර මොරාලෙස් පරිපාලනය පෙර වසර 30 තුළ ඕනෑම අවස්ථාවකට වඩා ඉහළ වර්ධනයක් ඇති කළේය. අසමානතාවයේ මධ්‍යස්ථ අඩුවීමක් සමඟ වර්ධනය සිදු විය.<ref>{{cite web |last1=Weisbrot |first1=Mark |last2=Ray |first2=Rebecca |last3=Johnston |first3=Jake |name-list-style=amp |date=December 2009 |title=Bolivia: The Economy During the Morales Administration |url=http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20101112060441/http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration |archive-date=12 November 2010 |access-date=18 November 2010 |publisher=CEPR – Center for Economic and Policy Research}}</ref> මොරාලෙස් යටතේ, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 1,182 සිට 2012 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 2,238 දක්වා දෙගුණ විය. මොරාලෙස් යටතේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය සාමාන්‍යයෙන් වසරකට සියයට 5 ක් වූ අතර 2014 දී පැනමාව සහ ඩොමිනිකන් ජනරජය පමණක් මුළු ලතින් ඇමරිකාවේම වඩා හොඳින් ක්‍රියා කළේය.<ref name=":1" /> බොලිවියාවේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී බිලියන 11.5 සිට 2019 දී බිලියන 41 දක්වා වැඩි විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/country/BO |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201101002556/https://data.worldbank.org/country/BO |archive-date=1 November 2020 |access-date=19 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> 2014 දී බොලිවියාව, ශක්තිමත් පහත වැටීමකට පෙර, ලෝකයේ ඕනෑම ජාතියක මූල්‍ය සංචිතවල ඉහළම සමානුපාතික අනුපාතය ගැන පුරසාරම් දෙඩුවේය. බොලිවියාවේ වැසි දින අරමුදල ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15 ක් හෝ මුළු වාර්ෂික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුනෙන් දෙකකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වූ අතර එය 2005 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් පහෙන් එකක් විය.<ref name=":1" /> කෘෂිකර්මය ඛනිජ සම්පත් [[File:Ivirgarzama,_Bolívia´s_Puerto_Villarroel_county.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ivirgarzama,_Bol%C3%ADvia%C2%B4s_Puerto_Villarroel_county.jpg|thumb|කෙසෙල්, සිට්‍රස් පලතුරු, අන්නාසි සහ සහල් වගා කිරීම සඳහා වැදගත් කෘෂිකාර්මික කලාපයක් වන ඉවිර්ගාර්සාමා]] === කෘෂිකර්මය === Agriculture is less relevant in the country's GDP compared to the rest of Latin America. The country produces close to 10 million tons of [[:en:Sugarcane|sugarcane]] per year and is the 10th largest producer of [[:en:Soybean|soybean]] in the world. It also has considerable yields of maize, potato, [[:en:Sorghum|sorghum]], banana, rice, and wheat. The country's largest exports are based on soy (soybean meal and [[:en:Soybean_oil|soybean oil]]). The culture of [[:en:Soy|soy]] was brought by Brazilians to the country: in 2006, almost 50% of soy producers in Bolivia were people from Brazil, or descendants of Brazilians. The first Brazilian producers began to arrive in the country in the 1990s. Before that, there was a lot of land in the country that was not used, or where only subsistence agriculture was practiced. Bolivia's most lucrative agricultural product continues to be [[:en:Coca|coca]], of which Bolivia is the world's third largest cultivator ලතින් ඇමරිකාවේ සෙසු ප්‍රදේශ හා සසඳන විට කෘෂිකර්මාන්තය රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට අඩු අදාළත්වයක් දක්වයි. රට වසරකට උක් ටොන් මිලියන 10 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිපදවන අතර ලෝකයේ සෝයා බෝංචි නිෂ්පාදනය කරන 10 වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා වේ. එය බඩ ඉරිඟු, අර්තාපල්, බඩ ඉරිඟු, කෙසෙල්, සහල් සහ තිරිඟු වල සැලකිය යුතු අස්වැන්නක් ද ඇත. රටේ විශාලතම අපනයන සෝයා (සෝයා බෝංචි ආහාර සහ සෝයා බෝංචි තෙල්) මත පදනම් වේ.<ref>{{Cite web |title=FAOSTAT |url=https://www.fao.org/faostat/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161112130804/https://www.fao.org/faostat/en/ |archive-date=12 November 2016 |access-date=22 July 2022 |website=www.fao.org}}</ref> සෝයා සංස්කෘතිය බ්‍රසීලියානුවන් විසින් රටට ගෙන එන ලදී: 2006 දී, බොලිවියාවේ සෝයා නිෂ්පාදකයින්ගෙන් 50% ක් පමණ බ්‍රසීලයෙන් පැමිණි අය හෝ බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් විය. පළමු බ්‍රසීලියානු නිෂ්පාදකයින් 1990 ගණන්වලදී රටට පැමිණීමට පටන් ගත්හ. ඊට පෙර, රට තුළ භාවිතා නොකළ හෝ යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය පමණක් සිදු කරන ලද ඉඩම් රාශියක් තිබුණි.<ref>{{Cite web |last=Ferreira |first=Giovani |title=O brasil que planta na Bolívia |url=https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526171314/https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |archive-date=26 May 2022 |access-date=14 July 2022 |website=Gazeta do Povo}}</ref> බොලිවියාවේ වඩාත්ම ලාභදායී කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනය තවමත් කොකා වන අතර, එයින් බොලිවියාව ලෝකයේ තුන්වන විශාලතම වගාකරුවා වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Coca Cultivation Survey |url=https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220729011427/https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |archive-date=29 July 2022 |access-date=29 July 2022}}</ref><ref>{{citation-attribution|{{Cite web|date=January 2006|title=Country Profile: Bolivia|url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|access-date=5 November 2020|publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]]}}}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Cerro_ricco.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_ricco.jpg|thumb|යටත් විජිත සමයේ සිට තවමත් වැදගත් පතල් කැණීම් ස්ථානයක් වන පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ]] Bolivia, while historically renowned for its vast mineral wealth, is relatively under-explored in geological and mineralogical terms. The country is rich in various mineral and natural resources, sitting at the heart of South America in the Central Andes. Mining is a major sector of the economy, with most of the country's exports being dependent on it. In 2023, the country was the seventh largest world producer of silver; fifth largest world producer of [[:en:Tin|tin]] and [[:en:Antimony|antimony]]; seventh largest producer of [[:en:Zinc|zinc]], eighth largest producer of lead, fourth largest world producer of [[:en:Boron|boron]]; and the sixth largest world producer of [[:en:Tungsten|tungsten]]. The country also has considerable gold production, which varies close to 25 tons/year, and also has [[:en:Amethyst|amethyst]] extraction. The country's gold production in 2015 is 12 metric tons. බොලිවියාව, එහි අතිවිශාල ඛනිජ සම්පත සඳහා ඓතිහාසිකව ප්‍රසිද්ධ වුවද, භූ විද්‍යාත්මක හා ඛනිජ විද්‍යාත්මක වශයෙන් සාපේක්ෂව අඩු ගවේෂණයකි. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි දකුණු ඇමරිකාවේ හදවතේ පිහිටා ඇති රට විවිධ ඛනිජ සහ ස්වාභාවික සම්පත් වලින් පොහොසත් ය. පතල් කැණීම ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන අංශයක් වන අතර, රටේ අපනයන බොහොමයක් ඒ මත රඳා පවතී.<ref>{{Cite web |title=Bolivia exports by OEC |url=https://oec.world/en/profile/country/bol |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724113835/https://oec.world/en/profile/country/bol |archive-date=24 July 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2023 දී, රට ලොව හත්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය;<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> ටින් සහ ඇන්ටිමනි නිෂ්පාදනයේ පස්වන විශාලතම ලොව නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Tin Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210813153917/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |archive-date=13 August 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=USGS Antimony Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> හත්වන විශාලතම සින්ක් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS ZincProduction Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> අටවන විශාලතම ඊයම් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS Lead Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515091715/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> හතරවන විශාලතම ලෝක බෝරෝන් නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Boron Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210718104325/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |archive-date=18 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> සහ හයවන විශාලතම ලෝක ටංස්ටන් නිෂ්පාදකයා.<ref>{{Cite web |title=USGS Tungsten Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210705141418/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |archive-date=5 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇති අතර එය වසරකට ටොන් 25 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වෙනස් වන අතර ඇමතීස්ට් නිස්සාරණය ද ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Gold Production |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221019082941/https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |archive-date=19 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2015 දී රටේ රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 12 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-19 |website=Our World in Data}}</ref> [[File:Lithium_mine_at_Bolivia´s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday´s_image.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lithium_mine_at_Bolivia%C2%B4s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday%C2%B4s_image.jpg|thumb|සලාර් ද උයුනි හි ලිතියම් පතල්]] Bolivia has the world's largest lithium reserves, second largest antimony reserves, third largest iron ore reserves, sixth largest tin reserves, ninth largest lead, silver, and copper reserves, tenth largest zinc reserves, and undisclosed but productive reserves of gold and tungsten. Additionally, there is believed to be considerable reserves of uranium and nickel present in the country's largely under-explored eastern regions. Diamond reserves may also be present in some formations of the Serranías Chiquitanas in [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz Department]]. Bolivia has the second largest natural gas reserves in South America. Its natural gas exports bring in millions of dollars per day, in royalties, rents, and taxes. From 2007 to 2017, what is referred to as the "government take" on gas totaled approximately $22&nbsp;billion. බොලිවියාව ලොව විශාලතම ලිතියම් සංචිත, දෙවන විශාලතම ඇන්ටිමනි සංචිත, තුන්වන විශාලතම යකඩ ලෝපස් සංචිත, හයවන විශාලතම ටින් සංචිත, නවවන විශාලතම ඊයම්, රිදී සහ තඹ සංචිත, දහවන විශාලතම සින්ක් සංචිත සහ හෙළි නොකළ නමුත් ඵලදායී රන් සහ ටංස්ටන් සංචිත ඇත. ඊට අමතරව, රටේ බොහෝ දුරට ගවේෂණය නොකළ නැගෙනහිර කලාපවල යුරේනියම් සහ නිකල් සැලකිය යුතු සංචිත ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ සෙරානියාස් චික්විටානාස් හි සමහර සංයුතිවල ද දියමන්ති සංචිත තිබිය හැකිය. දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ස්වාභාවික වායු සංචිත බොලිවියාව සතුව ඇත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|title=Anti-Morales protests hit Bolivia|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011113/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> එහි ස්වාභාවික වායු අපනයනය රාජකීය, කුලී සහ බදු වශයෙන් දිනකට ඩොලර් මිලියන ගණනක් උපයයි.<ref name="auto3" /> 2007 සිට 2017 දක්වා, ගෑස් සඳහා "රජය විසින් ගනු ලැබූ" මුදල ආසන්න වශයෙන් ඩොලර් බිලියන 22 කි.<ref name="auto3" /> The government held a binding referendum in 2005 on the Hydrocarbon Law. Among other provisions, the law requires that companies sell their production to the state hydrocarbons company [[:en:YPFB|Yacimientos Petroliferos Fiscales Bolivianos]] (YPFB) and for domestic demand to be met before exporting hydrocarbons and increased the state's royalties from natural gas. The passage of the Hydrocarbon law in opposition to then-President [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] can be understood as part of the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] which ultimately resulted in election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], Bolivia's first indigenous president. The [[:en:United_States_Geological_Survey|US Geological Service]] estimates that Bolivia has 21 million tonnes of [[:en:Lithium|lithium]], which represent at least 25% of world reserves – the largest in the world. However, to mine for it would involve disturbing the country's salt flats (called [[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]), an important natural feature which boosts tourism in the region. The government does not want to destroy this unique natural landscape to meet the rising world demand for lithium. On the other hand, sustainable extraction of lithium is attempted by the government. This project is carried out by the public company "Recursos Evaporíticos" subsidiary of [[:en:Corporación_Minera_de_Bolivia|COMIBOL]]. හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්බන්ධයෙන් රජය 2005 දී බැඳී ඇති ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය. අනෙකුත් විධිවිධාන අතර, නීතියට අනුව සමාගම් තම නිෂ්පාදනය රාජ්‍ය හයිඩ්‍රොකාබන් සමාගමක් වන යසිමියෙන්ටෝස් පෙට්‍රොලිෆෙරෝස් ෆිස්කල් බොලිවියානෝස් (YPFB) වෙත විකුණා හයිඩ්‍රොකාබන් අපනයනය කිරීමට පෙර දේශීය ඉල්ලුම සපුරාලීම සහ ස්වාභාවික වායුවෙන් රාජ්‍යයේ රාජකීයත්වය වැඩි කිරීම අවශ්‍ය වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia – Hydrocarbons {{!}} export.gov |url=https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808230209/https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |archive-date=8 August 2022 |access-date=28 June 2022 |website=legacy.export.gov}}</ref> එවකට ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට එරෙහිව හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්මත කිරීම බොලිවියානු ගෑස් ගැටුමේ කොටසක් ලෙස තේරුම් ගත හැකි අතර එය අවසානයේ බොලිවියාවේ පළමු ස්වදේශික ජනාධිපතිවරයා වූ ඊවෝ මොරාලෙස් තේරී පත්වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=2}}</ref> එක්සත් ජනපද භූ විද්‍යා සේවය ඇස්තමේන්තු කරන්නේ බොලිවියාවේ ලිතියම් ටොන් මිලියන 21 ක් ඇති බවත්, එය ලෝක සංචිතවලින් අවම වශයෙන් 25% ක් නියෝජනය කරන බවත්ය - එය ලෝකයේ විශාලතම ය. කෙසේ වෙතත්, ඒ සඳහා කැණීම් කිරීම සඳහා කලාපයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය නංවන වැදගත් ස්වාභාවික ලක්ෂණයක් වන රටේ ලුණු තලාවන් (සලාර් ද උයුනි ලෙස හැඳින්වේ) කැණීම් කිරීම ඇතුළත් වේ. ලිතියම් සඳහා ඉහළ යන ලෝක ඉල්ලුම සපුරාලීම සඳහා මෙම අද්විතීය ස්වාභාවික භූ දර්ශනය විනාශ කිරීමට රජයට අවශ්‍ය නැත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|title=Bolivia's lithium mining dilemma|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090414021531/http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|archive-date=14 April 2009|url-status=live}}</ref> අනෙක් අතට, ලිතියම් තිරසාර ලෙස නිස්සාරණය කිරීමට රජය උත්සාහ කරයි. මෙම ව්‍යාපෘතිය COMIBOL හි "Recursos Evaporíticos" අනුබද්ධිත පොදු සමාගම විසින් සිදු කරනු ලැබේ. [[File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|thumb|සලාර් ද උයුනි යනු බොලිවියාවේ වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථානයයි.]] === සංචාරක කර්මාන්තය === සංචාරක ව්‍යාපාරයෙන් ලැබෙන ආදායම වඩ වඩාත් වැදගත් වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ සංචාරක කර්මාන්තය ජනවාර්ගික විවිධත්වය ආකර්ෂණය කර ගැනීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත.<ref name="Xie2011">{{cite book |author=Philip Feifan Xie |url=https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1 |title=Authenticating Ethnic Tourism |publisher=Channel View Publications |year=2011 |isbn=978-1-84541-157-2 |page=1 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011551/https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථාන අතර නෙවාඩෝ සජාමා, ටොරොටෝරෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, තිවානාකු සහ ලා පාස් නගරය ඇතුළත් වේ. රට තුළ දක්නට ලැබෙන විවිධ උත්සව අතරින් වඩාත් ප්‍රසිද්ධ වන්නේ "කානවල් ඩි ඔරුරෝ" වන අතර එය 2001 මැයි මාසයේදී යුනෙස්කෝව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද පරිදි "මනුෂ්‍යත්වයේ මුඛ සහ අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ටතම කෘති" 19 අතරට ඇතුළත් විය.<ref name="protection">{{cite web |date=10 May 2000 |title=UNESCO to Protect Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity |url=http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304094951/http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |archive-date=4 March 2016 |access-date=5 September 2009 |publisher=UNESCO Press}}</ref> == යොමු කිරීම් == 5aikfw96fio885zd0f9kjqxf5weelhj 748975 748974 2025-06-15T15:49:23Z BuddhikaW88 37808 /* ඛනිජ සම්පත් */ 748975 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|thumb|ලා පාස් යනු බොලිවියාවේ ප්‍රධාන මූල්‍ය මධ්‍යස්ථානයයි.]] Driven largely by its natural resources Bolivia has become a regional leader in measures of economic growth, fiscal stability and foreign reserves, although it remains a historically poor country. Bolivia's estimated 2012 gross domestic product (GDP) totaled $27.43&nbsp;billion at official exchange rate and $56.14&nbsp;billion at purchasing power parity. Despite a series of mostly political setbacks, between 2006 and 2009 the Morales administration spurred growth higher than at any point in the preceding 30 years. The growth was accompanied by a moderate decrease in inequality. Under Morales, per capita GDP doubled from US$1,182 in 2006 to US$2,238 in 2012. GDP growth under Morales averaged 5 percent a year, and in 2014 only Panama and the Dominican Republic performed better in all of Latin America.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Bolivia's nominal GDP increased from 11.5&nbsp;billion in 2006 to 41&nbsp;billion in 2019. Bolivia in 2014, before a strong decline, boasted the highest proportional rate of financial reserves of any nation in the world, with Bolivia's rainy day fund totaling some US$15&nbsp;billion or nearly two-thirds of total annual GDP, up from a fifth of GDP in 2005. ස්වභාවික සම්පත් මගින් බොහෝ දුරට මෙහෙයවනු ලබන බොලිවියාව, ඓතිහාසික වශයෙන් දුප්පත් රටක් ලෙස පැවතුනද, ආර්ථික වර්ධනය,<ref name="auto3">{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=10}}</ref> මූල්‍ය ස්ථාවරත්වය සහ විදේශ සංචිත මැනීමේදී කලාපීය ප්‍රමුඛයා බවට පත්ව ඇත. 2012 දී බොලිවියාවේ ඇස්තමේන්තුගත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) නිල විනිමය අනුපාතයට අනුව ඩොලර් බිලියන 27.43 ක් සහ මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවයෙන් ඩොලර් බිලියන 56.14 ක් විය. බොහෝ දුරට දේශපාලන පසුබෑම් මාලාවක් තිබියදීත්, 2006 සහ 2009 අතර මොරාලෙස් පරිපාලනය පෙර වසර 30 තුළ ඕනෑම අවස්ථාවකට වඩා ඉහළ වර්ධනයක් ඇති කළේය. අසමානතාවයේ මධ්‍යස්ථ අඩුවීමක් සමඟ වර්ධනය සිදු විය.<ref>{{cite web |last1=Weisbrot |first1=Mark |last2=Ray |first2=Rebecca |last3=Johnston |first3=Jake |name-list-style=amp |date=December 2009 |title=Bolivia: The Economy During the Morales Administration |url=http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20101112060441/http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration |archive-date=12 November 2010 |access-date=18 November 2010 |publisher=CEPR – Center for Economic and Policy Research}}</ref> මොරාලෙස් යටතේ, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 1,182 සිට 2012 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 2,238 දක්වා දෙගුණ විය. මොරාලෙස් යටතේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය සාමාන්‍යයෙන් වසරකට සියයට 5 ක් වූ අතර 2014 දී පැනමාව සහ ඩොමිනිකන් ජනරජය පමණක් මුළු ලතින් ඇමරිකාවේම වඩා හොඳින් ක්‍රියා කළේය.<ref name=":1" /> බොලිවියාවේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී බිලියන 11.5 සිට 2019 දී බිලියන 41 දක්වා වැඩි විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/country/BO |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201101002556/https://data.worldbank.org/country/BO |archive-date=1 November 2020 |access-date=19 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> 2014 දී බොලිවියාව, ශක්තිමත් පහත වැටීමකට පෙර, ලෝකයේ ඕනෑම ජාතියක මූල්‍ය සංචිතවල ඉහළම සමානුපාතික අනුපාතය ගැන පුරසාරම් දෙඩුවේය. බොලිවියාවේ වැසි දින අරමුදල ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15 ක් හෝ මුළු වාර්ෂික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුනෙන් දෙකකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වූ අතර එය 2005 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් පහෙන් එකක් විය.<ref name=":1" /> කෘෂිකර්මය ඛනිජ සම්පත් [[File:Ivirgarzama,_Bolívia´s_Puerto_Villarroel_county.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ivirgarzama,_Bol%C3%ADvia%C2%B4s_Puerto_Villarroel_county.jpg|thumb|කෙසෙල්, සිට්‍රස් පලතුරු, අන්නාසි සහ සහල් වගා කිරීම සඳහා වැදගත් කෘෂිකාර්මික කලාපයක් වන ඉවිර්ගාර්සාමා]] === කෘෂිකර්මය === Agriculture is less relevant in the country's GDP compared to the rest of Latin America. The country produces close to 10 million tons of [[:en:Sugarcane|sugarcane]] per year and is the 10th largest producer of [[:en:Soybean|soybean]] in the world. It also has considerable yields of maize, potato, [[:en:Sorghum|sorghum]], banana, rice, and wheat. The country's largest exports are based on soy (soybean meal and [[:en:Soybean_oil|soybean oil]]). The culture of [[:en:Soy|soy]] was brought by Brazilians to the country: in 2006, almost 50% of soy producers in Bolivia were people from Brazil, or descendants of Brazilians. The first Brazilian producers began to arrive in the country in the 1990s. Before that, there was a lot of land in the country that was not used, or where only subsistence agriculture was practiced. Bolivia's most lucrative agricultural product continues to be [[:en:Coca|coca]], of which Bolivia is the world's third largest cultivator ලතින් ඇමරිකාවේ සෙසු ප්‍රදේශ හා සසඳන විට කෘෂිකර්මාන්තය රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට අඩු අදාළත්වයක් දක්වයි. රට වසරකට උක් ටොන් මිලියන 10 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිපදවන අතර ලෝකයේ සෝයා බෝංචි නිෂ්පාදනය කරන 10 වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා වේ. එය බඩ ඉරිඟු, අර්තාපල්, බඩ ඉරිඟු, කෙසෙල්, සහල් සහ තිරිඟු වල සැලකිය යුතු අස්වැන්නක් ද ඇත. රටේ විශාලතම අපනයන සෝයා (සෝයා බෝංචි ආහාර සහ සෝයා බෝංචි තෙල්) මත පදනම් වේ.<ref>{{Cite web |title=FAOSTAT |url=https://www.fao.org/faostat/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161112130804/https://www.fao.org/faostat/en/ |archive-date=12 November 2016 |access-date=22 July 2022 |website=www.fao.org}}</ref> සෝයා සංස්කෘතිය බ්‍රසීලියානුවන් විසින් රටට ගෙන එන ලදී: 2006 දී, බොලිවියාවේ සෝයා නිෂ්පාදකයින්ගෙන් 50% ක් පමණ බ්‍රසීලයෙන් පැමිණි අය හෝ බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් විය. පළමු බ්‍රසීලියානු නිෂ්පාදකයින් 1990 ගණන්වලදී රටට පැමිණීමට පටන් ගත්හ. ඊට පෙර, රට තුළ භාවිතා නොකළ හෝ යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය පමණක් සිදු කරන ලද ඉඩම් රාශියක් තිබුණි.<ref>{{Cite web |last=Ferreira |first=Giovani |title=O brasil que planta na Bolívia |url=https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526171314/https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |archive-date=26 May 2022 |access-date=14 July 2022 |website=Gazeta do Povo}}</ref> බොලිවියාවේ වඩාත්ම ලාභදායී කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනය තවමත් කොකා වන අතර, එයින් බොලිවියාව ලෝකයේ තුන්වන විශාලතම වගාකරුවා වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Coca Cultivation Survey |url=https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220729011427/https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |archive-date=29 July 2022 |access-date=29 July 2022}}</ref><ref>{{citation-attribution|{{Cite web|date=January 2006|title=Country Profile: Bolivia|url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|access-date=5 November 2020|publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]]}}}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Cerro_ricco.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_ricco.jpg|thumb|යටත් විජිත සමයේ සිට තවමත් වැදගත් පතල් කැණීම් ස්ථානයක් වන පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ]] බොලිවියාව, එහි අතිවිශාල ඛනිජ සම්පත සඳහා ඓතිහාසිකව ප්‍රසිද්ධ වුවද, භූ විද්‍යාත්මක හා ඛනිජ විද්‍යාත්මක වශයෙන් සාපේක්ෂව අඩු ගවේෂණයකි. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි දකුණු ඇමරිකාවේ හදවතේ පිහිටා ඇති රට විවිධ ඛනිජ සහ ස්වාභාවික සම්පත් වලින් පොහොසත් ය. පතල් කැණීම ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන අංශයක් වන අතර, රටේ අපනයන බොහොමයක් ඒ මත රඳා පවතී.<ref>{{Cite web |title=Bolivia exports by OEC |url=https://oec.world/en/profile/country/bol |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724113835/https://oec.world/en/profile/country/bol |archive-date=24 July 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2023 දී, රට ලොව හත්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය;<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> ටින් සහ ඇන්ටිමනි නිෂ්පාදනයේ පස්වන විශාලතම ලොව නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Tin Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210813153917/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |archive-date=13 August 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=USGS Antimony Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> හත්වන විශාලතම සින්ක් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS ZincProduction Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> අටවන විශාලතම ඊයම් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS Lead Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515091715/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> හතරවන විශාලතම ලෝක බෝරෝන් නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Boron Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210718104325/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |archive-date=18 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> සහ හයවන විශාලතම ලෝක ටංස්ටන් නිෂ්පාදකයා.<ref>{{Cite web |title=USGS Tungsten Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210705141418/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |archive-date=5 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇති අතර එය වසරකට ටොන් 25 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වෙනස් වන අතර ඇමතීස්ට් නිස්සාරණය ද ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Gold Production |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221019082941/https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |archive-date=19 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2015 දී රටේ රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 12 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-19 |website=Our World in Data}}</ref> [[File:Lithium_mine_at_Bolivia´s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday´s_image.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lithium_mine_at_Bolivia%C2%B4s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday%C2%B4s_image.jpg|thumb|සලාර් ද උයුනි හි ලිතියම් පතල්]] Bolivia has the world's largest lithium reserves, second largest antimony reserves, third largest iron ore reserves, sixth largest tin reserves, ninth largest lead, silver, and copper reserves, tenth largest zinc reserves, and undisclosed but productive reserves of gold and tungsten. Additionally, there is believed to be considerable reserves of uranium and nickel present in the country's largely under-explored eastern regions. Diamond reserves may also be present in some formations of the Serranías Chiquitanas in [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz Department]]. Bolivia has the second largest natural gas reserves in South America. Its natural gas exports bring in millions of dollars per day, in royalties, rents, and taxes. From 2007 to 2017, what is referred to as the "government take" on gas totaled approximately $22&nbsp;billion. බොලිවියාව ලොව විශාලතම ලිතියම් සංචිත, දෙවන විශාලතම ඇන්ටිමනි සංචිත, තුන්වන විශාලතම යකඩ ලෝපස් සංචිත, හයවන විශාලතම ටින් සංචිත, නවවන විශාලතම ඊයම්, රිදී සහ තඹ සංචිත, දහවන විශාලතම සින්ක් සංචිත සහ හෙළි නොකළ නමුත් ඵලදායී රන් සහ ටංස්ටන් සංචිත ඇත. ඊට අමතරව, රටේ බොහෝ දුරට ගවේෂණය නොකළ නැගෙනහිර කලාපවල යුරේනියම් සහ නිකල් සැලකිය යුතු සංචිත ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ සෙරානියාස් චික්විටානාස් හි සමහර සංයුතිවල ද දියමන්ති සංචිත තිබිය හැකිය. දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ස්වාභාවික වායු සංචිත බොලිවියාව සතුව ඇත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|title=Anti-Morales protests hit Bolivia|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011113/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> එහි ස්වාභාවික වායු අපනයනය රාජකීය, කුලී සහ බදු වශයෙන් දිනකට ඩොලර් මිලියන ගණනක් උපයයි.<ref name="auto3" /> 2007 සිට 2017 දක්වා, ගෑස් සඳහා "රජය විසින් ගනු ලැබූ" මුදල ආසන්න වශයෙන් ඩොලර් බිලියන 22 කි.<ref name="auto3" /> The government held a binding referendum in 2005 on the Hydrocarbon Law. Among other provisions, the law requires that companies sell their production to the state hydrocarbons company [[:en:YPFB|Yacimientos Petroliferos Fiscales Bolivianos]] (YPFB) and for domestic demand to be met before exporting hydrocarbons and increased the state's royalties from natural gas. The passage of the Hydrocarbon law in opposition to then-President [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] can be understood as part of the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] which ultimately resulted in election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], Bolivia's first indigenous president. The [[:en:United_States_Geological_Survey|US Geological Service]] estimates that Bolivia has 21 million tonnes of [[:en:Lithium|lithium]], which represent at least 25% of world reserves – the largest in the world. However, to mine for it would involve disturbing the country's salt flats (called [[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]), an important natural feature which boosts tourism in the region. The government does not want to destroy this unique natural landscape to meet the rising world demand for lithium. On the other hand, sustainable extraction of lithium is attempted by the government. This project is carried out by the public company "Recursos Evaporíticos" subsidiary of [[:en:Corporación_Minera_de_Bolivia|COMIBOL]]. හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්බන්ධයෙන් රජය 2005 දී බැඳී ඇති ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය. අනෙකුත් විධිවිධාන අතර, නීතියට අනුව සමාගම් තම නිෂ්පාදනය රාජ්‍ය හයිඩ්‍රොකාබන් සමාගමක් වන යසිමියෙන්ටෝස් පෙට්‍රොලිෆෙරෝස් ෆිස්කල් බොලිවියානෝස් (YPFB) වෙත විකුණා හයිඩ්‍රොකාබන් අපනයනය කිරීමට පෙර දේශීය ඉල්ලුම සපුරාලීම සහ ස්වාභාවික වායුවෙන් රාජ්‍යයේ රාජකීයත්වය වැඩි කිරීම අවශ්‍ය වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia – Hydrocarbons {{!}} export.gov |url=https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808230209/https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |archive-date=8 August 2022 |access-date=28 June 2022 |website=legacy.export.gov}}</ref> එවකට ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට එරෙහිව හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්මත කිරීම බොලිවියානු ගෑස් ගැටුමේ කොටසක් ලෙස තේරුම් ගත හැකි අතර එය අවසානයේ බොලිවියාවේ පළමු ස්වදේශික ජනාධිපතිවරයා වූ ඊවෝ මොරාලෙස් තේරී පත්වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=2}}</ref> එක්සත් ජනපද භූ විද්‍යා සේවය ඇස්තමේන්තු කරන්නේ බොලිවියාවේ ලිතියම් ටොන් මිලියන 21 ක් ඇති බවත්, එය ලෝක සංචිතවලින් අවම වශයෙන් 25% ක් නියෝජනය කරන බවත්ය - එය ලෝකයේ විශාලතම ය. කෙසේ වෙතත්, ඒ සඳහා කැණීම් කිරීම සඳහා කලාපයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය නංවන වැදගත් ස්වාභාවික ලක්ෂණයක් වන රටේ ලුණු තලාවන් (සලාර් ද උයුනි ලෙස හැඳින්වේ) කැණීම් කිරීම ඇතුළත් වේ. ලිතියම් සඳහා ඉහළ යන ලෝක ඉල්ලුම සපුරාලීම සඳහා මෙම අද්විතීය ස්වාභාවික භූ දර්ශනය විනාශ කිරීමට රජයට අවශ්‍ය නැත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|title=Bolivia's lithium mining dilemma|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090414021531/http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|archive-date=14 April 2009|url-status=live}}</ref> අනෙක් අතට, ලිතියම් තිරසාර ලෙස නිස්සාරණය කිරීමට රජය උත්සාහ කරයි. මෙම ව්‍යාපෘතිය COMIBOL හි "Recursos Evaporíticos" අනුබද්ධිත පොදු සමාගම විසින් සිදු කරනු ලැබේ. [[File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|thumb|සලාර් ද උයුනි යනු බොලිවියාවේ වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථානයයි.]] === සංචාරක කර්මාන්තය === සංචාරක ව්‍යාපාරයෙන් ලැබෙන ආදායම වඩ වඩාත් වැදගත් වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ සංචාරක කර්මාන්තය ජනවාර්ගික විවිධත්වය ආකර්ෂණය කර ගැනීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත.<ref name="Xie2011">{{cite book |author=Philip Feifan Xie |url=https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1 |title=Authenticating Ethnic Tourism |publisher=Channel View Publications |year=2011 |isbn=978-1-84541-157-2 |page=1 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011551/https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථාන අතර නෙවාඩෝ සජාමා, ටොරොටෝරෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, තිවානාකු සහ ලා පාස් නගරය ඇතුළත් වේ. රට තුළ දක්නට ලැබෙන විවිධ උත්සව අතරින් වඩාත් ප්‍රසිද්ධ වන්නේ "කානවල් ඩි ඔරුරෝ" වන අතර එය 2001 මැයි මාසයේදී යුනෙස්කෝව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද පරිදි "මනුෂ්‍යත්වයේ මුඛ සහ අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ටතම කෘති" 19 අතරට ඇතුළත් විය.<ref name="protection">{{cite web |date=10 May 2000 |title=UNESCO to Protect Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity |url=http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304094951/http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |archive-date=4 March 2016 |access-date=5 September 2009 |publisher=UNESCO Press}}</ref> == යොමු කිරීම් == r76x7w2bl57lrowva8wttem74rgx30r 748976 748975 2025-06-15T15:49:42Z BuddhikaW88 37808 /* ඛනිජ සම්පත් */ 748976 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|thumb|ලා පාස් යනු බොලිවියාවේ ප්‍රධාන මූල්‍ය මධ්‍යස්ථානයයි.]] Driven largely by its natural resources Bolivia has become a regional leader in measures of economic growth, fiscal stability and foreign reserves, although it remains a historically poor country. Bolivia's estimated 2012 gross domestic product (GDP) totaled $27.43&nbsp;billion at official exchange rate and $56.14&nbsp;billion at purchasing power parity. Despite a series of mostly political setbacks, between 2006 and 2009 the Morales administration spurred growth higher than at any point in the preceding 30 years. The growth was accompanied by a moderate decrease in inequality. Under Morales, per capita GDP doubled from US$1,182 in 2006 to US$2,238 in 2012. GDP growth under Morales averaged 5 percent a year, and in 2014 only Panama and the Dominican Republic performed better in all of Latin America.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Bolivia's nominal GDP increased from 11.5&nbsp;billion in 2006 to 41&nbsp;billion in 2019. Bolivia in 2014, before a strong decline, boasted the highest proportional rate of financial reserves of any nation in the world, with Bolivia's rainy day fund totaling some US$15&nbsp;billion or nearly two-thirds of total annual GDP, up from a fifth of GDP in 2005. ස්වභාවික සම්පත් මගින් බොහෝ දුරට මෙහෙයවනු ලබන බොලිවියාව, ඓතිහාසික වශයෙන් දුප්පත් රටක් ලෙස පැවතුනද, ආර්ථික වර්ධනය,<ref name="auto3">{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=10}}</ref> මූල්‍ය ස්ථාවරත්වය සහ විදේශ සංචිත මැනීමේදී කලාපීය ප්‍රමුඛයා බවට පත්ව ඇත. 2012 දී බොලිවියාවේ ඇස්තමේන්තුගත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) නිල විනිමය අනුපාතයට අනුව ඩොලර් බිලියන 27.43 ක් සහ මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවයෙන් ඩොලර් බිලියන 56.14 ක් විය. බොහෝ දුරට දේශපාලන පසුබෑම් මාලාවක් තිබියදීත්, 2006 සහ 2009 අතර මොරාලෙස් පරිපාලනය පෙර වසර 30 තුළ ඕනෑම අවස්ථාවකට වඩා ඉහළ වර්ධනයක් ඇති කළේය. අසමානතාවයේ මධ්‍යස්ථ අඩුවීමක් සමඟ වර්ධනය සිදු විය.<ref>{{cite web |last1=Weisbrot |first1=Mark |last2=Ray |first2=Rebecca |last3=Johnston |first3=Jake |name-list-style=amp |date=December 2009 |title=Bolivia: The Economy During the Morales Administration |url=http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20101112060441/http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration |archive-date=12 November 2010 |access-date=18 November 2010 |publisher=CEPR – Center for Economic and Policy Research}}</ref> මොරාලෙස් යටතේ, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 1,182 සිට 2012 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 2,238 දක්වා දෙගුණ විය. මොරාලෙස් යටතේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය සාමාන්‍යයෙන් වසරකට සියයට 5 ක් වූ අතර 2014 දී පැනමාව සහ ඩොමිනිකන් ජනරජය පමණක් මුළු ලතින් ඇමරිකාවේම වඩා හොඳින් ක්‍රියා කළේය.<ref name=":1" /> බොලිවියාවේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී බිලියන 11.5 සිට 2019 දී බිලියන 41 දක්වා වැඩි විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/country/BO |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201101002556/https://data.worldbank.org/country/BO |archive-date=1 November 2020 |access-date=19 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> 2014 දී බොලිවියාව, ශක්තිමත් පහත වැටීමකට පෙර, ලෝකයේ ඕනෑම ජාතියක මූල්‍ය සංචිතවල ඉහළම සමානුපාතික අනුපාතය ගැන පුරසාරම් දෙඩුවේය. බොලිවියාවේ වැසි දින අරමුදල ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15 ක් හෝ මුළු වාර්ෂික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුනෙන් දෙකකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වූ අතර එය 2005 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් පහෙන් එකක් විය.<ref name=":1" /> කෘෂිකර්මය ඛනිජ සම්පත් [[File:Ivirgarzama,_Bolívia´s_Puerto_Villarroel_county.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ivirgarzama,_Bol%C3%ADvia%C2%B4s_Puerto_Villarroel_county.jpg|thumb|කෙසෙල්, සිට්‍රස් පලතුරු, අන්නාසි සහ සහල් වගා කිරීම සඳහා වැදගත් කෘෂිකාර්මික කලාපයක් වන ඉවිර්ගාර්සාමා]] === කෘෂිකර්මය === Agriculture is less relevant in the country's GDP compared to the rest of Latin America. The country produces close to 10 million tons of [[:en:Sugarcane|sugarcane]] per year and is the 10th largest producer of [[:en:Soybean|soybean]] in the world. It also has considerable yields of maize, potato, [[:en:Sorghum|sorghum]], banana, rice, and wheat. The country's largest exports are based on soy (soybean meal and [[:en:Soybean_oil|soybean oil]]). The culture of [[:en:Soy|soy]] was brought by Brazilians to the country: in 2006, almost 50% of soy producers in Bolivia were people from Brazil, or descendants of Brazilians. The first Brazilian producers began to arrive in the country in the 1990s. Before that, there was a lot of land in the country that was not used, or where only subsistence agriculture was practiced. Bolivia's most lucrative agricultural product continues to be [[:en:Coca|coca]], of which Bolivia is the world's third largest cultivator ලතින් ඇමරිකාවේ සෙසු ප්‍රදේශ හා සසඳන විට කෘෂිකර්මාන්තය රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට අඩු අදාළත්වයක් දක්වයි. රට වසරකට උක් ටොන් මිලියන 10 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිපදවන අතර ලෝකයේ සෝයා බෝංචි නිෂ්පාදනය කරන 10 වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා වේ. එය බඩ ඉරිඟු, අර්තාපල්, බඩ ඉරිඟු, කෙසෙල්, සහල් සහ තිරිඟු වල සැලකිය යුතු අස්වැන්නක් ද ඇත. රටේ විශාලතම අපනයන සෝයා (සෝයා බෝංචි ආහාර සහ සෝයා බෝංචි තෙල්) මත පදනම් වේ.<ref>{{Cite web |title=FAOSTAT |url=https://www.fao.org/faostat/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161112130804/https://www.fao.org/faostat/en/ |archive-date=12 November 2016 |access-date=22 July 2022 |website=www.fao.org}}</ref> සෝයා සංස්කෘතිය බ්‍රසීලියානුවන් විසින් රටට ගෙන එන ලදී: 2006 දී, බොලිවියාවේ සෝයා නිෂ්පාදකයින්ගෙන් 50% ක් පමණ බ්‍රසීලයෙන් පැමිණි අය හෝ බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් විය. පළමු බ්‍රසීලියානු නිෂ්පාදකයින් 1990 ගණන්වලදී රටට පැමිණීමට පටන් ගත්හ. ඊට පෙර, රට තුළ භාවිතා නොකළ හෝ යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය පමණක් සිදු කරන ලද ඉඩම් රාශියක් තිබුණි.<ref>{{Cite web |last=Ferreira |first=Giovani |title=O brasil que planta na Bolívia |url=https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526171314/https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |archive-date=26 May 2022 |access-date=14 July 2022 |website=Gazeta do Povo}}</ref> බොලිවියාවේ වඩාත්ම ලාභදායී කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනය තවමත් කොකා වන අතර, එයින් බොලිවියාව ලෝකයේ තුන්වන විශාලතම වගාකරුවා වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Coca Cultivation Survey |url=https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220729011427/https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |archive-date=29 July 2022 |access-date=29 July 2022}}</ref><ref>{{citation-attribution|{{Cite web|date=January 2006|title=Country Profile: Bolivia|url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|access-date=5 November 2020|publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]]}}}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Cerro_ricco.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_ricco.jpg|thumb|යටත් විජිත සමයේ සිට තවමත් වැදගත් පතල් කැණීම් ස්ථානයක් වන පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ]] බොලිවියාව, එහි අතිවිශාල ඛනිජ සම්පත සඳහා ඓතිහාසිකව ප්‍රසිද්ධ වුවද, භූ විද්‍යාත්මක හා ඛනිජ විද්‍යාත්මක වශයෙන් සාපේක්ෂව අඩු ගවේෂණයකි. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි දකුණු ඇමරිකාවේ හදවතේ පිහිටා ඇති රට විවිධ ඛනිජ සහ ස්වාභාවික සම්පත් වලින් පොහොසත් ය. පතල් කැණීම ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන අංශයක් වන අතර, රටේ අපනයන බොහොමයක් ඒ මත රඳා පවතී.<ref>{{Cite web |title=Bolivia exports by OEC |url=https://oec.world/en/profile/country/bol |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724113835/https://oec.world/en/profile/country/bol |archive-date=24 July 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2023 දී, රට ලොව හත්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය;<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> ටින් සහ ඇන්ටිමනි නිෂ්පාදනයේ පස්වන විශාලතම ලොව නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Tin Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210813153917/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |archive-date=13 August 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=USGS Antimony Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> හත්වන විශාලතම සින්ක් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS ZincProduction Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> අටවන විශාලතම ඊයම් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS Lead Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515091715/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> හතරවන විශාලතම ලෝක බෝරෝන් නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Boron Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210718104325/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |archive-date=18 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> සහ හයවන විශාලතම ලෝක ටංස්ටන් නිෂ්පාදකයා.<ref>{{Cite web |title=USGS Tungsten Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210705141418/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |archive-date=5 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇති අතර එය වසරකට ටොන් 25 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වෙනස් වන අතර ඇමතීස්ට් නිස්සාරණය ද ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Gold Production |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221019082941/https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |archive-date=19 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2015 දී රටේ රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 12 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-19 |website=Our World in Data}}</ref>[[File:Lithium_mine_at_Bolivia´s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday´s_image.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lithium_mine_at_Bolivia%C2%B4s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday%C2%B4s_image.jpg|thumb|සලාර් ද උයුනි හි ලිතියම් පතල්]]බොලිවියාව ලොව විශාලතම ලිතියම් සංචිත, දෙවන විශාලතම ඇන්ටිමනි සංචිත, තුන්වන විශාලතම යකඩ ලෝපස් සංචිත, හයවන විශාලතම ටින් සංචිත, නවවන විශාලතම ඊයම්, රිදී සහ තඹ සංචිත, දහවන විශාලතම සින්ක් සංචිත සහ හෙළි නොකළ නමුත් ඵලදායී රන් සහ ටංස්ටන් සංචිත ඇත. ඊට අමතරව, රටේ බොහෝ දුරට ගවේෂණය නොකළ නැගෙනහිර කලාපවල යුරේනියම් සහ නිකල් සැලකිය යුතු සංචිත ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ සෙරානියාස් චික්විටානාස් හි සමහර සංයුතිවල ද දියමන්ති සංචිත තිබිය හැකිය. දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ස්වාභාවික වායු සංචිත බොලිවියාව සතුව ඇත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|title=Anti-Morales protests hit Bolivia|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011113/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> එහි ස්වාභාවික වායු අපනයනය රාජකීය, කුලී සහ බදු වශයෙන් දිනකට ඩොලර් මිලියන ගණනක් උපයයි.<ref name="auto3" /> 2007 සිට 2017 දක්වා, ගෑස් සඳහා "රජය විසින් ගනු ලැබූ" මුදල ආසන්න වශයෙන් ඩොලර් බිලියන 22 කි.<ref name="auto3" /> The government held a binding referendum in 2005 on the Hydrocarbon Law. Among other provisions, the law requires that companies sell their production to the state hydrocarbons company [[:en:YPFB|Yacimientos Petroliferos Fiscales Bolivianos]] (YPFB) and for domestic demand to be met before exporting hydrocarbons and increased the state's royalties from natural gas. The passage of the Hydrocarbon law in opposition to then-President [[:en:Carlos_Mesa|Carlos Mesa]] can be understood as part of the [[:en:Bolivian_gas_conflict|Bolivian gas conflict]] which ultimately resulted in election of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]], Bolivia's first indigenous president. The [[:en:United_States_Geological_Survey|US Geological Service]] estimates that Bolivia has 21 million tonnes of [[:en:Lithium|lithium]], which represent at least 25% of world reserves – the largest in the world. However, to mine for it would involve disturbing the country's salt flats (called [[:en:Salar_de_Uyuni|Salar de Uyuni]]), an important natural feature which boosts tourism in the region. The government does not want to destroy this unique natural landscape to meet the rising world demand for lithium. On the other hand, sustainable extraction of lithium is attempted by the government. This project is carried out by the public company "Recursos Evaporíticos" subsidiary of [[:en:Corporación_Minera_de_Bolivia|COMIBOL]]. හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්බන්ධයෙන් රජය 2005 දී බැඳී ඇති ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය. අනෙකුත් විධිවිධාන අතර, නීතියට අනුව සමාගම් තම නිෂ්පාදනය රාජ්‍ය හයිඩ්‍රොකාබන් සමාගමක් වන යසිමියෙන්ටෝස් පෙට්‍රොලිෆෙරෝස් ෆිස්කල් බොලිවියානෝස් (YPFB) වෙත විකුණා හයිඩ්‍රොකාබන් අපනයනය කිරීමට පෙර දේශීය ඉල්ලුම සපුරාලීම සහ ස්වාභාවික වායුවෙන් රාජ්‍යයේ රාජකීයත්වය වැඩි කිරීම අවශ්‍ය වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia – Hydrocarbons {{!}} export.gov |url=https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808230209/https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |archive-date=8 August 2022 |access-date=28 June 2022 |website=legacy.export.gov}}</ref> එවකට ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට එරෙහිව හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්මත කිරීම බොලිවියානු ගෑස් ගැටුමේ කොටසක් ලෙස තේරුම් ගත හැකි අතර එය අවසානයේ බොලිවියාවේ පළමු ස්වදේශික ජනාධිපතිවරයා වූ ඊවෝ මොරාලෙස් තේරී පත්වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=2}}</ref> එක්සත් ජනපද භූ විද්‍යා සේවය ඇස්තමේන්තු කරන්නේ බොලිවියාවේ ලිතියම් ටොන් මිලියන 21 ක් ඇති බවත්, එය ලෝක සංචිතවලින් අවම වශයෙන් 25% ක් නියෝජනය කරන බවත්ය - එය ලෝකයේ විශාලතම ය. කෙසේ වෙතත්, ඒ සඳහා කැණීම් කිරීම සඳහා කලාපයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය නංවන වැදගත් ස්වාභාවික ලක්ෂණයක් වන රටේ ලුණු තලාවන් (සලාර් ද උයුනි ලෙස හැඳින්වේ) කැණීම් කිරීම ඇතුළත් වේ. ලිතියම් සඳහා ඉහළ යන ලෝක ඉල්ලුම සපුරාලීම සඳහා මෙම අද්විතීය ස්වාභාවික භූ දර්ශනය විනාශ කිරීමට රජයට අවශ්‍ය නැත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|title=Bolivia's lithium mining dilemma|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090414021531/http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|archive-date=14 April 2009|url-status=live}}</ref> අනෙක් අතට, ලිතියම් තිරසාර ලෙස නිස්සාරණය කිරීමට රජය උත්සාහ කරයි. මෙම ව්‍යාපෘතිය COMIBOL හි "Recursos Evaporíticos" අනුබද්ධිත පොදු සමාගම විසින් සිදු කරනු ලැබේ. [[File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|thumb|සලාර් ද උයුනි යනු බොලිවියාවේ වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථානයයි.]] === සංචාරක කර්මාන්තය === සංචාරක ව්‍යාපාරයෙන් ලැබෙන ආදායම වඩ වඩාත් වැදගත් වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ සංචාරක කර්මාන්තය ජනවාර්ගික විවිධත්වය ආකර්ෂණය කර ගැනීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත.<ref name="Xie2011">{{cite book |author=Philip Feifan Xie |url=https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1 |title=Authenticating Ethnic Tourism |publisher=Channel View Publications |year=2011 |isbn=978-1-84541-157-2 |page=1 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011551/https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථාන අතර නෙවාඩෝ සජාමා, ටොරොටෝරෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, තිවානාකු සහ ලා පාස් නගරය ඇතුළත් වේ. රට තුළ දක්නට ලැබෙන විවිධ උත්සව අතරින් වඩාත් ප්‍රසිද්ධ වන්නේ "කානවල් ඩි ඔරුරෝ" වන අතර එය 2001 මැයි මාසයේදී යුනෙස්කෝව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද පරිදි "මනුෂ්‍යත්වයේ මුඛ සහ අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ටතම කෘති" 19 අතරට ඇතුළත් විය.<ref name="protection">{{cite web |date=10 May 2000 |title=UNESCO to Protect Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity |url=http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304094951/http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |archive-date=4 March 2016 |access-date=5 September 2009 |publisher=UNESCO Press}}</ref> == යොමු කිරීම් == 5l2rvnvtyt3xm45inv079kwrmfe0mz2 748977 748976 2025-06-15T15:49:57Z BuddhikaW88 37808 /* ඛනිජ සම්පත් */ 748977 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|thumb|ලා පාස් යනු බොලිවියාවේ ප්‍රධාන මූල්‍ය මධ්‍යස්ථානයයි.]] Driven largely by its natural resources Bolivia has become a regional leader in measures of economic growth, fiscal stability and foreign reserves, although it remains a historically poor country. Bolivia's estimated 2012 gross domestic product (GDP) totaled $27.43&nbsp;billion at official exchange rate and $56.14&nbsp;billion at purchasing power parity. Despite a series of mostly political setbacks, between 2006 and 2009 the Morales administration spurred growth higher than at any point in the preceding 30 years. The growth was accompanied by a moderate decrease in inequality. Under Morales, per capita GDP doubled from US$1,182 in 2006 to US$2,238 in 2012. GDP growth under Morales averaged 5 percent a year, and in 2014 only Panama and the Dominican Republic performed better in all of Latin America.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Bolivia's nominal GDP increased from 11.5&nbsp;billion in 2006 to 41&nbsp;billion in 2019. Bolivia in 2014, before a strong decline, boasted the highest proportional rate of financial reserves of any nation in the world, with Bolivia's rainy day fund totaling some US$15&nbsp;billion or nearly two-thirds of total annual GDP, up from a fifth of GDP in 2005. ස්වභාවික සම්පත් මගින් බොහෝ දුරට මෙහෙයවනු ලබන බොලිවියාව, ඓතිහාසික වශයෙන් දුප්පත් රටක් ලෙස පැවතුනද, ආර්ථික වර්ධනය,<ref name="auto3">{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=10}}</ref> මූල්‍ය ස්ථාවරත්වය සහ විදේශ සංචිත මැනීමේදී කලාපීය ප්‍රමුඛයා බවට පත්ව ඇත. 2012 දී බොලිවියාවේ ඇස්තමේන්තුගත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) නිල විනිමය අනුපාතයට අනුව ඩොලර් බිලියන 27.43 ක් සහ මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවයෙන් ඩොලර් බිලියන 56.14 ක් විය. බොහෝ දුරට දේශපාලන පසුබෑම් මාලාවක් තිබියදීත්, 2006 සහ 2009 අතර මොරාලෙස් පරිපාලනය පෙර වසර 30 තුළ ඕනෑම අවස්ථාවකට වඩා ඉහළ වර්ධනයක් ඇති කළේය. අසමානතාවයේ මධ්‍යස්ථ අඩුවීමක් සමඟ වර්ධනය සිදු විය.<ref>{{cite web |last1=Weisbrot |first1=Mark |last2=Ray |first2=Rebecca |last3=Johnston |first3=Jake |name-list-style=amp |date=December 2009 |title=Bolivia: The Economy During the Morales Administration |url=http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20101112060441/http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration |archive-date=12 November 2010 |access-date=18 November 2010 |publisher=CEPR – Center for Economic and Policy Research}}</ref> මොරාලෙස් යටතේ, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 1,182 සිට 2012 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 2,238 දක්වා දෙගුණ විය. මොරාලෙස් යටතේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය සාමාන්‍යයෙන් වසරකට සියයට 5 ක් වූ අතර 2014 දී පැනමාව සහ ඩොමිනිකන් ජනරජය පමණක් මුළු ලතින් ඇමරිකාවේම වඩා හොඳින් ක්‍රියා කළේය.<ref name=":1" /> බොලිවියාවේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී බිලියන 11.5 සිට 2019 දී බිලියන 41 දක්වා වැඩි විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/country/BO |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201101002556/https://data.worldbank.org/country/BO |archive-date=1 November 2020 |access-date=19 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> 2014 දී බොලිවියාව, ශක්තිමත් පහත වැටීමකට පෙර, ලෝකයේ ඕනෑම ජාතියක මූල්‍ය සංචිතවල ඉහළම සමානුපාතික අනුපාතය ගැන පුරසාරම් දෙඩුවේය. බොලිවියාවේ වැසි දින අරමුදල ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15 ක් හෝ මුළු වාර්ෂික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුනෙන් දෙකකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වූ අතර එය 2005 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් පහෙන් එකක් විය.<ref name=":1" /> කෘෂිකර්මය ඛනිජ සම්පත් [[File:Ivirgarzama,_Bolívia´s_Puerto_Villarroel_county.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ivirgarzama,_Bol%C3%ADvia%C2%B4s_Puerto_Villarroel_county.jpg|thumb|කෙසෙල්, සිට්‍රස් පලතුරු, අන්නාසි සහ සහල් වගා කිරීම සඳහා වැදගත් කෘෂිකාර්මික කලාපයක් වන ඉවිර්ගාර්සාමා]] === කෘෂිකර්මය === Agriculture is less relevant in the country's GDP compared to the rest of Latin America. The country produces close to 10 million tons of [[:en:Sugarcane|sugarcane]] per year and is the 10th largest producer of [[:en:Soybean|soybean]] in the world. It also has considerable yields of maize, potato, [[:en:Sorghum|sorghum]], banana, rice, and wheat. The country's largest exports are based on soy (soybean meal and [[:en:Soybean_oil|soybean oil]]). The culture of [[:en:Soy|soy]] was brought by Brazilians to the country: in 2006, almost 50% of soy producers in Bolivia were people from Brazil, or descendants of Brazilians. The first Brazilian producers began to arrive in the country in the 1990s. Before that, there was a lot of land in the country that was not used, or where only subsistence agriculture was practiced. Bolivia's most lucrative agricultural product continues to be [[:en:Coca|coca]], of which Bolivia is the world's third largest cultivator ලතින් ඇමරිකාවේ සෙසු ප්‍රදේශ හා සසඳන විට කෘෂිකර්මාන්තය රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට අඩු අදාළත්වයක් දක්වයි. රට වසරකට උක් ටොන් මිලියන 10 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිපදවන අතර ලෝකයේ සෝයා බෝංචි නිෂ්පාදනය කරන 10 වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා වේ. එය බඩ ඉරිඟු, අර්තාපල්, බඩ ඉරිඟු, කෙසෙල්, සහල් සහ තිරිඟු වල සැලකිය යුතු අස්වැන්නක් ද ඇත. රටේ විශාලතම අපනයන සෝයා (සෝයා බෝංචි ආහාර සහ සෝයා බෝංචි තෙල්) මත පදනම් වේ.<ref>{{Cite web |title=FAOSTAT |url=https://www.fao.org/faostat/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161112130804/https://www.fao.org/faostat/en/ |archive-date=12 November 2016 |access-date=22 July 2022 |website=www.fao.org}}</ref> සෝයා සංස්කෘතිය බ්‍රසීලියානුවන් විසින් රටට ගෙන එන ලදී: 2006 දී, බොලිවියාවේ සෝයා නිෂ්පාදකයින්ගෙන් 50% ක් පමණ බ්‍රසීලයෙන් පැමිණි අය හෝ බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් විය. පළමු බ්‍රසීලියානු නිෂ්පාදකයින් 1990 ගණන්වලදී රටට පැමිණීමට පටන් ගත්හ. ඊට පෙර, රට තුළ භාවිතා නොකළ හෝ යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය පමණක් සිදු කරන ලද ඉඩම් රාශියක් තිබුණි.<ref>{{Cite web |last=Ferreira |first=Giovani |title=O brasil que planta na Bolívia |url=https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526171314/https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |archive-date=26 May 2022 |access-date=14 July 2022 |website=Gazeta do Povo}}</ref> බොලිවියාවේ වඩාත්ම ලාභදායී කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනය තවමත් කොකා වන අතර, එයින් බොලිවියාව ලෝකයේ තුන්වන විශාලතම වගාකරුවා වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Coca Cultivation Survey |url=https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220729011427/https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |archive-date=29 July 2022 |access-date=29 July 2022}}</ref><ref>{{citation-attribution|{{Cite web|date=January 2006|title=Country Profile: Bolivia|url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|access-date=5 November 2020|publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]]}}}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Cerro_ricco.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_ricco.jpg|thumb|යටත් විජිත සමයේ සිට තවමත් වැදගත් පතල් කැණීම් ස්ථානයක් වන පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ]] බොලිවියාව, එහි අතිවිශාල ඛනිජ සම්පත සඳහා ඓතිහාසිකව ප්‍රසිද්ධ වුවද, භූ විද්‍යාත්මක හා ඛනිජ විද්‍යාත්මක වශයෙන් සාපේක්ෂව අඩු ගවේෂණයකි. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි දකුණු ඇමරිකාවේ හදවතේ පිහිටා ඇති රට විවිධ ඛනිජ සහ ස්වාභාවික සම්පත් වලින් පොහොසත් ය. පතල් කැණීම ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන අංශයක් වන අතර, රටේ අපනයන බොහොමයක් ඒ මත රඳා පවතී.<ref>{{Cite web |title=Bolivia exports by OEC |url=https://oec.world/en/profile/country/bol |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724113835/https://oec.world/en/profile/country/bol |archive-date=24 July 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2023 දී, රට ලොව හත්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය;<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> ටින් සහ ඇන්ටිමනි නිෂ්පාදනයේ පස්වන විශාලතම ලොව නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Tin Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210813153917/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |archive-date=13 August 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=USGS Antimony Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> හත්වන විශාලතම සින්ක් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS ZincProduction Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> අටවන විශාලතම ඊයම් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS Lead Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515091715/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> හතරවන විශාලතම ලෝක බෝරෝන් නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Boron Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210718104325/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |archive-date=18 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> සහ හයවන විශාලතම ලෝක ටංස්ටන් නිෂ්පාදකයා.<ref>{{Cite web |title=USGS Tungsten Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210705141418/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |archive-date=5 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇති අතර එය වසරකට ටොන් 25 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වෙනස් වන අතර ඇමතීස්ට් නිස්සාරණය ද ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Gold Production |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221019082941/https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |archive-date=19 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2015 දී රටේ රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 12 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-19 |website=Our World in Data}}</ref>[[File:Lithium_mine_at_Bolivia´s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday´s_image.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lithium_mine_at_Bolivia%C2%B4s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday%C2%B4s_image.jpg|thumb|සලාර් ද උයුනි හි ලිතියම් පතල්]]බොලිවියාව ලොව විශාලතම ලිතියම් සංචිත, දෙවන විශාලතම ඇන්ටිමනි සංචිත, තුන්වන විශාලතම යකඩ ලෝපස් සංචිත, හයවන විශාලතම ටින් සංචිත, නවවන විශාලතම ඊයම්, රිදී සහ තඹ සංචිත, දහවන විශාලතම සින්ක් සංචිත සහ හෙළි නොකළ නමුත් ඵලදායී රන් සහ ටංස්ටන් සංචිත ඇත. ඊට අමතරව, රටේ බොහෝ දුරට ගවේෂණය නොකළ නැගෙනහිර කලාපවල යුරේනියම් සහ නිකල් සැලකිය යුතු සංචිත ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ සෙරානියාස් චික්විටානාස් හි සමහර සංයුතිවල ද දියමන්ති සංචිත තිබිය හැකිය. දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ස්වාභාවික වායු සංචිත බොලිවියාව සතුව ඇත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|title=Anti-Morales protests hit Bolivia|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011113/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> එහි ස්වාභාවික වායු අපනයනය රාජකීය, කුලී සහ බදු වශයෙන් දිනකට ඩොලර් මිලියන ගණනක් උපයයි.<ref name="auto3" /> 2007 සිට 2017 දක්වා, ගෑස් සඳහා "රජය විසින් ගනු ලැබූ" මුදල ආසන්න වශයෙන් ඩොලර් බිලියන 22 කි.<ref name="auto3" /> හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්බන්ධයෙන් රජය 2005 දී බැඳී ඇති ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය. අනෙකුත් විධිවිධාන අතර, නීතියට අනුව සමාගම් තම නිෂ්පාදනය රාජ්‍ය හයිඩ්‍රොකාබන් සමාගමක් වන යසිමියෙන්ටෝස් පෙට්‍රොලිෆෙරෝස් ෆිස්කල් බොලිවියානෝස් (YPFB) වෙත විකුණා හයිඩ්‍රොකාබන් අපනයනය කිරීමට පෙර දේශීය ඉල්ලුම සපුරාලීම සහ ස්වාභාවික වායුවෙන් රාජ්‍යයේ රාජකීයත්වය වැඩි කිරීම අවශ්‍ය වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia – Hydrocarbons {{!}} export.gov |url=https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808230209/https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |archive-date=8 August 2022 |access-date=28 June 2022 |website=legacy.export.gov}}</ref> එවකට ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට එරෙහිව හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්මත කිරීම බොලිවියානු ගෑස් ගැටුමේ කොටසක් ලෙස තේරුම් ගත හැකි අතර එය අවසානයේ බොලිවියාවේ පළමු ස්වදේශික ජනාධිපතිවරයා වූ ඊවෝ මොරාලෙස් තේරී පත්වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=2}}</ref> එක්සත් ජනපද භූ විද්‍යා සේවය ඇස්තමේන්තු කරන්නේ බොලිවියාවේ ලිතියම් ටොන් මිලියන 21 ක් ඇති බවත්, එය ලෝක සංචිතවලින් අවම වශයෙන් 25% ක් නියෝජනය කරන බවත්ය - එය ලෝකයේ විශාලතම ය. කෙසේ වෙතත්, ඒ සඳහා කැණීම් කිරීම සඳහා කලාපයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය නංවන වැදගත් ස්වාභාවික ලක්ෂණයක් වන රටේ ලුණු තලාවන් (සලාර් ද උයුනි ලෙස හැඳින්වේ) කැණීම් කිරීම ඇතුළත් වේ. ලිතියම් සඳහා ඉහළ යන ලෝක ඉල්ලුම සපුරාලීම සඳහා මෙම අද්විතීය ස්වාභාවික භූ දර්ශනය විනාශ කිරීමට රජයට අවශ්‍ය නැත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|title=Bolivia's lithium mining dilemma|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090414021531/http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|archive-date=14 April 2009|url-status=live}}</ref> අනෙක් අතට, ලිතියම් තිරසාර ලෙස නිස්සාරණය කිරීමට රජය උත්සාහ කරයි. මෙම ව්‍යාපෘතිය COMIBOL හි "Recursos Evaporíticos" අනුබද්ධිත පොදු සමාගම විසින් සිදු කරනු ලැබේ.[[File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|thumb|සලාර් ද උයුනි යනු බොලිවියාවේ වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථානයයි.]] === සංචාරක කර්මාන්තය === සංචාරක ව්‍යාපාරයෙන් ලැබෙන ආදායම වඩ වඩාත් වැදගත් වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ සංචාරක කර්මාන්තය ජනවාර්ගික විවිධත්වය ආකර්ෂණය කර ගැනීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත.<ref name="Xie2011">{{cite book |author=Philip Feifan Xie |url=https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1 |title=Authenticating Ethnic Tourism |publisher=Channel View Publications |year=2011 |isbn=978-1-84541-157-2 |page=1 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011551/https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථාන අතර නෙවාඩෝ සජාමා, ටොරොටෝරෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, තිවානාකු සහ ලා පාස් නගරය ඇතුළත් වේ. රට තුළ දක්නට ලැබෙන විවිධ උත්සව අතරින් වඩාත් ප්‍රසිද්ධ වන්නේ "කානවල් ඩි ඔරුරෝ" වන අතර එය 2001 මැයි මාසයේදී යුනෙස්කෝව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද පරිදි "මනුෂ්‍යත්වයේ මුඛ සහ අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ටතම කෘති" 19 අතරට ඇතුළත් විය.<ref name="protection">{{cite web |date=10 May 2000 |title=UNESCO to Protect Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity |url=http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304094951/http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |archive-date=4 March 2016 |access-date=5 September 2009 |publisher=UNESCO Press}}</ref> == යොමු කිරීම් == q1h76nh2jovkpho9pnxkel041mi4xlu 748978 748977 2025-06-15T15:50:10Z BuddhikaW88 37808 /* කෘෂිකර්මය */ 748978 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|thumb|ලා පාස් යනු බොලිවියාවේ ප්‍රධාන මූල්‍ය මධ්‍යස්ථානයයි.]] Driven largely by its natural resources Bolivia has become a regional leader in measures of economic growth, fiscal stability and foreign reserves, although it remains a historically poor country. Bolivia's estimated 2012 gross domestic product (GDP) totaled $27.43&nbsp;billion at official exchange rate and $56.14&nbsp;billion at purchasing power parity. Despite a series of mostly political setbacks, between 2006 and 2009 the Morales administration spurred growth higher than at any point in the preceding 30 years. The growth was accompanied by a moderate decrease in inequality. Under Morales, per capita GDP doubled from US$1,182 in 2006 to US$2,238 in 2012. GDP growth under Morales averaged 5 percent a year, and in 2014 only Panama and the Dominican Republic performed better in all of Latin America.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Bolivia's nominal GDP increased from 11.5&nbsp;billion in 2006 to 41&nbsp;billion in 2019. Bolivia in 2014, before a strong decline, boasted the highest proportional rate of financial reserves of any nation in the world, with Bolivia's rainy day fund totaling some US$15&nbsp;billion or nearly two-thirds of total annual GDP, up from a fifth of GDP in 2005. ස්වභාවික සම්පත් මගින් බොහෝ දුරට මෙහෙයවනු ලබන බොලිවියාව, ඓතිහාසික වශයෙන් දුප්පත් රටක් ලෙස පැවතුනද, ආර්ථික වර්ධනය,<ref name="auto3">{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=10}}</ref> මූල්‍ය ස්ථාවරත්වය සහ විදේශ සංචිත මැනීමේදී කලාපීය ප්‍රමුඛයා බවට පත්ව ඇත. 2012 දී බොලිවියාවේ ඇස්තමේන්තුගත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) නිල විනිමය අනුපාතයට අනුව ඩොලර් බිලියන 27.43 ක් සහ මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවයෙන් ඩොලර් බිලියන 56.14 ක් විය. බොහෝ දුරට දේශපාලන පසුබෑම් මාලාවක් තිබියදීත්, 2006 සහ 2009 අතර මොරාලෙස් පරිපාලනය පෙර වසර 30 තුළ ඕනෑම අවස්ථාවකට වඩා ඉහළ වර්ධනයක් ඇති කළේය. අසමානතාවයේ මධ්‍යස්ථ අඩුවීමක් සමඟ වර්ධනය සිදු විය.<ref>{{cite web |last1=Weisbrot |first1=Mark |last2=Ray |first2=Rebecca |last3=Johnston |first3=Jake |name-list-style=amp |date=December 2009 |title=Bolivia: The Economy During the Morales Administration |url=http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20101112060441/http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration |archive-date=12 November 2010 |access-date=18 November 2010 |publisher=CEPR – Center for Economic and Policy Research}}</ref> මොරාලෙස් යටතේ, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 1,182 සිට 2012 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 2,238 දක්වා දෙගුණ විය. මොරාලෙස් යටතේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය සාමාන්‍යයෙන් වසරකට සියයට 5 ක් වූ අතර 2014 දී පැනමාව සහ ඩොමිනිකන් ජනරජය පමණක් මුළු ලතින් ඇමරිකාවේම වඩා හොඳින් ක්‍රියා කළේය.<ref name=":1" /> බොලිවියාවේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී බිලියන 11.5 සිට 2019 දී බිලියන 41 දක්වා වැඩි විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/country/BO |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201101002556/https://data.worldbank.org/country/BO |archive-date=1 November 2020 |access-date=19 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> 2014 දී බොලිවියාව, ශක්තිමත් පහත වැටීමකට පෙර, ලෝකයේ ඕනෑම ජාතියක මූල්‍ය සංචිතවල ඉහළම සමානුපාතික අනුපාතය ගැන පුරසාරම් දෙඩුවේය. බොලිවියාවේ වැසි දින අරමුදල ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15 ක් හෝ මුළු වාර්ෂික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුනෙන් දෙකකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වූ අතර එය 2005 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් පහෙන් එකක් විය.<ref name=":1" /> කෘෂිකර්මය ඛනිජ සම්පත් [[File:Ivirgarzama,_Bolívia´s_Puerto_Villarroel_county.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ivirgarzama,_Bol%C3%ADvia%C2%B4s_Puerto_Villarroel_county.jpg|thumb|කෙසෙල්, සිට්‍රස් පලතුරු, අන්නාසි සහ සහල් වගා කිරීම සඳහා වැදගත් කෘෂිකාර්මික කලාපයක් වන ඉවිර්ගාර්සාමා]] === කෘෂිකර්මය === ලතින් ඇමරිකාවේ සෙසු ප්‍රදේශ හා සසඳන විට කෘෂිකර්මාන්තය රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට අඩු අදාළත්වයක් දක්වයි. රට වසරකට උක් ටොන් මිලියන 10 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිපදවන අතර ලෝකයේ සෝයා බෝංචි නිෂ්පාදනය කරන 10 වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා වේ. එය බඩ ඉරිඟු, අර්තාපල්, බඩ ඉරිඟු, කෙසෙල්, සහල් සහ තිරිඟු වල සැලකිය යුතු අස්වැන්නක් ද ඇත. රටේ විශාලතම අපනයන සෝයා (සෝයා බෝංචි ආහාර සහ සෝයා බෝංචි තෙල්) මත පදනම් වේ.<ref>{{Cite web |title=FAOSTAT |url=https://www.fao.org/faostat/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161112130804/https://www.fao.org/faostat/en/ |archive-date=12 November 2016 |access-date=22 July 2022 |website=www.fao.org}}</ref> සෝයා සංස්කෘතිය බ්‍රසීලියානුවන් විසින් රටට ගෙන එන ලදී: 2006 දී, බොලිවියාවේ සෝයා නිෂ්පාදකයින්ගෙන් 50% ක් පමණ බ්‍රසීලයෙන් පැමිණි අය හෝ බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් විය. පළමු බ්‍රසීලියානු නිෂ්පාදකයින් 1990 ගණන්වලදී රටට පැමිණීමට පටන් ගත්හ. ඊට පෙර, රට තුළ භාවිතා නොකළ හෝ යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය පමණක් සිදු කරන ලද ඉඩම් රාශියක් තිබුණි.<ref>{{Cite web |last=Ferreira |first=Giovani |title=O brasil que planta na Bolívia |url=https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526171314/https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |archive-date=26 May 2022 |access-date=14 July 2022 |website=Gazeta do Povo}}</ref> බොලිවියාවේ වඩාත්ම ලාභදායී කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනය තවමත් කොකා වන අතර, එයින් බොලිවියාව ලෝකයේ තුන්වන විශාලතම වගාකරුවා වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Coca Cultivation Survey |url=https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220729011427/https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |archive-date=29 July 2022 |access-date=29 July 2022}}</ref><ref>{{citation-attribution|{{Cite web|date=January 2006|title=Country Profile: Bolivia|url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|access-date=5 November 2020|publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]]}}}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Cerro_ricco.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_ricco.jpg|thumb|යටත් විජිත සමයේ සිට තවමත් වැදගත් පතල් කැණීම් ස්ථානයක් වන පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ]] බොලිවියාව, එහි අතිවිශාල ඛනිජ සම්පත සඳහා ඓතිහාසිකව ප්‍රසිද්ධ වුවද, භූ විද්‍යාත්මක හා ඛනිජ විද්‍යාත්මක වශයෙන් සාපේක්ෂව අඩු ගවේෂණයකි. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි දකුණු ඇමරිකාවේ හදවතේ පිහිටා ඇති රට විවිධ ඛනිජ සහ ස්වාභාවික සම්පත් වලින් පොහොසත් ය. පතල් කැණීම ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන අංශයක් වන අතර, රටේ අපනයන බොහොමයක් ඒ මත රඳා පවතී.<ref>{{Cite web |title=Bolivia exports by OEC |url=https://oec.world/en/profile/country/bol |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724113835/https://oec.world/en/profile/country/bol |archive-date=24 July 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2023 දී, රට ලොව හත්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය;<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> ටින් සහ ඇන්ටිමනි නිෂ්පාදනයේ පස්වන විශාලතම ලොව නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Tin Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210813153917/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |archive-date=13 August 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=USGS Antimony Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> හත්වන විශාලතම සින්ක් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS ZincProduction Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> අටවන විශාලතම ඊයම් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS Lead Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515091715/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> හතරවන විශාලතම ලෝක බෝරෝන් නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Boron Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210718104325/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |archive-date=18 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> සහ හයවන විශාලතම ලෝක ටංස්ටන් නිෂ්පාදකයා.<ref>{{Cite web |title=USGS Tungsten Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210705141418/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |archive-date=5 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇති අතර එය වසරකට ටොන් 25 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වෙනස් වන අතර ඇමතීස්ට් නිස්සාරණය ද ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Gold Production |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221019082941/https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |archive-date=19 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2015 දී රටේ රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 12 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-19 |website=Our World in Data}}</ref>[[File:Lithium_mine_at_Bolivia´s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday´s_image.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lithium_mine_at_Bolivia%C2%B4s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday%C2%B4s_image.jpg|thumb|සලාර් ද උයුනි හි ලිතියම් පතල්]]බොලිවියාව ලොව විශාලතම ලිතියම් සංචිත, දෙවන විශාලතම ඇන්ටිමනි සංචිත, තුන්වන විශාලතම යකඩ ලෝපස් සංචිත, හයවන විශාලතම ටින් සංචිත, නවවන විශාලතම ඊයම්, රිදී සහ තඹ සංචිත, දහවන විශාලතම සින්ක් සංචිත සහ හෙළි නොකළ නමුත් ඵලදායී රන් සහ ටංස්ටන් සංචිත ඇත. ඊට අමතරව, රටේ බොහෝ දුරට ගවේෂණය නොකළ නැගෙනහිර කලාපවල යුරේනියම් සහ නිකල් සැලකිය යුතු සංචිත ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ සෙරානියාස් චික්විටානාස් හි සමහර සංයුතිවල ද දියමන්ති සංචිත තිබිය හැකිය. දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ස්වාභාවික වායු සංචිත බොලිවියාව සතුව ඇත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|title=Anti-Morales protests hit Bolivia|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011113/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> එහි ස්වාභාවික වායු අපනයනය රාජකීය, කුලී සහ බදු වශයෙන් දිනකට ඩොලර් මිලියන ගණනක් උපයයි.<ref name="auto3" /> 2007 සිට 2017 දක්වා, ගෑස් සඳහා "රජය විසින් ගනු ලැබූ" මුදල ආසන්න වශයෙන් ඩොලර් බිලියන 22 කි.<ref name="auto3" /> හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්බන්ධයෙන් රජය 2005 දී බැඳී ඇති ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය. අනෙකුත් විධිවිධාන අතර, නීතියට අනුව සමාගම් තම නිෂ්පාදනය රාජ්‍ය හයිඩ්‍රොකාබන් සමාගමක් වන යසිමියෙන්ටෝස් පෙට්‍රොලිෆෙරෝස් ෆිස්කල් බොලිවියානෝස් (YPFB) වෙත විකුණා හයිඩ්‍රොකාබන් අපනයනය කිරීමට පෙර දේශීය ඉල්ලුම සපුරාලීම සහ ස්වාභාවික වායුවෙන් රාජ්‍යයේ රාජකීයත්වය වැඩි කිරීම අවශ්‍ය වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia – Hydrocarbons {{!}} export.gov |url=https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808230209/https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |archive-date=8 August 2022 |access-date=28 June 2022 |website=legacy.export.gov}}</ref> එවකට ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට එරෙහිව හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්මත කිරීම බොලිවියානු ගෑස් ගැටුමේ කොටසක් ලෙස තේරුම් ගත හැකි අතර එය අවසානයේ බොලිවියාවේ පළමු ස්වදේශික ජනාධිපතිවරයා වූ ඊවෝ මොරාලෙස් තේරී පත්වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=2}}</ref> එක්සත් ජනපද භූ විද්‍යා සේවය ඇස්තමේන්තු කරන්නේ බොලිවියාවේ ලිතියම් ටොන් මිලියන 21 ක් ඇති බවත්, එය ලෝක සංචිතවලින් අවම වශයෙන් 25% ක් නියෝජනය කරන බවත්ය - එය ලෝකයේ විශාලතම ය. කෙසේ වෙතත්, ඒ සඳහා කැණීම් කිරීම සඳහා කලාපයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය නංවන වැදගත් ස්වාභාවික ලක්ෂණයක් වන රටේ ලුණු තලාවන් (සලාර් ද උයුනි ලෙස හැඳින්වේ) කැණීම් කිරීම ඇතුළත් වේ. ලිතියම් සඳහා ඉහළ යන ලෝක ඉල්ලුම සපුරාලීම සඳහා මෙම අද්විතීය ස්වාභාවික භූ දර්ශනය විනාශ කිරීමට රජයට අවශ්‍ය නැත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|title=Bolivia's lithium mining dilemma|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090414021531/http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|archive-date=14 April 2009|url-status=live}}</ref> අනෙක් අතට, ලිතියම් තිරසාර ලෙස නිස්සාරණය කිරීමට රජය උත්සාහ කරයි. මෙම ව්‍යාපෘතිය COMIBOL හි "Recursos Evaporíticos" අනුබද්ධිත පොදු සමාගම විසින් සිදු කරනු ලැබේ.[[File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|thumb|සලාර් ද උයුනි යනු බොලිවියාවේ වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථානයයි.]] === සංචාරක කර්මාන්තය === සංචාරක ව්‍යාපාරයෙන් ලැබෙන ආදායම වඩ වඩාත් වැදගත් වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ සංචාරක කර්මාන්තය ජනවාර්ගික විවිධත්වය ආකර්ෂණය කර ගැනීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත.<ref name="Xie2011">{{cite book |author=Philip Feifan Xie |url=https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1 |title=Authenticating Ethnic Tourism |publisher=Channel View Publications |year=2011 |isbn=978-1-84541-157-2 |page=1 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011551/https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථාන අතර නෙවාඩෝ සජාමා, ටොරොටෝරෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, තිවානාකු සහ ලා පාස් නගරය ඇතුළත් වේ. රට තුළ දක්නට ලැබෙන විවිධ උත්සව අතරින් වඩාත් ප්‍රසිද්ධ වන්නේ "කානවල් ඩි ඔරුරෝ" වන අතර එය 2001 මැයි මාසයේදී යුනෙස්කෝව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද පරිදි "මනුෂ්‍යත්වයේ මුඛ සහ අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ටතම කෘති" 19 අතරට ඇතුළත් විය.<ref name="protection">{{cite web |date=10 May 2000 |title=UNESCO to Protect Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity |url=http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304094951/http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |archive-date=4 March 2016 |access-date=5 September 2009 |publisher=UNESCO Press}}</ref> == යොමු කිරීම් == 0f0gs7056tdnhkjvdcyhiq57ovlqoik 748979 748978 2025-06-15T15:50:30Z BuddhikaW88 37808 748979 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz,_Bolivia.jpg|thumb|ලා පාස් යනු බොලිවියාවේ ප්‍රධාන මූල්‍ය මධ්‍යස්ථානයයි.]] ස්වභාවික සම්පත් මගින් බොහෝ දුරට මෙහෙයවනු ලබන බොලිවියාව, ඓතිහාසික වශයෙන් දුප්පත් රටක් ලෙස පැවතුනද, ආර්ථික වර්ධනය,<ref name="auto3">{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=10}}</ref> මූල්‍ය ස්ථාවරත්වය සහ විදේශ සංචිත මැනීමේදී කලාපීය ප්‍රමුඛයා බවට පත්ව ඇත. 2012 දී බොලිවියාවේ ඇස්තමේන්තුගත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) නිල විනිමය අනුපාතයට අනුව ඩොලර් බිලියන 27.43 ක් සහ මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවයෙන් ඩොලර් බිලියන 56.14 ක් විය. බොහෝ දුරට දේශපාලන පසුබෑම් මාලාවක් තිබියදීත්, 2006 සහ 2009 අතර මොරාලෙස් පරිපාලනය පෙර වසර 30 තුළ ඕනෑම අවස්ථාවකට වඩා ඉහළ වර්ධනයක් ඇති කළේය. අසමානතාවයේ මධ්‍යස්ථ අඩුවීමක් සමඟ වර්ධනය සිදු විය.<ref>{{cite web |last1=Weisbrot |first1=Mark |last2=Ray |first2=Rebecca |last3=Johnston |first3=Jake |name-list-style=amp |date=December 2009 |title=Bolivia: The Economy During the Morales Administration |url=http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20101112060441/http://www.cepr.net/index.php/publications/reports/bolivian-economy-during-morales-administration |archive-date=12 November 2010 |access-date=18 November 2010 |publisher=CEPR – Center for Economic and Policy Research}}</ref> මොරාලෙස් යටතේ, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 1,182 සිට 2012 දී ඇමරිකානු ඩොලර් 2,238 දක්වා දෙගුණ විය. මොරාලෙස් යටතේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිත වර්ධනය සාමාන්‍යයෙන් වසරකට සියයට 5 ක් වූ අතර 2014 දී පැනමාව සහ ඩොමිනිකන් ජනරජය පමණක් මුළු ලතින් ඇමරිකාවේම වඩා හොඳින් ක්‍රියා කළේය.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> බොලිවියාවේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 2006 දී බිලියන 11.5 සිට 2019 දී බිලියන 41 දක්වා වැඩි විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/country/BO |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201101002556/https://data.worldbank.org/country/BO |archive-date=1 November 2020 |access-date=19 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> 2014 දී බොලිවියාව, ශක්තිමත් පහත වැටීමකට පෙර, ලෝකයේ ඕනෑම ජාතියක මූල්‍ය සංචිතවල ඉහළම සමානුපාතික අනුපාතය ගැන පුරසාරම් දෙඩුවේය. බොලිවියාවේ වැසි දින අරමුදල ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 15 ක් හෝ මුළු වාර්ෂික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් තුනෙන් දෙකකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වූ අතර එය 2005 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් පහෙන් එකක් විය.<ref name=":1" /> [[File:Ivirgarzama,_Bolívia´s_Puerto_Villarroel_county.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ivirgarzama,_Bol%C3%ADvia%C2%B4s_Puerto_Villarroel_county.jpg|thumb|කෙසෙල්, සිට්‍රස් පලතුරු, අන්නාසි සහ සහල් වගා කිරීම සඳහා වැදගත් කෘෂිකාර්මික කලාපයක් වන ඉවිර්ගාර්සාමා]] === කෘෂිකර්මය === ලතින් ඇමරිකාවේ සෙසු ප්‍රදේශ හා සසඳන විට කෘෂිකර්මාන්තය රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට අඩු අදාළත්වයක් දක්වයි. රට වසරකට උක් ටොන් මිලියන 10 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිපදවන අතර ලෝකයේ සෝයා බෝංචි නිෂ්පාදනය කරන 10 වන විශාලතම නිෂ්පාදකයා වේ. එය බඩ ඉරිඟු, අර්තාපල්, බඩ ඉරිඟු, කෙසෙල්, සහල් සහ තිරිඟු වල සැලකිය යුතු අස්වැන්නක් ද ඇත. රටේ විශාලතම අපනයන සෝයා (සෝයා බෝංචි ආහාර සහ සෝයා බෝංචි තෙල්) මත පදනම් වේ.<ref>{{Cite web |title=FAOSTAT |url=https://www.fao.org/faostat/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161112130804/https://www.fao.org/faostat/en/ |archive-date=12 November 2016 |access-date=22 July 2022 |website=www.fao.org}}</ref> සෝයා සංස්කෘතිය බ්‍රසීලියානුවන් විසින් රටට ගෙන එන ලදී: 2006 දී, බොලිවියාවේ සෝයා නිෂ්පාදකයින්ගෙන් 50% ක් පමණ බ්‍රසීලයෙන් පැමිණි අය හෝ බ්‍රසීලියානුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් විය. පළමු බ්‍රසීලියානු නිෂ්පාදකයින් 1990 ගණන්වලදී රටට පැමිණීමට පටන් ගත්හ. ඊට පෙර, රට තුළ භාවිතා නොකළ හෝ යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය පමණක් සිදු කරන ලද ඉඩම් රාශියක් තිබුණි.<ref>{{Cite web |last=Ferreira |first=Giovani |title=O brasil que planta na Bolívia |url=https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526171314/https://www.gazetadopovo.com.br/agronegocio/agricultura/o-brasil-que-planta-na-bolivia-2no8img13bb4xydb3u981ahky/ |archive-date=26 May 2022 |access-date=14 July 2022 |website=Gazeta do Povo}}</ref> බොලිවියාවේ වඩාත්ම ලාභදායී කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනය තවමත් කොකා වන අතර, එයින් බොලිවියාව ලෝකයේ තුන්වන විශාලතම වගාකරුවා වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Coca Cultivation Survey |url=https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220729011427/https://www.unodc.org/pdf/andean/Andean_report_Part3.pdf |archive-date=29 July 2022 |access-date=29 July 2022}}</ref><ref>{{citation-attribution|{{Cite web|date=January 2006|title=Country Profile: Bolivia|url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|access-date=5 November 2020|publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]]}}}}</ref> === ඛනිජ සම්පත් === [[File:Cerro_ricco.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cerro_ricco.jpg|thumb|යටත් විජිත සමයේ සිට තවමත් වැදගත් පතල් කැණීම් ස්ථානයක් වන පොටෝසි හි සෙරෝ රිකෝ]] බොලිවියාව, එහි අතිවිශාල ඛනිජ සම්පත සඳහා ඓතිහාසිකව ප්‍රසිද්ධ වුවද, භූ විද්‍යාත්මක හා ඛනිජ විද්‍යාත්මක වශයෙන් සාපේක්ෂව අඩු ගවේෂණයකි. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි දකුණු ඇමරිකාවේ හදවතේ පිහිටා ඇති රට විවිධ ඛනිජ සහ ස්වාභාවික සම්පත් වලින් පොහොසත් ය. පතල් කැණීම ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන අංශයක් වන අතර, රටේ අපනයන බොහොමයක් ඒ මත රඳා පවතී.<ref>{{Cite web |title=Bolivia exports by OEC |url=https://oec.world/en/profile/country/bol |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724113835/https://oec.world/en/profile/country/bol |archive-date=24 July 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2023 දී, රට ලොව හත්වන විශාලතම රිදී නිෂ්පාදකයා විය;<ref>{{Cite web |title=USGS Silver Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220035538/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2024/mcs2024.pdf |archive-date=December 20, 2024 |access-date=December 23, 2024}}</ref> ටින් සහ ඇන්ටිමනි නිෂ්පාදනයේ පස්වන විශාලතම ලොව නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Tin Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210813153917/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf |archive-date=13 August 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref><ref>{{Cite web |title=USGS Antimony Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-antimony.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> හත්වන විශාලතම සින්ක් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS ZincProduction Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-zinc.pdf |archive-date=9 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> අටවන විශාලතම ඊයම් නිෂ්පාදකයා,<ref>{{Cite web |title=USGS Lead Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515091715/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-lead.pdf |archive-date=15 May 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> හතරවන විශාලතම ලෝක බෝරෝන් නිෂ්පාදකයා;<ref>{{Cite web |title=USGS Boron Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210718104325/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-boron.pdf |archive-date=18 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> සහ හයවන විශාලතම ලෝක ටංස්ටන් නිෂ්පාදකයා.<ref>{{Cite web |title=USGS Tungsten Production Statistics |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210705141418/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tungsten.pdf |archive-date=5 July 2021 |access-date=24 July 2022}}</ref> රටෙහි සැලකිය යුතු රන් නිෂ්පාදනයක් ද ඇති අතර එය වසරකට ටොන් 25 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වෙනස් වන අතර ඇමතීස්ට් නිස්සාරණය ද ඇත.<ref>{{Cite web |title=Bolivia Gold Production |url=https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221019082941/https://www.ceicdata.com/en/indicator/bolivia/gold-production |archive-date=19 October 2022 |access-date=24 July 2022}}</ref> 2015 දී රටේ රන් නිෂ්පාදනය මෙට්‍රික් ටොන් 12 කි.<ref>{{Cite web |title=Gold production |url=https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129233804/https://ourworldindata.org/grapher/gold-production?tab=table |archive-date=29 November 2023 |access-date=2024-12-19 |website=Our World in Data}}</ref>[[File:Lithium_mine_at_Bolivia´s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday´s_image.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lithium_mine_at_Bolivia%C2%B4s_Uyuni_Salt_Flat,_on_a_CBERS4_MUX_yesterday%C2%B4s_image.jpg|thumb|සලාර් ද උයුනි හි ලිතියම් පතල්]]බොලිවියාව ලොව විශාලතම ලිතියම් සංචිත, දෙවන විශාලතම ඇන්ටිමනි සංචිත, තුන්වන විශාලතම යකඩ ලෝපස් සංචිත, හයවන විශාලතම ටින් සංචිත, නවවන විශාලතම ඊයම්, රිදී සහ තඹ සංචිත, දහවන විශාලතම සින්ක් සංචිත සහ හෙළි නොකළ නමුත් ඵලදායී රන් සහ ටංස්ටන් සංචිත ඇත. ඊට අමතරව, රටේ බොහෝ දුරට ගවේෂණය නොකළ නැගෙනහිර කලාපවල යුරේනියම් සහ නිකල් සැලකිය යුතු සංචිත ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ සෙරානියාස් චික්විටානාස් හි සමහර සංයුතිවල ද දියමන්ති සංචිත තිබිය හැකිය. දකුණු ඇමරිකාවේ දෙවන විශාලතම ස්වාභාවික වායු සංචිත බොලිවියාව සතුව ඇත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|title=Anti-Morales protests hit Bolivia|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=30 August 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100327011113/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7607158.stm|archive-date=27 March 2010|url-status=live}}</ref> එහි ස්වාභාවික වායු අපනයනය රාජකීය, කුලී සහ බදු වශයෙන් දිනකට ඩොලර් මිලියන ගණනක් උපයයි.<ref name="auto3" /> 2007 සිට 2017 දක්වා, ගෑස් සඳහා "රජය විසින් ගනු ලැබූ" මුදල ආසන්න වශයෙන් ඩොලර් බිලියන 22 කි.<ref name="auto3" /> හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්බන්ධයෙන් රජය 2005 දී බැඳී ඇති ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීය. අනෙකුත් විධිවිධාන අතර, නීතියට අනුව සමාගම් තම නිෂ්පාදනය රාජ්‍ය හයිඩ්‍රොකාබන් සමාගමක් වන යසිමියෙන්ටෝස් පෙට්‍රොලිෆෙරෝස් ෆිස්කල් බොලිවියානෝස් (YPFB) වෙත විකුණා හයිඩ්‍රොකාබන් අපනයනය කිරීමට පෙර දේශීය ඉල්ලුම සපුරාලීම සහ ස්වාභාවික වායුවෙන් රාජ්‍යයේ රාජකීයත්වය වැඩි කිරීම අවශ්‍ය වේ.<ref>{{Cite web |title=Bolivia – Hydrocarbons {{!}} export.gov |url=https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808230209/https://legacy.export.gov/article?id=Bolivia-Hydrocarbons |archive-date=8 August 2022 |access-date=28 June 2022 |website=legacy.export.gov}}</ref> එවකට ජනාධිපති කාලෝස් මේසාට එරෙහිව හයිඩ්‍රොකාබන් නීතිය සම්මත කිරීම බොලිවියානු ගෑස් ගැටුමේ කොටසක් ලෙස තේරුම් ගත හැකි අතර එය අවසානයේ බොලිවියාවේ පළමු ස්වදේශික ජනාධිපතිවරයා වූ ඊවෝ මොරාලෙස් තේරී පත්වීමට හේතු විය.<ref>{{Cite book |last=Gustafson |first=Bret |title=Bolivia in the Age of Gas |publisher=Duke University Press |year=2020 |isbn=978-1-4780-1099-9 |pages=2}}</ref> එක්සත් ජනපද භූ විද්‍යා සේවය ඇස්තමේන්තු කරන්නේ බොලිවියාවේ ලිතියම් ටොන් මිලියන 21 ක් ඇති බවත්, එය ලෝක සංචිතවලින් අවම වශයෙන් 25% ක් නියෝජනය කරන බවත්ය - එය ලෝකයේ විශාලතම ය. කෙසේ වෙතත්, ඒ සඳහා කැණීම් කිරීම සඳහා කලාපයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය නංවන වැදගත් ස්වාභාවික ලක්ෂණයක් වන රටේ ලුණු තලාවන් (සලාර් ද උයුනි ලෙස හැඳින්වේ) කැණීම් කිරීම ඇතුළත් වේ. ලිතියම් සඳහා ඉහළ යන ලෝක ඉල්ලුම සපුරාලීම සඳහා මෙම අද්විතීය ස්වාභාවික භූ දර්ශනය විනාශ කිරීමට රජයට අවශ්‍ය නැත.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|title=Bolivia's lithium mining dilemma|date=10 September 2008|work=BBC News|access-date=26 April 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20090414021531/http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7607624.stm|archive-date=14 April 2009|url-status=live}}</ref> අනෙක් අතට, ලිතියම් තිරසාර ලෙස නිස්සාරණය කිරීමට රජය උත්සාහ කරයි. මෙම ව්‍යාපෘතිය COMIBOL හි "Recursos Evaporíticos" අනුබද්ධිත පොදු සමාගම විසින් සිදු කරනු ලැබේ.[[File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Salar_de_Uyuni,_Bolivia,_2016-02-04,_DD_45.JPG|thumb|සලාර් ද උයුනි යනු බොලිවියාවේ වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථානයයි.]] === සංචාරක කර්මාන්තය === සංචාරක ව්‍යාපාරයෙන් ලැබෙන ආදායම වඩ වඩාත් වැදගත් වෙමින් පවතී. බොලිවියාවේ සංචාරක කර්මාන්තය ජනවාර්ගික විවිධත්වය ආකර්ෂණය කර ගැනීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත.<ref name="Xie2011">{{cite book |author=Philip Feifan Xie |url=https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1 |title=Authenticating Ethnic Tourism |publisher=Channel View Publications |year=2011 |isbn=978-1-84541-157-2 |page=1 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011551/https://books.google.com/books?id=vi7XBQAAQBAJ&pg=PA1#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> වැඩිපුරම සංචාරය කරන ස්ථාන අතර නෙවාඩෝ සජාමා, ටොරොටෝරෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, මැඩිඩි ජාතික වනෝද්‍යානය, තිවානාකු සහ ලා පාස් නගරය ඇතුළත් වේ. රට තුළ දක්නට ලැබෙන විවිධ උත්සව අතරින් වඩාත් ප්‍රසිද්ධ වන්නේ "කානවල් ඩි ඔරුරෝ" වන අතර එය 2001 මැයි මාසයේදී යුනෙස්කෝව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද පරිදි "මනුෂ්‍යත්වයේ මුඛ සහ අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ටතම කෘති" 19 අතරට ඇතුළත් විය.<ref name="protection">{{cite web |date=10 May 2000 |title=UNESCO to Protect Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity |url=http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304094951/http://www.unesco.org/bpi/eng/unescopress/2000/00-48e.shtml |archive-date=4 March 2016 |access-date=5 September 2009 |publisher=UNESCO Press}}</ref> == යොමු කිරීම් == mn9ifg3cl7feu4gjbiva0gz4frogqs3 0 182006 748980 2025-06-15T15:51:11Z BuddhikaW88 37808 ' == Transport == {{Main|Transport in Bolivia}} === Roads === Bolivia's [[:en:Yungas_Road|Yungas Road]] was called the "world's most dangerous road" by the [[:en:Inter-American_Development_Bank|Inter-American Development Bank]], called ({{lang|es|El Camino de la Muerte}}) in Spanish.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|title=At least 14 peo...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 748980 wikitext text/x-wiki == Transport == {{Main|Transport in Bolivia}} === Roads === Bolivia's [[:en:Yungas_Road|Yungas Road]] was called the "world's most dangerous road" by the [[:en:Inter-American_Development_Bank|Inter-American Development Bank]], called ({{lang|es|El Camino de la Muerte}}) in Spanish.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|title=At least 14 people killed in Bolivia landslides|date=6 February 2019|work=Al Jazeera|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805180814/https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> The northern portion of the road, much of it unpaved and without guardrails, was cut into the [[:en:Cordillera_Oriental_(Bolivia)|Cordillera Oriental Mountain]] in the 1930s. The fall from the narrow {{convert|12|ft|m}} path is as much as {{convert|2000|ft|m}} in some places and due to the humid weather from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon]] there are often poor conditions like mudslides and falling rocks.<ref>{{cite web |date=24 October 2013 |title=A Terrifying Tour of the World's Most Dangerous Road, North Yungas |url=http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171417/http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |archive-date=5 August 2019 |access-date=5 August 2019 |work=Slate}}</ref> Each year over 25,000 bikers cycle along the {{convert|40|mi|km}} road. In 2018, an Israeli woman was killed by a falling rock while cycling on the road.<ref>{{cite news|url=https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|title=Falling rock kills Israeli cyclist on Bolivia's 'Death Road'|date=15 November 2018|work=Jewish Telegraphic Agency|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171415/https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> The [[:en:Apolo,_La_Paz|Apolo]] road goes deep into [[:en:La_Paz|La Paz]]. Roads in this area were originally built to allow access to mines located near [[:en:Charazani|Charazani]]. Other noteworthy roads run to [[:en:Coroico|Coroico]], [[:en:Sorata|Sorata]], the [[:en:Zongo_Valley|Zongo Valley]] ([[:en:Illimani|Illimani]] mountain), and along the [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] highway ({{lang|es|carretera}}).<ref>{{cite book |last=Bradt |first=Hilary |url=https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395 |title=Peru and Bolivia |date=2002 |publisher=Bradt Travel Guides |isbn=978-1-84162-033-6 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011449/https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> According to researchers with the [[:en:Center_for_International_Forestry_Research|Center for International Forestry Research]] (CIFOR), Bolivia's road network was still underdeveloped as of 2014. In lowland areas of Bolivia there is less than {{convert|2000|km|m|sp=us}} of paved road. There have been some recent investments; [[:en:Animal_husbandry|animal husbandry]] has expanded in [[:en:Guayaramerín|Guayaramerín]], which might be due to a new road connecting Guayaramerín with [[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]].<ref>{{cite book |last1=Müller |first1=Robert |url=https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19 |title=The context of deforestation and forest degradation in Bolivia |last2=Pacheco |first2=Pablo |last3=Montero |first3=Juan Carlos |date=2014 |publisher=CIFOR |isbn=978-602-1504-39-0 |page=19 |access-date=5 August 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011450/https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The country only opened its first [[:en:Dual_carriageway|duplicated highway]] in 2015: a 203&nbsp;km stretch between the capital La Paz and Oruro.<ref>{{Cite web |title=Bolívia ganha sua primeira rodovia duplicada |url=https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220701013459/https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |archive-date=1 July 2022 |access-date=14 July 2022}}</ref> === Air === {{See also|List of airlines of Bolivia|List of airports in Bolivia}} [[File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|thumb|[[:en:Boliviana_de_Aviación|Boliviana de Aviación]] (BoA) is a state-owned company and the country's largest airline. Two BoA Boeing 737-300s parked at [[:en:Jorge_Wilstermann_International_Airport|Jorge Wilstermann International Airport]].]] The General Directorate of Civil Aeronautics (Dirección General de Aeronáutica Civil—DGAC) formerly part of the FAB, administers a civil aeronautics school called the National Institute of Civil Aeronautics (Instituto Nacional de Aeronáutica Civil—INAC), and two commercial air transport services TAM and TAB. [[:en:TAM_–_Transporte_Aéreo_Militar|TAM – Transporte Aéreo Militar]] (the Bolivian Military Airline) was an airline based in La Paz, Bolivia. It was the civilian wing of the 'Fuerza Aérea Boliviana' (the Bolivian Air Force), operating passenger services to remote towns and communities in the North and Northeast of Bolivia. TAM (a.k.a. TAM Group 71) has been a part of the FAB since 1945. The airline suspended its operations since September 2019.<ref name="TAM">{{cite web |author1=Helen Coffey |date=12 December 2019 |title=The airlines that have stopped flying in 2019 |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240513155218/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |archive-date=13 May 2024 |access-date=13 May 2024 |website=independent.co.uk |publisher=[[The Independent]]}}</ref> [[:en:Boliviana_de_Aviación|Boliviana de Aviación]], often referred to as simply BoA, is the flag carrier airline of Bolivia and is wholly owned by the country's government.<ref>{{cite web |title=Boliviana de Aviación |url=https://www.boa.bo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191205082025/https://www.boa.bo/ |archive-date=5 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Boliviana de Aviación}}</ref> A private airline serving regional destinations is [[:en:Línea_Aérea_Amaszonas|Línea Aérea Amaszonas]],<ref>{{cite web |title=Amaszonas |url=http://www.amaszonas.com |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100804030849/http://www.amaszonas.com/ |archive-date=4 August 2010 |access-date=30 August 2010 |publisher=Amaszonas}}</ref> with services including some international destinations. Although a civil transport airline, [[:en:TAB_–_Transportes_Aéreos_Bolivianos|TAB – Transportes Aéreos Bolivianos]], was created as a subsidiary company of the FAB in 1977. It is subordinate to the Air Transport Management (Gerencia de Transportes Aéreos) and is headed by an FAB general. TAB, a charter heavy cargo airline, links Bolivia with most countries of the [[:en:Western_Hemisphere|Western Hemisphere]]; its inventory includes a fleet of Hercules C130 aircraft. TAB is headquartered adjacent to [[:en:El_Alto_International_Airport|El Alto International Airport]]. TAB flies to Miami and [[:en:Houston|Houston]], with a stop in Panama. The three largest, and main international airports in Bolivia are [[:en:El_Alto_International_Airport|El Alto International Airport]] in La Paz, [[:en:Viru_Viru_International_Airport|Viru Viru International Airport]] in Santa Cruz, and [[:en:Jorge_Wilstermann_International_Airport|Jorge Wilstermann International Airport]] in Cochabamba. There are regional airports in other cities that connect to these three hubs.<ref>{{cite web |title=Aeropuertos en Bolivia |url=https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215173718/https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |archive-date=15 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Aeropuertos en Bolivia}}</ref> == යොමු කිරීම් == f31s3ir9rl3ickcusnmyt4z8bx7t561 748981 748980 2025-06-15T15:51:56Z BuddhikaW88 37808 748981 wikitext text/x-wiki === මාර්ග === Bolivia's [[:en:Yungas_Road|Yungas Road]] was called the "world's most dangerous road" by the [[:en:Inter-American_Development_Bank|Inter-American Development Bank]], called ({{lang|es|El Camino de la Muerte}}) in Spanish.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|title=At least 14 people killed in Bolivia landslides|date=6 February 2019|work=Al Jazeera|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805180814/https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> The northern portion of the road, much of it unpaved and without guardrails, was cut into the [[:en:Cordillera_Oriental_(Bolivia)|Cordillera Oriental Mountain]] in the 1930s. The fall from the narrow {{convert|12|ft|m}} path is as much as {{convert|2000|ft|m}} in some places and due to the humid weather from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon]] there are often poor conditions like mudslides and falling rocks.<ref>{{cite web |date=24 October 2013 |title=A Terrifying Tour of the World's Most Dangerous Road, North Yungas |url=http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171417/http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |archive-date=5 August 2019 |access-date=5 August 2019 |work=Slate}}</ref> Each year over 25,000 bikers cycle along the {{convert|40|mi|km}} road. In 2018, an Israeli woman was killed by a falling rock while cycling on the road.<ref>{{cite news|url=https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|title=Falling rock kills Israeli cyclist on Bolivia's 'Death Road'|date=15 November 2018|work=Jewish Telegraphic Agency|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171415/https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> The [[:en:Apolo,_La_Paz|Apolo]] road goes deep into [[:en:La_Paz|La Paz]]. Roads in this area were originally built to allow access to mines located near [[:en:Charazani|Charazani]]. Other noteworthy roads run to [[:en:Coroico|Coroico]], [[:en:Sorata|Sorata]], the [[:en:Zongo_Valley|Zongo Valley]] ([[:en:Illimani|Illimani]] mountain), and along the [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] highway ({{lang|es|carretera}}).<ref>{{cite book |last=Bradt |first=Hilary |url=https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395 |title=Peru and Bolivia |date=2002 |publisher=Bradt Travel Guides |isbn=978-1-84162-033-6 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011449/https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> According to researchers with the [[:en:Center_for_International_Forestry_Research|Center for International Forestry Research]] (CIFOR), Bolivia's road network was still underdeveloped as of 2014. In lowland areas of Bolivia there is less than {{convert|2000|km|m|sp=us}} of paved road. There have been some recent investments; [[:en:Animal_husbandry|animal husbandry]] has expanded in [[:en:Guayaramerín|Guayaramerín]], which might be due to a new road connecting Guayaramerín with [[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]].<ref>{{cite book |last1=Müller |first1=Robert |url=https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19 |title=The context of deforestation and forest degradation in Bolivia |last2=Pacheco |first2=Pablo |last3=Montero |first3=Juan Carlos |date=2014 |publisher=CIFOR |isbn=978-602-1504-39-0 |page=19 |access-date=5 August 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011450/https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The country only opened its first [[:en:Dual_carriageway|duplicated highway]] in 2015: a 203&nbsp;km stretch between the capital La Paz and Oruro.<ref>{{Cite web |title=Bolívia ganha sua primeira rodovia duplicada |url=https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220701013459/https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |archive-date=1 July 2022 |access-date=14 July 2022}}</ref> === ගුවන් === [[File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|thumb|බොලිවියානා ඩි අවියාසියන් (BoA) යනු රජයට අයත් සමාගමක් වන අතර රටේ විශාලතම ගුවන් සේවයයි. ජෝර්ජ් විල්ස්ටර්මන් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළේ නවතා ඇති BoA බෝයිං 737-300 යානා දෙකක්.]] The General Directorate of Civil Aeronautics (Dirección General de Aeronáutica Civil—DGAC) formerly part of the FAB, administers a civil aeronautics school called the National Institute of Civil Aeronautics (Instituto Nacional de Aeronáutica Civil—INAC), and two commercial air transport services TAM and TAB. [[:en:TAM_–_Transporte_Aéreo_Militar|TAM – Transporte Aéreo Militar]] (the Bolivian Military Airline) was an airline based in La Paz, Bolivia. It was the civilian wing of the 'Fuerza Aérea Boliviana' (the Bolivian Air Force), operating passenger services to remote towns and communities in the North and Northeast of Bolivia. TAM (a.k.a. TAM Group 71) has been a part of the FAB since 1945. The airline suspended its operations since September 2019.<ref name="TAM">{{cite web |author1=Helen Coffey |date=12 December 2019 |title=The airlines that have stopped flying in 2019 |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240513155218/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |archive-date=13 May 2024 |access-date=13 May 2024 |website=independent.co.uk |publisher=[[The Independent]]}}</ref> [[:en:Boliviana_de_Aviación|Boliviana de Aviación]], often referred to as simply BoA, is the flag carrier airline of Bolivia and is wholly owned by the country's government.<ref>{{cite web |title=Boliviana de Aviación |url=https://www.boa.bo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191205082025/https://www.boa.bo/ |archive-date=5 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Boliviana de Aviación}}</ref> A private airline serving regional destinations is [[:en:Línea_Aérea_Amaszonas|Línea Aérea Amaszonas]],<ref>{{cite web |title=Amaszonas |url=http://www.amaszonas.com |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100804030849/http://www.amaszonas.com/ |archive-date=4 August 2010 |access-date=30 August 2010 |publisher=Amaszonas}}</ref> with services including some international destinations. Although a civil transport airline, [[:en:TAB_–_Transportes_Aéreos_Bolivianos|TAB – Transportes Aéreos Bolivianos]], was created as a subsidiary company of the FAB in 1977. It is subordinate to the Air Transport Management (Gerencia de Transportes Aéreos) and is headed by an FAB general. TAB, a charter heavy cargo airline, links Bolivia with most countries of the [[:en:Western_Hemisphere|Western Hemisphere]]; its inventory includes a fleet of Hercules C130 aircraft. TAB is headquartered adjacent to [[:en:El_Alto_International_Airport|El Alto International Airport]]. TAB flies to Miami and [[:en:Houston|Houston]], with a stop in Panama. The three largest, and main international airports in Bolivia are [[:en:El_Alto_International_Airport|El Alto International Airport]] in La Paz, [[:en:Viru_Viru_International_Airport|Viru Viru International Airport]] in Santa Cruz, and [[:en:Jorge_Wilstermann_International_Airport|Jorge Wilstermann International Airport]] in Cochabamba. There are regional airports in other cities that connect to these three hubs.<ref>{{cite web |title=Aeropuertos en Bolivia |url=https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215173718/https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |archive-date=15 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Aeropuertos en Bolivia}}</ref> == යොමු කිරීම් == 81ptx31pachp1kz9mtqyjfalqkkgcuj 748982 748981 2025-06-15T15:52:35Z BuddhikaW88 37808 748982 wikitext text/x-wiki === මාර්ග === Bolivia's [[:en:Yungas_Road|Yungas Road]] was called the "world's most dangerous road" by the [[:en:Inter-American_Development_Bank|Inter-American Development Bank]], called ({{lang|es|El Camino de la Muerte}}) in Spanish.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|title=At least 14 people killed in Bolivia landslides|date=6 February 2019|work=Al Jazeera|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805180814/https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> The northern portion of the road, much of it unpaved and without guardrails, was cut into the [[:en:Cordillera_Oriental_(Bolivia)|Cordillera Oriental Mountain]] in the 1930s. The fall from the narrow {{convert|12|ft|m}} path is as much as {{convert|2000|ft|m}} in some places and due to the humid weather from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon]] there are often poor conditions like mudslides and falling rocks.<ref>{{cite web |date=24 October 2013 |title=A Terrifying Tour of the World's Most Dangerous Road, North Yungas |url=http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171417/http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |archive-date=5 August 2019 |access-date=5 August 2019 |work=Slate}}</ref> Each year over 25,000 bikers cycle along the {{convert|40|mi|km}} road. In 2018, an Israeli woman was killed by a falling rock while cycling on the road.<ref>{{cite news|url=https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|title=Falling rock kills Israeli cyclist on Bolivia's 'Death Road'|date=15 November 2018|work=Jewish Telegraphic Agency|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171415/https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> The [[:en:Apolo,_La_Paz|Apolo]] road goes deep into [[:en:La_Paz|La Paz]]. Roads in this area were originally built to allow access to mines located near [[:en:Charazani|Charazani]]. Other noteworthy roads run to [[:en:Coroico|Coroico]], [[:en:Sorata|Sorata]], the [[:en:Zongo_Valley|Zongo Valley]] ([[:en:Illimani|Illimani]] mountain), and along the [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] highway ({{lang|es|carretera}}).<ref>{{cite book |last=Bradt |first=Hilary |url=https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395 |title=Peru and Bolivia |date=2002 |publisher=Bradt Travel Guides |isbn=978-1-84162-033-6 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011449/https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> According to researchers with the [[:en:Center_for_International_Forestry_Research|Center for International Forestry Research]] (CIFOR), Bolivia's road network was still underdeveloped as of 2014. In lowland areas of Bolivia there is less than {{convert|2000|km|m|sp=us}} of paved road. There have been some recent investments; [[:en:Animal_husbandry|animal husbandry]] has expanded in [[:en:Guayaramerín|Guayaramerín]], which might be due to a new road connecting Guayaramerín with [[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]].<ref>{{cite book |last1=Müller |first1=Robert |url=https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19 |title=The context of deforestation and forest degradation in Bolivia |last2=Pacheco |first2=Pablo |last3=Montero |first3=Juan Carlos |date=2014 |publisher=CIFOR |isbn=978-602-1504-39-0 |page=19 |access-date=5 August 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011450/https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The country only opened its first [[:en:Dual_carriageway|duplicated highway]] in 2015: a 203&nbsp;km stretch between the capital La Paz and Oruro.<ref>{{Cite web |title=Bolívia ganha sua primeira rodovia duplicada |url=https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220701013459/https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |archive-date=1 July 2022 |access-date=14 July 2022}}</ref> බොලිවියාවේ යුංගස් මාර්ගය ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් (එල් කැමිනෝ ඩි ලා මුවර්ටේ) ලෙස හඳුන්වන අන්තර්-ඇමරිකානු සංවර්ධන බැංකුව විසින් "ලෝකයේ භයානකම මාර්ගය" ලෙස නම් කරන ලදී.[1] මාර්ගයේ උතුරු කොටස, බොහෝ දුරට තාර දමා සහ ආරක්ෂක වැටවල් නොමැතිව, 1930 ගණන්වලදී කෝඩිලෙරා පෙරදිග කන්දට කපා ඇත. පටු 12 අඩි (මීටර් 3.7) මාර්ගයෙන් වැටීම සමහර ස්ථානවල අඩි 2,000 (මීටර් 610) දක්වා වන අතර ඇමසන් වනාන්තරයෙන් ලැබෙන තෙතමනය සහිත කාලගුණය හේතුවෙන් බොහෝ විට මඩ නායයෑම් සහ පාෂාණ වැටීම් වැනි දුර්වල තත්වයන් පවතී.[2] සෑම වසරකම සැතපුම් 40 (කිලෝමීටර් 64) මාර්ගය දිගේ බයිසිකල් පදින්නන් 25,000 කට වඩා බයිසිකල් පදින්නන්. 2018 දී, මාර්ගයේ බයිසිකල් පැදීමේදී ඊශ්‍රායල කාන්තාවක් ගලක් කඩා වැටීමෙන් මිය ගියාය.[3] අපෝලෝ මාර්ගය ලා පාස් වෙත ගැඹුරට දිව යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ මාර්ග මුලින් ඉදිකර ඇත්තේ චරසානි අසල පිහිටි පතල් වෙත ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීම සඳහා ය. අනෙකුත් කැපී පෙනෙන මාර්ග කොරොයිකෝ, සොරාටා, සොන්ගෝ නිම්නය (ඉලිමානි කන්ද) සහ කොචබම්බා අධිවේගී මාර්ගය (කැරෙටෙරා) දිගේ දිව යයි.[4] ජාත්‍යන්තර වන විද්‍යා පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයේ (CIFOR) පර්යේෂකයන්ට අනුව, බොලිවියාවේ මාර්ග ජාලය 2014 වන විටත් ඌන සංවර්ධිතව පැවතුනි. බොලිවියාවේ පහත්බිම් ප්‍රදේශවල කිලෝමීටර 2,000 (මීටර් 2,000,000) ට වඩා අඩු තාර සහිත මාර්ගයක් ඇත. මෑත කාලීන ආයෝජන කිහිපයක් තිබේ; ගුයාරාමෙරින් හි සත්ව පාලනය පුළුල් වී ඇති අතර, එය ට්‍රිනිඩෑඩ් සමඟ ගුයාරාමෙරින් සම්බන්ධ කරන නව මාර්ගයක් නිසා විය හැකිය.[5] රට එහි පළමු අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ගය විවෘත කළේ 2015 දී පමණි: අගනුවර ලා පාස් සහ ඔරුරෝ අතර කිලෝමීටර් 203 ක දුරක්.[6] ගුවන් === ගුවන් === [[File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|thumb|බොලිවියානා ඩි අවියාසියන් (BoA) යනු රජයට අයත් සමාගමක් වන අතර රටේ විශාලතම ගුවන් සේවයයි. ජෝර්ජ් විල්ස්ටර්මන් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළේ නවතා ඇති BoA බෝයිං 737-300 යානා දෙකක්.]] The General Directorate of Civil Aeronautics (Dirección General de Aeronáutica Civil—DGAC) formerly part of the FAB, administers a civil aeronautics school called the National Institute of Civil Aeronautics (Instituto Nacional de Aeronáutica Civil—INAC), and two commercial air transport services TAM and TAB. [[:en:TAM_–_Transporte_Aéreo_Militar|TAM – Transporte Aéreo Militar]] (the Bolivian Military Airline) was an airline based in La Paz, Bolivia. It was the civilian wing of the 'Fuerza Aérea Boliviana' (the Bolivian Air Force), operating passenger services to remote towns and communities in the North and Northeast of Bolivia. TAM (a.k.a. TAM Group 71) has been a part of the FAB since 1945. The airline suspended its operations since September 2019.<ref name="TAM">{{cite web |author1=Helen Coffey |date=12 December 2019 |title=The airlines that have stopped flying in 2019 |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240513155218/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |archive-date=13 May 2024 |access-date=13 May 2024 |website=independent.co.uk |publisher=[[The Independent]]}}</ref> කලින් FAB හි කොටසක් වූ සිවිල් ගුවන් සේවා පිළිබඳ සාමාන්‍ය අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය (Dirección General de Aeronáutica Civil—DGAC), ජාතික සිවිල් ගුවන් සේවා ආයතනය (Instituto Nacional de Aeronáutica Civil—INAC) නමින් සිවිල් ගුවන් සේවා පාසලක් සහ TAM සහ TAB යන වාණිජ ගුවන් ප්‍රවාහන සේවා දෙකක් පරිපාලනය කරයි. TAM – Transporte Aéreo Militar (බොලිවියානු හමුදා ගුවන් සේවය) යනු බොලිවියාවේ ලා පාස් හි පිහිටි ගුවන් සේවයකි. එය බොලිවියාවේ උතුරු සහ ඊසාන දෙසින් පිහිටි දුරස්ථ නගර සහ ප්‍රජාවන්ට මගී සේවා ක්‍රියාත්මක කරන 'Fuerza Aérea Boliviana' (බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව) හි සිවිල් අංශය විය. TAM (a.k.a. TAM Group 71) 1945 සිට FAB හි කොටසක් වී ඇත. ගුවන් සේවය 2019 සැප්තැම්බර් මාසයේ සිට එහි මෙහෙයුම් අත්හිටුවා ඇත.[7] බොලිවියානා ඩි අවියාසියන්, බොහෝ විට සරලව BoA ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, එය බොලිවියාවේ ධජ වාහක ගුවන් සේවය වන අතර එය සම්පූර්ණයෙන්ම රටේ රජය සතුය.[8] කලාපීය ගමනාන්ත සඳහා සේවය කරන පුද්ගලික ගුවන් සේවයක් වන්නේ ලීනියා ඒරියා අමසෝනාස්, [9] සමහර ජාත්‍යන්තර ගමනාන්ත ඇතුළු සේවාවන් සමඟිනි. සිවිල් ප්‍රවාහන ගුවන් සේවයක් වන TAB - Transportes Aéreos Bolivianos, 1977 දී FAB හි අනුබද්ධ සමාගමක් ලෙස නිර්මාණය කරන ලදී. එය ගුවන් ප්‍රවාහන කළමනාකරණයට (Gerencia de Transportes Aéreos) යටත් වන අතර එහි ප්‍රධානත්වය දරනු ලබන්නේ FAB ජෙනරාල්වරයෙකු විසිනි. වරලත් බර භාණ්ඩ ප්‍රවාහන ගුවන් සේවයක් වන TAB, බොලිවියාව බටහිර අර්ධගෝලයේ බොහෝ රටවල් සමඟ සම්බන්ධ කරයි; එහි ඉන්වෙන්ටරියට හර්කියුලිස් C130 ගුවන් යානා සමූහයක් ඇතුළත් වේ. TAB මූලස්ථානය එල් ඇල්ටෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළට යාබදව පිහිටා ඇත. TAB පැනමාවේ නැවතුමක් සහිතව මියාමි සහ හූස්ටන් වෙත පියාසර කරයි. බොලිවියාවේ විශාලතම සහ ප්‍රධාන ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ තුන වන්නේ ලා පාස් හි එල් ඇල්ටෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ, සැන්ටා කෲස් හි විරු විරු ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ සහ කොචබම්බා හි ජෝර්ජ් විල්ස්ටර්මන් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළයි. මෙම මධ්‍යස්ථාන තුනට සම්බන්ධ වන අනෙකුත් නගරවල කලාපීය ගුවන් තොටුපළවල් ඇත.[10] [[:en:Boliviana_de_Aviación|Boliviana de Aviación]], often referred to as simply BoA, is the flag carrier airline of Bolivia and is wholly owned by the country's government.<ref>{{cite web |title=Boliviana de Aviación |url=https://www.boa.bo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191205082025/https://www.boa.bo/ |archive-date=5 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Boliviana de Aviación}}</ref> A private airline serving regional destinations is [[:en:Línea_Aérea_Amaszonas|Línea Aérea Amaszonas]],<ref>{{cite web |title=Amaszonas |url=http://www.amaszonas.com |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100804030849/http://www.amaszonas.com/ |archive-date=4 August 2010 |access-date=30 August 2010 |publisher=Amaszonas}}</ref> with services including some international destinations. Although a civil transport airline, [[:en:TAB_–_Transportes_Aéreos_Bolivianos|TAB – Transportes Aéreos Bolivianos]], was created as a subsidiary company of the FAB in 1977. It is subordinate to the Air Transport Management (Gerencia de Transportes Aéreos) and is headed by an FAB general. TAB, a charter heavy cargo airline, links Bolivia with most countries of the [[:en:Western_Hemisphere|Western Hemisphere]]; its inventory includes a fleet of Hercules C130 aircraft. TAB is headquartered adjacent to [[:en:El_Alto_International_Airport|El Alto International Airport]]. TAB flies to Miami and [[:en:Houston|Houston]], with a stop in Panama. The three largest, and main international airports in Bolivia are [[:en:El_Alto_International_Airport|El Alto International Airport]] in La Paz, [[:en:Viru_Viru_International_Airport|Viru Viru International Airport]] in Santa Cruz, and [[:en:Jorge_Wilstermann_International_Airport|Jorge Wilstermann International Airport]] in Cochabamba. There are regional airports in other cities that connect to these three hubs.<ref>{{cite web |title=Aeropuertos en Bolivia |url=https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215173718/https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |archive-date=15 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Aeropuertos en Bolivia}}</ref> == යොමු කිරීම් == 4x4731btcit8qdb7okc9fwg3hfkhilw 748983 748982 2025-06-15T15:53:11Z BuddhikaW88 37808 /* ගුවන් */ 748983 wikitext text/x-wiki === මාර්ග === Bolivia's [[:en:Yungas_Road|Yungas Road]] was called the "world's most dangerous road" by the [[:en:Inter-American_Development_Bank|Inter-American Development Bank]], called ({{lang|es|El Camino de la Muerte}}) in Spanish.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|title=At least 14 people killed in Bolivia landslides|date=6 February 2019|work=Al Jazeera|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805180814/https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> The northern portion of the road, much of it unpaved and without guardrails, was cut into the [[:en:Cordillera_Oriental_(Bolivia)|Cordillera Oriental Mountain]] in the 1930s. The fall from the narrow {{convert|12|ft|m}} path is as much as {{convert|2000|ft|m}} in some places and due to the humid weather from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon]] there are often poor conditions like mudslides and falling rocks.<ref>{{cite web |date=24 October 2013 |title=A Terrifying Tour of the World's Most Dangerous Road, North Yungas |url=http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171417/http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |archive-date=5 August 2019 |access-date=5 August 2019 |work=Slate}}</ref> Each year over 25,000 bikers cycle along the {{convert|40|mi|km}} road. In 2018, an Israeli woman was killed by a falling rock while cycling on the road.<ref>{{cite news|url=https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|title=Falling rock kills Israeli cyclist on Bolivia's 'Death Road'|date=15 November 2018|work=Jewish Telegraphic Agency|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171415/https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> The [[:en:Apolo,_La_Paz|Apolo]] road goes deep into [[:en:La_Paz|La Paz]]. Roads in this area were originally built to allow access to mines located near [[:en:Charazani|Charazani]]. Other noteworthy roads run to [[:en:Coroico|Coroico]], [[:en:Sorata|Sorata]], the [[:en:Zongo_Valley|Zongo Valley]] ([[:en:Illimani|Illimani]] mountain), and along the [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] highway ({{lang|es|carretera}}).<ref>{{cite book |last=Bradt |first=Hilary |url=https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395 |title=Peru and Bolivia |date=2002 |publisher=Bradt Travel Guides |isbn=978-1-84162-033-6 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011449/https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> According to researchers with the [[:en:Center_for_International_Forestry_Research|Center for International Forestry Research]] (CIFOR), Bolivia's road network was still underdeveloped as of 2014. In lowland areas of Bolivia there is less than {{convert|2000|km|m|sp=us}} of paved road. There have been some recent investments; [[:en:Animal_husbandry|animal husbandry]] has expanded in [[:en:Guayaramerín|Guayaramerín]], which might be due to a new road connecting Guayaramerín with [[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]].<ref>{{cite book |last1=Müller |first1=Robert |url=https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19 |title=The context of deforestation and forest degradation in Bolivia |last2=Pacheco |first2=Pablo |last3=Montero |first3=Juan Carlos |date=2014 |publisher=CIFOR |isbn=978-602-1504-39-0 |page=19 |access-date=5 August 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011450/https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The country only opened its first [[:en:Dual_carriageway|duplicated highway]] in 2015: a 203&nbsp;km stretch between the capital La Paz and Oruro.<ref>{{Cite web |title=Bolívia ganha sua primeira rodovia duplicada |url=https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220701013459/https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |archive-date=1 July 2022 |access-date=14 July 2022}}</ref> බොලිවියාවේ යුංගස් මාර්ගය ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් (එල් කැමිනෝ ඩි ලා මුවර්ටේ) ලෙස හඳුන්වන අන්තර්-ඇමරිකානු සංවර්ධන බැංකුව විසින් "ලෝකයේ භයානකම මාර්ගය" ලෙස නම් කරන ලදී.[1] මාර්ගයේ උතුරු කොටස, බොහෝ දුරට තාර දමා සහ ආරක්ෂක වැටවල් නොමැතිව, 1930 ගණන්වලදී කෝඩිලෙරා පෙරදිග කන්දට කපා ඇත. පටු 12 අඩි (මීටර් 3.7) මාර්ගයෙන් වැටීම සමහර ස්ථානවල අඩි 2,000 (මීටර් 610) දක්වා වන අතර ඇමසන් වනාන්තරයෙන් ලැබෙන තෙතමනය සහිත කාලගුණය හේතුවෙන් බොහෝ විට මඩ නායයෑම් සහ පාෂාණ වැටීම් වැනි දුර්වල තත්වයන් පවතී.[2] සෑම වසරකම සැතපුම් 40 (කිලෝමීටර් 64) මාර්ගය දිගේ බයිසිකල් පදින්නන් 25,000 කට වඩා බයිසිකල් පදින්නන්. 2018 දී, මාර්ගයේ බයිසිකල් පැදීමේදී ඊශ්‍රායල කාන්තාවක් ගලක් කඩා වැටීමෙන් මිය ගියාය.[3] අපෝලෝ මාර්ගය ලා පාස් වෙත ගැඹුරට දිව යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ මාර්ග මුලින් ඉදිකර ඇත්තේ චරසානි අසල පිහිටි පතල් වෙත ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීම සඳහා ය. අනෙකුත් කැපී පෙනෙන මාර්ග කොරොයිකෝ, සොරාටා, සොන්ගෝ නිම්නය (ඉලිමානි කන්ද) සහ කොචබම්බා අධිවේගී මාර්ගය (කැරෙටෙරා) දිගේ දිව යයි.[4] ජාත්‍යන්තර වන විද්‍යා පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයේ (CIFOR) පර්යේෂකයන්ට අනුව, බොලිවියාවේ මාර්ග ජාලය 2014 වන විටත් ඌන සංවර්ධිතව පැවතුනි. බොලිවියාවේ පහත්බිම් ප්‍රදේශවල කිලෝමීටර 2,000 (මීටර් 2,000,000) ට වඩා අඩු තාර සහිත මාර්ගයක් ඇත. මෑත කාලීන ආයෝජන කිහිපයක් තිබේ; ගුයාරාමෙරින් හි සත්ව පාලනය පුළුල් වී ඇති අතර, එය ට්‍රිනිඩෑඩ් සමඟ ගුයාරාමෙරින් සම්බන්ධ කරන නව මාර්ගයක් නිසා විය හැකිය.[5] රට එහි පළමු අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ගය විවෘත කළේ 2015 දී පමණි: අගනුවර ලා පාස් සහ ඔරුරෝ අතර කිලෝමීටර් 203 ක දුරක්.[6] ගුවන් === ගුවන් === [[File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|thumb|බොලිවියානා ඩි අවියාසියන් (BoA) යනු රජයට අයත් සමාගමක් වන අතර රටේ විශාලතම ගුවන් සේවයයි. ජෝර්ජ් විල්ස්ටර්මන් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළේ නවතා ඇති BoA බෝයිං 737-300 යානා දෙකක්.]] කලින් FAB හි කොටසක් වූ සිවිල් ගුවන් සේවා පිළිබඳ සාමාන්‍ය අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය (Dirección General de Aeronáutica Civil—DGAC), ජාතික සිවිල් ගුවන් සේවා ආයතනය (Instituto Nacional de Aeronáutica Civil—INAC) නමින් සිවිල් ගුවන් සේවා පාසලක් සහ TAM සහ TAB යන වාණිජ ගුවන් ප්‍රවාහන සේවා දෙකක් පරිපාලනය කරයි. TAM – Transporte Aéreo Militar (බොලිවියානු හමුදා ගුවන් සේවය) යනු බොලිවියාවේ ලා පාස් හි පිහිටි ගුවන් සේවයකි. එය බොලිවියාවේ උතුරු සහ ඊසාන දෙසින් පිහිටි දුරස්ථ නගර සහ ප්‍රජාවන්ට මගී සේවා ක්‍රියාත්මක කරන 'Fuerza Aérea Boliviana' (බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව) හි සිවිල් අංශය විය. TAM (a.k.a. TAM Group 71) 1945 සිට FAB හි කොටසක් වී ඇත. ගුවන් සේවය 2019 සැප්තැම්බර් මාසයේ සිට එහි මෙහෙයුම් අත්හිටුවා ඇත.<ref name="TAM">{{cite web |author1=Helen Coffey |date=12 December 2019 |title=The airlines that have stopped flying in 2019 |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240513155218/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |archive-date=13 May 2024 |access-date=13 May 2024 |website=independent.co.uk |publisher=[[The Independent]]}}</ref> බොලිවියානා ඩි අවියාසියන්, බොහෝ විට සරලව BoA ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, එය බොලිවියාවේ ධජ වාහක ගුවන් සේවය වන අතර එය සම්පූර්ණයෙන්ම රටේ රජය සතුය.<ref>{{cite web |title=Boliviana de Aviación |url=https://www.boa.bo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191205082025/https://www.boa.bo/ |archive-date=5 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Boliviana de Aviación}}</ref> කලාපීය ගමනාන්ත සඳහා සේවය කරන පුද්ගලික ගුවන් සේවයක් වන්නේ ලීනියා ඒරියා අමසෝනාස්, [9] සමහර ජාත්‍යන්තර ගමනාන්ත ඇතුළු සේවාවන් සමඟිනි. සිවිල් ප්‍රවාහන ගුවන් සේවයක් වන TAB - Transportes Aéreos Bolivianos, 1977 දී FAB හි අනුබද්ධ සමාගමක් ලෙස නිර්මාණය කරන ලදී. එය ගුවන් ප්‍රවාහන කළමනාකරණයට (Gerencia de Transportes Aéreos) යටත් වන අතර එහි ප්‍රධානත්වය දරනු ලබන්නේ FAB ජෙනරාල්වරයෙකු විසිනි. වරලත් බර භාණ්ඩ ප්‍රවාහන ගුවන් සේවයක් වන TAB, බොලිවියාව බටහිර අර්ධගෝලයේ බොහෝ රටවල් සමඟ සම්බන්ධ කරයි; එහි ඉන්වෙන්ටරියට හර්කියුලිස් C130 ගුවන් යානා සමූහයක් ඇතුළත් වේ. TAB මූලස්ථානය එල් ඇල්ටෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළට යාබදව පිහිටා ඇත. TAB පැනමාවේ නැවතුමක් සහිතව මියාමි සහ හූස්ටන් වෙත පියාසර කරයි. බොලිවියාවේ විශාලතම සහ ප්‍රධාන ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ තුන වන්නේ ලා පාස් හි එල් ඇල්ටෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ, සැන්ටා කෲස් හි විරු විරු ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ සහ කොචබම්බා හි ජෝර්ජ් විල්ස්ටර්මන් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළයි. මෙම මධ්‍යස්ථාන තුනට සම්බන්ධ වන අනෙකුත් නගරවල කලාපීය ගුවන් තොටුපළවල් ඇත.<ref>{{cite web |title=Aeropuertos en Bolivia |url=https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215173718/https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |archive-date=15 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Aeropuertos en Bolivia}}</ref> [[:en:Boliviana_de_Aviación|Boliviana de Aviación]], often referred to as simply BoA, is the flag carrier airline of Bolivia and is wholly owned by the country's government. A private airline serving regional destinations is [[:en:Línea_Aérea_Amaszonas|Línea Aérea Amaszonas]],<ref>{{cite web |title=Amaszonas |url=http://www.amaszonas.com |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100804030849/http://www.amaszonas.com/ |archive-date=4 August 2010 |access-date=30 August 2010 |publisher=Amaszonas}}</ref> with services including some international destinations. Although a civil transport airline, [[:en:TAB_–_Transportes_Aéreos_Bolivianos|TAB – Transportes Aéreos Bolivianos]], was created as a subsidiary company of the FAB in 1977. It is subordinate to the Air Transport Management (Gerencia de Transportes Aéreos) and is headed by an FAB general. TAB, a charter heavy cargo airline, links Bolivia with most countries of the [[:en:Western_Hemisphere|Western Hemisphere]]; its inventory includes a fleet of Hercules C130 aircraft. TAB is headquartered adjacent to [[:en:El_Alto_International_Airport|El Alto International Airport]]. TAB flies to Miami and [[:en:Houston|Houston]], with a stop in Panama. The three largest, and main international airports in Bolivia are [[:en:El_Alto_International_Airport|El Alto International Airport]] in La Paz, [[:en:Viru_Viru_International_Airport|Viru Viru International Airport]] in Santa Cruz, and [[:en:Jorge_Wilstermann_International_Airport|Jorge Wilstermann International Airport]] in Cochabamba. There are regional airports in other cities that connect to these three hubs. == යොමු කිරීම් == chegp3c6lqki0fm03b8augptppj512v 748984 748983 2025-06-15T15:53:21Z BuddhikaW88 37808 /* ගුවන් */ 748984 wikitext text/x-wiki === මාර්ග === Bolivia's [[:en:Yungas_Road|Yungas Road]] was called the "world's most dangerous road" by the [[:en:Inter-American_Development_Bank|Inter-American Development Bank]], called ({{lang|es|El Camino de la Muerte}}) in Spanish.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|title=At least 14 people killed in Bolivia landslides|date=6 February 2019|work=Al Jazeera|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805180814/https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> The northern portion of the road, much of it unpaved and without guardrails, was cut into the [[:en:Cordillera_Oriental_(Bolivia)|Cordillera Oriental Mountain]] in the 1930s. The fall from the narrow {{convert|12|ft|m}} path is as much as {{convert|2000|ft|m}} in some places and due to the humid weather from the [[:en:Amazon_rainforest|Amazon]] there are often poor conditions like mudslides and falling rocks.<ref>{{cite web |date=24 October 2013 |title=A Terrifying Tour of the World's Most Dangerous Road, North Yungas |url=http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171417/http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |archive-date=5 August 2019 |access-date=5 August 2019 |work=Slate}}</ref> Each year over 25,000 bikers cycle along the {{convert|40|mi|km}} road. In 2018, an Israeli woman was killed by a falling rock while cycling on the road.<ref>{{cite news|url=https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|title=Falling rock kills Israeli cyclist on Bolivia's 'Death Road'|date=15 November 2018|work=Jewish Telegraphic Agency|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171415/https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> The [[:en:Apolo,_La_Paz|Apolo]] road goes deep into [[:en:La_Paz|La Paz]]. Roads in this area were originally built to allow access to mines located near [[:en:Charazani|Charazani]]. Other noteworthy roads run to [[:en:Coroico|Coroico]], [[:en:Sorata|Sorata]], the [[:en:Zongo_Valley|Zongo Valley]] ([[:en:Illimani|Illimani]] mountain), and along the [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] highway ({{lang|es|carretera}}).<ref>{{cite book |last=Bradt |first=Hilary |url=https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395 |title=Peru and Bolivia |date=2002 |publisher=Bradt Travel Guides |isbn=978-1-84162-033-6 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011449/https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> According to researchers with the [[:en:Center_for_International_Forestry_Research|Center for International Forestry Research]] (CIFOR), Bolivia's road network was still underdeveloped as of 2014. In lowland areas of Bolivia there is less than {{convert|2000|km|m|sp=us}} of paved road. There have been some recent investments; [[:en:Animal_husbandry|animal husbandry]] has expanded in [[:en:Guayaramerín|Guayaramerín]], which might be due to a new road connecting Guayaramerín with [[:en:Trinidad,_Bolivia|Trinidad]].<ref>{{cite book |last1=Müller |first1=Robert |url=https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19 |title=The context of deforestation and forest degradation in Bolivia |last2=Pacheco |first2=Pablo |last3=Montero |first3=Juan Carlos |date=2014 |publisher=CIFOR |isbn=978-602-1504-39-0 |page=19 |access-date=5 August 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011450/https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The country only opened its first [[:en:Dual_carriageway|duplicated highway]] in 2015: a 203&nbsp;km stretch between the capital La Paz and Oruro.<ref>{{Cite web |title=Bolívia ganha sua primeira rodovia duplicada |url=https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220701013459/https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |archive-date=1 July 2022 |access-date=14 July 2022}}</ref> බොලිවියාවේ යුංගස් මාර්ගය ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් (එල් කැමිනෝ ඩි ලා මුවර්ටේ) ලෙස හඳුන්වන අන්තර්-ඇමරිකානු සංවර්ධන බැංකුව විසින් "ලෝකයේ භයානකම මාර්ගය" ලෙස නම් කරන ලදී.[1] මාර්ගයේ උතුරු කොටස, බොහෝ දුරට තාර දමා සහ ආරක්ෂක වැටවල් නොමැතිව, 1930 ගණන්වලදී කෝඩිලෙරා පෙරදිග කන්දට කපා ඇත. පටු 12 අඩි (මීටර් 3.7) මාර්ගයෙන් වැටීම සමහර ස්ථානවල අඩි 2,000 (මීටර් 610) දක්වා වන අතර ඇමසන් වනාන්තරයෙන් ලැබෙන තෙතමනය සහිත කාලගුණය හේතුවෙන් බොහෝ විට මඩ නායයෑම් සහ පාෂාණ වැටීම් වැනි දුර්වල තත්වයන් පවතී.[2] සෑම වසරකම සැතපුම් 40 (කිලෝමීටර් 64) මාර්ගය දිගේ බයිසිකල් පදින්නන් 25,000 කට වඩා බයිසිකල් පදින්නන්. 2018 දී, මාර්ගයේ බයිසිකල් පැදීමේදී ඊශ්‍රායල කාන්තාවක් ගලක් කඩා වැටීමෙන් මිය ගියාය.[3] අපෝලෝ මාර්ගය ලා පාස් වෙත ගැඹුරට දිව යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ මාර්ග මුලින් ඉදිකර ඇත්තේ චරසානි අසල පිහිටි පතල් වෙත ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීම සඳහා ය. අනෙකුත් කැපී පෙනෙන මාර්ග කොරොයිකෝ, සොරාටා, සොන්ගෝ නිම්නය (ඉලිමානි කන්ද) සහ කොචබම්බා අධිවේගී මාර්ගය (කැරෙටෙරා) දිගේ දිව යයි.[4] ජාත්‍යන්තර වන විද්‍යා පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයේ (CIFOR) පර්යේෂකයන්ට අනුව, බොලිවියාවේ මාර්ග ජාලය 2014 වන විටත් ඌන සංවර්ධිතව පැවතුනි. බොලිවියාවේ පහත්බිම් ප්‍රදේශවල කිලෝමීටර 2,000 (මීටර් 2,000,000) ට වඩා අඩු තාර සහිත මාර්ගයක් ඇත. මෑත කාලීන ආයෝජන කිහිපයක් තිබේ; ගුයාරාමෙරින් හි සත්ව පාලනය පුළුල් වී ඇති අතර, එය ට්‍රිනිඩෑඩ් සමඟ ගුයාරාමෙරින් සම්බන්ධ කරන නව මාර්ගයක් නිසා විය හැකිය.[5] රට එහි පළමු අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ගය විවෘත කළේ 2015 දී පමණි: අගනුවර ලා පාස් සහ ඔරුරෝ අතර කිලෝමීටර් 203 ක දුරක්.[6] ගුවන් === ගුවන් === [[File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|thumb|බොලිවියානා ඩි අවියාසියන් (BoA) යනු රජයට අයත් සමාගමක් වන අතර රටේ විශාලතම ගුවන් සේවයයි. ජෝර්ජ් විල්ස්ටර්මන් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළේ නවතා ඇති BoA බෝයිං 737-300 යානා දෙකක්.]] කලින් FAB හි කොටසක් වූ සිවිල් ගුවන් සේවා පිළිබඳ සාමාන්‍ය අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය (Dirección General de Aeronáutica Civil—DGAC), ජාතික සිවිල් ගුවන් සේවා ආයතනය (Instituto Nacional de Aeronáutica Civil—INAC) නමින් සිවිල් ගුවන් සේවා පාසලක් සහ TAM සහ TAB යන වාණිජ ගුවන් ප්‍රවාහන සේවා දෙකක් පරිපාලනය කරයි. TAM – Transporte Aéreo Militar (බොලිවියානු හමුදා ගුවන් සේවය) යනු බොලිවියාවේ ලා පාස් හි පිහිටි ගුවන් සේවයකි. එය බොලිවියාවේ උතුරු සහ ඊසාන දෙසින් පිහිටි දුරස්ථ නගර සහ ප්‍රජාවන්ට මගී සේවා ක්‍රියාත්මක කරන 'Fuerza Aérea Boliviana' (බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව) හි සිවිල් අංශය විය. TAM (a.k.a. TAM Group 71) 1945 සිට FAB හි කොටසක් වී ඇත. ගුවන් සේවය 2019 සැප්තැම්බර් මාසයේ සිට එහි මෙහෙයුම් අත්හිටුවා ඇත.<ref name="TAM">{{cite web |author1=Helen Coffey |date=12 December 2019 |title=The airlines that have stopped flying in 2019 |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240513155218/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |archive-date=13 May 2024 |access-date=13 May 2024 |website=independent.co.uk |publisher=[[The Independent]]}}</ref> බොලිවියානා ඩි අවියාසියන්, බොහෝ විට සරලව BoA ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, එය බොලිවියාවේ ධජ වාහක ගුවන් සේවය වන අතර එය සම්පූර්ණයෙන්ම රටේ රජය සතුය.<ref>{{cite web |title=Boliviana de Aviación |url=https://www.boa.bo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191205082025/https://www.boa.bo/ |archive-date=5 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Boliviana de Aviación}}</ref> කලාපීය ගමනාන්ත සඳහා සේවය කරන පුද්ගලික ගුවන් සේවයක් වන්නේ ලීනියා ඒරියා අමසෝනාස්, [9] සමහර ජාත්‍යන්තර ගමනාන්ත ඇතුළු සේවාවන් සමඟිනි. සිවිල් ප්‍රවාහන ගුවන් සේවයක් වන TAB - Transportes Aéreos Bolivianos, 1977 දී FAB හි අනුබද්ධ සමාගමක් ලෙස නිර්මාණය කරන ලදී. එය ගුවන් ප්‍රවාහන කළමනාකරණයට (Gerencia de Transportes Aéreos) යටත් වන අතර එහි ප්‍රධානත්වය දරනු ලබන්නේ FAB ජෙනරාල්වරයෙකු විසිනි. වරලත් බර භාණ්ඩ ප්‍රවාහන ගුවන් සේවයක් වන TAB, බොලිවියාව බටහිර අර්ධගෝලයේ බොහෝ රටවල් සමඟ සම්බන්ධ කරයි; එහි ඉන්වෙන්ටරියට හර්කියුලිස් C130 ගුවන් යානා සමූහයක් ඇතුළත් වේ. TAB මූලස්ථානය එල් ඇල්ටෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළට යාබදව පිහිටා ඇත. TAB පැනමාවේ නැවතුමක් සහිතව මියාමි සහ හූස්ටන් වෙත පියාසර කරයි. බොලිවියාවේ විශාලතම සහ ප්‍රධාන ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ තුන වන්නේ ලා පාස් හි එල් ඇල්ටෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ, සැන්ටා කෲස් හි විරු විරු ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ සහ කොචබම්බා හි ජෝර්ජ් විල්ස්ටර්මන් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළයි. මෙම මධ්‍යස්ථාන තුනට සම්බන්ධ වන අනෙකුත් නගරවල කලාපීය ගුවන් තොටුපළවල් ඇත.<ref>{{cite web |title=Aeropuertos en Bolivia |url=https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215173718/https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |archive-date=15 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Aeropuertos en Bolivia}}</ref> == යොමු කිරීම් == qoz5pr6k6rlp2ddg7j7k6y8dh9q2d4o 748985 748984 2025-06-15T15:54:15Z BuddhikaW88 37808 748985 wikitext text/x-wiki === මාර්ග === බොලිවියාවේ යුංගස් මාර්ගය ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් (එල් කැමිනෝ ඩි ලා මුවර්ටේ) ලෙස හඳුන්වන අන්තර්-ඇමරිකානු සංවර්ධන බැංකුව විසින් "ලෝකයේ භයානකම මාර්ගය" ලෙස නම් කරන ලදී.<ref>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|title=At least 14 people killed in Bolivia landslides|date=6 February 2019|work=Al Jazeera|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805180814/https://www.aljazeera.com/news/2019/02/14-people-killed-bolivia-landslides-190206084033483.html|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> මාර්ගයේ උතුරු කොටස, බොහෝ දුරට තාර දමා සහ ආරක්ෂක වැටවල් නොමැතිව, 1930 ගණන්වලදී කෝඩිලෙරා පෙරදිග කන්දට කපා ඇත. පටු 12 අඩි (මීටර් 3.7) මාර්ගයෙන් වැටීම සමහර ස්ථානවල අඩි 2,000 (මීටර් 610) දක්වා වන අතර ඇමසන් වනාන්තරයෙන් ලැබෙන තෙතමනය සහිත කාලගුණය හේතුවෙන් බොහෝ විට මඩ නායයෑම් සහ පාෂාණ වැටීම් වැනි දුර්වල තත්වයන් පවතී.<ref>{{cite web |date=24 October 2013 |title=A Terrifying Tour of the World's Most Dangerous Road, North Yungas |url=http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171417/http://www.slate.com/blogs/atlas_obscura/2013/10/24/a_terrifying_tour_of_the_world_s_most_dangerous_road_north_yungas_in_bolivia.html |archive-date=5 August 2019 |access-date=5 August 2019 |work=Slate}}</ref> සෑම වසරකම සැතපුම් 40 (කිලෝමීටර් 64) මාර්ගය දිගේ බයිසිකල් පදින්නන් 25,000 කට වඩා බයිසිකල් පදින්නන්. 2018 දී, මාර්ගයේ බයිසිකල් පැදීමේදී ඊශ්‍රායල කාන්තාවක් ගලක් කඩා වැටීමෙන් මිය ගියාය.<ref>{{cite news|url=https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|title=Falling rock kills Israeli cyclist on Bolivia's 'Death Road'|date=15 November 2018|work=Jewish Telegraphic Agency|access-date=5 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805171415/https://www.jta.org/2018/11/15/global/falling-rock-kills-israeli-cyclist-riding-bolivias-death-road|archive-date=5 August 2019|url-status=live}}</ref> අපෝලෝ මාර්ගය ලා පාස් වෙත ගැඹුරට දිව යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ මාර්ග මුලින් ඉදිකර ඇත්තේ චරසානි අසල පිහිටි පතල් වෙත ප්‍රවේශ වීමට ඉඩ සැලසීම සඳහා ය. අනෙකුත් කැපී පෙනෙන මාර්ග කොරොයිකෝ, සොරාටා, සොන්ගෝ නිම්නය (ඉලිමානි කන්ද) සහ කොචබම්බා අධිවේගී මාර්ගය (කැරෙටෙරා) දිගේ දිව යයි.<ref>{{cite book |last=Bradt |first=Hilary |url=https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395 |title=Peru and Bolivia |date=2002 |publisher=Bradt Travel Guides |isbn=978-1-84162-033-6 |access-date=10 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011449/https://books.google.com/books?id=2RQuxpT2y-MC&pg=PA395#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> ජාත්‍යන්තර වන විද්‍යා පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයේ (CIFOR) පර්යේෂකයන්ට අනුව, බොලිවියාවේ මාර්ග ජාලය 2014 වන විටත් ඌන සංවර්ධිතව පැවතුනි. බොලිවියාවේ පහත්බිම් ප්‍රදේශවල කිලෝමීටර 2,000 (මීටර් 2,000,000) ට වඩා අඩු තාර සහිත මාර්ගයක් ඇත. මෑත කාලීන ආයෝජන කිහිපයක් තිබේ; ගුයාරාමෙරින් හි සත්ව පාලනය පුළුල් වී ඇති අතර, එය ට්‍රිනිඩෑඩ් සමඟ ගුයාරාමෙරින් සම්බන්ධ කරන නව මාර්ගයක් නිසා විය හැකිය.<ref>{{cite book |last1=Müller |first1=Robert |url=https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19 |title=The context of deforestation and forest degradation in Bolivia |last2=Pacheco |first2=Pablo |last3=Montero |first3=Juan Carlos |date=2014 |publisher=CIFOR |isbn=978-602-1504-39-0 |page=19 |access-date=5 August 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129011450/https://books.google.com/books?id=FRIbBQAAQBAJ&pg=PA19#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> රට එහි පළමු අනුපිටපත් අධිවේගී මාර්ගය විවෘත කළේ 2015 දී පමණි: අගනුවර ලා පාස් සහ ඔරුරෝ අතර කිලෝමීටර් 203 ක දුරක්.<ref>{{Cite web |title=Bolívia ganha sua primeira rodovia duplicada |url=https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220701013459/https://economia.estadao.com.br/blogs/retratos-da-economia/bolivia-ganha-sua-primeira-rodovia-duplicada/ |archive-date=1 July 2022 |access-date=14 July 2022}}</ref> === ගුවන් === [[File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aviones_de_BoA_en_Cochabamba.jpg|thumb|බොලිවියානා ඩි අවියාසියන් (BoA) යනු රජයට අයත් සමාගමක් වන අතර රටේ විශාලතම ගුවන් සේවයයි. ජෝර්ජ් විල්ස්ටර්මන් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළේ නවතා ඇති BoA බෝයිං 737-300 යානා දෙකක්.]] කලින් FAB හි කොටසක් වූ සිවිල් ගුවන් සේවා පිළිබඳ සාමාන්‍ය අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය (Dirección General de Aeronáutica Civil—DGAC), ජාතික සිවිල් ගුවන් සේවා ආයතනය (Instituto Nacional de Aeronáutica Civil—INAC) නමින් සිවිල් ගුවන් සේවා පාසලක් සහ TAM සහ TAB යන වාණිජ ගුවන් ප්‍රවාහන සේවා දෙකක් පරිපාලනය කරයි. TAM – Transporte Aéreo Militar (බොලිවියානු හමුදා ගුවන් සේවය) යනු බොලිවියාවේ ලා පාස් හි පිහිටි ගුවන් සේවයකි. එය බොලිවියාවේ උතුරු සහ ඊසාන දෙසින් පිහිටි දුරස්ථ නගර සහ ප්‍රජාවන්ට මගී සේවා ක්‍රියාත්මක කරන 'Fuerza Aérea Boliviana' (බොලිවියානු ගුවන් හමුදාව) හි සිවිල් අංශය විය. TAM (a.k.a. TAM Group 71) 1945 සිට FAB හි කොටසක් වී ඇත. ගුවන් සේවය 2019 සැප්තැම්බර් මාසයේ සිට එහි මෙහෙයුම් අත්හිටුවා ඇත.<ref name="TAM">{{cite web |author1=Helen Coffey |date=12 December 2019 |title=The airlines that have stopped flying in 2019 |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240513155218/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/airlines-bankrupt-stop-flying-flight-thomas-cook-flybe-adria-a9242741.html |archive-date=13 May 2024 |access-date=13 May 2024 |website=independent.co.uk |publisher=[[The Independent]]}}</ref> බොලිවියානා ඩි අවියාසියන්, බොහෝ විට සරලව BoA ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, එය බොලිවියාවේ ධජ වාහක ගුවන් සේවය වන අතර එය සම්පූර්ණයෙන්ම රටේ රජය සතුය.<ref>{{cite web |title=Boliviana de Aviación |url=https://www.boa.bo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191205082025/https://www.boa.bo/ |archive-date=5 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Boliviana de Aviación}}</ref> කලාපීය ගමනාන්ත සඳහා සේවය කරන පුද්ගලික ගුවන් සේවයක් වන්නේ ලීනියා ඒරියා අමසෝනාස්, [9] සමහර ජාත්‍යන්තර ගමනාන්ත ඇතුළු සේවාවන් සමඟිනි. සිවිල් ප්‍රවාහන ගුවන් සේවයක් වන TAB - Transportes Aéreos Bolivianos, 1977 දී FAB හි අනුබද්ධ සමාගමක් ලෙස නිර්මාණය කරන ලදී. එය ගුවන් ප්‍රවාහන කළමනාකරණයට (Gerencia de Transportes Aéreos) යටත් වන අතර එහි ප්‍රධානත්වය දරනු ලබන්නේ FAB ජෙනරාල්වරයෙකු විසිනි. වරලත් බර භාණ්ඩ ප්‍රවාහන ගුවන් සේවයක් වන TAB, බොලිවියාව බටහිර අර්ධගෝලයේ බොහෝ රටවල් සමඟ සම්බන්ධ කරයි; එහි ඉන්වෙන්ටරියට හර්කියුලිස් C130 ගුවන් යානා සමූහයක් ඇතුළත් වේ. TAB මූලස්ථානය එල් ඇල්ටෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළට යාබදව පිහිටා ඇත. TAB පැනමාවේ නැවතුමක් සහිතව මියාමි සහ හූස්ටන් වෙත පියාසර කරයි. බොලිවියාවේ විශාලතම සහ ප්‍රධාන ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ තුන වන්නේ ලා පාස් හි එල් ඇල්ටෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ, සැන්ටා කෲස් හි විරු විරු ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ සහ කොචබම්බා හි ජෝර්ජ් විල්ස්ටර්මන් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළයි. මෙම මධ්‍යස්ථාන තුනට සම්බන්ධ වන අනෙකුත් නගරවල කලාපීය ගුවන් තොටුපළවල් ඇත.<ref>{{cite web |title=Aeropuertos en Bolivia |url=https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215173718/https://boliviamia.net/bolivia-aeropuertos |archive-date=15 December 2019 |access-date=18 December 2019 |publisher=Aeropuertos en Bolivia}}</ref> == යොමු කිරීම් == i0wm5s4w5u2haer0e8gj95of32qofw1 0 182007 748986 2025-06-15T15:55:06Z BuddhikaW88 37808 'Bolivia owns a [[:en:Communications_satellite|communications satellite]] which was [[:en:Offshore_company|offshored/outsourced]] and launched by China, named [[:en:Túpac_Katari_1|Túpac Katari 1]].<ref>{{cite web |author=Santiago Miret |date=5 November 2014 |title=Nearly Forgotten – Nuclear Power in Latin America |url=http://berc.berkeley.edu/nearly-forgotten-nuclear-power-in-latin-america/ |url-status=dead |archive...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 748986 wikitext text/x-wiki Bolivia owns a [[:en:Communications_satellite|communications satellite]] which was [[:en:Offshore_company|offshored/outsourced]] and launched by China, named [[:en:Túpac_Katari_1|Túpac Katari 1]].<ref>{{cite web |author=Santiago Miret |date=5 November 2014 |title=Nearly Forgotten – Nuclear Power in Latin America |url=http://berc.berkeley.edu/nearly-forgotten-nuclear-power-in-latin-america/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220095142/http://berc.berkeley.edu/nearly-forgotten-nuclear-power-in-latin-america/ |archive-date=20 December 2016 |access-date=5 December 2016 |website=BERC}}</ref> In 2015, it was announced that electrical power advancements include a planned $300&nbsp;million nuclear reactor developed by the Russian nuclear company [[:en:Rosatom|Rosatom]].<ref>{{cite web |date=29 October 2015 |title=Bolivia plans to build $300m nuclear complex with research reactor |url=https://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/bolivia-nuclear-complex-reactor-russia-environment |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161221052549/https://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/bolivia-nuclear-complex-reactor-russia-environment |archive-date=21 December 2016 |access-date=5 December 2016 |website=The Guardian |agency=AFP}}</ref> Bolivia was ranked 100th in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024.<ref>{{Cite book |author=[[World Intellectual Property Organization]] |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |website=www.wipo.int |publisher=World Intellectual Property Organization |year=2024 |isbn=978-92-805-3681-2 |page=18 |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06}}</ref> === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === Bolivia's drinking water and [[:en:Sanitation|sanitation]] coverage has greatly improved since 1990 due to a considerable increase in sectoral investment. However, the country has the continent's lowest coverage levels and services are of low quality. Political and institutional instability have contributed to the weakening of the sector's institutions at the national and local levels. Two concessions to foreign private companies in two of the three largest cities – [[:en:Cochabamba|Cochabamba]] and [[:en:La_Paz|La Paz]]/[[:en:El_Alto|El Alto]] – were prematurely ended in 2000 and 2006 respectively. The country's second largest city, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]], manages its own water and sanitation system relatively successfully by way of cooperatives. The government of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] intends to strengthen citizen participation within the sector. Increasing coverage requires a substantial increase of investment financing. According to the government the main problems in the sector are low access to sanitation throughout the country; low access to water in rural areas; insufficient and ineffective investments; a low visibility of community service providers; a lack of respect of indigenous customs; "technical and institutional difficulties in the design and implementation of projects"; a lack of capacity to operate and maintain infrastructure; an institutional framework that is "not consistent with the political change in the country"; "ambiguities in the social participation schemes"; a reduction in the quantity and quality of water due to climate change; pollution and a lack of integrated water resources management; and the lack of policies and programs for the reuse of wastewater.<ref name="PNSB">Estado Plurinacional de Bolivia:[http://www.mmaya.gob.bo/documentos/pnsb_final.pdf Plan Nacional de Saneamiento Basico 2008–2015] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130228092846/http://www.mmaya.gob.bo/documentos/pnsb_final.pdf|date=28 February 2013}}, retrieved on 30 September 2010</ref> Only 27% of the population has access to [[:en:Improved_sanitation|improved sanitation]], 80 to 88% has access to [[:en:Improved_water_source|improved water sources]]. Coverage in urban areas is bigger than in rural ones.<ref name="JMP">[http://www.wssinfo.org/about-the-jmp/introduction/ JMP 2010 Estimates for Bolivia] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101110110338/http://www.wssinfo.org/about-the-jmp/introduction/|date=10 November 2010}}. The estimates are based on the Household Survey (2005), the Bolivia Democratic and Health Survey (2008) and other surveys.</ref> == යොමු කිරීම් == ir37evf0sstiivgg0yg4u4vhpri5v59 748987 748986 2025-06-15T15:55:35Z BuddhikaW88 37808 748987 wikitext text/x-wiki Bolivia owns a [[:en:Communications_satellite|communications satellite]] which was [[:en:Offshore_company|offshored/outsourced]] and launched by China, named [[:en:Túpac_Katari_1|Túpac Katari 1]].<ref>{{cite web |author=Santiago Miret |date=5 November 2014 |title=Nearly Forgotten – Nuclear Power in Latin America |url=http://berc.berkeley.edu/nearly-forgotten-nuclear-power-in-latin-america/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220095142/http://berc.berkeley.edu/nearly-forgotten-nuclear-power-in-latin-america/ |archive-date=20 December 2016 |access-date=5 December 2016 |website=BERC}}</ref> In 2015, it was announced that electrical power advancements include a planned $300&nbsp;million nuclear reactor developed by the Russian nuclear company [[:en:Rosatom|Rosatom]].<ref>{{cite web |date=29 October 2015 |title=Bolivia plans to build $300m nuclear complex with research reactor |url=https://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/bolivia-nuclear-complex-reactor-russia-environment |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161221052549/https://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/bolivia-nuclear-complex-reactor-russia-environment |archive-date=21 December 2016 |access-date=5 December 2016 |website=The Guardian |agency=AFP}}</ref> Bolivia was ranked 100th in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024.<ref>{{Cite book |author=[[World Intellectual Property Organization]] |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |website=www.wipo.int |publisher=World Intellectual Property Organization |year=2024 |isbn=978-92-805-3681-2 |page=18 |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06}}</ref> බොලිවියාව සතුව සන්නිවේදන චන්ද්‍රිකාවක් ඇති අතර එය චීනය විසින් අක්වෙරළ/බාහිරකරණය කර දියත් කරන ලද අතර එය Túpac Katari 1 ලෙස නම් කර ඇත.[1] 2015 දී, විදුලි බල දියුණුවට රුසියානු න්‍යෂ්ටික සමාගමක් වන Rosatom විසින් සංවර්ධනය කරන ලද ඩොලර් මිලියන 300 ක සැලසුම් කළ න්‍යෂ්ටික ප්‍රතික්‍රියාකාරකයක් ඇතුළත් බව නිවේදනය කරන ලදී.[2] 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ බොලිවියාව 100 වන ස්ථානයට පත්විය.[3] ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === Bolivia's drinking water and [[:en:Sanitation|sanitation]] coverage has greatly improved since 1990 due to a considerable increase in sectoral investment. However, the country has the continent's lowest coverage levels and services are of low quality. Political and institutional instability have contributed to the weakening of the sector's institutions at the national and local levels. Two concessions to foreign private companies in two of the three largest cities – [[:en:Cochabamba|Cochabamba]] and [[:en:La_Paz|La Paz]]/[[:en:El_Alto|El Alto]] – were prematurely ended in 2000 and 2006 respectively. The country's second largest city, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]], manages its own water and sanitation system relatively successfully by way of cooperatives. The government of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] intends to strengthen citizen participation within the sector. Increasing coverage requires a substantial increase of investment financing. ආංශික ආයෝජනවල සැලකිය යුතු වැඩිවීමක් හේතුවෙන් 1990 සිට බොලිවියාවේ පානීය ජලය සහ සනීපාරක්ෂක ආවරණය බෙහෙවින් දියුණු වී ඇත. කෙසේ වෙතත්, රට මහාද්වීපයේ අඩුම ආවරණ මට්ටම් ඇති අතර සේවාවන් අඩු ගුණාත්මක බවකින් යුක්ත වේ. දේශපාලන හා ආයතනික අස්ථාවරත්වය ජාතික හා ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් අංශයේ ආයතන දුර්වල වීමට දායක වී ඇත. කොචබම්බා සහ ලා පාස්/එල් ඇල්ටෝ යන විශාලතම නගර තුනෙන් දෙකක විදේශීය පෞද්ගලික සමාගම් සඳහා ලබා දුන් සහන දෙකක් පිළිවෙලින් 2000 සහ 2006 දී අකාලයේ අවසන් කරන ලදී. රටේ දෙවන විශාලතම නගරය වන සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, සමුපකාර හරහා තමන්ගේම ජල හා සනීපාරක්ෂක පද්ධතිය සාපේක්ෂව සාර්ථකව කළමනාකරණය කරයි. ඊවෝ මොරාලෙස් රජය මෙම අංශය තුළ පුරවැසි සහභාගීත්වය ශක්තිමත් කිරීමට අදහස් කරයි. ආවරණය වැඩි කිරීම සඳහා ආයෝජන මූල්‍යකරණයේ සැලකිය යුතු වැඩි වීමක් අවශ්‍ය වේ. රජයට අනුව, මෙම අංශයේ ප්‍රධාන ගැටළු වන්නේ රට පුරා සනීපාරක්ෂාව සඳහා අඩු ප්‍රවේශයක්; ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජලය සඳහා අඩු ප්‍රවේශයක්; ප්‍රමාණවත් නොවන සහ අකාර්යක්ෂම ආයෝජන; ප්‍රජා සේවා සපයන්නන්ගේ අඩු දෘශ්‍යතාව; දේශීය සිරිත් විරිත්වලට ගරු නොකිරීම; "ව්‍යාපෘති සැලසුම් කිරීමේ සහ ක්‍රියාත්මක කිරීමේ තාක්ෂණික හා ආයතනික දුෂ්කරතා"; යටිතල පහසුකම් ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ නඩත්තු කිරීමට ධාරිතාවක් නොමැතිකම; "රටේ දේශපාලන වෙනසට අනුකූල නොවන" ආයතනික රාමුවක්; "සමාජ සහභාගීත්ව යෝජනා ක්‍රමවල අපැහැදිලි"; දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් ජලයේ ප්‍රමාණය හා ගුණාත්මකභාවය අඩුවීම; දූෂණය සහ ඒකාබද්ධ ජල සම්පත් කළමනාකරණය නොමැතිකම; සහ අපජලය නැවත භාවිතා කිරීම සඳහා ප්‍රතිපත්ති සහ වැඩසටහන් නොමැතිකමයි.[4] ජනගහනයෙන් 27% කට පමණක් වැඩිදියුණු කළ සනීපාරක්ෂාව සඳහා ප්‍රවේශය ඇති අතර, 80 සිට 88% දක්වා වැඩි දියුණු කළ ජල මූලාශ්‍ර සඳහා ප්‍රවේශය ඇත. නාගරික ප්‍රදේශවල ආවරණය ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලට වඩා විශාලය.[5] According to the government the main problems in the sector are low access to sanitation throughout the country; low access to water in rural areas; insufficient and ineffective investments; a low visibility of community service providers; a lack of respect of indigenous customs; "technical and institutional difficulties in the design and implementation of projects"; a lack of capacity to operate and maintain infrastructure; an institutional framework that is "not consistent with the political change in the country"; "ambiguities in the social participation schemes"; a reduction in the quantity and quality of water due to climate change; pollution and a lack of integrated water resources management; and the lack of policies and programs for the reuse of wastewater.<ref name="PNSB">Estado Plurinacional de Bolivia:[http://www.mmaya.gob.bo/documentos/pnsb_final.pdf Plan Nacional de Saneamiento Basico 2008–2015] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130228092846/http://www.mmaya.gob.bo/documentos/pnsb_final.pdf|date=28 February 2013}}, retrieved on 30 September 2010</ref> Only 27% of the population has access to [[:en:Improved_sanitation|improved sanitation]], 80 to 88% has access to [[:en:Improved_water_source|improved water sources]]. Coverage in urban areas is bigger than in rural ones.<ref name="JMP">[http://www.wssinfo.org/about-the-jmp/introduction/ JMP 2010 Estimates for Bolivia] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101110110338/http://www.wssinfo.org/about-the-jmp/introduction/|date=10 November 2010}}. The estimates are based on the Household Survey (2005), the Bolivia Democratic and Health Survey (2008) and other surveys.</ref> == යොමු කිරීම් == n19iq3g6t0d36ysritft68ghlj3y6c0 748988 748987 2025-06-15T15:56:01Z BuddhikaW88 37808 /* ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව */ 748988 wikitext text/x-wiki Bolivia owns a [[:en:Communications_satellite|communications satellite]] which was [[:en:Offshore_company|offshored/outsourced]] and launched by China, named [[:en:Túpac_Katari_1|Túpac Katari 1]].<ref>{{cite web |author=Santiago Miret |date=5 November 2014 |title=Nearly Forgotten – Nuclear Power in Latin America |url=http://berc.berkeley.edu/nearly-forgotten-nuclear-power-in-latin-america/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220095142/http://berc.berkeley.edu/nearly-forgotten-nuclear-power-in-latin-america/ |archive-date=20 December 2016 |access-date=5 December 2016 |website=BERC}}</ref> In 2015, it was announced that electrical power advancements include a planned $300&nbsp;million nuclear reactor developed by the Russian nuclear company [[:en:Rosatom|Rosatom]].<ref>{{cite web |date=29 October 2015 |title=Bolivia plans to build $300m nuclear complex with research reactor |url=https://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/bolivia-nuclear-complex-reactor-russia-environment |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161221052549/https://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/bolivia-nuclear-complex-reactor-russia-environment |archive-date=21 December 2016 |access-date=5 December 2016 |website=The Guardian |agency=AFP}}</ref> Bolivia was ranked 100th in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024.<ref>{{Cite book |author=[[World Intellectual Property Organization]] |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |website=www.wipo.int |publisher=World Intellectual Property Organization |year=2024 |isbn=978-92-805-3681-2 |page=18 |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06}}</ref> බොලිවියාව සතුව සන්නිවේදන චන්ද්‍රිකාවක් ඇති අතර එය චීනය විසින් අක්වෙරළ/බාහිරකරණය කර දියත් කරන ලද අතර එය Túpac Katari 1 ලෙස නම් කර ඇත.[1] 2015 දී, විදුලි බල දියුණුවට රුසියානු න්‍යෂ්ටික සමාගමක් වන Rosatom විසින් සංවර්ධනය කරන ලද ඩොලර් මිලියන 300 ක සැලසුම් කළ න්‍යෂ්ටික ප්‍රතික්‍රියාකාරකයක් ඇතුළත් බව නිවේදනය කරන ලදී.[2] 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ බොලිවියාව 100 වන ස්ථානයට පත්විය.[3] ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === Bolivia's drinking water and [[:en:Sanitation|sanitation]] coverage has greatly improved since 1990 due to a considerable increase in sectoral investment. However, the country has the continent's lowest coverage levels and services are of low quality. Political and institutional instability have contributed to the weakening of the sector's institutions at the national and local levels. Two concessions to foreign private companies in two of the three largest cities – [[:en:Cochabamba|Cochabamba]] and [[:en:La_Paz|La Paz]]/[[:en:El_Alto|El Alto]] – were prematurely ended in 2000 and 2006 respectively. The country's second largest city, [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]], manages its own water and sanitation system relatively successfully by way of cooperatives. The government of [[:en:Evo_Morales|Evo Morales]] intends to strengthen citizen participation within the sector. Increasing coverage requires a substantial increase of investment financing. ආංශික ආයෝජනවල සැලකිය යුතු වැඩිවීමක් හේතුවෙන් 1990 සිට බොලිවියාවේ පානීය ජලය සහ සනීපාරක්ෂක ආවරණය බෙහෙවින් දියුණු වී ඇත. කෙසේ වෙතත්, රට මහාද්වීපයේ අඩුම ආවරණ මට්ටම් ඇති අතර සේවාවන් අඩු ගුණාත්මක බවකින් යුක්ත වේ. දේශපාලන හා ආයතනික අස්ථාවරත්වය ජාතික හා ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් අංශයේ ආයතන දුර්වල වීමට දායක වී ඇත. කොචබම්බා සහ ලා පාස්/එල් ඇල්ටෝ යන විශාලතම නගර තුනෙන් දෙකක විදේශීය පෞද්ගලික සමාගම් සඳහා ලබා දුන් සහන දෙකක් පිළිවෙලින් 2000 සහ 2006 දී අකාලයේ අවසන් කරන ලදී. රටේ දෙවන විශාලතම නගරය වන සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, සමුපකාර හරහා තමන්ගේම ජල හා සනීපාරක්ෂක පද්ධතිය සාපේක්ෂව සාර්ථකව කළමනාකරණය කරයි. ඊවෝ මොරාලෙස් රජය මෙම අංශය තුළ පුරවැසි සහභාගීත්වය ශක්තිමත් කිරීමට අදහස් කරයි. ආවරණය වැඩි කිරීම සඳහා ආයෝජන මූල්‍යකරණයේ සැලකිය යුතු වැඩි වීමක් අවශ්‍ය වේ. රජයට අනුව, මෙම අංශයේ ප්‍රධාන ගැටළු වන්නේ රට පුරා සනීපාරක්ෂාව සඳහා අඩු ප්‍රවේශයක්; ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජලය සඳහා අඩු ප්‍රවේශයක්; ප්‍රමාණවත් නොවන සහ අකාර්යක්ෂම ආයෝජන; ප්‍රජා සේවා සපයන්නන්ගේ අඩු දෘශ්‍යතාව; දේශීය සිරිත් විරිත්වලට ගරු නොකිරීම; "ව්‍යාපෘති සැලසුම් කිරීමේ සහ ක්‍රියාත්මක කිරීමේ තාක්ෂණික හා ආයතනික දුෂ්කරතා"; යටිතල පහසුකම් ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ නඩත්තු කිරීමට ධාරිතාවක් නොමැතිකම; "රටේ දේශපාලන වෙනසට අනුකූල නොවන" ආයතනික රාමුවක්; "සමාජ සහභාගීත්ව යෝජනා ක්‍රමවල අපැහැදිලි"; දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් ජලයේ ප්‍රමාණය හා ගුණාත්මකභාවය අඩුවීම; දූෂණය සහ ඒකාබද්ධ ජල සම්පත් කළමනාකරණය නොමැතිකම; සහ අපජලය නැවත භාවිතා කිරීම සඳහා ප්‍රතිපත්ති සහ වැඩසටහන් නොමැතිකමයි.<ref name="PNSB">Estado Plurinacional de Bolivia:[http://www.mmaya.gob.bo/documentos/pnsb_final.pdf Plan Nacional de Saneamiento Basico 2008–2015] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130228092846/http://www.mmaya.gob.bo/documentos/pnsb_final.pdf|date=28 February 2013}}, retrieved on 30 September 2010</ref> ජනගහනයෙන් 27% කට පමණක් වැඩිදියුණු කළ සනීපාරක්ෂාව සඳහා ප්‍රවේශය ඇති අතර, 80 සිට 88% දක්වා වැඩි දියුණු කළ ජල මූලාශ්‍ර සඳහා ප්‍රවේශය ඇත. නාගරික ප්‍රදේශවල ආවරණය ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලට වඩා විශාලය.<ref name="JMP">[http://www.wssinfo.org/about-the-jmp/introduction/ JMP 2010 Estimates for Bolivia] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101110110338/http://www.wssinfo.org/about-the-jmp/introduction/|date=10 November 2010}}. The estimates are based on the Household Survey (2005), the Bolivia Democratic and Health Survey (2008) and other surveys.</ref> == යොමු කිරීම් == ppdv4sqfoye699h0o947avoesolo7bu 748989 748988 2025-06-15T15:56:11Z BuddhikaW88 37808 /* ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව */ 748989 wikitext text/x-wiki Bolivia owns a [[:en:Communications_satellite|communications satellite]] which was [[:en:Offshore_company|offshored/outsourced]] and launched by China, named [[:en:Túpac_Katari_1|Túpac Katari 1]].<ref>{{cite web |author=Santiago Miret |date=5 November 2014 |title=Nearly Forgotten – Nuclear Power in Latin America |url=http://berc.berkeley.edu/nearly-forgotten-nuclear-power-in-latin-america/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220095142/http://berc.berkeley.edu/nearly-forgotten-nuclear-power-in-latin-america/ |archive-date=20 December 2016 |access-date=5 December 2016 |website=BERC}}</ref> In 2015, it was announced that electrical power advancements include a planned $300&nbsp;million nuclear reactor developed by the Russian nuclear company [[:en:Rosatom|Rosatom]].<ref>{{cite web |date=29 October 2015 |title=Bolivia plans to build $300m nuclear complex with research reactor |url=https://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/bolivia-nuclear-complex-reactor-russia-environment |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161221052549/https://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/bolivia-nuclear-complex-reactor-russia-environment |archive-date=21 December 2016 |access-date=5 December 2016 |website=The Guardian |agency=AFP}}</ref> Bolivia was ranked 100th in the [[:en:Global_Innovation_Index|Global Innovation Index]] in 2024.<ref>{{Cite book |author=[[World Intellectual Property Organization]] |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |website=www.wipo.int |publisher=World Intellectual Property Organization |year=2024 |isbn=978-92-805-3681-2 |page=18 |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06}}</ref> බොලිවියාව සතුව සන්නිවේදන චන්ද්‍රිකාවක් ඇති අතර එය චීනය විසින් අක්වෙරළ/බාහිරකරණය කර දියත් කරන ලද අතර එය Túpac Katari 1 ලෙස නම් කර ඇත.[1] 2015 දී, විදුලි බල දියුණුවට රුසියානු න්‍යෂ්ටික සමාගමක් වන Rosatom විසින් සංවර්ධනය කරන ලද ඩොලර් මිලියන 300 ක සැලසුම් කළ න්‍යෂ්ටික ප්‍රතික්‍රියාකාරකයක් ඇතුළත් බව නිවේදනය කරන ලදී.[2] 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ බොලිවියාව 100 වන ස්ථානයට පත්විය.[3] ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === ආංශික ආයෝජනවල සැලකිය යුතු වැඩිවීමක් හේතුවෙන් 1990 සිට බොලිවියාවේ පානීය ජලය සහ සනීපාරක්ෂක ආවරණය බෙහෙවින් දියුණු වී ඇත. කෙසේ වෙතත්, රට මහාද්වීපයේ අඩුම ආවරණ මට්ටම් ඇති අතර සේවාවන් අඩු ගුණාත්මක බවකින් යුක්ත වේ. දේශපාලන හා ආයතනික අස්ථාවරත්වය ජාතික හා ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් අංශයේ ආයතන දුර්වල වීමට දායක වී ඇත. කොචබම්බා සහ ලා පාස්/එල් ඇල්ටෝ යන විශාලතම නගර තුනෙන් දෙකක විදේශීය පෞද්ගලික සමාගම් සඳහා ලබා දුන් සහන දෙකක් පිළිවෙලින් 2000 සහ 2006 දී අකාලයේ අවසන් කරන ලදී. රටේ දෙවන විශාලතම නගරය වන සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, සමුපකාර හරහා තමන්ගේම ජල හා සනීපාරක්ෂක පද්ධතිය සාපේක්ෂව සාර්ථකව කළමනාකරණය කරයි. ඊවෝ මොරාලෙස් රජය මෙම අංශය තුළ පුරවැසි සහභාගීත්වය ශක්තිමත් කිරීමට අදහස් කරයි. ආවරණය වැඩි කිරීම සඳහා ආයෝජන මූල්‍යකරණයේ සැලකිය යුතු වැඩි වීමක් අවශ්‍ය වේ. රජයට අනුව, මෙම අංශයේ ප්‍රධාන ගැටළු වන්නේ රට පුරා සනීපාරක්ෂාව සඳහා අඩු ප්‍රවේශයක්; ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජලය සඳහා අඩු ප්‍රවේශයක්; ප්‍රමාණවත් නොවන සහ අකාර්යක්ෂම ආයෝජන; ප්‍රජා සේවා සපයන්නන්ගේ අඩු දෘශ්‍යතාව; දේශීය සිරිත් විරිත්වලට ගරු නොකිරීම; "ව්‍යාපෘති සැලසුම් කිරීමේ සහ ක්‍රියාත්මක කිරීමේ තාක්ෂණික හා ආයතනික දුෂ්කරතා"; යටිතල පහසුකම් ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ නඩත්තු කිරීමට ධාරිතාවක් නොමැතිකම; "රටේ දේශපාලන වෙනසට අනුකූල නොවන" ආයතනික රාමුවක්; "සමාජ සහභාගීත්ව යෝජනා ක්‍රමවල අපැහැදිලි"; දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් ජලයේ ප්‍රමාණය හා ගුණාත්මකභාවය අඩුවීම; දූෂණය සහ ඒකාබද්ධ ජල සම්පත් කළමනාකරණය නොමැතිකම; සහ අපජලය නැවත භාවිතා කිරීම සඳහා ප්‍රතිපත්ති සහ වැඩසටහන් නොමැතිකමයි.<ref name="PNSB">Estado Plurinacional de Bolivia:[http://www.mmaya.gob.bo/documentos/pnsb_final.pdf Plan Nacional de Saneamiento Basico 2008–2015] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130228092846/http://www.mmaya.gob.bo/documentos/pnsb_final.pdf|date=28 February 2013}}, retrieved on 30 September 2010</ref> ජනගහනයෙන් 27% කට පමණක් වැඩිදියුණු කළ සනීපාරක්ෂාව සඳහා ප්‍රවේශය ඇති අතර, 80 සිට 88% දක්වා වැඩි දියුණු කළ ජල මූලාශ්‍ර සඳහා ප්‍රවේශය ඇත. නාගරික ප්‍රදේශවල ආවරණය ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලට වඩා විශාලය.<ref name="JMP">[http://www.wssinfo.org/about-the-jmp/introduction/ JMP 2010 Estimates for Bolivia] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101110110338/http://www.wssinfo.org/about-the-jmp/introduction/|date=10 November 2010}}. The estimates are based on the Household Survey (2005), the Bolivia Democratic and Health Survey (2008) and other surveys.</ref> == යොමු කිරීම් == tjiv26g8modgq5s1hkea9dgwchx3ouf 748991 748989 2025-06-15T15:57:04Z BuddhikaW88 37808 748991 wikitext text/x-wiki බොලිවියාව සතුව සන්නිවේදන චන්ද්‍රිකාවක් ඇති අතර එය චීනය විසින් අක්වෙරළ/බාහිරකරණය කර දියත් කරන ලද අතර එය Túpac Katari 1 ලෙස නම් කර ඇත.<ref>{{cite web |author=Santiago Miret |date=5 November 2014 |title=Nearly Forgotten – Nuclear Power in Latin America |url=http://berc.berkeley.edu/nearly-forgotten-nuclear-power-in-latin-america/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220095142/http://berc.berkeley.edu/nearly-forgotten-nuclear-power-in-latin-america/ |archive-date=20 December 2016 |access-date=5 December 2016 |website=BERC}}</ref> 2015 දී, විදුලි බල දියුණුවට රුසියානු න්‍යෂ්ටික සමාගමක් වන Rosatom විසින් සංවර්ධනය කරන ලද ඩොලර් මිලියන 300 ක සැලසුම් කළ න්‍යෂ්ටික ප්‍රතික්‍රියාකාරකයක් ඇතුළත් බව නිවේදනය කරන ලදී.<ref>{{cite web |date=29 October 2015 |title=Bolivia plans to build $300m nuclear complex with research reactor |url=https://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/bolivia-nuclear-complex-reactor-russia-environment |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161221052549/https://www.theguardian.com/world/2015/oct/29/bolivia-nuclear-complex-reactor-russia-environment |archive-date=21 December 2016 |access-date=5 December 2016 |website=The Guardian |agency=AFP}}</ref> 2024 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ බොලිවියාව 100 වන ස්ථානයට පත්විය.<ref>{{Cite book |author=[[World Intellectual Property Organization]] |url=https://www.wipo.int/web-publications/global-innovation-index-2024/en/ |title=Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship |website=www.wipo.int |publisher=World Intellectual Property Organization |year=2024 |isbn=978-92-805-3681-2 |page=18 |doi=10.34667/tind.50062 |access-date=2024-10-06}}</ref> === ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව === ආංශික ආයෝජනවල සැලකිය යුතු වැඩිවීමක් හේතුවෙන් 1990 සිට බොලිවියාවේ පානීය ජලය සහ සනීපාරක්ෂක ආවරණය බෙහෙවින් දියුණු වී ඇත. කෙසේ වෙතත්, රට මහාද්වීපයේ අඩුම ආවරණ මට්ටම් ඇති අතර සේවාවන් අඩු ගුණාත්මක බවකින් යුක්ත වේ. දේශපාලන හා ආයතනික අස්ථාවරත්වය ජාතික හා ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් අංශයේ ආයතන දුර්වල වීමට දායක වී ඇත. කොචබම්බා සහ ලා පාස්/එල් ඇල්ටෝ යන විශාලතම නගර තුනෙන් දෙකක විදේශීය පෞද්ගලික සමාගම් සඳහා ලබා දුන් සහන දෙකක් පිළිවෙලින් 2000 සහ 2006 දී අකාලයේ අවසන් කරන ලදී. රටේ දෙවන විශාලතම නගරය වන සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, සමුපකාර හරහා තමන්ගේම ජල හා සනීපාරක්ෂක පද්ධතිය සාපේක්ෂව සාර්ථකව කළමනාකරණය කරයි. ඊවෝ මොරාලෙස් රජය මෙම අංශය තුළ පුරවැසි සහභාගීත්වය ශක්තිමත් කිරීමට අදහස් කරයි. ආවරණය වැඩි කිරීම සඳහා ආයෝජන මූල්‍යකරණයේ සැලකිය යුතු වැඩි වීමක් අවශ්‍ය වේ. රජයට අනුව, මෙම අංශයේ ප්‍රධාන ගැටළු වන්නේ රට පුරා සනීපාරක්ෂාව සඳහා අඩු ප්‍රවේශයක්; ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජලය සඳහා අඩු ප්‍රවේශයක්; ප්‍රමාණවත් නොවන සහ අකාර්යක්ෂම ආයෝජන; ප්‍රජා සේවා සපයන්නන්ගේ අඩු දෘශ්‍යතාව; දේශීය සිරිත් විරිත්වලට ගරු නොකිරීම; "ව්‍යාපෘති සැලසුම් කිරීමේ සහ ක්‍රියාත්මක කිරීමේ තාක්ෂණික හා ආයතනික දුෂ්කරතා"; යටිතල පහසුකම් ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ නඩත්තු කිරීමට ධාරිතාවක් නොමැතිකම; "රටේ දේශපාලන වෙනසට අනුකූල නොවන" ආයතනික රාමුවක්; "සමාජ සහභාගීත්ව යෝජනා ක්‍රමවල අපැහැදිලි"; දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් ජලයේ ප්‍රමාණය හා ගුණාත්මකභාවය අඩුවීම; දූෂණය සහ ඒකාබද්ධ ජල සම්පත් කළමනාකරණය නොමැතිකම; සහ අපජලය නැවත භාවිතා කිරීම සඳහා ප්‍රතිපත්ති සහ වැඩසටහන් නොමැතිකමයි.<ref name="PNSB">Estado Plurinacional de Bolivia:[http://www.mmaya.gob.bo/documentos/pnsb_final.pdf Plan Nacional de Saneamiento Basico 2008–2015] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130228092846/http://www.mmaya.gob.bo/documentos/pnsb_final.pdf|date=28 February 2013}}, retrieved on 30 September 2010</ref> ජනගහනයෙන් 27% කට පමණක් වැඩිදියුණු කළ සනීපාරක්ෂාව සඳහා ප්‍රවේශය ඇති අතර, 80 සිට 88% දක්වා වැඩි දියුණු කළ ජල මූලාශ්‍ර සඳහා ප්‍රවේශය ඇත. නාගරික ප්‍රදේශවල ආවරණය ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලට වඩා විශාලය.<ref name="JMP">[http://www.wssinfo.org/about-the-jmp/introduction/ JMP 2010 Estimates for Bolivia] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101110110338/http://www.wssinfo.org/about-the-jmp/introduction/|date=10 November 2010}}. The estimates are based on the Household Survey (2005), the Bolivia Democratic and Health Survey (2008) and other surveys.</ref> == යොමු කිරීම් == 0uuueayvfgyvqmfp5lqqv1rq29s06gk 0 182008 748992 2025-06-15T15:57:36Z BuddhikaW88 37808 ' == Agriculture == {{main|Agriculture in Bolivia}} {{further|Bolivian cuisine}} {{see also|Bolivian wine}} [[File:Chenopodium_quinoa_in_Cachilaya,_Bolivia,_Lake_Titicaca.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chenopodium_quinoa_in_Cachilaya,_Bolivia,_Lake_Titicaca.JPG|thumb|[[:en:Quinoa|Quinoa]] field near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]]. Bolivia is the world's second largest producer of the crop.]] The agra...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 748992 wikitext text/x-wiki == Agriculture == {{main|Agriculture in Bolivia}} {{further|Bolivian cuisine}} {{see also|Bolivian wine}} [[File:Chenopodium_quinoa_in_Cachilaya,_Bolivia,_Lake_Titicaca.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chenopodium_quinoa_in_Cachilaya,_Bolivia,_Lake_Titicaca.JPG|thumb|[[:en:Quinoa|Quinoa]] field near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]]. Bolivia is the world's second largest producer of the crop.]] The agrarian reform promised by Evo Morales – and approved in a referendum by nearly 80 per cent of the population – has never been implemented. Intended to abolish [[:en:Latifundium|latifundism]] by reducing the maximum size of properties that do not have an "economic and social function" to 5,000 hectares, with the remainder to be distributed among small agricultural workers and landless indigenous people, it was strongly opposed by the Bolivian oligarchy. In 2009, the government gave in to the agribusiness sector, which in return committed to end the pressure it was exerting and jeopardizing until the new constitution was in place.<ref name="auto2">{{cite web |date=2 September 2019 |title=Mérites et limites d'une " révolution " pragmatique |url=https://www.ccef-bolivie.org/post/m%C3%A9rites-et-limites-d-une-r%C3%A9volution-pragmatique |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220629004315/https://www.ccef-bolivie.org/post/m%C3%A9rites-et-limites-d-une-r%C3%A9volution-pragmatique |archive-date=29 June 2022 |access-date=26 March 2022}}</ref> However, a series of economic reforms and projects have improved the condition of modest peasant families. They received farm machinery, tractors, fertilizers, seeds and breeding stock, while the state built irrigation systems, roads and bridges to make it easier for them to sell their produce in the markets. The situation of many indigenous people and small farmers was regularized through the granting of land titles for the land they were using.<ref name="auto2" /> In 2007, the government created a "Bank for Productive Development" through which small workers and agricultural producers can borrow easily, at low rates and with repayment terms adapted to agricultural cycles. As a result of improved banking supervision, borrowing rates have been reduced by a factor of three between 2014 and 2019 across all banking institutions for small and medium-sized agricultural producers. In addition, the law now requires banks to devote at least 60% of their resources to productive credits or to the construction of social housing.<ref name="auto2" /> With the creation of the Food Production Support Enterprise (Emapa), the government sought to stabilize the domestic market for agricultural products by buying the best prices for the production of small and medium-sized farmers, thus forcing agribusinesses to offer them fairer remuneration. According to Vice President [[:en:Álvaro_García_Linera|Àlvaro García Linera]], "by setting the rules of the game, the State establishes a new balance of power that gives more power to small producers. Wealth is better redistributed to balance the power of the agribusiness sector. This generates stability, which allows the economy to flourish and benefits everyone.<ref name="auto2" /> == යොමු කිරීම් == 63347j8yjwxno2x6loiejv65tsh6zat 748993 748992 2025-06-15T15:58:06Z BuddhikaW88 37808 748993 wikitext text/x-wiki [[File:Chenopodium_quinoa_in_Cachilaya,_Bolivia,_Lake_Titicaca.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chenopodium_quinoa_in_Cachilaya,_Bolivia,_Lake_Titicaca.JPG|thumb|ටිටිකාකා විල අසල ක්විනෝවා කෙත. බොලිවියාව ලොව දෙවන විශාලතම බෝග නිෂ්පාදකයා වේ.]] The agrarian reform promised by Evo Morales – and approved in a referendum by nearly 80 per cent of the population – has never been implemented. Intended to abolish [[:en:Latifundium|latifundism]] by reducing the maximum size of properties that do not have an "economic and social function" to 5,000 hectares, with the remainder to be distributed among small agricultural workers and landless indigenous people, it was strongly opposed by the Bolivian oligarchy. In 2009, the government gave in to the agribusiness sector, which in return committed to end the pressure it was exerting and jeopardizing until the new constitution was in place.<ref name="auto2">{{cite web |date=2 September 2019 |title=Mérites et limites d'une " révolution " pragmatique |url=https://www.ccef-bolivie.org/post/m%C3%A9rites-et-limites-d-une-r%C3%A9volution-pragmatique |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220629004315/https://www.ccef-bolivie.org/post/m%C3%A9rites-et-limites-d-une-r%C3%A9volution-pragmatique |archive-date=29 June 2022 |access-date=26 March 2022}}</ref> However, a series of economic reforms and projects have improved the condition of modest peasant families. They received farm machinery, tractors, fertilizers, seeds and breeding stock, while the state built irrigation systems, roads and bridges to make it easier for them to sell their produce in the markets. The situation of many indigenous people and small farmers was regularized through the granting of land titles for the land they were using.<ref name="auto2" /> In 2007, the government created a "Bank for Productive Development" through which small workers and agricultural producers can borrow easily, at low rates and with repayment terms adapted to agricultural cycles. As a result of improved banking supervision, borrowing rates have been reduced by a factor of three between 2014 and 2019 across all banking institutions for small and medium-sized agricultural producers. In addition, the law now requires banks to devote at least 60% of their resources to productive credits or to the construction of social housing.<ref name="auto2" /> With the creation of the Food Production Support Enterprise (Emapa), the government sought to stabilize the domestic market for agricultural products by buying the best prices for the production of small and medium-sized farmers, thus forcing agribusinesses to offer them fairer remuneration. According to Vice President [[:en:Álvaro_García_Linera|Àlvaro García Linera]], "by setting the rules of the game, the State establishes a new balance of power that gives more power to small producers. Wealth is better redistributed to balance the power of the agribusiness sector. This generates stability, which allows the economy to flourish and benefits everyone.<ref name="auto2" /> == යොමු කිරීම් == cmtjsikwym5wfsqtbfxrpidy2faom7q 748994 748993 2025-06-15T15:58:50Z BuddhikaW88 37808 748994 wikitext text/x-wiki [[File:Chenopodium_quinoa_in_Cachilaya,_Bolivia,_Lake_Titicaca.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chenopodium_quinoa_in_Cachilaya,_Bolivia,_Lake_Titicaca.JPG|thumb|ටිටිකාකා විල අසල ක්විනෝවා කෙත. බොලිවියාව ලොව දෙවන විශාලතම බෝග නිෂ්පාදකයා වේ.]]ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් පොරොන්දු වූ සහ ජනගහනයෙන් සියයට 80 කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් විසින් ජනමත විචාරණයකින් අනුමත කරන ලද කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණය කිසි විටෙකත් ක්‍රියාත්මක කර නොමැත. "ආර්ථික හා සමාජීය කාර්යයක්" නොමැති දේපලවල උපරිම ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර 5,000 දක්වා අඩු කිරීමෙන් සහ ඉතිරි කොටස කුඩා කෘෂිකාර්මික සේවකයින් සහ ඉඩම් නොමැති ආදිවාසී ජනතාව අතර බෙදා හැරීමෙන් ලැටිෆන්ඩිසම් අහෝසි කිරීමට අදහස් කරන ලද මෙය බොලිවියානු කතිපයාධිකාරය විසින් දැඩි ලෙස විරුද්ධ විය. 2009 දී, රජය කෘෂි ව්‍යාපාර අංශයට යටත් වූ අතර, එය නව ව්‍යවස්ථාව ක්‍රියාත්මක වන තෙක් එය යොදන සහ අනතුරට පත් කරන පීඩනය අවසන් කිරීමට කැපවී සිටියේය.<ref name="auto2">{{cite web |date=2 September 2019 |title=Mérites et limites d'une " révolution " pragmatique |url=https://www.ccef-bolivie.org/post/m%C3%A9rites-et-limites-d-une-r%C3%A9volution-pragmatique |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220629004315/https://www.ccef-bolivie.org/post/m%C3%A9rites-et-limites-d-une-r%C3%A9volution-pragmatique |archive-date=29 June 2022 |access-date=26 March 2022}}</ref> කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ව්‍යාපෘති මාලාවක් නිහතමානී ගොවි පවුල්වල තත්ත්වය වැඩිදියුණු කර ඇත. ඔවුන්ට ගොවිපල යන්ත්‍රෝපකරණ, ට්‍රැක්ටර්, පොහොර, බීජ සහ අභිජනන තොග ලැබුණු අතර, රජය ඔවුන්ගේ නිෂ්පාදන වෙළඳපොලේ විකිණීම පහසු කිරීම සඳහා වාරිමාර්ග පද්ධති, මාර්ග සහ පාලම් ඉදි කළේය. බොහෝ ආදිවාසී ජනතාවගේ සහ කුඩා ගොවීන්ගේ තත්වය ඔවුන් භාවිතා කරන ඉඩම සඳහා ඉඩම් හිමිකම් ලබා දීමෙන් විධිමත් කරන ලදී.<ref name="auto2" /> 2007 දී, රජය "ඵලදායි සංවර්ධනය සඳහා බැංකුවක්" නිර්මාණය කළ අතර එමඟින් කුඩා සේවකයින්ට සහ කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදකයින්ට කෘෂිකාර්මික චක්‍රවලට අනුවර්තනය වූ ආපසු ගෙවීමේ නියමයන් සමඟ පහසුවෙන් ණයට ගත හැකිය. වැඩිදියුණු කළ බැංකු අධීක්ෂණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදකයින් සඳහා සියලුම බැංකු ආයතන හරහා 2014 සහ 2019 අතර ණය ගැනීමේ අනුපාත තුන් ගුණයකින් අඩු කර ඇත. ඊට අමතරව, නීතියෙන් දැන් බැංකු තම සම්පත්වලින් අවම වශයෙන් 60% ක් ඵලදායී ණය සඳහා හෝ සමාජ නිවාස ඉදිකිරීම සඳහා කැප කළ යුතුය.<ref name="auto2" /> ආහාර නිෂ්පාදන සහාය ව්‍යවසාය (එමාපා) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ, කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ගොවීන්ගේ නිෂ්පාදනය සඳහා හොඳම මිල ගණන් මිලදී ගැනීමෙන් කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන සඳහා දේශීය වෙළඳපොළ ස්ථාවර කිරීමට රජය උත්සාහ කළ අතර එමඟින් කෘෂි ව්‍යාපාරවලට ඔවුන්ට සාධාරණ වේතනයක් ලබා දීමට බල කෙරුනි. උප සභාපති ඇල්වාරෝ ගාර්ෂියා ලිනේරාට අනුව, "ක්‍රීඩාවේ නීති රීති සැකසීමෙන්, රජය කුඩා නිෂ්පාදකයින්ට වැඩි බලයක් ලබා දෙන නව බල තුලනයක් ස්ථාපිත කරයි. කෘෂි ව්‍යාපාර අංශයේ බලය සමතුලිත කිරීම සඳහා ධනය වඩා හොඳින් නැවත බෙදා හරිනු ලැබේ. මෙය ස්ථාවරත්වයක් ජනනය කරයි, එමඟින් ආර්ථිකය සමෘද්ධිමත් වීමට සහ සැමට ප්‍රතිලාභ සැලසේ.<ref name="auto2" /> In 2007, the government created a "Bank for Productive Development" through which small workers and agricultural producers can borrow easily, at low rates and with repayment terms adapted to agricultural cycles. As a result of improved banking supervision, borrowing rates have been reduced by a factor of three between 2014 and 2019 across all banking institutions for small and medium-sized agricultural producers. In addition, the law now requires banks to devote at least 60% of their resources to productive credits or to the construction of social housing. With the creation of the Food Production Support Enterprise (Emapa), the government sought to stabilize the domestic market for agricultural products by buying the best prices for the production of small and medium-sized farmers, thus forcing agribusinesses to offer them fairer remuneration. According to Vice President [[:en:Álvaro_García_Linera|Àlvaro García Linera]], "by setting the rules of the game, the State establishes a new balance of power that gives more power to small producers. Wealth is better redistributed to balance the power of the agribusiness sector. This generates stability, which allows the economy to flourish and benefits everyone.<ref name="auto2" /> == යොමු කිරීම් == hcsu28y35q7mp111b7c9806maijo3z3 748995 748994 2025-06-15T15:59:01Z BuddhikaW88 37808 748995 wikitext text/x-wiki [[File:Chenopodium_quinoa_in_Cachilaya,_Bolivia,_Lake_Titicaca.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chenopodium_quinoa_in_Cachilaya,_Bolivia,_Lake_Titicaca.JPG|thumb|ටිටිකාකා විල අසල ක්විනෝවා කෙත. බොලිවියාව ලොව දෙවන විශාලතම බෝග නිෂ්පාදකයා වේ.]]ඊවෝ මොරාලෙස් විසින් පොරොන්දු වූ සහ ජනගහනයෙන් සියයට 80 කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් විසින් ජනමත විචාරණයකින් අනුමත කරන ලද කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණය කිසි විටෙකත් ක්‍රියාත්මක කර නොමැත. "ආර්ථික හා සමාජීය කාර්යයක්" නොමැති දේපලවල උපරිම ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර 5,000 දක්වා අඩු කිරීමෙන් සහ ඉතිරි කොටස කුඩා කෘෂිකාර්මික සේවකයින් සහ ඉඩම් නොමැති ආදිවාසී ජනතාව අතර බෙදා හැරීමෙන් ලැටිෆන්ඩිසම් අහෝසි කිරීමට අදහස් කරන ලද මෙය බොලිවියානු කතිපයාධිකාරය විසින් දැඩි ලෙස විරුද්ධ විය. 2009 දී, රජය කෘෂි ව්‍යාපාර අංශයට යටත් වූ අතර, එය නව ව්‍යවස්ථාව ක්‍රියාත්මක වන තෙක් එය යොදන සහ අනතුරට පත් කරන පීඩනය අවසන් කිරීමට කැපවී සිටියේය.<ref name="auto2">{{cite web |date=2 September 2019 |title=Mérites et limites d'une " révolution " pragmatique |url=https://www.ccef-bolivie.org/post/m%C3%A9rites-et-limites-d-une-r%C3%A9volution-pragmatique |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220629004315/https://www.ccef-bolivie.org/post/m%C3%A9rites-et-limites-d-une-r%C3%A9volution-pragmatique |archive-date=29 June 2022 |access-date=26 March 2022}}</ref> කෙසේ වෙතත්, ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ව්‍යාපෘති මාලාවක් නිහතමානී ගොවි පවුල්වල තත්ත්වය වැඩිදියුණු කර ඇත. ඔවුන්ට ගොවිපල යන්ත්‍රෝපකරණ, ට්‍රැක්ටර්, පොහොර, බීජ සහ අභිජනන තොග ලැබුණු අතර, රජය ඔවුන්ගේ නිෂ්පාදන වෙළඳපොලේ විකිණීම පහසු කිරීම සඳහා වාරිමාර්ග පද්ධති, මාර්ග සහ පාලම් ඉදි කළේය. බොහෝ ආදිවාසී ජනතාවගේ සහ කුඩා ගොවීන්ගේ තත්වය ඔවුන් භාවිතා කරන ඉඩම සඳහා ඉඩම් හිමිකම් ලබා දීමෙන් විධිමත් කරන ලදී.<ref name="auto2" /> 2007 දී, රජය "ඵලදායි සංවර්ධනය සඳහා බැංකුවක්" නිර්මාණය කළ අතර එමඟින් කුඩා සේවකයින්ට සහ කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදකයින්ට කෘෂිකාර්මික චක්‍රවලට අනුවර්තනය වූ ආපසු ගෙවීමේ නියමයන් සමඟ පහසුවෙන් ණයට ගත හැකිය. වැඩිදියුණු කළ බැංකු අධීක්ෂණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදකයින් සඳහා සියලුම බැංකු ආයතන හරහා 2014 සහ 2019 අතර ණය ගැනීමේ අනුපාත තුන් ගුණයකින් අඩු කර ඇත. ඊට අමතරව, නීතියෙන් දැන් බැංකු තම සම්පත්වලින් අවම වශයෙන් 60% ක් ඵලදායී ණය සඳහා හෝ සමාජ නිවාස ඉදිකිරීම සඳහා කැප කළ යුතුය.<ref name="auto2" /> ආහාර නිෂ්පාදන සහාය ව්‍යවසාය (එමාපා) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ, කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ගොවීන්ගේ නිෂ්පාදනය සඳහා හොඳම මිල ගණන් මිලදී ගැනීමෙන් කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන සඳහා දේශීය වෙළඳපොළ ස්ථාවර කිරීමට රජය උත්සාහ කළ අතර එමඟින් කෘෂි ව්‍යාපාරවලට ඔවුන්ට සාධාරණ වේතනයක් ලබා දීමට බල කෙරුනි. උප සභාපති ඇල්වාරෝ ගාර්ෂියා ලිනේරාට අනුව, "ක්‍රීඩාවේ නීති රීති සැකසීමෙන්, රජය කුඩා නිෂ්පාදකයින්ට වැඩි බලයක් ලබා දෙන නව බල තුලනයක් ස්ථාපිත කරයි. කෘෂි ව්‍යාපාර අංශයේ බලය සමතුලිත කිරීම සඳහා ධනය වඩා හොඳින් නැවත බෙදා හරිනු ලැබේ. මෙය ස්ථාවරත්වයක් ජනනය කරයි, එමඟින් ආර්ථිකය සමෘද්ධිමත් වීමට සහ සැමට ප්‍රතිලාභ සැලසේ.<ref name="auto2" /> == යොමු කිරීම් == 7bv9mws6rgpuylzjfrxf04oftziguxo 0 182009 748996 2025-06-15T15:59:40Z BuddhikaW88 37808 ' == Demographics == {{main|Demographics of Bolivia}} [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|People in La Paz city center]] According to the last two censuses carried out by the Bolivian National Statistics Institute ''(Instituto Nacional de Estadística'', INE), the population increased from 8,274,325 (from which 4,123,850 were men and 4,150,...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 748996 wikitext text/x-wiki == Demographics == {{main|Demographics of Bolivia}} [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|People in La Paz city center]] According to the last two censuses carried out by the Bolivian National Statistics Institute ''(Instituto Nacional de Estadística'', INE), the population increased from 8,274,325 (from which 4,123,850 were men and 4,150,475 were women) in 2001 to 10,059,856 in 2012.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> In the last fifty years the Bolivian population has tripled, reaching a population growth rate of 2.25%. The growth of the population in the inter-census periods (1950–1976 and 1976–1992) was approximately 2.05%, while between the last period, 1992–2001, it reached 2.74% annually. Some 67.49% of Bolivians live in urban areas, while the remaining 32.51% in rural areas. The most part of the population (70%) is concentrated in the departments of [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] and [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]]. In the [[:en:Andes|Andean]] [[:en:Altiplano|Altiplano]] region the departments of La Paz and [[:en:Oruro_Department|Oruro]] hold the largest percentage of population, in the valley region the largest percentage is held by the departments of Cochabamba and [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], while in the Llanos region by Santa Cruz and [[:en:Beni_Department|Beni]]. At national level, the population density is 8.49, with variations marked between 0.8 ([[:en:Pando_Department|Pando Department]]) and 26.2 (Cochabamba Department). The largest population center is located in the so-called "central axis" and in the Llanos region. Bolivia has a young population. According to the 2011 census, 59% of the population is between 15 and 59 years old, 39% is less than 15 years old. Almost 60% of the population is younger than 25 years of age. === Ethnic groups === {{Pie chart | thumb = right | caption = Ethno-racial groups in Bolivia (2012 census)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = No data | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = [[Indigenous peoples in Bolivia|Indigenous]] | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = [[Afro-Bolivians|Blacks]] | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|''Danza de los macheteros'', typical dance from [[:en:San_Ignacio_de_Moxos|San Ignacio de Moxos]], Bolivia]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|Men of the Original Indigenous Territory of Raqaypampa]] The vast majority of Bolivians are [[:en:Mestizo|mestizo]] (with the indigenous component higher than the European one{{citation needed|date=February 2025}}), although the government has not included the cultural self-identification "mestizo" in the November 2012 census.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> There are approximately three dozen native groups totaling approximately half of the Bolivian population – the largest proportion of indigenous people in the Americas. A 2009 estimate of racial classification put mestizo (mixed White and Amerindian) at 68%, indigenous at 20%, white at 5%, [[:en:Cholo#Bolivia|cholo]] at 2%, black at 1%, other at 4%, while 2% were unspecified; 44% attributed themselves to some indigenous group, predominantly the linguistic categories of [[:en:Quechuas|Quechuas]] or [[:en:Aymara_people|Aymaras]].<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> [[:en:White_Latin_Americans|White Bolivians]] comprised about 14% of the population in 2006, and are usually concentrated in the largest cities: [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] and [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], but as well in some minor cities like [[:en:Tarija|Tarija]] and [[:en:Sucre|Sucre]]. The ancestry of whites and the white ancestry of mestizos lies within Europe and the Middle East, most notably Spain, Italy, Germany, Croatia, Lebanon and Syria. In the [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz Department]], there are several dozen colonies of German-speaking [[:en:Russian_Mennonite|Mennonites from Russia]] totaling around 40,000 inhabitants ({{As of|2012|lc=y}}).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Afro-Bolivian|Afro-Bolivians]], descendants of [[:en:Atlantic_slave_trade|African slaves]] who arrived in the time of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]], inhabit the [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|department of La Paz]], and are located mainly in the provinces of [[:en:Nor_Yungas_Province|Nor Yungas]] and [[:en:Sud_Yungas_Province|Sud Yungas]]. Slavery was abolished in Bolivia in 1831.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> There are also important communities of [[:en:Japanese_Bolivians|Japanese]] (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) and Lebanese (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>). [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|Indigenous peoples]], also called ''"originarios"'' ("native" or "original") and less frequently, ''Amerindians'', could be categorized by geographic area, such as [[:en:Andes|Andean]], like the [[:en:Aymara_people|Aymaras]] and [[:en:Quechua_people|Quechuas]] (who formed the ancient [[:en:Inca_Empire|Inca Empire]]), who are concentrated in the western departments of [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] and [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]]. There also are ethnic populations in the east, composed of the [[:en:Chiquitano|Chiquitano]], [[:en:Chané|Chané]], [[:en:Guaraní_people|Guaraní]] and [[:en:Moxo_people|Moxos]], among others, who inhabit the departments of [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]] and [[:en:Pando_Department|Pando]]. There are small numbers of European citizens from Germany, France, Italy and Portugal, as well as from other countries of the Americas, as Argentina, Brazil, Chile, Colombia, Cuba, Ecuador, the United States, Paraguay, Peru, Mexico and Venezuela, among others. There are important Peruvian colonies in [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:El_Alto|El Alto]] and [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]]. There are around 140,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites in Bolivia]] of [[:en:Frisians|Frisian]], Flemish and German ethnic origins.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> === Language === {{main|Languages of Bolivia}} Bolivia has great linguistic diversity as a result of its [[:en:Multiculturalism|multiculturalism]]. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|Constitution of Bolivia]] recognizes 36 official languages besides Spanish: [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Araona_language|Araona]], [[:en:Baure_language|Baure]], [[:en:Bésiro_language|Bésiro]], [[:en:Canichana_language|Canichana]], [[:en:Cavineño_language|Cavineño]], [[:en:Cayubaba_language|Cayubaba]], [[:en:Chácobo_language|Chácobo]], [[:en:Chimán_language|Chimán]], [[:en:Ese_Ejja_language|Ese Ejja]], [[:en:Guaraní_language|Guaraní]], [[:en:Guarasuawe_language|Guarasu'we]], [[:en:Guarayu_language|Guarayu]], [[:en:Itonama_language|Itonama]], [[:en:Leco_language|Leco]], [[:en:Machajuyai-Kallawaya|Machajuyai-Kallawaya]], [[:en:Machineri_language|Machineri]], [[:en:Maropa_language|Maropa]], [[:en:Mojeño-Ignaciano|Mojeño-Ignaciano]], [[:en:Mojeño-Trinitario|Mojeño-Trinitario]], [[:en:Moré_language_(Bolivia)|Moré]], [[:en:Mosetén_language|Mosetén]], [[:en:Movima_language|Movima]], [[:en:Pacawara_language|Pacawara]], [[:en:Puquina_language|Puquina]], [[:en:Quechua_language|Quechua]], [[:en:Sirionó_language|Sirionó]], [[:en:Tacana_language|Tacana]], [[:en:Tapieté_language|Tapieté]], [[:en:Toromona_language|Toromona]], [[:en:Uru-Chipaya|Uru-Chipaya]], [[:en:Weenhayek_language|Weenhayek]], [[:en:Yaminawa_language|Yaminawa]], [[:en:Yuki_language_(Bolivia)|Yuki]], [[:en:Yuracaré_language|Yuracaré]], and [[:en:Zamuco_language|Zamuco]].<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> Spanish is the most spoken official language in the country, according to the 2001 census; as it is spoken by two-thirds of the population. All legal and official documents issued by the State, including the Constitution, the main private and public institutions, the media, and commercial activities, are in Spanish. The main indigenous languages are: [[:en:Quechua_language|Quechua]] (21.2% of the population in the 2001 census), [[:en:Aymara_language|Aymara]] (14.6%), [[:en:Guarani_language|Guarani]] (0.6%) and others (0.4%) including the [[:en:Moxos_language|Moxos]] in the department of Beni.<ref name="cia" /> [[:en:Plautdietsch|Plautdietsch]], a [[:en:German_dialects|German dialect]], is spoken by about 70,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites]] in [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]]. Portuguese is spoken mainly in the areas close to Brazil. === Religion === {{Main|Religion in Bolivia}} {{Pie chart | thumb = right | caption = Religion in Bolivia (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[Catholicism]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[Protestantism]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = Other | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = [[Irreligion|No religion]] | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|[[:en:Basilica_of_San_Francisco,_La_Paz|Basilica of San Francisco]] in La Paz]] Bolivia is a constitutionally [[:en:Secular_state|secular state]] that guarantees the [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]] and the independence of government from religion.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} According to the 2001 census conducted by the [[:en:National_Institute_of_Statistics_of_Bolivia|National Institute of Statistics of Bolivia]], 78% of the population is [[:en:Catholicism|Roman Catholic]], followed by 19% that are [[:en:Protestant|Protestant]], as well as a small number of Bolivians that are [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]], and 3% non-religious.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> The [[:en:Association_of_Religion_Data_Archives|Association of Religion Data Archives]] (relying on the World Christian Database) records that in 2010, 92.5% of Bolivians identified as Christian (of any denomination), 3.1% identified with indigenous religion, 2.2% identified as [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]], 1.9% identified as agnostic, and all other groups constituted 0.1% or less.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> Much of the indigenous population adheres to different traditional beliefs marked by [[:en:Inculturation|inculturation]] or [[:en:Syncretic|syncretism]] with Christianity. The cult of [[:en:Pachamama|Pachamama]],<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> or "Mother Earth", is notable. The veneration of the [[:en:Virgen_de_Copacabana|Virgin of Copacabana]], Virgin of Urkupiña and Virgin of Socavón, is also an important feature of [[:en:Christian_pilgrimage|Christian pilgrimage]]. There also are important [[:en:Aymara_people|Aymaran communities]] near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]] that have a strong devotion to [[:en:James,_son_of_Zebedee|James the Apostle]].<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> Deities worshiped in Bolivia include [[:en:Ekeko|Ekeko]], the Aymaran god of abundance and prosperity, whose day is celebrated every 24 January, and [[:en:Guarani_mythology|Tupá]], a god of the [[:en:Guaraní_people|Guaraní people]]. === Largest cities and towns === {{See also|List of cities and largest towns in Bolivia}} Approximately 67% of Bolivians live in urban areas,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> among the lowest proportion in South America. Nevertheless, the rate of urbanization is growing steadily, at around 2.5% annually. According to the 2012 census, there are total of 3,158,691 households in Bolivia – an increase of 887,960 from 2001.<ref name="Cen2012" /> In 2009, 75.4% of homes were classified as a house, hut, or Pahuichi; 3.3% were apartments; 21.1% were rental residences; and 0.1% were [[:en:Mobile_home|mobile homes]].<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> Most of the country's largest cities are located in the highlands of the west and central regions. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == lb54cotby70wo6ms7h5cnzwqwg1ys4u 748997 748996 2025-06-15T16:03:23Z BuddhikaW88 37808 748997 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] According to the last two censuses carried out by the Bolivian National Statistics Institute ''(Instituto Nacional de Estadística'', INE), the population increased from 8,274,325 (from which 4,123,850 were men and 4,150,475 were women) in 2001 to 10,059,856 in 2012.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> In the last fifty years the Bolivian population has tripled, reaching a population growth rate of 2.25%. The growth of the population in the inter-census periods (1950–1976 and 1976–1992) was approximately 2.05%, while between the last period, 1992–2001, it reached 2.74% annually. Some 67.49% of Bolivians live in urban areas, while the remaining 32.51% in rural areas. The most part of the population (70%) is concentrated in the departments of [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] and [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]]. In the [[:en:Andes|Andean]] [[:en:Altiplano|Altiplano]] region the departments of La Paz and [[:en:Oruro_Department|Oruro]] hold the largest percentage of population, in the valley region the largest percentage is held by the departments of Cochabamba and [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], while in the Llanos region by Santa Cruz and [[:en:Beni_Department|Beni]]. At national level, the population density is 8.49, with variations marked between 0.8 ([[:en:Pando_Department|Pando Department]]) and 26.2 (Cochabamba Department). The largest population center is located in the so-called "central axis" and in the Llanos region. Bolivia has a young population. According to the 2011 census, 59% of the population is between 15 and 59 years old, 39% is less than 15 years old. Almost 60% of the population is younger than 25 years of age. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] The vast majority of Bolivians are [[:en:Mestizo|mestizo]] (with the indigenous component higher than the European one{{citation needed|date=February 2025}}), although the government has not included the cultural self-identification "mestizo" in the November 2012 census.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> There are approximately three dozen native groups totaling approximately half of the Bolivian population – the largest proportion of indigenous people in the Americas. A 2009 estimate of racial classification put mestizo (mixed White and Amerindian) at 68%, indigenous at 20%, white at 5%, [[:en:Cholo#Bolivia|cholo]] at 2%, black at 1%, other at 4%, while 2% were unspecified; 44% attributed themselves to some indigenous group, predominantly the linguistic categories of [[:en:Quechuas|Quechuas]] or [[:en:Aymara_people|Aymaras]].<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> [[:en:White_Latin_Americans|White Bolivians]] comprised about 14% of the population in 2006, and are usually concentrated in the largest cities: [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] and [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], but as well in some minor cities like [[:en:Tarija|Tarija]] and [[:en:Sucre|Sucre]]. The ancestry of whites and the white ancestry of mestizos lies within Europe and the Middle East, most notably Spain, Italy, Germany, Croatia, Lebanon and Syria. In the [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz Department]], there are several dozen colonies of German-speaking [[:en:Russian_Mennonite|Mennonites from Russia]] totaling around 40,000 inhabitants ({{As of|2012|lc=y}}).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Afro-Bolivian|Afro-Bolivians]], descendants of [[:en:Atlantic_slave_trade|African slaves]] who arrived in the time of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]], inhabit the [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|department of La Paz]], and are located mainly in the provinces of [[:en:Nor_Yungas_Province|Nor Yungas]] and [[:en:Sud_Yungas_Province|Sud Yungas]]. Slavery was abolished in Bolivia in 1831.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> There are also important communities of [[:en:Japanese_Bolivians|Japanese]] (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) and Lebanese (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>). [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|Indigenous peoples]], also called ''"originarios"'' ("native" or "original") and less frequently, ''Amerindians'', could be categorized by geographic area, such as [[:en:Andes|Andean]], like the [[:en:Aymara_people|Aymaras]] and [[:en:Quechua_people|Quechuas]] (who formed the ancient [[:en:Inca_Empire|Inca Empire]]), who are concentrated in the western departments of [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] and [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]]. There also are ethnic populations in the east, composed of the [[:en:Chiquitano|Chiquitano]], [[:en:Chané|Chané]], [[:en:Guaraní_people|Guaraní]] and [[:en:Moxo_people|Moxos]], among others, who inhabit the departments of [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]] and [[:en:Pando_Department|Pando]]. There are small numbers of European citizens from Germany, France, Italy and Portugal, as well as from other countries of the Americas, as Argentina, Brazil, Chile, Colombia, Cuba, Ecuador, the United States, Paraguay, Peru, Mexico and Venezuela, among others. There are important Peruvian colonies in [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:El_Alto|El Alto]] and [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]]. There are around 140,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites in Bolivia]] of [[:en:Frisians|Frisian]], Flemish and German ethnic origins.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> === භාෂාව === Bolivia has great linguistic diversity as a result of its [[:en:Multiculturalism|multiculturalism]]. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|Constitution of Bolivia]] recognizes 36 official languages besides Spanish: [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Araona_language|Araona]], [[:en:Baure_language|Baure]], [[:en:Bésiro_language|Bésiro]], [[:en:Canichana_language|Canichana]], [[:en:Cavineño_language|Cavineño]], [[:en:Cayubaba_language|Cayubaba]], [[:en:Chácobo_language|Chácobo]], [[:en:Chimán_language|Chimán]], [[:en:Ese_Ejja_language|Ese Ejja]], [[:en:Guaraní_language|Guaraní]], [[:en:Guarasuawe_language|Guarasu'we]], [[:en:Guarayu_language|Guarayu]], [[:en:Itonama_language|Itonama]], [[:en:Leco_language|Leco]], [[:en:Machajuyai-Kallawaya|Machajuyai-Kallawaya]], [[:en:Machineri_language|Machineri]], [[:en:Maropa_language|Maropa]], [[:en:Mojeño-Ignaciano|Mojeño-Ignaciano]], [[:en:Mojeño-Trinitario|Mojeño-Trinitario]], [[:en:Moré_language_(Bolivia)|Moré]], [[:en:Mosetén_language|Mosetén]], [[:en:Movima_language|Movima]], [[:en:Pacawara_language|Pacawara]], [[:en:Puquina_language|Puquina]], [[:en:Quechua_language|Quechua]], [[:en:Sirionó_language|Sirionó]], [[:en:Tacana_language|Tacana]], [[:en:Tapieté_language|Tapieté]], [[:en:Toromona_language|Toromona]], [[:en:Uru-Chipaya|Uru-Chipaya]], [[:en:Weenhayek_language|Weenhayek]], [[:en:Yaminawa_language|Yaminawa]], [[:en:Yuki_language_(Bolivia)|Yuki]], [[:en:Yuracaré_language|Yuracaré]], and [[:en:Zamuco_language|Zamuco]].<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> Spanish is the most spoken official language in the country, according to the 2001 census; as it is spoken by two-thirds of the population. All legal and official documents issued by the State, including the Constitution, the main private and public institutions, the media, and commercial activities, are in Spanish. The main indigenous languages are: [[:en:Quechua_language|Quechua]] (21.2% of the population in the 2001 census), [[:en:Aymara_language|Aymara]] (14.6%), [[:en:Guarani_language|Guarani]] (0.6%) and others (0.4%) including the [[:en:Moxos_language|Moxos]] in the department of Beni.<ref name="cia" /> [[:en:Plautdietsch|Plautdietsch]], a [[:en:German_dialects|German dialect]], is spoken by about 70,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites]] in [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]]. Portuguese is spoken mainly in the areas close to Brazil. === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] Bolivia is a constitutionally [[:en:Secular_state|secular state]] that guarantees the [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]] and the independence of government from religion.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} According to the 2001 census conducted by the [[:en:National_Institute_of_Statistics_of_Bolivia|National Institute of Statistics of Bolivia]], 78% of the population is [[:en:Catholicism|Roman Catholic]], followed by 19% that are [[:en:Protestant|Protestant]], as well as a small number of Bolivians that are [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]], and 3% non-religious.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> The [[:en:Association_of_Religion_Data_Archives|Association of Religion Data Archives]] (relying on the World Christian Database) records that in 2010, 92.5% of Bolivians identified as Christian (of any denomination), 3.1% identified with indigenous religion, 2.2% identified as [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]], 1.9% identified as agnostic, and all other groups constituted 0.1% or less.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> Much of the indigenous population adheres to different traditional beliefs marked by [[:en:Inculturation|inculturation]] or [[:en:Syncretic|syncretism]] with Christianity. The cult of [[:en:Pachamama|Pachamama]],<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> or "Mother Earth", is notable. The veneration of the [[:en:Virgen_de_Copacabana|Virgin of Copacabana]], Virgin of Urkupiña and Virgin of Socavón, is also an important feature of [[:en:Christian_pilgrimage|Christian pilgrimage]]. There also are important [[:en:Aymara_people|Aymaran communities]] near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]] that have a strong devotion to [[:en:James,_son_of_Zebedee|James the Apostle]].<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> Deities worshiped in Bolivia include [[:en:Ekeko|Ekeko]], the Aymaran god of abundance and prosperity, whose day is celebrated every 24 January, and [[:en:Guarani_mythology|Tupá]], a god of the [[:en:Guaraní_people|Guaraní people]]. === විශාලතම නගර === Approximately 67% of Bolivians live in urban areas,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> among the lowest proportion in South America. Nevertheless, the rate of urbanization is growing steadily, at around 2.5% annually. According to the 2012 census, there are total of 3,158,691 households in Bolivia – an increase of 887,960 from 2001.<ref name="Cen2012" /> In 2009, 75.4% of homes were classified as a house, hut, or Pahuichi; 3.3% were apartments; 21.1% were rental residences; and 0.1% were [[:en:Mobile_home|mobile homes]].<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> Most of the country's largest cities are located in the highlands of the west and central regions. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == h6dwe7v49v0fooy0df8p5teb5oga89r 748998 748997 2025-06-15T16:06:23Z BuddhikaW88 37808 748998 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] According to the last two censuses carried out by the Bolivian National Statistics Institute ''(Instituto Nacional de Estadística'', INE), the population increased from 8,274,325 (from which 4,123,850 were men and 4,150,475 were women) in 2001 to 10,059,856 in 2012.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> In the last fifty years the Bolivian population has tripled, reaching a population growth rate of 2.25%. The growth of the population in the inter-census periods (1950–1976 and 1976–1992) was approximately 2.05%, while between the last period, 1992–2001, it reached 2.74% annually. බොලිවියානු ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (Instituto Nacional de Estadística, INE) විසින් සිදු කරන ලද අවසන් සංගණන දෙකට අනුව, ජනගහනය 2001 දී 8,274,325 (එයින් 4,123,850 ක් පිරිමින් වූ අතර 4,150,475 ක් කාන්තාවන් විය) සිට 2012 දී 10,059,856 දක්වා වැඩි විය.[1] පසුගිය වසර පනහ තුළ බොලිවියානු ජනගහනය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර එය 2.25% ක ජනගහන වර්ධන වේගයක් කරා ළඟා වී තිබේ. අන්තර් සංගණන කාල පරිච්ඡේදවල (1950–1976 සහ 1976–1992) ජනගහන වර්ධනය ආසන්න වශයෙන් 2.05% ක් වූ අතර, අවසාන කාල පරිච්ඡේදය වන 1992–2001 අතර එය වාර්ෂිකව 2.74% ක් විය. ජනවර්ගික කණ්ඩායම් භාෂාව Some 67.49% of Bolivians live in urban areas, while the remaining 32.51% in rural areas. The most part of the population (70%) is concentrated in the departments of [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] and [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]]. In the [[:en:Andes|Andean]] [[:en:Altiplano|Altiplano]] region the departments of La Paz and [[:en:Oruro_Department|Oruro]] hold the largest percentage of population, in the valley region the largest percentage is held by the departments of Cochabamba and [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], while in the Llanos region by Santa Cruz and [[:en:Beni_Department|Beni]]. At national level, the population density is 8.49, with variations marked between 0.8 ([[:en:Pando_Department|Pando Department]]) and 26.2 (Cochabamba Department). The largest population center is located in the so-called "central axis" and in the Llanos region. Bolivia has a young population. According to the 2011 census, 59% of the population is between 15 and 59 years old, 39% is less than 15 years old. Almost 60% of the population is younger than 25 years of age. බොලිවියානුවන්ගෙන් 67.49% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර ඉතිරි 32.51% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ. ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් (70%) ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් සහ කොචබම්බා යන දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. ඇන්ඩියන් ඇල්ටිප්ලානෝ කලාපයේ ලා පාස් සහ ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තු ජනගහනයෙන් විශාලතම ප්‍රතිශතය දරන අතර, නිම්න කලාපයේ විශාලතම ප්‍රතිශතය කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා දෙපාර්තමේන්තු විසින් දරනු ලබන අතර, ලැනොස් කලාපයේ සැන්ටා කෲස් සහ බෙනී විසින් දරනු ලැබේ. ජාතික මට්ටමින්, ජනගහන ඝනත්වය 8.49 ක් වන අතර, 0.8 (පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව) සහ 26.2 (කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව) අතර වෙනස්කම් සලකුණු කර ඇත. විශාලතම ජනගහන මධ්‍යස්ථානය ඊනියා "මධ්‍යම අක්ෂය" සහ ලැනොස් කලාපයේ පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ තරුණ ජනගහනයක් සිටී. 2011 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59% ක් අවුරුදු 15 ත් 59 ත් අතර වන අතර, 39% ක් අවුරුදු 15 ට අඩු ය. ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ වයස අවුරුදු 25 ට අඩු ය. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] The vast majority of Bolivians are [[:en:Mestizo|mestizo]] (with the indigenous component higher than the European one{{citation needed|date=February 2025}}), although the government has not included the cultural self-identification "mestizo" in the November 2012 census.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> There are approximately three dozen native groups totaling approximately half of the Bolivian population – the largest proportion of indigenous people in the Americas. A 2009 estimate of racial classification put mestizo (mixed White and Amerindian) at 68%, indigenous at 20%, white at 5%, [[:en:Cholo#Bolivia|cholo]] at 2%, black at 1%, other at 4%, while 2% were unspecified; 44% attributed themselves to some indigenous group, predominantly the linguistic categories of [[:en:Quechuas|Quechuas]] or [[:en:Aymara_people|Aymaras]].<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> [[:en:White_Latin_Americans|White Bolivians]] comprised about 14% of the population in 2006, and are usually concentrated in the largest cities: [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] and [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], but as well in some minor cities like [[:en:Tarija|Tarija]] and [[:en:Sucre|Sucre]]. The ancestry of whites and the white ancestry of mestizos lies within Europe and the Middle East, most notably Spain, Italy, Germany, Croatia, Lebanon and Syria. In the [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz Department]], there are several dozen colonies of German-speaking [[:en:Russian_Mennonite|Mennonites from Russia]] totaling around 40,000 inhabitants ({{As of|2012|lc=y}}).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> බොලිවියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් මෙස්ටිසෝ (යුරෝපීයයට වඩා වැඩි ස්වදේශික සංරචකයක් ඇත[තහවුරු කර නොමැත), නමුත් රජය විසින් 2012 නොවැම්බර් සංගණනයේදී "මෙස්ටිසෝ" යන සංස්කෘතික ස්වයං හඳුනාගැනීම ඇතුළත් කර නොමැත.[3] බොලිවියානු ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් අඩක් පමණ වන ස්වදේශික කණ්ඩායම් දුසිම් තුනක් පමණ ඇත - ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන්ගේ විශාලතම අනුපාතය. 2009 වාර්ගික වර්ගීකරණයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව මෙස්ටිසෝ (මිශ්‍ර සුදු සහ ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන්) 68%, ආදිවාසීන් 20%, සුදු ජාතිකයින් 5%, චෝලෝ 2%, කළු ජාතිකයින් 1%, අනෙක් අය 4% ලෙස දක්වා ඇති අතර, 2% නිශ්චිතව දක්වා නොමැත; 44% ක් තමන් කිසියම් ආදිවාසී කණ්ඩායමකට ආරෝපණය කර ගත්හ, ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා හෝ අයිමාරාස් යන භාෂාමය කාණ්ඩ වේ. [4] සුදු බොලිවියානුවන් 2006 දී ජනගහනයෙන් 14% ක් පමණ වූ අතර සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත: ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා සහ කොචබම්බා, නමුත් තාරිජා සහ සුක්‍රේ වැනි සමහර කුඩා නගරවල ද. සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ මෙස්ටිසෝවරුන්ගේ සුදු පරම්පරාව යුරෝපය සහ මැද පෙරදිග, විශේෂයෙන් ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ක්‍රොඒෂියාව, ලෙබනනය සහ සිරියාව තුළ පිහිටා ඇත. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ, රුසියාවේ ජර්මානු භාෂාව කතා කරන මෙනනයිට්වරුන්ගේ ජනපද දුසිම් කිහිපයක් ඇත, එහි මුළු ජනගහනය 40,000 ක් පමණ වේ (2012 වන විට).[5] [[:en:Afro-Bolivian|Afro-Bolivians]], descendants of [[:en:Atlantic_slave_trade|African slaves]] who arrived in the time of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]], inhabit the [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|department of La Paz]], and are located mainly in the provinces of [[:en:Nor_Yungas_Province|Nor Yungas]] and [[:en:Sud_Yungas_Province|Sud Yungas]]. Slavery was abolished in Bolivia in 1831.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> There are also important communities of [[:en:Japanese_Bolivians|Japanese]] (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) and Lebanese (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>). [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|Indigenous peoples]], also called ''"originarios"'' ("native" or "original") and less frequently, ''Amerindians'', could be categorized by geographic area, such as [[:en:Andes|Andean]], like the [[:en:Aymara_people|Aymaras]] and [[:en:Quechua_people|Quechuas]] (who formed the ancient [[:en:Inca_Empire|Inca Empire]]), who are concentrated in the western departments of [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] and [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]]. There also are ethnic populations in the east, composed of the [[:en:Chiquitano|Chiquitano]], [[:en:Chané|Chané]], [[:en:Guaraní_people|Guaraní]] and [[:en:Moxo_people|Moxos]], among others, who inhabit the departments of [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]] and [[:en:Pando_Department|Pando]]. There are small numbers of European citizens from Germany, France, Italy and Portugal, as well as from other countries of the Americas, as Argentina, Brazil, Chile, Colombia, Cuba, Ecuador, the United States, Paraguay, Peru, Mexico and Venezuela, among others. There are important Peruvian colonies in [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:El_Alto|El Alto]] and [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]]. There are around 140,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites in Bolivia]] of [[:en:Frisians|Frisian]], Flemish and German ethnic origins.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍ය සමයේ පැමිණි අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ වාසය කරන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නෝර් යුන්ගාස් සහ සුඩ් යුන්ගාස් පළාත්වල පිහිටා ඇත. 1831 දී බොලිවියාවේ වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.[6] ජපන් (14,000[7]) සහ ලෙබනන් (12,900[8]) යන වැදගත් ප්‍රජාවන් ද ඇත. "originarios" ("ස්වදේශික" හෝ "මුල්") ලෙසද හැඳින්වෙන සහ අඩු වාර ගණනක්, ඇමරින්ඩියන්වරුන්, භූගෝලීය ප්‍රදේශය අනුව වර්ගීකරණය කළ හැකිය, එනම් ඇන්ඩියන්, අයිමාරාස් සහ ක්වෙචුවාස් (පුරාණ ඉන්කා අධිරාජ්‍යය පිහිටුවා ගත්) වැනි, ඔවුන් ලා පාස්, පොටෝසි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා යන බටහිර දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. නැගෙනහිර පළාතේ චික්විටානෝ, චානේ, ගුවාරානි සහ මොක්සෝස් ඇතුළු ජනවාර්ගික ජනගහනයක් සිටින අතර, ඔවුන් සැන්ටා කෲස්, බෙනි, තාරිජා සහ පැන්ඩෝ යන දෙපාර්තමේන්තු වල වාසය කරයි. ජර්මනිය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය සහ පෘතුගාලය මෙන්ම ආර්ජන්ටිනාව, බ්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියාව, කියුබාව, ඉක්වදෝරය, එක්සත් ජනපදය, පැරගුවේ, පේරු, මෙක්සිකෝව සහ වෙනිසියුලාව වැනි ඇමරිකාවේ අනෙකුත් රටවලින් පැමිණි යුරෝපීය පුරවැසියන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සිටිති. ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි වැදගත් පේරු ජනපද ඇත. බොලිවියාවේ ෆ්‍රීසියානු, ෆ්ලෙමිෂ් සහ ජර්මානු ජනවාර්ගික සම්භවයක් ඇති මෙනනයිට්වරු 140,000 ක් පමණ සිටිති.[9][10] === භාෂාව === Bolivia has great linguistic diversity as a result of its [[:en:Multiculturalism|multiculturalism]]. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|Constitution of Bolivia]] recognizes 36 official languages besides Spanish: [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Araona_language|Araona]], [[:en:Baure_language|Baure]], [[:en:Bésiro_language|Bésiro]], [[:en:Canichana_language|Canichana]], [[:en:Cavineño_language|Cavineño]], [[:en:Cayubaba_language|Cayubaba]], [[:en:Chácobo_language|Chácobo]], [[:en:Chimán_language|Chimán]], [[:en:Ese_Ejja_language|Ese Ejja]], [[:en:Guaraní_language|Guaraní]], [[:en:Guarasuawe_language|Guarasu'we]], [[:en:Guarayu_language|Guarayu]], [[:en:Itonama_language|Itonama]], [[:en:Leco_language|Leco]], [[:en:Machajuyai-Kallawaya|Machajuyai-Kallawaya]], [[:en:Machineri_language|Machineri]], [[:en:Maropa_language|Maropa]], [[:en:Mojeño-Ignaciano|Mojeño-Ignaciano]], [[:en:Mojeño-Trinitario|Mojeño-Trinitario]], [[:en:Moré_language_(Bolivia)|Moré]], [[:en:Mosetén_language|Mosetén]], [[:en:Movima_language|Movima]], [[:en:Pacawara_language|Pacawara]], [[:en:Puquina_language|Puquina]], [[:en:Quechua_language|Quechua]], [[:en:Sirionó_language|Sirionó]], [[:en:Tacana_language|Tacana]], [[:en:Tapieté_language|Tapieté]], [[:en:Toromona_language|Toromona]], [[:en:Uru-Chipaya|Uru-Chipaya]], [[:en:Weenhayek_language|Weenhayek]], [[:en:Yaminawa_language|Yaminawa]], [[:en:Yuki_language_(Bolivia)|Yuki]], [[:en:Yuracaré_language|Yuracaré]], and [[:en:Zamuco_language|Zamuco]].<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> බොලිවියාව එහි බහු සංස්කෘතිකත්වයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇත. බොලිවියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්පාඤ්ඤයට අමතරව නිල භාෂා 36ක් පිළිගනී: Aymara, Araona, Baure, Bésiro, Canichana, Cavineño, Cayubaba, Chácobo, Chimán, Ese Ejja, Guaraní, Guarasu'we, Guarayu, Itonama, Leco, Machajuyaya, Machajuyaya, Machajuyai- Mojeño-Ignaciano, Mojeño-Trinitario, Moré, Moseten, Movima, Pacawara, Puquina, Quechua, Sirionó, Tacana, Tapieté, Toromona, Uru-Chipaya, Weenhayek, Yaminawa, Yuki, Yuracaré, සහ Zamuco.[11] 2001 සංගණනයට අනුව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව රටේ වැඩිපුරම කතා කරන නිල භාෂාව වේ; එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් කතා කරන පරිදි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, ප්‍රධාන පෞද්ගලික සහ රාජ්‍ය ආයතන, මාධ්‍ය සහ වාණිජ කටයුතු ඇතුළුව රජය විසින් නිකුත් කරන ලද සියලුම නීතිමය සහ නිල ලේඛන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ඇත. Spanish is the most spoken official language in the country, according to the 2001 census; as it is spoken by two-thirds of the population. All legal and official documents issued by the State, including the Constitution, the main private and public institutions, the media, and commercial activities, are in Spanish. The main indigenous languages are: [[:en:Quechua_language|Quechua]] (21.2% of the population in the 2001 census), [[:en:Aymara_language|Aymara]] (14.6%), [[:en:Guarani_language|Guarani]] (0.6%) and others (0.4%) including the [[:en:Moxos_language|Moxos]] in the department of Beni.<ref name="cia" /> [[:en:Plautdietsch|Plautdietsch]], a [[:en:German_dialects|German dialect]], is spoken by about 70,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites]] in [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]]. Portuguese is spoken mainly in the areas close to Brazil. ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ: කෙචුවා (2001 සංගණනයේදී ජනගහනයෙන් 21.2%), අයිමාරා (14.6%), ගුරානි (0.6%) සහ අනෙකුත් (0.4%) බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ මොක්සෝස් ද ඇතුළුව.[4] ප්ලූටියෙට්ස්, ජර්මානු උපභාෂාව, සැන්ටා කෲස් හි මෙනනයිට්වරුන් 70,000 ක් පමණ කතා කරයි. පෘතුගීසි ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රසීලයට ආසන්න ප්‍රදේශවල කතා කරයි. ආගම විශාලතම නගරය === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] Bolivia is a constitutionally [[:en:Secular_state|secular state]] that guarantees the [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]] and the independence of government from religion.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} According to the 2001 census conducted by the [[:en:National_Institute_of_Statistics_of_Bolivia|National Institute of Statistics of Bolivia]], 78% of the population is [[:en:Catholicism|Roman Catholic]], followed by 19% that are [[:en:Protestant|Protestant]], as well as a small number of Bolivians that are [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]], and 3% non-religious.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> The [[:en:Association_of_Religion_Data_Archives|Association of Religion Data Archives]] (relying on the World Christian Database) records that in 2010, 92.5% of Bolivians identified as Christian (of any denomination), 3.1% identified with indigenous religion, 2.2% identified as [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]], 1.9% identified as agnostic, and all other groups constituted 0.1% or less.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> බොලිවියාව යනු ආගමික නිදහස සහ ආගමෙන් රජය ස්වාධීන වීම සහතික කරන ව්‍යවස්ථාපිතව ලෞකික රාජ්‍යයකි.[13] බොලිවියාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය විසින් පවත්වන ලද 2001 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 78% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වන අතර, පසුව 19% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඕතඩොක්ස් ජාතිකයන් වන බොලිවියානුවන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සහ ආගමික නොවන 3% ක් වෙති.[14][15] ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ලෝක ක්‍රිස්තියානි දත්ත සමුදාය මත පදනම්ව) වාර්තා කරන්නේ 2010 දී, බොලිවියානුවන්ගෙන් 92.5% ක් කිතුනුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි (ඕනෑම නිකායකින්), 3.1% ක් ස්වදේශික ආගම සමඟ හඳුනාගෙන ඇති අතර, 2.2% ක් බහායි ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, 1.9% ක් අඥෙයවාදීන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, අනෙකුත් සියලුම කණ්ඩායම් 0.1% ක් හෝ ඊට අඩු සංඛ්‍යාවක් පිහිටුවා ඇති බවයි.[16] ආදිවාසී ජනගහනයෙන් වැඩි දෙනෙක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සංස්කෘතිය හෝ සමමුහුර්තකරණය මගින් සලකුණු කරන ලද විවිධ සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. පචමාමා, [17] හෝ "මව් පෘථිවි" වන්දනාව කැපී පෙනේ. කොපකබානා කන්‍යාව, උර්කුපිනා කන්‍යාව සහ සොකාවෝන් කන්‍යාව වන්දනා කිරීම ද ක්‍රිස්තියානි වන්දනාවේ වැදගත් ලක්ෂණයකි. ජේම්ස් අපොස්තුළු තුමා කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති වැදගත් අයිමරන් ප්‍රජාවන් ටිටිකාකා විල අසල ද සිටිති.[18] බොලිවියාවේ වන්දනාමාන කරන දෙවිවරුන් අතර සෑම ජනවාරි 24 දිනකම සමරනු ලබන බහුලත්වයේ සහ සමෘද්ධියේ අයිමරන් දෙවියා වන එකෙකෝ සහ ගුවාරානි ජනයාගේ දෙවියෙකු වන ටුපා ඇතුළත් වේ. Much of the indigenous population adheres to different traditional beliefs marked by [[:en:Inculturation|inculturation]] or [[:en:Syncretic|syncretism]] with Christianity. The cult of [[:en:Pachamama|Pachamama]],<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> or "Mother Earth", is notable. The veneration of the [[:en:Virgen_de_Copacabana|Virgin of Copacabana]], Virgin of Urkupiña and Virgin of Socavón, is also an important feature of [[:en:Christian_pilgrimage|Christian pilgrimage]]. There also are important [[:en:Aymara_people|Aymaran communities]] near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]] that have a strong devotion to [[:en:James,_son_of_Zebedee|James the Apostle]].<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> Deities worshiped in Bolivia include [[:en:Ekeko|Ekeko]], the Aymaran god of abundance and prosperity, whose day is celebrated every 24 January, and [[:en:Guarani_mythology|Tupá]], a god of the [[:en:Guaraní_people|Guaraní people]]. === විශාලතම නගර === Approximately 67% of Bolivians live in urban areas,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> among the lowest proportion in South America. Nevertheless, the rate of urbanization is growing steadily, at around 2.5% annually. According to the 2012 census, there are total of 3,158,691 households in Bolivia – an increase of 887,960 from 2001.<ref name="Cen2012" /> In 2009, 75.4% of homes were classified as a house, hut, or Pahuichi; 3.3% were apartments; 21.1% were rental residences; and 0.1% were [[:en:Mobile_home|mobile homes]].<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> Most of the country's largest cities are located in the highlands of the west and central regions. බොලිවියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර, [19] දකුණු ඇමරිකාවේ අඩුම අනුපාතය අතර වේ. කෙසේ වෙතත්, නාගරීකරණයේ අනුපාතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී, වාර්ෂිකව 2.5% ක් පමණ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව, බොලිවියාවේ මුළු නිවාස 3,158,691 ක් ඇත - 2001 ට වඩා 887,960 ක වැඩිවීමකි.[1] 2009 දී, නිවාසවලින් 75.4% ක් නිවසක්, පැල්පතක් හෝ පහුයිචි ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී; 3.3% මහල් නිවාස; 21.1% කුලී නිවාස; සහ 0.1% ජංගම නිවාස විය.[20] රටේ විශාලතම නගර බොහොමයක් බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල උස්බිම් වල පිහිටා ඇත. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == cy8rioy03cjbr5udw7rjuuc0jig39su 748999 748998 2025-06-15T16:06:47Z BuddhikaW88 37808 748999 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] බොලිවියානු ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (Instituto Nacional de Estadística, INE) විසින් සිදු කරන ලද අවසන් සංගණන දෙකට අනුව, ජනගහනය 2001 දී 8,274,325 (එයින් 4,123,850 ක් පිරිමින් වූ අතර 4,150,475 ක් කාන්තාවන් විය) සිට 2012 දී 10,059,856 දක්වා වැඩි විය.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> පසුගිය වසර පනහ තුළ බොලිවියානු ජනගහනය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර එය 2.25% ක ජනගහන වර්ධන වේගයක් කරා ළඟා වී තිබේ. අන්තර් සංගණන කාල පරිච්ඡේදවල (1950–1976 සහ 1976–1992) ජනගහන වර්ධනය ආසන්න වශයෙන් 2.05% ක් වූ අතර, අවසාන කාල පරිච්ඡේදය වන 1992–2001 අතර එය වාර්ෂිකව 2.74% ක් විය. ජනවර්ගික කණ්ඩායම් භාෂාව Some 67.49% of Bolivians live in urban areas, while the remaining 32.51% in rural areas. The most part of the population (70%) is concentrated in the departments of [[:en:La_Paz_Department_(Bolivia)|La Paz]], [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]] and [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]]. In the [[:en:Andes|Andean]] [[:en:Altiplano|Altiplano]] region the departments of La Paz and [[:en:Oruro_Department|Oruro]] hold the largest percentage of population, in the valley region the largest percentage is held by the departments of Cochabamba and [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]], while in the Llanos region by Santa Cruz and [[:en:Beni_Department|Beni]]. At national level, the population density is 8.49, with variations marked between 0.8 ([[:en:Pando_Department|Pando Department]]) and 26.2 (Cochabamba Department). The largest population center is located in the so-called "central axis" and in the Llanos region. Bolivia has a young population. According to the 2011 census, 59% of the population is between 15 and 59 years old, 39% is less than 15 years old. Almost 60% of the population is younger than 25 years of age. බොලිවියානුවන්ගෙන් 67.49% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර ඉතිරි 32.51% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ. ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් (70%) ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් සහ කොචබම්බා යන දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. ඇන්ඩියන් ඇල්ටිප්ලානෝ කලාපයේ ලා පාස් සහ ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තු ජනගහනයෙන් විශාලතම ප්‍රතිශතය දරන අතර, නිම්න කලාපයේ විශාලතම ප්‍රතිශතය කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා දෙපාර්තමේන්තු විසින් දරනු ලබන අතර, ලැනොස් කලාපයේ සැන්ටා කෲස් සහ බෙනී විසින් දරනු ලැබේ. ජාතික මට්ටමින්, ජනගහන ඝනත්වය 8.49 ක් වන අතර, 0.8 (පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව) සහ 26.2 (කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව) අතර වෙනස්කම් සලකුණු කර ඇත. විශාලතම ජනගහන මධ්‍යස්ථානය ඊනියා "මධ්‍යම අක්ෂය" සහ ලැනොස් කලාපයේ පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ තරුණ ජනගහනයක් සිටී. 2011 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59% ක් අවුරුදු 15 ත් 59 ත් අතර වන අතර, 39% ක් අවුරුදු 15 ට අඩු ය. ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ වයස අවුරුදු 25 ට අඩු ය. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] The vast majority of Bolivians are [[:en:Mestizo|mestizo]] (with the indigenous component higher than the European one{{citation needed|date=February 2025}}), although the government has not included the cultural self-identification "mestizo" in the November 2012 census.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> There are approximately three dozen native groups totaling approximately half of the Bolivian population – the largest proportion of indigenous people in the Americas. A 2009 estimate of racial classification put mestizo (mixed White and Amerindian) at 68%, indigenous at 20%, white at 5%, [[:en:Cholo#Bolivia|cholo]] at 2%, black at 1%, other at 4%, while 2% were unspecified; 44% attributed themselves to some indigenous group, predominantly the linguistic categories of [[:en:Quechuas|Quechuas]] or [[:en:Aymara_people|Aymaras]].<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> [[:en:White_Latin_Americans|White Bolivians]] comprised about 14% of the population in 2006, and are usually concentrated in the largest cities: [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] and [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], but as well in some minor cities like [[:en:Tarija|Tarija]] and [[:en:Sucre|Sucre]]. The ancestry of whites and the white ancestry of mestizos lies within Europe and the Middle East, most notably Spain, Italy, Germany, Croatia, Lebanon and Syria. In the [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz Department]], there are several dozen colonies of German-speaking [[:en:Russian_Mennonite|Mennonites from Russia]] totaling around 40,000 inhabitants ({{As of|2012|lc=y}}).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> බොලිවියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් මෙස්ටිසෝ (යුරෝපීයයට වඩා වැඩි ස්වදේශික සංරචකයක් ඇත[තහවුරු කර නොමැත), නමුත් රජය විසින් 2012 නොවැම්බර් සංගණනයේදී "මෙස්ටිසෝ" යන සංස්කෘතික ස්වයං හඳුනාගැනීම ඇතුළත් කර නොමැත.[3] බොලිවියානු ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් අඩක් පමණ වන ස්වදේශික කණ්ඩායම් දුසිම් තුනක් පමණ ඇත - ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන්ගේ විශාලතම අනුපාතය. 2009 වාර්ගික වර්ගීකරණයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව මෙස්ටිසෝ (මිශ්‍ර සුදු සහ ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන්) 68%, ආදිවාසීන් 20%, සුදු ජාතිකයින් 5%, චෝලෝ 2%, කළු ජාතිකයින් 1%, අනෙක් අය 4% ලෙස දක්වා ඇති අතර, 2% නිශ්චිතව දක්වා නොමැත; 44% ක් තමන් කිසියම් ආදිවාසී කණ්ඩායමකට ආරෝපණය කර ගත්හ, ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා හෝ අයිමාරාස් යන භාෂාමය කාණ්ඩ වේ. [4] සුදු බොලිවියානුවන් 2006 දී ජනගහනයෙන් 14% ක් පමණ වූ අතර සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත: ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා සහ කොචබම්බා, නමුත් තාරිජා සහ සුක්‍රේ වැනි සමහර කුඩා නගරවල ද. සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ මෙස්ටිසෝවරුන්ගේ සුදු පරම්පරාව යුරෝපය සහ මැද පෙරදිග, විශේෂයෙන් ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ක්‍රොඒෂියාව, ලෙබනනය සහ සිරියාව තුළ පිහිටා ඇත. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ, රුසියාවේ ජර්මානු භාෂාව කතා කරන මෙනනයිට්වරුන්ගේ ජනපද දුසිම් කිහිපයක් ඇත, එහි මුළු ජනගහනය 40,000 ක් පමණ වේ (2012 වන විට).[5] [[:en:Afro-Bolivian|Afro-Bolivians]], descendants of [[:en:Atlantic_slave_trade|African slaves]] who arrived in the time of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]], inhabit the [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|department of La Paz]], and are located mainly in the provinces of [[:en:Nor_Yungas_Province|Nor Yungas]] and [[:en:Sud_Yungas_Province|Sud Yungas]]. Slavery was abolished in Bolivia in 1831.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> There are also important communities of [[:en:Japanese_Bolivians|Japanese]] (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) and Lebanese (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>). [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|Indigenous peoples]], also called ''"originarios"'' ("native" or "original") and less frequently, ''Amerindians'', could be categorized by geographic area, such as [[:en:Andes|Andean]], like the [[:en:Aymara_people|Aymaras]] and [[:en:Quechua_people|Quechuas]] (who formed the ancient [[:en:Inca_Empire|Inca Empire]]), who are concentrated in the western departments of [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] and [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]]. There also are ethnic populations in the east, composed of the [[:en:Chiquitano|Chiquitano]], [[:en:Chané|Chané]], [[:en:Guaraní_people|Guaraní]] and [[:en:Moxo_people|Moxos]], among others, who inhabit the departments of [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]] and [[:en:Pando_Department|Pando]]. There are small numbers of European citizens from Germany, France, Italy and Portugal, as well as from other countries of the Americas, as Argentina, Brazil, Chile, Colombia, Cuba, Ecuador, the United States, Paraguay, Peru, Mexico and Venezuela, among others. There are important Peruvian colonies in [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:El_Alto|El Alto]] and [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]]. There are around 140,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites in Bolivia]] of [[:en:Frisians|Frisian]], Flemish and German ethnic origins.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍ය සමයේ පැමිණි අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ වාසය කරන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නෝර් යුන්ගාස් සහ සුඩ් යුන්ගාස් පළාත්වල පිහිටා ඇත. 1831 දී බොලිවියාවේ වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.[6] ජපන් (14,000[7]) සහ ලෙබනන් (12,900[8]) යන වැදගත් ප්‍රජාවන් ද ඇත. "originarios" ("ස්වදේශික" හෝ "මුල්") ලෙසද හැඳින්වෙන සහ අඩු වාර ගණනක්, ඇමරින්ඩියන්වරුන්, භූගෝලීය ප්‍රදේශය අනුව වර්ගීකරණය කළ හැකිය, එනම් ඇන්ඩියන්, අයිමාරාස් සහ ක්වෙචුවාස් (පුරාණ ඉන්කා අධිරාජ්‍යය පිහිටුවා ගත්) වැනි, ඔවුන් ලා පාස්, පොටෝසි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා යන බටහිර දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. නැගෙනහිර පළාතේ චික්විටානෝ, චානේ, ගුවාරානි සහ මොක්සෝස් ඇතුළු ජනවාර්ගික ජනගහනයක් සිටින අතර, ඔවුන් සැන්ටා කෲස්, බෙනි, තාරිජා සහ පැන්ඩෝ යන දෙපාර්තමේන්තු වල වාසය කරයි. ජර්මනිය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය සහ පෘතුගාලය මෙන්ම ආර්ජන්ටිනාව, බ්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියාව, කියුබාව, ඉක්වදෝරය, එක්සත් ජනපදය, පැරගුවේ, පේරු, මෙක්සිකෝව සහ වෙනිසියුලාව වැනි ඇමරිකාවේ අනෙකුත් රටවලින් පැමිණි යුරෝපීය පුරවැසියන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සිටිති. ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි වැදගත් පේරු ජනපද ඇත. බොලිවියාවේ ෆ්‍රීසියානු, ෆ්ලෙමිෂ් සහ ජර්මානු ජනවාර්ගික සම්භවයක් ඇති මෙනනයිට්වරු 140,000 ක් පමණ සිටිති.[9][10] === භාෂාව === Bolivia has great linguistic diversity as a result of its [[:en:Multiculturalism|multiculturalism]]. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|Constitution of Bolivia]] recognizes 36 official languages besides Spanish: [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Araona_language|Araona]], [[:en:Baure_language|Baure]], [[:en:Bésiro_language|Bésiro]], [[:en:Canichana_language|Canichana]], [[:en:Cavineño_language|Cavineño]], [[:en:Cayubaba_language|Cayubaba]], [[:en:Chácobo_language|Chácobo]], [[:en:Chimán_language|Chimán]], [[:en:Ese_Ejja_language|Ese Ejja]], [[:en:Guaraní_language|Guaraní]], [[:en:Guarasuawe_language|Guarasu'we]], [[:en:Guarayu_language|Guarayu]], [[:en:Itonama_language|Itonama]], [[:en:Leco_language|Leco]], [[:en:Machajuyai-Kallawaya|Machajuyai-Kallawaya]], [[:en:Machineri_language|Machineri]], [[:en:Maropa_language|Maropa]], [[:en:Mojeño-Ignaciano|Mojeño-Ignaciano]], [[:en:Mojeño-Trinitario|Mojeño-Trinitario]], [[:en:Moré_language_(Bolivia)|Moré]], [[:en:Mosetén_language|Mosetén]], [[:en:Movima_language|Movima]], [[:en:Pacawara_language|Pacawara]], [[:en:Puquina_language|Puquina]], [[:en:Quechua_language|Quechua]], [[:en:Sirionó_language|Sirionó]], [[:en:Tacana_language|Tacana]], [[:en:Tapieté_language|Tapieté]], [[:en:Toromona_language|Toromona]], [[:en:Uru-Chipaya|Uru-Chipaya]], [[:en:Weenhayek_language|Weenhayek]], [[:en:Yaminawa_language|Yaminawa]], [[:en:Yuki_language_(Bolivia)|Yuki]], [[:en:Yuracaré_language|Yuracaré]], and [[:en:Zamuco_language|Zamuco]].<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> බොලිවියාව එහි බහු සංස්කෘතිකත්වයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇත. බොලිවියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්පාඤ්ඤයට අමතරව නිල භාෂා 36ක් පිළිගනී: Aymara, Araona, Baure, Bésiro, Canichana, Cavineño, Cayubaba, Chácobo, Chimán, Ese Ejja, Guaraní, Guarasu'we, Guarayu, Itonama, Leco, Machajuyaya, Machajuyaya, Machajuyai- Mojeño-Ignaciano, Mojeño-Trinitario, Moré, Moseten, Movima, Pacawara, Puquina, Quechua, Sirionó, Tacana, Tapieté, Toromona, Uru-Chipaya, Weenhayek, Yaminawa, Yuki, Yuracaré, සහ Zamuco.[11] 2001 සංගණනයට අනුව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව රටේ වැඩිපුරම කතා කරන නිල භාෂාව වේ; එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් කතා කරන පරිදි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, ප්‍රධාන පෞද්ගලික සහ රාජ්‍ය ආයතන, මාධ්‍ය සහ වාණිජ කටයුතු ඇතුළුව රජය විසින් නිකුත් කරන ලද සියලුම නීතිමය සහ නිල ලේඛන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ඇත. Spanish is the most spoken official language in the country, according to the 2001 census; as it is spoken by two-thirds of the population. All legal and official documents issued by the State, including the Constitution, the main private and public institutions, the media, and commercial activities, are in Spanish. The main indigenous languages are: [[:en:Quechua_language|Quechua]] (21.2% of the population in the 2001 census), [[:en:Aymara_language|Aymara]] (14.6%), [[:en:Guarani_language|Guarani]] (0.6%) and others (0.4%) including the [[:en:Moxos_language|Moxos]] in the department of Beni.<ref name="cia" /> [[:en:Plautdietsch|Plautdietsch]], a [[:en:German_dialects|German dialect]], is spoken by about 70,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites]] in [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]]. Portuguese is spoken mainly in the areas close to Brazil. ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ: කෙචුවා (2001 සංගණනයේදී ජනගහනයෙන් 21.2%), අයිමාරා (14.6%), ගුරානි (0.6%) සහ අනෙකුත් (0.4%) බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ මොක්සෝස් ද ඇතුළුව.[4] ප්ලූටියෙට්ස්, ජර්මානු උපභාෂාව, සැන්ටා කෲස් හි මෙනනයිට්වරුන් 70,000 ක් පමණ කතා කරයි. පෘතුගීසි ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රසීලයට ආසන්න ප්‍රදේශවල කතා කරයි. ආගම විශාලතම නගරය === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] Bolivia is a constitutionally [[:en:Secular_state|secular state]] that guarantees the [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]] and the independence of government from religion.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} According to the 2001 census conducted by the [[:en:National_Institute_of_Statistics_of_Bolivia|National Institute of Statistics of Bolivia]], 78% of the population is [[:en:Catholicism|Roman Catholic]], followed by 19% that are [[:en:Protestant|Protestant]], as well as a small number of Bolivians that are [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]], and 3% non-religious.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> The [[:en:Association_of_Religion_Data_Archives|Association of Religion Data Archives]] (relying on the World Christian Database) records that in 2010, 92.5% of Bolivians identified as Christian (of any denomination), 3.1% identified with indigenous religion, 2.2% identified as [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]], 1.9% identified as agnostic, and all other groups constituted 0.1% or less.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> බොලිවියාව යනු ආගමික නිදහස සහ ආගමෙන් රජය ස්වාධීන වීම සහතික කරන ව්‍යවස්ථාපිතව ලෞකික රාජ්‍යයකි.[13] බොලිවියාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය විසින් පවත්වන ලද 2001 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 78% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වන අතර, පසුව 19% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඕතඩොක්ස් ජාතිකයන් වන බොලිවියානුවන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සහ ආගමික නොවන 3% ක් වෙති.[14][15] ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ලෝක ක්‍රිස්තියානි දත්ත සමුදාය මත පදනම්ව) වාර්තා කරන්නේ 2010 දී, බොලිවියානුවන්ගෙන් 92.5% ක් කිතුනුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි (ඕනෑම නිකායකින්), 3.1% ක් ස්වදේශික ආගම සමඟ හඳුනාගෙන ඇති අතර, 2.2% ක් බහායි ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, 1.9% ක් අඥෙයවාදීන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, අනෙකුත් සියලුම කණ්ඩායම් 0.1% ක් හෝ ඊට අඩු සංඛ්‍යාවක් පිහිටුවා ඇති බවයි.[16] ආදිවාසී ජනගහනයෙන් වැඩි දෙනෙක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සංස්කෘතිය හෝ සමමුහුර්තකරණය මගින් සලකුණු කරන ලද විවිධ සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. පචමාමා, [17] හෝ "මව් පෘථිවි" වන්දනාව කැපී පෙනේ. කොපකබානා කන්‍යාව, උර්කුපිනා කන්‍යාව සහ සොකාවෝන් කන්‍යාව වන්දනා කිරීම ද ක්‍රිස්තියානි වන්දනාවේ වැදගත් ලක්ෂණයකි. ජේම්ස් අපොස්තුළු තුමා කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති වැදගත් අයිමරන් ප්‍රජාවන් ටිටිකාකා විල අසල ද සිටිති.[18] බොලිවියාවේ වන්දනාමාන කරන දෙවිවරුන් අතර සෑම ජනවාරි 24 දිනකම සමරනු ලබන බහුලත්වයේ සහ සමෘද්ධියේ අයිමරන් දෙවියා වන එකෙකෝ සහ ගුවාරානි ජනයාගේ දෙවියෙකු වන ටුපා ඇතුළත් වේ. Much of the indigenous population adheres to different traditional beliefs marked by [[:en:Inculturation|inculturation]] or [[:en:Syncretic|syncretism]] with Christianity. The cult of [[:en:Pachamama|Pachamama]],<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> or "Mother Earth", is notable. The veneration of the [[:en:Virgen_de_Copacabana|Virgin of Copacabana]], Virgin of Urkupiña and Virgin of Socavón, is also an important feature of [[:en:Christian_pilgrimage|Christian pilgrimage]]. There also are important [[:en:Aymara_people|Aymaran communities]] near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]] that have a strong devotion to [[:en:James,_son_of_Zebedee|James the Apostle]].<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> Deities worshiped in Bolivia include [[:en:Ekeko|Ekeko]], the Aymaran god of abundance and prosperity, whose day is celebrated every 24 January, and [[:en:Guarani_mythology|Tupá]], a god of the [[:en:Guaraní_people|Guaraní people]]. === විශාලතම නගර === Approximately 67% of Bolivians live in urban areas,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> among the lowest proportion in South America. Nevertheless, the rate of urbanization is growing steadily, at around 2.5% annually. According to the 2012 census, there are total of 3,158,691 households in Bolivia – an increase of 887,960 from 2001.<ref name="Cen2012" /> In 2009, 75.4% of homes were classified as a house, hut, or Pahuichi; 3.3% were apartments; 21.1% were rental residences; and 0.1% were [[:en:Mobile_home|mobile homes]].<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> Most of the country's largest cities are located in the highlands of the west and central regions. බොලිවියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර, [19] දකුණු ඇමරිකාවේ අඩුම අනුපාතය අතර වේ. කෙසේ වෙතත්, නාගරීකරණයේ අනුපාතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී, වාර්ෂිකව 2.5% ක් පමණ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව, බොලිවියාවේ මුළු නිවාස 3,158,691 ක් ඇත - 2001 ට වඩා 887,960 ක වැඩිවීමකි.[1] 2009 දී, නිවාසවලින් 75.4% ක් නිවසක්, පැල්පතක් හෝ පහුයිචි ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී; 3.3% මහල් නිවාස; 21.1% කුලී නිවාස; සහ 0.1% ජංගම නිවාස විය.[20] රටේ විශාලතම නගර බොහොමයක් බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල උස්බිම් වල පිහිටා ඇත. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == 4iizo9egmcyif3f5e4u1sk3qfny6ltc 749000 748999 2025-06-15T16:07:07Z BuddhikaW88 37808 749000 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] බොලිවියානු ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (Instituto Nacional de Estadística, INE) විසින් සිදු කරන ලද අවසන් සංගණන දෙකට අනුව, ජනගහනය 2001 දී 8,274,325 (එයින් 4,123,850 ක් පිරිමින් වූ අතර 4,150,475 ක් කාන්තාවන් විය) සිට 2012 දී 10,059,856 දක්වා වැඩි විය.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> පසුගිය වසර පනහ තුළ බොලිවියානු ජනගහනය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර එය 2.25% ක ජනගහන වර්ධන වේගයක් කරා ළඟා වී තිබේ. අන්තර් සංගණන කාල පරිච්ඡේදවල (1950–1976 සහ 1976–1992) ජනගහන වර්ධනය ආසන්න වශයෙන් 2.05% ක් වූ අතර, අවසාන කාල පරිච්ඡේදය වන 1992–2001 අතර එය වාර්ෂිකව 2.74% ක් විය. බොලිවියානුවන්ගෙන් 67.49% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර ඉතිරි 32.51% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ. ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් (70%) ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් සහ කොචබම්බා යන දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. ඇන්ඩියන් ඇල්ටිප්ලානෝ කලාපයේ ලා පාස් සහ ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තු ජනගහනයෙන් විශාලතම ප්‍රතිශතය දරන අතර, නිම්න කලාපයේ විශාලතම ප්‍රතිශතය කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා දෙපාර්තමේන්තු විසින් දරනු ලබන අතර, ලැනොස් කලාපයේ සැන්ටා කෲස් සහ බෙනී විසින් දරනු ලැබේ. ජාතික මට්ටමින්, ජනගහන ඝනත්වය 8.49 ක් වන අතර, 0.8 (පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව) සහ 26.2 (කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව) අතර වෙනස්කම් සලකුණු කර ඇත. විශාලතම ජනගහන මධ්‍යස්ථානය ඊනියා "මධ්‍යම අක්ෂය" සහ ලැනොස් කලාපයේ පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ තරුණ ජනගහනයක් සිටී. 2011 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59% ක් අවුරුදු 15 ත් 59 ත් අතර වන අතර, 39% ක් අවුරුදු 15 ට අඩු ය. ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ වයස අවුරුදු 25 ට අඩු ය. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] The vast majority of Bolivians are [[:en:Mestizo|mestizo]] (with the indigenous component higher than the European one{{citation needed|date=February 2025}}), although the government has not included the cultural self-identification "mestizo" in the November 2012 census.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> There are approximately three dozen native groups totaling approximately half of the Bolivian population – the largest proportion of indigenous people in the Americas. A 2009 estimate of racial classification put mestizo (mixed White and Amerindian) at 68%, indigenous at 20%, white at 5%, [[:en:Cholo#Bolivia|cholo]] at 2%, black at 1%, other at 4%, while 2% were unspecified; 44% attributed themselves to some indigenous group, predominantly the linguistic categories of [[:en:Quechuas|Quechuas]] or [[:en:Aymara_people|Aymaras]].<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> [[:en:White_Latin_Americans|White Bolivians]] comprised about 14% of the population in 2006, and are usually concentrated in the largest cities: [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] and [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], but as well in some minor cities like [[:en:Tarija|Tarija]] and [[:en:Sucre|Sucre]]. The ancestry of whites and the white ancestry of mestizos lies within Europe and the Middle East, most notably Spain, Italy, Germany, Croatia, Lebanon and Syria. In the [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz Department]], there are several dozen colonies of German-speaking [[:en:Russian_Mennonite|Mennonites from Russia]] totaling around 40,000 inhabitants ({{As of|2012|lc=y}}).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> බොලිවියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් මෙස්ටිසෝ (යුරෝපීයයට වඩා වැඩි ස්වදේශික සංරචකයක් ඇත[තහවුරු කර නොමැත), නමුත් රජය විසින් 2012 නොවැම්බර් සංගණනයේදී "මෙස්ටිසෝ" යන සංස්කෘතික ස්වයං හඳුනාගැනීම ඇතුළත් කර නොමැත.[3] බොලිවියානු ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් අඩක් පමණ වන ස්වදේශික කණ්ඩායම් දුසිම් තුනක් පමණ ඇත - ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන්ගේ විශාලතම අනුපාතය. 2009 වාර්ගික වර්ගීකරණයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව මෙස්ටිසෝ (මිශ්‍ර සුදු සහ ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන්) 68%, ආදිවාසීන් 20%, සුදු ජාතිකයින් 5%, චෝලෝ 2%, කළු ජාතිකයින් 1%, අනෙක් අය 4% ලෙස දක්වා ඇති අතර, 2% නිශ්චිතව දක්වා නොමැත; 44% ක් තමන් කිසියම් ආදිවාසී කණ්ඩායමකට ආරෝපණය කර ගත්හ, ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා හෝ අයිමාරාස් යන භාෂාමය කාණ්ඩ වේ. [4] සුදු බොලිවියානුවන් 2006 දී ජනගහනයෙන් 14% ක් පමණ වූ අතර සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත: ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා සහ කොචබම්බා, නමුත් තාරිජා සහ සුක්‍රේ වැනි සමහර කුඩා නගරවල ද. සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ මෙස්ටිසෝවරුන්ගේ සුදු පරම්පරාව යුරෝපය සහ මැද පෙරදිග, විශේෂයෙන් ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ක්‍රොඒෂියාව, ලෙබනනය සහ සිරියාව තුළ පිහිටා ඇත. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ, රුසියාවේ ජර්මානු භාෂාව කතා කරන මෙනනයිට්වරුන්ගේ ජනපද දුසිම් කිහිපයක් ඇත, එහි මුළු ජනගහනය 40,000 ක් පමණ වේ (2012 වන විට).[5] [[:en:Afro-Bolivian|Afro-Bolivians]], descendants of [[:en:Atlantic_slave_trade|African slaves]] who arrived in the time of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]], inhabit the [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|department of La Paz]], and are located mainly in the provinces of [[:en:Nor_Yungas_Province|Nor Yungas]] and [[:en:Sud_Yungas_Province|Sud Yungas]]. Slavery was abolished in Bolivia in 1831.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> There are also important communities of [[:en:Japanese_Bolivians|Japanese]] (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) and Lebanese (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>). [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|Indigenous peoples]], also called ''"originarios"'' ("native" or "original") and less frequently, ''Amerindians'', could be categorized by geographic area, such as [[:en:Andes|Andean]], like the [[:en:Aymara_people|Aymaras]] and [[:en:Quechua_people|Quechuas]] (who formed the ancient [[:en:Inca_Empire|Inca Empire]]), who are concentrated in the western departments of [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] and [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]]. There also are ethnic populations in the east, composed of the [[:en:Chiquitano|Chiquitano]], [[:en:Chané|Chané]], [[:en:Guaraní_people|Guaraní]] and [[:en:Moxo_people|Moxos]], among others, who inhabit the departments of [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]] and [[:en:Pando_Department|Pando]]. There are small numbers of European citizens from Germany, France, Italy and Portugal, as well as from other countries of the Americas, as Argentina, Brazil, Chile, Colombia, Cuba, Ecuador, the United States, Paraguay, Peru, Mexico and Venezuela, among others. There are important Peruvian colonies in [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:El_Alto|El Alto]] and [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]]. There are around 140,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites in Bolivia]] of [[:en:Frisians|Frisian]], Flemish and German ethnic origins.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍ය සමයේ පැමිණි අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ වාසය කරන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නෝර් යුන්ගාස් සහ සුඩ් යුන්ගාස් පළාත්වල පිහිටා ඇත. 1831 දී බොලිවියාවේ වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.[6] ජපන් (14,000[7]) සහ ලෙබනන් (12,900[8]) යන වැදගත් ප්‍රජාවන් ද ඇත. "originarios" ("ස්වදේශික" හෝ "මුල්") ලෙසද හැඳින්වෙන සහ අඩු වාර ගණනක්, ඇමරින්ඩියන්වරුන්, භූගෝලීය ප්‍රදේශය අනුව වර්ගීකරණය කළ හැකිය, එනම් ඇන්ඩියන්, අයිමාරාස් සහ ක්වෙචුවාස් (පුරාණ ඉන්කා අධිරාජ්‍යය පිහිටුවා ගත්) වැනි, ඔවුන් ලා පාස්, පොටෝසි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා යන බටහිර දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. නැගෙනහිර පළාතේ චික්විටානෝ, චානේ, ගුවාරානි සහ මොක්සෝස් ඇතුළු ජනවාර්ගික ජනගහනයක් සිටින අතර, ඔවුන් සැන්ටා කෲස්, බෙනි, තාරිජා සහ පැන්ඩෝ යන දෙපාර්තමේන්තු වල වාසය කරයි. ජර්මනිය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය සහ පෘතුගාලය මෙන්ම ආර්ජන්ටිනාව, බ්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියාව, කියුබාව, ඉක්වදෝරය, එක්සත් ජනපදය, පැරගුවේ, පේරු, මෙක්සිකෝව සහ වෙනිසියුලාව වැනි ඇමරිකාවේ අනෙකුත් රටවලින් පැමිණි යුරෝපීය පුරවැසියන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සිටිති. ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි වැදගත් පේරු ජනපද ඇත. බොලිවියාවේ ෆ්‍රීසියානු, ෆ්ලෙමිෂ් සහ ජර්මානු ජනවාර්ගික සම්භවයක් ඇති මෙනනයිට්වරු 140,000 ක් පමණ සිටිති.[9][10] === භාෂාව === Bolivia has great linguistic diversity as a result of its [[:en:Multiculturalism|multiculturalism]]. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|Constitution of Bolivia]] recognizes 36 official languages besides Spanish: [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Araona_language|Araona]], [[:en:Baure_language|Baure]], [[:en:Bésiro_language|Bésiro]], [[:en:Canichana_language|Canichana]], [[:en:Cavineño_language|Cavineño]], [[:en:Cayubaba_language|Cayubaba]], [[:en:Chácobo_language|Chácobo]], [[:en:Chimán_language|Chimán]], [[:en:Ese_Ejja_language|Ese Ejja]], [[:en:Guaraní_language|Guaraní]], [[:en:Guarasuawe_language|Guarasu'we]], [[:en:Guarayu_language|Guarayu]], [[:en:Itonama_language|Itonama]], [[:en:Leco_language|Leco]], [[:en:Machajuyai-Kallawaya|Machajuyai-Kallawaya]], [[:en:Machineri_language|Machineri]], [[:en:Maropa_language|Maropa]], [[:en:Mojeño-Ignaciano|Mojeño-Ignaciano]], [[:en:Mojeño-Trinitario|Mojeño-Trinitario]], [[:en:Moré_language_(Bolivia)|Moré]], [[:en:Mosetén_language|Mosetén]], [[:en:Movima_language|Movima]], [[:en:Pacawara_language|Pacawara]], [[:en:Puquina_language|Puquina]], [[:en:Quechua_language|Quechua]], [[:en:Sirionó_language|Sirionó]], [[:en:Tacana_language|Tacana]], [[:en:Tapieté_language|Tapieté]], [[:en:Toromona_language|Toromona]], [[:en:Uru-Chipaya|Uru-Chipaya]], [[:en:Weenhayek_language|Weenhayek]], [[:en:Yaminawa_language|Yaminawa]], [[:en:Yuki_language_(Bolivia)|Yuki]], [[:en:Yuracaré_language|Yuracaré]], and [[:en:Zamuco_language|Zamuco]].<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> බොලිවියාව එහි බහු සංස්කෘතිකත්වයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇත. බොලිවියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්පාඤ්ඤයට අමතරව නිල භාෂා 36ක් පිළිගනී: Aymara, Araona, Baure, Bésiro, Canichana, Cavineño, Cayubaba, Chácobo, Chimán, Ese Ejja, Guaraní, Guarasu'we, Guarayu, Itonama, Leco, Machajuyaya, Machajuyaya, Machajuyai- Mojeño-Ignaciano, Mojeño-Trinitario, Moré, Moseten, Movima, Pacawara, Puquina, Quechua, Sirionó, Tacana, Tapieté, Toromona, Uru-Chipaya, Weenhayek, Yaminawa, Yuki, Yuracaré, සහ Zamuco.[11] 2001 සංගණනයට අනුව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව රටේ වැඩිපුරම කතා කරන නිල භාෂාව වේ; එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් කතා කරන පරිදි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, ප්‍රධාන පෞද්ගලික සහ රාජ්‍ය ආයතන, මාධ්‍ය සහ වාණිජ කටයුතු ඇතුළුව රජය විසින් නිකුත් කරන ලද සියලුම නීතිමය සහ නිල ලේඛන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ඇත. Spanish is the most spoken official language in the country, according to the 2001 census; as it is spoken by two-thirds of the population. All legal and official documents issued by the State, including the Constitution, the main private and public institutions, the media, and commercial activities, are in Spanish. The main indigenous languages are: [[:en:Quechua_language|Quechua]] (21.2% of the population in the 2001 census), [[:en:Aymara_language|Aymara]] (14.6%), [[:en:Guarani_language|Guarani]] (0.6%) and others (0.4%) including the [[:en:Moxos_language|Moxos]] in the department of Beni.<ref name="cia" /> [[:en:Plautdietsch|Plautdietsch]], a [[:en:German_dialects|German dialect]], is spoken by about 70,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites]] in [[:en:Santa_Cruz_Department_(Bolivia)|Santa Cruz]]. Portuguese is spoken mainly in the areas close to Brazil. ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ: කෙචුවා (2001 සංගණනයේදී ජනගහනයෙන් 21.2%), අයිමාරා (14.6%), ගුරානි (0.6%) සහ අනෙකුත් (0.4%) බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ මොක්සෝස් ද ඇතුළුව.[4] ප්ලූටියෙට්ස්, ජර්මානු උපභාෂාව, සැන්ටා කෲස් හි මෙනනයිට්වරුන් 70,000 ක් පමණ කතා කරයි. පෘතුගීසි ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රසීලයට ආසන්න ප්‍රදේශවල කතා කරයි. ආගම විශාලතම නගරය === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] Bolivia is a constitutionally [[:en:Secular_state|secular state]] that guarantees the [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]] and the independence of government from religion.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} According to the 2001 census conducted by the [[:en:National_Institute_of_Statistics_of_Bolivia|National Institute of Statistics of Bolivia]], 78% of the population is [[:en:Catholicism|Roman Catholic]], followed by 19% that are [[:en:Protestant|Protestant]], as well as a small number of Bolivians that are [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]], and 3% non-religious.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> The [[:en:Association_of_Religion_Data_Archives|Association of Religion Data Archives]] (relying on the World Christian Database) records that in 2010, 92.5% of Bolivians identified as Christian (of any denomination), 3.1% identified with indigenous religion, 2.2% identified as [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]], 1.9% identified as agnostic, and all other groups constituted 0.1% or less.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> බොලිවියාව යනු ආගමික නිදහස සහ ආගමෙන් රජය ස්වාධීන වීම සහතික කරන ව්‍යවස්ථාපිතව ලෞකික රාජ්‍යයකි.[13] බොලිවියාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය විසින් පවත්වන ලද 2001 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 78% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වන අතර, පසුව 19% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඕතඩොක්ස් ජාතිකයන් වන බොලිවියානුවන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සහ ආගමික නොවන 3% ක් වෙති.[14][15] ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ලෝක ක්‍රිස්තියානි දත්ත සමුදාය මත පදනම්ව) වාර්තා කරන්නේ 2010 දී, බොලිවියානුවන්ගෙන් 92.5% ක් කිතුනුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි (ඕනෑම නිකායකින්), 3.1% ක් ස්වදේශික ආගම සමඟ හඳුනාගෙන ඇති අතර, 2.2% ක් බහායි ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, 1.9% ක් අඥෙයවාදීන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, අනෙකුත් සියලුම කණ්ඩායම් 0.1% ක් හෝ ඊට අඩු සංඛ්‍යාවක් පිහිටුවා ඇති බවයි.[16] ආදිවාසී ජනගහනයෙන් වැඩි දෙනෙක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සංස්කෘතිය හෝ සමමුහුර්තකරණය මගින් සලකුණු කරන ලද විවිධ සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. පචමාමා, [17] හෝ "මව් පෘථිවි" වන්දනාව කැපී පෙනේ. කොපකබානා කන්‍යාව, උර්කුපිනා කන්‍යාව සහ සොකාවෝන් කන්‍යාව වන්දනා කිරීම ද ක්‍රිස්තියානි වන්දනාවේ වැදගත් ලක්ෂණයකි. ජේම්ස් අපොස්තුළු තුමා කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති වැදගත් අයිමරන් ප්‍රජාවන් ටිටිකාකා විල අසල ද සිටිති.[18] බොලිවියාවේ වන්දනාමාන කරන දෙවිවරුන් අතර සෑම ජනවාරි 24 දිනකම සමරනු ලබන බහුලත්වයේ සහ සමෘද්ධියේ අයිමරන් දෙවියා වන එකෙකෝ සහ ගුවාරානි ජනයාගේ දෙවියෙකු වන ටුපා ඇතුළත් වේ. Much of the indigenous population adheres to different traditional beliefs marked by [[:en:Inculturation|inculturation]] or [[:en:Syncretic|syncretism]] with Christianity. The cult of [[:en:Pachamama|Pachamama]],<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> or "Mother Earth", is notable. The veneration of the [[:en:Virgen_de_Copacabana|Virgin of Copacabana]], Virgin of Urkupiña and Virgin of Socavón, is also an important feature of [[:en:Christian_pilgrimage|Christian pilgrimage]]. There also are important [[:en:Aymara_people|Aymaran communities]] near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]] that have a strong devotion to [[:en:James,_son_of_Zebedee|James the Apostle]].<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> Deities worshiped in Bolivia include [[:en:Ekeko|Ekeko]], the Aymaran god of abundance and prosperity, whose day is celebrated every 24 January, and [[:en:Guarani_mythology|Tupá]], a god of the [[:en:Guaraní_people|Guaraní people]]. === විශාලතම නගර === Approximately 67% of Bolivians live in urban areas,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> among the lowest proportion in South America. Nevertheless, the rate of urbanization is growing steadily, at around 2.5% annually. According to the 2012 census, there are total of 3,158,691 households in Bolivia – an increase of 887,960 from 2001.<ref name="Cen2012" /> In 2009, 75.4% of homes were classified as a house, hut, or Pahuichi; 3.3% were apartments; 21.1% were rental residences; and 0.1% were [[:en:Mobile_home|mobile homes]].<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> Most of the country's largest cities are located in the highlands of the west and central regions. බොලිවියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර, [19] දකුණු ඇමරිකාවේ අඩුම අනුපාතය අතර වේ. කෙසේ වෙතත්, නාගරීකරණයේ අනුපාතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී, වාර්ෂිකව 2.5% ක් පමණ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව, බොලිවියාවේ මුළු නිවාස 3,158,691 ක් ඇත - 2001 ට වඩා 887,960 ක වැඩිවීමකි.[1] 2009 දී, නිවාසවලින් 75.4% ක් නිවසක්, පැල්පතක් හෝ පහුයිචි ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී; 3.3% මහල් නිවාස; 21.1% කුලී නිවාස; සහ 0.1% ජංගම නිවාස විය.[20] රටේ විශාලතම නගර බොහොමයක් බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල උස්බිම් වල පිහිටා ඇත. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == byebpacqzp13bpnbkog4te21chqucza 749001 749000 2025-06-15T16:08:52Z BuddhikaW88 37808 /* ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් */ 749001 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] බොලිවියානු ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (Instituto Nacional de Estadística, INE) විසින් සිදු කරන ලද අවසන් සංගණන දෙකට අනුව, ජනගහනය 2001 දී 8,274,325 (එයින් 4,123,850 ක් පිරිමින් වූ අතර 4,150,475 ක් කාන්තාවන් විය) සිට 2012 දී 10,059,856 දක්වා වැඩි විය.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> පසුගිය වසර පනහ තුළ බොලිවියානු ජනගහනය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර එය 2.25% ක ජනගහන වර්ධන වේගයක් කරා ළඟා වී තිබේ. අන්තර් සංගණන කාල පරිච්ඡේදවල (1950–1976 සහ 1976–1992) ජනගහන වර්ධනය ආසන්න වශයෙන් 2.05% ක් වූ අතර, අවසාන කාල පරිච්ඡේදය වන 1992–2001 අතර එය වාර්ෂිකව 2.74% ක් විය. බොලිවියානුවන්ගෙන් 67.49% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර ඉතිරි 32.51% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ. ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් (70%) ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් සහ කොචබම්බා යන දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. ඇන්ඩියන් ඇල්ටිප්ලානෝ කලාපයේ ලා පාස් සහ ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තු ජනගහනයෙන් විශාලතම ප්‍රතිශතය දරන අතර, නිම්න කලාපයේ විශාලතම ප්‍රතිශතය කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා දෙපාර්තමේන්තු විසින් දරනු ලබන අතර, ලැනොස් කලාපයේ සැන්ටා කෲස් සහ බෙනී විසින් දරනු ලැබේ. ජාතික මට්ටමින්, ජනගහන ඝනත්වය 8.49 ක් වන අතර, 0.8 (පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව) සහ 26.2 (කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව) අතර වෙනස්කම් සලකුණු කර ඇත. විශාලතම ජනගහන මධ්‍යස්ථානය ඊනියා "මධ්‍යම අක්ෂය" සහ ලැනොස් කලාපයේ පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ තරුණ ජනගහනයක් සිටී. 2011 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59% ක් අවුරුදු 15 ත් 59 ත් අතර වන අතර, 39% ක් අවුරුදු 15 ට අඩු ය. ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ වයස අවුරුදු 25 ට අඩු ය. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] The vast majority of Bolivians are [[:en:Mestizo|mestizo]] (with the indigenous component higher than the European one{{citation needed|date=February 2025}}), although the government has not included the cultural self-identification "mestizo" in the November 2012 census. There are approximately three dozen native groups totaling approximately half of the Bolivian population – the largest proportion of indigenous people in the Americas. A 2009 estimate of racial classification put mestizo (mixed White and Amerindian) at 68%, indigenous at 20%, white at 5%, [[:en:Cholo#Bolivia|cholo]] at 2%, black at 1%, other at 4%, while 2% were unspecified; 44% attributed themselves to some indigenous group, predominantly the linguistic categories of [[:en:Quechuas|Quechuas]] or [[:en:Aymara_people|Aymaras]]. [[:en:White_Latin_Americans|White Bolivians]] comprised about 14% of the population in 2006, and are usually concentrated in the largest cities: [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]] and [[:en:Cochabamba|Cochabamba]], but as well in some minor cities like [[:en:Tarija|Tarija]] and [[:en:Sucre|Sucre]]. The ancestry of whites and the white ancestry of mestizos lies within Europe and the Middle East, most notably Spain, Italy, Germany, Croatia, Lebanon and Syria. In the [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz Department]], there are several dozen colonies of German-speaking [[:en:Russian_Mennonite|Mennonites from Russia]] totaling around 40,000 inhabitants ({{As of|2012|lc=y}}). බොලිවියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් මෙස්ටිසෝ (යුරෝපීයයට වඩා වැඩි ස්වදේශික සංරචකයක් ඇත, නමුත් රජය විසින් 2012 නොවැම්බර් සංගණනයේදී "මෙස්ටිසෝ" යන සංස්කෘතික ස්වයං හඳුනාගැනීම ඇතුළත් කර නොමැත.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> බොලිවියානු ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් අඩක් පමණ වන ස්වදේශික කණ්ඩායම් දුසිම් තුනක් පමණ ඇත - ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන්ගේ විශාලතම අනුපාතය. 2009 වාර්ගික වර්ගීකරණයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව මෙස්ටිසෝ (මිශ්‍ර සුදු සහ ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන්) 68%, ආදිවාසීන් 20%, සුදු ජාතිකයින් 5%, චෝලෝ 2%, කළු ජාතිකයින් 1%, අනෙක් අය 4% ලෙස දක්වා ඇති අතර, 2% නිශ්චිතව දක්වා නොමැත; 44% ක් තමන් කිසියම් ආදිවාසී කණ්ඩායමකට ආරෝපණය කර ගත්හ, ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා හෝ අයිමාරාස් යන භාෂාමය කාණ්ඩ වේ.<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> සුදු බොලිවියානුවන් 2006 දී ජනගහනයෙන් 14% ක් පමණ වූ අතර සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත: ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා සහ කොචබම්බා, නමුත් තාරිජා සහ සුක්‍රේ වැනි සමහර කුඩා නගරවල ද. සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ මෙස්ටිසෝවරුන්ගේ සුදු පරම්පරාව යුරෝපය සහ මැද පෙරදිග, විශේෂයෙන් ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ක්‍රොඒෂියාව, ලෙබනනය සහ සිරියාව තුළ පිහිටා ඇත. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ, රුසියාවේ ජර්මානු භාෂාව කතා කරන මෙනනයිට්වරුන්ගේ ජනපද දුසිම් කිහිපයක් ඇත, එහි මුළු ජනගහනය 40,000 ක් පමණ වේ (2012 වන විට).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Afro-Bolivian|Afro-Bolivians]], descendants of [[:en:Atlantic_slave_trade|African slaves]] who arrived in the time of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]], inhabit the [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|department of La Paz]], and are located mainly in the provinces of [[:en:Nor_Yungas_Province|Nor Yungas]] and [[:en:Sud_Yungas_Province|Sud Yungas]]. Slavery was abolished in Bolivia in 1831. There are also important communities of [[:en:Japanese_Bolivians|Japanese]] (14,000) and Lebanese (12,900). [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|Indigenous peoples]], also called ''"originarios"'' ("native" or "original") and less frequently, ''Amerindians'', could be categorized by geographic area, such as [[:en:Andes|Andean]], like the [[:en:Aymara_people|Aymaras]] and [[:en:Quechua_people|Quechuas]] (who formed the ancient [[:en:Inca_Empire|Inca Empire]]), who are concentrated in the western departments of [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] and [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]]. There also are ethnic populations in the east, composed of the [[:en:Chiquitano|Chiquitano]], [[:en:Chané|Chané]], [[:en:Guaraní_people|Guaraní]] and [[:en:Moxo_people|Moxos]], among others, who inhabit the departments of [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]] and [[:en:Pando_Department|Pando]]. There are small numbers of European citizens from Germany, France, Italy and Portugal, as well as from other countries of the Americas, as Argentina, Brazil, Chile, Colombia, Cuba, Ecuador, the United States, Paraguay, Peru, Mexico and Venezuela, among others. There are important Peruvian colonies in [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:El_Alto|El Alto]] and [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]]. There are around 140,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites in Bolivia]] of [[:en:Frisians|Frisian]], Flemish and German ethnic origins. ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍ය සමයේ පැමිණි අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ වාසය කරන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නෝර් යුන්ගාස් සහ සුඩ් යුන්ගාස් පළාත්වල පිහිටා ඇත. 1831 දී බොලිවියාවේ වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> ජපන් (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) සහ ලෙබනන් (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>) යන වැදගත් ප්‍රජාවන් ද ඇත. "originarios" ("ස්වදේශික" හෝ "මුල්") ලෙසද හැඳින්වෙන සහ අඩු වාර ගණනක්, ඇමරින්ඩියන්වරුන්, භූගෝලීය ප්‍රදේශය අනුව වර්ගීකරණය කළ හැකිය, එනම් ඇන්ඩියන්, අයිමාරාස් සහ ක්වෙචුවාස් (පුරාණ ඉන්කා අධිරාජ්‍යය පිහිටුවා ගත්) වැනි, ඔවුන් ලා පාස්, පොටෝසි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා යන බටහිර දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. නැගෙනහිර පළාතේ චික්විටානෝ, චානේ, ගුවාරානි සහ මොක්සෝස් ඇතුළු ජනවාර්ගික ජනගහනයක් සිටින අතර, ඔවුන් සැන්ටා කෲස්, බෙනි, තාරිජා සහ පැන්ඩෝ යන දෙපාර්තමේන්තු වල වාසය කරයි. ජර්මනිය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය සහ පෘතුගාලය මෙන්ම ආර්ජන්ටිනාව, බ්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියාව, කියුබාව, ඉක්වදෝරය, එක්සත් ජනපදය, පැරගුවේ, පේරු, මෙක්සිකෝව සහ වෙනිසියුලාව වැනි ඇමරිකාවේ අනෙකුත් රටවලින් පැමිණි යුරෝපීය පුරවැසියන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සිටිති. ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි වැදගත් පේරු ජනපද ඇත. බොලිවියාවේ ෆ්‍රීසියානු, ෆ්ලෙමිෂ් සහ ජර්මානු ජනවාර්ගික සම්භවයක් ඇති මෙනනයිට්වරු 140,000 ක් පමණ සිටිති.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> === භාෂාව === Bolivia has great linguistic diversity as a result of its [[:en:Multiculturalism|multiculturalism]]. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|Constitution of Bolivia]] recognizes 36 official languages besides Spanish: [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Araona_language|Araona]], [[:en:Baure_language|Baure]], [[:en:Bésiro_language|Bésiro]], [[:en:Canichana_language|Canichana]], [[:en:Cavineño_language|Cavineño]], [[:en:Cayubaba_language|Cayubaba]], [[:en:Chácobo_language|Chácobo]], [[:en:Chimán_language|Chimán]], [[:en:Ese_Ejja_language|Ese Ejja]], [[:en:Guaraní_language|Guaraní]], [[:en:Guarasuawe_language|Guarasu'we]], [[:en:Guarayu_language|Guarayu]], [[:en:Itonama_language|Itonama]], [[:en:Leco_language|Leco]], [[:en:Machajuyai-Kallawaya|Machajuyai-Kallawaya]], [[:en:Machineri_language|Machineri]], [[:en:Maropa_language|Maropa]], [[:en:Mojeño-Ignaciano|Mojeño-Ignaciano]], [[:en:Mojeño-Trinitario|Mojeño-Trinitario]], [[:en:Moré_language_(Bolivia)|Moré]], [[:en:Mosetén_language|Mosetén]], [[:en:Movima_language|Movima]], [[:en:Pacawara_language|Pacawara]], [[:en:Puquina_language|Puquina]], [[:en:Quechua_language|Quechua]], [[:en:Sirionó_language|Sirionó]], [[:en:Tacana_language|Tacana]], [[:en:Tapieté_language|Tapieté]], [[:en:Toromona_language|Toromona]], [[:en:Uru-Chipaya|Uru-Chipaya]], [[:en:Weenhayek_language|Weenhayek]], [[:en:Yaminawa_language|Yaminawa]], [[:en:Yuki_language_(Bolivia)|Yuki]], [[:en:Yuracaré_language|Yuracaré]], and [[:en:Zamuco_language|Zamuco]]. බොලිවියාව එහි බහු සංස්කෘතිකත්වයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇත. බොලිවියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්පාඤ්ඤයට අමතරව නිල භාෂා 36ක් පිළිගනී: Aymara, Araona, Baure, Bésiro, Canichana, Cavineño, Cayubaba, Chácobo, Chimán, Ese Ejja, Guaraní, Guarasu'we, Guarayu, Itonama, Leco, Machajuyaya, Machajuyaya, Machajuyai- Mojeño-Ignaciano, Mojeño-Trinitario, Moré, Moseten, Movima, Pacawara, Puquina, Quechua, Sirionó, Tacana, Tapieté, Toromona, Uru-Chipaya, Weenhayek, Yaminawa, Yuki, Yuracaré, සහ Zamuco.<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> 2001 සංගණනයට අනුව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව රටේ වැඩිපුරම කතා කරන නිල භාෂාව වේ; එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් කතා කරන පරිදි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, ප්‍රධාන පෞද්ගලික සහ රාජ්‍ය ආයතන, මාධ්‍ය සහ වාණිජ කටයුතු ඇතුළුව රජය විසින් නිකුත් කරන ලද සියලුම නීතිමය සහ නිල ලේඛන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ඇත. ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ: කෙචුවා (2001 සංගණනයේදී ජනගහනයෙන් 21.2%), අයිමාරා (14.6%), ගුරානි (0.6%) සහ අනෙකුත් (0.4%) බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ මොක්සෝස් ද ඇතුළුව.<ref name="cia" /> ප්ලූටියෙට්ස්, ජර්මානු උපභාෂාව, සැන්ටා කෲස් හි මෙනනයිට්වරුන් 70,000 ක් පමණ කතා කරයි. පෘතුගීසි ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රසීලයට ආසන්න ප්‍රදේශවල කතා කරයි. === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] Bolivia is a constitutionally [[:en:Secular_state|secular state]] that guarantees the [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]] and the independence of government from religion.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} According to the 2001 census conducted by the [[:en:National_Institute_of_Statistics_of_Bolivia|National Institute of Statistics of Bolivia]], 78% of the population is [[:en:Catholicism|Roman Catholic]], followed by 19% that are [[:en:Protestant|Protestant]], as well as a small number of Bolivians that are [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]], and 3% non-religious.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> The [[:en:Association_of_Religion_Data_Archives|Association of Religion Data Archives]] (relying on the World Christian Database) records that in 2010, 92.5% of Bolivians identified as Christian (of any denomination), 3.1% identified with indigenous religion, 2.2% identified as [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]], 1.9% identified as agnostic, and all other groups constituted 0.1% or less.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> බොලිවියාව යනු ආගමික නිදහස සහ ආගමෙන් රජය ස්වාධීන වීම සහතික කරන ව්‍යවස්ථාපිතව ලෞකික රාජ්‍යයකි.[13] බොලිවියාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය විසින් පවත්වන ලද 2001 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 78% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වන අතර, පසුව 19% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඕතඩොක්ස් ජාතිකයන් වන බොලිවියානුවන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සහ ආගමික නොවන 3% ක් වෙති.[14][15] ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ලෝක ක්‍රිස්තියානි දත්ත සමුදාය මත පදනම්ව) වාර්තා කරන්නේ 2010 දී, බොලිවියානුවන්ගෙන් 92.5% ක් කිතුනුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි (ඕනෑම නිකායකින්), 3.1% ක් ස්වදේශික ආගම සමඟ හඳුනාගෙන ඇති අතර, 2.2% ක් බහායි ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, 1.9% ක් අඥෙයවාදීන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, අනෙකුත් සියලුම කණ්ඩායම් 0.1% ක් හෝ ඊට අඩු සංඛ්‍යාවක් පිහිටුවා ඇති බවයි.[16] ආදිවාසී ජනගහනයෙන් වැඩි දෙනෙක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සංස්කෘතිය හෝ සමමුහුර්තකරණය මගින් සලකුණු කරන ලද විවිධ සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. පචමාමා, [17] හෝ "මව් පෘථිවි" වන්දනාව කැපී පෙනේ. කොපකබානා කන්‍යාව, උර්කුපිනා කන්‍යාව සහ සොකාවෝන් කන්‍යාව වන්දනා කිරීම ද ක්‍රිස්තියානි වන්දනාවේ වැදගත් ලක්ෂණයකි. ජේම්ස් අපොස්තුළු තුමා කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති වැදගත් අයිමරන් ප්‍රජාවන් ටිටිකාකා විල අසල ද සිටිති.[18] බොලිවියාවේ වන්දනාමාන කරන දෙවිවරුන් අතර සෑම ජනවාරි 24 දිනකම සමරනු ලබන බහුලත්වයේ සහ සමෘද්ධියේ අයිමරන් දෙවියා වන එකෙකෝ සහ ගුවාරානි ජනයාගේ දෙවියෙකු වන ටුපා ඇතුළත් වේ. Much of the indigenous population adheres to different traditional beliefs marked by [[:en:Inculturation|inculturation]] or [[:en:Syncretic|syncretism]] with Christianity. The cult of [[:en:Pachamama|Pachamama]],<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> or "Mother Earth", is notable. The veneration of the [[:en:Virgen_de_Copacabana|Virgin of Copacabana]], Virgin of Urkupiña and Virgin of Socavón, is also an important feature of [[:en:Christian_pilgrimage|Christian pilgrimage]]. There also are important [[:en:Aymara_people|Aymaran communities]] near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]] that have a strong devotion to [[:en:James,_son_of_Zebedee|James the Apostle]].<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> Deities worshiped in Bolivia include [[:en:Ekeko|Ekeko]], the Aymaran god of abundance and prosperity, whose day is celebrated every 24 January, and [[:en:Guarani_mythology|Tupá]], a god of the [[:en:Guaraní_people|Guaraní people]]. === විශාලතම නගර === Approximately 67% of Bolivians live in urban areas,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> among the lowest proportion in South America. Nevertheless, the rate of urbanization is growing steadily, at around 2.5% annually. According to the 2012 census, there are total of 3,158,691 households in Bolivia – an increase of 887,960 from 2001.<ref name="Cen2012" /> In 2009, 75.4% of homes were classified as a house, hut, or Pahuichi; 3.3% were apartments; 21.1% were rental residences; and 0.1% were [[:en:Mobile_home|mobile homes]].<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> Most of the country's largest cities are located in the highlands of the west and central regions. බොලිවියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර, [19] දකුණු ඇමරිකාවේ අඩුම අනුපාතය අතර වේ. කෙසේ වෙතත්, නාගරීකරණයේ අනුපාතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී, වාර්ෂිකව 2.5% ක් පමණ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව, බොලිවියාවේ මුළු නිවාස 3,158,691 ක් ඇත - 2001 ට වඩා 887,960 ක වැඩිවීමකි.[1] 2009 දී, නිවාසවලින් 75.4% ක් නිවසක්, පැල්පතක් හෝ පහුයිචි ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී; 3.3% මහල් නිවාස; 21.1% කුලී නිවාස; සහ 0.1% ජංගම නිවාස විය.[20] රටේ විශාලතම නගර බොහොමයක් බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල උස්බිම් වල පිහිටා ඇත. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == sirb6qv7649e258wihgmjo2lgekccx4 749002 749001 2025-06-15T16:09:07Z BuddhikaW88 37808 /* ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් */ 749002 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] බොලිවියානු ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (Instituto Nacional de Estadística, INE) විසින් සිදු කරන ලද අවසන් සංගණන දෙකට අනුව, ජනගහනය 2001 දී 8,274,325 (එයින් 4,123,850 ක් පිරිමින් වූ අතර 4,150,475 ක් කාන්තාවන් විය) සිට 2012 දී 10,059,856 දක්වා වැඩි විය.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> පසුගිය වසර පනහ තුළ බොලිවියානු ජනගහනය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර එය 2.25% ක ජනගහන වර්ධන වේගයක් කරා ළඟා වී තිබේ. අන්තර් සංගණන කාල පරිච්ඡේදවල (1950–1976 සහ 1976–1992) ජනගහන වර්ධනය ආසන්න වශයෙන් 2.05% ක් වූ අතර, අවසාන කාල පරිච්ඡේදය වන 1992–2001 අතර එය වාර්ෂිකව 2.74% ක් විය. බොලිවියානුවන්ගෙන් 67.49% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර ඉතිරි 32.51% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ. ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් (70%) ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් සහ කොචබම්බා යන දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. ඇන්ඩියන් ඇල්ටිප්ලානෝ කලාපයේ ලා පාස් සහ ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තු ජනගහනයෙන් විශාලතම ප්‍රතිශතය දරන අතර, නිම්න කලාපයේ විශාලතම ප්‍රතිශතය කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා දෙපාර්තමේන්තු විසින් දරනු ලබන අතර, ලැනොස් කලාපයේ සැන්ටා කෲස් සහ බෙනී විසින් දරනු ලැබේ. ජාතික මට්ටමින්, ජනගහන ඝනත්වය 8.49 ක් වන අතර, 0.8 (පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව) සහ 26.2 (කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව) අතර වෙනස්කම් සලකුණු කර ඇත. විශාලතම ජනගහන මධ්‍යස්ථානය ඊනියා "මධ්‍යම අක්ෂය" සහ ලැනොස් කලාපයේ පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ තරුණ ජනගහනයක් සිටී. 2011 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59% ක් අවුරුදු 15 ත් 59 ත් අතර වන අතර, 39% ක් අවුරුදු 15 ට අඩු ය. ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ වයස අවුරුදු 25 ට අඩු ය. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] බොලිවියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් මෙස්ටිසෝ (යුරෝපීයයට වඩා වැඩි ස්වදේශික සංරචකයක් ඇත, නමුත් රජය විසින් 2012 නොවැම්බර් සංගණනයේදී "මෙස්ටිසෝ" යන සංස්කෘතික ස්වයං හඳුනාගැනීම ඇතුළත් කර නොමැත.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> බොලිවියානු ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් අඩක් පමණ වන ස්වදේශික කණ්ඩායම් දුසිම් තුනක් පමණ ඇත - ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන්ගේ විශාලතම අනුපාතය. 2009 වාර්ගික වර්ගීකරණයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව මෙස්ටිසෝ (මිශ්‍ර සුදු සහ ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන්) 68%, ආදිවාසීන් 20%, සුදු ජාතිකයින් 5%, චෝලෝ 2%, කළු ජාතිකයින් 1%, අනෙක් අය 4% ලෙස දක්වා ඇති අතර, 2% නිශ්චිතව දක්වා නොමැත; 44% ක් තමන් කිසියම් ආදිවාසී කණ්ඩායමකට ආරෝපණය කර ගත්හ, ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා හෝ අයිමාරාස් යන භාෂාමය කාණ්ඩ වේ.<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> සුදු බොලිවියානුවන් 2006 දී ජනගහනයෙන් 14% ක් පමණ වූ අතර සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත: ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා සහ කොචබම්බා, නමුත් තාරිජා සහ සුක්‍රේ වැනි සමහර කුඩා නගරවල ද. සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ මෙස්ටිසෝවරුන්ගේ සුදු පරම්පරාව යුරෝපය සහ මැද පෙරදිග, විශේෂයෙන් ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ක්‍රොඒෂියාව, ලෙබනනය සහ සිරියාව තුළ පිහිටා ඇත. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ, රුසියාවේ ජර්මානු භාෂාව කතා කරන මෙනනයිට්වරුන්ගේ ජනපද දුසිම් කිහිපයක් ඇත, එහි මුළු ජනගහනය 40,000 ක් පමණ වේ (2012 වන විට).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> [[:en:Afro-Bolivian|Afro-Bolivians]], descendants of [[:en:Atlantic_slave_trade|African slaves]] who arrived in the time of the [[:en:Spanish_Empire|Spanish Empire]], inhabit the [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|department of La Paz]], and are located mainly in the provinces of [[:en:Nor_Yungas_Province|Nor Yungas]] and [[:en:Sud_Yungas_Province|Sud Yungas]]. Slavery was abolished in Bolivia in 1831. There are also important communities of [[:en:Japanese_Bolivians|Japanese]] (14,000) and Lebanese (12,900). [[:en:Indigenous_peoples_of_the_Americas|Indigenous peoples]], also called ''"originarios"'' ("native" or "original") and less frequently, ''Amerindians'', could be categorized by geographic area, such as [[:en:Andes|Andean]], like the [[:en:Aymara_people|Aymaras]] and [[:en:Quechua_people|Quechuas]] (who formed the ancient [[:en:Inca_Empire|Inca Empire]]), who are concentrated in the western departments of [[:en:La_Paz_Department,_Bolivia|La Paz]], [[:en:Potosí_Department|Potosí]], [[:en:Oruro_Department|Oruro]], [[:en:Cochabamba_Department|Cochabamba]] and [[:en:Chuquisaca_Department|Chuquisaca]]. There also are ethnic populations in the east, composed of the [[:en:Chiquitano|Chiquitano]], [[:en:Chané|Chané]], [[:en:Guaraní_people|Guaraní]] and [[:en:Moxo_people|Moxos]], among others, who inhabit the departments of [[:en:Santa_Cruz_Department,_Bolivia|Santa Cruz]], [[:en:Beni_Department|Beni]], [[:en:Tarija_Department|Tarija]] and [[:en:Pando_Department|Pando]]. There are small numbers of European citizens from Germany, France, Italy and Portugal, as well as from other countries of the Americas, as Argentina, Brazil, Chile, Colombia, Cuba, Ecuador, the United States, Paraguay, Peru, Mexico and Venezuela, among others. There are important Peruvian colonies in [[:en:La_Paz|La Paz]], [[:en:El_Alto|El Alto]] and [[:en:Santa_Cruz_de_la_Sierra|Santa Cruz de la Sierra]]. There are around 140,000 [[:en:Mennonites_in_Bolivia|Mennonites in Bolivia]] of [[:en:Frisians|Frisian]], Flemish and German ethnic origins. ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍ය සමයේ පැමිණි අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ වාසය කරන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නෝර් යුන්ගාස් සහ සුඩ් යුන්ගාස් පළාත්වල පිහිටා ඇත. 1831 දී බොලිවියාවේ වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> ජපන් (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) සහ ලෙබනන් (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>) යන වැදගත් ප්‍රජාවන් ද ඇත. "originarios" ("ස්වදේශික" හෝ "මුල්") ලෙසද හැඳින්වෙන සහ අඩු වාර ගණනක්, ඇමරින්ඩියන්වරුන්, භූගෝලීය ප්‍රදේශය අනුව වර්ගීකරණය කළ හැකිය, එනම් ඇන්ඩියන්, අයිමාරාස් සහ ක්වෙචුවාස් (පුරාණ ඉන්කා අධිරාජ්‍යය පිහිටුවා ගත්) වැනි, ඔවුන් ලා පාස්, පොටෝසි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා යන බටහිර දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. නැගෙනහිර පළාතේ චික්විටානෝ, චානේ, ගුවාරානි සහ මොක්සෝස් ඇතුළු ජනවාර්ගික ජනගහනයක් සිටින අතර, ඔවුන් සැන්ටා කෲස්, බෙනි, තාරිජා සහ පැන්ඩෝ යන දෙපාර්තමේන්තු වල වාසය කරයි. ජර්මනිය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය සහ පෘතුගාලය මෙන්ම ආර්ජන්ටිනාව, බ්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියාව, කියුබාව, ඉක්වදෝරය, එක්සත් ජනපදය, පැරගුවේ, පේරු, මෙක්සිකෝව සහ වෙනිසියුලාව වැනි ඇමරිකාවේ අනෙකුත් රටවලින් පැමිණි යුරෝපීය පුරවැසියන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සිටිති. ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි වැදගත් පේරු ජනපද ඇත. බොලිවියාවේ ෆ්‍රීසියානු, ෆ්ලෙමිෂ් සහ ජර්මානු ජනවාර්ගික සම්භවයක් ඇති මෙනනයිට්වරු 140,000 ක් පමණ සිටිති.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> === භාෂාව === Bolivia has great linguistic diversity as a result of its [[:en:Multiculturalism|multiculturalism]]. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|Constitution of Bolivia]] recognizes 36 official languages besides Spanish: [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Araona_language|Araona]], [[:en:Baure_language|Baure]], [[:en:Bésiro_language|Bésiro]], [[:en:Canichana_language|Canichana]], [[:en:Cavineño_language|Cavineño]], [[:en:Cayubaba_language|Cayubaba]], [[:en:Chácobo_language|Chácobo]], [[:en:Chimán_language|Chimán]], [[:en:Ese_Ejja_language|Ese Ejja]], [[:en:Guaraní_language|Guaraní]], [[:en:Guarasuawe_language|Guarasu'we]], [[:en:Guarayu_language|Guarayu]], [[:en:Itonama_language|Itonama]], [[:en:Leco_language|Leco]], [[:en:Machajuyai-Kallawaya|Machajuyai-Kallawaya]], [[:en:Machineri_language|Machineri]], [[:en:Maropa_language|Maropa]], [[:en:Mojeño-Ignaciano|Mojeño-Ignaciano]], [[:en:Mojeño-Trinitario|Mojeño-Trinitario]], [[:en:Moré_language_(Bolivia)|Moré]], [[:en:Mosetén_language|Mosetén]], [[:en:Movima_language|Movima]], [[:en:Pacawara_language|Pacawara]], [[:en:Puquina_language|Puquina]], [[:en:Quechua_language|Quechua]], [[:en:Sirionó_language|Sirionó]], [[:en:Tacana_language|Tacana]], [[:en:Tapieté_language|Tapieté]], [[:en:Toromona_language|Toromona]], [[:en:Uru-Chipaya|Uru-Chipaya]], [[:en:Weenhayek_language|Weenhayek]], [[:en:Yaminawa_language|Yaminawa]], [[:en:Yuki_language_(Bolivia)|Yuki]], [[:en:Yuracaré_language|Yuracaré]], and [[:en:Zamuco_language|Zamuco]]. බොලිවියාව එහි බහු සංස්කෘතිකත්වයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇත. බොලිවියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්පාඤ්ඤයට අමතරව නිල භාෂා 36ක් පිළිගනී: Aymara, Araona, Baure, Bésiro, Canichana, Cavineño, Cayubaba, Chácobo, Chimán, Ese Ejja, Guaraní, Guarasu'we, Guarayu, Itonama, Leco, Machajuyaya, Machajuyaya, Machajuyai- Mojeño-Ignaciano, Mojeño-Trinitario, Moré, Moseten, Movima, Pacawara, Puquina, Quechua, Sirionó, Tacana, Tapieté, Toromona, Uru-Chipaya, Weenhayek, Yaminawa, Yuki, Yuracaré, සහ Zamuco.<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> 2001 සංගණනයට අනුව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව රටේ වැඩිපුරම කතා කරන නිල භාෂාව වේ; එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් කතා කරන පරිදි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, ප්‍රධාන පෞද්ගලික සහ රාජ්‍ය ආයතන, මාධ්‍ය සහ වාණිජ කටයුතු ඇතුළුව රජය විසින් නිකුත් කරන ලද සියලුම නීතිමය සහ නිල ලේඛන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ඇත. ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ: කෙචුවා (2001 සංගණනයේදී ජනගහනයෙන් 21.2%), අයිමාරා (14.6%), ගුරානි (0.6%) සහ අනෙකුත් (0.4%) බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ මොක්සෝස් ද ඇතුළුව.<ref name="cia" /> ප්ලූටියෙට්ස්, ජර්මානු උපභාෂාව, සැන්ටා කෲස් හි මෙනනයිට්වරුන් 70,000 ක් පමණ කතා කරයි. පෘතුගීසි ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රසීලයට ආසන්න ප්‍රදේශවල කතා කරයි. === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] Bolivia is a constitutionally [[:en:Secular_state|secular state]] that guarantees the [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]] and the independence of government from religion.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} According to the 2001 census conducted by the [[:en:National_Institute_of_Statistics_of_Bolivia|National Institute of Statistics of Bolivia]], 78% of the population is [[:en:Catholicism|Roman Catholic]], followed by 19% that are [[:en:Protestant|Protestant]], as well as a small number of Bolivians that are [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]], and 3% non-religious.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> The [[:en:Association_of_Religion_Data_Archives|Association of Religion Data Archives]] (relying on the World Christian Database) records that in 2010, 92.5% of Bolivians identified as Christian (of any denomination), 3.1% identified with indigenous religion, 2.2% identified as [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]], 1.9% identified as agnostic, and all other groups constituted 0.1% or less.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> බොලිවියාව යනු ආගමික නිදහස සහ ආගමෙන් රජය ස්වාධීන වීම සහතික කරන ව්‍යවස්ථාපිතව ලෞකික රාජ්‍යයකි.[13] බොලිවියාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය විසින් පවත්වන ලද 2001 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 78% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වන අතර, පසුව 19% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඕතඩොක්ස් ජාතිකයන් වන බොලිවියානුවන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සහ ආගමික නොවන 3% ක් වෙති.[14][15] ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ලෝක ක්‍රිස්තියානි දත්ත සමුදාය මත පදනම්ව) වාර්තා කරන්නේ 2010 දී, බොලිවියානුවන්ගෙන් 92.5% ක් කිතුනුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි (ඕනෑම නිකායකින්), 3.1% ක් ස්වදේශික ආගම සමඟ හඳුනාගෙන ඇති අතර, 2.2% ක් බහායි ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, 1.9% ක් අඥෙයවාදීන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, අනෙකුත් සියලුම කණ්ඩායම් 0.1% ක් හෝ ඊට අඩු සංඛ්‍යාවක් පිහිටුවා ඇති බවයි.[16] ආදිවාසී ජනගහනයෙන් වැඩි දෙනෙක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සංස්කෘතිය හෝ සමමුහුර්තකරණය මගින් සලකුණු කරන ලද විවිධ සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. පචමාමා, [17] හෝ "මව් පෘථිවි" වන්දනාව කැපී පෙනේ. කොපකබානා කන්‍යාව, උර්කුපිනා කන්‍යාව සහ සොකාවෝන් කන්‍යාව වන්දනා කිරීම ද ක්‍රිස්තියානි වන්දනාවේ වැදගත් ලක්ෂණයකි. ජේම්ස් අපොස්තුළු තුමා කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති වැදගත් අයිමරන් ප්‍රජාවන් ටිටිකාකා විල අසල ද සිටිති.[18] බොලිවියාවේ වන්දනාමාන කරන දෙවිවරුන් අතර සෑම ජනවාරි 24 දිනකම සමරනු ලබන බහුලත්වයේ සහ සමෘද්ධියේ අයිමරන් දෙවියා වන එකෙකෝ සහ ගුවාරානි ජනයාගේ දෙවියෙකු වන ටුපා ඇතුළත් වේ. Much of the indigenous population adheres to different traditional beliefs marked by [[:en:Inculturation|inculturation]] or [[:en:Syncretic|syncretism]] with Christianity. The cult of [[:en:Pachamama|Pachamama]],<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> or "Mother Earth", is notable. The veneration of the [[:en:Virgen_de_Copacabana|Virgin of Copacabana]], Virgin of Urkupiña and Virgin of Socavón, is also an important feature of [[:en:Christian_pilgrimage|Christian pilgrimage]]. There also are important [[:en:Aymara_people|Aymaran communities]] near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]] that have a strong devotion to [[:en:James,_son_of_Zebedee|James the Apostle]].<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> Deities worshiped in Bolivia include [[:en:Ekeko|Ekeko]], the Aymaran god of abundance and prosperity, whose day is celebrated every 24 January, and [[:en:Guarani_mythology|Tupá]], a god of the [[:en:Guaraní_people|Guaraní people]]. === විශාලතම නගර === Approximately 67% of Bolivians live in urban areas,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> among the lowest proportion in South America. Nevertheless, the rate of urbanization is growing steadily, at around 2.5% annually. According to the 2012 census, there are total of 3,158,691 households in Bolivia – an increase of 887,960 from 2001.<ref name="Cen2012" /> In 2009, 75.4% of homes were classified as a house, hut, or Pahuichi; 3.3% were apartments; 21.1% were rental residences; and 0.1% were [[:en:Mobile_home|mobile homes]].<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> Most of the country's largest cities are located in the highlands of the west and central regions. බොලිවියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර, [19] දකුණු ඇමරිකාවේ අඩුම අනුපාතය අතර වේ. කෙසේ වෙතත්, නාගරීකරණයේ අනුපාතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී, වාර්ෂිකව 2.5% ක් පමණ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව, බොලිවියාවේ මුළු නිවාස 3,158,691 ක් ඇත - 2001 ට වඩා 887,960 ක වැඩිවීමකි.[1] 2009 දී, නිවාසවලින් 75.4% ක් නිවසක්, පැල්පතක් හෝ පහුයිචි ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී; 3.3% මහල් නිවාස; 21.1% කුලී නිවාස; සහ 0.1% ජංගම නිවාස විය.[20] රටේ විශාලතම නගර බොහොමයක් බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල උස්බිම් වල පිහිටා ඇත. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == rpkh2qlmr26efbtlh4rvt6i1d2gv9o0 749003 749002 2025-06-15T16:09:30Z BuddhikaW88 37808 /* ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් */ 749003 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] බොලිවියානු ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (Instituto Nacional de Estadística, INE) විසින් සිදු කරන ලද අවසන් සංගණන දෙකට අනුව, ජනගහනය 2001 දී 8,274,325 (එයින් 4,123,850 ක් පිරිමින් වූ අතර 4,150,475 ක් කාන්තාවන් විය) සිට 2012 දී 10,059,856 දක්වා වැඩි විය.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> පසුගිය වසර පනහ තුළ බොලිවියානු ජනගහනය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර එය 2.25% ක ජනගහන වර්ධන වේගයක් කරා ළඟා වී තිබේ. අන්තර් සංගණන කාල පරිච්ඡේදවල (1950–1976 සහ 1976–1992) ජනගහන වර්ධනය ආසන්න වශයෙන් 2.05% ක් වූ අතර, අවසාන කාල පරිච්ඡේදය වන 1992–2001 අතර එය වාර්ෂිකව 2.74% ක් විය. බොලිවියානුවන්ගෙන් 67.49% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර ඉතිරි 32.51% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ. ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් (70%) ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් සහ කොචබම්බා යන දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. ඇන්ඩියන් ඇල්ටිප්ලානෝ කලාපයේ ලා පාස් සහ ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තු ජනගහනයෙන් විශාලතම ප්‍රතිශතය දරන අතර, නිම්න කලාපයේ විශාලතම ප්‍රතිශතය කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා දෙපාර්තමේන්තු විසින් දරනු ලබන අතර, ලැනොස් කලාපයේ සැන්ටා කෲස් සහ බෙනී විසින් දරනු ලැබේ. ජාතික මට්ටමින්, ජනගහන ඝනත්වය 8.49 ක් වන අතර, 0.8 (පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව) සහ 26.2 (කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව) අතර වෙනස්කම් සලකුණු කර ඇත. විශාලතම ජනගහන මධ්‍යස්ථානය ඊනියා "මධ්‍යම අක්ෂය" සහ ලැනොස් කලාපයේ පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ තරුණ ජනගහනයක් සිටී. 2011 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59% ක් අවුරුදු 15 ත් 59 ත් අතර වන අතර, 39% ක් අවුරුදු 15 ට අඩු ය. ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ වයස අවුරුදු 25 ට අඩු ය. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] බොලිවියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් මෙස්ටිසෝ (යුරෝපීයයට වඩා වැඩි ස්වදේශික සංරචකයක් ඇත, නමුත් රජය විසින් 2012 නොවැම්බර් සංගණනයේදී "මෙස්ටිසෝ" යන සංස්කෘතික ස්වයං හඳුනාගැනීම ඇතුළත් කර නොමැත.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> බොලිවියානු ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් අඩක් පමණ වන ස්වදේශික කණ්ඩායම් දුසිම් තුනක් පමණ ඇත - ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන්ගේ විශාලතම අනුපාතය. 2009 වාර්ගික වර්ගීකරණයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව මෙස්ටිසෝ (මිශ්‍ර සුදු සහ ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන්) 68%, ආදිවාසීන් 20%, සුදු ජාතිකයින් 5%, චෝලෝ 2%, කළු ජාතිකයින් 1%, අනෙක් අය 4% ලෙස දක්වා ඇති අතර, 2% නිශ්චිතව දක්වා නොමැත; 44% ක් තමන් කිසියම් ආදිවාසී කණ්ඩායමකට ආරෝපණය කර ගත්හ, ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා හෝ අයිමාරාස් යන භාෂාමය කාණ්ඩ වේ.<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> සුදු බොලිවියානුවන් 2006 දී ජනගහනයෙන් 14% ක් පමණ වූ අතර සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත: ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා සහ කොචබම්බා, නමුත් තාරිජා සහ සුක්‍රේ වැනි සමහර කුඩා නගරවල ද. සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ මෙස්ටිසෝවරුන්ගේ සුදු පරම්පරාව යුරෝපය සහ මැද පෙරදිග, විශේෂයෙන් ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ක්‍රොඒෂියාව, ලෙබනනය සහ සිරියාව තුළ පිහිටා ඇත. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ, රුසියාවේ ජර්මානු භාෂාව කතා කරන මෙනනයිට්වරුන්ගේ ජනපද දුසිම් කිහිපයක් ඇත, එහි මුළු ජනගහනය 40,000 ක් පමණ වේ (2012 වන විට).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍ය සමයේ පැමිණි අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ වාසය කරන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නෝර් යුන්ගාස් සහ සුඩ් යුන්ගාස් පළාත්වල පිහිටා ඇත. 1831 දී බොලිවියාවේ වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> ජපන් (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) සහ ලෙබනන් (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>) යන වැදගත් ප්‍රජාවන් ද ඇත. "originarios" ("ස්වදේශික" හෝ "මුල්") ලෙසද හැඳින්වෙන සහ අඩු වාර ගණනක්, ඇමරින්ඩියන්වරුන්, භූගෝලීය ප්‍රදේශය අනුව වර්ගීකරණය කළ හැකිය, එනම් ඇන්ඩියන්, අයිමාරාස් සහ ක්වෙචුවාස් (පුරාණ ඉන්කා අධිරාජ්‍යය පිහිටුවා ගත්) වැනි, ඔවුන් ලා පාස්, පොටෝසි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා යන බටහිර දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. නැගෙනහිර පළාතේ චික්විටානෝ, චානේ, ගුවාරානි සහ මොක්සෝස් ඇතුළු ජනවාර්ගික ජනගහනයක් සිටින අතර, ඔවුන් සැන්ටා කෲස්, බෙනි, තාරිජා සහ පැන්ඩෝ යන දෙපාර්තමේන්තු වල වාසය කරයි. ජර්මනිය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය සහ පෘතුගාලය මෙන්ම ආර්ජන්ටිනාව, බ්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියාව, කියුබාව, ඉක්වදෝරය, එක්සත් ජනපදය, පැරගුවේ, පේරු, මෙක්සිකෝව සහ වෙනිසියුලාව වැනි ඇමරිකාවේ අනෙකුත් රටවලින් පැමිණි යුරෝපීය පුරවැසියන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සිටිති. ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි වැදගත් පේරු ජනපද ඇත. බොලිවියාවේ ෆ්‍රීසියානු, ෆ්ලෙමිෂ් සහ ජර්මානු ජනවාර්ගික සම්භවයක් ඇති මෙනනයිට්වරු 140,000 ක් පමණ සිටිති.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> === භාෂාව === Bolivia has great linguistic diversity as a result of its [[:en:Multiculturalism|multiculturalism]]. The [[:en:Constitution_of_Bolivia|Constitution of Bolivia]] recognizes 36 official languages besides Spanish: [[:en:Aymara_language|Aymara]], [[:en:Araona_language|Araona]], [[:en:Baure_language|Baure]], [[:en:Bésiro_language|Bésiro]], [[:en:Canichana_language|Canichana]], [[:en:Cavineño_language|Cavineño]], [[:en:Cayubaba_language|Cayubaba]], [[:en:Chácobo_language|Chácobo]], [[:en:Chimán_language|Chimán]], [[:en:Ese_Ejja_language|Ese Ejja]], [[:en:Guaraní_language|Guaraní]], [[:en:Guarasuawe_language|Guarasu'we]], [[:en:Guarayu_language|Guarayu]], [[:en:Itonama_language|Itonama]], [[:en:Leco_language|Leco]], [[:en:Machajuyai-Kallawaya|Machajuyai-Kallawaya]], [[:en:Machineri_language|Machineri]], [[:en:Maropa_language|Maropa]], [[:en:Mojeño-Ignaciano|Mojeño-Ignaciano]], [[:en:Mojeño-Trinitario|Mojeño-Trinitario]], [[:en:Moré_language_(Bolivia)|Moré]], [[:en:Mosetén_language|Mosetén]], [[:en:Movima_language|Movima]], [[:en:Pacawara_language|Pacawara]], [[:en:Puquina_language|Puquina]], [[:en:Quechua_language|Quechua]], [[:en:Sirionó_language|Sirionó]], [[:en:Tacana_language|Tacana]], [[:en:Tapieté_language|Tapieté]], [[:en:Toromona_language|Toromona]], [[:en:Uru-Chipaya|Uru-Chipaya]], [[:en:Weenhayek_language|Weenhayek]], [[:en:Yaminawa_language|Yaminawa]], [[:en:Yuki_language_(Bolivia)|Yuki]], [[:en:Yuracaré_language|Yuracaré]], and [[:en:Zamuco_language|Zamuco]]. බොලිවියාව එහි බහු සංස්කෘතිකත්වයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇත. බොලිවියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්පාඤ්ඤයට අමතරව නිල භාෂා 36ක් පිළිගනී: Aymara, Araona, Baure, Bésiro, Canichana, Cavineño, Cayubaba, Chácobo, Chimán, Ese Ejja, Guaraní, Guarasu'we, Guarayu, Itonama, Leco, Machajuyaya, Machajuyaya, Machajuyai- Mojeño-Ignaciano, Mojeño-Trinitario, Moré, Moseten, Movima, Pacawara, Puquina, Quechua, Sirionó, Tacana, Tapieté, Toromona, Uru-Chipaya, Weenhayek, Yaminawa, Yuki, Yuracaré, සහ Zamuco.<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> 2001 සංගණනයට අනුව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව රටේ වැඩිපුරම කතා කරන නිල භාෂාව වේ; එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් කතා කරන පරිදි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, ප්‍රධාන පෞද්ගලික සහ රාජ්‍ය ආයතන, මාධ්‍ය සහ වාණිජ කටයුතු ඇතුළුව රජය විසින් නිකුත් කරන ලද සියලුම නීතිමය සහ නිල ලේඛන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ඇත. ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ: කෙචුවා (2001 සංගණනයේදී ජනගහනයෙන් 21.2%), අයිමාරා (14.6%), ගුරානි (0.6%) සහ අනෙකුත් (0.4%) බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ මොක්සෝස් ද ඇතුළුව.<ref name="cia" /> ප්ලූටියෙට්ස්, ජර්මානු උපභාෂාව, සැන්ටා කෲස් හි මෙනනයිට්වරුන් 70,000 ක් පමණ කතා කරයි. පෘතුගීසි ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රසීලයට ආසන්න ප්‍රදේශවල කතා කරයි. === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] Bolivia is a constitutionally [[:en:Secular_state|secular state]] that guarantees the [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]] and the independence of government from religion.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} According to the 2001 census conducted by the [[:en:National_Institute_of_Statistics_of_Bolivia|National Institute of Statistics of Bolivia]], 78% of the population is [[:en:Catholicism|Roman Catholic]], followed by 19% that are [[:en:Protestant|Protestant]], as well as a small number of Bolivians that are [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]], and 3% non-religious.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> The [[:en:Association_of_Religion_Data_Archives|Association of Religion Data Archives]] (relying on the World Christian Database) records that in 2010, 92.5% of Bolivians identified as Christian (of any denomination), 3.1% identified with indigenous religion, 2.2% identified as [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]], 1.9% identified as agnostic, and all other groups constituted 0.1% or less.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> බොලිවියාව යනු ආගමික නිදහස සහ ආගමෙන් රජය ස්වාධීන වීම සහතික කරන ව්‍යවස්ථාපිතව ලෞකික රාජ්‍යයකි.[13] බොලිවියාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය විසින් පවත්වන ලද 2001 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 78% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වන අතර, පසුව 19% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඕතඩොක්ස් ජාතිකයන් වන බොලිවියානුවන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සහ ආගමික නොවන 3% ක් වෙති.[14][15] ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ලෝක ක්‍රිස්තියානි දත්ත සමුදාය මත පදනම්ව) වාර්තා කරන්නේ 2010 දී, බොලිවියානුවන්ගෙන් 92.5% ක් කිතුනුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි (ඕනෑම නිකායකින්), 3.1% ක් ස්වදේශික ආගම සමඟ හඳුනාගෙන ඇති අතර, 2.2% ක් බහායි ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, 1.9% ක් අඥෙයවාදීන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, අනෙකුත් සියලුම කණ්ඩායම් 0.1% ක් හෝ ඊට අඩු සංඛ්‍යාවක් පිහිටුවා ඇති බවයි.[16] ආදිවාසී ජනගහනයෙන් වැඩි දෙනෙක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සංස්කෘතිය හෝ සමමුහුර්තකරණය මගින් සලකුණු කරන ලද විවිධ සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. පචමාමා, [17] හෝ "මව් පෘථිවි" වන්දනාව කැපී පෙනේ. කොපකබානා කන්‍යාව, උර්කුපිනා කන්‍යාව සහ සොකාවෝන් කන්‍යාව වන්දනා කිරීම ද ක්‍රිස්තියානි වන්දනාවේ වැදගත් ලක්ෂණයකි. ජේම්ස් අපොස්තුළු තුමා කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති වැදගත් අයිමරන් ප්‍රජාවන් ටිටිකාකා විල අසල ද සිටිති.[18] බොලිවියාවේ වන්දනාමාන කරන දෙවිවරුන් අතර සෑම ජනවාරි 24 දිනකම සමරනු ලබන බහුලත්වයේ සහ සමෘද්ධියේ අයිමරන් දෙවියා වන එකෙකෝ සහ ගුවාරානි ජනයාගේ දෙවියෙකු වන ටුපා ඇතුළත් වේ. Much of the indigenous population adheres to different traditional beliefs marked by [[:en:Inculturation|inculturation]] or [[:en:Syncretic|syncretism]] with Christianity. The cult of [[:en:Pachamama|Pachamama]],<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> or "Mother Earth", is notable. The veneration of the [[:en:Virgen_de_Copacabana|Virgin of Copacabana]], Virgin of Urkupiña and Virgin of Socavón, is also an important feature of [[:en:Christian_pilgrimage|Christian pilgrimage]]. There also are important [[:en:Aymara_people|Aymaran communities]] near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]] that have a strong devotion to [[:en:James,_son_of_Zebedee|James the Apostle]].<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> Deities worshiped in Bolivia include [[:en:Ekeko|Ekeko]], the Aymaran god of abundance and prosperity, whose day is celebrated every 24 January, and [[:en:Guarani_mythology|Tupá]], a god of the [[:en:Guaraní_people|Guaraní people]]. === විශාලතම නගර === Approximately 67% of Bolivians live in urban areas,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> among the lowest proportion in South America. Nevertheless, the rate of urbanization is growing steadily, at around 2.5% annually. According to the 2012 census, there are total of 3,158,691 households in Bolivia – an increase of 887,960 from 2001.<ref name="Cen2012" /> In 2009, 75.4% of homes were classified as a house, hut, or Pahuichi; 3.3% were apartments; 21.1% were rental residences; and 0.1% were [[:en:Mobile_home|mobile homes]].<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> Most of the country's largest cities are located in the highlands of the west and central regions. බොලිවියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර, [19] දකුණු ඇමරිකාවේ අඩුම අනුපාතය අතර වේ. කෙසේ වෙතත්, නාගරීකරණයේ අනුපාතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී, වාර්ෂිකව 2.5% ක් පමණ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව, බොලිවියාවේ මුළු නිවාස 3,158,691 ක් ඇත - 2001 ට වඩා 887,960 ක වැඩිවීමකි.[1] 2009 දී, නිවාසවලින් 75.4% ක් නිවසක්, පැල්පතක් හෝ පහුයිචි ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී; 3.3% මහල් නිවාස; 21.1% කුලී නිවාස; සහ 0.1% ජංගම නිවාස විය.[20] රටේ විශාලතම නගර බොහොමයක් බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල උස්බිම් වල පිහිටා ඇත. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == ikndtmxopwdbd6zoieer1q5nywhf3pi 749004 749003 2025-06-15T16:09:45Z BuddhikaW88 37808 /* ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් */ 749004 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] බොලිවියානු ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (Instituto Nacional de Estadística, INE) විසින් සිදු කරන ලද අවසන් සංගණන දෙකට අනුව, ජනගහනය 2001 දී 8,274,325 (එයින් 4,123,850 ක් පිරිමින් වූ අතර 4,150,475 ක් කාන්තාවන් විය) සිට 2012 දී 10,059,856 දක්වා වැඩි විය.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> පසුගිය වසර පනහ තුළ බොලිවියානු ජනගහනය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර එය 2.25% ක ජනගහන වර්ධන වේගයක් කරා ළඟා වී තිබේ. අන්තර් සංගණන කාල පරිච්ඡේදවල (1950–1976 සහ 1976–1992) ජනගහන වර්ධනය ආසන්න වශයෙන් 2.05% ක් වූ අතර, අවසාන කාල පරිච්ඡේදය වන 1992–2001 අතර එය වාර්ෂිකව 2.74% ක් විය. බොලිවියානුවන්ගෙන් 67.49% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර ඉතිරි 32.51% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ. ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් (70%) ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් සහ කොචබම්බා යන දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. ඇන්ඩියන් ඇල්ටිප්ලානෝ කලාපයේ ලා පාස් සහ ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තු ජනගහනයෙන් විශාලතම ප්‍රතිශතය දරන අතර, නිම්න කලාපයේ විශාලතම ප්‍රතිශතය කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා දෙපාර්තමේන්තු විසින් දරනු ලබන අතර, ලැනොස් කලාපයේ සැන්ටා කෲස් සහ බෙනී විසින් දරනු ලැබේ. ජාතික මට්ටමින්, ජනගහන ඝනත්වය 8.49 ක් වන අතර, 0.8 (පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව) සහ 26.2 (කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව) අතර වෙනස්කම් සලකුණු කර ඇත. විශාලතම ජනගහන මධ්‍යස්ථානය ඊනියා "මධ්‍යම අක්ෂය" සහ ලැනොස් කලාපයේ පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ තරුණ ජනගහනයක් සිටී. 2011 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59% ක් අවුරුදු 15 ත් 59 ත් අතර වන අතර, 39% ක් අවුරුදු 15 ට අඩු ය. ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ වයස අවුරුදු 25 ට අඩු ය. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] බොලිවියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් මෙස්ටිසෝ (යුරෝපීයයට වඩා වැඩි ස්වදේශික සංරචකයක් ඇත, නමුත් රජය විසින් 2012 නොවැම්බර් සංගණනයේදී "මෙස්ටිසෝ" යන සංස්කෘතික ස්වයං හඳුනාගැනීම ඇතුළත් කර නොමැත.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> බොලිවියානු ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් අඩක් පමණ වන ස්වදේශික කණ්ඩායම් දුසිම් තුනක් පමණ ඇත - ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන්ගේ විශාලතම අනුපාතය. 2009 වාර්ගික වර්ගීකරණයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව මෙස්ටිසෝ (මිශ්‍ර සුදු සහ ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන්) 68%, ආදිවාසීන් 20%, සුදු ජාතිකයින් 5%, චෝලෝ 2%, කළු ජාතිකයින් 1%, අනෙක් අය 4% ලෙස දක්වා ඇති අතර, 2% නිශ්චිතව දක්වා නොමැත; 44% ක් තමන් කිසියම් ආදිවාසී කණ්ඩායමකට ආරෝපණය කර ගත්හ, ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා හෝ අයිමාරාස් යන භාෂාමය කාණ්ඩ වේ.<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> සුදු බොලිවියානුවන් 2006 දී ජනගහනයෙන් 14% ක් පමණ වූ අතර සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත: ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා සහ කොචබම්බා, නමුත් තාරිජා සහ සුක්‍රේ වැනි සමහර කුඩා නගරවල ද. සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ මෙස්ටිසෝවරුන්ගේ සුදු පරම්පරාව යුරෝපය සහ මැද පෙරදිග, විශේෂයෙන් ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ක්‍රොඒෂියාව, ලෙබනනය සහ සිරියාව තුළ පිහිටා ඇත. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ, රුසියාවේ ජර්මානු භාෂාව කතා කරන මෙනනයිට්වරුන්ගේ ජනපද දුසිම් කිහිපයක් ඇත, එහි මුළු ජනගහනය 40,000 ක් පමණ වේ (2012 වන විට).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍ය සමයේ පැමිණි අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ වාසය කරන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නෝර් යුන්ගාස් සහ සුඩ් යුන්ගාස් පළාත්වල පිහිටා ඇත. 1831 දී බොලිවියාවේ වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> ජපන් (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) සහ ලෙබනන් (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>) යන වැදගත් ප්‍රජාවන් ද ඇත. "originarios" ("ස්වදේශික" හෝ "මුල්") ලෙසද හැඳින්වෙන සහ අඩු වාර ගණනක්, ඇමරින්ඩියන්වරුන්, භූගෝලීය ප්‍රදේශය අනුව වර්ගීකරණය කළ හැකිය, එනම් ඇන්ඩියන්, අයිමාරාස් සහ ක්වෙචුවාස් (පුරාණ ඉන්කා අධිරාජ්‍යය පිහිටුවා ගත්) වැනි, ඔවුන් ලා පාස්, පොටෝසි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා යන බටහිර දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. නැගෙනහිර පළාතේ චික්විටානෝ, චානේ, ගුවාරානි සහ මොක්සෝස් ඇතුළු ජනවාර්ගික ජනගහනයක් සිටින අතර, ඔවුන් සැන්ටා කෲස්, බෙනි, තාරිජා සහ පැන්ඩෝ යන දෙපාර්තමේන්තු වල වාසය කරයි. ජර්මනිය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය සහ පෘතුගාලය මෙන්ම ආර්ජන්ටිනාව, බ්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියාව, කියුබාව, ඉක්වදෝරය, එක්සත් ජනපදය, පැරගුවේ, පේරු, මෙක්සිකෝව සහ වෙනිසියුලාව වැනි ඇමරිකාවේ අනෙකුත් රටවලින් පැමිණි යුරෝපීය පුරවැසියන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සිටිති. ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි වැදගත් පේරු ජනපද ඇත. බොලිවියාවේ ෆ්‍රීසියානු, ෆ්ලෙමිෂ් සහ ජර්මානු ජනවාර්ගික සම්භවයක් ඇති මෙනනයිට්වරු 140,000 ක් පමණ සිටිති.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> === භාෂාව === බොලිවියාව එහි බහු සංස්කෘතිකත්වයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇත. බොලිවියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්පාඤ්ඤයට අමතරව නිල භාෂා 36ක් පිළිගනී: Aymara, Araona, Baure, Bésiro, Canichana, Cavineño, Cayubaba, Chácobo, Chimán, Ese Ejja, Guaraní, Guarasu'we, Guarayu, Itonama, Leco, Machajuyaya, Machajuyaya, Machajuyai- Mojeño-Ignaciano, Mojeño-Trinitario, Moré, Moseten, Movima, Pacawara, Puquina, Quechua, Sirionó, Tacana, Tapieté, Toromona, Uru-Chipaya, Weenhayek, Yaminawa, Yuki, Yuracaré, සහ Zamuco.<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> 2001 සංගණනයට අනුව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව රටේ වැඩිපුරම කතා කරන නිල භාෂාව වේ; එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් කතා කරන පරිදි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, ප්‍රධාන පෞද්ගලික සහ රාජ්‍ය ආයතන, මාධ්‍ය සහ වාණිජ කටයුතු ඇතුළුව රජය විසින් නිකුත් කරන ලද සියලුම නීතිමය සහ නිල ලේඛන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ඇත. ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ: කෙචුවා (2001 සංගණනයේදී ජනගහනයෙන් 21.2%), අයිමාරා (14.6%), ගුරානි (0.6%) සහ අනෙකුත් (0.4%) බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ මොක්සෝස් ද ඇතුළුව.<ref name="cia" /> ප්ලූටියෙට්ස්, ජර්මානු උපභාෂාව, සැන්ටා කෲස් හි මෙනනයිට්වරුන් 70,000 ක් පමණ කතා කරයි. පෘතුගීසි ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රසීලයට ආසන්න ප්‍රදේශවල කතා කරයි. === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] Bolivia is a constitutionally [[:en:Secular_state|secular state]] that guarantees the [[:en:Freedom_of_religion|freedom of religion]] and the independence of government from religion.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} According to the 2001 census conducted by the [[:en:National_Institute_of_Statistics_of_Bolivia|National Institute of Statistics of Bolivia]], 78% of the population is [[:en:Catholicism|Roman Catholic]], followed by 19% that are [[:en:Protestant|Protestant]], as well as a small number of Bolivians that are [[:en:Eastern_Orthodox_Church|Orthodox]], and 3% non-religious.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> The [[:en:Association_of_Religion_Data_Archives|Association of Religion Data Archives]] (relying on the World Christian Database) records that in 2010, 92.5% of Bolivians identified as Christian (of any denomination), 3.1% identified with indigenous religion, 2.2% identified as [[:en:Baháʼí_Faith|Baháʼí]], 1.9% identified as agnostic, and all other groups constituted 0.1% or less.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> බොලිවියාව යනු ආගමික නිදහස සහ ආගමෙන් රජය ස්වාධීන වීම සහතික කරන ව්‍යවස්ථාපිතව ලෞකික රාජ්‍යයකි.[13] බොලිවියාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය විසින් පවත්වන ලද 2001 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 78% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වන අතර, පසුව 19% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඕතඩොක්ස් ජාතිකයන් වන බොලිවියානුවන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සහ ආගමික නොවන 3% ක් වෙති.[14][15] ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ලෝක ක්‍රිස්තියානි දත්ත සමුදාය මත පදනම්ව) වාර්තා කරන්නේ 2010 දී, බොලිවියානුවන්ගෙන් 92.5% ක් කිතුනුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි (ඕනෑම නිකායකින්), 3.1% ක් ස්වදේශික ආගම සමඟ හඳුනාගෙන ඇති අතර, 2.2% ක් බහායි ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, 1.9% ක් අඥෙයවාදීන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, අනෙකුත් සියලුම කණ්ඩායම් 0.1% ක් හෝ ඊට අඩු සංඛ්‍යාවක් පිහිටුවා ඇති බවයි.[16] ආදිවාසී ජනගහනයෙන් වැඩි දෙනෙක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සංස්කෘතිය හෝ සමමුහුර්තකරණය මගින් සලකුණු කරන ලද විවිධ සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. පචමාමා, [17] හෝ "මව් පෘථිවි" වන්දනාව කැපී පෙනේ. කොපකබානා කන්‍යාව, උර්කුපිනා කන්‍යාව සහ සොකාවෝන් කන්‍යාව වන්දනා කිරීම ද ක්‍රිස්තියානි වන්දනාවේ වැදගත් ලක්ෂණයකි. ජේම්ස් අපොස්තුළු තුමා කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති වැදගත් අයිමරන් ප්‍රජාවන් ටිටිකාකා විල අසල ද සිටිති.[18] බොලිවියාවේ වන්දනාමාන කරන දෙවිවරුන් අතර සෑම ජනවාරි 24 දිනකම සමරනු ලබන බහුලත්වයේ සහ සමෘද්ධියේ අයිමරන් දෙවියා වන එකෙකෝ සහ ගුවාරානි ජනයාගේ දෙවියෙකු වන ටුපා ඇතුළත් වේ. Much of the indigenous population adheres to different traditional beliefs marked by [[:en:Inculturation|inculturation]] or [[:en:Syncretic|syncretism]] with Christianity. The cult of [[:en:Pachamama|Pachamama]],<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> or "Mother Earth", is notable. The veneration of the [[:en:Virgen_de_Copacabana|Virgin of Copacabana]], Virgin of Urkupiña and Virgin of Socavón, is also an important feature of [[:en:Christian_pilgrimage|Christian pilgrimage]]. There also are important [[:en:Aymara_people|Aymaran communities]] near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]] that have a strong devotion to [[:en:James,_son_of_Zebedee|James the Apostle]].<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> Deities worshiped in Bolivia include [[:en:Ekeko|Ekeko]], the Aymaran god of abundance and prosperity, whose day is celebrated every 24 January, and [[:en:Guarani_mythology|Tupá]], a god of the [[:en:Guaraní_people|Guaraní people]]. === විශාලතම නගර === Approximately 67% of Bolivians live in urban areas,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> among the lowest proportion in South America. Nevertheless, the rate of urbanization is growing steadily, at around 2.5% annually. According to the 2012 census, there are total of 3,158,691 households in Bolivia – an increase of 887,960 from 2001.<ref name="Cen2012" /> In 2009, 75.4% of homes were classified as a house, hut, or Pahuichi; 3.3% were apartments; 21.1% were rental residences; and 0.1% were [[:en:Mobile_home|mobile homes]].<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> Most of the country's largest cities are located in the highlands of the west and central regions. බොලිවියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර, [19] දකුණු ඇමරිකාවේ අඩුම අනුපාතය අතර වේ. කෙසේ වෙතත්, නාගරීකරණයේ අනුපාතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී, වාර්ෂිකව 2.5% ක් පමණ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව, බොලිවියාවේ මුළු නිවාස 3,158,691 ක් ඇත - 2001 ට වඩා 887,960 ක වැඩිවීමකි.[1] 2009 දී, නිවාසවලින් 75.4% ක් නිවසක්, පැල්පතක් හෝ පහුයිචි ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී; 3.3% මහල් නිවාස; 21.1% කුලී නිවාස; සහ 0.1% ජංගම නිවාස විය.[20] රටේ විශාලතම නගර බොහොමයක් බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල උස්බිම් වල පිහිටා ඇත. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == o8ewc3kpzqkbb8ytzj3je5qopb14ggb 749005 749004 2025-06-15T16:10:22Z BuddhikaW88 37808 /* ආගම */ 749005 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] බොලිවියානු ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (Instituto Nacional de Estadística, INE) විසින් සිදු කරන ලද අවසන් සංගණන දෙකට අනුව, ජනගහනය 2001 දී 8,274,325 (එයින් 4,123,850 ක් පිරිමින් වූ අතර 4,150,475 ක් කාන්තාවන් විය) සිට 2012 දී 10,059,856 දක්වා වැඩි විය.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> පසුගිය වසර පනහ තුළ බොලිවියානු ජනගහනය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර එය 2.25% ක ජනගහන වර්ධන වේගයක් කරා ළඟා වී තිබේ. අන්තර් සංගණන කාල පරිච්ඡේදවල (1950–1976 සහ 1976–1992) ජනගහන වර්ධනය ආසන්න වශයෙන් 2.05% ක් වූ අතර, අවසාන කාල පරිච්ඡේදය වන 1992–2001 අතර එය වාර්ෂිකව 2.74% ක් විය. බොලිවියානුවන්ගෙන් 67.49% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර ඉතිරි 32.51% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ. ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් (70%) ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් සහ කොචබම්බා යන දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. ඇන්ඩියන් ඇල්ටිප්ලානෝ කලාපයේ ලා පාස් සහ ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තු ජනගහනයෙන් විශාලතම ප්‍රතිශතය දරන අතර, නිම්න කලාපයේ විශාලතම ප්‍රතිශතය කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා දෙපාර්තමේන්තු විසින් දරනු ලබන අතර, ලැනොස් කලාපයේ සැන්ටා කෲස් සහ බෙනී විසින් දරනු ලැබේ. ජාතික මට්ටමින්, ජනගහන ඝනත්වය 8.49 ක් වන අතර, 0.8 (පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව) සහ 26.2 (කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව) අතර වෙනස්කම් සලකුණු කර ඇත. විශාලතම ජනගහන මධ්‍යස්ථානය ඊනියා "මධ්‍යම අක්ෂය" සහ ලැනොස් කලාපයේ පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ තරුණ ජනගහනයක් සිටී. 2011 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59% ක් අවුරුදු 15 ත් 59 ත් අතර වන අතර, 39% ක් අවුරුදු 15 ට අඩු ය. ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ වයස අවුරුදු 25 ට අඩු ය. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] බොලිවියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් මෙස්ටිසෝ (යුරෝපීයයට වඩා වැඩි ස්වදේශික සංරචකයක් ඇත, නමුත් රජය විසින් 2012 නොවැම්බර් සංගණනයේදී "මෙස්ටිසෝ" යන සංස්කෘතික ස්වයං හඳුනාගැනීම ඇතුළත් කර නොමැත.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> බොලිවියානු ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් අඩක් පමණ වන ස්වදේශික කණ්ඩායම් දුසිම් තුනක් පමණ ඇත - ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන්ගේ විශාලතම අනුපාතය. 2009 වාර්ගික වර්ගීකරණයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව මෙස්ටිසෝ (මිශ්‍ර සුදු සහ ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන්) 68%, ආදිවාසීන් 20%, සුදු ජාතිකයින් 5%, චෝලෝ 2%, කළු ජාතිකයින් 1%, අනෙක් අය 4% ලෙස දක්වා ඇති අතර, 2% නිශ්චිතව දක්වා නොමැත; 44% ක් තමන් කිසියම් ආදිවාසී කණ්ඩායමකට ආරෝපණය කර ගත්හ, ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා හෝ අයිමාරාස් යන භාෂාමය කාණ්ඩ වේ.<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> සුදු බොලිවියානුවන් 2006 දී ජනගහනයෙන් 14% ක් පමණ වූ අතර සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත: ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා සහ කොචබම්බා, නමුත් තාරිජා සහ සුක්‍රේ වැනි සමහර කුඩා නගරවල ද. සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ මෙස්ටිසෝවරුන්ගේ සුදු පරම්පරාව යුරෝපය සහ මැද පෙරදිග, විශේෂයෙන් ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ක්‍රොඒෂියාව, ලෙබනනය සහ සිරියාව තුළ පිහිටා ඇත. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ, රුසියාවේ ජර්මානු භාෂාව කතා කරන මෙනනයිට්වරුන්ගේ ජනපද දුසිම් කිහිපයක් ඇත, එහි මුළු ජනගහනය 40,000 ක් පමණ වේ (2012 වන විට).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍ය සමයේ පැමිණි අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ වාසය කරන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නෝර් යුන්ගාස් සහ සුඩ් යුන්ගාස් පළාත්වල පිහිටා ඇත. 1831 දී බොලිවියාවේ වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> ජපන් (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) සහ ලෙබනන් (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>) යන වැදගත් ප්‍රජාවන් ද ඇත. "originarios" ("ස්වදේශික" හෝ "මුල්") ලෙසද හැඳින්වෙන සහ අඩු වාර ගණනක්, ඇමරින්ඩියන්වරුන්, භූගෝලීය ප්‍රදේශය අනුව වර්ගීකරණය කළ හැකිය, එනම් ඇන්ඩියන්, අයිමාරාස් සහ ක්වෙචුවාස් (පුරාණ ඉන්කා අධිරාජ්‍යය පිහිටුවා ගත්) වැනි, ඔවුන් ලා පාස්, පොටෝසි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා යන බටහිර දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. නැගෙනහිර පළාතේ චික්විටානෝ, චානේ, ගුවාරානි සහ මොක්සෝස් ඇතුළු ජනවාර්ගික ජනගහනයක් සිටින අතර, ඔවුන් සැන්ටා කෲස්, බෙනි, තාරිජා සහ පැන්ඩෝ යන දෙපාර්තමේන්තු වල වාසය කරයි. ජර්මනිය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය සහ පෘතුගාලය මෙන්ම ආර්ජන්ටිනාව, බ්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියාව, කියුබාව, ඉක්වදෝරය, එක්සත් ජනපදය, පැරගුවේ, පේරු, මෙක්සිකෝව සහ වෙනිසියුලාව වැනි ඇමරිකාවේ අනෙකුත් රටවලින් පැමිණි යුරෝපීය පුරවැසියන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සිටිති. ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි වැදගත් පේරු ජනපද ඇත. බොලිවියාවේ ෆ්‍රීසියානු, ෆ්ලෙමිෂ් සහ ජර්මානු ජනවාර්ගික සම්භවයක් ඇති මෙනනයිට්වරු 140,000 ක් පමණ සිටිති.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> === භාෂාව === බොලිවියාව එහි බහු සංස්කෘතිකත්වයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇත. බොලිවියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්පාඤ්ඤයට අමතරව නිල භාෂා 36ක් පිළිගනී: Aymara, Araona, Baure, Bésiro, Canichana, Cavineño, Cayubaba, Chácobo, Chimán, Ese Ejja, Guaraní, Guarasu'we, Guarayu, Itonama, Leco, Machajuyaya, Machajuyaya, Machajuyai- Mojeño-Ignaciano, Mojeño-Trinitario, Moré, Moseten, Movima, Pacawara, Puquina, Quechua, Sirionó, Tacana, Tapieté, Toromona, Uru-Chipaya, Weenhayek, Yaminawa, Yuki, Yuracaré, සහ Zamuco.<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> 2001 සංගණනයට අනුව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව රටේ වැඩිපුරම කතා කරන නිල භාෂාව වේ; එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් කතා කරන පරිදි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, ප්‍රධාන පෞද්ගලික සහ රාජ්‍ය ආයතන, මාධ්‍ය සහ වාණිජ කටයුතු ඇතුළුව රජය විසින් නිකුත් කරන ලද සියලුම නීතිමය සහ නිල ලේඛන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ඇත. ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ: කෙචුවා (2001 සංගණනයේදී ජනගහනයෙන් 21.2%), අයිමාරා (14.6%), ගුරානි (0.6%) සහ අනෙකුත් (0.4%) බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ මොක්සෝස් ද ඇතුළුව.<ref name="cia" /> ප්ලූටියෙට්ස්, ජර්මානු උපභාෂාව, සැන්ටා කෲස් හි මෙනනයිට්වරුන් 70,000 ක් පමණ කතා කරයි. පෘතුගීසි ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රසීලයට ආසන්න ප්‍රදේශවල කතා කරයි. === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] බොලිවියාව යනු ආගමික නිදහස සහ ආගමෙන් රජය ස්වාධීන වීම සහතික කරන ව්‍යවස්ථාපිතව ලෞකික රාජ්‍යයකි.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} බොලිවියාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය විසින් පවත්වන ලද 2001 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 78% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වන අතර, පසුව 19% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඕතඩොක්ස් ජාතිකයන් වන බොලිවියානුවන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සහ ආගමික නොවන 3% ක් වෙති.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ලෝක ක්‍රිස්තියානි දත්ත සමුදාය මත පදනම්ව) වාර්තා කරන්නේ 2010 දී, බොලිවියානුවන්ගෙන් 92.5% ක් කිතුනුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි (ඕනෑම නිකායකින්), 3.1% ක් ස්වදේශික ආගම සමඟ හඳුනාගෙන ඇති අතර, 2.2% ක් බහායි ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, 1.9% ක් අඥෙයවාදීන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, අනෙකුත් සියලුම කණ්ඩායම් 0.1% ක් හෝ ඊට අඩු සංඛ්‍යාවක් පිහිටුවා ඇති බවයි.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> ආදිවාසී ජනගහනයෙන් වැඩි දෙනෙක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සංස්කෘතිය හෝ සමමුහුර්තකරණය මගින් සලකුණු කරන ලද විවිධ සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. පචමාමා, [17] හෝ "මව් පෘථිවි" වන්දනාව කැපී පෙනේ. කොපකබානා කන්‍යාව, උර්කුපිනා කන්‍යාව සහ සොකාවෝන් කන්‍යාව වන්දනා කිරීම ද ක්‍රිස්තියානි වන්දනාවේ වැදගත් ලක්ෂණයකි. ජේම්ස් අපොස්තුළු තුමා කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති වැදගත් අයිමරන් ප්‍රජාවන් ටිටිකාකා විල අසල ද සිටිති.[18] බොලිවියාවේ වන්දනාමාන කරන දෙවිවරුන් අතර සෑම ජනවාරි 24 දිනකම සමරනු ලබන බහුලත්වයේ සහ සමෘද්ධියේ අයිමරන් දෙවියා වන එකෙකෝ සහ ගුවාරානි ජනයාගේ දෙවියෙකු වන ටුපා ඇතුළත් වේ. Much of the indigenous population adheres to different traditional beliefs marked by [[:en:Inculturation|inculturation]] or [[:en:Syncretic|syncretism]] with Christianity. The cult of [[:en:Pachamama|Pachamama]],<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> or "Mother Earth", is notable. The veneration of the [[:en:Virgen_de_Copacabana|Virgin of Copacabana]], Virgin of Urkupiña and Virgin of Socavón, is also an important feature of [[:en:Christian_pilgrimage|Christian pilgrimage]]. There also are important [[:en:Aymara_people|Aymaran communities]] near [[:en:Lake_Titicaca|Lake Titicaca]] that have a strong devotion to [[:en:James,_son_of_Zebedee|James the Apostle]].<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> Deities worshiped in Bolivia include [[:en:Ekeko|Ekeko]], the Aymaran god of abundance and prosperity, whose day is celebrated every 24 January, and [[:en:Guarani_mythology|Tupá]], a god of the [[:en:Guaraní_people|Guaraní people]]. === විශාලතම නගර === Approximately 67% of Bolivians live in urban areas,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> among the lowest proportion in South America. Nevertheless, the rate of urbanization is growing steadily, at around 2.5% annually. According to the 2012 census, there are total of 3,158,691 households in Bolivia – an increase of 887,960 from 2001.<ref name="Cen2012" /> In 2009, 75.4% of homes were classified as a house, hut, or Pahuichi; 3.3% were apartments; 21.1% were rental residences; and 0.1% were [[:en:Mobile_home|mobile homes]].<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> Most of the country's largest cities are located in the highlands of the west and central regions. බොලිවියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර, [19] දකුණු ඇමරිකාවේ අඩුම අනුපාතය අතර වේ. කෙසේ වෙතත්, නාගරීකරණයේ අනුපාතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී, වාර්ෂිකව 2.5% ක් පමණ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව, බොලිවියාවේ මුළු නිවාස 3,158,691 ක් ඇත - 2001 ට වඩා 887,960 ක වැඩිවීමකි.[1] 2009 දී, නිවාසවලින් 75.4% ක් නිවසක්, පැල්පතක් හෝ පහුයිචි ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී; 3.3% මහල් නිවාස; 21.1% කුලී නිවාස; සහ 0.1% ජංගම නිවාස විය.[20] රටේ විශාලතම නගර බොහොමයක් බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල උස්බිම් වල පිහිටා ඇත. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == 47wpqrw3t0euv1jwe5tluzlefe7whuj 749006 749005 2025-06-15T16:10:49Z BuddhikaW88 37808 /* ආගම */ 749006 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] බොලිවියානු ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (Instituto Nacional de Estadística, INE) විසින් සිදු කරන ලද අවසන් සංගණන දෙකට අනුව, ජනගහනය 2001 දී 8,274,325 (එයින් 4,123,850 ක් පිරිමින් වූ අතර 4,150,475 ක් කාන්තාවන් විය) සිට 2012 දී 10,059,856 දක්වා වැඩි විය.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> පසුගිය වසර පනහ තුළ බොලිවියානු ජනගහනය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර එය 2.25% ක ජනගහන වර්ධන වේගයක් කරා ළඟා වී තිබේ. අන්තර් සංගණන කාල පරිච්ඡේදවල (1950–1976 සහ 1976–1992) ජනගහන වර්ධනය ආසන්න වශයෙන් 2.05% ක් වූ අතර, අවසාන කාල පරිච්ඡේදය වන 1992–2001 අතර එය වාර්ෂිකව 2.74% ක් විය. බොලිවියානුවන්ගෙන් 67.49% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර ඉතිරි 32.51% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ. ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් (70%) ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් සහ කොචබම්බා යන දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. ඇන්ඩියන් ඇල්ටිප්ලානෝ කලාපයේ ලා පාස් සහ ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තු ජනගහනයෙන් විශාලතම ප්‍රතිශතය දරන අතර, නිම්න කලාපයේ විශාලතම ප්‍රතිශතය කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා දෙපාර්තමේන්තු විසින් දරනු ලබන අතර, ලැනොස් කලාපයේ සැන්ටා කෲස් සහ බෙනී විසින් දරනු ලැබේ. ජාතික මට්ටමින්, ජනගහන ඝනත්වය 8.49 ක් වන අතර, 0.8 (පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව) සහ 26.2 (කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව) අතර වෙනස්කම් සලකුණු කර ඇත. විශාලතම ජනගහන මධ්‍යස්ථානය ඊනියා "මධ්‍යම අක්ෂය" සහ ලැනොස් කලාපයේ පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ තරුණ ජනගහනයක් සිටී. 2011 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59% ක් අවුරුදු 15 ත් 59 ත් අතර වන අතර, 39% ක් අවුරුදු 15 ට අඩු ය. ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ වයස අවුරුදු 25 ට අඩු ය. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] බොලිවියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් මෙස්ටිසෝ (යුරෝපීයයට වඩා වැඩි ස්වදේශික සංරචකයක් ඇත, නමුත් රජය විසින් 2012 නොවැම්බර් සංගණනයේදී "මෙස්ටිසෝ" යන සංස්කෘතික ස්වයං හඳුනාගැනීම ඇතුළත් කර නොමැත.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> බොලිවියානු ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් අඩක් පමණ වන ස්වදේශික කණ්ඩායම් දුසිම් තුනක් පමණ ඇත - ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන්ගේ විශාලතම අනුපාතය. 2009 වාර්ගික වර්ගීකරණයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව මෙස්ටිසෝ (මිශ්‍ර සුදු සහ ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන්) 68%, ආදිවාසීන් 20%, සුදු ජාතිකයින් 5%, චෝලෝ 2%, කළු ජාතිකයින් 1%, අනෙක් අය 4% ලෙස දක්වා ඇති අතර, 2% නිශ්චිතව දක්වා නොමැත; 44% ක් තමන් කිසියම් ආදිවාසී කණ්ඩායමකට ආරෝපණය කර ගත්හ, ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා හෝ අයිමාරාස් යන භාෂාමය කාණ්ඩ වේ.<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> සුදු බොලිවියානුවන් 2006 දී ජනගහනයෙන් 14% ක් පමණ වූ අතර සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත: ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා සහ කොචබම්බා, නමුත් තාරිජා සහ සුක්‍රේ වැනි සමහර කුඩා නගරවල ද. සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ මෙස්ටිසෝවරුන්ගේ සුදු පරම්පරාව යුරෝපය සහ මැද පෙරදිග, විශේෂයෙන් ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ක්‍රොඒෂියාව, ලෙබනනය සහ සිරියාව තුළ පිහිටා ඇත. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ, රුසියාවේ ජර්මානු භාෂාව කතා කරන මෙනනයිට්වරුන්ගේ ජනපද දුසිම් කිහිපයක් ඇත, එහි මුළු ජනගහනය 40,000 ක් පමණ වේ (2012 වන විට).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍ය සමයේ පැමිණි අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ වාසය කරන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නෝර් යුන්ගාස් සහ සුඩ් යුන්ගාස් පළාත්වල පිහිටා ඇත. 1831 දී බොලිවියාවේ වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> ජපන් (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) සහ ලෙබනන් (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>) යන වැදගත් ප්‍රජාවන් ද ඇත. "originarios" ("ස්වදේශික" හෝ "මුල්") ලෙසද හැඳින්වෙන සහ අඩු වාර ගණනක්, ඇමරින්ඩියන්වරුන්, භූගෝලීය ප්‍රදේශය අනුව වර්ගීකරණය කළ හැකිය, එනම් ඇන්ඩියන්, අයිමාරාස් සහ ක්වෙචුවාස් (පුරාණ ඉන්කා අධිරාජ්‍යය පිහිටුවා ගත්) වැනි, ඔවුන් ලා පාස්, පොටෝසි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා යන බටහිර දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. නැගෙනහිර පළාතේ චික්විටානෝ, චානේ, ගුවාරානි සහ මොක්සෝස් ඇතුළු ජනවාර්ගික ජනගහනයක් සිටින අතර, ඔවුන් සැන්ටා කෲස්, බෙනි, තාරිජා සහ පැන්ඩෝ යන දෙපාර්තමේන්තු වල වාසය කරයි. ජර්මනිය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය සහ පෘතුගාලය මෙන්ම ආර්ජන්ටිනාව, බ්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියාව, කියුබාව, ඉක්වදෝරය, එක්සත් ජනපදය, පැරගුවේ, පේරු, මෙක්සිකෝව සහ වෙනිසියුලාව වැනි ඇමරිකාවේ අනෙකුත් රටවලින් පැමිණි යුරෝපීය පුරවැසියන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සිටිති. ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි වැදගත් පේරු ජනපද ඇත. බොලිවියාවේ ෆ්‍රීසියානු, ෆ්ලෙමිෂ් සහ ජර්මානු ජනවාර්ගික සම්භවයක් ඇති මෙනනයිට්වරු 140,000 ක් පමණ සිටිති.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> === භාෂාව === බොලිවියාව එහි බහු සංස්කෘතිකත්වයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇත. බොලිවියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්පාඤ්ඤයට අමතරව නිල භාෂා 36ක් පිළිගනී: Aymara, Araona, Baure, Bésiro, Canichana, Cavineño, Cayubaba, Chácobo, Chimán, Ese Ejja, Guaraní, Guarasu'we, Guarayu, Itonama, Leco, Machajuyaya, Machajuyaya, Machajuyai- Mojeño-Ignaciano, Mojeño-Trinitario, Moré, Moseten, Movima, Pacawara, Puquina, Quechua, Sirionó, Tacana, Tapieté, Toromona, Uru-Chipaya, Weenhayek, Yaminawa, Yuki, Yuracaré, සහ Zamuco.<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> 2001 සංගණනයට අනුව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව රටේ වැඩිපුරම කතා කරන නිල භාෂාව වේ; එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් කතා කරන පරිදි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, ප්‍රධාන පෞද්ගලික සහ රාජ්‍ය ආයතන, මාධ්‍ය සහ වාණිජ කටයුතු ඇතුළුව රජය විසින් නිකුත් කරන ලද සියලුම නීතිමය සහ නිල ලේඛන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ඇත. ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ: කෙචුවා (2001 සංගණනයේදී ජනගහනයෙන් 21.2%), අයිමාරා (14.6%), ගුරානි (0.6%) සහ අනෙකුත් (0.4%) බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ මොක්සෝස් ද ඇතුළුව.<ref name="cia" /> ප්ලූටියෙට්ස්, ජර්මානු උපභාෂාව, සැන්ටා කෲස් හි මෙනනයිට්වරුන් 70,000 ක් පමණ කතා කරයි. පෘතුගීසි ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රසීලයට ආසන්න ප්‍රදේශවල කතා කරයි. === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] බොලිවියාව යනු ආගමික නිදහස සහ ආගමෙන් රජය ස්වාධීන වීම සහතික කරන ව්‍යවස්ථාපිතව ලෞකික රාජ්‍යයකි.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} බොලිවියාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය විසින් පවත්වන ලද 2001 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 78% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වන අතර, පසුව 19% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඕතඩොක්ස් ජාතිකයන් වන බොලිවියානුවන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සහ ආගමික නොවන 3% ක් වෙති.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ලෝක ක්‍රිස්තියානි දත්ත සමුදාය මත පදනම්ව) වාර්තා කරන්නේ 2010 දී, බොලිවියානුවන්ගෙන් 92.5% ක් කිතුනුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි (ඕනෑම නිකායකින්), 3.1% ක් ස්වදේශික ආගම සමඟ හඳුනාගෙන ඇති අතර, 2.2% ක් බහායි ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, 1.9% ක් අඥෙයවාදීන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, අනෙකුත් සියලුම කණ්ඩායම් 0.1% ක් හෝ ඊට අඩු සංඛ්‍යාවක් පිහිටුවා ඇති බවයි.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> ආදිවාසී ජනගහනයෙන් වැඩි දෙනෙක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සංස්කෘතිය හෝ සමමුහුර්තකරණය මගින් සලකුණු කරන ලද විවිධ සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. පචමාමා,<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> හෝ "මව් පෘථිවි" වන්දනාව කැපී පෙනේ. කොපකබානා කන්‍යාව, උර්කුපිනා කන්‍යාව සහ සොකාවෝන් කන්‍යාව වන්දනා කිරීම ද ක්‍රිස්තියානි වන්දනාවේ වැදගත් ලක්ෂණයකි. ජේම්ස් අපොස්තුළු තුමා කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති වැදගත් අයිමරන් ප්‍රජාවන් ටිටිකාකා විල අසල ද සිටිති.<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> බොලිවියාවේ වන්දනාමාන කරන දෙවිවරුන් අතර සෑම ජනවාරි 24 දිනකම සමරනු ලබන බහුලත්වයේ සහ සමෘද්ධියේ අයිමරන් දෙවියා වන එකෙකෝ සහ ගුවාරානි ජනයාගේ දෙවියෙකු වන ටුපා ඇතුළත් වේ. === විශාලතම නගර === Approximately 67% of Bolivians live in urban areas,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> among the lowest proportion in South America. Nevertheless, the rate of urbanization is growing steadily, at around 2.5% annually. According to the 2012 census, there are total of 3,158,691 households in Bolivia – an increase of 887,960 from 2001.<ref name="Cen2012" /> In 2009, 75.4% of homes were classified as a house, hut, or Pahuichi; 3.3% were apartments; 21.1% were rental residences; and 0.1% were [[:en:Mobile_home|mobile homes]].<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> Most of the country's largest cities are located in the highlands of the west and central regions. බොලිවියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර, [19] දකුණු ඇමරිකාවේ අඩුම අනුපාතය අතර වේ. කෙසේ වෙතත්, නාගරීකරණයේ අනුපාතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී, වාර්ෂිකව 2.5% ක් පමණ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව, බොලිවියාවේ මුළු නිවාස 3,158,691 ක් ඇත - 2001 ට වඩා 887,960 ක වැඩිවීමකි.[1] 2009 දී, නිවාසවලින් 75.4% ක් නිවසක්, පැල්පතක් හෝ පහුයිචි ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී; 3.3% මහල් නිවාස; 21.1% කුලී නිවාස; සහ 0.1% ජංගම නිවාස විය.[20] රටේ විශාලතම නගර බොහොමයක් බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල උස්බිම් වල පිහිටා ඇත. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == a9lryce2ymwsrh2bqiw7dov36y80eb9 749007 749006 2025-06-15T16:11:23Z BuddhikaW88 37808 /* විශාලතම නගර */ 749007 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] බොලිවියානු ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (Instituto Nacional de Estadística, INE) විසින් සිදු කරන ලද අවසන් සංගණන දෙකට අනුව, ජනගහනය 2001 දී 8,274,325 (එයින් 4,123,850 ක් පිරිමින් වූ අතර 4,150,475 ක් කාන්තාවන් විය) සිට 2012 දී 10,059,856 දක්වා වැඩි විය.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> පසුගිය වසර පනහ තුළ බොලිවියානු ජනගහනය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර එය 2.25% ක ජනගහන වර්ධන වේගයක් කරා ළඟා වී තිබේ. අන්තර් සංගණන කාල පරිච්ඡේදවල (1950–1976 සහ 1976–1992) ජනගහන වර්ධනය ආසන්න වශයෙන් 2.05% ක් වූ අතර, අවසාන කාල පරිච්ඡේදය වන 1992–2001 අතර එය වාර්ෂිකව 2.74% ක් විය. බොලිවියානුවන්ගෙන් 67.49% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර ඉතිරි 32.51% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ. ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් (70%) ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් සහ කොචබම්බා යන දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. ඇන්ඩියන් ඇල්ටිප්ලානෝ කලාපයේ ලා පාස් සහ ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තු ජනගහනයෙන් විශාලතම ප්‍රතිශතය දරන අතර, නිම්න කලාපයේ විශාලතම ප්‍රතිශතය කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා දෙපාර්තමේන්තු විසින් දරනු ලබන අතර, ලැනොස් කලාපයේ සැන්ටා කෲස් සහ බෙනී විසින් දරනු ලැබේ. ජාතික මට්ටමින්, ජනගහන ඝනත්වය 8.49 ක් වන අතර, 0.8 (පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව) සහ 26.2 (කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව) අතර වෙනස්කම් සලකුණු කර ඇත. විශාලතම ජනගහන මධ්‍යස්ථානය ඊනියා "මධ්‍යම අක්ෂය" සහ ලැනොස් කලාපයේ පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ තරුණ ජනගහනයක් සිටී. 2011 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59% ක් අවුරුදු 15 ත් 59 ත් අතර වන අතර, 39% ක් අවුරුදු 15 ට අඩු ය. ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ වයස අවුරුදු 25 ට අඩු ය. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] බොලිවියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් මෙස්ටිසෝ (යුරෝපීයයට වඩා වැඩි ස්වදේශික සංරචකයක් ඇත, නමුත් රජය විසින් 2012 නොවැම්බර් සංගණනයේදී "මෙස්ටිසෝ" යන සංස්කෘතික ස්වයං හඳුනාගැනීම ඇතුළත් කර නොමැත.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> බොලිවියානු ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් අඩක් පමණ වන ස්වදේශික කණ්ඩායම් දුසිම් තුනක් පමණ ඇත - ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන්ගේ විශාලතම අනුපාතය. 2009 වාර්ගික වර්ගීකරණයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව මෙස්ටිසෝ (මිශ්‍ර සුදු සහ ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන්) 68%, ආදිවාසීන් 20%, සුදු ජාතිකයින් 5%, චෝලෝ 2%, කළු ජාතිකයින් 1%, අනෙක් අය 4% ලෙස දක්වා ඇති අතර, 2% නිශ්චිතව දක්වා නොමැත; 44% ක් තමන් කිසියම් ආදිවාසී කණ්ඩායමකට ආරෝපණය කර ගත්හ, ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා හෝ අයිමාරාස් යන භාෂාමය කාණ්ඩ වේ.<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> සුදු බොලිවියානුවන් 2006 දී ජනගහනයෙන් 14% ක් පමණ වූ අතර සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත: ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා සහ කොචබම්බා, නමුත් තාරිජා සහ සුක්‍රේ වැනි සමහර කුඩා නගරවල ද. සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ මෙස්ටිසෝවරුන්ගේ සුදු පරම්පරාව යුරෝපය සහ මැද පෙරදිග, විශේෂයෙන් ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ක්‍රොඒෂියාව, ලෙබනනය සහ සිරියාව තුළ පිහිටා ඇත. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ, රුසියාවේ ජර්මානු භාෂාව කතා කරන මෙනනයිට්වරුන්ගේ ජනපද දුසිම් කිහිපයක් ඇත, එහි මුළු ජනගහනය 40,000 ක් පමණ වේ (2012 වන විට).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍ය සමයේ පැමිණි අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ වාසය කරන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නෝර් යුන්ගාස් සහ සුඩ් යුන්ගාස් පළාත්වල පිහිටා ඇත. 1831 දී බොලිවියාවේ වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> ජපන් (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) සහ ලෙබනන් (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>) යන වැදගත් ප්‍රජාවන් ද ඇත. "originarios" ("ස්වදේශික" හෝ "මුල්") ලෙසද හැඳින්වෙන සහ අඩු වාර ගණනක්, ඇමරින්ඩියන්වරුන්, භූගෝලීය ප්‍රදේශය අනුව වර්ගීකරණය කළ හැකිය, එනම් ඇන්ඩියන්, අයිමාරාස් සහ ක්වෙචුවාස් (පුරාණ ඉන්කා අධිරාජ්‍යය පිහිටුවා ගත්) වැනි, ඔවුන් ලා පාස්, පොටෝසි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා යන බටහිර දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. නැගෙනහිර පළාතේ චික්විටානෝ, චානේ, ගුවාරානි සහ මොක්සෝස් ඇතුළු ජනවාර්ගික ජනගහනයක් සිටින අතර, ඔවුන් සැන්ටා කෲස්, බෙනි, තාරිජා සහ පැන්ඩෝ යන දෙපාර්තමේන්තු වල වාසය කරයි. ජර්මනිය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය සහ පෘතුගාලය මෙන්ම ආර්ජන්ටිනාව, බ්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියාව, කියුබාව, ඉක්වදෝරය, එක්සත් ජනපදය, පැරගුවේ, පේරු, මෙක්සිකෝව සහ වෙනිසියුලාව වැනි ඇමරිකාවේ අනෙකුත් රටවලින් පැමිණි යුරෝපීය පුරවැසියන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සිටිති. ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි වැදගත් පේරු ජනපද ඇත. බොලිවියාවේ ෆ්‍රීසියානු, ෆ්ලෙමිෂ් සහ ජර්මානු ජනවාර්ගික සම්භවයක් ඇති මෙනනයිට්වරු 140,000 ක් පමණ සිටිති.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> === භාෂාව === බොලිවියාව එහි බහු සංස්කෘතිකත්වයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇත. බොලිවියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්පාඤ්ඤයට අමතරව නිල භාෂා 36ක් පිළිගනී: Aymara, Araona, Baure, Bésiro, Canichana, Cavineño, Cayubaba, Chácobo, Chimán, Ese Ejja, Guaraní, Guarasu'we, Guarayu, Itonama, Leco, Machajuyaya, Machajuyaya, Machajuyai- Mojeño-Ignaciano, Mojeño-Trinitario, Moré, Moseten, Movima, Pacawara, Puquina, Quechua, Sirionó, Tacana, Tapieté, Toromona, Uru-Chipaya, Weenhayek, Yaminawa, Yuki, Yuracaré, සහ Zamuco.<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> 2001 සංගණනයට අනුව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව රටේ වැඩිපුරම කතා කරන නිල භාෂාව වේ; එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් කතා කරන පරිදි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, ප්‍රධාන පෞද්ගලික සහ රාජ්‍ය ආයතන, මාධ්‍ය සහ වාණිජ කටයුතු ඇතුළුව රජය විසින් නිකුත් කරන ලද සියලුම නීතිමය සහ නිල ලේඛන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ඇත. ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ: කෙචුවා (2001 සංගණනයේදී ජනගහනයෙන් 21.2%), අයිමාරා (14.6%), ගුරානි (0.6%) සහ අනෙකුත් (0.4%) බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ මොක්සෝස් ද ඇතුළුව.<ref name="cia" /> ප්ලූටියෙට්ස්, ජර්මානු උපභාෂාව, සැන්ටා කෲස් හි මෙනනයිට්වරුන් 70,000 ක් පමණ කතා කරයි. පෘතුගීසි ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රසීලයට ආසන්න ප්‍රදේශවල කතා කරයි. === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] බොලිවියාව යනු ආගමික නිදහස සහ ආගමෙන් රජය ස්වාධීන වීම සහතික කරන ව්‍යවස්ථාපිතව ලෞකික රාජ්‍යයකි.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} බොලිවියාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය විසින් පවත්වන ලද 2001 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 78% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වන අතර, පසුව 19% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඕතඩොක්ස් ජාතිකයන් වන බොලිවියානුවන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සහ ආගමික නොවන 3% ක් වෙති.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ලෝක ක්‍රිස්තියානි දත්ත සමුදාය මත පදනම්ව) වාර්තා කරන්නේ 2010 දී, බොලිවියානුවන්ගෙන් 92.5% ක් කිතුනුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි (ඕනෑම නිකායකින්), 3.1% ක් ස්වදේශික ආගම සමඟ හඳුනාගෙන ඇති අතර, 2.2% ක් බහායි ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, 1.9% ක් අඥෙයවාදීන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, අනෙකුත් සියලුම කණ්ඩායම් 0.1% ක් හෝ ඊට අඩු සංඛ්‍යාවක් පිහිටුවා ඇති බවයි.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> ආදිවාසී ජනගහනයෙන් වැඩි දෙනෙක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සංස්කෘතිය හෝ සමමුහුර්තකරණය මගින් සලකුණු කරන ලද විවිධ සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. පචමාමා,<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> හෝ "මව් පෘථිවි" වන්දනාව කැපී පෙනේ. කොපකබානා කන්‍යාව, උර්කුපිනා කන්‍යාව සහ සොකාවෝන් කන්‍යාව වන්දනා කිරීම ද ක්‍රිස්තියානි වන්දනාවේ වැදගත් ලක්ෂණයකි. ජේම්ස් අපොස්තුළු තුමා කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති වැදගත් අයිමරන් ප්‍රජාවන් ටිටිකාකා විල අසල ද සිටිති.<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> බොලිවියාවේ වන්දනාමාන කරන දෙවිවරුන් අතර සෑම ජනවාරි 24 දිනකම සමරනු ලබන බහුලත්වයේ සහ සමෘද්ධියේ අයිමරන් දෙවියා වන එකෙකෝ සහ ගුවාරානි ජනයාගේ දෙවියෙකු වන ටුපා ඇතුළත් වේ. === විශාලතම නගර === බොලිවියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> දකුණු ඇමරිකාවේ අඩුම අනුපාතය අතර වේ. කෙසේ වෙතත්, නාගරීකරණයේ අනුපාතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී, වාර්ෂිකව 2.5% ක් පමණ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව, බොලිවියාවේ මුළු නිවාස 3,158,691 ක් ඇත - 2001 ට වඩා 887,960 ක වැඩිවීමකි.<ref name="Cen2012" /> 2009 දී, නිවාසවලින් 75.4% ක් නිවසක්, පැල්පතක් හෝ පහුයිචි ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී; 3.3% මහල් නිවාස; 21.1% කුලී නිවාස; සහ 0.1% ජංගම නිවාස විය.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> රටේ විශාලතම නගර බොහොමයක් බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල උස්බිම් වල පිහිටා ඇත. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == 1ek38rh7tz9b7nj9mk8wfyjk11580tj 749009 749007 2025-06-15T16:14:23Z BuddhikaW88 37808 /* භාෂාව */ 749009 wikitext text/x-wiki [[File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Centro_de_La_Paz_en_Bolivia.JPG|thumb|ලා පාස් නගර මධ්‍යයේ ජනතාව]] බොලිවියානු ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය (Instituto Nacional de Estadística, INE) විසින් සිදු කරන ලද අවසන් සංගණන දෙකට අනුව, ජනගහනය 2001 දී 8,274,325 (එයින් 4,123,850 ක් පිරිමින් වූ අතර 4,150,475 ක් කාන්තාවන් විය) සිට 2012 දී 10,059,856 දක්වා වැඩි විය.<ref name="Cen2012">{{cite web |date=July 2013 |title=Principales resultados del censo nacional de población y vivienda 2012 (CNPV 2012) – Estado plurinacional de Bolivia |url=http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209134921/http://www.ine.gob.bo:8081/censo2012/PDF/resultadosCPV2012.pdf |archive-date=9 February 2014 |access-date=8 August 2013 |publisher=Instituto Nacional de Estadística (INE)}}</ref> පසුගිය වසර පනහ තුළ බොලිවියානු ජනගහනය තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති අතර එය 2.25% ක ජනගහන වර්ධන වේගයක් කරා ළඟා වී තිබේ. අන්තර් සංගණන කාල පරිච්ඡේදවල (1950–1976 සහ 1976–1992) ජනගහන වර්ධනය ආසන්න වශයෙන් 2.05% ක් වූ අතර, අවසාන කාල පරිච්ඡේදය වන 1992–2001 අතර එය වාර්ෂිකව 2.74% ක් විය. බොලිවියානුවන්ගෙන් 67.49% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර ඉතිරි 32.51% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජීවත් වේ. ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් (70%) ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් සහ කොචබම්බා යන දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. ඇන්ඩියන් ඇල්ටිප්ලානෝ කලාපයේ ලා පාස් සහ ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තු ජනගහනයෙන් විශාලතම ප්‍රතිශතය දරන අතර, නිම්න කලාපයේ විශාලතම ප්‍රතිශතය කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා දෙපාර්තමේන්තු විසින් දරනු ලබන අතර, ලැනොස් කලාපයේ සැන්ටා කෲස් සහ බෙනී විසින් දරනු ලැබේ. ජාතික මට්ටමින්, ජනගහන ඝනත්වය 8.49 ක් වන අතර, 0.8 (පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව) සහ 26.2 (කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව) අතර වෙනස්කම් සලකුණු කර ඇත. විශාලතම ජනගහන මධ්‍යස්ථානය ඊනියා "මධ්‍යම අක්ෂය" සහ ලැනොස් කලාපයේ පිහිටා ඇත. බොලිවියාවේ තරුණ ජනගහනයක් සිටී. 2011 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59% ක් අවුරුදු 15 ත් 59 ත් අතර වන අතර, 39% ක් අවුරුදු 15 ට අඩු ය. ජනගහනයෙන් 60% ක් පමණ වයස අවුරුදු 25 ට අඩු ය. === ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ජනවාර්ගික-වාර්ගික කණ්ඩායම් (2012 සංගණනය)<ref name="Censo 2012 Bolivia">{{cite web |url=https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |title=Características de la Población – Censo 2012 |trans-title=Population Characteristics – 2012 Census |page=103 |access-date=30 April 2021 |publisher=Instituto Nacional de Estadística |language=es |archive-date=30 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210430223857/https://bolivia.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Caracteristicas_de_Poblacion_2012.pdf#page=105 |url-status=live}}</ref> | value1 = 58.25 | label1 = දත්ත නැත | color1 = White | value2 = 41.52 | label2 = ස්වදේශීය | color2 = #d62728 | value3 = 0.23 | label3 = අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන් | color3 = #2ca02c }} [[File:Macheteros.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Macheteros.JPG|thumb|ඩැන්සා ඩි ලොස් මැචෙටෙරෝස්, සැන් ඉග්නේෂියෝ ඩි මොක්සොස් වෙතින් සාමාන්‍ය නර්තනය, බොලිවියාව]] [[File:Hombres_del_Territorio_Indígena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hombres_del_Territorio_Ind%C3%ADgena_Originario_Campesino_de_Raqaypampa.jpg|වම|thumb|රාඛයිපම්පා මුල් ස්වදේශික ප්‍රදේශයේ පිරිමින්]] බොලිවියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් මෙස්ටිසෝ (යුරෝපීයයට වඩා වැඩි ස්වදේශික සංරචකයක් ඇත, නමුත් රජය විසින් 2012 නොවැම්බර් සංගණනයේදී "මෙස්ටිසෝ" යන සංස්කෘතික ස්වයං හඳුනාගැනීම ඇතුළත් කර නොමැත.<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=8 October 2018|year=2018}}</ref> බොලිවියානු ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් අඩක් පමණ වන ස්වදේශික කණ්ඩායම් දුසිම් තුනක් පමණ ඇත - ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන්ගේ විශාලතම අනුපාතය. 2009 වාර්ගික වර්ගීකරණයේ ඇස්තමේන්තුවකට අනුව මෙස්ටිසෝ (මිශ්‍ර සුදු සහ ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන්) 68%, ආදිවාසීන් 20%, සුදු ජාතිකයින් 5%, චෝලෝ 2%, කළු ජාතිකයින් 1%, අනෙක් අය 4% ලෙස දක්වා ඇති අතර, 2% නිශ්චිතව දක්වා නොමැත; 44% ක් තමන් කිසියම් ආදිවාසී කණ්ඩායමකට ආරෝපණය කර ගත්හ, ප්‍රධාන වශයෙන් කෙචුවා හෝ අයිමාරාස් යන භාෂාමය කාණ්ඩ වේ.<ref name="cia">{{Cite CIA World Factbook|country=Bolivia|access-date=25 March 2017|year=2017}}</ref> සුදු බොලිවියානුවන් 2006 දී ජනගහනයෙන් 14% ක් පමණ වූ අතර සාමාන්‍යයෙන් විශාලතම නගරවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත: ලා පාස්, සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා සහ කොචබම්බා, නමුත් තාරිජා සහ සුක්‍රේ වැනි සමහර කුඩා නගරවල ද. සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ මෙස්ටිසෝවරුන්ගේ සුදු පරම්පරාව යුරෝපය සහ මැද පෙරදිග, විශේෂයෙන් ස්පාඤ්ඤය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ක්‍රොඒෂියාව, ලෙබනනය සහ සිරියාව තුළ පිහිටා ඇත. සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුවේ, රුසියාවේ ජර්මානු භාෂාව කතා කරන මෙනනයිට්වරුන්ගේ ජනපද දුසිම් කිහිපයක් ඇත, එහි මුළු ජනගහනය 40,000 ක් පමණ වේ (2012 වන විට).<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|title=Bolivian Reforms Raise Anxiety on Mennonite Frontier|date=21 December 2006|newspaper=The New York Times|access-date=14 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130622233205/http://www.nytimes.com/2006/12/21/world/americas/21bolivia.html|archive-date=22 June 2013|url-status=live}}</ref> ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍ය සමයේ පැමිණි අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන අප්‍රිකානු-බොලිවියානුවන්, ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුවේ වාසය කරන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් නෝර් යුන්ගාස් සහ සුඩ් යුන්ගාස් පළාත්වල පිහිටා ඇත. 1831 දී බොලිවියාවේ වහල්භාවය අහෝසි කරන ලදී.<ref>{{cite book |last1=Fogel |first1=Robert William |url=https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 |title=Time on the Cross: The Economics of American Negro Slavery |last2=Engerman |first2=Stanley L. |publisher=W W Norton & Company Incorporated |year=1995 |isbn=978-0-393-31218-8 |pages=[https://archive.org/details/timeoncross00robe/page/33 33–34]}}</ref> ජපන් (14,000<ref>{{cite web |title=ボリビア多民族国（The Plurinational State of Bolivia） |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161215233037/http://www.mofa.go.jp/mofaj/area/bolivia/data.html |archive-date=15 December 2016 |access-date=8 January 2017 |website=外務省}}</ref>) සහ ලෙබනන් (12,900<ref>{{cite web |title=Geographical Distribution of the Lebanese Diaspora |url=http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130630102504/http://theidentitychef.com/2009/09/06/lebanese-diaspora-worldwide-geographical-distribution/ |archive-date=30 June 2013 |access-date=8 January 2017 |work=The Identity Chef}}</ref>) යන වැදගත් ප්‍රජාවන් ද ඇත. "originarios" ("ස්වදේශික" හෝ "මුල්") ලෙසද හැඳින්වෙන සහ අඩු වාර ගණනක්, ඇමරින්ඩියන්වරුන්, භූගෝලීය ප්‍රදේශය අනුව වර්ගීකරණය කළ හැකිය, එනම් ඇන්ඩියන්, අයිමාරාස් සහ ක්වෙචුවාස් (පුරාණ ඉන්කා අධිරාජ්‍යය පිහිටුවා ගත්) වැනි, ඔවුන් ලා පාස්, පොටෝසි, ඔරුරෝ, කොචබම්බා සහ චුක්විසාකා යන බටහිර දෙපාර්තමේන්තු වල සංකේන්ද්‍රණය වී සිටිති. නැගෙනහිර පළාතේ චික්විටානෝ, චානේ, ගුවාරානි සහ මොක්සෝස් ඇතුළු ජනවාර්ගික ජනගහනයක් සිටින අතර, ඔවුන් සැන්ටා කෲස්, බෙනි, තාරිජා සහ පැන්ඩෝ යන දෙපාර්තමේන්තු වල වාසය කරයි. ජර්මනිය, ප්‍රංශය, ඉතාලිය සහ පෘතුගාලය මෙන්ම ආර්ජන්ටිනාව, බ්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියාව, කියුබාව, ඉක්වදෝරය, එක්සත් ජනපදය, පැරගුවේ, පේරු, මෙක්සිකෝව සහ වෙනිසියුලාව වැනි ඇමරිකාවේ අනෙකුත් රටවලින් පැමිණි යුරෝපීය පුරවැසියන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සිටිති. ලා පාස්, එල් ඇල්ටෝ සහ සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා හි වැදගත් පේරු ජනපද ඇත. බොලිවියාවේ ෆ්‍රීසියානු, ෆ්ලෙමිෂ් සහ ජර්මානු ජනවාර්ගික සම්භවයක් ඇති මෙනනයිට්වරු 140,000 ක් පමණ සිටිති.<ref>{{cite web |title=Plautdietsch |url=https://www.ethnologue.com/language/pdt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402192648/https://www.ethnologue.com/language/pdt |archive-date=2 April 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref><ref>{{cite web |title=Bolivia |url=https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191021153847/https://gameo.org/index.php?title=Bolivia&oldid=103617 |archive-date=21 October 2019 |access-date=20 May 2019}}</ref> === භාෂාව === බොලිවියාව එහි බහු සංස්කෘතිකත්වයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස විශාල භාෂාමය විවිධත්වයක් ඇත. බොලිවියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ස්පාඤ්ඤයට අමතරව නිල භාෂා 36ක් පිළිගනී: අයිමාරා, අරෝනා, බෝරේ, බෙසිරෝ, කැනිචනා, කැවිනෙනෝ, කයූබාබා, චාකොබෝ, චිමන්, එසේ එජ්ජා, ගුරානි, ගුරාසුවේ, ගුරායු, ඉටෝනාමා, ලෙකෝ, මචජුයායා මචජුයාය, මචජුයි-මොජෙනෝ-ඉග්නාසියානෝ, මොජෙනෝ-ට්‍රිනිටාරියෝ, මෝරේ, මොසෙටන්, මොවිමා, පචවාරා, පුක්විනා, ක්වෙචුවා, සිරියෝනෝ, ටකානා, ටැපියෙටේ, ටොරොමෝනා, ඌරු-චිපය, වීන්හේක්, යමිනාවා, යුකි, යුරකරේ සහ සමූකෝ.<ref name="languages">{{cite web |title=Nueva Constitución Política Del Estado > PRIMERA PARTE > TÍTULO I > CAPÍTULO PRIMERO > Modelo De Estado: Ley de Bolivia |url=http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170225051614/http://bolivia.justia.com/nacionales/nueva-constitucion-politica-del-estado/primera-parte/titulo-i/capitulo-primero/ |archive-date=25 February 2017 |access-date=24 February 2017 |website=JUSTIA Bolivia |language=es-ES}}</ref> 2001 සංගණනයට අනුව ස්පාඤ්ඤ භාෂාව රටේ වැඩිපුරම කතා කරන නිල භාෂාව වේ; එය ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් කතා කරන පරිදි. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, ප්‍රධාන පෞද්ගලික සහ රාජ්‍ය ආයතන, මාධ්‍ය සහ වාණිජ කටයුතු ඇතුළුව රජය විසින් නිකුත් කරන ලද සියලුම නීතිමය සහ නිල ලේඛන ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ඇත. ප්‍රධාන දේශීය භාෂා වන්නේ: කෙචුවා (2001 සංගණනයේදී ජනගහනයෙන් 21.2%), අයිමාරා (14.6%), ගුරානි (0.6%) සහ අනෙකුත් (0.4%) බෙනී දෙපාර්තමේන්තුවේ මොක්සෝස් ද ඇතුළුව.<ref name="cia" /> ප්ලූටියෙට්ස්, ජර්මානු උපභාෂාව, සැන්ටා කෲස් හි මෙනනයිට්වරුන් 70,000 ක් පමණ කතා කරයි. පෘතුගීසි ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රසීලයට ආසන්න ප්‍රදේශවල කතා කරයි. === ආගම === {{Pie chart | thumb = right | caption = බොලිවියාවේ ආගම (2014)<ref name="Religion in Latin America">{{cite web|title=Religion in Latin America, Widespread Change in a Historically Catholic Region|date=13 November 2014|url=http://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|publisher=[[Pew Research Center]]|access-date=4 March 2015|archive-date=30 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220330015000/https://www.pewforum.org/2014/11/13/religion-in-latin-america/|url-status=live}}</ref> | value1 = 77 | label1 = [[කතෝලික]] | color1 = Purple | value2 = 16 | label2 = [[රෙපරමාදු]] | color2 = Blue | value3 = 3 | label3 = වෙනත් | color3 = grey | value4 = 4 | label4 = ආගමක් නැත | color4 = White }} [[File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basilica_de_San_Francisco_La_Paz.jpg|thumb|200x200පික්|ලා පාස් හි සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ බැසිලිකාව]] බොලිවියාව යනු ආගමික නිදහස සහ ආගමෙන් රජය ස්වාධීන වීම සහතික කරන ව්‍යවස්ථාපිතව ලෞකික රාජ්‍යයකි.{{sfn|Constitute Assembly of Bolivia|2007|p=2}} බොලිවියාවේ ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය විසින් පවත්වන ලද 2001 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 78% ක් රෝමානු කතෝලිකයන් වන අතර, පසුව 19% ක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඕතඩොක්ස් ජාතිකයන් වන බොලිවියානුවන් සුළු සංඛ්‍යාවක් සහ ආගමික නොවන 3% ක් වෙති.<ref>{{cite web |date=14 September 2007 |title=Bolivia religion |url=https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308123543/https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90243.htm |archive-date=8 March 2020 |access-date=30 August 2010 |publisher=Department of State |location=US}}</ref><ref>{{cite web |title=Ateos en números |url=http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141205041006/http://institutointerglobal.org/ateismo/1545-ateos-en-numeros |archive-date=5 December 2014 |publisher=InterGlobal}}</ref> ආගමික දත්ත ලේඛනාගාරයේ සංගමය (ලෝක ක්‍රිස්තියානි දත්ත සමුදාය මත පදනම්ව) වාර්තා කරන්නේ 2010 දී, බොලිවියානුවන්ගෙන් 92.5% ක් කිතුනුවන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බවයි (ඕනෑම නිකායකින්), 3.1% ක් ස්වදේශික ආගම සමඟ හඳුනාගෙන ඇති අතර, 2.2% ක් බහායි ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, 1.9% ක් අඥෙයවාදීන් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර, අනෙකුත් සියලුම කණ්ඩායම් 0.1% ක් හෝ ඊට අඩු සංඛ්‍යාවක් පිහිටුවා ඇති බවයි.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Adherents |url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015204554/http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_27_2.asp |archive-date=15 October 2015 |access-date=5 November 2015 |website=The Association of Religious Data Archives}}</ref> ආදිවාසී ජනගහනයෙන් වැඩි දෙනෙක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය සමඟ සංස්කෘතිය හෝ සමමුහුර්තකරණය මගින් සලකුණු කරන ලද විවිධ සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. පචමාමා,<ref>{{cite web |title=Pachamama y los Dioses Incaicos |url=http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.catamarcaguia.com.ar/Cultura/Pachamama.php |archive-date=17 January 2013 |access-date=14 July 2013 |publisher=Catamarcaguia.com.ar}}</ref> හෝ "මව් පෘථිවි" වන්දනාව කැපී පෙනේ. කොපකබානා කන්‍යාව, උර්කුපිනා කන්‍යාව සහ සොකාවෝන් කන්‍යාව වන්දනා කිරීම ද ක්‍රිස්තියානි වන්දනාවේ වැදගත් ලක්ෂණයකි. ජේම්ස් අපොස්තුළු තුමා කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති වැදගත් අයිමරන් ප්‍රජාවන් ටිටිකාකා විල අසල ද සිටිති.<ref>{{cite web |title=El Tata Santiago, un santo en Guaqui con vena de general |url=http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120206130141/http://www.bolivia.com/Noticias/AutoNoticias/DetalleNoticia32134.asp |archive-date=6 February 2012 |access-date=7 July 2012 |publisher=Bolivia.com}}</ref> බොලිවියාවේ වන්දනාමාන කරන දෙවිවරුන් අතර සෑම ජනවාරි 24 දිනකම සමරනු ලබන බහුලත්වයේ සහ සමෘද්ධියේ අයිමරන් දෙවියා වන එකෙකෝ සහ ගුවාරානි ජනයාගේ දෙවියෙකු වන ටුපා ඇතුළත් වේ. === විශාලතම නගර === බොලිවියානුවන්ගෙන් ආසන්න වශයෙන් 67% ක් නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර,<ref name="factbook">{{cite web |title=Country Comparison :: Life Expectancy at Birth |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221172631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html?countryname=Bolivia&countrycode=bl&regionCode=soa&rank=161#bl |archive-date=21 February 2014 |access-date=11 February 2014 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> දකුණු ඇමරිකාවේ අඩුම අනුපාතය අතර වේ. කෙසේ වෙතත්, නාගරීකරණයේ අනුපාතය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී, වාර්ෂිකව 2.5% ක් පමණ වේ. 2012 සංගණනයට අනුව, බොලිවියාවේ මුළු නිවාස 3,158,691 ක් ඇත - 2001 ට වඩා 887,960 ක වැඩිවීමකි.<ref name="Cen2012" /> 2009 දී, නිවාසවලින් 75.4% ක් නිවසක්, පැල්පතක් හෝ පහුයිචි ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී; 3.3% මහල් නිවාස; 21.1% කුලී නිවාස; සහ 0.1% ජංගම නිවාස විය.<ref>{{cite web |title=Bolivia: Hogares por Tipo y Tenencia de la Vivienda, Según Área Geográfica, 2000 – 2009 |trans-title=Bolivia: Households by Type and Tenure, According to Geographic Area, 2000 – 2009 |url=http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113183010/http://www.ine.gob.bo/indicadoresddhh/vivi4.asp |archive-date=13 November 2013 |access-date=28 January 2014 |publisher=[[National Institute of Statistics of Bolivia]]}}</ref> රටේ විශාලතම නගර බොහොමයක් බටහිර සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශවල උස්බිම් වල පිහිටා ඇත. {{Largest cities of Bolivia}} <ref>[https://web.archive.org/web/20120607143527/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/Urban-Rural-Population.htm World Urbanization Prospects, the 2011 Revision]. United Nations, Department of Economic and Social Affairs</ref> == යොමු කිරීම් == o69zngfm0s4t577wckp050qxm7uenlk 10 182010 749010 2025-06-15T16:14:41Z BuddhikaW88 37808 '{{Largest cities | name = Largest cities of Bolivia | collapsed_state = {{{collapsed_state|}}} | country = Bolivia | stat_ref = Census 2012, [[Instituto Nacional de Estadística de Bolivia|INE]] | list_by_pop = List of cities in Bolivia | div_name = Department | city_1 = Santa Cruz de la Sierra |div_1 = Santa Cruz Department (Bolivia){{!}}Santa Cruz | pop_1 = 1,453,549 |img_1 = Northern Skyline Santa Cruz.jpg | city_2...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 749010 wikitext text/x-wiki {{Largest cities | name = Largest cities of Bolivia | collapsed_state = {{{collapsed_state|}}} | country = Bolivia | stat_ref = Census 2012, [[Instituto Nacional de Estadística de Bolivia|INE]] | list_by_pop = List of cities in Bolivia | div_name = Department | city_1 = Santa Cruz de la Sierra |div_1 = Santa Cruz Department (Bolivia){{!}}Santa Cruz | pop_1 = 1,453,549 |img_1 = Northern Skyline Santa Cruz.jpg | city_2 = El Alto |div_2 = La Paz Department, Bolivia{{!}}La Paz | pop_2 = 848,840 | img_2 = La Ceja perspectiva.jpg | city_3 = La Paz |div_3 = La Paz Department, Bolivia{{!}}La Paz | pop_3 = 764,617 | img_3 = Centro de La Paz al atardecer.jpg | city_4 = Cochabamba |div_4 = Cochabamba Department{{!}}Cochabamba | pop_4 = 630,587 | img_4 = Ciudad de Cochabamba.jpg | city_5 = Oruro, Bolivia{{!}}Oruro |div_5 = Oruro Department{{!}}Oruro | pop_5 = 264,683 | city_6 = Sucre |div_6 = Chuquisaca Department{{!}}Chuquisaca | pop_6 = 259,388 | city_7 = Tarija, Bolivia{{!}}Tarija |div_7 = Tarija Department{{!}}Tarija | pop_7 = 205,346 | city_8 = Potosí |div_8 = Potosí Department{{!}}Potosí| pop_8 = 189,652 | city_9 = Sacaba |div_9 = Cochabamba Department{{!}}Cochabamba | pop_9 = 169,494 | city_10 = Quillacollo |div_10 = Cochabamba Department{{!}}Cochabamba | pop_10 = 137,029 | city_11 = Montero, Bolivia{{!}}Montero |div_11 = Santa Cruz Department (Bolivia){{!}}Santa Cruz | pop_11 = 109,518 | city_12 = Trinidad, Bolivia{{!}}Trinidad |div_12 = Beni Department{{!}}Beni | pop_12 = 106,422 | city_13 = Warnes (Santa Cruz){{!}}Warnes |div_13 = Santa Cruz Department (Bolivia){{!}}Santa Cruz | pop_13 = 96,406 | city_14 = Yacuíba |div_14 = Tarija Department{{!}}Tarija | pop_14 = 91,998 | city_15 = La Guardia, Bolivia{{!}}La Guardia |div_15 = Santa Cruz Department (Bolivia){{!}}Santa Cruz | pop_15 = 89,080 | city_16 = Riberalta |div_16 = Beni Department{{!}}Beni | pop_16 = 89,003 | city_17 = Viacha |div_17 = La Paz Department, Bolivia{{!}}La Paz | pop_17 = 80,388 | city_18 = Villa Tunari |div_18 = Cochabamba Department{{!}}Cochabamba | pop_18 = 72,623 | city_19 = Cobija |div_19 = Pando Department{{!}}Pando | pop_19 = 55,692 | city_20 = Tiquipaya |div_20 = Cochabamba Department{{!}}Cochabamba | pop_20 = 53,062 }}<noinclude> {{template reference list}} [[Category:Largest cities of South America templates|Bolivia]] [[Category:Bolivia geography templates|{{PAGENAME}}]]<!--may need focusing/reindexing--> </noinclude> okekyjyqhlu85ggc9rk7jixa2n32p97 749019 749010 2025-06-15T16:29:25Z BuddhikaW88 37808 749019 wikitext text/x-wiki {{Largest cities | name = Largest cities of Bolivia | collapsed_state = {{{collapsed_state|}}} | country = බොලිවියාව | stat_ref = සංගණනය 2012, [[Instituto Nacional de Estadística de Bolivia|INE]] | list_by_pop = List of cities in Bolivia | div_name = Department | city_1 = සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා |div_1 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_1 = 1,453,549 |img_1 = Northern Skyline Santa Cruz.jpg | city_2 = එල් ඇල්ටෝ |div_2 = ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් | pop_2 = 848,840 | img_2 = La Ceja perspectiva.jpg | city_3 = ලා පාස්, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් |div_3 = ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් | pop_3 = 764,617 | img_3 = Centro de La Paz al atardecer.jpg | city_4 = කොචබම්බා, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා |div_4 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_4 = 630,587 | img_4 = Ciudad de Cochabamba.jpg | city_5 = ඔරුරෝ, බොලිවියාව{{!}}ඔරුරෝ |div_5 = ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ඔරුරෝ | pop_5 = 264,683 | city_6 = Sucre |div_6 = Chuquisaca Department{{!}}Chuquisaca | pop_6 = 259,388 | city_7 = Tarija, Bolivia{{!}}Tarija |div_7 = Tarija Department{{!}}Tarija | pop_7 = 205,346 | city_8 = Potosí |div_8 = Potosí Department{{!}}Potosí| pop_8 = 189,652 | city_9 = සකාබා |div_9 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_9 = 169,494 | city_10 = ක්විලාකොලෝ |div_10 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_10 = 137,029 | city_11 = මොන්ටෙරෝ |div_11 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_11 = 109,518 | city_12 = ට්‍රිනිඩෑඩ්, බොලිවියාව{{!}}ට්‍රිනිඩෑඩ් |div_12 = බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}බෙනි | pop_12 = 106,422 | city_13 = වෝන්ස් |div_13 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_13 = 96,406 | city_14 = Yacuíba |div_14 = Tarija Department{{!}}Tarija | pop_14 = 91,998 | city_15 = ලා ගාර්ඩියා |div_15 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_15 = 89,080 | city_16 = රිබරල්ටා |div_16 = බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}බෙනි | pop_16 = 89,003 | city_17 = වියාචා |div_17 = ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් | pop_17 = 80,388 | city_18 = විලා ටුනාරි |div_18 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_18 = 72,623 | city_19 = කොබිජා, බොලිවියාව{{!}}කොබිජා |div_19 = පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}පැන්ඩෝ | pop_19 = 55,692 | city_20 = ටිකිපායා |div_20 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_20 = 53,062 }}<noinclude> {{template reference list}} [[Category:Largest cities of South America templates|Bolivia]] [[Category:Bolivia geography templates|{{PAGENAME}}]]<!--may need focusing/reindexing--> </noinclude> rsvophc66x9s50r4a9dbdoxtuq4o7of 749022 749019 2025-06-15T16:32:42Z BuddhikaW88 37808 749022 wikitext text/x-wiki {{Largest cities | name = Largest cities of Bolivia | collapsed_state = {{{collapsed_state|}}} | country = බොලිවියාව | stat_ref = සංගණනය 2012, [[Instituto Nacional de Estadística de Bolivia|INE]] | list_by_pop = List of cities in Bolivia | div_name = Department | city_1 = සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා |div_1 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_1 = 1,453,549 |img_1 = Northern Skyline Santa Cruz.jpg | city_2 = එල් ඇල්ටෝ |div_2 = ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් | pop_2 = 848,840 | img_2 = La Ceja perspectiva.jpg | city_3 = ලා පාස්, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් |div_3 = ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් | pop_3 = 764,617 | img_3 = Centro de La Paz al atardecer.jpg | city_4 = කොචබම්බා, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා |div_4 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_4 = 630,587 | img_4 = Ciudad de Cochabamba.jpg | city_5 = ඔරුරෝ, බොලිවියාව{{!}}ඔරුරෝ |div_5 = ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ඔරුරෝ | pop_5 = 264,683 | city_6 = සුක්‍රේ, බොලිවියාව{{!}}සුක්‍රේ |div_6 = චුකුඉසකා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}චුකුඉසකා | pop_6 = 259,388 | city_7 = ටරිජා, බොලිවියාව{{!}}ටරිජා |div_7 = ටරිජා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ටරිජා | pop_7 = 205,346 | city_8 = පොටොසි, බොලිවියාව{{!}}පොටොසි |div_8 = පොටොසි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}පොටොසි | pop_8 = 189,652 | city_9 = සකාබා |div_9 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_9 = 169,494 | city_10 = ක්විලාකොලෝ |div_10 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_10 = 137,029 | city_11 = මොන්ටෙරෝ |div_11 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_11 = 109,518 | city_12 = ට්‍රිනිඩෑඩ්, බොලිවියාව{{!}}ට්‍රිනිඩෑඩ් |div_12 = බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}බෙනි | pop_12 = 106,422 | city_13 = වෝන්ස් |div_13 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_13 = 96,406 | city_14 = යකුයිබා |div_14 = ටරිජා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ටරිජා | pop_14 = 91,998 | city_15 = ලා ගාර්ඩියා |div_15 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_15 = 89,080 | city_16 = රිබරල්ටා |div_16 = බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}බෙනි | pop_16 = 89,003 | city_17 = වියාචා |div_17 = ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් | pop_17 = 80,388 | city_18 = විලා ටුනාරි |div_18 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_18 = 72,623 | city_19 = කොබිජා, බොලිවියාව{{!}}කොබිජා |div_19 = පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}පැන්ඩෝ | pop_19 = 55,692 | city_20 = ටිකිපායා |div_20 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_20 = 53,062 }}<noinclude> {{template reference list}} [[Category:Largest cities of South America templates|Bolivia]] [[Category:Bolivia geography templates|{{PAGENAME}}]]<!--may need focusing/reindexing--> </noinclude> c29gdoa0obpts3mbvk292zp17ey4b23 749024 749022 2025-06-15T16:33:11Z BuddhikaW88 37808 749024 wikitext text/x-wiki {{Largest cities | name = Largest cities of Bolivia | collapsed_state = {{{collapsed_state|}}} | country = බොලිවියාව | stat_ref = සංගණනය 2012, [[Instituto Nacional de Estadística de Bolivia|INE]] | list_by_pop = List of cities in Bolivia | div_name = දෙපාර්තමේන්තුව | city_1 = සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් ඩි ලා සියෙරා |div_1 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_1 = 1,453,549 |img_1 = Northern Skyline Santa Cruz.jpg | city_2 = එල් ඇල්ටෝ |div_2 = ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් | pop_2 = 848,840 | img_2 = La Ceja perspectiva.jpg | city_3 = ලා පාස්, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් |div_3 = ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් | pop_3 = 764,617 | img_3 = Centro de La Paz al atardecer.jpg | city_4 = කොචබම්බා, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා |div_4 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_4 = 630,587 | img_4 = Ciudad de Cochabamba.jpg | city_5 = ඔරුරෝ, බොලිවියාව{{!}}ඔරුරෝ |div_5 = ඔරුරෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ඔරුරෝ | pop_5 = 264,683 | city_6 = සුක්‍රේ, බොලිවියාව{{!}}සුක්‍රේ |div_6 = චුකුඉසකා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}චුකුඉසකා | pop_6 = 259,388 | city_7 = ටරිජා, බොලිවියාව{{!}}ටරිජා |div_7 = ටරිජා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ටරිජා | pop_7 = 205,346 | city_8 = පොටොසි, බොලිවියාව{{!}}පොටොසි |div_8 = පොටොසි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}පොටොසි | pop_8 = 189,652 | city_9 = සකාබා |div_9 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_9 = 169,494 | city_10 = ක්විලාකොලෝ |div_10 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_10 = 137,029 | city_11 = මොන්ටෙරෝ |div_11 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_11 = 109,518 | city_12 = ට්‍රිනිඩෑඩ්, බොලිවියාව{{!}}ට්‍රිනිඩෑඩ් |div_12 = බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}බෙනි | pop_12 = 106,422 | city_13 = වෝන්ස් |div_13 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_13 = 96,406 | city_14 = යකුයිබා |div_14 = ටරිජා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ටරිජා | pop_14 = 91,998 | city_15 = ලා ගාර්ඩියා |div_15 = සැන්ටා කෲස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}සැන්ටා කෲස් | pop_15 = 89,080 | city_16 = රිබරල්ටා |div_16 = බෙනි දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}බෙනි | pop_16 = 89,003 | city_17 = වියාචා |div_17 = ලා පාස් දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}ලා පාස් | pop_17 = 80,388 | city_18 = විලා ටුනාරි |div_18 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_18 = 72,623 | city_19 = කොබිජා, බොලිවියාව{{!}}කොබිජා |div_19 = පැන්ඩෝ දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}පැන්ඩෝ | pop_19 = 55,692 | city_20 = ටිකිපායා |div_20 = කොචබම්බා දෙපාර්තමේන්තුව, බොලිවියාව{{!}}කොචබම්බා | pop_20 = 53,062 }}<noinclude> {{template reference list}} [[Category:Largest cities of South America templates|Bolivia]] [[Category:Bolivia geography templates|{{PAGENAME}}]]<!--may need focusing/reindexing--> </noinclude> t0gshdfwkwjgmt31lufjfi6z980jfp9 0 182011 749031 2025-06-15T16:37:32Z BuddhikaW88 37808 ' == Culture == {{Main|Culture of Bolivia}} {{See also|Music of Bolivia|Public holidays in Bolivia}} [[File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|thumb|[[:en:Gate_of_the_Sun|Gate of the Sun]], 500–950 CE, [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]]]] Bolivian culture has been heavily influenced by the Spanish, the Aymara, the Quechua, as well as the popular cultures of Latin America as...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 749031 wikitext text/x-wiki == Culture == {{Main|Culture of Bolivia}} {{See also|Music of Bolivia|Public holidays in Bolivia}} [[File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|thumb|[[:en:Gate_of_the_Sun|Gate of the Sun]], 500–950 CE, [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]]]] Bolivian culture has been heavily influenced by the Spanish, the Aymara, the Quechua, as well as the popular cultures of Latin America as a whole. The cultural development is divided into three distinct periods: precolumbian, colonial, and republican. Important [[:en:Archaeology|archaeological]] ruins, gold and silver ornaments, stone monuments, [[:en:Ceramic|ceramics]], and [[:en:Weaving|weavings]] remain from several important pre-Columbian cultures. Major ruins include [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], [[:en:El_Fuerte_de_Samaipata|El Fuerte de Samaipata]], [[:en:Inkallaqta|Inkallaqta]] and [[:en:Iskanwaya|Iskanwaya]]. The country abounds in other sites that are difficult to reach and have seen little archaeological exploration.<ref name="BackgroundNote">{{cite web |title=Background Note: Bolivia |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190604183423/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |archive-date=4 June 2019 |access-date=17 October 2006 |publisher=[[United States Department of State]]}}</ref> [[File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|thumb|The [[:en:Diablada_of_Oruro|Diablada]], dance primeval, typical and main of [[:en:Carnival_of_Oruro|Carnival of Oruro]], a [[:en:Masterpieces_of_the_Oral_and_Intangible_Heritage_of_Humanity|Masterpiece of the Oral and Intangible Heritage of Humanity]] since 2001]] The Spanish brought their own tradition of religious art which, in the hands of local native, mestizo and some [[:en:Criollo_people|criollo]] builders and [[:en:Artisan|artisans]], developed into a rich and distinctive style of architecture, painting, and sculpture known as [[:en:Andean_Baroque|Andean Baroque]]. The colonial period produced not only the paintings of Pérez de Holguín, Flores, Bitti, and others but also the works of skilled but unknown stonecutters, woodcarvers, goldsmiths, and silversmiths. An important body of Native Baroque religious music of the colonial period was recovered and has been performed internationally to wide acclaim since 1994.<ref name="BackgroundNote" /> Bolivian artists of stature in the 20th century include [[:en:María_Luisa_Pacheco|María Luisa Pacheco]], [[:en:Roberto_Mamani_Mamani|Roberto Mamani Mamani]], [[:en:Alejandro_Mario_Yllanes|Alejandro Mario Yllanes]], [[:en:Alfredo_Da_Silva|Alfredo Da Silva]], and [[:en:Marina_Núñez_del_Prado|Marina Núñez del Prado]]. Bolivia has a rich [[:en:Folklore|folklore]]. Its regional [[:en:Folk_music|folk music]] is distinctive and varied. The "devil dances" at the annual carnival of Oruro are one of the great folkloric events of South America, as is the lesser known carnival at [[:en:Tarabuco|Tarabuco]].<ref name="BackgroundNote" /> === Education === {{Main|Education in Bolivia}} [[File:Universidad_Mayor_Real_y_Pontificia_de_San_Francisco_Xavier_de_Chuquisaca1.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Universidad_Mayor_Real_y_Pontificia_de_San_Francisco_Xavier_de_Chuquisaca1.jpg|thumb|The [[:en:University_of_San_Francisco_Xavier|Universidad Mayor Real y Pontificia San Francisco Xavier de Chuquisaca]], Bolivia's oldest higher education institution]] In 2008, following [[:en:UNESCO|UNESCO]] standards, Bolivia was declared free of [[:en:Literacy|illiteracy]], making it the fourth country in South America to attain this status.<ref name="literacyBBC">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|title=Bolivia Declares Literacy Success|date=21 December 2008|newspaper=[[BBC News]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011200135/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|archive-date=11 October 2017|url-status=live}}</ref> Bolivia has public and private universities. Among them: [[:en:University_of_Saint_Francis_Xavier|Universidad Mayor, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca]] USFX – Sucre, founded in 1624; [[:en:Universidad_Mayor_de_San_Andrés|Universidad Mayor de San Andrés]] UMSA – La Paz, founded in 1830; [[:en:Universidad_Mayor_de_San_Simon|Universidad Mayor de San Simon]] UMSS – Cochabamba, founded in 1832; [[:en:Universidad_Autónoma_Gabriel_René_Moreno|Universidad Autónoma Gabriel René Moreno]] UAGRM – Santa Cruz de la Sierra, founded in 1880; [[:en:Universidad_Técnica_de_Oruro|Universidad Técnica de Oruro]] UTO – Oruro, founded in 1892; Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra, founded in 1980; and [[:en:Universidad_Autónoma_Tomás_Frías|Universidad Autónoma Tomás Frías]] UATF – Potosi, founded in 1892. === Health === {{Main|Health in Bolivia}} {{See also|Refresh Bolivia}} According to UNICEF under-five mortality rate in 2006 was 52.7 per 1000 and was reduced to 26 per 1000 by 2019.<ref>{{Cite web |title=Bolivia (Plurinational State of) (BOL) – Demographics, Health & Infant Mortality |url=https://data.unicef.org/country/bol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201114030330/https://data.unicef.org/country/bol/ |archive-date=14 November 2020 |access-date=17 December 2020 |website=UNICEF DATA}}</ref> The infant mortality rate was 40.7 per 1000 in 2006 and was reduced to 21.2 per 1000 in 2019.<ref>{{Cite web |title=Mortality rate, infant (per 1,000 live births) – Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232742/https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |archive-date=14 April 2021 |access-date=17 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> Before Morales took office, nearly half of all infants were not vaccinated; now nearly all are vaccinated. Morales also put into place several supplemental nutrition programs, including an effort to supply free food in public health and social security offices, and his desnutrición cero (zero malnutrition) program provides free school lunches.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Between 2006 and 2016, extreme poverty in Bolivia fell from 38.2% to 16.8%. Chronic malnutrition in children under five years of age also went down by 14% and the child mortality rate was reduced by more than 50%, according to [[:en:World_Health_Organization|World Health Organization]].<ref>{{Cite web |title=GHO {{pipe}} By country {{pipe}} Bolivia (Plurinational State of) – statistics summary (2002–present) |url=http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421094154/https://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |archive-date=21 April 2020 |access-date=15 September 2019 |publisher=World Health Organization}}</ref> In 2019 the Bolivian government created a universal healthcare system which has been cited as a model for all by the World Health Organization.<ref>{{Cite web |date=25 May 2019 |title=Bolivia's universal healthcare is model for the world, says UN |url=https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121054706/https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |archive-date=21 January 2021 |access-date=17 December 2020 |website=Pressenza}}</ref> === Media === {{main|Media of Bolivia}} === Women's rights === Bolivia has one of the highest rates of femicide and gender-based violence in Latin America.<ref>{{Cite web |date=25 November 2022 |title=Honduras, República Dominicana, El Salvador, Bolivia y Brasil, los países más inseguros de América Latina para las mujeres {{!}} Noticias ONU |url=https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=news.un.org |language=es}}</ref> In 2013, the Comprehensive Law to Guarantee Women a Life Free from Violence was passed, which codified sixteen types of gender-based violence and implemented measures for prevention of violence, protection for victims, and the punishment of aggressors. As of 2022, 46% of parliamentary seats are held by women.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=28 February 2024 |website=World Bank Open Data}}</ref> A 1997 law established quotas whereby candidates for public office fielded by political parties must be at least 30% women.<ref>{{Cite web |title=Bolivian Elections Result in More Women in Parliament {{!}} International IDEA |url=https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=www.idea.int}}</ref> === Sports === [[:en:Association_football|Football]] is popular. The national team is the [[:en:Bolivia_national_football_team|Bolivia national football team]]. [[:en:Racquetball|Racquetball]] is the second most popular sport in Bolivia as for the results in the [[:en:2018_South_American_Games|Odesur 2018 Games]] held in Cochabamba.<ref>{{cite web |title=Dupla Boliviana de oro en ráquetbol |url=https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624035912/https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018 |website=XI Juegos Suramericanos Cochabamba 2018}}</ref><ref>{{cite web |date=8 March 2015 |title=Where could we take the future of U.S. racquetball? Bolivia is a great place to start - CliffSwain.com |url=https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624060122/https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018}}</ref> [[:en:Bolivia_at_the_Pan_American_Games|Bolivia has won 18 medals at the Pan American Games]] and 15 of them came from racquetball events, including their only gold medals, won in the [[:en:Racquetball_at_the_2019_Pan_American_Games_–_Men's_team|Men's Team event in 2019]] and [[:en:Racquetball_at_the_2023_Pan_American_Games_–_Men's_team|2023]], plus a [[:en:Racquetball_at_the_2023_Pan_American_Games_–_Men's_singles|Men's Singles Gold in 2023]] by world champion [[:en:Conrrado_Moscoso|Conrrado Moscoso]]. Basketball is especially popular and influential in the [[:en:Potosí_Department|Potosí Department]].<ref>[https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino Identidad deportiva, la fórmula del éxito del básquetbol potosino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210816170351/https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino|date=16 August 2021}} Gabriel Caero Rodríguez ([[Los Tiempos]]), 22 September 2019. Accessed 12 August 2021.{{in lang|es}}</ref> == යොමු කිරීම් == bt52qx2fcisoep27h2vcmagqny72g98 749032 749031 2025-06-15T16:38:49Z BuddhikaW88 37808 749032 wikitext text/x-wiki [[File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|thumb|සූර්ය දොරටුව, ක්‍රි.ව. 500–950, තිවානකු]] Bolivian culture has been heavily influenced by the Spanish, the Aymara, the Quechua, as well as the popular cultures of Latin America as a whole. The cultural development is divided into three distinct periods: precolumbian, colonial, and republican. Important [[:en:Archaeology|archaeological]] ruins, gold and silver ornaments, stone monuments, [[:en:Ceramic|ceramics]], and [[:en:Weaving|weavings]] remain from several important pre-Columbian cultures. Major ruins include [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], [[:en:El_Fuerte_de_Samaipata|El Fuerte de Samaipata]], [[:en:Inkallaqta|Inkallaqta]] and [[:en:Iskanwaya|Iskanwaya]]. The country abounds in other sites that are difficult to reach and have seen little archaeological exploration.<ref name="BackgroundNote">{{cite web |title=Background Note: Bolivia |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190604183423/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |archive-date=4 June 2019 |access-date=17 October 2006 |publisher=[[United States Department of State]]}}</ref> [[File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|thumb|2001 සිට මානව වර්ගයාගේ වාචික හා අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ට කෘතියක් වන ඔරුරෝ කානිවල් හි සාමාන්‍ය සහ ප්‍රධාන නර්තනයක් වන ඩයබ්ලාඩා.]] The Spanish brought their own tradition of religious art which, in the hands of local native, mestizo and some [[:en:Criollo_people|criollo]] builders and [[:en:Artisan|artisans]], developed into a rich and distinctive style of architecture, painting, and sculpture known as [[:en:Andean_Baroque|Andean Baroque]]. The colonial period produced not only the paintings of Pérez de Holguín, Flores, Bitti, and others but also the works of skilled but unknown stonecutters, woodcarvers, goldsmiths, and silversmiths. An important body of Native Baroque religious music of the colonial period was recovered and has been performed internationally to wide acclaim since 1994.<ref name="BackgroundNote" /> Bolivian artists of stature in the 20th century include [[:en:María_Luisa_Pacheco|María Luisa Pacheco]], [[:en:Roberto_Mamani_Mamani|Roberto Mamani Mamani]], [[:en:Alejandro_Mario_Yllanes|Alejandro Mario Yllanes]], [[:en:Alfredo_Da_Silva|Alfredo Da Silva]], and [[:en:Marina_Núñez_del_Prado|Marina Núñez del Prado]]. Bolivia has a rich [[:en:Folklore|folklore]]. Its regional [[:en:Folk_music|folk music]] is distinctive and varied. The "devil dances" at the annual carnival of Oruro are one of the great folkloric events of South America, as is the lesser known carnival at [[:en:Tarabuco|Tarabuco]].<ref name="BackgroundNote" /> === අධ්‍යාපනය === In 2008, following [[:en:UNESCO|UNESCO]] standards, Bolivia was declared free of [[:en:Literacy|illiteracy]], making it the fourth country in South America to attain this status.<ref name="literacyBBC">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|title=Bolivia Declares Literacy Success|date=21 December 2008|newspaper=[[BBC News]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011200135/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|archive-date=11 October 2017|url-status=live}}</ref> Bolivia has public and private universities. Among them: [[:en:University_of_Saint_Francis_Xavier|Universidad Mayor, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca]] USFX – Sucre, founded in 1624; [[:en:Universidad_Mayor_de_San_Andrés|Universidad Mayor de San Andrés]] UMSA – La Paz, founded in 1830; [[:en:Universidad_Mayor_de_San_Simon|Universidad Mayor de San Simon]] UMSS – Cochabamba, founded in 1832; [[:en:Universidad_Autónoma_Gabriel_René_Moreno|Universidad Autónoma Gabriel René Moreno]] UAGRM – Santa Cruz de la Sierra, founded in 1880; [[:en:Universidad_Técnica_de_Oruro|Universidad Técnica de Oruro]] UTO – Oruro, founded in 1892; Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra, founded in 1980; and [[:en:Universidad_Autónoma_Tomás_Frías|Universidad Autónoma Tomás Frías]] UATF – Potosi, founded in 1892. === සෞඛ්‍ය === According to UNICEF under-five mortality rate in 2006 was 52.7 per 1000 and was reduced to 26 per 1000 by 2019.<ref>{{Cite web |title=Bolivia (Plurinational State of) (BOL) – Demographics, Health & Infant Mortality |url=https://data.unicef.org/country/bol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201114030330/https://data.unicef.org/country/bol/ |archive-date=14 November 2020 |access-date=17 December 2020 |website=UNICEF DATA}}</ref> The infant mortality rate was 40.7 per 1000 in 2006 and was reduced to 21.2 per 1000 in 2019.<ref>{{Cite web |title=Mortality rate, infant (per 1,000 live births) – Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232742/https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |archive-date=14 April 2021 |access-date=17 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> Before Morales took office, nearly half of all infants were not vaccinated; now nearly all are vaccinated. Morales also put into place several supplemental nutrition programs, including an effort to supply free food in public health and social security offices, and his desnutrición cero (zero malnutrition) program provides free school lunches.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Between 2006 and 2016, extreme poverty in Bolivia fell from 38.2% to 16.8%. Chronic malnutrition in children under five years of age also went down by 14% and the child mortality rate was reduced by more than 50%, according to [[:en:World_Health_Organization|World Health Organization]].<ref>{{Cite web |title=GHO {{pipe}} By country {{pipe}} Bolivia (Plurinational State of) – statistics summary (2002–present) |url=http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421094154/https://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |archive-date=21 April 2020 |access-date=15 September 2019 |publisher=World Health Organization}}</ref> In 2019 the Bolivian government created a universal healthcare system which has been cited as a model for all by the World Health Organization.<ref>{{Cite web |date=25 May 2019 |title=Bolivia's universal healthcare is model for the world, says UN |url=https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121054706/https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |archive-date=21 January 2021 |access-date=17 December 2020 |website=Pressenza}}</ref> === මාධ්‍ය === {{main|Media of Bolivia}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === Bolivia has one of the highest rates of femicide and gender-based violence in Latin America.<ref>{{Cite web |date=25 November 2022 |title=Honduras, República Dominicana, El Salvador, Bolivia y Brasil, los países más inseguros de América Latina para las mujeres {{!}} Noticias ONU |url=https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=news.un.org |language=es}}</ref> In 2013, the Comprehensive Law to Guarantee Women a Life Free from Violence was passed, which codified sixteen types of gender-based violence and implemented measures for prevention of violence, protection for victims, and the punishment of aggressors. As of 2022, 46% of parliamentary seats are held by women.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=28 February 2024 |website=World Bank Open Data}}</ref> A 1997 law established quotas whereby candidates for public office fielded by political parties must be at least 30% women.<ref>{{Cite web |title=Bolivian Elections Result in More Women in Parliament {{!}} International IDEA |url=https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=www.idea.int}}</ref> === ක්‍රීඩා === [[:en:Association_football|Football]] is popular. The national team is the [[:en:Bolivia_national_football_team|Bolivia national football team]]. [[:en:Racquetball|Racquetball]] is the second most popular sport in Bolivia as for the results in the [[:en:2018_South_American_Games|Odesur 2018 Games]] held in Cochabamba.<ref>{{cite web |title=Dupla Boliviana de oro en ráquetbol |url=https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624035912/https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018 |website=XI Juegos Suramericanos Cochabamba 2018}}</ref><ref>{{cite web |date=8 March 2015 |title=Where could we take the future of U.S. racquetball? Bolivia is a great place to start - CliffSwain.com |url=https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624060122/https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018}}</ref> [[:en:Bolivia_at_the_Pan_American_Games|Bolivia has won 18 medals at the Pan American Games]] and 15 of them came from racquetball events, including their only gold medals, won in the [[:en:Racquetball_at_the_2019_Pan_American_Games_–_Men's_team|Men's Team event in 2019]] and [[:en:Racquetball_at_the_2023_Pan_American_Games_–_Men's_team|2023]], plus a [[:en:Racquetball_at_the_2023_Pan_American_Games_–_Men's_singles|Men's Singles Gold in 2023]] by world champion [[:en:Conrrado_Moscoso|Conrrado Moscoso]]. Basketball is especially popular and influential in the [[:en:Potosí_Department|Potosí Department]].<ref>[https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino Identidad deportiva, la fórmula del éxito del básquetbol potosino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210816170351/https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino|date=16 August 2021}} Gabriel Caero Rodríguez ([[Los Tiempos]]), 22 September 2019. Accessed 12 August 2021.{{in lang|es}}</ref> == යොමු කිරීම් == j3n75ko6zy1oa2c0g6c4qb6xj91033v 749036 749032 2025-06-15T16:42:06Z BuddhikaW88 37808 749036 wikitext text/x-wiki [[File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|thumb|සූර්ය දොරටුව, ක්‍රි.ව. 500–950, තිවානකු]] Bolivian culture has been heavily influenced by the Spanish, the Aymara, the Quechua, as well as the popular cultures of Latin America as a whole. The cultural development is divided into three distinct periods: precolumbian, colonial, and republican. Important [[:en:Archaeology|archaeological]] ruins, gold and silver ornaments, stone monuments, [[:en:Ceramic|ceramics]], and [[:en:Weaving|weavings]] remain from several important pre-Columbian cultures. Major ruins include [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], [[:en:El_Fuerte_de_Samaipata|El Fuerte de Samaipata]], [[:en:Inkallaqta|Inkallaqta]] and [[:en:Iskanwaya|Iskanwaya]]. The country abounds in other sites that are difficult to reach and have seen little archaeological exploration.<ref name="BackgroundNote">{{cite web |title=Background Note: Bolivia |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190604183423/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |archive-date=4 June 2019 |access-date=17 October 2006 |publisher=[[United States Department of State]]}}</ref> බොලිවියානු සංස්කෘතියට ස්පාඤ්ඤ, අයිමාරා, කෙචුවා මෙන්ම සමස්තයක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ ජනප්‍රිය සංස්කෘතීන් ද දැඩි ලෙස බලපා ඇත. සංස්කෘතික සංවර්ධනය පූර්ව කොලොම්බියානු, යටත් විජිත සහ ජනරජ කාල පරිච්ඡේද තුනකට බෙදා ඇත. වැදගත් පුරාවිද්‍යාත්මක නටබුන්, රන් සහ රිදී ආභරණ, ගල් ස්මාරක, පිඟන් මැටි සහ රෙදි විවීම වැදගත් පූර්ව කොලොම්බියානු සංස්කෘතීන් කිහිපයකින් ඉතිරිව පවතී. ප්‍රධාන නටබුන් අතරට තිවානාකු, එල් ෆුවර්ටේ ද සමයිපාටා, ඉන්කල්ලාක්ටා සහ ඉස්කන්වායා ඇතුළත් වේ. ළඟා වීමට අපහසු සහ පුරාවිද්‍යාත්මක ගවේෂණයන් ස්වල්පයක් දැක ඇති වෙනත් ස්ථාන රට තුළ බහුලව දක්නට ලැබේ.[1] [[File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|thumb|2001 සිට මානව වර්ගයාගේ වාචික හා අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ට කෘතියක් වන ඔරුරෝ කානිවල් හි සාමාන්‍ය සහ ප්‍රධාන නර්තනයක් වන ඩයබ්ලාඩා.]] The Spanish brought their own tradition of religious art which, in the hands of local native, mestizo and some [[:en:Criollo_people|criollo]] builders and [[:en:Artisan|artisans]], developed into a rich and distinctive style of architecture, painting, and sculpture known as [[:en:Andean_Baroque|Andean Baroque]]. The colonial period produced not only the paintings of Pérez de Holguín, Flores, Bitti, and others but also the works of skilled but unknown stonecutters, woodcarvers, goldsmiths, and silversmiths. An important body of Native Baroque religious music of the colonial period was recovered and has been performed internationally to wide acclaim since 1994.<ref name="BackgroundNote" /> ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් තමන්ගේම ආගමික කලා සම්ප්‍රදායක් ගෙන ආ අතර, එය දේශීය ස්වදේශික මෙස්ටිසෝ සහ සමහර ක්‍රියෝලෝ ඉදි කරන්නන් සහ ශිල්පීන්ගේ අතේ, ඇන්ඩියන් බැරොක් ලෙස හැඳින්වෙන පොහොසත් හා සුවිශේෂී ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක්, සිතුවම් සහ මූර්ති ශෛලියක් දක්වා වර්ධනය විය. යටත් විජිත යුගයේදී පෙරෙස් ද හොල්ගුයින්, ෆ්ලෝරස්, බිට්ටි සහ වෙනත් අයගේ සිතුවම් පමණක් නොව, දක්ෂ නමුත් නොදන්නා ගල් කපන්නන්, ලී කැටයම්කරුවන්, රන්කරුවන් සහ රිදීකරුවන් ද නිර්මාණය විය. යටත් විජිත යුගයේ ස්වදේශික බැරොක් ආගමික සංගීතයේ වැදගත් කොටසක් නැවත ලබා ගන්නා ලද අතර 1994 සිට ජාත්‍යන්තරව පුළුල් පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.[1] Bolivian artists of stature in the 20th century include [[:en:María_Luisa_Pacheco|María Luisa Pacheco]], [[:en:Roberto_Mamani_Mamani|Roberto Mamani Mamani]], [[:en:Alejandro_Mario_Yllanes|Alejandro Mario Yllanes]], [[:en:Alfredo_Da_Silva|Alfredo Da Silva]], and [[:en:Marina_Núñez_del_Prado|Marina Núñez del Prado]]. Bolivia has a rich [[:en:Folklore|folklore]]. Its regional [[:en:Folk_music|folk music]] is distinctive and varied. The "devil dances" at the annual carnival of Oruro are one of the great folkloric events of South America, as is the lesser known carnival at [[:en:Tarabuco|Tarabuco]].<ref name="BackgroundNote" /> 20 වන සියවසේ උසකින් යුත් බොලිවියානු කලාකරුවන් අතර මාරියා ලුයිසා පැචෙකෝ, රොබර්ටෝ මාමානි මාමානි, ඇලෙජැන්ඩ්‍රෝ මාරියෝ යෙලේන්ස්, ඇල්ෆ්‍රෙඩෝ ඩා සිල්වා සහ මරීනා නූනෙස් ඩෙල් ප්‍රාඩෝ ඇතුළත් වේ. බොලිවියාවට පොහොසත් ජනප්‍රවාදයක් ඇත. එහි කලාපීය ජන සංගීතය සුවිශේෂී හා විවිධාකාර වේ. ඔරුරෝ හි වාර්ෂික සැණකෙළියේ "යක්ෂ නැටුම්" දකුණු ඇමරිකාවේ ශ්‍රේෂ්ඨ ජනප්‍රවාද සිදුවීම්වලින් එකකි, ටරාබුකෝ හි එතරම් ප්‍රසිද්ධ නැති සැණකෙළිය ද වේ.[1] අධ්යාපනය සමාජ === අධ්‍යාපනය === In 2008, following [[:en:UNESCO|UNESCO]] standards, Bolivia was declared free of [[:en:Literacy|illiteracy]], making it the fourth country in South America to attain this status.<ref name="literacyBBC">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|title=Bolivia Declares Literacy Success|date=21 December 2008|newspaper=[[BBC News]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011200135/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|archive-date=11 October 2017|url-status=live}}</ref> Bolivia has public and private universities. Among them: [[:en:University_of_Saint_Francis_Xavier|Universidad Mayor, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca]] USFX – Sucre, founded in 1624; [[:en:Universidad_Mayor_de_San_Andrés|Universidad Mayor de San Andrés]] UMSA – La Paz, founded in 1830; [[:en:Universidad_Mayor_de_San_Simon|Universidad Mayor de San Simon]] UMSS – Cochabamba, founded in 1832; [[:en:Universidad_Autónoma_Gabriel_René_Moreno|Universidad Autónoma Gabriel René Moreno]] UAGRM – Santa Cruz de la Sierra, founded in 1880; [[:en:Universidad_Técnica_de_Oruro|Universidad Técnica de Oruro]] UTO – Oruro, founded in 1892; Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra, founded in 1980; and [[:en:Universidad_Autónoma_Tomás_Frías|Universidad Autónoma Tomás Frías]] UATF – Potosi, founded in 1892. 2008 දී, යුනෙස්කෝ ප්‍රමිතීන් අනුගමනය කරමින්, බොලිවියාව නූගත්කමෙන් තොර බව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, එය දකුණු ඇමරිකාවේ මෙම තත්ත්වයට පත් වූ සිව්වන රට බවට පත් විය.[2] බොලිවියාවේ රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික විශ්වවිද්‍යාල ඇත. ඔවුන් අතර: Universidad නගරාධිපති, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca USFX - Sucre, 1624 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Mayor de San Andrés UMSA - La Paz, 1830 දී ආරම්භ කරන ලදී. Universidad Mayor de San Simon UMSS - Cochabamba, 1832 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Autónoma Gabriel René Moreno UAGRM - 1880 දී ආරම්භ කරන ලද Santa Cruz de la Sierra; Universidad Técnica de Oruro UTO - Oruro, 1892 දී ආරම්භ කරන ලදී; 1980 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra; සහ 1892 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Autónoma Tomás Frías UATF – Potosi. === සෞඛ්‍ය === According to UNICEF under-five mortality rate in 2006 was 52.7 per 1000 and was reduced to 26 per 1000 by 2019.<ref>{{Cite web |title=Bolivia (Plurinational State of) (BOL) – Demographics, Health & Infant Mortality |url=https://data.unicef.org/country/bol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201114030330/https://data.unicef.org/country/bol/ |archive-date=14 November 2020 |access-date=17 December 2020 |website=UNICEF DATA}}</ref> The infant mortality rate was 40.7 per 1000 in 2006 and was reduced to 21.2 per 1000 in 2019.<ref>{{Cite web |title=Mortality rate, infant (per 1,000 live births) – Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232742/https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |archive-date=14 April 2021 |access-date=17 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> Before Morales took office, nearly half of all infants were not vaccinated; now nearly all are vaccinated. Morales also put into place several supplemental nutrition programs, including an effort to supply free food in public health and social security offices, and his desnutrición cero (zero malnutrition) program provides free school lunches.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Between 2006 and 2016, extreme poverty in Bolivia fell from 38.2% to 16.8%. Chronic malnutrition in children under five years of age also went down by 14% and the child mortality rate was reduced by more than 50%, according to [[:en:World_Health_Organization|World Health Organization]].<ref>{{Cite web |title=GHO {{pipe}} By country {{pipe}} Bolivia (Plurinational State of) – statistics summary (2002–present) |url=http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421094154/https://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |archive-date=21 April 2020 |access-date=15 September 2019 |publisher=World Health Organization}}</ref> In 2019 the Bolivian government created a universal healthcare system which has been cited as a model for all by the World Health Organization.<ref>{{Cite web |date=25 May 2019 |title=Bolivia's universal healthcare is model for the world, says UN |url=https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121054706/https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |archive-date=21 January 2021 |access-date=17 December 2020 |website=Pressenza}}</ref> UNICEF ට අනුව 2006 දී වයස අවුරුදු පහට අඩු මරණ අනුපාතය 1000 කට 52.7 ක් වූ අතර 2019 වන විට එය 1000 කට 26 දක්වා අඩු විය.[3] 2006 දී ළදරු මරණ අනුපාතය 1000 කට 40.7 ක් වූ අතර 2019 දී 1000 කට 21.2 දක්වා අඩු විය.[4] මොරාලෙස් බලයට පත්වීමට පෙර, සියලුම ළදරුවන්ගෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් එන්නත් කර නොතිබුණි; දැන් සියල්ලන්ම පාහේ එන්නත් කර ඇත. මහජන සෞඛ්‍ය සහ සමාජ ආරක්ෂණ කාර්යාලවල නොමිලේ ආහාර සැපයීමේ උත්සාහයක් ඇතුළුව අතිරේක පෝෂණ වැඩසටහන් කිහිපයක් ද මොරාලෙස් ක්‍රියාත්මක කළ අතර ඔහුගේ desnutrición cero (ශුන්‍ය මන්දපෝෂණය) වැඩසටහන මඟින් නොමිලේ පාසල් දිවා ආහාර සපයයි. [5] 2006 සහ 2016 අතර කාලය තුළ බොලිවියාවේ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38.2% සිට 16.8% දක්වා පහත වැටුණි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව, වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන්ගේ නිදන්ගත මන්දපෝෂණය ද 14% කින් අඩු වූ අතර ළමා මරණ අනුපාතය 50% කට වඩා අඩු විය. [6] 2019 දී බොලිවියානු රජය විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියක් නිර්මාණය කළ අතර එය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් සැමට ආදර්ශයක් ලෙස දක්වා ඇත.[7] මාධ්‍ය කාන්තා අයිතිවාසිකම් === මාධ්‍ය === {{main|Media of Bolivia}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === Bolivia has one of the highest rates of femicide and gender-based violence in Latin America.<ref>{{Cite web |date=25 November 2022 |title=Honduras, República Dominicana, El Salvador, Bolivia y Brasil, los países más inseguros de América Latina para las mujeres {{!}} Noticias ONU |url=https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=news.un.org |language=es}}</ref> In 2013, the Comprehensive Law to Guarantee Women a Life Free from Violence was passed, which codified sixteen types of gender-based violence and implemented measures for prevention of violence, protection for victims, and the punishment of aggressors. As of 2022, 46% of parliamentary seats are held by women.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=28 February 2024 |website=World Bank Open Data}}</ref> A 1997 law established quotas whereby candidates for public office fielded by political parties must be at least 30% women.<ref>{{Cite web |title=Bolivian Elections Result in More Women in Parliament {{!}} International IDEA |url=https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=www.idea.int}}</ref> ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම කාන්තා ඝාතන සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය පදනම් කරගත් ප්‍රචණ්ඩත්වය බොලිවියාවෙන් වාර්තා වේ.[8] 2013 දී, කාන්තාවන්ට ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් තොර ජීවිතයක් සහතික කිරීම සඳහා වූ විස්තීර්ණ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය වර්ග දහසයක් සංග්‍රහ කරන ලද අතර ප්‍රචණ්ඩත්වය වැළැක්වීම, වින්දිතයින් සඳහා ආරක්ෂාව සහ ආක්‍රමණිකයින්ට දඬුවම් කිරීම සඳහා පියවර ක්‍රියාත්මක කළේය. 2022 වන විට, පාර්ලිමේන්තු ආසනවලින් 46% ක් කාන්තාවන් විසින් දරනු ලැබේ.[9] 1997 නීතියක් මගින් දේශපාලන පක්ෂ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද රාජ්‍ය තනතුරු සඳහා අපේක්ෂකයින් අවම වශයෙන් 30% ක් කාන්තාවන් විය යුතු කෝටා ස්ථාපිත කරන ලදී.[10] ක්‍රීඩා === ක්‍රීඩා === පාපන්දු ජනප්‍රියයි. ජාතික කණ්ඩායම බොලිවියානු ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායමයි. කොචබම්බා හි පැවති 2018 ඔඩෙසූර් ක්‍රීඩා උළෙලේ ප්‍රතිඵල අනුව, බොලිවියාවේ දෙවන වඩාත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව රැකට්බෝල් වේ.<ref>{{cite web |title=Dupla Boliviana de oro en ráquetbol |url=https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624035912/https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018 |website=XI Juegos Suramericanos Cochabamba 2018}}</ref><ref>{{cite web |date=8 March 2015 |title=Where could we take the future of U.S. racquetball? Bolivia is a great place to start - CliffSwain.com |url=https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624060122/https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018}}</ref> බොලිවියාව පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී පදක්කම් 18ක් දිනාගෙන ඇති අතර ඉන් 15ක් රැකට්බෝල් ඉසව්වලින් ලැබුණු අතර, 2019 සහ 2023 දී පිරිමි කණ්ඩායම් ඉසව්වෙන් දිනාගත් ඔවුන්ගේ එකම රන් පදක්කම සහ 2023 දී ලෝක ශූර කොන්රාඩෝ මොස්කෝසෝ විසින් පිරිමි කේවල රන් පදක්කම දිනා ගන්නා ලදී. පැසිපන්දු ක්‍රීඩාව පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ විශේෂයෙන් ජනප්‍රිය හා බලගතු ක්‍රීඩාවකි.<ref>[https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino Identidad deportiva, la fórmula del éxito del básquetbol potosino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210816170351/https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino|date=16 August 2021}} Gabriel Caero Rodríguez ([[Los Tiempos]]), 22 September 2019. Accessed 12 August 2021.{{in lang|es}}</ref> == යොමු කිරීම් == j7sms99kua6lk28nn5rwvgbhl7yzclv 749037 749036 2025-06-15T16:42:33Z BuddhikaW88 37808 /* කාන්තා අයිතිවාසිකම් */ 749037 wikitext text/x-wiki [[File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|thumb|සූර්ය දොරටුව, ක්‍රි.ව. 500–950, තිවානකු]] Bolivian culture has been heavily influenced by the Spanish, the Aymara, the Quechua, as well as the popular cultures of Latin America as a whole. The cultural development is divided into three distinct periods: precolumbian, colonial, and republican. Important [[:en:Archaeology|archaeological]] ruins, gold and silver ornaments, stone monuments, [[:en:Ceramic|ceramics]], and [[:en:Weaving|weavings]] remain from several important pre-Columbian cultures. Major ruins include [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], [[:en:El_Fuerte_de_Samaipata|El Fuerte de Samaipata]], [[:en:Inkallaqta|Inkallaqta]] and [[:en:Iskanwaya|Iskanwaya]]. The country abounds in other sites that are difficult to reach and have seen little archaeological exploration.<ref name="BackgroundNote">{{cite web |title=Background Note: Bolivia |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190604183423/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |archive-date=4 June 2019 |access-date=17 October 2006 |publisher=[[United States Department of State]]}}</ref> බොලිවියානු සංස්කෘතියට ස්පාඤ්ඤ, අයිමාරා, කෙචුවා මෙන්ම සමස්තයක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ ජනප්‍රිය සංස්කෘතීන් ද දැඩි ලෙස බලපා ඇත. සංස්කෘතික සංවර්ධනය පූර්ව කොලොම්බියානු, යටත් විජිත සහ ජනරජ කාල පරිච්ඡේද තුනකට බෙදා ඇත. වැදගත් පුරාවිද්‍යාත්මක නටබුන්, රන් සහ රිදී ආභරණ, ගල් ස්මාරක, පිඟන් මැටි සහ රෙදි විවීම වැදගත් පූර්ව කොලොම්බියානු සංස්කෘතීන් කිහිපයකින් ඉතිරිව පවතී. ප්‍රධාන නටබුන් අතරට තිවානාකු, එල් ෆුවර්ටේ ද සමයිපාටා, ඉන්කල්ලාක්ටා සහ ඉස්කන්වායා ඇතුළත් වේ. ළඟා වීමට අපහසු සහ පුරාවිද්‍යාත්මක ගවේෂණයන් ස්වල්පයක් දැක ඇති වෙනත් ස්ථාන රට තුළ බහුලව දක්නට ලැබේ.[1] [[File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|thumb|2001 සිට මානව වර්ගයාගේ වාචික හා අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ට කෘතියක් වන ඔරුරෝ කානිවල් හි සාමාන්‍ය සහ ප්‍රධාන නර්තනයක් වන ඩයබ්ලාඩා.]] The Spanish brought their own tradition of religious art which, in the hands of local native, mestizo and some [[:en:Criollo_people|criollo]] builders and [[:en:Artisan|artisans]], developed into a rich and distinctive style of architecture, painting, and sculpture known as [[:en:Andean_Baroque|Andean Baroque]]. The colonial period produced not only the paintings of Pérez de Holguín, Flores, Bitti, and others but also the works of skilled but unknown stonecutters, woodcarvers, goldsmiths, and silversmiths. An important body of Native Baroque religious music of the colonial period was recovered and has been performed internationally to wide acclaim since 1994.<ref name="BackgroundNote" /> ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් තමන්ගේම ආගමික කලා සම්ප්‍රදායක් ගෙන ආ අතර, එය දේශීය ස්වදේශික මෙස්ටිසෝ සහ සමහර ක්‍රියෝලෝ ඉදි කරන්නන් සහ ශිල්පීන්ගේ අතේ, ඇන්ඩියන් බැරොක් ලෙස හැඳින්වෙන පොහොසත් හා සුවිශේෂී ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක්, සිතුවම් සහ මූර්ති ශෛලියක් දක්වා වර්ධනය විය. යටත් විජිත යුගයේදී පෙරෙස් ද හොල්ගුයින්, ෆ්ලෝරස්, බිට්ටි සහ වෙනත් අයගේ සිතුවම් පමණක් නොව, දක්ෂ නමුත් නොදන්නා ගල් කපන්නන්, ලී කැටයම්කරුවන්, රන්කරුවන් සහ රිදීකරුවන් ද නිර්මාණය විය. යටත් විජිත යුගයේ ස්වදේශික බැරොක් ආගමික සංගීතයේ වැදගත් කොටසක් නැවත ලබා ගන්නා ලද අතර 1994 සිට ජාත්‍යන්තරව පුළුල් පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.[1] Bolivian artists of stature in the 20th century include [[:en:María_Luisa_Pacheco|María Luisa Pacheco]], [[:en:Roberto_Mamani_Mamani|Roberto Mamani Mamani]], [[:en:Alejandro_Mario_Yllanes|Alejandro Mario Yllanes]], [[:en:Alfredo_Da_Silva|Alfredo Da Silva]], and [[:en:Marina_Núñez_del_Prado|Marina Núñez del Prado]]. Bolivia has a rich [[:en:Folklore|folklore]]. Its regional [[:en:Folk_music|folk music]] is distinctive and varied. The "devil dances" at the annual carnival of Oruro are one of the great folkloric events of South America, as is the lesser known carnival at [[:en:Tarabuco|Tarabuco]].<ref name="BackgroundNote" /> 20 වන සියවසේ උසකින් යුත් බොලිවියානු කලාකරුවන් අතර මාරියා ලුයිසා පැචෙකෝ, රොබර්ටෝ මාමානි මාමානි, ඇලෙජැන්ඩ්‍රෝ මාරියෝ යෙලේන්ස්, ඇල්ෆ්‍රෙඩෝ ඩා සිල්වා සහ මරීනා නූනෙස් ඩෙල් ප්‍රාඩෝ ඇතුළත් වේ. බොලිවියාවට පොහොසත් ජනප්‍රවාදයක් ඇත. එහි කලාපීය ජන සංගීතය සුවිශේෂී හා විවිධාකාර වේ. ඔරුරෝ හි වාර්ෂික සැණකෙළියේ "යක්ෂ නැටුම්" දකුණු ඇමරිකාවේ ශ්‍රේෂ්ඨ ජනප්‍රවාද සිදුවීම්වලින් එකකි, ටරාබුකෝ හි එතරම් ප්‍රසිද්ධ නැති සැණකෙළිය ද වේ.[1] අධ්යාපනය සමාජ === අධ්‍යාපනය === In 2008, following [[:en:UNESCO|UNESCO]] standards, Bolivia was declared free of [[:en:Literacy|illiteracy]], making it the fourth country in South America to attain this status.<ref name="literacyBBC">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|title=Bolivia Declares Literacy Success|date=21 December 2008|newspaper=[[BBC News]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011200135/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|archive-date=11 October 2017|url-status=live}}</ref> Bolivia has public and private universities. Among them: [[:en:University_of_Saint_Francis_Xavier|Universidad Mayor, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca]] USFX – Sucre, founded in 1624; [[:en:Universidad_Mayor_de_San_Andrés|Universidad Mayor de San Andrés]] UMSA – La Paz, founded in 1830; [[:en:Universidad_Mayor_de_San_Simon|Universidad Mayor de San Simon]] UMSS – Cochabamba, founded in 1832; [[:en:Universidad_Autónoma_Gabriel_René_Moreno|Universidad Autónoma Gabriel René Moreno]] UAGRM – Santa Cruz de la Sierra, founded in 1880; [[:en:Universidad_Técnica_de_Oruro|Universidad Técnica de Oruro]] UTO – Oruro, founded in 1892; Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra, founded in 1980; and [[:en:Universidad_Autónoma_Tomás_Frías|Universidad Autónoma Tomás Frías]] UATF – Potosi, founded in 1892. 2008 දී, යුනෙස්කෝ ප්‍රමිතීන් අනුගමනය කරමින්, බොලිවියාව නූගත්කමෙන් තොර බව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, එය දකුණු ඇමරිකාවේ මෙම තත්ත්වයට පත් වූ සිව්වන රට බවට පත් විය.[2] බොලිවියාවේ රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික විශ්වවිද්‍යාල ඇත. ඔවුන් අතර: Universidad නගරාධිපති, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca USFX - Sucre, 1624 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Mayor de San Andrés UMSA - La Paz, 1830 දී ආරම්භ කරන ලදී. Universidad Mayor de San Simon UMSS - Cochabamba, 1832 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Autónoma Gabriel René Moreno UAGRM - 1880 දී ආරම්භ කරන ලද Santa Cruz de la Sierra; Universidad Técnica de Oruro UTO - Oruro, 1892 දී ආරම්භ කරන ලදී; 1980 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra; සහ 1892 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Autónoma Tomás Frías UATF – Potosi. === සෞඛ්‍ය === According to UNICEF under-five mortality rate in 2006 was 52.7 per 1000 and was reduced to 26 per 1000 by 2019.<ref>{{Cite web |title=Bolivia (Plurinational State of) (BOL) – Demographics, Health & Infant Mortality |url=https://data.unicef.org/country/bol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201114030330/https://data.unicef.org/country/bol/ |archive-date=14 November 2020 |access-date=17 December 2020 |website=UNICEF DATA}}</ref> The infant mortality rate was 40.7 per 1000 in 2006 and was reduced to 21.2 per 1000 in 2019.<ref>{{Cite web |title=Mortality rate, infant (per 1,000 live births) – Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232742/https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |archive-date=14 April 2021 |access-date=17 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> Before Morales took office, nearly half of all infants were not vaccinated; now nearly all are vaccinated. Morales also put into place several supplemental nutrition programs, including an effort to supply free food in public health and social security offices, and his desnutrición cero (zero malnutrition) program provides free school lunches.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> Between 2006 and 2016, extreme poverty in Bolivia fell from 38.2% to 16.8%. Chronic malnutrition in children under five years of age also went down by 14% and the child mortality rate was reduced by more than 50%, according to [[:en:World_Health_Organization|World Health Organization]].<ref>{{Cite web |title=GHO {{pipe}} By country {{pipe}} Bolivia (Plurinational State of) – statistics summary (2002–present) |url=http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421094154/https://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |archive-date=21 April 2020 |access-date=15 September 2019 |publisher=World Health Organization}}</ref> In 2019 the Bolivian government created a universal healthcare system which has been cited as a model for all by the World Health Organization.<ref>{{Cite web |date=25 May 2019 |title=Bolivia's universal healthcare is model for the world, says UN |url=https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121054706/https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |archive-date=21 January 2021 |access-date=17 December 2020 |website=Pressenza}}</ref> UNICEF ට අනුව 2006 දී වයස අවුරුදු පහට අඩු මරණ අනුපාතය 1000 කට 52.7 ක් වූ අතර 2019 වන විට එය 1000 කට 26 දක්වා අඩු විය.[3] 2006 දී ළදරු මරණ අනුපාතය 1000 කට 40.7 ක් වූ අතර 2019 දී 1000 කට 21.2 දක්වා අඩු විය.[4] මොරාලෙස් බලයට පත්වීමට පෙර, සියලුම ළදරුවන්ගෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් එන්නත් කර නොතිබුණි; දැන් සියල්ලන්ම පාහේ එන්නත් කර ඇත. මහජන සෞඛ්‍ය සහ සමාජ ආරක්ෂණ කාර්යාලවල නොමිලේ ආහාර සැපයීමේ උත්සාහයක් ඇතුළුව අතිරේක පෝෂණ වැඩසටහන් කිහිපයක් ද මොරාලෙස් ක්‍රියාත්මක කළ අතර ඔහුගේ desnutrición cero (ශුන්‍ය මන්දපෝෂණය) වැඩසටහන මඟින් නොමිලේ පාසල් දිවා ආහාර සපයයි. [5] 2006 සහ 2016 අතර කාලය තුළ බොලිවියාවේ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38.2% සිට 16.8% දක්වා පහත වැටුණි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව, වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන්ගේ නිදන්ගත මන්දපෝෂණය ද 14% කින් අඩු වූ අතර ළමා මරණ අනුපාතය 50% කට වඩා අඩු විය. [6] 2019 දී බොලිවියානු රජය විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියක් නිර්මාණය කළ අතර එය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් සැමට ආදර්ශයක් ලෙස දක්වා ඇත.[7] මාධ්‍ය කාන්තා අයිතිවාසිකම් === මාධ්‍ය === {{main|Media of Bolivia}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම කාන්තා ඝාතන සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය පදනම් කරගත් ප්‍රචණ්ඩත්වය බොලිවියාවෙන් වාර්තා වේ.<ref>{{Cite web |date=25 November 2022 |title=Honduras, República Dominicana, El Salvador, Bolivia y Brasil, los países más inseguros de América Latina para las mujeres {{!}} Noticias ONU |url=https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=news.un.org |language=es}}</ref> 2013 දී, කාන්තාවන්ට ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් තොර ජීවිතයක් සහතික කිරීම සඳහා වූ විස්තීර්ණ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය වර්ග දහසයක් සංග්‍රහ කරන ලද අතර ප්‍රචණ්ඩත්වය වැළැක්වීම, වින්දිතයින් සඳහා ආරක්ෂාව සහ ආක්‍රමණිකයින්ට දඬුවම් කිරීම සඳහා පියවර ක්‍රියාත්මක කළේය. 2022 වන විට, පාර්ලිමේන්තු ආසනවලින් 46% ක් කාන්තාවන් විසින් දරනු ලැබේ.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=28 February 2024 |website=World Bank Open Data}}</ref> 1997 නීතියක් මගින් දේශපාලන පක්ෂ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද රාජ්‍ය තනතුරු සඳහා අපේක්ෂකයින් අවම වශයෙන් 30% ක් කාන්තාවන් විය යුතු කෝටා ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=Bolivian Elections Result in More Women in Parliament {{!}} International IDEA |url=https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=www.idea.int}}</ref> === ක්‍රීඩා === පාපන්දු ජනප්‍රියයි. ජාතික කණ්ඩායම බොලිවියානු ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායමයි. කොචබම්බා හි පැවති 2018 ඔඩෙසූර් ක්‍රීඩා උළෙලේ ප්‍රතිඵල අනුව, බොලිවියාවේ දෙවන වඩාත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව රැකට්බෝල් වේ.<ref>{{cite web |title=Dupla Boliviana de oro en ráquetbol |url=https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624035912/https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018 |website=XI Juegos Suramericanos Cochabamba 2018}}</ref><ref>{{cite web |date=8 March 2015 |title=Where could we take the future of U.S. racquetball? Bolivia is a great place to start - CliffSwain.com |url=https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624060122/https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018}}</ref> බොලිවියාව පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී පදක්කම් 18ක් දිනාගෙන ඇති අතර ඉන් 15ක් රැකට්බෝල් ඉසව්වලින් ලැබුණු අතර, 2019 සහ 2023 දී පිරිමි කණ්ඩායම් ඉසව්වෙන් දිනාගත් ඔවුන්ගේ එකම රන් පදක්කම සහ 2023 දී ලෝක ශූර කොන්රාඩෝ මොස්කෝසෝ විසින් පිරිමි කේවල රන් පදක්කම දිනා ගන්නා ලදී. පැසිපන්දු ක්‍රීඩාව පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ විශේෂයෙන් ජනප්‍රිය හා බලගතු ක්‍රීඩාවකි.<ref>[https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino Identidad deportiva, la fórmula del éxito del básquetbol potosino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210816170351/https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino|date=16 August 2021}} Gabriel Caero Rodríguez ([[Los Tiempos]]), 22 September 2019. Accessed 12 August 2021.{{in lang|es}}</ref> == යොමු කිරීම් == qbrcr0zv8t4enpzv45t1ht28xib5ud1 749039 749037 2025-06-15T16:43:23Z BuddhikaW88 37808 /* සෞඛ්‍ය */ 749039 wikitext text/x-wiki [[File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|thumb|සූර්ය දොරටුව, ක්‍රි.ව. 500–950, තිවානකු]] Bolivian culture has been heavily influenced by the Spanish, the Aymara, the Quechua, as well as the popular cultures of Latin America as a whole. The cultural development is divided into three distinct periods: precolumbian, colonial, and republican. Important [[:en:Archaeology|archaeological]] ruins, gold and silver ornaments, stone monuments, [[:en:Ceramic|ceramics]], and [[:en:Weaving|weavings]] remain from several important pre-Columbian cultures. Major ruins include [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], [[:en:El_Fuerte_de_Samaipata|El Fuerte de Samaipata]], [[:en:Inkallaqta|Inkallaqta]] and [[:en:Iskanwaya|Iskanwaya]]. The country abounds in other sites that are difficult to reach and have seen little archaeological exploration.<ref name="BackgroundNote">{{cite web |title=Background Note: Bolivia |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190604183423/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |archive-date=4 June 2019 |access-date=17 October 2006 |publisher=[[United States Department of State]]}}</ref> බොලිවියානු සංස්කෘතියට ස්පාඤ්ඤ, අයිමාරා, කෙචුවා මෙන්ම සමස්තයක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ ජනප්‍රිය සංස්කෘතීන් ද දැඩි ලෙස බලපා ඇත. සංස්කෘතික සංවර්ධනය පූර්ව කොලොම්බියානු, යටත් විජිත සහ ජනරජ කාල පරිච්ඡේද තුනකට බෙදා ඇත. වැදගත් පුරාවිද්‍යාත්මක නටබුන්, රන් සහ රිදී ආභරණ, ගල් ස්මාරක, පිඟන් මැටි සහ රෙදි විවීම වැදගත් පූර්ව කොලොම්බියානු සංස්කෘතීන් කිහිපයකින් ඉතිරිව පවතී. ප්‍රධාන නටබුන් අතරට තිවානාකු, එල් ෆුවර්ටේ ද සමයිපාටා, ඉන්කල්ලාක්ටා සහ ඉස්කන්වායා ඇතුළත් වේ. ළඟා වීමට අපහසු සහ පුරාවිද්‍යාත්මක ගවේෂණයන් ස්වල්පයක් දැක ඇති වෙනත් ස්ථාන රට තුළ බහුලව දක්නට ලැබේ.[1] [[File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|thumb|2001 සිට මානව වර්ගයාගේ වාචික හා අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ට කෘතියක් වන ඔරුරෝ කානිවල් හි සාමාන්‍ය සහ ප්‍රධාන නර්තනයක් වන ඩයබ්ලාඩා.]] The Spanish brought their own tradition of religious art which, in the hands of local native, mestizo and some [[:en:Criollo_people|criollo]] builders and [[:en:Artisan|artisans]], developed into a rich and distinctive style of architecture, painting, and sculpture known as [[:en:Andean_Baroque|Andean Baroque]]. The colonial period produced not only the paintings of Pérez de Holguín, Flores, Bitti, and others but also the works of skilled but unknown stonecutters, woodcarvers, goldsmiths, and silversmiths. An important body of Native Baroque religious music of the colonial period was recovered and has been performed internationally to wide acclaim since 1994.<ref name="BackgroundNote" /> ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් තමන්ගේම ආගමික කලා සම්ප්‍රදායක් ගෙන ආ අතර, එය දේශීය ස්වදේශික මෙස්ටිසෝ සහ සමහර ක්‍රියෝලෝ ඉදි කරන්නන් සහ ශිල්පීන්ගේ අතේ, ඇන්ඩියන් බැරොක් ලෙස හැඳින්වෙන පොහොසත් හා සුවිශේෂී ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක්, සිතුවම් සහ මූර්ති ශෛලියක් දක්වා වර්ධනය විය. යටත් විජිත යුගයේදී පෙරෙස් ද හොල්ගුයින්, ෆ්ලෝරස්, බිට්ටි සහ වෙනත් අයගේ සිතුවම් පමණක් නොව, දක්ෂ නමුත් නොදන්නා ගල් කපන්නන්, ලී කැටයම්කරුවන්, රන්කරුවන් සහ රිදීකරුවන් ද නිර්මාණය විය. යටත් විජිත යුගයේ ස්වදේශික බැරොක් ආගමික සංගීතයේ වැදගත් කොටසක් නැවත ලබා ගන්නා ලද අතර 1994 සිට ජාත්‍යන්තරව පුළුල් පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.[1] Bolivian artists of stature in the 20th century include [[:en:María_Luisa_Pacheco|María Luisa Pacheco]], [[:en:Roberto_Mamani_Mamani|Roberto Mamani Mamani]], [[:en:Alejandro_Mario_Yllanes|Alejandro Mario Yllanes]], [[:en:Alfredo_Da_Silva|Alfredo Da Silva]], and [[:en:Marina_Núñez_del_Prado|Marina Núñez del Prado]]. Bolivia has a rich [[:en:Folklore|folklore]]. Its regional [[:en:Folk_music|folk music]] is distinctive and varied. The "devil dances" at the annual carnival of Oruro are one of the great folkloric events of South America, as is the lesser known carnival at [[:en:Tarabuco|Tarabuco]].<ref name="BackgroundNote" /> 20 වන සියවසේ උසකින් යුත් බොලිවියානු කලාකරුවන් අතර මාරියා ලුයිසා පැචෙකෝ, රොබර්ටෝ මාමානි මාමානි, ඇලෙජැන්ඩ්‍රෝ මාරියෝ යෙලේන්ස්, ඇල්ෆ්‍රෙඩෝ ඩා සිල්වා සහ මරීනා නූනෙස් ඩෙල් ප්‍රාඩෝ ඇතුළත් වේ. බොලිවියාවට පොහොසත් ජනප්‍රවාදයක් ඇත. එහි කලාපීය ජන සංගීතය සුවිශේෂී හා විවිධාකාර වේ. ඔරුරෝ හි වාර්ෂික සැණකෙළියේ "යක්ෂ නැටුම්" දකුණු ඇමරිකාවේ ශ්‍රේෂ්ඨ ජනප්‍රවාද සිදුවීම්වලින් එකකි, ටරාබුකෝ හි එතරම් ප්‍රසිද්ධ නැති සැණකෙළිය ද වේ.[1] අධ්යාපනය සමාජ === අධ්‍යාපනය === In 2008, following [[:en:UNESCO|UNESCO]] standards, Bolivia was declared free of [[:en:Literacy|illiteracy]], making it the fourth country in South America to attain this status.<ref name="literacyBBC">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|title=Bolivia Declares Literacy Success|date=21 December 2008|newspaper=[[BBC News]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011200135/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|archive-date=11 October 2017|url-status=live}}</ref> Bolivia has public and private universities. Among them: [[:en:University_of_Saint_Francis_Xavier|Universidad Mayor, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca]] USFX – Sucre, founded in 1624; [[:en:Universidad_Mayor_de_San_Andrés|Universidad Mayor de San Andrés]] UMSA – La Paz, founded in 1830; [[:en:Universidad_Mayor_de_San_Simon|Universidad Mayor de San Simon]] UMSS – Cochabamba, founded in 1832; [[:en:Universidad_Autónoma_Gabriel_René_Moreno|Universidad Autónoma Gabriel René Moreno]] UAGRM – Santa Cruz de la Sierra, founded in 1880; [[:en:Universidad_Técnica_de_Oruro|Universidad Técnica de Oruro]] UTO – Oruro, founded in 1892; Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra, founded in 1980; and [[:en:Universidad_Autónoma_Tomás_Frías|Universidad Autónoma Tomás Frías]] UATF – Potosi, founded in 1892. 2008 දී, යුනෙස්කෝ ප්‍රමිතීන් අනුගමනය කරමින්, බොලිවියාව නූගත්කමෙන් තොර බව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, එය දකුණු ඇමරිකාවේ මෙම තත්ත්වයට පත් වූ සිව්වන රට බවට පත් විය.[2] බොලිවියාවේ රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික විශ්වවිද්‍යාල ඇත. ඔවුන් අතර: Universidad නගරාධිපති, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca USFX - Sucre, 1624 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Mayor de San Andrés UMSA - La Paz, 1830 දී ආරම්භ කරන ලදී. Universidad Mayor de San Simon UMSS - Cochabamba, 1832 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Autónoma Gabriel René Moreno UAGRM - 1880 දී ආරම්භ කරන ලද Santa Cruz de la Sierra; Universidad Técnica de Oruro UTO - Oruro, 1892 දී ආරම්භ කරන ලදී; 1980 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra; සහ 1892 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Autónoma Tomás Frías UATF – Potosi. === සෞඛ්‍ය === UNICEF ට අනුව 2006 දී වයස අවුරුදු පහට අඩු මරණ අනුපාතය 1000 කට 52.7 ක් වූ අතර 2019 වන විට එය 1000 කට 26 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia (Plurinational State of) (BOL) – Demographics, Health & Infant Mortality |url=https://data.unicef.org/country/bol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201114030330/https://data.unicef.org/country/bol/ |archive-date=14 November 2020 |access-date=17 December 2020 |website=UNICEF DATA}}</ref> 2006 දී ළදරු මරණ අනුපාතය 1000 කට 40.7 ක් වූ අතර 2019 දී 1000 කට 21.2 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Mortality rate, infant (per 1,000 live births) – Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232742/https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |archive-date=14 April 2021 |access-date=17 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> මොරාලෙස් බලයට පත්වීමට පෙර, සියලුම ළදරුවන්ගෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් එන්නත් කර නොතිබුණි; දැන් සියල්ලන්ම පාහේ එන්නත් කර ඇත. මහජන සෞඛ්‍ය සහ සමාජ ආරක්ෂණ කාර්යාලවල නොමිලේ ආහාර සැපයීමේ උත්සාහයක් ඇතුළුව අතිරේක පෝෂණ වැඩසටහන් කිහිපයක් ද මොරාලෙස් ක්‍රියාත්මක කළ අතර ඔහුගේ desnutrición cero (ශුන්‍ය මන්දපෝෂණය) වැඩසටහන මඟින් නොමිලේ පාසල් දිවා ආහාර සපයයි.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> 2006 සහ 2016 අතර කාලය තුළ බොලිවියාවේ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38.2% සිට 16.8% දක්වා පහත වැටුණි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව, වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන්ගේ නිදන්ගත මන්දපෝෂණය ද 14% කින් අඩු වූ අතර ළමා මරණ අනුපාතය 50% කට වඩා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=GHO {{pipe}} By country {{pipe}} Bolivia (Plurinational State of) – statistics summary (2002–present) |url=http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421094154/https://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |archive-date=21 April 2020 |access-date=15 September 2019 |publisher=World Health Organization}}</ref> 2019 දී බොලිවියානු රජය විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියක් නිර්මාණය කළ අතර එය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් සැමට ආදර්ශයක් ලෙස දක්වා ඇත.<ref>{{Cite web |date=25 May 2019 |title=Bolivia's universal healthcare is model for the world, says UN |url=https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121054706/https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |archive-date=21 January 2021 |access-date=17 December 2020 |website=Pressenza}}</ref> === මාධ්‍ය === {{main|Media of Bolivia}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම කාන්තා ඝාතන සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය පදනම් කරගත් ප්‍රචණ්ඩත්වය බොලිවියාවෙන් වාර්තා වේ.<ref>{{Cite web |date=25 November 2022 |title=Honduras, República Dominicana, El Salvador, Bolivia y Brasil, los países más inseguros de América Latina para las mujeres {{!}} Noticias ONU |url=https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=news.un.org |language=es}}</ref> 2013 දී, කාන්තාවන්ට ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් තොර ජීවිතයක් සහතික කිරීම සඳහා වූ විස්තීර්ණ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය වර්ග දහසයක් සංග්‍රහ කරන ලද අතර ප්‍රචණ්ඩත්වය වැළැක්වීම, වින්දිතයින් සඳහා ආරක්ෂාව සහ ආක්‍රමණිකයින්ට දඬුවම් කිරීම සඳහා පියවර ක්‍රියාත්මක කළේය. 2022 වන විට, පාර්ලිමේන්තු ආසනවලින් 46% ක් කාන්තාවන් විසින් දරනු ලැබේ.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=28 February 2024 |website=World Bank Open Data}}</ref> 1997 නීතියක් මගින් දේශපාලන පක්ෂ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද රාජ්‍ය තනතුරු සඳහා අපේක්ෂකයින් අවම වශයෙන් 30% ක් කාන්තාවන් විය යුතු කෝටා ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=Bolivian Elections Result in More Women in Parliament {{!}} International IDEA |url=https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=www.idea.int}}</ref> === ක්‍රීඩා === පාපන්දු ජනප්‍රියයි. ජාතික කණ්ඩායම බොලිවියානු ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායමයි. කොචබම්බා හි පැවති 2018 ඔඩෙසූර් ක්‍රීඩා උළෙලේ ප්‍රතිඵල අනුව, බොලිවියාවේ දෙවන වඩාත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව රැකට්බෝල් වේ.<ref>{{cite web |title=Dupla Boliviana de oro en ráquetbol |url=https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624035912/https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018 |website=XI Juegos Suramericanos Cochabamba 2018}}</ref><ref>{{cite web |date=8 March 2015 |title=Where could we take the future of U.S. racquetball? Bolivia is a great place to start - CliffSwain.com |url=https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624060122/https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018}}</ref> බොලිවියාව පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී පදක්කම් 18ක් දිනාගෙන ඇති අතර ඉන් 15ක් රැකට්බෝල් ඉසව්වලින් ලැබුණු අතර, 2019 සහ 2023 දී පිරිමි කණ්ඩායම් ඉසව්වෙන් දිනාගත් ඔවුන්ගේ එකම රන් පදක්කම සහ 2023 දී ලෝක ශූර කොන්රාඩෝ මොස්කෝසෝ විසින් පිරිමි කේවල රන් පදක්කම දිනා ගන්නා ලදී. පැසිපන්දු ක්‍රීඩාව පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ විශේෂයෙන් ජනප්‍රිය හා බලගතු ක්‍රීඩාවකි.<ref>[https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino Identidad deportiva, la fórmula del éxito del básquetbol potosino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210816170351/https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino|date=16 August 2021}} Gabriel Caero Rodríguez ([[Los Tiempos]]), 22 September 2019. Accessed 12 August 2021.{{in lang|es}}</ref> == යොමු කිරීම් == k9gnf0bcp4pt97tx172pi3y42p9s72l 749040 749039 2025-06-15T16:43:44Z BuddhikaW88 37808 /* අධ්‍යාපනය */ 749040 wikitext text/x-wiki [[File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|thumb|සූර්ය දොරටුව, ක්‍රි.ව. 500–950, තිවානකු]] Bolivian culture has been heavily influenced by the Spanish, the Aymara, the Quechua, as well as the popular cultures of Latin America as a whole. The cultural development is divided into three distinct periods: precolumbian, colonial, and republican. Important [[:en:Archaeology|archaeological]] ruins, gold and silver ornaments, stone monuments, [[:en:Ceramic|ceramics]], and [[:en:Weaving|weavings]] remain from several important pre-Columbian cultures. Major ruins include [[:en:Tiwanaku|Tiwanaku]], [[:en:El_Fuerte_de_Samaipata|El Fuerte de Samaipata]], [[:en:Inkallaqta|Inkallaqta]] and [[:en:Iskanwaya|Iskanwaya]]. The country abounds in other sites that are difficult to reach and have seen little archaeological exploration.<ref name="BackgroundNote">{{cite web |title=Background Note: Bolivia |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190604183423/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |archive-date=4 June 2019 |access-date=17 October 2006 |publisher=[[United States Department of State]]}}</ref> බොලිවියානු සංස්කෘතියට ස්පාඤ්ඤ, අයිමාරා, කෙචුවා මෙන්ම සමස්තයක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ ජනප්‍රිය සංස්කෘතීන් ද දැඩි ලෙස බලපා ඇත. සංස්කෘතික සංවර්ධනය පූර්ව කොලොම්බියානු, යටත් විජිත සහ ජනරජ කාල පරිච්ඡේද තුනකට බෙදා ඇත. වැදගත් පුරාවිද්‍යාත්මක නටබුන්, රන් සහ රිදී ආභරණ, ගල් ස්මාරක, පිඟන් මැටි සහ රෙදි විවීම වැදගත් පූර්ව කොලොම්බියානු සංස්කෘතීන් කිහිපයකින් ඉතිරිව පවතී. ප්‍රධාන නටබුන් අතරට තිවානාකු, එල් ෆුවර්ටේ ද සමයිපාටා, ඉන්කල්ලාක්ටා සහ ඉස්කන්වායා ඇතුළත් වේ. ළඟා වීමට අපහසු සහ පුරාවිද්‍යාත්මක ගවේෂණයන් ස්වල්පයක් දැක ඇති වෙනත් ස්ථාන රට තුළ බහුලව දක්නට ලැබේ.[1] [[File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|thumb|2001 සිට මානව වර්ගයාගේ වාචික හා අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ට කෘතියක් වන ඔරුරෝ කානිවල් හි සාමාන්‍ය සහ ප්‍රධාන නර්තනයක් වන ඩයබ්ලාඩා.]] The Spanish brought their own tradition of religious art which, in the hands of local native, mestizo and some [[:en:Criollo_people|criollo]] builders and [[:en:Artisan|artisans]], developed into a rich and distinctive style of architecture, painting, and sculpture known as [[:en:Andean_Baroque|Andean Baroque]]. The colonial period produced not only the paintings of Pérez de Holguín, Flores, Bitti, and others but also the works of skilled but unknown stonecutters, woodcarvers, goldsmiths, and silversmiths. An important body of Native Baroque religious music of the colonial period was recovered and has been performed internationally to wide acclaim since 1994.<ref name="BackgroundNote" /> ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් තමන්ගේම ආගමික කලා සම්ප්‍රදායක් ගෙන ආ අතර, එය දේශීය ස්වදේශික මෙස්ටිසෝ සහ සමහර ක්‍රියෝලෝ ඉදි කරන්නන් සහ ශිල්පීන්ගේ අතේ, ඇන්ඩියන් බැරොක් ලෙස හැඳින්වෙන පොහොසත් හා සුවිශේෂී ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක්, සිතුවම් සහ මූර්ති ශෛලියක් දක්වා වර්ධනය විය. යටත් විජිත යුගයේදී පෙරෙස් ද හොල්ගුයින්, ෆ්ලෝරස්, බිට්ටි සහ වෙනත් අයගේ සිතුවම් පමණක් නොව, දක්ෂ නමුත් නොදන්නා ගල් කපන්නන්, ලී කැටයම්කරුවන්, රන්කරුවන් සහ රිදීකරුවන් ද නිර්මාණය විය. යටත් විජිත යුගයේ ස්වදේශික බැරොක් ආගමික සංගීතයේ වැදගත් කොටසක් නැවත ලබා ගන්නා ලද අතර 1994 සිට ජාත්‍යන්තරව පුළුල් පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.[1] Bolivian artists of stature in the 20th century include [[:en:María_Luisa_Pacheco|María Luisa Pacheco]], [[:en:Roberto_Mamani_Mamani|Roberto Mamani Mamani]], [[:en:Alejandro_Mario_Yllanes|Alejandro Mario Yllanes]], [[:en:Alfredo_Da_Silva|Alfredo Da Silva]], and [[:en:Marina_Núñez_del_Prado|Marina Núñez del Prado]]. Bolivia has a rich [[:en:Folklore|folklore]]. Its regional [[:en:Folk_music|folk music]] is distinctive and varied. The "devil dances" at the annual carnival of Oruro are one of the great folkloric events of South America, as is the lesser known carnival at [[:en:Tarabuco|Tarabuco]].<ref name="BackgroundNote" /> 20 වන සියවසේ උසකින් යුත් බොලිවියානු කලාකරුවන් අතර මාරියා ලුයිසා පැචෙකෝ, රොබර්ටෝ මාමානි මාමානි, ඇලෙජැන්ඩ්‍රෝ මාරියෝ යෙලේන්ස්, ඇල්ෆ්‍රෙඩෝ ඩා සිල්වා සහ මරීනා නූනෙස් ඩෙල් ප්‍රාඩෝ ඇතුළත් වේ. බොලිවියාවට පොහොසත් ජනප්‍රවාදයක් ඇත. එහි කලාපීය ජන සංගීතය සුවිශේෂී හා විවිධාකාර වේ. ඔරුරෝ හි වාර්ෂික සැණකෙළියේ "යක්ෂ නැටුම්" දකුණු ඇමරිකාවේ ශ්‍රේෂ්ඨ ජනප්‍රවාද සිදුවීම්වලින් එකකි, ටරාබුකෝ හි එතරම් ප්‍රසිද්ධ නැති සැණකෙළිය ද වේ.[1] අධ්යාපනය සමාජ === අධ්‍යාපනය === 2008 දී, යුනෙස්කෝ ප්‍රමිතීන් අනුගමනය කරමින්, බොලිවියාව නූගත්කමෙන් තොර බව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, එය දකුණු ඇමරිකාවේ මෙම තත්ත්වයට පත් වූ සිව්වන රට බවට පත් විය.<ref name="literacyBBC">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|title=Bolivia Declares Literacy Success|date=21 December 2008|newspaper=[[BBC News]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011200135/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|archive-date=11 October 2017|url-status=live}}</ref> බොලිවියාවේ රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික විශ්වවිද්‍යාල ඇත. ඔවුන් අතර: Universidad නගරාධිපති, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca USFX - Sucre, 1624 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Mayor de San Andrés UMSA - La Paz, 1830 දී ආරම්භ කරන ලදී. Universidad Mayor de San Simon UMSS - Cochabamba, 1832 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Autónoma Gabriel René Moreno UAGRM - 1880 දී ආරම්භ කරන ලද Santa Cruz de la Sierra; Universidad Técnica de Oruro UTO - Oruro, 1892 දී ආරම්භ කරන ලදී; 1980 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra; සහ 1892 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Autónoma Tomás Frías UATF – Potosi. === සෞඛ්‍ය === UNICEF ට අනුව 2006 දී වයස අවුරුදු පහට අඩු මරණ අනුපාතය 1000 කට 52.7 ක් වූ අතර 2019 වන විට එය 1000 කට 26 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia (Plurinational State of) (BOL) – Demographics, Health & Infant Mortality |url=https://data.unicef.org/country/bol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201114030330/https://data.unicef.org/country/bol/ |archive-date=14 November 2020 |access-date=17 December 2020 |website=UNICEF DATA}}</ref> 2006 දී ළදරු මරණ අනුපාතය 1000 කට 40.7 ක් වූ අතර 2019 දී 1000 කට 21.2 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Mortality rate, infant (per 1,000 live births) – Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232742/https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |archive-date=14 April 2021 |access-date=17 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> මොරාලෙස් බලයට පත්වීමට පෙර, සියලුම ළදරුවන්ගෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් එන්නත් කර නොතිබුණි; දැන් සියල්ලන්ම පාහේ එන්නත් කර ඇත. මහජන සෞඛ්‍ය සහ සමාජ ආරක්ෂණ කාර්යාලවල නොමිලේ ආහාර සැපයීමේ උත්සාහයක් ඇතුළුව අතිරේක පෝෂණ වැඩසටහන් කිහිපයක් ද මොරාලෙස් ක්‍රියාත්මක කළ අතර ඔහුගේ desnutrición cero (ශුන්‍ය මන්දපෝෂණය) වැඩසටහන මඟින් නොමිලේ පාසල් දිවා ආහාර සපයයි.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> 2006 සහ 2016 අතර කාලය තුළ බොලිවියාවේ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38.2% සිට 16.8% දක්වා පහත වැටුණි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව, වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන්ගේ නිදන්ගත මන්දපෝෂණය ද 14% කින් අඩු වූ අතර ළමා මරණ අනුපාතය 50% කට වඩා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=GHO {{pipe}} By country {{pipe}} Bolivia (Plurinational State of) – statistics summary (2002–present) |url=http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421094154/https://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |archive-date=21 April 2020 |access-date=15 September 2019 |publisher=World Health Organization}}</ref> 2019 දී බොලිවියානු රජය විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියක් නිර්මාණය කළ අතර එය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් සැමට ආදර්ශයක් ලෙස දක්වා ඇත.<ref>{{Cite web |date=25 May 2019 |title=Bolivia's universal healthcare is model for the world, says UN |url=https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121054706/https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |archive-date=21 January 2021 |access-date=17 December 2020 |website=Pressenza}}</ref> === මාධ්‍ය === {{main|Media of Bolivia}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම කාන්තා ඝාතන සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය පදනම් කරගත් ප්‍රචණ්ඩත්වය බොලිවියාවෙන් වාර්තා වේ.<ref>{{Cite web |date=25 November 2022 |title=Honduras, República Dominicana, El Salvador, Bolivia y Brasil, los países más inseguros de América Latina para las mujeres {{!}} Noticias ONU |url=https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=news.un.org |language=es}}</ref> 2013 දී, කාන්තාවන්ට ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් තොර ජීවිතයක් සහතික කිරීම සඳහා වූ විස්තීර්ණ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය වර්ග දහසයක් සංග්‍රහ කරන ලද අතර ප්‍රචණ්ඩත්වය වැළැක්වීම, වින්දිතයින් සඳහා ආරක්ෂාව සහ ආක්‍රමණිකයින්ට දඬුවම් කිරීම සඳහා පියවර ක්‍රියාත්මක කළේය. 2022 වන විට, පාර්ලිමේන්තු ආසනවලින් 46% ක් කාන්තාවන් විසින් දරනු ලැබේ.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=28 February 2024 |website=World Bank Open Data}}</ref> 1997 නීතියක් මගින් දේශපාලන පක්ෂ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද රාජ්‍ය තනතුරු සඳහා අපේක්ෂකයින් අවම වශයෙන් 30% ක් කාන්තාවන් විය යුතු කෝටා ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=Bolivian Elections Result in More Women in Parliament {{!}} International IDEA |url=https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=www.idea.int}}</ref> === ක්‍රීඩා === පාපන්දු ජනප්‍රියයි. ජාතික කණ්ඩායම බොලිවියානු ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායමයි. කොචබම්බා හි පැවති 2018 ඔඩෙසූර් ක්‍රීඩා උළෙලේ ප්‍රතිඵල අනුව, බොලිවියාවේ දෙවන වඩාත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව රැකට්බෝල් වේ.<ref>{{cite web |title=Dupla Boliviana de oro en ráquetbol |url=https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624035912/https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018 |website=XI Juegos Suramericanos Cochabamba 2018}}</ref><ref>{{cite web |date=8 March 2015 |title=Where could we take the future of U.S. racquetball? Bolivia is a great place to start - CliffSwain.com |url=https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624060122/https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018}}</ref> බොලිවියාව පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී පදක්කම් 18ක් දිනාගෙන ඇති අතර ඉන් 15ක් රැකට්බෝල් ඉසව්වලින් ලැබුණු අතර, 2019 සහ 2023 දී පිරිමි කණ්ඩායම් ඉසව්වෙන් දිනාගත් ඔවුන්ගේ එකම රන් පදක්කම සහ 2023 දී ලෝක ශූර කොන්රාඩෝ මොස්කෝසෝ විසින් පිරිමි කේවල රන් පදක්කම දිනා ගන්නා ලදී. පැසිපන්දු ක්‍රීඩාව පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ විශේෂයෙන් ජනප්‍රිය හා බලගතු ක්‍රීඩාවකි.<ref>[https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino Identidad deportiva, la fórmula del éxito del básquetbol potosino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210816170351/https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino|date=16 August 2021}} Gabriel Caero Rodríguez ([[Los Tiempos]]), 22 September 2019. Accessed 12 August 2021.{{in lang|es}}</ref> == යොමු කිරීම් == hq0yjekh387au0kg1o6rpmfmm6yqold 749042 749040 2025-06-15T16:44:02Z BuddhikaW88 37808 749042 wikitext text/x-wiki [[File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|thumb|සූර්ය දොරටුව, ක්‍රි.ව. 500–950, තිවානකු]] බොලිවියානු සංස්කෘතියට ස්පාඤ්ඤ, අයිමාරා, කෙචුවා මෙන්ම සමස්තයක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ ජනප්‍රිය සංස්කෘතීන් ද දැඩි ලෙස බලපා ඇත. සංස්කෘතික සංවර්ධනය පූර්ව කොලොම්බියානු, යටත් විජිත සහ ජනරජ කාල පරිච්ඡේද තුනකට බෙදා ඇත. වැදගත් පුරාවිද්‍යාත්මක නටබුන්, රන් සහ රිදී ආභරණ, ගල් ස්මාරක, පිඟන් මැටි සහ රෙදි විවීම වැදගත් පූර්ව කොලොම්බියානු සංස්කෘතීන් කිහිපයකින් ඉතිරිව පවතී. ප්‍රධාන නටබුන් අතරට තිවානාකු, එල් ෆුවර්ටේ ද සමයිපාටා, ඉන්කල්ලාක්ටා සහ ඉස්කන්වායා ඇතුළත් වේ. ළඟා වීමට අපහසු සහ පුරාවිද්‍යාත්මක ගවේෂණයන් ස්වල්පයක් දැක ඇති වෙනත් ස්ථාන රට තුළ බහුලව දක්නට ලැබේ.<ref name="BackgroundNote">{{cite web |title=Background Note: Bolivia |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190604183423/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |archive-date=4 June 2019 |access-date=17 October 2006 |publisher=[[United States Department of State]]}}</ref> [[File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|thumb|2001 සිට මානව වර්ගයාගේ වාචික හා අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ට කෘතියක් වන ඔරුරෝ කානිවල් හි සාමාන්‍ය සහ ප්‍රධාන නර්තනයක් වන ඩයබ්ලාඩා.]] The Spanish brought their own tradition of religious art which, in the hands of local native, mestizo and some [[:en:Criollo_people|criollo]] builders and [[:en:Artisan|artisans]], developed into a rich and distinctive style of architecture, painting, and sculpture known as [[:en:Andean_Baroque|Andean Baroque]]. The colonial period produced not only the paintings of Pérez de Holguín, Flores, Bitti, and others but also the works of skilled but unknown stonecutters, woodcarvers, goldsmiths, and silversmiths. An important body of Native Baroque religious music of the colonial period was recovered and has been performed internationally to wide acclaim since 1994.<ref name="BackgroundNote" /> ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් තමන්ගේම ආගමික කලා සම්ප්‍රදායක් ගෙන ආ අතර, එය දේශීය ස්වදේශික මෙස්ටිසෝ සහ සමහර ක්‍රියෝලෝ ඉදි කරන්නන් සහ ශිල්පීන්ගේ අතේ, ඇන්ඩියන් බැරොක් ලෙස හැඳින්වෙන පොහොසත් හා සුවිශේෂී ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක්, සිතුවම් සහ මූර්ති ශෛලියක් දක්වා වර්ධනය විය. යටත් විජිත යුගයේදී පෙරෙස් ද හොල්ගුයින්, ෆ්ලෝරස්, බිට්ටි සහ වෙනත් අයගේ සිතුවම් පමණක් නොව, දක්ෂ නමුත් නොදන්නා ගල් කපන්නන්, ලී කැටයම්කරුවන්, රන්කරුවන් සහ රිදීකරුවන් ද නිර්මාණය විය. යටත් විජිත යුගයේ ස්වදේශික බැරොක් ආගමික සංගීතයේ වැදගත් කොටසක් නැවත ලබා ගන්නා ලද අතර 1994 සිට ජාත්‍යන්තරව පුළුල් පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.[1] Bolivian artists of stature in the 20th century include [[:en:María_Luisa_Pacheco|María Luisa Pacheco]], [[:en:Roberto_Mamani_Mamani|Roberto Mamani Mamani]], [[:en:Alejandro_Mario_Yllanes|Alejandro Mario Yllanes]], [[:en:Alfredo_Da_Silva|Alfredo Da Silva]], and [[:en:Marina_Núñez_del_Prado|Marina Núñez del Prado]]. Bolivia has a rich [[:en:Folklore|folklore]]. Its regional [[:en:Folk_music|folk music]] is distinctive and varied. The "devil dances" at the annual carnival of Oruro are one of the great folkloric events of South America, as is the lesser known carnival at [[:en:Tarabuco|Tarabuco]].<ref name="BackgroundNote" /> 20 වන සියවසේ උසකින් යුත් බොලිවියානු කලාකරුවන් අතර මාරියා ලුයිසා පැචෙකෝ, රොබර්ටෝ මාමානි මාමානි, ඇලෙජැන්ඩ්‍රෝ මාරියෝ යෙලේන්ස්, ඇල්ෆ්‍රෙඩෝ ඩා සිල්වා සහ මරීනා නූනෙස් ඩෙල් ප්‍රාඩෝ ඇතුළත් වේ. බොලිවියාවට පොහොසත් ජනප්‍රවාදයක් ඇත. එහි කලාපීය ජන සංගීතය සුවිශේෂී හා විවිධාකාර වේ. ඔරුරෝ හි වාර්ෂික සැණකෙළියේ "යක්ෂ නැටුම්" දකුණු ඇමරිකාවේ ශ්‍රේෂ්ඨ ජනප්‍රවාද සිදුවීම්වලින් එකකි, ටරාබුකෝ හි එතරම් ප්‍රසිද්ධ නැති සැණකෙළිය ද වේ.[1] අධ්යාපනය සමාජ === අධ්‍යාපනය === 2008 දී, යුනෙස්කෝ ප්‍රමිතීන් අනුගමනය කරමින්, බොලිවියාව නූගත්කමෙන් තොර බව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, එය දකුණු ඇමරිකාවේ මෙම තත්ත්වයට පත් වූ සිව්වන රට බවට පත් විය.<ref name="literacyBBC">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|title=Bolivia Declares Literacy Success|date=21 December 2008|newspaper=[[BBC News]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011200135/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|archive-date=11 October 2017|url-status=live}}</ref> බොලිවියාවේ රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික විශ්වවිද්‍යාල ඇත. ඔවුන් අතර: Universidad නගරාධිපති, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca USFX - Sucre, 1624 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Mayor de San Andrés UMSA - La Paz, 1830 දී ආරම්භ කරන ලදී. Universidad Mayor de San Simon UMSS - Cochabamba, 1832 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Autónoma Gabriel René Moreno UAGRM - 1880 දී ආරම්භ කරන ලද Santa Cruz de la Sierra; Universidad Técnica de Oruro UTO - Oruro, 1892 දී ආරම්භ කරන ලදී; 1980 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra; සහ 1892 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Autónoma Tomás Frías UATF – Potosi. === සෞඛ්‍ය === UNICEF ට අනුව 2006 දී වයස අවුරුදු පහට අඩු මරණ අනුපාතය 1000 කට 52.7 ක් වූ අතර 2019 වන විට එය 1000 කට 26 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia (Plurinational State of) (BOL) – Demographics, Health & Infant Mortality |url=https://data.unicef.org/country/bol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201114030330/https://data.unicef.org/country/bol/ |archive-date=14 November 2020 |access-date=17 December 2020 |website=UNICEF DATA}}</ref> 2006 දී ළදරු මරණ අනුපාතය 1000 කට 40.7 ක් වූ අතර 2019 දී 1000 කට 21.2 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Mortality rate, infant (per 1,000 live births) – Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232742/https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |archive-date=14 April 2021 |access-date=17 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> මොරාලෙස් බලයට පත්වීමට පෙර, සියලුම ළදරුවන්ගෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් එන්නත් කර නොතිබුණි; දැන් සියල්ලන්ම පාහේ එන්නත් කර ඇත. මහජන සෞඛ්‍ය සහ සමාජ ආරක්ෂණ කාර්යාලවල නොමිලේ ආහාර සැපයීමේ උත්සාහයක් ඇතුළුව අතිරේක පෝෂණ වැඩසටහන් කිහිපයක් ද මොරාලෙස් ක්‍රියාත්මක කළ අතර ඔහුගේ desnutrición cero (ශුන්‍ය මන්දපෝෂණය) වැඩසටහන මඟින් නොමිලේ පාසල් දිවා ආහාර සපයයි.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> 2006 සහ 2016 අතර කාලය තුළ බොලිවියාවේ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38.2% සිට 16.8% දක්වා පහත වැටුණි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව, වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන්ගේ නිදන්ගත මන්දපෝෂණය ද 14% කින් අඩු වූ අතර ළමා මරණ අනුපාතය 50% කට වඩා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=GHO {{pipe}} By country {{pipe}} Bolivia (Plurinational State of) – statistics summary (2002–present) |url=http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421094154/https://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |archive-date=21 April 2020 |access-date=15 September 2019 |publisher=World Health Organization}}</ref> 2019 දී බොලිවියානු රජය විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියක් නිර්මාණය කළ අතර එය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් සැමට ආදර්ශයක් ලෙස දක්වා ඇත.<ref>{{Cite web |date=25 May 2019 |title=Bolivia's universal healthcare is model for the world, says UN |url=https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121054706/https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |archive-date=21 January 2021 |access-date=17 December 2020 |website=Pressenza}}</ref> === මාධ්‍ය === {{main|Media of Bolivia}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම කාන්තා ඝාතන සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය පදනම් කරගත් ප්‍රචණ්ඩත්වය බොලිවියාවෙන් වාර්තා වේ.<ref>{{Cite web |date=25 November 2022 |title=Honduras, República Dominicana, El Salvador, Bolivia y Brasil, los países más inseguros de América Latina para las mujeres {{!}} Noticias ONU |url=https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=news.un.org |language=es}}</ref> 2013 දී, කාන්තාවන්ට ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් තොර ජීවිතයක් සහතික කිරීම සඳහා වූ විස්තීර්ණ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය වර්ග දහසයක් සංග්‍රහ කරන ලද අතර ප්‍රචණ්ඩත්වය වැළැක්වීම, වින්දිතයින් සඳහා ආරක්ෂාව සහ ආක්‍රමණිකයින්ට දඬුවම් කිරීම සඳහා පියවර ක්‍රියාත්මක කළේය. 2022 වන විට, පාර්ලිමේන්තු ආසනවලින් 46% ක් කාන්තාවන් විසින් දරනු ලැබේ.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=28 February 2024 |website=World Bank Open Data}}</ref> 1997 නීතියක් මගින් දේශපාලන පක්ෂ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද රාජ්‍ය තනතුරු සඳහා අපේක්ෂකයින් අවම වශයෙන් 30% ක් කාන්තාවන් විය යුතු කෝටා ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=Bolivian Elections Result in More Women in Parliament {{!}} International IDEA |url=https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=www.idea.int}}</ref> === ක්‍රීඩා === පාපන්දු ජනප්‍රියයි. ජාතික කණ්ඩායම බොලිවියානු ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායමයි. කොචබම්බා හි පැවති 2018 ඔඩෙසූර් ක්‍රීඩා උළෙලේ ප්‍රතිඵල අනුව, බොලිවියාවේ දෙවන වඩාත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව රැකට්බෝල් වේ.<ref>{{cite web |title=Dupla Boliviana de oro en ráquetbol |url=https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624035912/https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018 |website=XI Juegos Suramericanos Cochabamba 2018}}</ref><ref>{{cite web |date=8 March 2015 |title=Where could we take the future of U.S. racquetball? Bolivia is a great place to start - CliffSwain.com |url=https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624060122/https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018}}</ref> බොලිවියාව පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී පදක්කම් 18ක් දිනාගෙන ඇති අතර ඉන් 15ක් රැකට්බෝල් ඉසව්වලින් ලැබුණු අතර, 2019 සහ 2023 දී පිරිමි කණ්ඩායම් ඉසව්වෙන් දිනාගත් ඔවුන්ගේ එකම රන් පදක්කම සහ 2023 දී ලෝක ශූර කොන්රාඩෝ මොස්කෝසෝ විසින් පිරිමි කේවල රන් පදක්කම දිනා ගන්නා ලදී. පැසිපන්දු ක්‍රීඩාව පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ විශේෂයෙන් ජනප්‍රිය හා බලගතු ක්‍රීඩාවකි.<ref>[https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino Identidad deportiva, la fórmula del éxito del básquetbol potosino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210816170351/https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino|date=16 August 2021}} Gabriel Caero Rodríguez ([[Los Tiempos]]), 22 September 2019. Accessed 12 August 2021.{{in lang|es}}</ref> == යොමු කිරීම් == 2sny03fg9eqx4oun2s9mjs1y2x2ym1v 749043 749042 2025-06-15T16:44:35Z BuddhikaW88 37808 749043 wikitext text/x-wiki [[File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|thumb|සූර්ය දොරටුව, ක්‍රි.ව. 500–950, තිවානකු]] බොලිවියානු සංස්කෘතියට ස්පාඤ්ඤ, අයිමාරා, කෙචුවා මෙන්ම සමස්තයක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ ජනප්‍රිය සංස්කෘතීන් ද දැඩි ලෙස බලපා ඇත. සංස්කෘතික සංවර්ධනය පූර්ව කොලොම්බියානු, යටත් විජිත සහ ජනරජ කාල පරිච්ඡේද තුනකට බෙදා ඇත. වැදගත් පුරාවිද්‍යාත්මක නටබුන්, රන් සහ රිදී ආභරණ, ගල් ස්මාරක, පිඟන් මැටි සහ රෙදි විවීම වැදගත් පූර්ව කොලොම්බියානු සංස්කෘතීන් කිහිපයකින් ඉතිරිව පවතී. ප්‍රධාන නටබුන් අතරට තිවානාකු, එල් ෆුවර්ටේ ද සමයිපාටා, ඉන්කල්ලාක්ටා සහ ඉස්කන්වායා ඇතුළත් වේ. ළඟා වීමට අපහසු සහ පුරාවිද්‍යාත්මක ගවේෂණයන් ස්වල්පයක් දැක ඇති වෙනත් ස්ථාන රට තුළ බහුලව දක්නට ලැබේ.<ref name="BackgroundNote">{{cite web |title=Background Note: Bolivia |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190604183423/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |archive-date=4 June 2019 |access-date=17 October 2006 |publisher=[[United States Department of State]]}}</ref> [[File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|thumb|2001 සිට මානව වර්ගයාගේ වාචික හා අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ට කෘතියක් වන ඔරුරෝ කානිවල් හි සාමාන්‍ය සහ ප්‍රධාන නර්තනයක් වන ඩයබ්ලාඩා.]] ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් තමන්ගේම ආගමික කලා සම්ප්‍රදායක් ගෙන ආ අතර, එය දේශීය ස්වදේශික මෙස්ටිසෝ සහ සමහර ක්‍රියෝලෝ ඉදි කරන්නන් සහ ශිල්පීන්ගේ අතේ, ඇන්ඩියන් බැරොක් ලෙස හැඳින්වෙන පොහොසත් හා සුවිශේෂී ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක්, සිතුවම් සහ මූර්ති ශෛලියක් දක්වා වර්ධනය විය. යටත් විජිත යුගයේදී පෙරෙස් ද හොල්ගුයින්, ෆ්ලෝරස්, බිට්ටි සහ වෙනත් අයගේ සිතුවම් පමණක් නොව, දක්ෂ නමුත් නොදන්නා ගල් කපන්නන්, ලී කැටයම්කරුවන්, රන්කරුවන් සහ රිදීකරුවන් ද නිර්මාණය විය. යටත් විජිත යුගයේ ස්වදේශික බැරොක් ආගමික සංගීතයේ වැදගත් කොටසක් නැවත ලබා ගන්නා ලද අතර 1994 සිට ජාත්‍යන්තරව පුළුල් පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref name="BackgroundNote" /> 20 වන සියවසේ උසකින් යුත් බොලිවියානු කලාකරුවන් අතර මාරියා ලුයිසා පැචෙකෝ, රොබර්ටෝ මාමානි මාමානි, ඇලෙජැන්ඩ්‍රෝ මාරියෝ යෙලේන්ස්, ඇල්ෆ්‍රෙඩෝ ඩා සිල්වා සහ මරීනා නූනෙස් ඩෙල් ප්‍රාඩෝ ඇතුළත් වේ. බොලිවියාවට පොහොසත් ජනප්‍රවාදයක් ඇත. එහි කලාපීය ජන සංගීතය සුවිශේෂී හා විවිධාකාර වේ. ඔරුරෝ හි වාර්ෂික සැණකෙළියේ "යක්ෂ නැටුම්" දකුණු ඇමරිකාවේ ශ්‍රේෂ්ඨ ජනප්‍රවාද සිදුවීම්වලින් එකකි, ටරාබුකෝ හි එතරම් ප්‍රසිද්ධ නැති සැණකෙළිය ද වේ.<ref name="BackgroundNote" /> === අධ්‍යාපනය === 2008 දී, යුනෙස්කෝ ප්‍රමිතීන් අනුගමනය කරමින්, බොලිවියාව නූගත්කමෙන් තොර බව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, එය දකුණු ඇමරිකාවේ මෙම තත්ත්වයට පත් වූ සිව්වන රට බවට පත් විය.<ref name="literacyBBC">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|title=Bolivia Declares Literacy Success|date=21 December 2008|newspaper=[[BBC News]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011200135/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|archive-date=11 October 2017|url-status=live}}</ref> බොලිවියාවේ රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික විශ්වවිද්‍යාල ඇත. ඔවුන් අතර: Universidad නගරාධිපති, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca USFX - Sucre, 1624 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Mayor de San Andrés UMSA - La Paz, 1830 දී ආරම්භ කරන ලදී. Universidad Mayor de San Simon UMSS - Cochabamba, 1832 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Autónoma Gabriel René Moreno UAGRM - 1880 දී ආරම්භ කරන ලද Santa Cruz de la Sierra; Universidad Técnica de Oruro UTO - Oruro, 1892 දී ආරම්භ කරන ලදී; 1980 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra; සහ 1892 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Autónoma Tomás Frías UATF – Potosi. === සෞඛ්‍ය === UNICEF ට අනුව 2006 දී වයස අවුරුදු පහට අඩු මරණ අනුපාතය 1000 කට 52.7 ක් වූ අතර 2019 වන විට එය 1000 කට 26 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia (Plurinational State of) (BOL) – Demographics, Health & Infant Mortality |url=https://data.unicef.org/country/bol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201114030330/https://data.unicef.org/country/bol/ |archive-date=14 November 2020 |access-date=17 December 2020 |website=UNICEF DATA}}</ref> 2006 දී ළදරු මරණ අනුපාතය 1000 කට 40.7 ක් වූ අතර 2019 දී 1000 කට 21.2 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Mortality rate, infant (per 1,000 live births) – Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232742/https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |archive-date=14 April 2021 |access-date=17 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> මොරාලෙස් බලයට පත්වීමට පෙර, සියලුම ළදරුවන්ගෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් එන්නත් කර නොතිබුණි; දැන් සියල්ලන්ම පාහේ එන්නත් කර ඇත. මහජන සෞඛ්‍ය සහ සමාජ ආරක්ෂණ කාර්යාලවල නොමිලේ ආහාර සැපයීමේ උත්සාහයක් ඇතුළුව අතිරේක පෝෂණ වැඩසටහන් කිහිපයක් ද මොරාලෙස් ක්‍රියාත්මක කළ අතර ඔහුගේ desnutrición cero (ශුන්‍ය මන්දපෝෂණය) වැඩසටහන මඟින් නොමිලේ පාසල් දිවා ආහාර සපයයි.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> 2006 සහ 2016 අතර කාලය තුළ බොලිවියාවේ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38.2% සිට 16.8% දක්වා පහත වැටුණි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව, වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන්ගේ නිදන්ගත මන්දපෝෂණය ද 14% කින් අඩු වූ අතර ළමා මරණ අනුපාතය 50% කට වඩා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=GHO {{pipe}} By country {{pipe}} Bolivia (Plurinational State of) – statistics summary (2002–present) |url=http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421094154/https://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |archive-date=21 April 2020 |access-date=15 September 2019 |publisher=World Health Organization}}</ref> 2019 දී බොලිවියානු රජය විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියක් නිර්මාණය කළ අතර එය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් සැමට ආදර්ශයක් ලෙස දක්වා ඇත.<ref>{{Cite web |date=25 May 2019 |title=Bolivia's universal healthcare is model for the world, says UN |url=https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121054706/https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |archive-date=21 January 2021 |access-date=17 December 2020 |website=Pressenza}}</ref> === මාධ්‍ය === {{main|Media of Bolivia}} === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම කාන්තා ඝාතන සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය පදනම් කරගත් ප්‍රචණ්ඩත්වය බොලිවියාවෙන් වාර්තා වේ.<ref>{{Cite web |date=25 November 2022 |title=Honduras, República Dominicana, El Salvador, Bolivia y Brasil, los países más inseguros de América Latina para las mujeres {{!}} Noticias ONU |url=https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=news.un.org |language=es}}</ref> 2013 දී, කාන්තාවන්ට ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් තොර ජීවිතයක් සහතික කිරීම සඳහා වූ විස්තීර්ණ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය වර්ග දහසයක් සංග්‍රහ කරන ලද අතර ප්‍රචණ්ඩත්වය වැළැක්වීම, වින්දිතයින් සඳහා ආරක්ෂාව සහ ආක්‍රමණිකයින්ට දඬුවම් කිරීම සඳහා පියවර ක්‍රියාත්මක කළේය. 2022 වන විට, පාර්ලිමේන්තු ආසනවලින් 46% ක් කාන්තාවන් විසින් දරනු ලැබේ.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=28 February 2024 |website=World Bank Open Data}}</ref> 1997 නීතියක් මගින් දේශපාලන පක්ෂ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද රාජ්‍ය තනතුරු සඳහා අපේක්ෂකයින් අවම වශයෙන් 30% ක් කාන්තාවන් විය යුතු කෝටා ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=Bolivian Elections Result in More Women in Parliament {{!}} International IDEA |url=https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=www.idea.int}}</ref> === ක්‍රීඩා === පාපන්දු ජනප්‍රියයි. ජාතික කණ්ඩායම බොලිවියානු ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායමයි. කොචබම්බා හි පැවති 2018 ඔඩෙසූර් ක්‍රීඩා උළෙලේ ප්‍රතිඵල අනුව, බොලිවියාවේ දෙවන වඩාත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව රැකට්බෝල් වේ.<ref>{{cite web |title=Dupla Boliviana de oro en ráquetbol |url=https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624035912/https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018 |website=XI Juegos Suramericanos Cochabamba 2018}}</ref><ref>{{cite web |date=8 March 2015 |title=Where could we take the future of U.S. racquetball? Bolivia is a great place to start - CliffSwain.com |url=https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624060122/https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018}}</ref> බොලිවියාව පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී පදක්කම් 18ක් දිනාගෙන ඇති අතර ඉන් 15ක් රැකට්බෝල් ඉසව්වලින් ලැබුණු අතර, 2019 සහ 2023 දී පිරිමි කණ්ඩායම් ඉසව්වෙන් දිනාගත් ඔවුන්ගේ එකම රන් පදක්කම සහ 2023 දී ලෝක ශූර කොන්රාඩෝ මොස්කෝසෝ විසින් පිරිමි කේවල රන් පදක්කම දිනා ගන්නා ලදී. පැසිපන්දු ක්‍රීඩාව පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ විශේෂයෙන් ජනප්‍රිය හා බලගතු ක්‍රීඩාවකි.<ref>[https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino Identidad deportiva, la fórmula del éxito del básquetbol potosino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210816170351/https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino|date=16 August 2021}} Gabriel Caero Rodríguez ([[Los Tiempos]]), 22 September 2019. Accessed 12 August 2021.{{in lang|es}}</ref> == යොමු කිරීම් == hbhfx2uc04fi4lq6p3fq2ee9g5v2dk5 749045 749043 2025-06-15T16:45:53Z BuddhikaW88 37808 /* මාධ්‍ය */ 749045 wikitext text/x-wiki [[File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|thumb|සූර්ය දොරටුව, ක්‍රි.ව. 500–950, තිවානකු]] බොලිවියානු සංස්කෘතියට ස්පාඤ්ඤ, අයිමාරා, කෙචුවා මෙන්ම සමස්තයක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ ජනප්‍රිය සංස්කෘතීන් ද දැඩි ලෙස බලපා ඇත. සංස්කෘතික සංවර්ධනය පූර්ව කොලොම්බියානු, යටත් විජිත සහ ජනරජ කාල පරිච්ඡේද තුනකට බෙදා ඇත. වැදගත් පුරාවිද්‍යාත්මක නටබුන්, රන් සහ රිදී ආභරණ, ගල් ස්මාරක, පිඟන් මැටි සහ රෙදි විවීම වැදගත් පූර්ව කොලොම්බියානු සංස්කෘතීන් කිහිපයකින් ඉතිරිව පවතී. ප්‍රධාන නටබුන් අතරට තිවානාකු, එල් ෆුවර්ටේ ද සමයිපාටා, ඉන්කල්ලාක්ටා සහ ඉස්කන්වායා ඇතුළත් වේ. ළඟා වීමට අපහසු සහ පුරාවිද්‍යාත්මක ගවේෂණයන් ස්වල්පයක් දැක ඇති වෙනත් ස්ථාන රට තුළ බහුලව දක්නට ලැබේ.<ref name="BackgroundNote">{{cite web |title=Background Note: Bolivia |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190604183423/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |archive-date=4 June 2019 |access-date=17 October 2006 |publisher=[[United States Department of State]]}}</ref> [[File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|thumb|2001 සිට මානව වර්ගයාගේ වාචික හා අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ට කෘතියක් වන ඔරුරෝ කානිවල් හි සාමාන්‍ය සහ ප්‍රධාන නර්තනයක් වන ඩයබ්ලාඩා.]] ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් තමන්ගේම ආගමික කලා සම්ප්‍රදායක් ගෙන ආ අතර, එය දේශීය ස්වදේශික මෙස්ටිසෝ සහ සමහර ක්‍රියෝලෝ ඉදි කරන්නන් සහ ශිල්පීන්ගේ අතේ, ඇන්ඩියන් බැරොක් ලෙස හැඳින්වෙන පොහොසත් හා සුවිශේෂී ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක්, සිතුවම් සහ මූර්ති ශෛලියක් දක්වා වර්ධනය විය. යටත් විජිත යුගයේදී පෙරෙස් ද හොල්ගුයින්, ෆ්ලෝරස්, බිට්ටි සහ වෙනත් අයගේ සිතුවම් පමණක් නොව, දක්ෂ නමුත් නොදන්නා ගල් කපන්නන්, ලී කැටයම්කරුවන්, රන්කරුවන් සහ රිදීකරුවන් ද නිර්මාණය විය. යටත් විජිත යුගයේ ස්වදේශික බැරොක් ආගමික සංගීතයේ වැදගත් කොටසක් නැවත ලබා ගන්නා ලද අතර 1994 සිට ජාත්‍යන්තරව පුළුල් පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref name="BackgroundNote" /> 20 වන සියවසේ උසකින් යුත් බොලිවියානු කලාකරුවන් අතර මාරියා ලුයිසා පැචෙකෝ, රොබර්ටෝ මාමානි මාමානි, ඇලෙජැන්ඩ්‍රෝ මාරියෝ යෙලේන්ස්, ඇල්ෆ්‍රෙඩෝ ඩා සිල්වා සහ මරීනා නූනෙස් ඩෙල් ප්‍රාඩෝ ඇතුළත් වේ. බොලිවියාවට පොහොසත් ජනප්‍රවාදයක් ඇත. එහි කලාපීය ජන සංගීතය සුවිශේෂී හා විවිධාකාර වේ. ඔරුරෝ හි වාර්ෂික සැණකෙළියේ "යක්ෂ නැටුම්" දකුණු ඇමරිකාවේ ශ්‍රේෂ්ඨ ජනප්‍රවාද සිදුවීම්වලින් එකකි, ටරාබුකෝ හි එතරම් ප්‍රසිද්ධ නැති සැණකෙළිය ද වේ.<ref name="BackgroundNote" /> === අධ්‍යාපනය === 2008 දී, යුනෙස්කෝ ප්‍රමිතීන් අනුගමනය කරමින්, බොලිවියාව නූගත්කමෙන් තොර බව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, එය දකුණු ඇමරිකාවේ මෙම තත්ත්වයට පත් වූ සිව්වන රට බවට පත් විය.<ref name="literacyBBC">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|title=Bolivia Declares Literacy Success|date=21 December 2008|newspaper=[[BBC News]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011200135/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|archive-date=11 October 2017|url-status=live}}</ref> බොලිවියාවේ රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික විශ්වවිද්‍යාල ඇත. ඔවුන් අතර: Universidad නගරාධිපති, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca USFX - Sucre, 1624 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Mayor de San Andrés UMSA - La Paz, 1830 දී ආරම්භ කරන ලදී. Universidad Mayor de San Simon UMSS - Cochabamba, 1832 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Autónoma Gabriel René Moreno UAGRM - 1880 දී ආරම්භ කරන ලද Santa Cruz de la Sierra; Universidad Técnica de Oruro UTO - Oruro, 1892 දී ආරම්භ කරන ලදී; 1980 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra; සහ 1892 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Autónoma Tomás Frías UATF – Potosi. === සෞඛ්‍ය === UNICEF ට අනුව 2006 දී වයස අවුරුදු පහට අඩු මරණ අනුපාතය 1000 කට 52.7 ක් වූ අතර 2019 වන විට එය 1000 කට 26 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia (Plurinational State of) (BOL) – Demographics, Health & Infant Mortality |url=https://data.unicef.org/country/bol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201114030330/https://data.unicef.org/country/bol/ |archive-date=14 November 2020 |access-date=17 December 2020 |website=UNICEF DATA}}</ref> 2006 දී ළදරු මරණ අනුපාතය 1000 කට 40.7 ක් වූ අතර 2019 දී 1000 කට 21.2 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Mortality rate, infant (per 1,000 live births) – Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232742/https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |archive-date=14 April 2021 |access-date=17 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> මොරාලෙස් බලයට පත්වීමට පෙර, සියලුම ළදරුවන්ගෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් එන්නත් කර නොතිබුණි; දැන් සියල්ලන්ම පාහේ එන්නත් කර ඇත. මහජන සෞඛ්‍ය සහ සමාජ ආරක්ෂණ කාර්යාලවල නොමිලේ ආහාර සැපයීමේ උත්සාහයක් ඇතුළුව අතිරේක පෝෂණ වැඩසටහන් කිහිපයක් ද මොරාලෙස් ක්‍රියාත්මක කළ අතර ඔහුගේ desnutrición cero (ශුන්‍ය මන්දපෝෂණය) වැඩසටහන මඟින් නොමිලේ පාසල් දිවා ආහාර සපයයි.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> 2006 සහ 2016 අතර කාලය තුළ බොලිවියාවේ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38.2% සිට 16.8% දක්වා පහත වැටුණි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව, වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන්ගේ නිදන්ගත මන්දපෝෂණය ද 14% කින් අඩු වූ අතර ළමා මරණ අනුපාතය 50% කට වඩා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=GHO {{pipe}} By country {{pipe}} Bolivia (Plurinational State of) – statistics summary (2002–present) |url=http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421094154/https://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |archive-date=21 April 2020 |access-date=15 September 2019 |publisher=World Health Organization}}</ref> 2019 දී බොලිවියානු රජය විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියක් නිර්මාණය කළ අතර එය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් සැමට ආදර්ශයක් ලෙස දක්වා ඇත.<ref>{{Cite web |date=25 May 2019 |title=Bolivia's universal healthcare is model for the world, says UN |url=https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121054706/https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |archive-date=21 January 2021 |access-date=17 December 2020 |website=Pressenza}}</ref> === මාධ්‍ය === බොලිවියාවේ ජන මාධ්‍ය තුළ පෞද්ගලික අයිතිය ඇති රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන 200කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් ඇත, නමුත් රටේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල රූපවාහිනී නොමැති නිසා සහ රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල රූපවාහිනී පිළිගැනීම දුර්වල නිසා, ගුවන්විදුලිය තවමත් වැදගත් ප්‍රවෘත්ති පතුරුවන්නෙකු ලෙස පවතී.[1] 2006 වන විට බොලිවියාවේ ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන 480කට වඩා තිබූ අතර ඒවායින් බොහොමයක් කලාපීය විෂය පථයෙන් යුක්ත විය.[1] බොලිවියාවේ බොහෝ දේශීය පුවත්පත් වලට අමතරව ජාතික පුවත්පත් අටක් ද ඇත.[1] ජාතික පුවත්පත් අතුරින් හතරක් ලා පාස් හි ද, තුනක් සැන්ටා කෲස් හි ද, එකක් කොචබම්බා හි ද පිහිටා ඇත.[1] 2006 වන විට, බොහෝ බොලිවියානුවන් පුවත්පත් සහ ගුවන් විදුලි විකාශනවලින් තම ප්‍රවෘත්ති ලබා ගැනීම දිගටම කරගෙන ගියහ.[1] බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මාධ්‍ය නිදහස සහ භාෂණය ආරක්ෂා කරයි.[1] බොහෝ පුවත්පත් රාජ්‍ය විරෝධී ස්ථාවරයන් ගනී.[1] රජය සතු සහ පෞද්ගලික අයිතිය ඇති ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන දෙකම රජයේ වාරණයකින් තොරව ක්‍රියාත්මක වේ.[1] කෙසේ වෙතත්, සමහර සීමාවන් පවතී.[1] දණ්ඩ නීති සංග්‍රහය රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට අපහාස කිරීම, අපහාස කිරීම හෝ අපහාස කිරීම සම්බන්ධයෙන් වරදකරුවන් වන පුද්ගලයින්ට සිර දඬුවම් නියම කරයි.[1] විශේෂයෙන්, ජනාධිපතිවරයා, උප ජනාධිපතිවරයා සහ අමාත්‍යවරුන් දණ්ඩ නීති සංග්‍රහය මගින් ආරක්ෂා කරනු ලැබේ.[1] මාධ්‍ය ප්‍රමිතීන් උල්ලංඝනය කිරීම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා ලැබූවන් ස්වාධීන ලා පාස් මාධ්‍ය විනිශ්චය සභාව ඉදිරියට පමුණුවනු ලැබේ.[1] === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම කාන්තා ඝාතන සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය පදනම් කරගත් ප්‍රචණ්ඩත්වය බොලිවියාවෙන් වාර්තා වේ.<ref>{{Cite web |date=25 November 2022 |title=Honduras, República Dominicana, El Salvador, Bolivia y Brasil, los países más inseguros de América Latina para las mujeres {{!}} Noticias ONU |url=https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=news.un.org |language=es}}</ref> 2013 දී, කාන්තාවන්ට ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් තොර ජීවිතයක් සහතික කිරීම සඳහා වූ විස්තීර්ණ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය වර්ග දහසයක් සංග්‍රහ කරන ලද අතර ප්‍රචණ්ඩත්වය වැළැක්වීම, වින්දිතයින් සඳහා ආරක්ෂාව සහ ආක්‍රමණිකයින්ට දඬුවම් කිරීම සඳහා පියවර ක්‍රියාත්මක කළේය. 2022 වන විට, පාර්ලිමේන්තු ආසනවලින් 46% ක් කාන්තාවන් විසින් දරනු ලැබේ.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=28 February 2024 |website=World Bank Open Data}}</ref> 1997 නීතියක් මගින් දේශපාලන පක්ෂ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද රාජ්‍ය තනතුරු සඳහා අපේක්ෂකයින් අවම වශයෙන් 30% ක් කාන්තාවන් විය යුතු කෝටා ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=Bolivian Elections Result in More Women in Parliament {{!}} International IDEA |url=https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=www.idea.int}}</ref> === ක්‍රීඩා === පාපන්දු ජනප්‍රියයි. ජාතික කණ්ඩායම බොලිවියානු ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායමයි. කොචබම්බා හි පැවති 2018 ඔඩෙසූර් ක්‍රීඩා උළෙලේ ප්‍රතිඵල අනුව, බොලිවියාවේ දෙවන වඩාත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව රැකට්බෝල් වේ.<ref>{{cite web |title=Dupla Boliviana de oro en ráquetbol |url=https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624035912/https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018 |website=XI Juegos Suramericanos Cochabamba 2018}}</ref><ref>{{cite web |date=8 March 2015 |title=Where could we take the future of U.S. racquetball? Bolivia is a great place to start - CliffSwain.com |url=https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624060122/https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018}}</ref> බොලිවියාව පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී පදක්කම් 18ක් දිනාගෙන ඇති අතර ඉන් 15ක් රැකට්බෝල් ඉසව්වලින් ලැබුණු අතර, 2019 සහ 2023 දී පිරිමි කණ්ඩායම් ඉසව්වෙන් දිනාගත් ඔවුන්ගේ එකම රන් පදක්කම සහ 2023 දී ලෝක ශූර කොන්රාඩෝ මොස්කෝසෝ විසින් පිරිමි කේවල රන් පදක්කම දිනා ගන්නා ලදී. පැසිපන්දු ක්‍රීඩාව පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ විශේෂයෙන් ජනප්‍රිය හා බලගතු ක්‍රීඩාවකි.<ref>[https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino Identidad deportiva, la fórmula del éxito del básquetbol potosino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210816170351/https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino|date=16 August 2021}} Gabriel Caero Rodríguez ([[Los Tiempos]]), 22 September 2019. Accessed 12 August 2021.{{in lang|es}}</ref> == යොමු කිරීම් == rwr43y0wyd3zzqrsj1h4mxcnrqcy8kz 749047 749045 2025-06-15T16:46:51Z BuddhikaW88 37808 /* මාධ්‍ය */ 749047 wikitext text/x-wiki [[File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zonnepoort_tiwanaku.jpg|thumb|සූර්ය දොරටුව, ක්‍රි.ව. 500–950, තිවානකු]] බොලිවියානු සංස්කෘතියට ස්පාඤ්ඤ, අයිමාරා, කෙචුවා මෙන්ම සමස්තයක් ලෙස ලතින් ඇමරිකාවේ ජනප්‍රිය සංස්කෘතීන් ද දැඩි ලෙස බලපා ඇත. සංස්කෘතික සංවර්ධනය පූර්ව කොලොම්බියානු, යටත් විජිත සහ ජනරජ කාල පරිච්ඡේද තුනකට බෙදා ඇත. වැදගත් පුරාවිද්‍යාත්මක නටබුන්, රන් සහ රිදී ආභරණ, ගල් ස්මාරක, පිඟන් මැටි සහ රෙදි විවීම වැදගත් පූර්ව කොලොම්බියානු සංස්කෘතීන් කිහිපයකින් ඉතිරිව පවතී. ප්‍රධාන නටබුන් අතරට තිවානාකු, එල් ෆුවර්ටේ ද සමයිපාටා, ඉන්කල්ලාක්ටා සහ ඉස්කන්වායා ඇතුළත් වේ. ළඟා වීමට අපහසු සහ පුරාවිද්‍යාත්මක ගවේෂණයන් ස්වල්පයක් දැක ඇති වෙනත් ස්ථාන රට තුළ බහුලව දක්නට ලැබේ.<ref name="BackgroundNote">{{cite web |title=Background Note: Bolivia |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190604183423/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/35751.htm |archive-date=4 June 2019 |access-date=17 October 2006 |publisher=[[United States Department of State]]}}</ref> [[File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:DiabladaFerroviariadeOruroBolivia.jpg|thumb|2001 සිට මානව වර්ගයාගේ වාචික හා අස්පෘශ්‍ය උරුමයේ විශිෂ්ට කෘතියක් වන ඔරුරෝ කානිවල් හි සාමාන්‍ය සහ ප්‍රධාන නර්තනයක් වන ඩයබ්ලාඩා.]] ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් තමන්ගේම ආගමික කලා සම්ප්‍රදායක් ගෙන ආ අතර, එය දේශීය ස්වදේශික මෙස්ටිසෝ සහ සමහර ක්‍රියෝලෝ ඉදි කරන්නන් සහ ශිල්පීන්ගේ අතේ, ඇන්ඩියන් බැරොක් ලෙස හැඳින්වෙන පොහොසත් හා සුවිශේෂී ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක්, සිතුවම් සහ මූර්ති ශෛලියක් දක්වා වර්ධනය විය. යටත් විජිත යුගයේදී පෙරෙස් ද හොල්ගුයින්, ෆ්ලෝරස්, බිට්ටි සහ වෙනත් අයගේ සිතුවම් පමණක් නොව, දක්ෂ නමුත් නොදන්නා ගල් කපන්නන්, ලී කැටයම්කරුවන්, රන්කරුවන් සහ රිදීකරුවන් ද නිර්මාණය විය. යටත් විජිත යුගයේ ස්වදේශික බැරොක් ආගමික සංගීතයේ වැදගත් කොටසක් නැවත ලබා ගන්නා ලද අතර 1994 සිට ජාත්‍යන්තරව පුළුල් පිළිගැනීමක් ලබා ඇත.<ref name="BackgroundNote" /> 20 වන සියවසේ උසකින් යුත් බොලිවියානු කලාකරුවන් අතර මාරියා ලුයිසා පැචෙකෝ, රොබර්ටෝ මාමානි මාමානි, ඇලෙජැන්ඩ්‍රෝ මාරියෝ යෙලේන්ස්, ඇල්ෆ්‍රෙඩෝ ඩා සිල්වා සහ මරීනා නූනෙස් ඩෙල් ප්‍රාඩෝ ඇතුළත් වේ. බොලිවියාවට පොහොසත් ජනප්‍රවාදයක් ඇත. එහි කලාපීය ජන සංගීතය සුවිශේෂී හා විවිධාකාර වේ. ඔරුරෝ හි වාර්ෂික සැණකෙළියේ "යක්ෂ නැටුම්" දකුණු ඇමරිකාවේ ශ්‍රේෂ්ඨ ජනප්‍රවාද සිදුවීම්වලින් එකකි, ටරාබුකෝ හි එතරම් ප්‍රසිද්ධ නැති සැණකෙළිය ද වේ.<ref name="BackgroundNote" /> === අධ්‍යාපනය === 2008 දී, යුනෙස්කෝ ප්‍රමිතීන් අනුගමනය කරමින්, බොලිවියාව නූගත්කමෙන් තොර බව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, එය දකුණු ඇමරිකාවේ මෙම තත්ත්වයට පත් වූ සිව්වන රට බවට පත් විය.<ref name="literacyBBC">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|title=Bolivia Declares Literacy Success|date=21 December 2008|newspaper=[[BBC News]]|access-date=12 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011200135/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7794293.stm|archive-date=11 October 2017|url-status=live}}</ref> බොලිවියාවේ රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික විශ්වවිද්‍යාල ඇත. ඔවුන් අතර: Universidad නගරාධිපති, Real y Pontificia de San Francisco Xavier de Chuquisaca USFX - Sucre, 1624 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Mayor de San Andrés UMSA - La Paz, 1830 දී ආරම්භ කරන ලදී. Universidad Mayor de San Simon UMSS - Cochabamba, 1832 දී ආරම්භ කරන ලදී; Universidad Autónoma Gabriel René Moreno UAGRM - 1880 දී ආරම්භ කරන ලද Santa Cruz de la Sierra; Universidad Técnica de Oruro UTO - Oruro, 1892 දී ආරම්භ කරන ලදී; 1980 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Evangélica Boliviana UEB – Santa Cruz de la Sierra; සහ 1892 දී ආරම්භ කරන ලද Universidad Autónoma Tomás Frías UATF – Potosi. === සෞඛ්‍ය === UNICEF ට අනුව 2006 දී වයස අවුරුදු පහට අඩු මරණ අනුපාතය 1000 කට 52.7 ක් වූ අතර 2019 වන විට එය 1000 කට 26 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Bolivia (Plurinational State of) (BOL) – Demographics, Health & Infant Mortality |url=https://data.unicef.org/country/bol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201114030330/https://data.unicef.org/country/bol/ |archive-date=14 November 2020 |access-date=17 December 2020 |website=UNICEF DATA}}</ref> 2006 දී ළදරු මරණ අනුපාතය 1000 කට 40.7 ක් වූ අතර 2019 දී 1000 කට 21.2 දක්වා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=Mortality rate, infant (per 1,000 live births) – Bolivia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414232742/https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN?locations=BO&start=2006 |archive-date=14 April 2021 |access-date=17 December 2020 |website=data.worldbank.org}}</ref> මොරාලෙස් බලයට පත්වීමට පෙර, සියලුම ළදරුවන්ගෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් එන්නත් කර නොතිබුණි; දැන් සියල්ලන්ම පාහේ එන්නත් කර ඇත. මහජන සෞඛ්‍ය සහ සමාජ ආරක්ෂණ කාර්යාලවල නොමිලේ ආහාර සැපයීමේ උත්සාහයක් ඇතුළුව අතිරේක පෝෂණ වැඩසටහන් කිහිපයක් ද මොරාලෙස් ක්‍රියාත්මක කළ අතර ඔහුගේ desnutrición cero (ශුන්‍ය මන්දපෝෂණය) වැඩසටහන මඟින් නොමිලේ පාසල් දිවා ආහාර සපයයි.<ref name=":1">{{Cite web |title=Progress in Bolivia: Declining the United States Influence and the Victories of Evo Morales |url=https://www.researchgate.net/publication/312406225 |access-date=17 December 2020 |website=ResearchGate}}</ref> 2006 සහ 2016 අතර කාලය තුළ බොලිවියාවේ අන්ත දරිද්‍රතාවය 38.2% සිට 16.8% දක්වා පහත වැටුණි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව, වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන්ගේ නිදන්ගත මන්දපෝෂණය ද 14% කින් අඩු වූ අතර ළමා මරණ අනුපාතය 50% කට වඩා අඩු විය.<ref>{{Cite web |title=GHO {{pipe}} By country {{pipe}} Bolivia (Plurinational State of) – statistics summary (2002–present) |url=http://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421094154/https://apps.who.int/gho/data/node.country.country-BOL?lang=en |archive-date=21 April 2020 |access-date=15 September 2019 |publisher=World Health Organization}}</ref> 2019 දී බොලිවියානු රජය විශ්වීය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියක් නිර්මාණය කළ අතර එය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් සැමට ආදර්ශයක් ලෙස දක්වා ඇත.<ref>{{Cite web |date=25 May 2019 |title=Bolivia's universal healthcare is model for the world, says UN |url=https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121054706/https://www.pressenza.com/2019/05/bolivias-universal-healthcare-is-model-for-the-world-says-un/ |archive-date=21 January 2021 |access-date=17 December 2020 |website=Pressenza}}</ref> === මාධ්‍ය === බොලිවියාවේ ජන මාධ්‍ය තුළ පෞද්ගලික අයිතිය ඇති රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන 200කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් ඇත, නමුත් රටේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල රූපවාහිනී නොමැති නිසා සහ රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල රූපවාහිනී පිළිගැනීම දුර්වල නිසා, ගුවන්විදුලිය තවමත් වැදගත් ප්‍රවෘත්ති පතුරුවන්නෙකු ලෙස පවතී.<ref name=":012">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref> 2006 වන විට බොලිවියාවේ ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන 480කට වඩා තිබූ අතර ඒවායින් බොහොමයක් කලාපීය විෂය පථයෙන් යුක්ත විය.<ref name=":011">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref> බොලිවියාවේ බොහෝ දේශීය පුවත්පත් වලට අමතරව ජාතික පුවත්පත් අටක් ද ඇත.<ref name=":010">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref> ජාතික පුවත්පත් අතුරින් හතරක් ලා පාස් හි ද, තුනක් සැන්ටා කෲස් හි ද, එකක් කොචබම්බා හි ද පිහිටා ඇත.<ref name=":09">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref> 2006 වන විට, බොහෝ බොලිවියානුවන් පුවත්පත් සහ ගුවන් විදුලි විකාශනවලින් තම ප්‍රවෘත්ති ලබා ගැනීම දිගටම කරගෙන ගියහ.<ref name=":08">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref> බොලිවියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මාධ්‍ය නිදහස සහ භාෂණය ආරක්ෂා කරයි.<ref name=":07">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref> බොහෝ පුවත්පත් රාජ්‍ය විරෝධී ස්ථාවරයන් ගනී.<ref name=":05">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref> රජය සතු සහ පෞද්ගලික අයිතිය ඇති ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන දෙකම රජයේ වාරණයකින් තොරව ක්‍රියාත්මක වේ.<ref name=":06">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref> කෙසේ වෙතත්, සමහර සීමාවන් පවතී.'''<ref name=":04">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref>''' දණ්ඩ නීති සංග්‍රහය රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට අපහාස කිරීම, අපහාස කිරීම හෝ අපහාස කිරීම සම්බන්ධයෙන් වරදකරුවන් වන පුද්ගලයින්ට සිර දඬුවම් නියම කරයි.<ref name=":03">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref> විශේෂයෙන්, ජනාධිපතිවරයා, උප ජනාධිපතිවරයා සහ අමාත්‍යවරුන් දණ්ඩ නීති සංග්‍රහය මගින් ආරක්ෂා කරනු ලැබේ.<ref name=":02">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref> මාධ්‍ය ප්‍රමිතීන් උල්ලංඝනය කිරීම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා ලැබූවන් ස්වාධීන ලා පාස් මාධ්‍ය විනිශ්චය සභාව ඉදිරියට පමුණුවනු ලැබේ.<ref name=":0">{{Cite web |date=January 2006 |title=Country Profile: Bolivia |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Bolivia.pdf |access-date=November 5, 2020 |publisher=[[Federal Research Division]], [[Library of Congress]] |postscript=. {{PD-notice}}}}</ref> === කාන්තා අයිතිවාසිකම් === ලතින් ඇමරිකාවේ ඉහළම කාන්තා ඝාතන සහ ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය පදනම් කරගත් ප්‍රචණ්ඩත්වය බොලිවියාවෙන් වාර්තා වේ.<ref>{{Cite web |date=25 November 2022 |title=Honduras, República Dominicana, El Salvador, Bolivia y Brasil, los países más inseguros de América Latina para las mujeres {{!}} Noticias ONU |url=https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://news.un.org/es/story/2022/11/1517112 |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=news.un.org |language=es}}</ref> 2013 දී, කාන්තාවන්ට ප්‍රචණ්ඩත්වයෙන් තොර ජීවිතයක් සහතික කිරීම සඳහා වූ විස්තීර්ණ නීතිය සම්මත කරන ලද අතර, එය ස්ත්‍රී පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය වර්ග දහසයක් සංග්‍රහ කරන ලද අතර ප්‍රචණ්ඩත්වය වැළැක්වීම, වින්දිතයින් සඳහා ආරක්ෂාව සහ ආක්‍රමණිකයින්ට දඬුවම් කිරීම සඳහා පියවර ක්‍රියාත්මක කළේය. 2022 වන විට, පාර්ලිමේන්තු ආසනවලින් 46% ක් කාන්තාවන් විසින් දරනු ලැබේ.<ref>{{Cite web |title=World Bank Open Data |url=https://data.worldbank.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230526025607/https://data.worldbank.org/ |archive-date=26 May 2023 |access-date=28 February 2024 |website=World Bank Open Data}}</ref> 1997 නීතියක් මගින් දේශපාලන පක්ෂ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද රාජ්‍ය තනතුරු සඳහා අපේක්ෂකයින් අවම වශයෙන් 30% ක් කාන්තාවන් විය යුතු කෝටා ස්ථාපිත කරන ලදී.<ref>{{Cite web |title=Bolivian Elections Result in More Women in Parliament {{!}} International IDEA |url=https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228222013/https://www.idea.int/news/bolivian-elections-result-more-women-parliament |archive-date=28 February 2024 |access-date=28 February 2024 |website=www.idea.int}}</ref> === ක්‍රීඩා === පාපන්දු ජනප්‍රියයි. ජාතික කණ්ඩායම බොලිවියානු ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායමයි. කොචබම්බා හි පැවති 2018 ඔඩෙසූර් ක්‍රීඩා උළෙලේ ප්‍රතිඵල අනුව, බොලිවියාවේ දෙවන වඩාත් ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව රැකට්බෝල් වේ.<ref>{{cite web |title=Dupla Boliviana de oro en ráquetbol |url=https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624035912/https://www.cochabamba2018.bo/item/articulo/15376 |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018 |website=XI Juegos Suramericanos Cochabamba 2018}}</ref><ref>{{cite web |date=8 March 2015 |title=Where could we take the future of U.S. racquetball? Bolivia is a great place to start - CliffSwain.com |url=https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180624060122/https://www.cliffswain.com/where-could-we-take-the-future-of-u-s-racquetball-bolivia-is-a-great-place-to-start/ |archive-date=24 June 2018 |access-date=23 June 2018}}</ref> බොලිවියාව පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී පදක්කම් 18ක් දිනාගෙන ඇති අතර ඉන් 15ක් රැකට්බෝල් ඉසව්වලින් ලැබුණු අතර, 2019 සහ 2023 දී පිරිමි කණ්ඩායම් ඉසව්වෙන් දිනාගත් ඔවුන්ගේ එකම රන් පදක්කම සහ 2023 දී ලෝක ශූර කොන්රාඩෝ මොස්කෝසෝ විසින් පිරිමි කේවල රන් පදක්කම දිනා ගන්නා ලදී. පැසිපන්දු ක්‍රීඩාව පොටෝසි දෙපාර්තමේන්තුවේ විශේෂයෙන් ජනප්‍රිය හා බලගතු ක්‍රීඩාවකි.<ref>[https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino Identidad deportiva, la fórmula del éxito del básquetbol potosino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210816170351/https://www.lostiempos.com/deportes/multideportivo/20190922/identidad-deportiva-formula-del-exito-del-basquetbol-potosino|date=16 August 2021}} Gabriel Caero Rodríguez ([[Los Tiempos]]), 22 September 2019. Accessed 12 August 2021.{{in lang|es}}</ref> == යොමු කිරීම් == d9338u6mg9b6ybqsr8lntz34ywyneel 0 182012 749053 2025-06-15T16:57:43Z 212.104.231.126 '===රංගනය=== * [[දුලානි අනුරාධා]]' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 749053 wikitext text/x-wiki ===රංගනය=== * [[දුලානි අනුරාධා]] lvdtng94cbb3ah5fisg4zqbk8x5nny6 749055 749053 2025-06-15T17:00:06Z 212.104.231.126 /* රංගනය */ 749055 wikitext text/x-wiki ===රංගනය=== * [[දුලානි අනුරාධා]] * [[සමාධි අරුණචායා]] jit7mj4mqgwh9napees8kixaor5ghal 749056 749055 2025-06-15T17:00:36Z 212.104.231.126 /* රංගනය */ 749056 wikitext text/x-wiki ===රංගනය=== * [[දුලානි අනුරාධා]] * [[සමාධී අරුණචායා]] 4ijejgrtl6bfwv2kk6m7hvjjm89ej5o 749057 749056 2025-06-15T17:01:18Z 212.104.231.126 /* රංගනය */ 749057 wikitext text/x-wiki ===රංගනය=== * [[දුලානි අනුරාධා]] * [[හේමාල් රණසිංහ]] 7bjwnla7n0yvl4ncimn5u5mylg90oat 10 182013 749083 2025-06-15T18:18:09Z BuddhikaW88 37808 '[[File:Increase Neutral.svg|{{{size|11px}}}|alt={{{1|Neutral increase}}}|link=|{{{1|Neutral increase}}}]]<noinclude> {{documentation}} </noinclude>' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 749083 wikitext text/x-wiki [[File:Increase Neutral.svg|{{{size|11px}}}|alt={{{1|Neutral increase}}}|link=|{{{1|Neutral increase}}}]]<noinclude> {{documentation}} </noinclude> kjg6brc7io35tnn327woz3lns3fw8z0 10 182014 749085 2025-06-15T18:20:52Z BuddhikaW88 37808 '/* {{pp-template}} */ .treeview ul { padding: 0; margin: 0; } .treeview li { padding: 0; margin: 0; list-style-type: none; list-style-image: none; } .treeview li li { background: url("https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f2/Treeview-grey-line.png") no-repeat 0 -2981px; /* @noflip */ padding-left: 21px; text-indent: 0.3em; } .treeview li li:last-child { background-position: 0 -5971px } /* firs...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 749085 sanitized-css text/css /* {{pp-template}} */ .treeview ul { padding: 0; margin: 0; } .treeview li { padding: 0; margin: 0; list-style-type: none; list-style-image: none; } .treeview li li { background: url("https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f2/Treeview-grey-line.png") no-repeat 0 -2981px; /* @noflip */ padding-left: 21px; text-indent: 0.3em; } .treeview li li:last-child { background-position: 0 -5971px } /* first line here deals with new situation after RemexHTML switch, * where emptyline cause the first child to become the 2nd child. Such a mess */ .treeview li.emptyline > ul > .mw-empty-elt:first-child + .emptyline, .treeview li.emptyline > ul > li:first-child { background-position: 0 9px } ipolfperplt21ppkuzamefs0uvzp0zp 0 182015 749090 2025-06-16T02:17:14Z BuddhikaW88 37808 'The word ''Brazil'' probably comes from the Portuguese word for [[:en:Paubrasilia|brazilwood]], a tree that once grew plentifully along the Brazilian coast.<ref name="Fausto1999">{{Cite book |last=Fausto |first=Boris |url=https://archive.org/details/concisehistoryof00faus |title=A Concise History of Brazil |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |isbn=978-0-521-56526-4 |page=[https://archive.org/details/concis...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 749090 wikitext text/x-wiki The word ''Brazil'' probably comes from the Portuguese word for [[:en:Paubrasilia|brazilwood]], a tree that once grew plentifully along the Brazilian coast.<ref name="Fausto1999">{{Cite book |last=Fausto |first=Boris |url=https://archive.org/details/concisehistoryof00faus |title=A Concise History of Brazil |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |isbn=978-0-521-56526-4 |page=[https://archive.org/details/concisehistoryof00faus/page/9 9] |url-access=registration}}</ref> In Portuguese, brazilwood is called ''pau-brasil'', with the word ''brasil'' commonly given the etymology "red like an [[:en:Ember|ember]]", formed from ''brasa'' ('ember') and the suffix ''-il'' (from ''-iculum'' or ''-ilium'').<ref name="Vincent2003">{{Cite book |last=Jon S. Vincent. |url=https://archive.org/details/culturecustomsof0000vinc |title=Culture and Customs of Brazil |publisher=Greenwood Publishing Group |year=2003 |isbn=978-0-313-30495-8 |page=[https://archive.org/details/culturecustomsof0000vinc/page/36 36] |url-access=registration}}</ref> It has alternatively been suggested that this is a folk etymology for a word for the plant related to an Arabic or Asian word for a red plant.<ref>{{Cite web |title=Brazil &#124; Etymology of the name Brazil by etymonline |url=https://www.etymonline.com/word/Brazil#etymonline_v_17075 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240324183937/https://www.etymonline.com/word/Brazil#etymonline_v_17075 |archive-date=24 March 2024 |access-date=24 March 2024}}</ref> As brazilwood produces a deep red dye, it was highly valued by the European textile industry and was the earliest commercially exploited product from Brazil.<ref name="Tucker2007">{{Cite book |last=Richard P. Tucker |url=https://books.google.com/books?id=2V2q30BdEJ8C&pg=PA186 |title=Insatiable Appetite: The Ecological Degradation of the Tropical World |publisher=University of Michigan |year=2007 |isbn=978-0-7425-5365-1 |page=186 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183601/https://books.google.com/books?id=2V2q30BdEJ8C&pg=PA186#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Throughout the 16th century, massive amounts of brazilwood were harvested by [[:en:Indigenous_peoples_in_Brazil|indigenous peoples]] (mostly [[:en:Tupi_people|Tupi]]) along the Brazilian coast, who sold the timber to European traders in return for assorted European consumer goods.<ref name="Lee2011">{{Cite book |last=Wayne E. Lee |url=https://books.google.com/books?id=xatMrooibacC&pg=PA196 |title=Empires and Indigenes: Intercultural Alliance, Imperial Expansion, and Warfare in the Early Modern World |publisher=NYU Press |year=2011 |isbn=978-0-8147-6527-2 |page=196 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240215221303/https://books.google.com/books?id=xatMrooibacC&pg=PA196#v=onepage&q&f=false |archive-date=15 February 2024 |url-status=live}}</ref> The official Portuguese name of the land, in original Portuguese records, was the "Land of the Holy Cross" (''Terra da Santa Cruz''),<ref name="Corporation1880">{{Cite magazine|last=Daly|first=Charles P.|year=1880|title=Maps and Map-making Before Mercator|url=https://books.google.com/books?id=hiQDAAAAMBAJ&pg=PA493|url-status=live|publisher=Bonnier Corporation|at=473–495, see page 493|issn=0161-7370|archive-url=https://web.archive.org/web/20240215221315/https://books.google.com/books?id=hiQDAAAAMBAJ&pg=PA493#v=onepage&q&f=false|archive-date=15 February 2024|access-date=16 June 2015|magazine=The Popular Science Monthly}}</ref> but European sailors and merchants commonly called it the "Land of Brazil" (''Terra do Brasil'') because of the brazilwood trade.<ref name="Léry1990">{{Cite book |last=Jean de Léry |url=https://books.google.com/books?id=F8qqKoCSWVkC&pg=PA242 |title=History of a Voyage to the Land of Brazil, Otherwise Called America |publisher=University of California Press |year=1990 |isbn=978-0-520-91380-6 |page=242 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240215221327/https://books.google.com/books?id=F8qqKoCSWVkC&pg=PA242#v=onepage&q&f=false |archive-date=15 February 2024 |url-status=live}}</ref> Popular usage eclipsed and eventually supplanted the official Portuguese name. Some early sailors called it the "Land of Parrots".<ref name="Sokolow2003">{{Cite book |last=Jayme A. Sokolow. |url=https://books.google.com/books?id=ytghV9q6v3cC&pg=PA84 |title=The Great Encounter: Native Peoples and European Settlers in the Americas, 1492–1800 |publisher=M.E. Sharpe |year=2003 |isbn=978-0-7656-0982-3 |page=84 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240215221351/https://books.google.com/books?id=ytghV9q6v3cC&pg=PA84#v=onepage&q&f=false |archive-date=15 February 2024 |url-status=live}}</ref> In the [[:en:Guarani_language|Guarani language]], Brazil is called "Pindorama", meaning "land of the palm trees".<ref name="Herrera-Sobek2012">{{Cite book |last=Maria Herrera-Sobek |url=https://books.google.com/books?id=lY-tY62V1FIC&pg=PA155 |title=Celebrating Latino Folklore |publisher=ABC-CLIO |year=2012 |isbn=978-0-313-34340-7 |page=155 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240215221353/https://books.google.com/books?id=lY-tY62V1FIC&pg=PA155 |archive-date=15 February 2024 |url-status=live}}</ref> == යොමු කිරීම් == e62v7mn0cfaml6w83uvj6j3coy0dnf3 749091 749090 2025-06-16T02:18:47Z BuddhikaW88 37808 749091 wikitext text/x-wiki බ්‍රසීලය යන වචනය බොහෝ විට පැමිණ ඇත්තේ බ්‍රසීලියානු වෙරළ තීරයේ බහුලව වැඩුණු ගසක් වන බ්‍රසීලවුඩ් සඳහා වන පෘතුගීසි වචනයෙන් විය හැකිය.<ref name="Fausto1999">{{Cite book |last=Fausto |first=Boris |url=https://archive.org/details/concisehistoryof00faus |title=A Concise History of Brazil |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |isbn=978-0-521-56526-4 |page=[https://archive.org/details/concisehistoryof00faus/page/9 9] |url-access=registration}}</ref> පෘතුගීසි භාෂාවෙන්, බ්‍රසීලවුඩ් පෝ-බ්‍රසීල් ලෙස හැඳින්වේ, බ්‍රසීල යන වචනයට සාමාන්‍යයෙන් "රතු වැනි ගිනි අඟුරු" යන නිරුක්තිය ලබා දී ඇති අතර එය බ්‍රසා ('ගල්') සහ -il (-iculum හෝ -ilium වලින්) යන උපසර්ගයෙන් සෑදී ඇත.<ref name="Vincent2003">{{Cite book |last=Jon S. Vincent. |url=https://archive.org/details/culturecustomsof0000vinc |title=Culture and Customs of Brazil |publisher=Greenwood Publishing Group |year=2003 |isbn=978-0-313-30495-8 |page=[https://archive.org/details/culturecustomsof0000vinc/page/36 36] |url-access=registration}}</ref> විකල්ප වශයෙන් යෝජනා කර ඇත්තේ මෙය රතු ශාකයක් සඳහා අරාබි හෝ ආසියානු වචනයකට සම්බන්ධ ශාකයක් සඳහා වන වචනයක් සඳහා වන ජන නිරුක්තියක් බවයි.<ref>{{Cite web |title=Brazil &#124; Etymology of the name Brazil by etymonline |url=https://www.etymonline.com/word/Brazil#etymonline_v_17075 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240324183937/https://www.etymonline.com/word/Brazil#etymonline_v_17075 |archive-date=24 March 2024 |access-date=24 March 2024}}</ref> බ්‍රසීලවුඩ් තද රතු පැහැති සායම් වර්ගයක් නිපදවන බැවින්, එය යුරෝපීය රෙදිපිළි කර්මාන්තය විසින් බෙහෙවින් අගය කරන ලද අතර එය බ්‍රසීලයෙන් වාණිජමය වශයෙන් සූරාකෑමට ලක් වූ මුල්ම නිෂ්පාදනය විය.<ref name="Tucker2007">{{Cite book |last=Richard P. Tucker |url=https://books.google.com/books?id=2V2q30BdEJ8C&pg=PA186 |title=Insatiable Appetite: The Ecological Degradation of the Tropical World |publisher=University of Michigan |year=2007 |isbn=978-0-7425-5365-1 |page=186 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183601/https://books.google.com/books?id=2V2q30BdEJ8C&pg=PA186#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> 16 වන සියවස පුරාම, බ්‍රසීල වෙරළ තීරයේ ආදිවාසී ජනයා (බොහෝ විට ටුපි) විසින් දැවැන්ත ප්‍රමාණයේ බ්‍රසීලවුඩ් අස්වැන්න නෙළා ගන්නා ලද අතර, ඔවුන් විවිධ යුරෝපීය පාරිභෝගික භාණ්ඩ සඳහා යුරෝපීය වෙළඳුන්ට දැව විකුණන ලදී.<ref name="Lee2011">{{Cite book |last=Wayne E. Lee |url=https://books.google.com/books?id=xatMrooibacC&pg=PA196 |title=Empires and Indigenes: Intercultural Alliance, Imperial Expansion, and Warfare in the Early Modern World |publisher=NYU Press |year=2011 |isbn=978-0-8147-6527-2 |page=196 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240215221303/https://books.google.com/books?id=xatMrooibacC&pg=PA196#v=onepage&q&f=false |archive-date=15 February 2024 |url-status=live}}</ref> මුල් පෘතුගීසි වාර්තාවල මෙම භූමියේ නිල පෘතුගීසි නාමය "ශුද්ධ කුරුසයේ දේශය" (ටෙරා ඩා සැන්ටා කෲස්) විය,<ref name="Corporation1880">{{Cite magazine|last=Daly|first=Charles P.|year=1880|title=Maps and Map-making Before Mercator|url=https://books.google.com/books?id=hiQDAAAAMBAJ&pg=PA493|url-status=live|publisher=Bonnier Corporation|at=473–495, see page 493|issn=0161-7370|archive-url=https://web.archive.org/web/20240215221315/https://books.google.com/books?id=hiQDAAAAMBAJ&pg=PA493#v=onepage&q&f=false|archive-date=15 February 2024|access-date=16 June 2015|magazine=The Popular Science Monthly}}</ref> නමුත් යුරෝපීය නාවිකයින් සහ වෙළඳුන් බ්‍රසීල දැව වෙළඳාම නිසා එය සාමාන්‍යයෙන් "බ්‍රසීලයේ දේශය" (ටෙරා ඩෝ බ්‍රසීල්) ලෙස හැඳින්වූහ.<ref name="Léry1990">{{Cite book |last=Jean de Léry |url=https://books.google.com/books?id=F8qqKoCSWVkC&pg=PA242 |title=History of a Voyage to the Land of Brazil, Otherwise Called America |publisher=University of California Press |year=1990 |isbn=978-0-520-91380-6 |page=242 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240215221327/https://books.google.com/books?id=F8qqKoCSWVkC&pg=PA242#v=onepage&q&f=false |archive-date=15 February 2024 |url-status=live}}</ref> ජනප්‍රිය භාවිතය යටපත් වී අවසානයේ නිල පෘතුගීසි නාමය ප්‍රතිස්ථාපනය විය. සමහර මුල් නාවිකයින් එය "ගිරවුන්ගේ දේශය" ලෙස හැඳින්වූහ.<ref name="Sokolow2003">{{Cite book |last=Jayme A. Sokolow. |url=https://books.google.com/books?id=ytghV9q6v3cC&pg=PA84 |title=The Great Encounter: Native Peoples and European Settlers in the Americas, 1492–1800 |publisher=M.E. Sharpe |year=2003 |isbn=978-0-7656-0982-3 |page=84 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240215221351/https://books.google.com/books?id=ytghV9q6v3cC&pg=PA84#v=onepage&q&f=false |archive-date=15 February 2024 |url-status=live}}</ref> ගුරානි භාෂාවෙන්, බ්‍රසීලය "පින්ඩෝරාමා" ලෙස හැඳින්වේ, එහි අර්ථය "තල් ගස්වල දේශය" යන්නයි.<ref name="Herrera-Sobek2012">{{Cite book |last=Maria Herrera-Sobek |url=https://books.google.com/books?id=lY-tY62V1FIC&pg=PA155 |title=Celebrating Latino Folklore |publisher=ABC-CLIO |year=2012 |isbn=978-0-313-34340-7 |page=155 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240215221353/https://books.google.com/books?id=lY-tY62V1FIC&pg=PA155 |archive-date=15 February 2024 |url-status=live}}</ref> == යොමු කිරීම් == 8h4owfm5fsy3ysgf3rl1uhta998pvsb 0 182016 749092 2025-06-16T02:20:23Z BuddhikaW88 37808 '== cඩ්ව්ඩ්ව්ඩ්ව්ඩ් ==' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 749092 wikitext text/x-wiki == cඩ්ව්ඩ්ව්ඩ්ව්ඩ් == hlq7nrn091k906ye9v8v9xnfqu9nc46 749093 749092 2025-06-16T02:21:16Z BuddhikaW88 37808 /* cඩ්ව්ඩ්ව්ඩ්ව්ඩ් */ 749093 wikitext text/x-wiki == cඩ්ව්ඩ්ව්ඩ්ව්ඩ් == == History == {{Main|History of Brazil}} {{For timeline|Timeline of Brazilian history}} === Pre-Cabraline era === {{Main|Pre-Columbian history of Brazil{{!}}Pre-Cabraline history of Brazil}} {{See also|Indigenous peoples in Brazil|Marajoara culture}} [[File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Rock_art|Rock art]] at [[:en:Serra_da_Capivara_National_Park|Serra da Capivara National Park]], one of the largest and oldest concentrations of prehistoric sites in the [[:en:Americas|Americas]]<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|title=Discoveries Challenge Beliefs on Humans' Arrival in the Americas|last=Romero|first=Simon|date=27 March 2014|work=[[The New York Times]]|access-date=31 May 2014|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|archive-date=1 January 2022|url-access=limited}}{{cbignore}}</ref>]] Some of the earliest human remains found in the Americas, [[:en:Luzia_Woman|Luzia Woman]], were found in the area of [[:en:Pedro_Leopoldo|Pedro Leopoldo]], [[:en:Minas_Gerais|Minas Gerais]], and provide evidence of human habitation going back at least 11,000 years.<ref name="LevineCrocitti1999">{{Cite book |last1=Robert M. Levine |url=https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11 |title=The Brazil Reader: History, Culture, Politics |last2=John J. Crocitti |publisher=Duke University Press |year=1999 |isbn=978-0-8223-2290-0 |pages=11– |access-date=12 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129182919/https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The earliest pottery ever found in the Western Hemisphere was excavated in the Amazon basin of Brazil and [[:en:Radiocarbon_dating|radiocarbon dated]] to over 8,000 years ago (6000 BC). The pottery was found near [[:en:Santarém,_Pará|Santarém]] and provides evidence that the region supported a complex prehistoric culture.<ref name="Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden in the Brazilian Amazon">{{Cite journal|last1=Roosevelt|first1=Anna Curtenius|author1-link=Anna Curtenius Roosevelt|last2=Housley|first2=Rupert A.|last3=Imazio da Silveira|first3=Maura|last4=Maranca|first4=Silvia|last5=Johnson|first5=Richard Irwin|name-list-style=vanc|date=13 December 1991|title=Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden [sic] in the Brazilian Amazon|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|url-status=live|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=254|issue=5038|pages=1621–1624|bibcode=1991Sci...254.1621R|doi=10.1126/science.254.5038.1621|issn=0036-8075|pmid=17782213|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20231016114734/https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|archive-date=16 October 2023|access-date=4 July 2023|s2cid=34969614}}</ref> The [[:en:Marajoara_culture|Marajoara culture]] flourished on [[:en:Marajó|Marajó]] in the Amazon delta from AD 400 to 1400, developing sophisticated pottery, [[:en:Social_stratification|social stratification]], large populations, [[:en:Mound_building|mound building]], and complex social formations such as [[:en:Chiefdom|chiefdoms]].<ref name="Mann">{{Cite book |last=Mann |first=Charles C. |author-link=Charles C. Mann |url=https://archive.org/details/149100char/page/326 |title=1491: New Revelations of the Americas Before Columbus |publisher=Vintage Books |year=2006 |isbn=978-1-4000-3205-1 |pages=[https://archive.org/details/149100char/page/326 326–33] |orig-date=2005}}</ref> Around the time of the Portuguese arrival, the territory of present day Brazil had an estimated indigenous population of 7 million people,<ref>{{Cite book |last=Levine |first=Robert M. |title=The History of Brazil |publisher=Palgrave Macmillan |year=2003 |isbn=978-1-4039-6255-3 |page=32}}</ref> mostly semi-nomadic, who subsisted on hunting, fishing, gathering, and migrant agriculture. The population comprised several large indigenous ethnic groups (e.g., the Tupis, [[:en:Guaraní_people|Guaranis]], [[:en:Gê_peoples|Gês]], and [[:en:Arawak_peoples|Arawaks]]). The Tupi people were subdivided into the [[:en:Tupiniquim|Tupiniquins]] and [[:en:Tupinambá_people|Tupinambás]].{{sfnp|Levine|2003|p=31}} Before the arrival of the Europeans, the boundaries between these groups and their subgroups were marked by wars that arose from differences in culture, language and moral beliefs.<ref name="Fausto">{{Cite book |last=Fausto |first=Carlos |title=Os Índios antes do Brasil |publisher=Jorge Zahar Editor |year=2000 |isbn=978-85-7110-543-0 |editor-last=Zahar |editor-first=Jorge |pages=45–46, 55 |language=pt |trans-title=The Indians before Brazil}}</ref> These wars also involved large-scale military actions on land and water, with [[:en:Human_cannibalism|cannibalistic]] rituals on prisoners of war.<ref>Gomes, Mercio P. ''The Indians and Brazil'' University Press of Florida 2000 {{ISBN|0-8130-1720-3}} pp. 28–29</ref>{{sfnp|Fausto|2000|pp=78–80}} While heredity had some weight, leadership was a status more won over time than assigned in succession ceremonies and conventions.<ref name="Fausto" /> Slavery among the indigenous groups had a different meaning than it had for Europeans, since it originated from a diverse socioeconomic organization, in which asymmetries were translated into [[:en:Kinship|kinship]] relations.{{sfnp|Fausto|2000|p=50}} === Portuguese colonization === ojvf74uhycpvpl1xs2qc7vnd8r2m809 749094 749093 2025-06-16T02:22:21Z BuddhikaW88 37808 /* Portuguese colonization */ 749094 wikitext text/x-wiki == cඩ්ව්ඩ්ව්ඩ්ව්ඩ් == == History == {{Main|History of Brazil}} {{For timeline|Timeline of Brazilian history}} === Pre-Cabraline era === {{Main|Pre-Columbian history of Brazil{{!}}Pre-Cabraline history of Brazil}} {{See also|Indigenous peoples in Brazil|Marajoara culture}} [[File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Rock_art|Rock art]] at [[:en:Serra_da_Capivara_National_Park|Serra da Capivara National Park]], one of the largest and oldest concentrations of prehistoric sites in the [[:en:Americas|Americas]]<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|title=Discoveries Challenge Beliefs on Humans' Arrival in the Americas|last=Romero|first=Simon|date=27 March 2014|work=[[The New York Times]]|access-date=31 May 2014|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|archive-date=1 January 2022|url-access=limited}}{{cbignore}}</ref>]] Some of the earliest human remains found in the Americas, [[:en:Luzia_Woman|Luzia Woman]], were found in the area of [[:en:Pedro_Leopoldo|Pedro Leopoldo]], [[:en:Minas_Gerais|Minas Gerais]], and provide evidence of human habitation going back at least 11,000 years.<ref name="LevineCrocitti1999">{{Cite book |last1=Robert M. Levine |url=https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11 |title=The Brazil Reader: History, Culture, Politics |last2=John J. Crocitti |publisher=Duke University Press |year=1999 |isbn=978-0-8223-2290-0 |pages=11– |access-date=12 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129182919/https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The earliest pottery ever found in the Western Hemisphere was excavated in the Amazon basin of Brazil and [[:en:Radiocarbon_dating|radiocarbon dated]] to over 8,000 years ago (6000 BC). The pottery was found near [[:en:Santarém,_Pará|Santarém]] and provides evidence that the region supported a complex prehistoric culture.<ref name="Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden in the Brazilian Amazon">{{Cite journal|last1=Roosevelt|first1=Anna Curtenius|author1-link=Anna Curtenius Roosevelt|last2=Housley|first2=Rupert A.|last3=Imazio da Silveira|first3=Maura|last4=Maranca|first4=Silvia|last5=Johnson|first5=Richard Irwin|name-list-style=vanc|date=13 December 1991|title=Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden [sic] in the Brazilian Amazon|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|url-status=live|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=254|issue=5038|pages=1621–1624|bibcode=1991Sci...254.1621R|doi=10.1126/science.254.5038.1621|issn=0036-8075|pmid=17782213|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20231016114734/https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|archive-date=16 October 2023|access-date=4 July 2023|s2cid=34969614}}</ref> The [[:en:Marajoara_culture|Marajoara culture]] flourished on [[:en:Marajó|Marajó]] in the Amazon delta from AD 400 to 1400, developing sophisticated pottery, [[:en:Social_stratification|social stratification]], large populations, [[:en:Mound_building|mound building]], and complex social formations such as [[:en:Chiefdom|chiefdoms]].<ref name="Mann">{{Cite book |last=Mann |first=Charles C. |author-link=Charles C. Mann |url=https://archive.org/details/149100char/page/326 |title=1491: New Revelations of the Americas Before Columbus |publisher=Vintage Books |year=2006 |isbn=978-1-4000-3205-1 |pages=[https://archive.org/details/149100char/page/326 326–33] |orig-date=2005}}</ref> Around the time of the Portuguese arrival, the territory of present day Brazil had an estimated indigenous population of 7 million people,<ref>{{Cite book |last=Levine |first=Robert M. |title=The History of Brazil |publisher=Palgrave Macmillan |year=2003 |isbn=978-1-4039-6255-3 |page=32}}</ref> mostly semi-nomadic, who subsisted on hunting, fishing, gathering, and migrant agriculture. The population comprised several large indigenous ethnic groups (e.g., the Tupis, [[:en:Guaraní_people|Guaranis]], [[:en:Gê_peoples|Gês]], and [[:en:Arawak_peoples|Arawaks]]). The Tupi people were subdivided into the [[:en:Tupiniquim|Tupiniquins]] and [[:en:Tupinambá_people|Tupinambás]].{{sfnp|Levine|2003|p=31}} Before the arrival of the Europeans, the boundaries between these groups and their subgroups were marked by wars that arose from differences in culture, language and moral beliefs.<ref name="Fausto">{{Cite book |last=Fausto |first=Carlos |title=Os Índios antes do Brasil |publisher=Jorge Zahar Editor |year=2000 |isbn=978-85-7110-543-0 |editor-last=Zahar |editor-first=Jorge |pages=45–46, 55 |language=pt |trans-title=The Indians before Brazil}}</ref> These wars also involved large-scale military actions on land and water, with [[:en:Human_cannibalism|cannibalistic]] rituals on prisoners of war.<ref>Gomes, Mercio P. ''The Indians and Brazil'' University Press of Florida 2000 {{ISBN|0-8130-1720-3}} pp. 28–29</ref>{{sfnp|Fausto|2000|pp=78–80}} While heredity had some weight, leadership was a status more won over time than assigned in succession ceremonies and conventions.<ref name="Fausto" /> Slavery among the indigenous groups had a different meaning than it had for Europeans, since it originated from a diverse socioeconomic organization, in which asymmetries were translated into [[:en:Kinship|kinship]] relations.{{sfnp|Fausto|2000|p=50}} === Portuguese colonization === === Elevation to kingdom === {{Main|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves}} {{See also|Invasion of Portugal (1807)|Transfer of the Portuguese court to Brazil}} [[File:Aclamação_do_rei_Dom_João_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aclama%C3%A7%C3%A3o_do_rei_Dom_Jo%C3%A3o_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|thumb|The Acclamation of [[:en:John_VI_of_Portugal|King João VI]] of the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]] in [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], 6 February 1818]] In late 1807, Spanish and Napoleonic forces threatened the security of [[:en:Continental_Portugal|continental Portugal]], causing [[:en:John_VI_of_Portugal|Prince Regent John]], in the name of [[:en:Maria_I_of_Portugal|Queen Maria I]], to [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|move the royal court]] from [[:en:Lisbon|Lisbon]] to [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]].<ref name="Boxer, p. 213">Boxer, p.&nbsp;213</ref> There they established some of Brazil's first financial institutions, such as its local [[:en:Stock_exchange|stock exchanges]]<ref>Marta Barcellos & Simone Azevedo; ''Histórias do Mercado de Capitais no Brasil'' ("Financial Markets' Histories in Brazil") (Portuguese) Campus Elsevier 2011 {{ISBN|85-352-3994-4}} Introduction (by Ney Carvalho), Intro. p. xiv</ref> and its [[:en:Banco_do_Brasil|National Bank]], additionally ending the Portuguese monopoly on Brazilian trade and opening Brazil's ports to other nations. In 1809, in retaliation for being forced into exile, the Prince Regent ordered the [[:en:Portuguese_conquest_of_French_Guiana|conquest of French Guiana]].<ref>Bueno, p.&nbsp;145.</ref> With the end of the [[:en:Peninsular_War|Peninsular War]] in 1814, the courts of Europe demanded that Queen Maria I and Prince Regent John return to Portugal, deeming it unfit for the head of an ancient European monarchy to reside in a colony. In 1815, to justify continuing to live in Brazil, where the royal court had thrived for six years, the Crown established the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]], thus creating a [[:en:Pluricontinental|pluricontinental]] transatlantic monarchic state.<ref name="Mosher2008">{{Cite book |last=Jeffrey C. Mosher |url=https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9 |title=Political Struggle, Ideology, and State Building: Pernambuco and the Construction of Brazil, 1817–1850 |publisher=U of Nebraska Press |year=2008 |isbn=978-0-8032-3247-1 |page=9 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183447/https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> However, the leadership in Portugal, resentful of the new status of its larger colony, continued to demand the return of the court to Lisbon (see [[:en:Liberal_Revolution_of_1820|Liberal Revolution of 1820]]). In 1821, acceding to the demands of revolutionaries who had taken the city of [[:en:Porto|Porto]],<ref name="Adelman2006">{{Cite book |last=Jeremy Adelman |url=https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334 |title=Sovereignty and Revolution in the Iberian Atlantic |publisher=Princeton University Press |year=2006 |isbn=978-0-691-12664-7 |pages=334– |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> John VI departed for Lisbon. There he swore an oath to the new constitution, leaving his son, [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Prince Pedro de Alcântara]], as Regent of the [[:en:Kingdom_of_Brazil|Kingdom of Brazil]].<ref>Lustosa, pp.&nbsp;109–110</ref> === Independent empire === {{Main|Independence of Brazil|Empire of Brazil}} [[File:Pedro_Américo_-_Independência_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_Independ%C3%AAncia_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|දකුණ|thumb|Declaration of the [[:en:War_of_Independence_of_Brazil|Brazilian independence]] by [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro I]] on [[:en:Independence_Day_(Brazil)|7 September 1822]]]] Tensions between Portuguese and Brazilians increased and the [[:en:Portuguese_Cortes|Portuguese Cortes]], guided by the new political regime imposed by the Liberal Revolution, tried to re-establish Brazil as a colony.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;117–19</ref> The Brazilians refused to yield, and Prince Pedro decided to side with them, [[:en:Brazilian_Declaration_of_Independence|declaring the country's independence from Portugal]] on 7 September 1822.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;150–153</ref> A month later, Prince Pedro was proclaimed the first [[:en:Emperor_of_Brazil|Emperor of Brazil]], with the royal title of Dom [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro&nbsp;I]], resulting in the founding of the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]].<ref>Vianna, p.&nbsp;418</ref> The [[:en:Brazilian_War_of_Independence|Brazilian War of Independence]], which had already begun along this process, spread through the northern, northeastern regions and in the [[:en:Cisplatina|Cisplatina]] province.<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;168, 164, 178</ref> The last Portuguese soldiers surrendered on 8 March 1824;<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;179–80</ref> Portugal [[:en:Treaty_of_Rio_de_Janeiro_(1825)|officially recognized]] Brazilian independence on 29 August 1825.<ref>Lustosa, p.&nbsp;208</ref> On 7 April 1831, worn down by years of administrative turmoil and political dissent with both liberals and conservatives, including an attempt of [[:en:Confederation_of_the_Equator|republican secession]]{{sfnp|Fausto|1999|pp=82–83}} and unreconciled to the way that absolutists in Portugal had given in the succession of King John VI, Pedro&nbsp;I departed for Portugal to [[:en:Liberal_Wars|reclaim his daughter's crown]] after [[:en:Abdication_of_Pedro_I_of_Brazil|abdicating the Brazilian throne]] in favor of his five-year-old son and heir (Dom [[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro&nbsp;II]]).<ref>Lyra (v. 1), p.&nbsp;17</ref> [[File:Pedro_Américo_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembléia_Geral.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembl%C3%A9ia_Geral.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro II]], [[:en:List_of_monarchs_of_Brazil|Emperor of Brazil]] between 1831 and 1889]] As the new Emperor could not exert his constitutional powers until he came of age, a [[:en:Regency_period_(Empire_of_Brazil)|regency]] was set up by the [[:en:General_Assembly_(Brazil)|General Assembly]].<ref>Carvalho 2007, p.&nbsp;21</ref> In the absence of a charismatic figure who could represent a moderate face of power, a series of localized rebellions took place, such as the [[:en:Cabanagem|Cabanagem]] in [[:en:Grão-Pará_Province|Grão-Pará]], the [[:en:Malê_Revolt|Malê Revolt]] in Salvador, the [[:en:Balaiada|Balaiada]] ([[:en:Maranhão|Maranhão]]), the [[:en:Sabinada|Sabinada]] ([[:en:Bahia|Bahia]]), and the [[:en:Ragamuffin_War|Ragamuffin War]], which began in [[:en:Rio_Grande_do_Sul|Rio Grande do Sul]] and was supported by [[:en:Giuseppe_Garibaldi|Giuseppe Garibaldi]]. These emerged from the provinces' dissatisfaction with the central power, coupled with old and latent social tensions peculiar to a vast, slaveholding and newly independent nation state.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, 2.1 to 2.3}} This period of internal political and social upheaval, which included the [[:en:Praieira_revolt|Praieira revolt]] in [[:en:Pernambuco|Pernambuco]], was overcome only at the end of the 1840s, years after the end of the regency, which occurred with the [[:en:Dom_Pedro_II#Early_coronation|premature coronation of Pedro II]] in 1841.{{sfnp|Fausto|1999}} During the last phase of the monarchy, internal political debate centered on the issue of slavery. The [[:en:Atlantic_slave_trade_to_Brazil|Atlantic slave trade]] was outlawed in 1850,<ref>[[Leslie Bethell|Bethell, Leslie]] "The Abolition of the Brazilian Slave Trade: Britain, Brazil and the Slave Trade" [[Cambridge University Press]] 1970, ''"Cambridge Latin American Studides"'', Chapters 9 to 12. [https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183843/https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC|date=29 November 2023}}</ref> as a result of the British [[:en:Aberdeen_Act|Aberdeen Act]] and the [[:en:Eusébio_de_Queirós_Law|Eusébio de Queirós Law]], but only in May 1888, after a long process of [[:en:Abolitionism_in_Brazil|internal mobilization and debate]] for an ethical and legal dismantling of [[:en:Slavery_in_Brazil|slavery in the country]], was the institution formally abolished with the approval of the [[:en:Lei_Áurea|Golden Law]].<ref>Scott, Rebecca and others, ''The Abolition of Slavery and the Aftermath of Emancipation in Brazil'', Duke University Press 1988 {{ISBN|0-8223-0888-6}} [[Seymour Drescher]], Chap. 2: "Brazilian Abolition in Comparative Perspective"</ref> The foreign-affairs policies of the monarchy dealt with issues pertaining Brazil's neighboring countries in the [[:en:Southern_Cone|Southern Cone]]. Long after the [[:en:Cisplatine_War|Cisplatine War]] that resulted in the independence of [[:en:Uruguay|Uruguay]],<ref>Levine, Robert M. "The history of Brazil" Greenwood Publishing Group, Inc. 1999, p. 62, [https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183943/https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62|date=29 November 2023}}</ref> Brazil won three international wars during the 58-year reign of Pedro&nbsp;II: the [[:en:Platine_War|Platine War]], the [[:en:Uruguayan_War|Uruguayan War]] and the devastating [[:en:Paraguayan_War|Paraguayan War]], the largest war effort in Brazilian history.<ref>Lyra (v.1), pp.&nbsp;164, 225, 272</ref>{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, p. 83, and 2.6 "The Paraguayan War"}} Although there was no desire among the majority of Brazilians to change the country's form of government,{{sfn|Ermakoff|2006|p=189}} on 15 November 1889, in disagreement with the majority of the [[:en:Imperial_Brazilian_Army|Imperial Army]] officers, as well as with rural and financial elites, the monarchy was overthrown by a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup]].<ref>{{Cite book |last=Smallman |first=Shawn C. |title=Fear in Memory in the Brazilian Army and Society |publisher=[[University of North Carolina]] Press |year=2002 |isbn=978-0-8078-5359-7 |pages=16–18 |chapter=The Overthrow of the Empire}}</ref> A few days later, the [[:en:Flag_of_Brazil|national flag]] was replaced with a new design that included the national motto "''Ordem e Progresso''", influenced by [[:en:Positivism|positivism]]. 15 November is now [[:en:Republic_Day|Republic Day]], a national holiday.<ref>{{Cite news|url=https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|title=Brazil's Proclamation of the Republic through the press|date=15 November 2017|work=The Brazilian Report|access-date=13 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193405/https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|archive-date=13 April 2021|language=en-US|url-status=live}}</ref> === Early republic === {{Main|First Brazilian Republic|Vargas Era|Fourth Brazilian Republic}} {{multiple image | direction = vertical | align = right | width = 220 | image1 = Proclamação da República by Benedito Calixto 1893.jpg | caption1 = ''[[Proclamation of the Republic (Brazil)|Proclamation of the Republic]]'', 1893, oil on canvas by [[Benedito Calixto]] | image2 = Revolução de 1930 (cropped) restored.jpg | caption2 = Getúlio Vargas (''center'') during the Revolution of 1930 | image3 = Construção do Congresso Nacional Esplanada dos Ministérios 1959-10 (cropped).jpg | caption3 = Construction of the [[National Congress Palace|National Congress building]] in Brasília, 1959, during the [[Presidency of Juscelino Kubitschek|JK administration]] }} The early republican government was a military dictatorship, with the army dominating affairs both in Rio de Janeiro and in the states. Freedom of the press disappeared and elections were controlled by those in power.{{sfnp|Smallman|2002|loc=end of Chapter 1, from p. 18 "Military rule"}} Not until 1894, following an [[:en:Encilhamento|economic crisis]] and [[:en:Revolta_da_Armada|a military one]], did civilians take power, remaining there until October 1930.{{sfnp|Smallman|2002|pp=21–26}}<ref>Triner, Gail D. "Banking and Economic Development: Brazil, 1889–1930" Palgrave 2000, pp. 69–74 {{ISBN|0-312-23399-X}}</ref><ref>Needell, Jeffrey D. "A Tropical Belle Epoque: Elite Culture and Society in Turn-of-the-Century Rio de Janeiro" Cambridge University Press 2010, pp. 10, 12</ref> In this first republican period, Brazil maintained a relative balance characterized by a success in resolving border disputes with neighboring countries,<ref>David R. Mares; "Violent peace: militarized interstate bargaining in Latin America" [[Columbia University]] Press 2001 Chapter 5 p. 125</ref> only broken by the [[:en:Acre_War|Acre War]] (1899–1902) and [[:en:Brazil_during_World_War_I|its involvement]] in [[:en:World_War_I|World War I]] (1914–1918),<ref>Bradford Burns 1993, p. 305</ref><ref>M.Sharp, I. Westwell & J.Westwood; "History of World War I, Volume 1" Marshall Cavendish Corporation 2002, p. 97</ref><ref>{{Citation|title=Uma história diplomática do Brasil, 1531–1945|pages=265–69}}</ref> followed by a [[:en:Presidency_of_Artur_Bernardes#Withdrawal_from_the_League_of_Nations|failed attempt to exert a prominent role]] in the [[:en:League_of_Nations|League of Nations]];<ref>Charles Howard Ellis; "The origin, structure & working of the League of Nations" The LawBook Exchange Ltd 2003 pp. 105, 145</ref> Internally, from the crisis of ''Encilhamento''<ref>{{Citation|last=Viscount of Taunay|title=O encilhamento: scenas contemporaneas da bolsa em 1890, 1891 e 1892|year=1893|publisher=Melhoramentos}}</ref><ref>{{Citation|last=Nassif|first=Luís|title=Os cabeças-de-planilha|pages=69–107|year=2007|publisher=Ediouro|isbn=978-85-00-02094-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Carvalho|first=Ney O. Ribeiro|title=O Encilhamento: anatomia de uma bolha brasileira|year=2004|publisher=Bovespa|isbn=978-85-904019-1-9}}</ref> and the [[:en:Revolta_da_Armada|Navy Revolts]],<ref>{{Citation|last=Martins|first=Hélio L|title=A Revolta da Armada|year=1997|publisher=BibliEx}}</ref> a prolonged cycle of financial, political and social instability began until the 1920s, keeping the country besieged by various rebellions, both civilian<ref>{{Citation|last=Moniz|first=Edmundo|title=Canudos: a luta pela terra|year=1984|publisher=Global}}</ref><ref>{{Citation|last=Sevcenko|first=Nicolau|title=A Revolta da Vacina|year=2010|publisher=Cosac Naify|isbn=978-85-7503-868-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Moura|first=Aureliano P|title=Contestado: a guerra cabocla|year=2003|publisher=Biblioteca do Exército}}</ref> and military.<ref>{{Citation|last=Thompson|first=Arthur|title=Guerra civil do Brazil de 1893–1895|year=1934|publisher=Ravaro}}</ref><ref>{{Citation|last=Roland|first=Maria Inês|title=A Revolta da Chibata|year=2000|publisher=Saraiva|isbn=978-85-02-03095-4}}</ref><ref>{{Citation|last=Forjaz|first=Maria CS|title=Tenentismo e politica|year=1977|publisher=Paz e Terra}}</ref> Little by little, [[:en:Rebellions_and_revolutions_in_Brazil#1st_Republican_period_(1889%E2%80%931930)|a cycle of general instability]] sparked by these crises undermined the regime to such an extent that in the wake of the murder of his running mate, the defeated opposition presidential candidate [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]], supported by most of the military, successfully led the [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|Revolution of 1930]].<ref>Levine; Robert M. & Crocitti; John J. ''The Brazil Reader: History, Culture, Politics'', Duke University Press 1999, IV – The Vargas Era</ref><ref>[[Keen, Benjamin]] / Haynes, Kate ''A History of Latin America; Volume 2'', Waldsworth Cengage Learning 2004, pp.&nbsp;356–57</ref> Vargas and the military were supposed to assume power temporarily, but instead closed down Congress, extinguished the Constitution, ruled with emergency powers and replaced the states' governors with his own supporters.<ref>McCann; Frank D. ''Soldiers of the Patria: A History of the Brazilian Army, 1889–1937'', [[Stanford University]] Press 2004, p. 303 {{ISBN|0-8047-3222-1}}</ref><ref>Ibidem Williams 2001</ref> In the 1930s, three attempts to remove Vargas and his supporters from power failed. The first was the [[:en:Constitutionalist_Revolution|Constitutionalist Revolution]] in 1932, led by São Paulo's oligarchy. The second was a [[:en:Brazilian_uprising_of_1935|Communist uprising]] in November 1935, and the last one a ''[[:en:Integralist_Uprising|putsch]]'' attempt by [[:en:Brazilian_Integralist_Action|local fascists]] in May 1938.<ref>E. Bradford Burns; ''A History of Brazil'' Columbia University Press 1993 p. 352 {{ISBN|978-0-231-07955-6}}</ref><ref>Dulles, John W.F. ''Anarchists and Communists in Brazil, 1900–1935'' University of Texas Press 2012 {{ISBN|0-292-74076-X}}</ref><ref>Frank M. Colby, Allen L. Churchill, Herbert T. Wade & Frank H. Vizetelly; ''The New international year book'' Dodd, Mead & Co. 1989, p. 102 "The Fascist Revolt"</ref> The 1935 uprising created a security crisis in which Congress transferred more power to the executive branch. The [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|1937 ''coup d'état'']] resulted in the cancellation of the 1938 election and formalized Vargas as dictator, beginning the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]] era. During this period, government brutality and censorship of the press increased.<ref>Bourne, Richard ''Getulio Vargas of Brazil, 1883–1954'' C. Knight 1974, p. 77</ref> During [[:en:World_War_II|World War II]], Brazil remained neutral until August 1942, when the country suffered [[:en:Submarine_warfare#Atlantic_ocean|retaliation]] by [[:en:Nazi_Germany|Nazi Germany]] and [[:en:Italy_under_fascism|Fascist Italy]] in a strategic dispute over the South Atlantic, and, therefore, [[:en:Brazil_in_World_War_II|entered the war]] on the [[:en:Allies_of_World_War_II|allied side]].<ref>Scheina, Robert L. ''Latin America's Wars Vol.II: The Age of the Professional Soldier, 1900–2001''. Potomac Books, 2003 {{ISBN|1-57488-452-2}} Part 9; Ch. 17 – World War II, Brazil, and Mexico, 1942–45</ref><ref>Thomas M. Leonard & John F. Bratzel; ''Latin America during World War II'' Rowman & Littlefield Publishers Inc. 2007 p. 150</ref><ref>Mónica Hirst & [[Andrew Hurrell]]; ''The United States and Brazil: A Long Road of Unmet Expectations'', Taylor & Francis Books 2005 {{ISBN|0-415-95066-X}} pp. 4–5</ref> In addition to [[:en:Battle_of_the_Atlantic#South_Atlantic_(May_1942_%E2%80%93_September_1943)|its participation in the battle of the Atlantic]], Brazil also sent an [[:en:Brazilian_Expeditionary_Force|expeditionary force]] to fight in the [[:en:Italian_Campaign_(World_War_II)|Italian campaign]].<ref>{{Citation|last1=Castro|first1=Celso|title=Nova história militar brasileira|pages=13–14|year=2004|publisher=Fundação Getúlio Vargas|isbn=978-85-225-0496-1|last2=Izecksohn|first2=Vitor|last3=Kraay|first3=Hendrik}}</ref> With the Allied victory in 1945 and the end of the fascist regimes in Europe, Vargas' position became untenable, and he was [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|swiftly overthrown]] in another military coup, with democracy reinstated by the same army that had ended it 15 years earlier.<ref>McCann 2004, p. 441</ref> Vargas committed suicide in August 1954 amid a political crisis, after having returned to power by election in 1950.<ref>Roett; Riordan ''Brazil: Politics in a Patrimonial Society'', GreenWood Publishing Group 1999, pp. 106–08 {{ISBN|0-275-95899-X}}</ref><ref>Keen & Haynes 2004, pp.&nbsp;361–62</ref> Several brief interim governments followed Vargas' suicide.<ref>Skidmore, p.&nbsp;201</ref> [[:en:Juscelino_Kubitschek|Juscelino Kubitschek]] became president in 1956 and assumed a conciliatory stance towards the political opposition that allowed him to govern without major crises.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;202–203</ref> The economy and industrial sector grew remarkably,<ref>Skidmore, p.&nbsp;204</ref> but his greatest achievement was the construction of the new capital city of [[:en:Brasília|Brasília]], inaugurated in 1960.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;204–205</ref> Kubitschek's successor, [[:en:Jânio_Quadros|Jânio Quadros]], resigned in 1961 less than a year after taking office.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;209–210</ref> His vice-president, [[:en:João_Goulart|João Goulart]], assumed the presidency, but aroused strong political opposition<ref>Skidmore, p.&nbsp;210</ref> and was [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|deposed in April 1964]] by a coup that resulted in a [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;397</ref> === Military dicatorship === {{Main|Military dictatorship in Brazil}} [[File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|thumb|[[:en:M41_Walker_Bulldog|M41s]] along the [[:en:Avenida_Presidente_Vargas|Avenida Presidente Vargas]], [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], in April 1968, during the [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]]]] The new regime was intended to be transitory,<ref>Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', pp. 141–42.</ref> but gradually closed in on itself and became a full dictatorship with the promulgation of the [[:en:AI-5|Fifth Institutional Act]] in 1968.<ref name="Gaspari p.35">Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', p.&nbsp;35.</ref> Oppression was not limited to those who resorted to [[:en:Armed_struggle_against_the_Brazilian_military_dictatorship|guerrilla tactics to fight the regime]], but also reached institutional opponents, artists, journalists and other members of civil society,{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395], last paragraph}}<ref>Richard Young, Odile Cisneros "Historical Dictionary of Latin American Literature and Theater" Scare Crow Press 2011, p. 224, 2nd § [https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> inside and outside the country through "[[:en:Operation_Condor|Operation Condor]]".<ref>Laurence Burgorgue-Larsen & Amaya Úbeda de Torres "The Inter-American Court of Human Rights: Case Law and Commentary" Oxford University Press 2011 {{ISBN|978-0-19-958878-7}} p. 299 [https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183958/https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA396 396]}} Like other [[:en:Authoritarianism|authoritarian regimes]], due to an economic boom, known as the "[[:en:Brazilian_Miracle|economic miracle]]", the Brazilian military dictatorship reached a peak in popularity in the early 1970s.{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395–97]}} Slowly, however, the wear and tear of years of dictatorial power had not slowed the repression, even after the defeat of the leftist guerrillas.<ref>Bradford Burns 1993, p. 457</ref> The inability to deal with the economic crises of the period and popular pressure made an redemocratization policy inevitable, which from the regime side was led by Generals [[:en:Ernesto_Geisel|Ernesto Geisel]] and [[:en:Golbery_do_Couto_e_Silva|Golbery do Couto e Silva]].{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 6 "The military government and the transition to democracy (1964–1984)"}} With the enactment of the [[:en:Amnesty_law#Brazil|Amnesty Law]] in 1979, Brazil began a slow [[:en:Redemocratization_in_Brazil|return to democracy]], which was completed during the 1980s.{{sfnp|Fausto|1999}} === Contemporary era === {{Main|History of Brazil (1985–present)}} [[File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|thumb|[[:en:Ulysses_Guimarães|Ulysses Guimarães]] holding the [[:en:Constitution_of_Brazil|Constitution of 1988]]]] Civilians returned to power in 1985 when [[:en:José_Sarney|José Sarney]] assumed the presidency. He became unpopular during his tenure through failure to control the economic crisis and [[:en:Hyperinflation|hyperinflation]] he inherited from the military regime.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;464–65.</ref> Sarney's unsuccessful government led to the [[:en:Brazilian_presidential_election,_1989|election in 1989]] of the almost-unknown [[:en:Fernando_Collor_de_Mello|Fernando Collor]], who was subsequently [[:en:Impeachment_of_Fernando_Collor_de_Mello|impeached by the National Congress]] in 1992.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;465, 475.</ref> Collor was succeeded by his vice-president, [[:en:Itamar_Franco|Itamar Franco]], who appointed [[:en:Fernando_Henrique_Cardoso|Fernando Henrique Cardoso]] as Minister of Finance. In 1994, Cardoso devised a highly successful [[:en:Plano_Real|Plano Real]] that,<ref>Skidmore, p.&nbsp;311.</ref> after decades of [[:en:Timeline_of_Brazilian_economic_stabilization_plans|failed economic plans]] made by previous governments attempting to curb hyperinflation, finally stabilized the Brazilian economy.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Epilogue}}<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;482.</ref> Cardoso won the [[:en:1994_Brazilian_general_election|1994 election]], and [[:en:1998_Brazilian_general_election|again in 1998]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;474.</ref> The [[:en:Peaceful_transition_of_power|peaceful transition of power]] from Cardoso to his main opposition leader, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] ([[:en:Brazilian_presidential_election,_2002|elected in 2002]] and [[:en:Brazilian_presidential_election,_2006|re-elected in 2006]]), was seen as proof that Brazil had achieved a long-sought political stability.<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;502.</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 3</ref> However, sparked by indignation and frustrations accumulated over decades from corruption, [[:en:Police_brutality_by_country#Brazil|police brutality]], inefficiencies of the political [[:en:The_Establishment|establishment]] and [[:en:Public_service|public service]], [[:en:2013_protests_in_Brazil|numerous peaceful protests]] erupted in Brazil in the middle of the first term of [[:en:Dilma_Rousseff|Dilma Rousseff]], who had succeeded Lula after winning election [[:en:Brazilian_presidential_election,_2010|in 2010]] and again [[:en:Brazilian_presidential_election,_2014|in 2014]] by narrow margins.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network "Global protest grows as citizens lose faith in politics and the State"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210608173307/https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network|date=8 June 2021}} article on "the Guardian"</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 7 & Conclusion.</ref> Rousseff [[:en:Impeachment_of_Dilma_Rousseff|was impeached]] by the [[:en:Brazilian_Congress|Brazilian Congress]] in 2016, halfway into her second term,<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|title=Dilma Rousseff impeached by Brazilian senate|last=Jonathan Watts & Donna Bowater|work=The Guardian|access-date=31 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160831175437/https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|archive-date=31 August 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Taub |first=Amanda |date=2016-09-01 |title=All Impeachments Are Political. But Was Brazil's Something More Sinister? |url=https://www.nytimes.com/2016/09/q01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250213070654/https://www.nytimes.com/2016/09/01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |archive-date=February 13, 2025 |access-date=2025-05-03 |website=The New York Times |language=en-US}}</ref> and replaced by her vice-president [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]], who assumed full presidential powers after Rousseff's impeachment was accepted on 31 August. Large street [[:en:2015–16_protests_in_Brazil|protests for and against her]] took place during the impeachment process.<ref>[http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT Article] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160624140848/http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT|date=24 June 2016}} in ''[[Financial Times]]'' (18 April 2016) about the political ambiance in Brazil on the day vote for the Deputies chamber decision about open an impeachment procedure against President Dilma. 2nd to 4th paragraph.</ref> The charges against her were fueled by political and economic crises along with evidence of involvement with politicians from all the primary political parties. In 2017, the Supreme Court requested the investigation of 71 Brazilian lawmakers and nine ministers of President [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]]'s cabinet who were allegedly linked to the [[:en:Operation_Car_Wash|Petrobras corruption scandal]].<ref>[https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO? "Brazil supreme court judge orders probe into nine ministers – paper"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170816074621/https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO|date=16 August 2017}}. Reuters. 11 April 2017.</ref> President Temer himself was also accused of [[:en:Corruption_in_Brazil|corruption]].<ref>[https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html "President Michel Temer of Brazil Is Charged With Corruption"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414030047/https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html|date=14 April 2021}}. ''The New York Times''. 26 June 2017.</ref> In the fiercely disputed [[:en:2018_Brazilian_general_election|2018 elections]], the controversial conservative candidate [[:en:Jair_Bolsonaro|Jair Bolsonaro]] of the [[:en:Social_Liberal_Party_(Brazil)|Social Liberal Party]] (PSL) was elected president, winning in the second round against [[:en:Fernando_Haddad|Fernando Haddad]], of the [[:en:Workers'_Party_(Brazil)|Workers Party]] (PT), with the support of 55.13% of the valid votes.<ref>{{Cite web |title=Jair Bolsonaro é eleito presidente do Brasil |url=https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193324/https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |archive-date=13 April 2021 |access-date=11 November 2020 |website=veja.abril.com.br}}</ref> In the early 2020s, Brazil became [[:en:COVID-19_pandemic_in_Brazil|one of the hardest hit countries]] during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]], receiving the second-highest death toll worldwide after the United States.<ref name="BBCGuerin">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|title=Covid-19 pandemic: 'Everything you should not do, Brazil has done'|last=Guerin|first=Orla|date=9 July 2021|work=[[BBC News]]|access-date=2 August 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210803062031/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|archive-date=3 August 2021|publisher=BBC|location=[[Brasília]]|url-status=live}}</ref> In May 2021, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] stated that he would run for a third term in the [[:en:2022_Brazilian_general_election|2022 Brazilian general election]] against Bolsonaro.<ref name="Valor2021-05-20a">{{cite web |date=20 May 2021 |title=Lula reitera candidatura presidencial contra Bolsonaro em 2022 |url=https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210805163619/https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |archive-date=5 August 2021 |access-date=5 August 2021 |website=Valor}}</ref> In October 2022, Lula was in first place in the first round, with 48.43% of the support from the electorate, and received 50.90% of the votes in the second round.<ref>{{Cite web |title=Análise das Eleições 2022: Veja Detalhes dos Resultados da Votação |url=https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221030225737/https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |archive-date=30 October 2022 |access-date=31 October 2022 |website=noticias.uol.com.br |language=pt}}</ref><ref>{{Cite web |title=Resultados – TSE |url=https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-url=https://web.archive.org/web/20221102121453/https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-date=2 November 2022 |access-date=31 October 2022 |website=resultados.tse.jus.br}}</ref> On 8 January 2023, a week after Lula's inauguration, a mob of Bolsonaro's supporters [[:en:2023_Brazilian_Congress_attack|attacked Brazil's federal government buildings]] in the capital, [[:en:Brasília|Brasília]], after several weeks of unrest.<ref>{{cite web |last=Phillips |first=Tom |date=8 January 2023 |title=Jair Bolsonaro supporters storm Brazil's presidential palace and supreme court |url=https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108191923/https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |archive-date=8 January 2023 |work=The Guardian}}</ref><ref name="CNN">{{cite web |last=Rocha |first=Lucas |date=8 January 2023 |title=Manifestantes furam bloqueio, entram na Esplanada e invadem o Congresso Nacional |trans-title=Protesters break through the blockade, enter the Esplanade and invade the National Congress |url=https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108184449/https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |archive-date=8 January 2023 |access-date=8 January 2023 |publisher=[[CNN Brazil]]}}</ref> == Geography == == යොමු කිරීම් == nayyppv3v34u4oizl431fvg1ucnw8q8 749095 749094 2025-06-16T02:23:01Z BuddhikaW88 37808 /* Portuguese colonization */ 749095 wikitext text/x-wiki == cඩ්ව්ඩ්ව්ඩ්ව්ඩ් == == History == {{Main|History of Brazil}} {{For timeline|Timeline of Brazilian history}} === Pre-Cabraline era === {{Main|Pre-Columbian history of Brazil{{!}}Pre-Cabraline history of Brazil}} {{See also|Indigenous peoples in Brazil|Marajoara culture}} [[File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Rock_art|Rock art]] at [[:en:Serra_da_Capivara_National_Park|Serra da Capivara National Park]], one of the largest and oldest concentrations of prehistoric sites in the [[:en:Americas|Americas]]<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|title=Discoveries Challenge Beliefs on Humans' Arrival in the Americas|last=Romero|first=Simon|date=27 March 2014|work=[[The New York Times]]|access-date=31 May 2014|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|archive-date=1 January 2022|url-access=limited}}{{cbignore}}</ref>]] Some of the earliest human remains found in the Americas, [[:en:Luzia_Woman|Luzia Woman]], were found in the area of [[:en:Pedro_Leopoldo|Pedro Leopoldo]], [[:en:Minas_Gerais|Minas Gerais]], and provide evidence of human habitation going back at least 11,000 years.<ref name="LevineCrocitti1999">{{Cite book |last1=Robert M. Levine |url=https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11 |title=The Brazil Reader: History, Culture, Politics |last2=John J. Crocitti |publisher=Duke University Press |year=1999 |isbn=978-0-8223-2290-0 |pages=11– |access-date=12 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129182919/https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The earliest pottery ever found in the Western Hemisphere was excavated in the Amazon basin of Brazil and [[:en:Radiocarbon_dating|radiocarbon dated]] to over 8,000 years ago (6000 BC). The pottery was found near [[:en:Santarém,_Pará|Santarém]] and provides evidence that the region supported a complex prehistoric culture.<ref name="Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden in the Brazilian Amazon">{{Cite journal|last1=Roosevelt|first1=Anna Curtenius|author1-link=Anna Curtenius Roosevelt|last2=Housley|first2=Rupert A.|last3=Imazio da Silveira|first3=Maura|last4=Maranca|first4=Silvia|last5=Johnson|first5=Richard Irwin|name-list-style=vanc|date=13 December 1991|title=Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden [sic] in the Brazilian Amazon|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|url-status=live|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=254|issue=5038|pages=1621–1624|bibcode=1991Sci...254.1621R|doi=10.1126/science.254.5038.1621|issn=0036-8075|pmid=17782213|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20231016114734/https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|archive-date=16 October 2023|access-date=4 July 2023|s2cid=34969614}}</ref> The [[:en:Marajoara_culture|Marajoara culture]] flourished on [[:en:Marajó|Marajó]] in the Amazon delta from AD 400 to 1400, developing sophisticated pottery, [[:en:Social_stratification|social stratification]], large populations, [[:en:Mound_building|mound building]], and complex social formations such as [[:en:Chiefdom|chiefdoms]].<ref name="Mann">{{Cite book |last=Mann |first=Charles C. |author-link=Charles C. Mann |url=https://archive.org/details/149100char/page/326 |title=1491: New Revelations of the Americas Before Columbus |publisher=Vintage Books |year=2006 |isbn=978-1-4000-3205-1 |pages=[https://archive.org/details/149100char/page/326 326–33] |orig-date=2005}}</ref> Around the time of the Portuguese arrival, the territory of present day Brazil had an estimated indigenous population of 7 million people,<ref>{{Cite book |last=Levine |first=Robert M. |title=The History of Brazil |publisher=Palgrave Macmillan |year=2003 |isbn=978-1-4039-6255-3 |page=32}}</ref> mostly semi-nomadic, who subsisted on hunting, fishing, gathering, and migrant agriculture. The population comprised several large indigenous ethnic groups (e.g., the Tupis, [[:en:Guaraní_people|Guaranis]], [[:en:Gê_peoples|Gês]], and [[:en:Arawak_peoples|Arawaks]]). The Tupi people were subdivided into the [[:en:Tupiniquim|Tupiniquins]] and [[:en:Tupinambá_people|Tupinambás]].{{sfnp|Levine|2003|p=31}} Before the arrival of the Europeans, the boundaries between these groups and their subgroups were marked by wars that arose from differences in culture, language and moral beliefs.<ref name="Fausto">{{Cite book |last=Fausto |first=Carlos |title=Os Índios antes do Brasil |publisher=Jorge Zahar Editor |year=2000 |isbn=978-85-7110-543-0 |editor-last=Zahar |editor-first=Jorge |pages=45–46, 55 |language=pt |trans-title=The Indians before Brazil}}</ref> These wars also involved large-scale military actions on land and water, with [[:en:Human_cannibalism|cannibalistic]] rituals on prisoners of war.<ref>Gomes, Mercio P. ''The Indians and Brazil'' University Press of Florida 2000 {{ISBN|0-8130-1720-3}} pp. 28–29</ref>{{sfnp|Fausto|2000|pp=78–80}} While heredity had some weight, leadership was a status more won over time than assigned in succession ceremonies and conventions.<ref name="Fausto" /> Slavery among the indigenous groups had a different meaning than it had for Europeans, since it originated from a diverse socioeconomic organization, in which asymmetries were translated into [[:en:Kinship|kinship]] relations.{{sfnp|Fausto|2000|p=50}} === Portuguese colonization === Following the 1494 [[:en:Treaty_of_Tordesillas|Treaty of Tordesillas]], the land now called Brazil was claimed for the [[:en:Portuguese_Empire|Portuguese Empire]] on 22 April 1500, with [[:en:Discovery_of_Brazil|the arrival of the Portuguese fleet commanded by Pedro Álvares Cabral]].<ref name="Boxer, p. 98">Boxer, p.&nbsp;98.</ref> The Portuguese encountered indigenous peoples divided into several ethnic societies, most of whom spoke languages of the [[:en:Tupi–Guaraní|Tupi–Guarani]] family and fought among themselves.<ref name="Boxer, p. 100">Boxer, p. 100.</ref> Though the first settlement was founded in 1532, colonization effectively began in 1534, when King [[:en:John_III_of_Portugal|John&nbsp;III of Portugal]] divided the territory into the fifteen private and autonomous [[:en:Captaincies_of_Brazil|captaincies]].<ref>Boxer, pp.&nbsp;100–101.</ref><ref name="Skidmore, p. 27">Skidmore, p.&nbsp;27.</ref> However, the decentralized and unorganized captaincy system proved problematic, and in 1549 the Portuguese king restructured them into the [[:en:Governorate_General_of_Brazil|Governorate General of Brazil]] in the city of [[:en:Salvador,_Bahia|Salvador]], which became the capital of a single and centralized Portuguese colony in South America.<ref name="Skidmore, p. 27" /><ref>Boxer, p.&nbsp;101.</ref> In the first two centuries of colonization, Indigenous and European groups lived in constant war, establishing opportunistic alliances in order to gain advantages against each other.<ref>Meuwese, Mark "Brothers in Arms, Partners in Trade: Dutch-Indigenous Alliances in the Atlantic World, 1595–1674" Koninklijke Brill NV 2012 {{ISBN|978-90-04-21083-7}} ''Chapter III''</ref><ref>Metcalf, Alida C. "Go-betweens And the Colonization of Brazil: 1500–1600" University of Texas Press 2005, pp. 70, 79, 202 [https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012}}<ref>Minahan, James B. "Ethnic Groups of the Americas" ABC-CLIO 2013 {{ISBN|978-1-61069-163-5}} p. 300, [https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300|date=29 November 2023}}</ref> === Elevation to kingdom === {{Main|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves}} {{See also|Invasion of Portugal (1807)|Transfer of the Portuguese court to Brazil}} [[File:Aclamação_do_rei_Dom_João_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aclama%C3%A7%C3%A3o_do_rei_Dom_Jo%C3%A3o_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|thumb|The Acclamation of [[:en:John_VI_of_Portugal|King João VI]] of the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]] in [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], 6 February 1818]] In late 1807, Spanish and Napoleonic forces threatened the security of [[:en:Continental_Portugal|continental Portugal]], causing [[:en:John_VI_of_Portugal|Prince Regent John]], in the name of [[:en:Maria_I_of_Portugal|Queen Maria I]], to [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|move the royal court]] from [[:en:Lisbon|Lisbon]] to [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]].<ref name="Boxer, p. 213">Boxer, p.&nbsp;213</ref> There they established some of Brazil's first financial institutions, such as its local [[:en:Stock_exchange|stock exchanges]]<ref>Marta Barcellos & Simone Azevedo; ''Histórias do Mercado de Capitais no Brasil'' ("Financial Markets' Histories in Brazil") (Portuguese) Campus Elsevier 2011 {{ISBN|85-352-3994-4}} Introduction (by Ney Carvalho), Intro. p. xiv</ref> and its [[:en:Banco_do_Brasil|National Bank]], additionally ending the Portuguese monopoly on Brazilian trade and opening Brazil's ports to other nations. In 1809, in retaliation for being forced into exile, the Prince Regent ordered the [[:en:Portuguese_conquest_of_French_Guiana|conquest of French Guiana]].<ref>Bueno, p.&nbsp;145.</ref> With the end of the [[:en:Peninsular_War|Peninsular War]] in 1814, the courts of Europe demanded that Queen Maria I and Prince Regent John return to Portugal, deeming it unfit for the head of an ancient European monarchy to reside in a colony. In 1815, to justify continuing to live in Brazil, where the royal court had thrived for six years, the Crown established the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]], thus creating a [[:en:Pluricontinental|pluricontinental]] transatlantic monarchic state.<ref name="Mosher2008">{{Cite book |last=Jeffrey C. Mosher |url=https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9 |title=Political Struggle, Ideology, and State Building: Pernambuco and the Construction of Brazil, 1817–1850 |publisher=U of Nebraska Press |year=2008 |isbn=978-0-8032-3247-1 |page=9 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183447/https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> However, the leadership in Portugal, resentful of the new status of its larger colony, continued to demand the return of the court to Lisbon (see [[:en:Liberal_Revolution_of_1820|Liberal Revolution of 1820]]). In 1821, acceding to the demands of revolutionaries who had taken the city of [[:en:Porto|Porto]],<ref name="Adelman2006">{{Cite book |last=Jeremy Adelman |url=https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334 |title=Sovereignty and Revolution in the Iberian Atlantic |publisher=Princeton University Press |year=2006 |isbn=978-0-691-12664-7 |pages=334– |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> John VI departed for Lisbon. There he swore an oath to the new constitution, leaving his son, [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Prince Pedro de Alcântara]], as Regent of the [[:en:Kingdom_of_Brazil|Kingdom of Brazil]].<ref>Lustosa, pp.&nbsp;109–110</ref> === Independent empire === {{Main|Independence of Brazil|Empire of Brazil}} [[File:Pedro_Américo_-_Independência_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_Independ%C3%AAncia_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|දකුණ|thumb|Declaration of the [[:en:War_of_Independence_of_Brazil|Brazilian independence]] by [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro I]] on [[:en:Independence_Day_(Brazil)|7 September 1822]]]] Tensions between Portuguese and Brazilians increased and the [[:en:Portuguese_Cortes|Portuguese Cortes]], guided by the new political regime imposed by the Liberal Revolution, tried to re-establish Brazil as a colony.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;117–19</ref> The Brazilians refused to yield, and Prince Pedro decided to side with them, [[:en:Brazilian_Declaration_of_Independence|declaring the country's independence from Portugal]] on 7 September 1822.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;150–153</ref> A month later, Prince Pedro was proclaimed the first [[:en:Emperor_of_Brazil|Emperor of Brazil]], with the royal title of Dom [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro&nbsp;I]], resulting in the founding of the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]].<ref>Vianna, p.&nbsp;418</ref> The [[:en:Brazilian_War_of_Independence|Brazilian War of Independence]], which had already begun along this process, spread through the northern, northeastern regions and in the [[:en:Cisplatina|Cisplatina]] province.<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;168, 164, 178</ref> The last Portuguese soldiers surrendered on 8 March 1824;<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;179–80</ref> Portugal [[:en:Treaty_of_Rio_de_Janeiro_(1825)|officially recognized]] Brazilian independence on 29 August 1825.<ref>Lustosa, p.&nbsp;208</ref> On 7 April 1831, worn down by years of administrative turmoil and political dissent with both liberals and conservatives, including an attempt of [[:en:Confederation_of_the_Equator|republican secession]]{{sfnp|Fausto|1999|pp=82–83}} and unreconciled to the way that absolutists in Portugal had given in the succession of King John VI, Pedro&nbsp;I departed for Portugal to [[:en:Liberal_Wars|reclaim his daughter's crown]] after [[:en:Abdication_of_Pedro_I_of_Brazil|abdicating the Brazilian throne]] in favor of his five-year-old son and heir (Dom [[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro&nbsp;II]]).<ref>Lyra (v. 1), p.&nbsp;17</ref> [[File:Pedro_Américo_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembléia_Geral.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembl%C3%A9ia_Geral.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro II]], [[:en:List_of_monarchs_of_Brazil|Emperor of Brazil]] between 1831 and 1889]] As the new Emperor could not exert his constitutional powers until he came of age, a [[:en:Regency_period_(Empire_of_Brazil)|regency]] was set up by the [[:en:General_Assembly_(Brazil)|General Assembly]].<ref>Carvalho 2007, p.&nbsp;21</ref> In the absence of a charismatic figure who could represent a moderate face of power, a series of localized rebellions took place, such as the [[:en:Cabanagem|Cabanagem]] in [[:en:Grão-Pará_Province|Grão-Pará]], the [[:en:Malê_Revolt|Malê Revolt]] in Salvador, the [[:en:Balaiada|Balaiada]] ([[:en:Maranhão|Maranhão]]), the [[:en:Sabinada|Sabinada]] ([[:en:Bahia|Bahia]]), and the [[:en:Ragamuffin_War|Ragamuffin War]], which began in [[:en:Rio_Grande_do_Sul|Rio Grande do Sul]] and was supported by [[:en:Giuseppe_Garibaldi|Giuseppe Garibaldi]]. These emerged from the provinces' dissatisfaction with the central power, coupled with old and latent social tensions peculiar to a vast, slaveholding and newly independent nation state.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, 2.1 to 2.3}} This period of internal political and social upheaval, which included the [[:en:Praieira_revolt|Praieira revolt]] in [[:en:Pernambuco|Pernambuco]], was overcome only at the end of the 1840s, years after the end of the regency, which occurred with the [[:en:Dom_Pedro_II#Early_coronation|premature coronation of Pedro II]] in 1841.{{sfnp|Fausto|1999}} During the last phase of the monarchy, internal political debate centered on the issue of slavery. The [[:en:Atlantic_slave_trade_to_Brazil|Atlantic slave trade]] was outlawed in 1850,<ref>[[Leslie Bethell|Bethell, Leslie]] "The Abolition of the Brazilian Slave Trade: Britain, Brazil and the Slave Trade" [[Cambridge University Press]] 1970, ''"Cambridge Latin American Studides"'', Chapters 9 to 12. [https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183843/https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC|date=29 November 2023}}</ref> as a result of the British [[:en:Aberdeen_Act|Aberdeen Act]] and the [[:en:Eusébio_de_Queirós_Law|Eusébio de Queirós Law]], but only in May 1888, after a long process of [[:en:Abolitionism_in_Brazil|internal mobilization and debate]] for an ethical and legal dismantling of [[:en:Slavery_in_Brazil|slavery in the country]], was the institution formally abolished with the approval of the [[:en:Lei_Áurea|Golden Law]].<ref>Scott, Rebecca and others, ''The Abolition of Slavery and the Aftermath of Emancipation in Brazil'', Duke University Press 1988 {{ISBN|0-8223-0888-6}} [[Seymour Drescher]], Chap. 2: "Brazilian Abolition in Comparative Perspective"</ref> The foreign-affairs policies of the monarchy dealt with issues pertaining Brazil's neighboring countries in the [[:en:Southern_Cone|Southern Cone]]. Long after the [[:en:Cisplatine_War|Cisplatine War]] that resulted in the independence of [[:en:Uruguay|Uruguay]],<ref>Levine, Robert M. "The history of Brazil" Greenwood Publishing Group, Inc. 1999, p. 62, [https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183943/https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62|date=29 November 2023}}</ref> Brazil won three international wars during the 58-year reign of Pedro&nbsp;II: the [[:en:Platine_War|Platine War]], the [[:en:Uruguayan_War|Uruguayan War]] and the devastating [[:en:Paraguayan_War|Paraguayan War]], the largest war effort in Brazilian history.<ref>Lyra (v.1), pp.&nbsp;164, 225, 272</ref>{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, p. 83, and 2.6 "The Paraguayan War"}} Although there was no desire among the majority of Brazilians to change the country's form of government,{{sfn|Ermakoff|2006|p=189}} on 15 November 1889, in disagreement with the majority of the [[:en:Imperial_Brazilian_Army|Imperial Army]] officers, as well as with rural and financial elites, the monarchy was overthrown by a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup]].<ref>{{Cite book |last=Smallman |first=Shawn C. |title=Fear in Memory in the Brazilian Army and Society |publisher=[[University of North Carolina]] Press |year=2002 |isbn=978-0-8078-5359-7 |pages=16–18 |chapter=The Overthrow of the Empire}}</ref> A few days later, the [[:en:Flag_of_Brazil|national flag]] was replaced with a new design that included the national motto "''Ordem e Progresso''", influenced by [[:en:Positivism|positivism]]. 15 November is now [[:en:Republic_Day|Republic Day]], a national holiday.<ref>{{Cite news|url=https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|title=Brazil's Proclamation of the Republic through the press|date=15 November 2017|work=The Brazilian Report|access-date=13 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193405/https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|archive-date=13 April 2021|language=en-US|url-status=live}}</ref> === Early republic === {{Main|First Brazilian Republic|Vargas Era|Fourth Brazilian Republic}} {{multiple image | direction = vertical | align = right | width = 220 | image1 = Proclamação da República by Benedito Calixto 1893.jpg | caption1 = ''[[Proclamation of the Republic (Brazil)|Proclamation of the Republic]]'', 1893, oil on canvas by [[Benedito Calixto]] | image2 = Revolução de 1930 (cropped) restored.jpg | caption2 = Getúlio Vargas (''center'') during the Revolution of 1930 | image3 = Construção do Congresso Nacional Esplanada dos Ministérios 1959-10 (cropped).jpg | caption3 = Construction of the [[National Congress Palace|National Congress building]] in Brasília, 1959, during the [[Presidency of Juscelino Kubitschek|JK administration]] }} The early republican government was a military dictatorship, with the army dominating affairs both in Rio de Janeiro and in the states. Freedom of the press disappeared and elections were controlled by those in power.{{sfnp|Smallman|2002|loc=end of Chapter 1, from p. 18 "Military rule"}} Not until 1894, following an [[:en:Encilhamento|economic crisis]] and [[:en:Revolta_da_Armada|a military one]], did civilians take power, remaining there until October 1930.{{sfnp|Smallman|2002|pp=21–26}}<ref>Triner, Gail D. "Banking and Economic Development: Brazil, 1889–1930" Palgrave 2000, pp. 69–74 {{ISBN|0-312-23399-X}}</ref><ref>Needell, Jeffrey D. "A Tropical Belle Epoque: Elite Culture and Society in Turn-of-the-Century Rio de Janeiro" Cambridge University Press 2010, pp. 10, 12</ref> In this first republican period, Brazil maintained a relative balance characterized by a success in resolving border disputes with neighboring countries,<ref>David R. Mares; "Violent peace: militarized interstate bargaining in Latin America" [[Columbia University]] Press 2001 Chapter 5 p. 125</ref> only broken by the [[:en:Acre_War|Acre War]] (1899–1902) and [[:en:Brazil_during_World_War_I|its involvement]] in [[:en:World_War_I|World War I]] (1914–1918),<ref>Bradford Burns 1993, p. 305</ref><ref>M.Sharp, I. Westwell & J.Westwood; "History of World War I, Volume 1" Marshall Cavendish Corporation 2002, p. 97</ref><ref>{{Citation|title=Uma história diplomática do Brasil, 1531–1945|pages=265–69}}</ref> followed by a [[:en:Presidency_of_Artur_Bernardes#Withdrawal_from_the_League_of_Nations|failed attempt to exert a prominent role]] in the [[:en:League_of_Nations|League of Nations]];<ref>Charles Howard Ellis; "The origin, structure & working of the League of Nations" The LawBook Exchange Ltd 2003 pp. 105, 145</ref> Internally, from the crisis of ''Encilhamento''<ref>{{Citation|last=Viscount of Taunay|title=O encilhamento: scenas contemporaneas da bolsa em 1890, 1891 e 1892|year=1893|publisher=Melhoramentos}}</ref><ref>{{Citation|last=Nassif|first=Luís|title=Os cabeças-de-planilha|pages=69–107|year=2007|publisher=Ediouro|isbn=978-85-00-02094-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Carvalho|first=Ney O. Ribeiro|title=O Encilhamento: anatomia de uma bolha brasileira|year=2004|publisher=Bovespa|isbn=978-85-904019-1-9}}</ref> and the [[:en:Revolta_da_Armada|Navy Revolts]],<ref>{{Citation|last=Martins|first=Hélio L|title=A Revolta da Armada|year=1997|publisher=BibliEx}}</ref> a prolonged cycle of financial, political and social instability began until the 1920s, keeping the country besieged by various rebellions, both civilian<ref>{{Citation|last=Moniz|first=Edmundo|title=Canudos: a luta pela terra|year=1984|publisher=Global}}</ref><ref>{{Citation|last=Sevcenko|first=Nicolau|title=A Revolta da Vacina|year=2010|publisher=Cosac Naify|isbn=978-85-7503-868-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Moura|first=Aureliano P|title=Contestado: a guerra cabocla|year=2003|publisher=Biblioteca do Exército}}</ref> and military.<ref>{{Citation|last=Thompson|first=Arthur|title=Guerra civil do Brazil de 1893–1895|year=1934|publisher=Ravaro}}</ref><ref>{{Citation|last=Roland|first=Maria Inês|title=A Revolta da Chibata|year=2000|publisher=Saraiva|isbn=978-85-02-03095-4}}</ref><ref>{{Citation|last=Forjaz|first=Maria CS|title=Tenentismo e politica|year=1977|publisher=Paz e Terra}}</ref> Little by little, [[:en:Rebellions_and_revolutions_in_Brazil#1st_Republican_period_(1889%E2%80%931930)|a cycle of general instability]] sparked by these crises undermined the regime to such an extent that in the wake of the murder of his running mate, the defeated opposition presidential candidate [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]], supported by most of the military, successfully led the [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|Revolution of 1930]].<ref>Levine; Robert M. & Crocitti; John J. ''The Brazil Reader: History, Culture, Politics'', Duke University Press 1999, IV – The Vargas Era</ref><ref>[[Keen, Benjamin]] / Haynes, Kate ''A History of Latin America; Volume 2'', Waldsworth Cengage Learning 2004, pp.&nbsp;356–57</ref> Vargas and the military were supposed to assume power temporarily, but instead closed down Congress, extinguished the Constitution, ruled with emergency powers and replaced the states' governors with his own supporters.<ref>McCann; Frank D. ''Soldiers of the Patria: A History of the Brazilian Army, 1889–1937'', [[Stanford University]] Press 2004, p. 303 {{ISBN|0-8047-3222-1}}</ref><ref>Ibidem Williams 2001</ref> In the 1930s, three attempts to remove Vargas and his supporters from power failed. The first was the [[:en:Constitutionalist_Revolution|Constitutionalist Revolution]] in 1932, led by São Paulo's oligarchy. The second was a [[:en:Brazilian_uprising_of_1935|Communist uprising]] in November 1935, and the last one a ''[[:en:Integralist_Uprising|putsch]]'' attempt by [[:en:Brazilian_Integralist_Action|local fascists]] in May 1938.<ref>E. Bradford Burns; ''A History of Brazil'' Columbia University Press 1993 p. 352 {{ISBN|978-0-231-07955-6}}</ref><ref>Dulles, John W.F. ''Anarchists and Communists in Brazil, 1900–1935'' University of Texas Press 2012 {{ISBN|0-292-74076-X}}</ref><ref>Frank M. Colby, Allen L. Churchill, Herbert T. Wade & Frank H. Vizetelly; ''The New international year book'' Dodd, Mead & Co. 1989, p. 102 "The Fascist Revolt"</ref> The 1935 uprising created a security crisis in which Congress transferred more power to the executive branch. The [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|1937 ''coup d'état'']] resulted in the cancellation of the 1938 election and formalized Vargas as dictator, beginning the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]] era. During this period, government brutality and censorship of the press increased.<ref>Bourne, Richard ''Getulio Vargas of Brazil, 1883–1954'' C. Knight 1974, p. 77</ref> During [[:en:World_War_II|World War II]], Brazil remained neutral until August 1942, when the country suffered [[:en:Submarine_warfare#Atlantic_ocean|retaliation]] by [[:en:Nazi_Germany|Nazi Germany]] and [[:en:Italy_under_fascism|Fascist Italy]] in a strategic dispute over the South Atlantic, and, therefore, [[:en:Brazil_in_World_War_II|entered the war]] on the [[:en:Allies_of_World_War_II|allied side]].<ref>Scheina, Robert L. ''Latin America's Wars Vol.II: The Age of the Professional Soldier, 1900–2001''. Potomac Books, 2003 {{ISBN|1-57488-452-2}} Part 9; Ch. 17 – World War II, Brazil, and Mexico, 1942–45</ref><ref>Thomas M. Leonard & John F. Bratzel; ''Latin America during World War II'' Rowman & Littlefield Publishers Inc. 2007 p. 150</ref><ref>Mónica Hirst & [[Andrew Hurrell]]; ''The United States and Brazil: A Long Road of Unmet Expectations'', Taylor & Francis Books 2005 {{ISBN|0-415-95066-X}} pp. 4–5</ref> In addition to [[:en:Battle_of_the_Atlantic#South_Atlantic_(May_1942_%E2%80%93_September_1943)|its participation in the battle of the Atlantic]], Brazil also sent an [[:en:Brazilian_Expeditionary_Force|expeditionary force]] to fight in the [[:en:Italian_Campaign_(World_War_II)|Italian campaign]].<ref>{{Citation|last1=Castro|first1=Celso|title=Nova história militar brasileira|pages=13–14|year=2004|publisher=Fundação Getúlio Vargas|isbn=978-85-225-0496-1|last2=Izecksohn|first2=Vitor|last3=Kraay|first3=Hendrik}}</ref> With the Allied victory in 1945 and the end of the fascist regimes in Europe, Vargas' position became untenable, and he was [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|swiftly overthrown]] in another military coup, with democracy reinstated by the same army that had ended it 15 years earlier.<ref>McCann 2004, p. 441</ref> Vargas committed suicide in August 1954 amid a political crisis, after having returned to power by election in 1950.<ref>Roett; Riordan ''Brazil: Politics in a Patrimonial Society'', GreenWood Publishing Group 1999, pp. 106–08 {{ISBN|0-275-95899-X}}</ref><ref>Keen & Haynes 2004, pp.&nbsp;361–62</ref> Several brief interim governments followed Vargas' suicide.<ref>Skidmore, p.&nbsp;201</ref> [[:en:Juscelino_Kubitschek|Juscelino Kubitschek]] became president in 1956 and assumed a conciliatory stance towards the political opposition that allowed him to govern without major crises.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;202–203</ref> The economy and industrial sector grew remarkably,<ref>Skidmore, p.&nbsp;204</ref> but his greatest achievement was the construction of the new capital city of [[:en:Brasília|Brasília]], inaugurated in 1960.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;204–205</ref> Kubitschek's successor, [[:en:Jânio_Quadros|Jânio Quadros]], resigned in 1961 less than a year after taking office.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;209–210</ref> His vice-president, [[:en:João_Goulart|João Goulart]], assumed the presidency, but aroused strong political opposition<ref>Skidmore, p.&nbsp;210</ref> and was [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|deposed in April 1964]] by a coup that resulted in a [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;397</ref> === Military dicatorship === {{Main|Military dictatorship in Brazil}} [[File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|thumb|[[:en:M41_Walker_Bulldog|M41s]] along the [[:en:Avenida_Presidente_Vargas|Avenida Presidente Vargas]], [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], in April 1968, during the [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]]]] The new regime was intended to be transitory,<ref>Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', pp. 141–42.</ref> but gradually closed in on itself and became a full dictatorship with the promulgation of the [[:en:AI-5|Fifth Institutional Act]] in 1968.<ref name="Gaspari p.35">Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', p.&nbsp;35.</ref> Oppression was not limited to those who resorted to [[:en:Armed_struggle_against_the_Brazilian_military_dictatorship|guerrilla tactics to fight the regime]], but also reached institutional opponents, artists, journalists and other members of civil society,{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395], last paragraph}}<ref>Richard Young, Odile Cisneros "Historical Dictionary of Latin American Literature and Theater" Scare Crow Press 2011, p. 224, 2nd § [https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> inside and outside the country through "[[:en:Operation_Condor|Operation Condor]]".<ref>Laurence Burgorgue-Larsen & Amaya Úbeda de Torres "The Inter-American Court of Human Rights: Case Law and Commentary" Oxford University Press 2011 {{ISBN|978-0-19-958878-7}} p. 299 [https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183958/https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA396 396]}} Like other [[:en:Authoritarianism|authoritarian regimes]], due to an economic boom, known as the "[[:en:Brazilian_Miracle|economic miracle]]", the Brazilian military dictatorship reached a peak in popularity in the early 1970s.{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395–97]}} Slowly, however, the wear and tear of years of dictatorial power had not slowed the repression, even after the defeat of the leftist guerrillas.<ref>Bradford Burns 1993, p. 457</ref> The inability to deal with the economic crises of the period and popular pressure made an redemocratization policy inevitable, which from the regime side was led by Generals [[:en:Ernesto_Geisel|Ernesto Geisel]] and [[:en:Golbery_do_Couto_e_Silva|Golbery do Couto e Silva]].{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 6 "The military government and the transition to democracy (1964–1984)"}} With the enactment of the [[:en:Amnesty_law#Brazil|Amnesty Law]] in 1979, Brazil began a slow [[:en:Redemocratization_in_Brazil|return to democracy]], which was completed during the 1980s.{{sfnp|Fausto|1999}} === Contemporary era === {{Main|History of Brazil (1985–present)}} [[File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|thumb|[[:en:Ulysses_Guimarães|Ulysses Guimarães]] holding the [[:en:Constitution_of_Brazil|Constitution of 1988]]]] Civilians returned to power in 1985 when [[:en:José_Sarney|José Sarney]] assumed the presidency. He became unpopular during his tenure through failure to control the economic crisis and [[:en:Hyperinflation|hyperinflation]] he inherited from the military regime.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;464–65.</ref> Sarney's unsuccessful government led to the [[:en:Brazilian_presidential_election,_1989|election in 1989]] of the almost-unknown [[:en:Fernando_Collor_de_Mello|Fernando Collor]], who was subsequently [[:en:Impeachment_of_Fernando_Collor_de_Mello|impeached by the National Congress]] in 1992.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;465, 475.</ref> Collor was succeeded by his vice-president, [[:en:Itamar_Franco|Itamar Franco]], who appointed [[:en:Fernando_Henrique_Cardoso|Fernando Henrique Cardoso]] as Minister of Finance. In 1994, Cardoso devised a highly successful [[:en:Plano_Real|Plano Real]] that,<ref>Skidmore, p.&nbsp;311.</ref> after decades of [[:en:Timeline_of_Brazilian_economic_stabilization_plans|failed economic plans]] made by previous governments attempting to curb hyperinflation, finally stabilized the Brazilian economy.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Epilogue}}<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;482.</ref> Cardoso won the [[:en:1994_Brazilian_general_election|1994 election]], and [[:en:1998_Brazilian_general_election|again in 1998]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;474.</ref> The [[:en:Peaceful_transition_of_power|peaceful transition of power]] from Cardoso to his main opposition leader, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] ([[:en:Brazilian_presidential_election,_2002|elected in 2002]] and [[:en:Brazilian_presidential_election,_2006|re-elected in 2006]]), was seen as proof that Brazil had achieved a long-sought political stability.<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;502.</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 3</ref> However, sparked by indignation and frustrations accumulated over decades from corruption, [[:en:Police_brutality_by_country#Brazil|police brutality]], inefficiencies of the political [[:en:The_Establishment|establishment]] and [[:en:Public_service|public service]], [[:en:2013_protests_in_Brazil|numerous peaceful protests]] erupted in Brazil in the middle of the first term of [[:en:Dilma_Rousseff|Dilma Rousseff]], who had succeeded Lula after winning election [[:en:Brazilian_presidential_election,_2010|in 2010]] and again [[:en:Brazilian_presidential_election,_2014|in 2014]] by narrow margins.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network "Global protest grows as citizens lose faith in politics and the State"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210608173307/https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network|date=8 June 2021}} article on "the Guardian"</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 7 & Conclusion.</ref> Rousseff [[:en:Impeachment_of_Dilma_Rousseff|was impeached]] by the [[:en:Brazilian_Congress|Brazilian Congress]] in 2016, halfway into her second term,<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|title=Dilma Rousseff impeached by Brazilian senate|last=Jonathan Watts & Donna Bowater|work=The Guardian|access-date=31 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160831175437/https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|archive-date=31 August 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Taub |first=Amanda |date=2016-09-01 |title=All Impeachments Are Political. But Was Brazil's Something More Sinister? |url=https://www.nytimes.com/2016/09/q01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250213070654/https://www.nytimes.com/2016/09/01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |archive-date=February 13, 2025 |access-date=2025-05-03 |website=The New York Times |language=en-US}}</ref> and replaced by her vice-president [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]], who assumed full presidential powers after Rousseff's impeachment was accepted on 31 August. Large street [[:en:2015–16_protests_in_Brazil|protests for and against her]] took place during the impeachment process.<ref>[http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT Article] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160624140848/http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT|date=24 June 2016}} in ''[[Financial Times]]'' (18 April 2016) about the political ambiance in Brazil on the day vote for the Deputies chamber decision about open an impeachment procedure against President Dilma. 2nd to 4th paragraph.</ref> The charges against her were fueled by political and economic crises along with evidence of involvement with politicians from all the primary political parties. In 2017, the Supreme Court requested the investigation of 71 Brazilian lawmakers and nine ministers of President [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]]'s cabinet who were allegedly linked to the [[:en:Operation_Car_Wash|Petrobras corruption scandal]].<ref>[https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO? "Brazil supreme court judge orders probe into nine ministers – paper"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170816074621/https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO|date=16 August 2017}}. Reuters. 11 April 2017.</ref> President Temer himself was also accused of [[:en:Corruption_in_Brazil|corruption]].<ref>[https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html "President Michel Temer of Brazil Is Charged With Corruption"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414030047/https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html|date=14 April 2021}}. ''The New York Times''. 26 June 2017.</ref> In the fiercely disputed [[:en:2018_Brazilian_general_election|2018 elections]], the controversial conservative candidate [[:en:Jair_Bolsonaro|Jair Bolsonaro]] of the [[:en:Social_Liberal_Party_(Brazil)|Social Liberal Party]] (PSL) was elected president, winning in the second round against [[:en:Fernando_Haddad|Fernando Haddad]], of the [[:en:Workers'_Party_(Brazil)|Workers Party]] (PT), with the support of 55.13% of the valid votes.<ref>{{Cite web |title=Jair Bolsonaro é eleito presidente do Brasil |url=https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193324/https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |archive-date=13 April 2021 |access-date=11 November 2020 |website=veja.abril.com.br}}</ref> In the early 2020s, Brazil became [[:en:COVID-19_pandemic_in_Brazil|one of the hardest hit countries]] during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]], receiving the second-highest death toll worldwide after the United States.<ref name="BBCGuerin">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|title=Covid-19 pandemic: 'Everything you should not do, Brazil has done'|last=Guerin|first=Orla|date=9 July 2021|work=[[BBC News]]|access-date=2 August 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210803062031/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|archive-date=3 August 2021|publisher=BBC|location=[[Brasília]]|url-status=live}}</ref> In May 2021, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] stated that he would run for a third term in the [[:en:2022_Brazilian_general_election|2022 Brazilian general election]] against Bolsonaro.<ref name="Valor2021-05-20a">{{cite web |date=20 May 2021 |title=Lula reitera candidatura presidencial contra Bolsonaro em 2022 |url=https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210805163619/https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |archive-date=5 August 2021 |access-date=5 August 2021 |website=Valor}}</ref> In October 2022, Lula was in first place in the first round, with 48.43% of the support from the electorate, and received 50.90% of the votes in the second round.<ref>{{Cite web |title=Análise das Eleições 2022: Veja Detalhes dos Resultados da Votação |url=https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221030225737/https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |archive-date=30 October 2022 |access-date=31 October 2022 |website=noticias.uol.com.br |language=pt}}</ref><ref>{{Cite web |title=Resultados – TSE |url=https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-url=https://web.archive.org/web/20221102121453/https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-date=2 November 2022 |access-date=31 October 2022 |website=resultados.tse.jus.br}}</ref> On 8 January 2023, a week after Lula's inauguration, a mob of Bolsonaro's supporters [[:en:2023_Brazilian_Congress_attack|attacked Brazil's federal government buildings]] in the capital, [[:en:Brasília|Brasília]], after several weeks of unrest.<ref>{{cite web |last=Phillips |first=Tom |date=8 January 2023 |title=Jair Bolsonaro supporters storm Brazil's presidential palace and supreme court |url=https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108191923/https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |archive-date=8 January 2023 |work=The Guardian}}</ref><ref name="CNN">{{cite web |last=Rocha |first=Lucas |date=8 January 2023 |title=Manifestantes furam bloqueio, entram na Esplanada e invadem o Congresso Nacional |trans-title=Protesters break through the blockade, enter the Esplanade and invade the National Congress |url=https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108184449/https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |archive-date=8 January 2023 |access-date=8 January 2023 |publisher=[[CNN Brazil]]}}</ref> == Geography == == යොමු කිරීම් == l7at5q6bicbvoqm95wwksn0lspsurhg 749096 749095 2025-06-16T02:23:16Z BuddhikaW88 37808 /* Portuguese colonization */ 749096 wikitext text/x-wiki == cඩ්ව්ඩ්ව්ඩ්ව්ඩ් == == History == {{Main|History of Brazil}} {{For timeline|Timeline of Brazilian history}} === Pre-Cabraline era === {{Main|Pre-Columbian history of Brazil{{!}}Pre-Cabraline history of Brazil}} {{See also|Indigenous peoples in Brazil|Marajoara culture}} [[File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Rock_art|Rock art]] at [[:en:Serra_da_Capivara_National_Park|Serra da Capivara National Park]], one of the largest and oldest concentrations of prehistoric sites in the [[:en:Americas|Americas]]<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|title=Discoveries Challenge Beliefs on Humans' Arrival in the Americas|last=Romero|first=Simon|date=27 March 2014|work=[[The New York Times]]|access-date=31 May 2014|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|archive-date=1 January 2022|url-access=limited}}{{cbignore}}</ref>]] Some of the earliest human remains found in the Americas, [[:en:Luzia_Woman|Luzia Woman]], were found in the area of [[:en:Pedro_Leopoldo|Pedro Leopoldo]], [[:en:Minas_Gerais|Minas Gerais]], and provide evidence of human habitation going back at least 11,000 years.<ref name="LevineCrocitti1999">{{Cite book |last1=Robert M. Levine |url=https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11 |title=The Brazil Reader: History, Culture, Politics |last2=John J. Crocitti |publisher=Duke University Press |year=1999 |isbn=978-0-8223-2290-0 |pages=11– |access-date=12 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129182919/https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The earliest pottery ever found in the Western Hemisphere was excavated in the Amazon basin of Brazil and [[:en:Radiocarbon_dating|radiocarbon dated]] to over 8,000 years ago (6000 BC). The pottery was found near [[:en:Santarém,_Pará|Santarém]] and provides evidence that the region supported a complex prehistoric culture.<ref name="Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden in the Brazilian Amazon">{{Cite journal|last1=Roosevelt|first1=Anna Curtenius|author1-link=Anna Curtenius Roosevelt|last2=Housley|first2=Rupert A.|last3=Imazio da Silveira|first3=Maura|last4=Maranca|first4=Silvia|last5=Johnson|first5=Richard Irwin|name-list-style=vanc|date=13 December 1991|title=Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden [sic] in the Brazilian Amazon|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|url-status=live|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=254|issue=5038|pages=1621–1624|bibcode=1991Sci...254.1621R|doi=10.1126/science.254.5038.1621|issn=0036-8075|pmid=17782213|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20231016114734/https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|archive-date=16 October 2023|access-date=4 July 2023|s2cid=34969614}}</ref> The [[:en:Marajoara_culture|Marajoara culture]] flourished on [[:en:Marajó|Marajó]] in the Amazon delta from AD 400 to 1400, developing sophisticated pottery, [[:en:Social_stratification|social stratification]], large populations, [[:en:Mound_building|mound building]], and complex social formations such as [[:en:Chiefdom|chiefdoms]].<ref name="Mann">{{Cite book |last=Mann |first=Charles C. |author-link=Charles C. Mann |url=https://archive.org/details/149100char/page/326 |title=1491: New Revelations of the Americas Before Columbus |publisher=Vintage Books |year=2006 |isbn=978-1-4000-3205-1 |pages=[https://archive.org/details/149100char/page/326 326–33] |orig-date=2005}}</ref> Around the time of the Portuguese arrival, the territory of present day Brazil had an estimated indigenous population of 7 million people,<ref>{{Cite book |last=Levine |first=Robert M. |title=The History of Brazil |publisher=Palgrave Macmillan |year=2003 |isbn=978-1-4039-6255-3 |page=32}}</ref> mostly semi-nomadic, who subsisted on hunting, fishing, gathering, and migrant agriculture. The population comprised several large indigenous ethnic groups (e.g., the Tupis, [[:en:Guaraní_people|Guaranis]], [[:en:Gê_peoples|Gês]], and [[:en:Arawak_peoples|Arawaks]]). The Tupi people were subdivided into the [[:en:Tupiniquim|Tupiniquins]] and [[:en:Tupinambá_people|Tupinambás]].{{sfnp|Levine|2003|p=31}} Before the arrival of the Europeans, the boundaries between these groups and their subgroups were marked by wars that arose from differences in culture, language and moral beliefs.<ref name="Fausto">{{Cite book |last=Fausto |first=Carlos |title=Os Índios antes do Brasil |publisher=Jorge Zahar Editor |year=2000 |isbn=978-85-7110-543-0 |editor-last=Zahar |editor-first=Jorge |pages=45–46, 55 |language=pt |trans-title=The Indians before Brazil}}</ref> These wars also involved large-scale military actions on land and water, with [[:en:Human_cannibalism|cannibalistic]] rituals on prisoners of war.<ref>Gomes, Mercio P. ''The Indians and Brazil'' University Press of Florida 2000 {{ISBN|0-8130-1720-3}} pp. 28–29</ref>{{sfnp|Fausto|2000|pp=78–80}} While heredity had some weight, leadership was a status more won over time than assigned in succession ceremonies and conventions.<ref name="Fausto" /> Slavery among the indigenous groups had a different meaning than it had for Europeans, since it originated from a diverse socioeconomic organization, in which asymmetries were translated into [[:en:Kinship|kinship]] relations.{{sfnp|Fausto|2000|p=50}} === Portuguese colonization === Following the 1494 [[:en:Treaty_of_Tordesillas|Treaty of Tordesillas]], the land now called Brazil was claimed for the [[:en:Portuguese_Empire|Portuguese Empire]] on 22 April 1500, with [[:en:Discovery_of_Brazil|the arrival of the Portuguese fleet commanded by Pedro Álvares Cabral]].<ref name="Boxer, p. 98">Boxer, p.&nbsp;98.</ref> The Portuguese encountered indigenous peoples divided into several ethnic societies, most of whom spoke languages of the [[:en:Tupi–Guaraní|Tupi–Guarani]] family and fought among themselves.<ref name="Boxer, p. 100">Boxer, p. 100.</ref> Though the first settlement was founded in 1532, colonization effectively began in 1534, when King [[:en:John_III_of_Portugal|John&nbsp;III of Portugal]] divided the territory into the fifteen private and autonomous [[:en:Captaincies_of_Brazil|captaincies]].<ref>Boxer, pp.&nbsp;100–101.</ref><ref name="Skidmore, p. 27">Skidmore, p.&nbsp;27.</ref> However, the decentralized and unorganized captaincy system proved problematic, and in 1549 the Portuguese king restructured them into the [[:en:Governorate_General_of_Brazil|Governorate General of Brazil]] in the city of [[:en:Salvador,_Bahia|Salvador]], which became the capital of a single and centralized Portuguese colony in South America.<ref name="Skidmore, p. 27" /><ref>Boxer, p.&nbsp;101.</ref> In the first two centuries of colonization, Indigenous and European groups lived in constant war, establishing opportunistic alliances in order to gain advantages against each other.<ref>Meuwese, Mark "Brothers in Arms, Partners in Trade: Dutch-Indigenous Alliances in the Atlantic World, 1595–1674" Koninklijke Brill NV 2012 {{ISBN|978-90-04-21083-7}} ''Chapter III''</ref><ref>Metcalf, Alida C. "Go-betweens And the Colonization of Brazil: 1500–1600" University of Texas Press 2005, pp. 70, 79, 202 [https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012}}<ref>Minahan, James B. "Ethnic Groups of the Americas" ABC-CLIO 2013 {{ISBN|978-1-61069-163-5}} p. 300, [https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300|date=29 November 2023}}</ref> By the mid-16th century, [[:en:Sugar#Sugarcane|cane sugar]] had become [[:en:Brazilian_sugar_cycle|Brazil's most important export]],<ref name="Boxer, p. 1002">Boxer, p. 100.</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;36.</ref> while slaves purchased in Sub-Saharan Africa in the [[:en:Slavery_in_Africa#Atlantic_slave_trade|slave market of Western Africa]]<ref>Richard Middleton and Anne Lombard "Colonial America: A History to 1763" Wiley-Blackwell Publishing 1st edition 1992 {{ISBN|978-1-4443-9628-7}} Chapter 2, Section 4 (final, last page and half of previous one) [https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182805/https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> (not only those from Portuguese allies of their colonies in [[:en:Portuguese_Angola|Angola]] and [[:en:Portuguese_Mozambique|Mozambique]]), had become its largest import,<ref>Boxer, p.&nbsp;110</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;34.</ref> to cope with [[:en:Engenho|sugarcane plantations]], due to increasing international demand for Brazilian sugar.<ref name="Boxer, p. 102">Boxer, p.&nbsp;102.</ref><ref>Skidmore, pp.&nbsp;32–33.</ref> Brazil received more than 2.8 million slaves from Africa between the years 1500 and 1800.<ref>{{Cite book |last=Murray |first=Stuart A. P. |title=The Library An Illustrated History |date=2009 |publisher=Skyhorse Publishing |isbn=978-1-60239-706-4 |location=New York |page=101}}</ref> By the end of the 17th century, sugar exports began to decline<ref>Boxer, p.&nbsp;164.</ref> and the discovery of gold by [[:en:Bandeirantes|bandeirantes]] in the 1690s would become the new backbone of the colony's economy, fostering a [[:en:Brazilian_Gold_Rush|gold rush]]<ref>Boxer, pp.&nbsp;168, 170.</ref> which attracted thousands of new settlers to Brazil from Portugal and all Portuguese colonies around the world.<ref>Boxer, p.&nbsp;169.</ref> This increased level of immigration in turn caused [[:en:War_of_the_Emboabas|some conflicts]] between newcomers and old settlers.<ref>{{Cite book |last=Kohn |first=George C. |url=https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186 |title=Dictionary of Wars |publisher=Facts on File, Inc. |year=1986 |isbn=978-1-4381-2916-7 |edition=1st |page=174 |access-date=16 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183330/https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> === Elevation to kingdom === {{Main|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves}} {{See also|Invasion of Portugal (1807)|Transfer of the Portuguese court to Brazil}} [[File:Aclamação_do_rei_Dom_João_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aclama%C3%A7%C3%A3o_do_rei_Dom_Jo%C3%A3o_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|thumb|The Acclamation of [[:en:John_VI_of_Portugal|King João VI]] of the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]] in [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], 6 February 1818]] In late 1807, Spanish and Napoleonic forces threatened the security of [[:en:Continental_Portugal|continental Portugal]], causing [[:en:John_VI_of_Portugal|Prince Regent John]], in the name of [[:en:Maria_I_of_Portugal|Queen Maria I]], to [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|move the royal court]] from [[:en:Lisbon|Lisbon]] to [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]].<ref name="Boxer, p. 213">Boxer, p.&nbsp;213</ref> There they established some of Brazil's first financial institutions, such as its local [[:en:Stock_exchange|stock exchanges]]<ref>Marta Barcellos & Simone Azevedo; ''Histórias do Mercado de Capitais no Brasil'' ("Financial Markets' Histories in Brazil") (Portuguese) Campus Elsevier 2011 {{ISBN|85-352-3994-4}} Introduction (by Ney Carvalho), Intro. p. xiv</ref> and its [[:en:Banco_do_Brasil|National Bank]], additionally ending the Portuguese monopoly on Brazilian trade and opening Brazil's ports to other nations. In 1809, in retaliation for being forced into exile, the Prince Regent ordered the [[:en:Portuguese_conquest_of_French_Guiana|conquest of French Guiana]].<ref>Bueno, p.&nbsp;145.</ref> With the end of the [[:en:Peninsular_War|Peninsular War]] in 1814, the courts of Europe demanded that Queen Maria I and Prince Regent John return to Portugal, deeming it unfit for the head of an ancient European monarchy to reside in a colony. In 1815, to justify continuing to live in Brazil, where the royal court had thrived for six years, the Crown established the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]], thus creating a [[:en:Pluricontinental|pluricontinental]] transatlantic monarchic state.<ref name="Mosher2008">{{Cite book |last=Jeffrey C. Mosher |url=https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9 |title=Political Struggle, Ideology, and State Building: Pernambuco and the Construction of Brazil, 1817–1850 |publisher=U of Nebraska Press |year=2008 |isbn=978-0-8032-3247-1 |page=9 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183447/https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> However, the leadership in Portugal, resentful of the new status of its larger colony, continued to demand the return of the court to Lisbon (see [[:en:Liberal_Revolution_of_1820|Liberal Revolution of 1820]]). In 1821, acceding to the demands of revolutionaries who had taken the city of [[:en:Porto|Porto]],<ref name="Adelman2006">{{Cite book |last=Jeremy Adelman |url=https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334 |title=Sovereignty and Revolution in the Iberian Atlantic |publisher=Princeton University Press |year=2006 |isbn=978-0-691-12664-7 |pages=334– |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> John VI departed for Lisbon. There he swore an oath to the new constitution, leaving his son, [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Prince Pedro de Alcântara]], as Regent of the [[:en:Kingdom_of_Brazil|Kingdom of Brazil]].<ref>Lustosa, pp.&nbsp;109–110</ref> === Independent empire === {{Main|Independence of Brazil|Empire of Brazil}} [[File:Pedro_Américo_-_Independência_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_Independ%C3%AAncia_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|දකුණ|thumb|Declaration of the [[:en:War_of_Independence_of_Brazil|Brazilian independence]] by [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro I]] on [[:en:Independence_Day_(Brazil)|7 September 1822]]]] Tensions between Portuguese and Brazilians increased and the [[:en:Portuguese_Cortes|Portuguese Cortes]], guided by the new political regime imposed by the Liberal Revolution, tried to re-establish Brazil as a colony.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;117–19</ref> The Brazilians refused to yield, and Prince Pedro decided to side with them, [[:en:Brazilian_Declaration_of_Independence|declaring the country's independence from Portugal]] on 7 September 1822.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;150–153</ref> A month later, Prince Pedro was proclaimed the first [[:en:Emperor_of_Brazil|Emperor of Brazil]], with the royal title of Dom [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro&nbsp;I]], resulting in the founding of the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]].<ref>Vianna, p.&nbsp;418</ref> The [[:en:Brazilian_War_of_Independence|Brazilian War of Independence]], which had already begun along this process, spread through the northern, northeastern regions and in the [[:en:Cisplatina|Cisplatina]] province.<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;168, 164, 178</ref> The last Portuguese soldiers surrendered on 8 March 1824;<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;179–80</ref> Portugal [[:en:Treaty_of_Rio_de_Janeiro_(1825)|officially recognized]] Brazilian independence on 29 August 1825.<ref>Lustosa, p.&nbsp;208</ref> On 7 April 1831, worn down by years of administrative turmoil and political dissent with both liberals and conservatives, including an attempt of [[:en:Confederation_of_the_Equator|republican secession]]{{sfnp|Fausto|1999|pp=82–83}} and unreconciled to the way that absolutists in Portugal had given in the succession of King John VI, Pedro&nbsp;I departed for Portugal to [[:en:Liberal_Wars|reclaim his daughter's crown]] after [[:en:Abdication_of_Pedro_I_of_Brazil|abdicating the Brazilian throne]] in favor of his five-year-old son and heir (Dom [[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro&nbsp;II]]).<ref>Lyra (v. 1), p.&nbsp;17</ref> [[File:Pedro_Américo_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembléia_Geral.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembl%C3%A9ia_Geral.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro II]], [[:en:List_of_monarchs_of_Brazil|Emperor of Brazil]] between 1831 and 1889]] As the new Emperor could not exert his constitutional powers until he came of age, a [[:en:Regency_period_(Empire_of_Brazil)|regency]] was set up by the [[:en:General_Assembly_(Brazil)|General Assembly]].<ref>Carvalho 2007, p.&nbsp;21</ref> In the absence of a charismatic figure who could represent a moderate face of power, a series of localized rebellions took place, such as the [[:en:Cabanagem|Cabanagem]] in [[:en:Grão-Pará_Province|Grão-Pará]], the [[:en:Malê_Revolt|Malê Revolt]] in Salvador, the [[:en:Balaiada|Balaiada]] ([[:en:Maranhão|Maranhão]]), the [[:en:Sabinada|Sabinada]] ([[:en:Bahia|Bahia]]), and the [[:en:Ragamuffin_War|Ragamuffin War]], which began in [[:en:Rio_Grande_do_Sul|Rio Grande do Sul]] and was supported by [[:en:Giuseppe_Garibaldi|Giuseppe Garibaldi]]. These emerged from the provinces' dissatisfaction with the central power, coupled with old and latent social tensions peculiar to a vast, slaveholding and newly independent nation state.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, 2.1 to 2.3}} This period of internal political and social upheaval, which included the [[:en:Praieira_revolt|Praieira revolt]] in [[:en:Pernambuco|Pernambuco]], was overcome only at the end of the 1840s, years after the end of the regency, which occurred with the [[:en:Dom_Pedro_II#Early_coronation|premature coronation of Pedro II]] in 1841.{{sfnp|Fausto|1999}} During the last phase of the monarchy, internal political debate centered on the issue of slavery. The [[:en:Atlantic_slave_trade_to_Brazil|Atlantic slave trade]] was outlawed in 1850,<ref>[[Leslie Bethell|Bethell, Leslie]] "The Abolition of the Brazilian Slave Trade: Britain, Brazil and the Slave Trade" [[Cambridge University Press]] 1970, ''"Cambridge Latin American Studides"'', Chapters 9 to 12. [https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183843/https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC|date=29 November 2023}}</ref> as a result of the British [[:en:Aberdeen_Act|Aberdeen Act]] and the [[:en:Eusébio_de_Queirós_Law|Eusébio de Queirós Law]], but only in May 1888, after a long process of [[:en:Abolitionism_in_Brazil|internal mobilization and debate]] for an ethical and legal dismantling of [[:en:Slavery_in_Brazil|slavery in the country]], was the institution formally abolished with the approval of the [[:en:Lei_Áurea|Golden Law]].<ref>Scott, Rebecca and others, ''The Abolition of Slavery and the Aftermath of Emancipation in Brazil'', Duke University Press 1988 {{ISBN|0-8223-0888-6}} [[Seymour Drescher]], Chap. 2: "Brazilian Abolition in Comparative Perspective"</ref> The foreign-affairs policies of the monarchy dealt with issues pertaining Brazil's neighboring countries in the [[:en:Southern_Cone|Southern Cone]]. Long after the [[:en:Cisplatine_War|Cisplatine War]] that resulted in the independence of [[:en:Uruguay|Uruguay]],<ref>Levine, Robert M. "The history of Brazil" Greenwood Publishing Group, Inc. 1999, p. 62, [https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183943/https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62|date=29 November 2023}}</ref> Brazil won three international wars during the 58-year reign of Pedro&nbsp;II: the [[:en:Platine_War|Platine War]], the [[:en:Uruguayan_War|Uruguayan War]] and the devastating [[:en:Paraguayan_War|Paraguayan War]], the largest war effort in Brazilian history.<ref>Lyra (v.1), pp.&nbsp;164, 225, 272</ref>{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, p. 83, and 2.6 "The Paraguayan War"}} Although there was no desire among the majority of Brazilians to change the country's form of government,{{sfn|Ermakoff|2006|p=189}} on 15 November 1889, in disagreement with the majority of the [[:en:Imperial_Brazilian_Army|Imperial Army]] officers, as well as with rural and financial elites, the monarchy was overthrown by a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup]].<ref>{{Cite book |last=Smallman |first=Shawn C. |title=Fear in Memory in the Brazilian Army and Society |publisher=[[University of North Carolina]] Press |year=2002 |isbn=978-0-8078-5359-7 |pages=16–18 |chapter=The Overthrow of the Empire}}</ref> A few days later, the [[:en:Flag_of_Brazil|national flag]] was replaced with a new design that included the national motto "''Ordem e Progresso''", influenced by [[:en:Positivism|positivism]]. 15 November is now [[:en:Republic_Day|Republic Day]], a national holiday.<ref>{{Cite news|url=https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|title=Brazil's Proclamation of the Republic through the press|date=15 November 2017|work=The Brazilian Report|access-date=13 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193405/https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|archive-date=13 April 2021|language=en-US|url-status=live}}</ref> === Early republic === {{Main|First Brazilian Republic|Vargas Era|Fourth Brazilian Republic}} {{multiple image | direction = vertical | align = right | width = 220 | image1 = Proclamação da República by Benedito Calixto 1893.jpg | caption1 = ''[[Proclamation of the Republic (Brazil)|Proclamation of the Republic]]'', 1893, oil on canvas by [[Benedito Calixto]] | image2 = Revolução de 1930 (cropped) restored.jpg | caption2 = Getúlio Vargas (''center'') during the Revolution of 1930 | image3 = Construção do Congresso Nacional Esplanada dos Ministérios 1959-10 (cropped).jpg | caption3 = Construction of the [[National Congress Palace|National Congress building]] in Brasília, 1959, during the [[Presidency of Juscelino Kubitschek|JK administration]] }} The early republican government was a military dictatorship, with the army dominating affairs both in Rio de Janeiro and in the states. Freedom of the press disappeared and elections were controlled by those in power.{{sfnp|Smallman|2002|loc=end of Chapter 1, from p. 18 "Military rule"}} Not until 1894, following an [[:en:Encilhamento|economic crisis]] and [[:en:Revolta_da_Armada|a military one]], did civilians take power, remaining there until October 1930.{{sfnp|Smallman|2002|pp=21–26}}<ref>Triner, Gail D. "Banking and Economic Development: Brazil, 1889–1930" Palgrave 2000, pp. 69–74 {{ISBN|0-312-23399-X}}</ref><ref>Needell, Jeffrey D. "A Tropical Belle Epoque: Elite Culture and Society in Turn-of-the-Century Rio de Janeiro" Cambridge University Press 2010, pp. 10, 12</ref> In this first republican period, Brazil maintained a relative balance characterized by a success in resolving border disputes with neighboring countries,<ref>David R. Mares; "Violent peace: militarized interstate bargaining in Latin America" [[Columbia University]] Press 2001 Chapter 5 p. 125</ref> only broken by the [[:en:Acre_War|Acre War]] (1899–1902) and [[:en:Brazil_during_World_War_I|its involvement]] in [[:en:World_War_I|World War I]] (1914–1918),<ref>Bradford Burns 1993, p. 305</ref><ref>M.Sharp, I. Westwell & J.Westwood; "History of World War I, Volume 1" Marshall Cavendish Corporation 2002, p. 97</ref><ref>{{Citation|title=Uma história diplomática do Brasil, 1531–1945|pages=265–69}}</ref> followed by a [[:en:Presidency_of_Artur_Bernardes#Withdrawal_from_the_League_of_Nations|failed attempt to exert a prominent role]] in the [[:en:League_of_Nations|League of Nations]];<ref>Charles Howard Ellis; "The origin, structure & working of the League of Nations" The LawBook Exchange Ltd 2003 pp. 105, 145</ref> Internally, from the crisis of ''Encilhamento''<ref>{{Citation|last=Viscount of Taunay|title=O encilhamento: scenas contemporaneas da bolsa em 1890, 1891 e 1892|year=1893|publisher=Melhoramentos}}</ref><ref>{{Citation|last=Nassif|first=Luís|title=Os cabeças-de-planilha|pages=69–107|year=2007|publisher=Ediouro|isbn=978-85-00-02094-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Carvalho|first=Ney O. Ribeiro|title=O Encilhamento: anatomia de uma bolha brasileira|year=2004|publisher=Bovespa|isbn=978-85-904019-1-9}}</ref> and the [[:en:Revolta_da_Armada|Navy Revolts]],<ref>{{Citation|last=Martins|first=Hélio L|title=A Revolta da Armada|year=1997|publisher=BibliEx}}</ref> a prolonged cycle of financial, political and social instability began until the 1920s, keeping the country besieged by various rebellions, both civilian<ref>{{Citation|last=Moniz|first=Edmundo|title=Canudos: a luta pela terra|year=1984|publisher=Global}}</ref><ref>{{Citation|last=Sevcenko|first=Nicolau|title=A Revolta da Vacina|year=2010|publisher=Cosac Naify|isbn=978-85-7503-868-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Moura|first=Aureliano P|title=Contestado: a guerra cabocla|year=2003|publisher=Biblioteca do Exército}}</ref> and military.<ref>{{Citation|last=Thompson|first=Arthur|title=Guerra civil do Brazil de 1893–1895|year=1934|publisher=Ravaro}}</ref><ref>{{Citation|last=Roland|first=Maria Inês|title=A Revolta da Chibata|year=2000|publisher=Saraiva|isbn=978-85-02-03095-4}}</ref><ref>{{Citation|last=Forjaz|first=Maria CS|title=Tenentismo e politica|year=1977|publisher=Paz e Terra}}</ref> Little by little, [[:en:Rebellions_and_revolutions_in_Brazil#1st_Republican_period_(1889%E2%80%931930)|a cycle of general instability]] sparked by these crises undermined the regime to such an extent that in the wake of the murder of his running mate, the defeated opposition presidential candidate [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]], supported by most of the military, successfully led the [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|Revolution of 1930]].<ref>Levine; Robert M. & Crocitti; John J. ''The Brazil Reader: History, Culture, Politics'', Duke University Press 1999, IV – The Vargas Era</ref><ref>[[Keen, Benjamin]] / Haynes, Kate ''A History of Latin America; Volume 2'', Waldsworth Cengage Learning 2004, pp.&nbsp;356–57</ref> Vargas and the military were supposed to assume power temporarily, but instead closed down Congress, extinguished the Constitution, ruled with emergency powers and replaced the states' governors with his own supporters.<ref>McCann; Frank D. ''Soldiers of the Patria: A History of the Brazilian Army, 1889–1937'', [[Stanford University]] Press 2004, p. 303 {{ISBN|0-8047-3222-1}}</ref><ref>Ibidem Williams 2001</ref> In the 1930s, three attempts to remove Vargas and his supporters from power failed. The first was the [[:en:Constitutionalist_Revolution|Constitutionalist Revolution]] in 1932, led by São Paulo's oligarchy. The second was a [[:en:Brazilian_uprising_of_1935|Communist uprising]] in November 1935, and the last one a ''[[:en:Integralist_Uprising|putsch]]'' attempt by [[:en:Brazilian_Integralist_Action|local fascists]] in May 1938.<ref>E. Bradford Burns; ''A History of Brazil'' Columbia University Press 1993 p. 352 {{ISBN|978-0-231-07955-6}}</ref><ref>Dulles, John W.F. ''Anarchists and Communists in Brazil, 1900–1935'' University of Texas Press 2012 {{ISBN|0-292-74076-X}}</ref><ref>Frank M. Colby, Allen L. Churchill, Herbert T. Wade & Frank H. Vizetelly; ''The New international year book'' Dodd, Mead & Co. 1989, p. 102 "The Fascist Revolt"</ref> The 1935 uprising created a security crisis in which Congress transferred more power to the executive branch. The [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|1937 ''coup d'état'']] resulted in the cancellation of the 1938 election and formalized Vargas as dictator, beginning the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]] era. During this period, government brutality and censorship of the press increased.<ref>Bourne, Richard ''Getulio Vargas of Brazil, 1883–1954'' C. Knight 1974, p. 77</ref> During [[:en:World_War_II|World War II]], Brazil remained neutral until August 1942, when the country suffered [[:en:Submarine_warfare#Atlantic_ocean|retaliation]] by [[:en:Nazi_Germany|Nazi Germany]] and [[:en:Italy_under_fascism|Fascist Italy]] in a strategic dispute over the South Atlantic, and, therefore, [[:en:Brazil_in_World_War_II|entered the war]] on the [[:en:Allies_of_World_War_II|allied side]].<ref>Scheina, Robert L. ''Latin America's Wars Vol.II: The Age of the Professional Soldier, 1900–2001''. Potomac Books, 2003 {{ISBN|1-57488-452-2}} Part 9; Ch. 17 – World War II, Brazil, and Mexico, 1942–45</ref><ref>Thomas M. Leonard & John F. Bratzel; ''Latin America during World War II'' Rowman & Littlefield Publishers Inc. 2007 p. 150</ref><ref>Mónica Hirst & [[Andrew Hurrell]]; ''The United States and Brazil: A Long Road of Unmet Expectations'', Taylor & Francis Books 2005 {{ISBN|0-415-95066-X}} pp. 4–5</ref> In addition to [[:en:Battle_of_the_Atlantic#South_Atlantic_(May_1942_%E2%80%93_September_1943)|its participation in the battle of the Atlantic]], Brazil also sent an [[:en:Brazilian_Expeditionary_Force|expeditionary force]] to fight in the [[:en:Italian_Campaign_(World_War_II)|Italian campaign]].<ref>{{Citation|last1=Castro|first1=Celso|title=Nova história militar brasileira|pages=13–14|year=2004|publisher=Fundação Getúlio Vargas|isbn=978-85-225-0496-1|last2=Izecksohn|first2=Vitor|last3=Kraay|first3=Hendrik}}</ref> With the Allied victory in 1945 and the end of the fascist regimes in Europe, Vargas' position became untenable, and he was [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|swiftly overthrown]] in another military coup, with democracy reinstated by the same army that had ended it 15 years earlier.<ref>McCann 2004, p. 441</ref> Vargas committed suicide in August 1954 amid a political crisis, after having returned to power by election in 1950.<ref>Roett; Riordan ''Brazil: Politics in a Patrimonial Society'', GreenWood Publishing Group 1999, pp. 106–08 {{ISBN|0-275-95899-X}}</ref><ref>Keen & Haynes 2004, pp.&nbsp;361–62</ref> Several brief interim governments followed Vargas' suicide.<ref>Skidmore, p.&nbsp;201</ref> [[:en:Juscelino_Kubitschek|Juscelino Kubitschek]] became president in 1956 and assumed a conciliatory stance towards the political opposition that allowed him to govern without major crises.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;202–203</ref> The economy and industrial sector grew remarkably,<ref>Skidmore, p.&nbsp;204</ref> but his greatest achievement was the construction of the new capital city of [[:en:Brasília|Brasília]], inaugurated in 1960.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;204–205</ref> Kubitschek's successor, [[:en:Jânio_Quadros|Jânio Quadros]], resigned in 1961 less than a year after taking office.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;209–210</ref> His vice-president, [[:en:João_Goulart|João Goulart]], assumed the presidency, but aroused strong political opposition<ref>Skidmore, p.&nbsp;210</ref> and was [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|deposed in April 1964]] by a coup that resulted in a [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;397</ref> === Military dicatorship === {{Main|Military dictatorship in Brazil}} [[File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|thumb|[[:en:M41_Walker_Bulldog|M41s]] along the [[:en:Avenida_Presidente_Vargas|Avenida Presidente Vargas]], [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], in April 1968, during the [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]]]] The new regime was intended to be transitory,<ref>Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', pp. 141–42.</ref> but gradually closed in on itself and became a full dictatorship with the promulgation of the [[:en:AI-5|Fifth Institutional Act]] in 1968.<ref name="Gaspari p.35">Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', p.&nbsp;35.</ref> Oppression was not limited to those who resorted to [[:en:Armed_struggle_against_the_Brazilian_military_dictatorship|guerrilla tactics to fight the regime]], but also reached institutional opponents, artists, journalists and other members of civil society,{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395], last paragraph}}<ref>Richard Young, Odile Cisneros "Historical Dictionary of Latin American Literature and Theater" Scare Crow Press 2011, p. 224, 2nd § [https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> inside and outside the country through "[[:en:Operation_Condor|Operation Condor]]".<ref>Laurence Burgorgue-Larsen & Amaya Úbeda de Torres "The Inter-American Court of Human Rights: Case Law and Commentary" Oxford University Press 2011 {{ISBN|978-0-19-958878-7}} p. 299 [https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183958/https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA396 396]}} Like other [[:en:Authoritarianism|authoritarian regimes]], due to an economic boom, known as the "[[:en:Brazilian_Miracle|economic miracle]]", the Brazilian military dictatorship reached a peak in popularity in the early 1970s.{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395–97]}} Slowly, however, the wear and tear of years of dictatorial power had not slowed the repression, even after the defeat of the leftist guerrillas.<ref>Bradford Burns 1993, p. 457</ref> The inability to deal with the economic crises of the period and popular pressure made an redemocratization policy inevitable, which from the regime side was led by Generals [[:en:Ernesto_Geisel|Ernesto Geisel]] and [[:en:Golbery_do_Couto_e_Silva|Golbery do Couto e Silva]].{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 6 "The military government and the transition to democracy (1964–1984)"}} With the enactment of the [[:en:Amnesty_law#Brazil|Amnesty Law]] in 1979, Brazil began a slow [[:en:Redemocratization_in_Brazil|return to democracy]], which was completed during the 1980s.{{sfnp|Fausto|1999}} === Contemporary era === {{Main|History of Brazil (1985–present)}} [[File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|thumb|[[:en:Ulysses_Guimarães|Ulysses Guimarães]] holding the [[:en:Constitution_of_Brazil|Constitution of 1988]]]] Civilians returned to power in 1985 when [[:en:José_Sarney|José Sarney]] assumed the presidency. He became unpopular during his tenure through failure to control the economic crisis and [[:en:Hyperinflation|hyperinflation]] he inherited from the military regime.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;464–65.</ref> Sarney's unsuccessful government led to the [[:en:Brazilian_presidential_election,_1989|election in 1989]] of the almost-unknown [[:en:Fernando_Collor_de_Mello|Fernando Collor]], who was subsequently [[:en:Impeachment_of_Fernando_Collor_de_Mello|impeached by the National Congress]] in 1992.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;465, 475.</ref> Collor was succeeded by his vice-president, [[:en:Itamar_Franco|Itamar Franco]], who appointed [[:en:Fernando_Henrique_Cardoso|Fernando Henrique Cardoso]] as Minister of Finance. In 1994, Cardoso devised a highly successful [[:en:Plano_Real|Plano Real]] that,<ref>Skidmore, p.&nbsp;311.</ref> after decades of [[:en:Timeline_of_Brazilian_economic_stabilization_plans|failed economic plans]] made by previous governments attempting to curb hyperinflation, finally stabilized the Brazilian economy.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Epilogue}}<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;482.</ref> Cardoso won the [[:en:1994_Brazilian_general_election|1994 election]], and [[:en:1998_Brazilian_general_election|again in 1998]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;474.</ref> The [[:en:Peaceful_transition_of_power|peaceful transition of power]] from Cardoso to his main opposition leader, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] ([[:en:Brazilian_presidential_election,_2002|elected in 2002]] and [[:en:Brazilian_presidential_election,_2006|re-elected in 2006]]), was seen as proof that Brazil had achieved a long-sought political stability.<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;502.</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 3</ref> However, sparked by indignation and frustrations accumulated over decades from corruption, [[:en:Police_brutality_by_country#Brazil|police brutality]], inefficiencies of the political [[:en:The_Establishment|establishment]] and [[:en:Public_service|public service]], [[:en:2013_protests_in_Brazil|numerous peaceful protests]] erupted in Brazil in the middle of the first term of [[:en:Dilma_Rousseff|Dilma Rousseff]], who had succeeded Lula after winning election [[:en:Brazilian_presidential_election,_2010|in 2010]] and again [[:en:Brazilian_presidential_election,_2014|in 2014]] by narrow margins.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network "Global protest grows as citizens lose faith in politics and the State"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210608173307/https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network|date=8 June 2021}} article on "the Guardian"</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 7 & Conclusion.</ref> Rousseff [[:en:Impeachment_of_Dilma_Rousseff|was impeached]] by the [[:en:Brazilian_Congress|Brazilian Congress]] in 2016, halfway into her second term,<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|title=Dilma Rousseff impeached by Brazilian senate|last=Jonathan Watts & Donna Bowater|work=The Guardian|access-date=31 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160831175437/https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|archive-date=31 August 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Taub |first=Amanda |date=2016-09-01 |title=All Impeachments Are Political. But Was Brazil's Something More Sinister? |url=https://www.nytimes.com/2016/09/q01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250213070654/https://www.nytimes.com/2016/09/01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |archive-date=February 13, 2025 |access-date=2025-05-03 |website=The New York Times |language=en-US}}</ref> and replaced by her vice-president [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]], who assumed full presidential powers after Rousseff's impeachment was accepted on 31 August. Large street [[:en:2015–16_protests_in_Brazil|protests for and against her]] took place during the impeachment process.<ref>[http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT Article] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160624140848/http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT|date=24 June 2016}} in ''[[Financial Times]]'' (18 April 2016) about the political ambiance in Brazil on the day vote for the Deputies chamber decision about open an impeachment procedure against President Dilma. 2nd to 4th paragraph.</ref> The charges against her were fueled by political and economic crises along with evidence of involvement with politicians from all the primary political parties. In 2017, the Supreme Court requested the investigation of 71 Brazilian lawmakers and nine ministers of President [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]]'s cabinet who were allegedly linked to the [[:en:Operation_Car_Wash|Petrobras corruption scandal]].<ref>[https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO? "Brazil supreme court judge orders probe into nine ministers – paper"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170816074621/https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO|date=16 August 2017}}. Reuters. 11 April 2017.</ref> President Temer himself was also accused of [[:en:Corruption_in_Brazil|corruption]].<ref>[https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html "President Michel Temer of Brazil Is Charged With Corruption"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414030047/https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html|date=14 April 2021}}. ''The New York Times''. 26 June 2017.</ref> In the fiercely disputed [[:en:2018_Brazilian_general_election|2018 elections]], the controversial conservative candidate [[:en:Jair_Bolsonaro|Jair Bolsonaro]] of the [[:en:Social_Liberal_Party_(Brazil)|Social Liberal Party]] (PSL) was elected president, winning in the second round against [[:en:Fernando_Haddad|Fernando Haddad]], of the [[:en:Workers'_Party_(Brazil)|Workers Party]] (PT), with the support of 55.13% of the valid votes.<ref>{{Cite web |title=Jair Bolsonaro é eleito presidente do Brasil |url=https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193324/https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |archive-date=13 April 2021 |access-date=11 November 2020 |website=veja.abril.com.br}}</ref> In the early 2020s, Brazil became [[:en:COVID-19_pandemic_in_Brazil|one of the hardest hit countries]] during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]], receiving the second-highest death toll worldwide after the United States.<ref name="BBCGuerin">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|title=Covid-19 pandemic: 'Everything you should not do, Brazil has done'|last=Guerin|first=Orla|date=9 July 2021|work=[[BBC News]]|access-date=2 August 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210803062031/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|archive-date=3 August 2021|publisher=BBC|location=[[Brasília]]|url-status=live}}</ref> In May 2021, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] stated that he would run for a third term in the [[:en:2022_Brazilian_general_election|2022 Brazilian general election]] against Bolsonaro.<ref name="Valor2021-05-20a">{{cite web |date=20 May 2021 |title=Lula reitera candidatura presidencial contra Bolsonaro em 2022 |url=https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210805163619/https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |archive-date=5 August 2021 |access-date=5 August 2021 |website=Valor}}</ref> In October 2022, Lula was in first place in the first round, with 48.43% of the support from the electorate, and received 50.90% of the votes in the second round.<ref>{{Cite web |title=Análise das Eleições 2022: Veja Detalhes dos Resultados da Votação |url=https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221030225737/https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |archive-date=30 October 2022 |access-date=31 October 2022 |website=noticias.uol.com.br |language=pt}}</ref><ref>{{Cite web |title=Resultados – TSE |url=https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-url=https://web.archive.org/web/20221102121453/https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-date=2 November 2022 |access-date=31 October 2022 |website=resultados.tse.jus.br}}</ref> On 8 January 2023, a week after Lula's inauguration, a mob of Bolsonaro's supporters [[:en:2023_Brazilian_Congress_attack|attacked Brazil's federal government buildings]] in the capital, [[:en:Brasília|Brasília]], after several weeks of unrest.<ref>{{cite web |last=Phillips |first=Tom |date=8 January 2023 |title=Jair Bolsonaro supporters storm Brazil's presidential palace and supreme court |url=https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108191923/https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |archive-date=8 January 2023 |work=The Guardian}}</ref><ref name="CNN">{{cite web |last=Rocha |first=Lucas |date=8 January 2023 |title=Manifestantes furam bloqueio, entram na Esplanada e invadem o Congresso Nacional |trans-title=Protesters break through the blockade, enter the Esplanade and invade the National Congress |url=https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108184449/https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |archive-date=8 January 2023 |access-date=8 January 2023 |publisher=[[CNN Brazil]]}}</ref> == Geography == == යොමු කිරීම් == qa4z39qbqr9gjokrmf9q246aprlua39 749097 749096 2025-06-16T02:24:01Z BuddhikaW88 37808 /* Portuguese colonization */ 749097 wikitext text/x-wiki == cඩ්ව්ඩ්ව්ඩ්ව්ඩ් == == History == {{Main|History of Brazil}} {{For timeline|Timeline of Brazilian history}} === Pre-Cabraline era === {{Main|Pre-Columbian history of Brazil{{!}}Pre-Cabraline history of Brazil}} {{See also|Indigenous peoples in Brazil|Marajoara culture}} [[File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Rock_art|Rock art]] at [[:en:Serra_da_Capivara_National_Park|Serra da Capivara National Park]], one of the largest and oldest concentrations of prehistoric sites in the [[:en:Americas|Americas]]<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|title=Discoveries Challenge Beliefs on Humans' Arrival in the Americas|last=Romero|first=Simon|date=27 March 2014|work=[[The New York Times]]|access-date=31 May 2014|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|archive-date=1 January 2022|url-access=limited}}{{cbignore}}</ref>]] Some of the earliest human remains found in the Americas, [[:en:Luzia_Woman|Luzia Woman]], were found in the area of [[:en:Pedro_Leopoldo|Pedro Leopoldo]], [[:en:Minas_Gerais|Minas Gerais]], and provide evidence of human habitation going back at least 11,000 years.<ref name="LevineCrocitti1999">{{Cite book |last1=Robert M. Levine |url=https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11 |title=The Brazil Reader: History, Culture, Politics |last2=John J. Crocitti |publisher=Duke University Press |year=1999 |isbn=978-0-8223-2290-0 |pages=11– |access-date=12 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129182919/https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The earliest pottery ever found in the Western Hemisphere was excavated in the Amazon basin of Brazil and [[:en:Radiocarbon_dating|radiocarbon dated]] to over 8,000 years ago (6000 BC). The pottery was found near [[:en:Santarém,_Pará|Santarém]] and provides evidence that the region supported a complex prehistoric culture.<ref name="Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden in the Brazilian Amazon">{{Cite journal|last1=Roosevelt|first1=Anna Curtenius|author1-link=Anna Curtenius Roosevelt|last2=Housley|first2=Rupert A.|last3=Imazio da Silveira|first3=Maura|last4=Maranca|first4=Silvia|last5=Johnson|first5=Richard Irwin|name-list-style=vanc|date=13 December 1991|title=Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden [sic] in the Brazilian Amazon|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|url-status=live|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=254|issue=5038|pages=1621–1624|bibcode=1991Sci...254.1621R|doi=10.1126/science.254.5038.1621|issn=0036-8075|pmid=17782213|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20231016114734/https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|archive-date=16 October 2023|access-date=4 July 2023|s2cid=34969614}}</ref> The [[:en:Marajoara_culture|Marajoara culture]] flourished on [[:en:Marajó|Marajó]] in the Amazon delta from AD 400 to 1400, developing sophisticated pottery, [[:en:Social_stratification|social stratification]], large populations, [[:en:Mound_building|mound building]], and complex social formations such as [[:en:Chiefdom|chiefdoms]].<ref name="Mann">{{Cite book |last=Mann |first=Charles C. |author-link=Charles C. Mann |url=https://archive.org/details/149100char/page/326 |title=1491: New Revelations of the Americas Before Columbus |publisher=Vintage Books |year=2006 |isbn=978-1-4000-3205-1 |pages=[https://archive.org/details/149100char/page/326 326–33] |orig-date=2005}}</ref> Around the time of the Portuguese arrival, the territory of present day Brazil had an estimated indigenous population of 7 million people,<ref>{{Cite book |last=Levine |first=Robert M. |title=The History of Brazil |publisher=Palgrave Macmillan |year=2003 |isbn=978-1-4039-6255-3 |page=32}}</ref> mostly semi-nomadic, who subsisted on hunting, fishing, gathering, and migrant agriculture. The population comprised several large indigenous ethnic groups (e.g., the Tupis, [[:en:Guaraní_people|Guaranis]], [[:en:Gê_peoples|Gês]], and [[:en:Arawak_peoples|Arawaks]]). The Tupi people were subdivided into the [[:en:Tupiniquim|Tupiniquins]] and [[:en:Tupinambá_people|Tupinambás]].{{sfnp|Levine|2003|p=31}} Before the arrival of the Europeans, the boundaries between these groups and their subgroups were marked by wars that arose from differences in culture, language and moral beliefs.<ref name="Fausto">{{Cite book |last=Fausto |first=Carlos |title=Os Índios antes do Brasil |publisher=Jorge Zahar Editor |year=2000 |isbn=978-85-7110-543-0 |editor-last=Zahar |editor-first=Jorge |pages=45–46, 55 |language=pt |trans-title=The Indians before Brazil}}</ref> These wars also involved large-scale military actions on land and water, with [[:en:Human_cannibalism|cannibalistic]] rituals on prisoners of war.<ref>Gomes, Mercio P. ''The Indians and Brazil'' University Press of Florida 2000 {{ISBN|0-8130-1720-3}} pp. 28–29</ref>{{sfnp|Fausto|2000|pp=78–80}} While heredity had some weight, leadership was a status more won over time than assigned in succession ceremonies and conventions.<ref name="Fausto" /> Slavery among the indigenous groups had a different meaning than it had for Europeans, since it originated from a diverse socioeconomic organization, in which asymmetries were translated into [[:en:Kinship|kinship]] relations.{{sfnp|Fausto|2000|p=50}} === Portuguese colonization === Following the 1494 [[:en:Treaty_of_Tordesillas|Treaty of Tordesillas]], the land now called Brazil was claimed for the [[:en:Portuguese_Empire|Portuguese Empire]] on 22 April 1500, with [[:en:Discovery_of_Brazil|the arrival of the Portuguese fleet commanded by Pedro Álvares Cabral]].<ref name="Boxer, p. 98">Boxer, p.&nbsp;98.</ref> The Portuguese encountered indigenous peoples divided into several ethnic societies, most of whom spoke languages of the [[:en:Tupi–Guaraní|Tupi–Guarani]] family and fought among themselves.<ref name="Boxer, p. 100">Boxer, p. 100.</ref> Though the first settlement was founded in 1532, colonization effectively began in 1534, when King [[:en:John_III_of_Portugal|John&nbsp;III of Portugal]] divided the territory into the fifteen private and autonomous [[:en:Captaincies_of_Brazil|captaincies]].<ref>Boxer, pp.&nbsp;100–101.</ref><ref name="Skidmore, p. 27">Skidmore, p.&nbsp;27.</ref> However, the decentralized and unorganized captaincy system proved problematic, and in 1549 the Portuguese king restructured them into the [[:en:Governorate_General_of_Brazil|Governorate General of Brazil]] in the city of [[:en:Salvador,_Bahia|Salvador]], which became the capital of a single and centralized Portuguese colony in South America.<ref name="Skidmore, p. 27" /><ref>Boxer, p.&nbsp;101.</ref> In the first two centuries of colonization, Indigenous and European groups lived in constant war, establishing opportunistic alliances in order to gain advantages against each other.<ref>Meuwese, Mark "Brothers in Arms, Partners in Trade: Dutch-Indigenous Alliances in the Atlantic World, 1595–1674" Koninklijke Brill NV 2012 {{ISBN|978-90-04-21083-7}} ''Chapter III''</ref><ref>Metcalf, Alida C. "Go-betweens And the Colonization of Brazil: 1500–1600" University of Texas Press 2005, pp. 70, 79, 202 [https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012}}<ref>Minahan, James B. "Ethnic Groups of the Americas" ABC-CLIO 2013 {{ISBN|978-1-61069-163-5}} p. 300, [https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300|date=29 November 2023}}</ref> By the mid-16th century, [[:en:Sugar#Sugarcane|cane sugar]] had become [[:en:Brazilian_sugar_cycle|Brazil's most important export]],<ref name="Boxer, p. 1002">Boxer, p. 100.</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;36.</ref> while slaves purchased in Sub-Saharan Africa in the [[:en:Slavery_in_Africa#Atlantic_slave_trade|slave market of Western Africa]]<ref>Richard Middleton and Anne Lombard "Colonial America: A History to 1763" Wiley-Blackwell Publishing 1st edition 1992 {{ISBN|978-1-4443-9628-7}} Chapter 2, Section 4 (final, last page and half of previous one) [https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182805/https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> (not only those from Portuguese allies of their colonies in [[:en:Portuguese_Angola|Angola]] and [[:en:Portuguese_Mozambique|Mozambique]]), had become its largest import,<ref>Boxer, p.&nbsp;110</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;34.</ref> to cope with [[:en:Engenho|sugarcane plantations]], due to increasing international demand for Brazilian sugar.<ref name="Boxer, p. 102">Boxer, p.&nbsp;102.</ref><ref>Skidmore, pp.&nbsp;32–33.</ref> Brazil received more than 2.8 million slaves from Africa between the years 1500 and 1800.<ref>{{Cite book |last=Murray |first=Stuart A. P. |title=The Library An Illustrated History |date=2009 |publisher=Skyhorse Publishing |isbn=978-1-60239-706-4 |location=New York |page=101}}</ref> By the end of the 17th century, sugar exports began to decline<ref>Boxer, p.&nbsp;164.</ref> and the discovery of gold by [[:en:Bandeirantes|bandeirantes]] in the 1690s would become the new backbone of the colony's economy, fostering a [[:en:Brazilian_Gold_Rush|gold rush]]<ref>Boxer, pp.&nbsp;168, 170.</ref> which attracted thousands of new settlers to Brazil from Portugal and all Portuguese colonies around the world.<ref>Boxer, p.&nbsp;169.</ref> This increased level of immigration in turn caused [[:en:War_of_the_Emboabas|some conflicts]] between newcomers and old settlers.<ref>{{Cite book |last=Kohn |first=George C. |url=https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186 |title=Dictionary of Wars |publisher=Facts on File, Inc. |year=1986 |isbn=978-1-4381-2916-7 |edition=1st |page=174 |access-date=16 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183330/https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Portuguese expeditions known as ''bandeiras'' gradually [[:en:Uti_possidetis#The_Brazilian_frontier_movement_into_Spanish-claimed_lands|expanded Brazil's original colonial frontiers]] in South America to its approximately current borders.<ref>{{Cite book |last1=George Richard Potter |url=https://books.google.com/books?id=1BY9AAAAIAAJ&pg=PA498 |title=The New Cambridge Modern History |last2=Henry Clifford Darby |last3=Harold Fullard |publisher=CUP Archive |year=1957 |edition=1st |volume=3 |page=498 |access-date=16 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183451/https://books.google.com/books?id=1BY9AAAAIAAJ&pg=PA498#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>Corrado, Jacopo "The Creole Elite and the Rise of Angolan Protonationalism" [[Cambria Press]] 2008 {{ISBN|978-1-60497-529-1}} pp. 95 (Brazil) and 145, note 5 [https://books.google.com/books?id=BKKf4PYI-IIC&q=tordesilha+bandeira+portugal+brazil+advance&pg=PA145 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230502120801/https://books.google.com/books?id=BKKf4PYI-IIC&q=tordesilha+bandeira+portugal+brazil+advance&pg=PA145|date=2 May 2023}}</ref> In this era, other European powers tried to colonize parts of Brazil, in incursions that the Portuguese had to fight, notably the French [[:en:France_Antarctique|in Rio during the 1560s]], [[:en:Equinoctial_France|in Maranhão during the 1610s]], and the [[:en:Dutch_invasions_of_Brazil|Dutch in Bahia and Pernambuco]], during the [[:en:Dutch–Portuguese_War|Dutch–Portuguese War]], after the end of [[:en:Iberian_Union|Iberian Union]].<ref>Bethell, Leslie "Colonial Brazil" Cambridge University Press 1987 pp. 19, 74, 86, 169–70</ref> The Portuguese colonial administration in Brazil had two objectives that would ensure colonial order and the monopoly of Portugal's wealthiest and largest colony: to keep under control and eradicate all forms of slave rebellion and resistance, such as the [[:en:Palmares_(quilombo)|Quilombo of Palmares]],<ref>Schwartz, Stuart B. "Slaves, Peasants, and Rebels" Board of Trustees of the University of Illinois 1992 {{ISBN|0-252-06549-2}} Chapter 4 [https://books.google.com/books?id=YTnY5h0NE3sC&pg=PA103 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183446/https://books.google.com/books?id=YTnY5h0NE3sC&pg=PA103#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> and to repress all movements for autonomy or independence, such as the [[:en:Inconfidência_Mineira|Minas Gerais Conspiracy]].<ref>MacLachlan, Colin M. "A History of Modern Brazil: The Past Against the Future"; Scholarly Resources Inc. 2003 p. 3 [https://books.google.com/books?id=8m3RcnkKwJgC&pg=PA3 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183443/https://books.google.com/books?id=8m3RcnkKwJgC&pg=PA3#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> === Elevation to kingdom === {{Main|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves}} {{See also|Invasion of Portugal (1807)|Transfer of the Portuguese court to Brazil}} [[File:Aclamação_do_rei_Dom_João_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aclama%C3%A7%C3%A3o_do_rei_Dom_Jo%C3%A3o_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|thumb|The Acclamation of [[:en:John_VI_of_Portugal|King João VI]] of the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]] in [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], 6 February 1818]] In late 1807, Spanish and Napoleonic forces threatened the security of [[:en:Continental_Portugal|continental Portugal]], causing [[:en:John_VI_of_Portugal|Prince Regent John]], in the name of [[:en:Maria_I_of_Portugal|Queen Maria I]], to [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|move the royal court]] from [[:en:Lisbon|Lisbon]] to [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]].<ref name="Boxer, p. 213">Boxer, p.&nbsp;213</ref> There they established some of Brazil's first financial institutions, such as its local [[:en:Stock_exchange|stock exchanges]]<ref>Marta Barcellos & Simone Azevedo; ''Histórias do Mercado de Capitais no Brasil'' ("Financial Markets' Histories in Brazil") (Portuguese) Campus Elsevier 2011 {{ISBN|85-352-3994-4}} Introduction (by Ney Carvalho), Intro. p. xiv</ref> and its [[:en:Banco_do_Brasil|National Bank]], additionally ending the Portuguese monopoly on Brazilian trade and opening Brazil's ports to other nations. In 1809, in retaliation for being forced into exile, the Prince Regent ordered the [[:en:Portuguese_conquest_of_French_Guiana|conquest of French Guiana]].<ref>Bueno, p.&nbsp;145.</ref> With the end of the [[:en:Peninsular_War|Peninsular War]] in 1814, the courts of Europe demanded that Queen Maria I and Prince Regent John return to Portugal, deeming it unfit for the head of an ancient European monarchy to reside in a colony. In 1815, to justify continuing to live in Brazil, where the royal court had thrived for six years, the Crown established the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]], thus creating a [[:en:Pluricontinental|pluricontinental]] transatlantic monarchic state.<ref name="Mosher2008">{{Cite book |last=Jeffrey C. Mosher |url=https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9 |title=Political Struggle, Ideology, and State Building: Pernambuco and the Construction of Brazil, 1817–1850 |publisher=U of Nebraska Press |year=2008 |isbn=978-0-8032-3247-1 |page=9 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183447/https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> However, the leadership in Portugal, resentful of the new status of its larger colony, continued to demand the return of the court to Lisbon (see [[:en:Liberal_Revolution_of_1820|Liberal Revolution of 1820]]). In 1821, acceding to the demands of revolutionaries who had taken the city of [[:en:Porto|Porto]],<ref name="Adelman2006">{{Cite book |last=Jeremy Adelman |url=https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334 |title=Sovereignty and Revolution in the Iberian Atlantic |publisher=Princeton University Press |year=2006 |isbn=978-0-691-12664-7 |pages=334– |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> John VI departed for Lisbon. There he swore an oath to the new constitution, leaving his son, [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Prince Pedro de Alcântara]], as Regent of the [[:en:Kingdom_of_Brazil|Kingdom of Brazil]].<ref>Lustosa, pp.&nbsp;109–110</ref> === Independent empire === {{Main|Independence of Brazil|Empire of Brazil}} [[File:Pedro_Américo_-_Independência_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_Independ%C3%AAncia_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|දකුණ|thumb|Declaration of the [[:en:War_of_Independence_of_Brazil|Brazilian independence]] by [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro I]] on [[:en:Independence_Day_(Brazil)|7 September 1822]]]] Tensions between Portuguese and Brazilians increased and the [[:en:Portuguese_Cortes|Portuguese Cortes]], guided by the new political regime imposed by the Liberal Revolution, tried to re-establish Brazil as a colony.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;117–19</ref> The Brazilians refused to yield, and Prince Pedro decided to side with them, [[:en:Brazilian_Declaration_of_Independence|declaring the country's independence from Portugal]] on 7 September 1822.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;150–153</ref> A month later, Prince Pedro was proclaimed the first [[:en:Emperor_of_Brazil|Emperor of Brazil]], with the royal title of Dom [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro&nbsp;I]], resulting in the founding of the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]].<ref>Vianna, p.&nbsp;418</ref> The [[:en:Brazilian_War_of_Independence|Brazilian War of Independence]], which had already begun along this process, spread through the northern, northeastern regions and in the [[:en:Cisplatina|Cisplatina]] province.<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;168, 164, 178</ref> The last Portuguese soldiers surrendered on 8 March 1824;<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;179–80</ref> Portugal [[:en:Treaty_of_Rio_de_Janeiro_(1825)|officially recognized]] Brazilian independence on 29 August 1825.<ref>Lustosa, p.&nbsp;208</ref> On 7 April 1831, worn down by years of administrative turmoil and political dissent with both liberals and conservatives, including an attempt of [[:en:Confederation_of_the_Equator|republican secession]]{{sfnp|Fausto|1999|pp=82–83}} and unreconciled to the way that absolutists in Portugal had given in the succession of King John VI, Pedro&nbsp;I departed for Portugal to [[:en:Liberal_Wars|reclaim his daughter's crown]] after [[:en:Abdication_of_Pedro_I_of_Brazil|abdicating the Brazilian throne]] in favor of his five-year-old son and heir (Dom [[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro&nbsp;II]]).<ref>Lyra (v. 1), p.&nbsp;17</ref> [[File:Pedro_Américo_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembléia_Geral.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembl%C3%A9ia_Geral.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro II]], [[:en:List_of_monarchs_of_Brazil|Emperor of Brazil]] between 1831 and 1889]] As the new Emperor could not exert his constitutional powers until he came of age, a [[:en:Regency_period_(Empire_of_Brazil)|regency]] was set up by the [[:en:General_Assembly_(Brazil)|General Assembly]].<ref>Carvalho 2007, p.&nbsp;21</ref> In the absence of a charismatic figure who could represent a moderate face of power, a series of localized rebellions took place, such as the [[:en:Cabanagem|Cabanagem]] in [[:en:Grão-Pará_Province|Grão-Pará]], the [[:en:Malê_Revolt|Malê Revolt]] in Salvador, the [[:en:Balaiada|Balaiada]] ([[:en:Maranhão|Maranhão]]), the [[:en:Sabinada|Sabinada]] ([[:en:Bahia|Bahia]]), and the [[:en:Ragamuffin_War|Ragamuffin War]], which began in [[:en:Rio_Grande_do_Sul|Rio Grande do Sul]] and was supported by [[:en:Giuseppe_Garibaldi|Giuseppe Garibaldi]]. These emerged from the provinces' dissatisfaction with the central power, coupled with old and latent social tensions peculiar to a vast, slaveholding and newly independent nation state.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, 2.1 to 2.3}} This period of internal political and social upheaval, which included the [[:en:Praieira_revolt|Praieira revolt]] in [[:en:Pernambuco|Pernambuco]], was overcome only at the end of the 1840s, years after the end of the regency, which occurred with the [[:en:Dom_Pedro_II#Early_coronation|premature coronation of Pedro II]] in 1841.{{sfnp|Fausto|1999}} During the last phase of the monarchy, internal political debate centered on the issue of slavery. The [[:en:Atlantic_slave_trade_to_Brazil|Atlantic slave trade]] was outlawed in 1850,<ref>[[Leslie Bethell|Bethell, Leslie]] "The Abolition of the Brazilian Slave Trade: Britain, Brazil and the Slave Trade" [[Cambridge University Press]] 1970, ''"Cambridge Latin American Studides"'', Chapters 9 to 12. [https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183843/https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC|date=29 November 2023}}</ref> as a result of the British [[:en:Aberdeen_Act|Aberdeen Act]] and the [[:en:Eusébio_de_Queirós_Law|Eusébio de Queirós Law]], but only in May 1888, after a long process of [[:en:Abolitionism_in_Brazil|internal mobilization and debate]] for an ethical and legal dismantling of [[:en:Slavery_in_Brazil|slavery in the country]], was the institution formally abolished with the approval of the [[:en:Lei_Áurea|Golden Law]].<ref>Scott, Rebecca and others, ''The Abolition of Slavery and the Aftermath of Emancipation in Brazil'', Duke University Press 1988 {{ISBN|0-8223-0888-6}} [[Seymour Drescher]], Chap. 2: "Brazilian Abolition in Comparative Perspective"</ref> The foreign-affairs policies of the monarchy dealt with issues pertaining Brazil's neighboring countries in the [[:en:Southern_Cone|Southern Cone]]. Long after the [[:en:Cisplatine_War|Cisplatine War]] that resulted in the independence of [[:en:Uruguay|Uruguay]],<ref>Levine, Robert M. "The history of Brazil" Greenwood Publishing Group, Inc. 1999, p. 62, [https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183943/https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62|date=29 November 2023}}</ref> Brazil won three international wars during the 58-year reign of Pedro&nbsp;II: the [[:en:Platine_War|Platine War]], the [[:en:Uruguayan_War|Uruguayan War]] and the devastating [[:en:Paraguayan_War|Paraguayan War]], the largest war effort in Brazilian history.<ref>Lyra (v.1), pp.&nbsp;164, 225, 272</ref>{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, p. 83, and 2.6 "The Paraguayan War"}} Although there was no desire among the majority of Brazilians to change the country's form of government,{{sfn|Ermakoff|2006|p=189}} on 15 November 1889, in disagreement with the majority of the [[:en:Imperial_Brazilian_Army|Imperial Army]] officers, as well as with rural and financial elites, the monarchy was overthrown by a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup]].<ref>{{Cite book |last=Smallman |first=Shawn C. |title=Fear in Memory in the Brazilian Army and Society |publisher=[[University of North Carolina]] Press |year=2002 |isbn=978-0-8078-5359-7 |pages=16–18 |chapter=The Overthrow of the Empire}}</ref> A few days later, the [[:en:Flag_of_Brazil|national flag]] was replaced with a new design that included the national motto "''Ordem e Progresso''", influenced by [[:en:Positivism|positivism]]. 15 November is now [[:en:Republic_Day|Republic Day]], a national holiday.<ref>{{Cite news|url=https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|title=Brazil's Proclamation of the Republic through the press|date=15 November 2017|work=The Brazilian Report|access-date=13 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193405/https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|archive-date=13 April 2021|language=en-US|url-status=live}}</ref> === Early republic === {{Main|First Brazilian Republic|Vargas Era|Fourth Brazilian Republic}} {{multiple image | direction = vertical | align = right | width = 220 | image1 = Proclamação da República by Benedito Calixto 1893.jpg | caption1 = ''[[Proclamation of the Republic (Brazil)|Proclamation of the Republic]]'', 1893, oil on canvas by [[Benedito Calixto]] | image2 = Revolução de 1930 (cropped) restored.jpg | caption2 = Getúlio Vargas (''center'') during the Revolution of 1930 | image3 = Construção do Congresso Nacional Esplanada dos Ministérios 1959-10 (cropped).jpg | caption3 = Construction of the [[National Congress Palace|National Congress building]] in Brasília, 1959, during the [[Presidency of Juscelino Kubitschek|JK administration]] }} The early republican government was a military dictatorship, with the army dominating affairs both in Rio de Janeiro and in the states. Freedom of the press disappeared and elections were controlled by those in power.{{sfnp|Smallman|2002|loc=end of Chapter 1, from p. 18 "Military rule"}} Not until 1894, following an [[:en:Encilhamento|economic crisis]] and [[:en:Revolta_da_Armada|a military one]], did civilians take power, remaining there until October 1930.{{sfnp|Smallman|2002|pp=21–26}}<ref>Triner, Gail D. "Banking and Economic Development: Brazil, 1889–1930" Palgrave 2000, pp. 69–74 {{ISBN|0-312-23399-X}}</ref><ref>Needell, Jeffrey D. "A Tropical Belle Epoque: Elite Culture and Society in Turn-of-the-Century Rio de Janeiro" Cambridge University Press 2010, pp. 10, 12</ref> In this first republican period, Brazil maintained a relative balance characterized by a success in resolving border disputes with neighboring countries,<ref>David R. Mares; "Violent peace: militarized interstate bargaining in Latin America" [[Columbia University]] Press 2001 Chapter 5 p. 125</ref> only broken by the [[:en:Acre_War|Acre War]] (1899–1902) and [[:en:Brazil_during_World_War_I|its involvement]] in [[:en:World_War_I|World War I]] (1914–1918),<ref>Bradford Burns 1993, p. 305</ref><ref>M.Sharp, I. Westwell & J.Westwood; "History of World War I, Volume 1" Marshall Cavendish Corporation 2002, p. 97</ref><ref>{{Citation|title=Uma história diplomática do Brasil, 1531–1945|pages=265–69}}</ref> followed by a [[:en:Presidency_of_Artur_Bernardes#Withdrawal_from_the_League_of_Nations|failed attempt to exert a prominent role]] in the [[:en:League_of_Nations|League of Nations]];<ref>Charles Howard Ellis; "The origin, structure & working of the League of Nations" The LawBook Exchange Ltd 2003 pp. 105, 145</ref> Internally, from the crisis of ''Encilhamento''<ref>{{Citation|last=Viscount of Taunay|title=O encilhamento: scenas contemporaneas da bolsa em 1890, 1891 e 1892|year=1893|publisher=Melhoramentos}}</ref><ref>{{Citation|last=Nassif|first=Luís|title=Os cabeças-de-planilha|pages=69–107|year=2007|publisher=Ediouro|isbn=978-85-00-02094-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Carvalho|first=Ney O. Ribeiro|title=O Encilhamento: anatomia de uma bolha brasileira|year=2004|publisher=Bovespa|isbn=978-85-904019-1-9}}</ref> and the [[:en:Revolta_da_Armada|Navy Revolts]],<ref>{{Citation|last=Martins|first=Hélio L|title=A Revolta da Armada|year=1997|publisher=BibliEx}}</ref> a prolonged cycle of financial, political and social instability began until the 1920s, keeping the country besieged by various rebellions, both civilian<ref>{{Citation|last=Moniz|first=Edmundo|title=Canudos: a luta pela terra|year=1984|publisher=Global}}</ref><ref>{{Citation|last=Sevcenko|first=Nicolau|title=A Revolta da Vacina|year=2010|publisher=Cosac Naify|isbn=978-85-7503-868-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Moura|first=Aureliano P|title=Contestado: a guerra cabocla|year=2003|publisher=Biblioteca do Exército}}</ref> and military.<ref>{{Citation|last=Thompson|first=Arthur|title=Guerra civil do Brazil de 1893–1895|year=1934|publisher=Ravaro}}</ref><ref>{{Citation|last=Roland|first=Maria Inês|title=A Revolta da Chibata|year=2000|publisher=Saraiva|isbn=978-85-02-03095-4}}</ref><ref>{{Citation|last=Forjaz|first=Maria CS|title=Tenentismo e politica|year=1977|publisher=Paz e Terra}}</ref> Little by little, [[:en:Rebellions_and_revolutions_in_Brazil#1st_Republican_period_(1889%E2%80%931930)|a cycle of general instability]] sparked by these crises undermined the regime to such an extent that in the wake of the murder of his running mate, the defeated opposition presidential candidate [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]], supported by most of the military, successfully led the [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|Revolution of 1930]].<ref>Levine; Robert M. & Crocitti; John J. ''The Brazil Reader: History, Culture, Politics'', Duke University Press 1999, IV – The Vargas Era</ref><ref>[[Keen, Benjamin]] / Haynes, Kate ''A History of Latin America; Volume 2'', Waldsworth Cengage Learning 2004, pp.&nbsp;356–57</ref> Vargas and the military were supposed to assume power temporarily, but instead closed down Congress, extinguished the Constitution, ruled with emergency powers and replaced the states' governors with his own supporters.<ref>McCann; Frank D. ''Soldiers of the Patria: A History of the Brazilian Army, 1889–1937'', [[Stanford University]] Press 2004, p. 303 {{ISBN|0-8047-3222-1}}</ref><ref>Ibidem Williams 2001</ref> In the 1930s, three attempts to remove Vargas and his supporters from power failed. The first was the [[:en:Constitutionalist_Revolution|Constitutionalist Revolution]] in 1932, led by São Paulo's oligarchy. The second was a [[:en:Brazilian_uprising_of_1935|Communist uprising]] in November 1935, and the last one a ''[[:en:Integralist_Uprising|putsch]]'' attempt by [[:en:Brazilian_Integralist_Action|local fascists]] in May 1938.<ref>E. Bradford Burns; ''A History of Brazil'' Columbia University Press 1993 p. 352 {{ISBN|978-0-231-07955-6}}</ref><ref>Dulles, John W.F. ''Anarchists and Communists in Brazil, 1900–1935'' University of Texas Press 2012 {{ISBN|0-292-74076-X}}</ref><ref>Frank M. Colby, Allen L. Churchill, Herbert T. Wade & Frank H. Vizetelly; ''The New international year book'' Dodd, Mead & Co. 1989, p. 102 "The Fascist Revolt"</ref> The 1935 uprising created a security crisis in which Congress transferred more power to the executive branch. The [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|1937 ''coup d'état'']] resulted in the cancellation of the 1938 election and formalized Vargas as dictator, beginning the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]] era. During this period, government brutality and censorship of the press increased.<ref>Bourne, Richard ''Getulio Vargas of Brazil, 1883–1954'' C. Knight 1974, p. 77</ref> During [[:en:World_War_II|World War II]], Brazil remained neutral until August 1942, when the country suffered [[:en:Submarine_warfare#Atlantic_ocean|retaliation]] by [[:en:Nazi_Germany|Nazi Germany]] and [[:en:Italy_under_fascism|Fascist Italy]] in a strategic dispute over the South Atlantic, and, therefore, [[:en:Brazil_in_World_War_II|entered the war]] on the [[:en:Allies_of_World_War_II|allied side]].<ref>Scheina, Robert L. ''Latin America's Wars Vol.II: The Age of the Professional Soldier, 1900–2001''. Potomac Books, 2003 {{ISBN|1-57488-452-2}} Part 9; Ch. 17 – World War II, Brazil, and Mexico, 1942–45</ref><ref>Thomas M. Leonard & John F. Bratzel; ''Latin America during World War II'' Rowman & Littlefield Publishers Inc. 2007 p. 150</ref><ref>Mónica Hirst & [[Andrew Hurrell]]; ''The United States and Brazil: A Long Road of Unmet Expectations'', Taylor & Francis Books 2005 {{ISBN|0-415-95066-X}} pp. 4–5</ref> In addition to [[:en:Battle_of_the_Atlantic#South_Atlantic_(May_1942_%E2%80%93_September_1943)|its participation in the battle of the Atlantic]], Brazil also sent an [[:en:Brazilian_Expeditionary_Force|expeditionary force]] to fight in the [[:en:Italian_Campaign_(World_War_II)|Italian campaign]].<ref>{{Citation|last1=Castro|first1=Celso|title=Nova história militar brasileira|pages=13–14|year=2004|publisher=Fundação Getúlio Vargas|isbn=978-85-225-0496-1|last2=Izecksohn|first2=Vitor|last3=Kraay|first3=Hendrik}}</ref> With the Allied victory in 1945 and the end of the fascist regimes in Europe, Vargas' position became untenable, and he was [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|swiftly overthrown]] in another military coup, with democracy reinstated by the same army that had ended it 15 years earlier.<ref>McCann 2004, p. 441</ref> Vargas committed suicide in August 1954 amid a political crisis, after having returned to power by election in 1950.<ref>Roett; Riordan ''Brazil: Politics in a Patrimonial Society'', GreenWood Publishing Group 1999, pp. 106–08 {{ISBN|0-275-95899-X}}</ref><ref>Keen & Haynes 2004, pp.&nbsp;361–62</ref> Several brief interim governments followed Vargas' suicide.<ref>Skidmore, p.&nbsp;201</ref> [[:en:Juscelino_Kubitschek|Juscelino Kubitschek]] became president in 1956 and assumed a conciliatory stance towards the political opposition that allowed him to govern without major crises.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;202–203</ref> The economy and industrial sector grew remarkably,<ref>Skidmore, p.&nbsp;204</ref> but his greatest achievement was the construction of the new capital city of [[:en:Brasília|Brasília]], inaugurated in 1960.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;204–205</ref> Kubitschek's successor, [[:en:Jânio_Quadros|Jânio Quadros]], resigned in 1961 less than a year after taking office.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;209–210</ref> His vice-president, [[:en:João_Goulart|João Goulart]], assumed the presidency, but aroused strong political opposition<ref>Skidmore, p.&nbsp;210</ref> and was [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|deposed in April 1964]] by a coup that resulted in a [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;397</ref> === Military dicatorship === {{Main|Military dictatorship in Brazil}} [[File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|thumb|[[:en:M41_Walker_Bulldog|M41s]] along the [[:en:Avenida_Presidente_Vargas|Avenida Presidente Vargas]], [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], in April 1968, during the [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]]]] The new regime was intended to be transitory,<ref>Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', pp. 141–42.</ref> but gradually closed in on itself and became a full dictatorship with the promulgation of the [[:en:AI-5|Fifth Institutional Act]] in 1968.<ref name="Gaspari p.35">Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', p.&nbsp;35.</ref> Oppression was not limited to those who resorted to [[:en:Armed_struggle_against_the_Brazilian_military_dictatorship|guerrilla tactics to fight the regime]], but also reached institutional opponents, artists, journalists and other members of civil society,{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395], last paragraph}}<ref>Richard Young, Odile Cisneros "Historical Dictionary of Latin American Literature and Theater" Scare Crow Press 2011, p. 224, 2nd § [https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> inside and outside the country through "[[:en:Operation_Condor|Operation Condor]]".<ref>Laurence Burgorgue-Larsen & Amaya Úbeda de Torres "The Inter-American Court of Human Rights: Case Law and Commentary" Oxford University Press 2011 {{ISBN|978-0-19-958878-7}} p. 299 [https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183958/https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA396 396]}} Like other [[:en:Authoritarianism|authoritarian regimes]], due to an economic boom, known as the "[[:en:Brazilian_Miracle|economic miracle]]", the Brazilian military dictatorship reached a peak in popularity in the early 1970s.{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395–97]}} Slowly, however, the wear and tear of years of dictatorial power had not slowed the repression, even after the defeat of the leftist guerrillas.<ref>Bradford Burns 1993, p. 457</ref> The inability to deal with the economic crises of the period and popular pressure made an redemocratization policy inevitable, which from the regime side was led by Generals [[:en:Ernesto_Geisel|Ernesto Geisel]] and [[:en:Golbery_do_Couto_e_Silva|Golbery do Couto e Silva]].{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 6 "The military government and the transition to democracy (1964–1984)"}} With the enactment of the [[:en:Amnesty_law#Brazil|Amnesty Law]] in 1979, Brazil began a slow [[:en:Redemocratization_in_Brazil|return to democracy]], which was completed during the 1980s.{{sfnp|Fausto|1999}} === Contemporary era === {{Main|History of Brazil (1985–present)}} [[File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|thumb|[[:en:Ulysses_Guimarães|Ulysses Guimarães]] holding the [[:en:Constitution_of_Brazil|Constitution of 1988]]]] Civilians returned to power in 1985 when [[:en:José_Sarney|José Sarney]] assumed the presidency. He became unpopular during his tenure through failure to control the economic crisis and [[:en:Hyperinflation|hyperinflation]] he inherited from the military regime.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;464–65.</ref> Sarney's unsuccessful government led to the [[:en:Brazilian_presidential_election,_1989|election in 1989]] of the almost-unknown [[:en:Fernando_Collor_de_Mello|Fernando Collor]], who was subsequently [[:en:Impeachment_of_Fernando_Collor_de_Mello|impeached by the National Congress]] in 1992.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;465, 475.</ref> Collor was succeeded by his vice-president, [[:en:Itamar_Franco|Itamar Franco]], who appointed [[:en:Fernando_Henrique_Cardoso|Fernando Henrique Cardoso]] as Minister of Finance. In 1994, Cardoso devised a highly successful [[:en:Plano_Real|Plano Real]] that,<ref>Skidmore, p.&nbsp;311.</ref> after decades of [[:en:Timeline_of_Brazilian_economic_stabilization_plans|failed economic plans]] made by previous governments attempting to curb hyperinflation, finally stabilized the Brazilian economy.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Epilogue}}<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;482.</ref> Cardoso won the [[:en:1994_Brazilian_general_election|1994 election]], and [[:en:1998_Brazilian_general_election|again in 1998]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;474.</ref> The [[:en:Peaceful_transition_of_power|peaceful transition of power]] from Cardoso to his main opposition leader, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] ([[:en:Brazilian_presidential_election,_2002|elected in 2002]] and [[:en:Brazilian_presidential_election,_2006|re-elected in 2006]]), was seen as proof that Brazil had achieved a long-sought political stability.<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;502.</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 3</ref> However, sparked by indignation and frustrations accumulated over decades from corruption, [[:en:Police_brutality_by_country#Brazil|police brutality]], inefficiencies of the political [[:en:The_Establishment|establishment]] and [[:en:Public_service|public service]], [[:en:2013_protests_in_Brazil|numerous peaceful protests]] erupted in Brazil in the middle of the first term of [[:en:Dilma_Rousseff|Dilma Rousseff]], who had succeeded Lula after winning election [[:en:Brazilian_presidential_election,_2010|in 2010]] and again [[:en:Brazilian_presidential_election,_2014|in 2014]] by narrow margins.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network "Global protest grows as citizens lose faith in politics and the State"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210608173307/https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network|date=8 June 2021}} article on "the Guardian"</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 7 & Conclusion.</ref> Rousseff [[:en:Impeachment_of_Dilma_Rousseff|was impeached]] by the [[:en:Brazilian_Congress|Brazilian Congress]] in 2016, halfway into her second term,<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|title=Dilma Rousseff impeached by Brazilian senate|last=Jonathan Watts & Donna Bowater|work=The Guardian|access-date=31 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160831175437/https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|archive-date=31 August 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Taub |first=Amanda |date=2016-09-01 |title=All Impeachments Are Political. But Was Brazil's Something More Sinister? |url=https://www.nytimes.com/2016/09/q01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250213070654/https://www.nytimes.com/2016/09/01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |archive-date=February 13, 2025 |access-date=2025-05-03 |website=The New York Times |language=en-US}}</ref> and replaced by her vice-president [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]], who assumed full presidential powers after Rousseff's impeachment was accepted on 31 August. Large street [[:en:2015–16_protests_in_Brazil|protests for and against her]] took place during the impeachment process.<ref>[http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT Article] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160624140848/http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT|date=24 June 2016}} in ''[[Financial Times]]'' (18 April 2016) about the political ambiance in Brazil on the day vote for the Deputies chamber decision about open an impeachment procedure against President Dilma. 2nd to 4th paragraph.</ref> The charges against her were fueled by political and economic crises along with evidence of involvement with politicians from all the primary political parties. In 2017, the Supreme Court requested the investigation of 71 Brazilian lawmakers and nine ministers of President [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]]'s cabinet who were allegedly linked to the [[:en:Operation_Car_Wash|Petrobras corruption scandal]].<ref>[https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO? "Brazil supreme court judge orders probe into nine ministers – paper"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170816074621/https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO|date=16 August 2017}}. Reuters. 11 April 2017.</ref> President Temer himself was also accused of [[:en:Corruption_in_Brazil|corruption]].<ref>[https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html "President Michel Temer of Brazil Is Charged With Corruption"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414030047/https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html|date=14 April 2021}}. ''The New York Times''. 26 June 2017.</ref> In the fiercely disputed [[:en:2018_Brazilian_general_election|2018 elections]], the controversial conservative candidate [[:en:Jair_Bolsonaro|Jair Bolsonaro]] of the [[:en:Social_Liberal_Party_(Brazil)|Social Liberal Party]] (PSL) was elected president, winning in the second round against [[:en:Fernando_Haddad|Fernando Haddad]], of the [[:en:Workers'_Party_(Brazil)|Workers Party]] (PT), with the support of 55.13% of the valid votes.<ref>{{Cite web |title=Jair Bolsonaro é eleito presidente do Brasil |url=https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193324/https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |archive-date=13 April 2021 |access-date=11 November 2020 |website=veja.abril.com.br}}</ref> In the early 2020s, Brazil became [[:en:COVID-19_pandemic_in_Brazil|one of the hardest hit countries]] during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]], receiving the second-highest death toll worldwide after the United States.<ref name="BBCGuerin">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|title=Covid-19 pandemic: 'Everything you should not do, Brazil has done'|last=Guerin|first=Orla|date=9 July 2021|work=[[BBC News]]|access-date=2 August 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210803062031/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|archive-date=3 August 2021|publisher=BBC|location=[[Brasília]]|url-status=live}}</ref> In May 2021, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] stated that he would run for a third term in the [[:en:2022_Brazilian_general_election|2022 Brazilian general election]] against Bolsonaro.<ref name="Valor2021-05-20a">{{cite web |date=20 May 2021 |title=Lula reitera candidatura presidencial contra Bolsonaro em 2022 |url=https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210805163619/https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |archive-date=5 August 2021 |access-date=5 August 2021 |website=Valor}}</ref> In October 2022, Lula was in first place in the first round, with 48.43% of the support from the electorate, and received 50.90% of the votes in the second round.<ref>{{Cite web |title=Análise das Eleições 2022: Veja Detalhes dos Resultados da Votação |url=https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221030225737/https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |archive-date=30 October 2022 |access-date=31 October 2022 |website=noticias.uol.com.br |language=pt}}</ref><ref>{{Cite web |title=Resultados – TSE |url=https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-url=https://web.archive.org/web/20221102121453/https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-date=2 November 2022 |access-date=31 October 2022 |website=resultados.tse.jus.br}}</ref> On 8 January 2023, a week after Lula's inauguration, a mob of Bolsonaro's supporters [[:en:2023_Brazilian_Congress_attack|attacked Brazil's federal government buildings]] in the capital, [[:en:Brasília|Brasília]], after several weeks of unrest.<ref>{{cite web |last=Phillips |first=Tom |date=8 January 2023 |title=Jair Bolsonaro supporters storm Brazil's presidential palace and supreme court |url=https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108191923/https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |archive-date=8 January 2023 |work=The Guardian}}</ref><ref name="CNN">{{cite web |last=Rocha |first=Lucas |date=8 January 2023 |title=Manifestantes furam bloqueio, entram na Esplanada e invadem o Congresso Nacional |trans-title=Protesters break through the blockade, enter the Esplanade and invade the National Congress |url=https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108184449/https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |archive-date=8 January 2023 |access-date=8 January 2023 |publisher=[[CNN Brazil]]}}</ref> == Geography == == යොමු කිරීම් == 0ybg03xtun4mqfa4wx8ujgu5gcgj02e 749098 749097 2025-06-16T02:25:17Z BuddhikaW88 37808 /* Portuguese colonization */ 749098 wikitext text/x-wiki == cඩ්ව්ඩ්ව්ඩ්ව්ඩ් == == History == {{Main|History of Brazil}} {{For timeline|Timeline of Brazilian history}} === Pre-Cabraline era === {{Main|Pre-Columbian history of Brazil{{!}}Pre-Cabraline history of Brazil}} {{See also|Indigenous peoples in Brazil|Marajoara culture}} [[File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Rock_art|Rock art]] at [[:en:Serra_da_Capivara_National_Park|Serra da Capivara National Park]], one of the largest and oldest concentrations of prehistoric sites in the [[:en:Americas|Americas]]<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|title=Discoveries Challenge Beliefs on Humans' Arrival in the Americas|last=Romero|first=Simon|date=27 March 2014|work=[[The New York Times]]|access-date=31 May 2014|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|archive-date=1 January 2022|url-access=limited}}{{cbignore}}</ref>]] Some of the earliest human remains found in the Americas, [[:en:Luzia_Woman|Luzia Woman]], were found in the area of [[:en:Pedro_Leopoldo|Pedro Leopoldo]], [[:en:Minas_Gerais|Minas Gerais]], and provide evidence of human habitation going back at least 11,000 years.<ref name="LevineCrocitti1999">{{Cite book |last1=Robert M. Levine |url=https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11 |title=The Brazil Reader: History, Culture, Politics |last2=John J. Crocitti |publisher=Duke University Press |year=1999 |isbn=978-0-8223-2290-0 |pages=11– |access-date=12 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129182919/https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The earliest pottery ever found in the Western Hemisphere was excavated in the Amazon basin of Brazil and [[:en:Radiocarbon_dating|radiocarbon dated]] to over 8,000 years ago (6000 BC). The pottery was found near [[:en:Santarém,_Pará|Santarém]] and provides evidence that the region supported a complex prehistoric culture.<ref name="Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden in the Brazilian Amazon">{{Cite journal|last1=Roosevelt|first1=Anna Curtenius|author1-link=Anna Curtenius Roosevelt|last2=Housley|first2=Rupert A.|last3=Imazio da Silveira|first3=Maura|last4=Maranca|first4=Silvia|last5=Johnson|first5=Richard Irwin|name-list-style=vanc|date=13 December 1991|title=Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden [sic] in the Brazilian Amazon|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|url-status=live|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=254|issue=5038|pages=1621–1624|bibcode=1991Sci...254.1621R|doi=10.1126/science.254.5038.1621|issn=0036-8075|pmid=17782213|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20231016114734/https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|archive-date=16 October 2023|access-date=4 July 2023|s2cid=34969614}}</ref> The [[:en:Marajoara_culture|Marajoara culture]] flourished on [[:en:Marajó|Marajó]] in the Amazon delta from AD 400 to 1400, developing sophisticated pottery, [[:en:Social_stratification|social stratification]], large populations, [[:en:Mound_building|mound building]], and complex social formations such as [[:en:Chiefdom|chiefdoms]].<ref name="Mann">{{Cite book |last=Mann |first=Charles C. |author-link=Charles C. Mann |url=https://archive.org/details/149100char/page/326 |title=1491: New Revelations of the Americas Before Columbus |publisher=Vintage Books |year=2006 |isbn=978-1-4000-3205-1 |pages=[https://archive.org/details/149100char/page/326 326–33] |orig-date=2005}}</ref> Around the time of the Portuguese arrival, the territory of present day Brazil had an estimated indigenous population of 7 million people,<ref>{{Cite book |last=Levine |first=Robert M. |title=The History of Brazil |publisher=Palgrave Macmillan |year=2003 |isbn=978-1-4039-6255-3 |page=32}}</ref> mostly semi-nomadic, who subsisted on hunting, fishing, gathering, and migrant agriculture. The population comprised several large indigenous ethnic groups (e.g., the Tupis, [[:en:Guaraní_people|Guaranis]], [[:en:Gê_peoples|Gês]], and [[:en:Arawak_peoples|Arawaks]]). The Tupi people were subdivided into the [[:en:Tupiniquim|Tupiniquins]] and [[:en:Tupinambá_people|Tupinambás]].{{sfnp|Levine|2003|p=31}} Before the arrival of the Europeans, the boundaries between these groups and their subgroups were marked by wars that arose from differences in culture, language and moral beliefs.<ref name="Fausto">{{Cite book |last=Fausto |first=Carlos |title=Os Índios antes do Brasil |publisher=Jorge Zahar Editor |year=2000 |isbn=978-85-7110-543-0 |editor-last=Zahar |editor-first=Jorge |pages=45–46, 55 |language=pt |trans-title=The Indians before Brazil}}</ref> These wars also involved large-scale military actions on land and water, with [[:en:Human_cannibalism|cannibalistic]] rituals on prisoners of war.<ref>Gomes, Mercio P. ''The Indians and Brazil'' University Press of Florida 2000 {{ISBN|0-8130-1720-3}} pp. 28–29</ref>{{sfnp|Fausto|2000|pp=78–80}} While heredity had some weight, leadership was a status more won over time than assigned in succession ceremonies and conventions.<ref name="Fausto" /> Slavery among the indigenous groups had a different meaning than it had for Europeans, since it originated from a diverse socioeconomic organization, in which asymmetries were translated into [[:en:Kinship|kinship]] relations.{{sfnp|Fausto|2000|p=50}} === Portuguese colonization === Following the 1494 [[:en:Treaty_of_Tordesillas|Treaty of Tordesillas]], the land now called Brazil was claimed for the [[:en:Portuguese_Empire|Portuguese Empire]] on 22 April 1500, with [[:en:Discovery_of_Brazil|the arrival of the Portuguese fleet commanded by Pedro Álvares Cabral]].<ref name="Boxer, p. 98">Boxer, p.&nbsp;98.</ref> The Portuguese encountered indigenous peoples divided into several ethnic societies, most of whom spoke languages of the [[:en:Tupi–Guaraní|Tupi–Guarani]] family and fought among themselves.<ref name="Boxer, p.&nbsp;100">Boxer, p. 100.</ref> Though the first settlement was founded in 1532, colonization effectively began in 1534, when King [[:en:John_III_of_Portugal|John&nbsp;III of Portugal]] divided the territory into the fifteen private and autonomous [[:en:Captaincies_of_Brazil|captaincies]].<ref>Boxer, pp.&nbsp;100–101.</ref><ref name="Skidmore, p.&nbsp;27">Skidmore, p.&nbsp;27.</ref> However, the decentralized and unorganized captaincy system proved problematic, and in 1549 the Portuguese king restructured them into the [[:en:Governorate_General_of_Brazil|Governorate General of Brazil]] in the city of [[:en:Salvador,_Bahia|Salvador]], which became the capital of a single and centralized Portuguese colony in South America.<ref name="Skidmore, p.&nbsp;27" /><ref>Boxer, p.&nbsp;101.</ref> In the first two centuries of colonization, Indigenous and European groups lived in constant war, establishing opportunistic alliances in order to gain advantages against each other.<ref>Meuwese, Mark "Brothers in Arms, Partners in Trade: Dutch-Indigenous Alliances in the Atlantic World, 1595–1674" Koninklijke Brill NV 2012 {{ISBN|978-90-04-21083-7}} ''Chapter III''</ref><ref>Metcalf, Alida C. "Go-betweens And the Colonization of Brazil: 1500–1600" University of Texas Press 2005, pp. 70, 79, 202 [https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012}}<ref>Minahan, James B. "Ethnic Groups of the Americas" ABC-CLIO 2013 {{ISBN|978-1-61069-163-5}} p. 300, [https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300|date=29 November 2023}}</ref> By the mid-16th century, [[:en:Sugar#Sugarcane|cane sugar]] had become [[:en:Brazilian_sugar_cycle|Brazil's most important export]],<ref name="Boxer, p.&nbsp;1002">Boxer, p. 100.</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;36.</ref> while slaves purchased in Sub-Saharan Africa in the [[:en:Slavery_in_Africa#Atlantic_slave_trade|slave market of Western Africa]]<ref>Richard Middleton and Anne Lombard "Colonial America: A History to 1763" Wiley-Blackwell Publishing 1st edition 1992 {{ISBN|978-1-4443-9628-7}} Chapter 2, Section 4 (final, last page and half of previous one) [https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182805/https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> (not only those from Portuguese allies of their colonies in [[:en:Portuguese_Angola|Angola]] and [[:en:Portuguese_Mozambique|Mozambique]]), had become its largest import,<ref>Boxer, p.&nbsp;110</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;34.</ref> to cope with [[:en:Engenho|sugarcane plantations]], due to increasing international demand for Brazilian sugar.<ref name="Boxer, p.&nbsp;102">Boxer, p.&nbsp;102.</ref><ref>Skidmore, pp.&nbsp;32–33.</ref> Brazil received more than 2.8 million slaves from Africa between the years 1500 and 1800.<ref>{{Cite book |last=Murray |first=Stuart A. P. |title=The Library An Illustrated History |date=2009 |publisher=Skyhorse Publishing |isbn=978-1-60239-706-4 |location=New York |page=101}}</ref> By the end of the 17th century, sugar exports began to decline<ref>Boxer, p.&nbsp;164.</ref> and the discovery of gold by [[:en:Bandeirantes|bandeirantes]] in the 1690s would become the new backbone of the colony's economy, fostering a [[:en:Brazilian_Gold_Rush|gold rush]]<ref>Boxer, pp.&nbsp;168, 170.</ref> which attracted thousands of new settlers to Brazil from Portugal and all Portuguese colonies around the world.<ref>Boxer, p.&nbsp;169.</ref> This increased level of immigration in turn caused [[:en:War_of_the_Emboabas|some conflicts]] between newcomers and old settlers.<ref>{{Cite book |last=Kohn |first=George C. |url=https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186 |title=Dictionary of Wars |publisher=Facts on File, Inc. |year=1986 |isbn=978-1-4381-2916-7 |edition=1st |page=174 |access-date=16 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183330/https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Portuguese expeditions known as ''bandeiras'' gradually [[:en:Uti_possidetis#The_Brazilian_frontier_movement_into_Spanish-claimed_lands|expanded Brazil's original colonial frontiers]] in South America to its approximately current borders.<ref>{{Cite book |last1=George Richard Potter |url=https://books.google.com/books?id=1BY9AAAAIAAJ&pg=PA498 |title=The New Cambridge Modern History |last2=Henry Clifford Darby |last3=Harold Fullard |publisher=CUP Archive |year=1957 |edition=1st |volume=3 |page=498 |access-date=16 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183451/https://books.google.com/books?id=1BY9AAAAIAAJ&pg=PA498#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>Corrado, Jacopo "The Creole Elite and the Rise of Angolan Protonationalism" [[Cambria Press]] 2008 {{ISBN|978-1-60497-529-1}} pp. 95 (Brazil) and 145, note 5 [https://books.google.com/books?id=BKKf4PYI-IIC&q=tordesilha+bandeira+portugal+brazil+advance&pg=PA145 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230502120801/https://books.google.com/books?id=BKKf4PYI-IIC&q=tordesilha+bandeira+portugal+brazil+advance&pg=PA145|date=2 May 2023}}</ref> In this era, other European powers tried to colonize parts of Brazil, in incursions that the Portuguese had to fight, notably the French [[:en:France_Antarctique|in Rio during the 1560s]], [[:en:Equinoctial_France|in Maranhão during the 1610s]], and the [[:en:Dutch_invasions_of_Brazil|Dutch in Bahia and Pernambuco]], during the [[:en:Dutch–Portuguese_War|Dutch–Portuguese War]], after the end of [[:en:Iberian_Union|Iberian Union]].<ref>Bethell, Leslie "Colonial Brazil" Cambridge University Press 1987 pp. 19, 74, 86, 169–70</ref> The Portuguese colonial administration in Brazil had two objectives that would ensure colonial order and the monopoly of Portugal's wealthiest and largest colony: to keep under control and eradicate all forms of slave rebellion and resistance, such as the [[:en:Palmares_(quilombo)|Quilombo of Palmares]],<ref>Schwartz, Stuart B. "Slaves, Peasants, and Rebels" Board of Trustees of the University of Illinois 1992 {{ISBN|0-252-06549-2}} Chapter 4 [https://books.google.com/books?id=YTnY5h0NE3sC&pg=PA103 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183446/https://books.google.com/books?id=YTnY5h0NE3sC&pg=PA103#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> and to repress all movements for autonomy or independence, such as the [[:en:Inconfidência_Mineira|Minas Gerais Conspiracy]].<ref>MacLachlan, Colin M. "A History of Modern Brazil: The Past Against the Future"; Scholarly Resources Inc. 2003 p. 3 [https://books.google.com/books?id=8m3RcnkKwJgC&pg=PA3 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183443/https://books.google.com/books?id=8m3RcnkKwJgC&pg=PA3#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> === Elevation to kingdom === {{Main|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves}} {{See also|Invasion of Portugal (1807)|Transfer of the Portuguese court to Brazil}} [[File:Aclamação_do_rei_Dom_João_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aclama%C3%A7%C3%A3o_do_rei_Dom_Jo%C3%A3o_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|thumb|The Acclamation of [[:en:John_VI_of_Portugal|King João VI]] of the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]] in [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], 6 February 1818]] In late 1807, Spanish and Napoleonic forces threatened the security of [[:en:Continental_Portugal|continental Portugal]], causing [[:en:John_VI_of_Portugal|Prince Regent John]], in the name of [[:en:Maria_I_of_Portugal|Queen Maria I]], to [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|move the royal court]] from [[:en:Lisbon|Lisbon]] to [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]].<ref name="Boxer, p. 213">Boxer, p.&nbsp;213</ref> There they established some of Brazil's first financial institutions, such as its local [[:en:Stock_exchange|stock exchanges]]<ref>Marta Barcellos & Simone Azevedo; ''Histórias do Mercado de Capitais no Brasil'' ("Financial Markets' Histories in Brazil") (Portuguese) Campus Elsevier 2011 {{ISBN|85-352-3994-4}} Introduction (by Ney Carvalho), Intro. p. xiv</ref> and its [[:en:Banco_do_Brasil|National Bank]], additionally ending the Portuguese monopoly on Brazilian trade and opening Brazil's ports to other nations. In 1809, in retaliation for being forced into exile, the Prince Regent ordered the [[:en:Portuguese_conquest_of_French_Guiana|conquest of French Guiana]].<ref>Bueno, p.&nbsp;145.</ref> With the end of the [[:en:Peninsular_War|Peninsular War]] in 1814, the courts of Europe demanded that Queen Maria I and Prince Regent John return to Portugal, deeming it unfit for the head of an ancient European monarchy to reside in a colony. In 1815, to justify continuing to live in Brazil, where the royal court had thrived for six years, the Crown established the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]], thus creating a [[:en:Pluricontinental|pluricontinental]] transatlantic monarchic state.<ref name="Mosher2008">{{Cite book |last=Jeffrey C. Mosher |url=https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9 |title=Political Struggle, Ideology, and State Building: Pernambuco and the Construction of Brazil, 1817–1850 |publisher=U of Nebraska Press |year=2008 |isbn=978-0-8032-3247-1 |page=9 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183447/https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> However, the leadership in Portugal, resentful of the new status of its larger colony, continued to demand the return of the court to Lisbon (see [[:en:Liberal_Revolution_of_1820|Liberal Revolution of 1820]]). In 1821, acceding to the demands of revolutionaries who had taken the city of [[:en:Porto|Porto]],<ref name="Adelman2006">{{Cite book |last=Jeremy Adelman |url=https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334 |title=Sovereignty and Revolution in the Iberian Atlantic |publisher=Princeton University Press |year=2006 |isbn=978-0-691-12664-7 |pages=334– |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> John VI departed for Lisbon. There he swore an oath to the new constitution, leaving his son, [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Prince Pedro de Alcântara]], as Regent of the [[:en:Kingdom_of_Brazil|Kingdom of Brazil]].<ref>Lustosa, pp.&nbsp;109–110</ref> === Independent empire === {{Main|Independence of Brazil|Empire of Brazil}} [[File:Pedro_Américo_-_Independência_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_Independ%C3%AAncia_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|දකුණ|thumb|Declaration of the [[:en:War_of_Independence_of_Brazil|Brazilian independence]] by [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro I]] on [[:en:Independence_Day_(Brazil)|7 September 1822]]]] Tensions between Portuguese and Brazilians increased and the [[:en:Portuguese_Cortes|Portuguese Cortes]], guided by the new political regime imposed by the Liberal Revolution, tried to re-establish Brazil as a colony.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;117–19</ref> The Brazilians refused to yield, and Prince Pedro decided to side with them, [[:en:Brazilian_Declaration_of_Independence|declaring the country's independence from Portugal]] on 7 September 1822.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;150–153</ref> A month later, Prince Pedro was proclaimed the first [[:en:Emperor_of_Brazil|Emperor of Brazil]], with the royal title of Dom [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro&nbsp;I]], resulting in the founding of the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]].<ref>Vianna, p.&nbsp;418</ref> The [[:en:Brazilian_War_of_Independence|Brazilian War of Independence]], which had already begun along this process, spread through the northern, northeastern regions and in the [[:en:Cisplatina|Cisplatina]] province.<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;168, 164, 178</ref> The last Portuguese soldiers surrendered on 8 March 1824;<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;179–80</ref> Portugal [[:en:Treaty_of_Rio_de_Janeiro_(1825)|officially recognized]] Brazilian independence on 29 August 1825.<ref>Lustosa, p.&nbsp;208</ref> On 7 April 1831, worn down by years of administrative turmoil and political dissent with both liberals and conservatives, including an attempt of [[:en:Confederation_of_the_Equator|republican secession]]{{sfnp|Fausto|1999|pp=82–83}} and unreconciled to the way that absolutists in Portugal had given in the succession of King John VI, Pedro&nbsp;I departed for Portugal to [[:en:Liberal_Wars|reclaim his daughter's crown]] after [[:en:Abdication_of_Pedro_I_of_Brazil|abdicating the Brazilian throne]] in favor of his five-year-old son and heir (Dom [[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro&nbsp;II]]).<ref>Lyra (v. 1), p.&nbsp;17</ref> [[File:Pedro_Américo_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembléia_Geral.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembl%C3%A9ia_Geral.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro II]], [[:en:List_of_monarchs_of_Brazil|Emperor of Brazil]] between 1831 and 1889]] As the new Emperor could not exert his constitutional powers until he came of age, a [[:en:Regency_period_(Empire_of_Brazil)|regency]] was set up by the [[:en:General_Assembly_(Brazil)|General Assembly]].<ref>Carvalho 2007, p.&nbsp;21</ref> In the absence of a charismatic figure who could represent a moderate face of power, a series of localized rebellions took place, such as the [[:en:Cabanagem|Cabanagem]] in [[:en:Grão-Pará_Province|Grão-Pará]], the [[:en:Malê_Revolt|Malê Revolt]] in Salvador, the [[:en:Balaiada|Balaiada]] ([[:en:Maranhão|Maranhão]]), the [[:en:Sabinada|Sabinada]] ([[:en:Bahia|Bahia]]), and the [[:en:Ragamuffin_War|Ragamuffin War]], which began in [[:en:Rio_Grande_do_Sul|Rio Grande do Sul]] and was supported by [[:en:Giuseppe_Garibaldi|Giuseppe Garibaldi]]. These emerged from the provinces' dissatisfaction with the central power, coupled with old and latent social tensions peculiar to a vast, slaveholding and newly independent nation state.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, 2.1 to 2.3}} This period of internal political and social upheaval, which included the [[:en:Praieira_revolt|Praieira revolt]] in [[:en:Pernambuco|Pernambuco]], was overcome only at the end of the 1840s, years after the end of the regency, which occurred with the [[:en:Dom_Pedro_II#Early_coronation|premature coronation of Pedro II]] in 1841.{{sfnp|Fausto|1999}} During the last phase of the monarchy, internal political debate centered on the issue of slavery. The [[:en:Atlantic_slave_trade_to_Brazil|Atlantic slave trade]] was outlawed in 1850,<ref>[[Leslie Bethell|Bethell, Leslie]] "The Abolition of the Brazilian Slave Trade: Britain, Brazil and the Slave Trade" [[Cambridge University Press]] 1970, ''"Cambridge Latin American Studides"'', Chapters 9 to 12. [https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183843/https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC|date=29 November 2023}}</ref> as a result of the British [[:en:Aberdeen_Act|Aberdeen Act]] and the [[:en:Eusébio_de_Queirós_Law|Eusébio de Queirós Law]], but only in May 1888, after a long process of [[:en:Abolitionism_in_Brazil|internal mobilization and debate]] for an ethical and legal dismantling of [[:en:Slavery_in_Brazil|slavery in the country]], was the institution formally abolished with the approval of the [[:en:Lei_Áurea|Golden Law]].<ref>Scott, Rebecca and others, ''The Abolition of Slavery and the Aftermath of Emancipation in Brazil'', Duke University Press 1988 {{ISBN|0-8223-0888-6}} [[Seymour Drescher]], Chap. 2: "Brazilian Abolition in Comparative Perspective"</ref> The foreign-affairs policies of the monarchy dealt with issues pertaining Brazil's neighboring countries in the [[:en:Southern_Cone|Southern Cone]]. Long after the [[:en:Cisplatine_War|Cisplatine War]] that resulted in the independence of [[:en:Uruguay|Uruguay]],<ref>Levine, Robert M. "The history of Brazil" Greenwood Publishing Group, Inc. 1999, p. 62, [https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183943/https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62|date=29 November 2023}}</ref> Brazil won three international wars during the 58-year reign of Pedro&nbsp;II: the [[:en:Platine_War|Platine War]], the [[:en:Uruguayan_War|Uruguayan War]] and the devastating [[:en:Paraguayan_War|Paraguayan War]], the largest war effort in Brazilian history.<ref>Lyra (v.1), pp.&nbsp;164, 225, 272</ref>{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, p. 83, and 2.6 "The Paraguayan War"}} Although there was no desire among the majority of Brazilians to change the country's form of government,{{sfn|Ermakoff|2006|p=189}} on 15 November 1889, in disagreement with the majority of the [[:en:Imperial_Brazilian_Army|Imperial Army]] officers, as well as with rural and financial elites, the monarchy was overthrown by a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup]].<ref>{{Cite book |last=Smallman |first=Shawn C. |title=Fear in Memory in the Brazilian Army and Society |publisher=[[University of North Carolina]] Press |year=2002 |isbn=978-0-8078-5359-7 |pages=16–18 |chapter=The Overthrow of the Empire}}</ref> A few days later, the [[:en:Flag_of_Brazil|national flag]] was replaced with a new design that included the national motto "''Ordem e Progresso''", influenced by [[:en:Positivism|positivism]]. 15 November is now [[:en:Republic_Day|Republic Day]], a national holiday.<ref>{{Cite news|url=https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|title=Brazil's Proclamation of the Republic through the press|date=15 November 2017|work=The Brazilian Report|access-date=13 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193405/https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|archive-date=13 April 2021|language=en-US|url-status=live}}</ref> === Early republic === {{Main|First Brazilian Republic|Vargas Era|Fourth Brazilian Republic}} {{multiple image | direction = vertical | align = right | width = 220 | image1 = Proclamação da República by Benedito Calixto 1893.jpg | caption1 = ''[[Proclamation of the Republic (Brazil)|Proclamation of the Republic]]'', 1893, oil on canvas by [[Benedito Calixto]] | image2 = Revolução de 1930 (cropped) restored.jpg | caption2 = Getúlio Vargas (''center'') during the Revolution of 1930 | image3 = Construção do Congresso Nacional Esplanada dos Ministérios 1959-10 (cropped).jpg | caption3 = Construction of the [[National Congress Palace|National Congress building]] in Brasília, 1959, during the [[Presidency of Juscelino Kubitschek|JK administration]] }} The early republican government was a military dictatorship, with the army dominating affairs both in Rio de Janeiro and in the states. Freedom of the press disappeared and elections were controlled by those in power.{{sfnp|Smallman|2002|loc=end of Chapter 1, from p. 18 "Military rule"}} Not until 1894, following an [[:en:Encilhamento|economic crisis]] and [[:en:Revolta_da_Armada|a military one]], did civilians take power, remaining there until October 1930.{{sfnp|Smallman|2002|pp=21–26}}<ref>Triner, Gail D. "Banking and Economic Development: Brazil, 1889–1930" Palgrave 2000, pp. 69–74 {{ISBN|0-312-23399-X}}</ref><ref>Needell, Jeffrey D. "A Tropical Belle Epoque: Elite Culture and Society in Turn-of-the-Century Rio de Janeiro" Cambridge University Press 2010, pp. 10, 12</ref> In this first republican period, Brazil maintained a relative balance characterized by a success in resolving border disputes with neighboring countries,<ref>David R. Mares; "Violent peace: militarized interstate bargaining in Latin America" [[Columbia University]] Press 2001 Chapter 5 p. 125</ref> only broken by the [[:en:Acre_War|Acre War]] (1899–1902) and [[:en:Brazil_during_World_War_I|its involvement]] in [[:en:World_War_I|World War I]] (1914–1918),<ref>Bradford Burns 1993, p. 305</ref><ref>M.Sharp, I. Westwell & J.Westwood; "History of World War I, Volume 1" Marshall Cavendish Corporation 2002, p. 97</ref><ref>{{Citation|title=Uma história diplomática do Brasil, 1531–1945|pages=265–69}}</ref> followed by a [[:en:Presidency_of_Artur_Bernardes#Withdrawal_from_the_League_of_Nations|failed attempt to exert a prominent role]] in the [[:en:League_of_Nations|League of Nations]];<ref>Charles Howard Ellis; "The origin, structure & working of the League of Nations" The LawBook Exchange Ltd 2003 pp. 105, 145</ref> Internally, from the crisis of ''Encilhamento''<ref>{{Citation|last=Viscount of Taunay|title=O encilhamento: scenas contemporaneas da bolsa em 1890, 1891 e 1892|year=1893|publisher=Melhoramentos}}</ref><ref>{{Citation|last=Nassif|first=Luís|title=Os cabeças-de-planilha|pages=69–107|year=2007|publisher=Ediouro|isbn=978-85-00-02094-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Carvalho|first=Ney O. Ribeiro|title=O Encilhamento: anatomia de uma bolha brasileira|year=2004|publisher=Bovespa|isbn=978-85-904019-1-9}}</ref> and the [[:en:Revolta_da_Armada|Navy Revolts]],<ref>{{Citation|last=Martins|first=Hélio L|title=A Revolta da Armada|year=1997|publisher=BibliEx}}</ref> a prolonged cycle of financial, political and social instability began until the 1920s, keeping the country besieged by various rebellions, both civilian<ref>{{Citation|last=Moniz|first=Edmundo|title=Canudos: a luta pela terra|year=1984|publisher=Global}}</ref><ref>{{Citation|last=Sevcenko|first=Nicolau|title=A Revolta da Vacina|year=2010|publisher=Cosac Naify|isbn=978-85-7503-868-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Moura|first=Aureliano P|title=Contestado: a guerra cabocla|year=2003|publisher=Biblioteca do Exército}}</ref> and military.<ref>{{Citation|last=Thompson|first=Arthur|title=Guerra civil do Brazil de 1893–1895|year=1934|publisher=Ravaro}}</ref><ref>{{Citation|last=Roland|first=Maria Inês|title=A Revolta da Chibata|year=2000|publisher=Saraiva|isbn=978-85-02-03095-4}}</ref><ref>{{Citation|last=Forjaz|first=Maria CS|title=Tenentismo e politica|year=1977|publisher=Paz e Terra}}</ref> Little by little, [[:en:Rebellions_and_revolutions_in_Brazil#1st_Republican_period_(1889%E2%80%931930)|a cycle of general instability]] sparked by these crises undermined the regime to such an extent that in the wake of the murder of his running mate, the defeated opposition presidential candidate [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]], supported by most of the military, successfully led the [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|Revolution of 1930]].<ref>Levine; Robert M. & Crocitti; John J. ''The Brazil Reader: History, Culture, Politics'', Duke University Press 1999, IV – The Vargas Era</ref><ref>[[Keen, Benjamin]] / Haynes, Kate ''A History of Latin America; Volume 2'', Waldsworth Cengage Learning 2004, pp.&nbsp;356–57</ref> Vargas and the military were supposed to assume power temporarily, but instead closed down Congress, extinguished the Constitution, ruled with emergency powers and replaced the states' governors with his own supporters.<ref>McCann; Frank D. ''Soldiers of the Patria: A History of the Brazilian Army, 1889–1937'', [[Stanford University]] Press 2004, p. 303 {{ISBN|0-8047-3222-1}}</ref><ref>Ibidem Williams 2001</ref> In the 1930s, three attempts to remove Vargas and his supporters from power failed. The first was the [[:en:Constitutionalist_Revolution|Constitutionalist Revolution]] in 1932, led by São Paulo's oligarchy. The second was a [[:en:Brazilian_uprising_of_1935|Communist uprising]] in November 1935, and the last one a ''[[:en:Integralist_Uprising|putsch]]'' attempt by [[:en:Brazilian_Integralist_Action|local fascists]] in May 1938.<ref>E. Bradford Burns; ''A History of Brazil'' Columbia University Press 1993 p. 352 {{ISBN|978-0-231-07955-6}}</ref><ref>Dulles, John W.F. ''Anarchists and Communists in Brazil, 1900–1935'' University of Texas Press 2012 {{ISBN|0-292-74076-X}}</ref><ref>Frank M. Colby, Allen L. Churchill, Herbert T. Wade & Frank H. Vizetelly; ''The New international year book'' Dodd, Mead & Co. 1989, p. 102 "The Fascist Revolt"</ref> The 1935 uprising created a security crisis in which Congress transferred more power to the executive branch. The [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|1937 ''coup d'état'']] resulted in the cancellation of the 1938 election and formalized Vargas as dictator, beginning the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]] era. During this period, government brutality and censorship of the press increased.<ref>Bourne, Richard ''Getulio Vargas of Brazil, 1883–1954'' C. Knight 1974, p. 77</ref> During [[:en:World_War_II|World War II]], Brazil remained neutral until August 1942, when the country suffered [[:en:Submarine_warfare#Atlantic_ocean|retaliation]] by [[:en:Nazi_Germany|Nazi Germany]] and [[:en:Italy_under_fascism|Fascist Italy]] in a strategic dispute over the South Atlantic, and, therefore, [[:en:Brazil_in_World_War_II|entered the war]] on the [[:en:Allies_of_World_War_II|allied side]].<ref>Scheina, Robert L. ''Latin America's Wars Vol.II: The Age of the Professional Soldier, 1900–2001''. Potomac Books, 2003 {{ISBN|1-57488-452-2}} Part 9; Ch. 17 – World War II, Brazil, and Mexico, 1942–45</ref><ref>Thomas M. Leonard & John F. Bratzel; ''Latin America during World War II'' Rowman & Littlefield Publishers Inc. 2007 p. 150</ref><ref>Mónica Hirst & [[Andrew Hurrell]]; ''The United States and Brazil: A Long Road of Unmet Expectations'', Taylor & Francis Books 2005 {{ISBN|0-415-95066-X}} pp. 4–5</ref> In addition to [[:en:Battle_of_the_Atlantic#South_Atlantic_(May_1942_%E2%80%93_September_1943)|its participation in the battle of the Atlantic]], Brazil also sent an [[:en:Brazilian_Expeditionary_Force|expeditionary force]] to fight in the [[:en:Italian_Campaign_(World_War_II)|Italian campaign]].<ref>{{Citation|last1=Castro|first1=Celso|title=Nova história militar brasileira|pages=13–14|year=2004|publisher=Fundação Getúlio Vargas|isbn=978-85-225-0496-1|last2=Izecksohn|first2=Vitor|last3=Kraay|first3=Hendrik}}</ref> With the Allied victory in 1945 and the end of the fascist regimes in Europe, Vargas' position became untenable, and he was [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|swiftly overthrown]] in another military coup, with democracy reinstated by the same army that had ended it 15 years earlier.<ref>McCann 2004, p. 441</ref> Vargas committed suicide in August 1954 amid a political crisis, after having returned to power by election in 1950.<ref>Roett; Riordan ''Brazil: Politics in a Patrimonial Society'', GreenWood Publishing Group 1999, pp. 106–08 {{ISBN|0-275-95899-X}}</ref><ref>Keen & Haynes 2004, pp.&nbsp;361–62</ref> Several brief interim governments followed Vargas' suicide.<ref>Skidmore, p.&nbsp;201</ref> [[:en:Juscelino_Kubitschek|Juscelino Kubitschek]] became president in 1956 and assumed a conciliatory stance towards the political opposition that allowed him to govern without major crises.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;202–203</ref> The economy and industrial sector grew remarkably,<ref>Skidmore, p.&nbsp;204</ref> but his greatest achievement was the construction of the new capital city of [[:en:Brasília|Brasília]], inaugurated in 1960.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;204–205</ref> Kubitschek's successor, [[:en:Jânio_Quadros|Jânio Quadros]], resigned in 1961 less than a year after taking office.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;209–210</ref> His vice-president, [[:en:João_Goulart|João Goulart]], assumed the presidency, but aroused strong political opposition<ref>Skidmore, p.&nbsp;210</ref> and was [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|deposed in April 1964]] by a coup that resulted in a [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;397</ref> === Military dicatorship === {{Main|Military dictatorship in Brazil}} [[File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|thumb|[[:en:M41_Walker_Bulldog|M41s]] along the [[:en:Avenida_Presidente_Vargas|Avenida Presidente Vargas]], [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], in April 1968, during the [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]]]] The new regime was intended to be transitory,<ref>Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', pp. 141–42.</ref> but gradually closed in on itself and became a full dictatorship with the promulgation of the [[:en:AI-5|Fifth Institutional Act]] in 1968.<ref name="Gaspari p.35">Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', p.&nbsp;35.</ref> Oppression was not limited to those who resorted to [[:en:Armed_struggle_against_the_Brazilian_military_dictatorship|guerrilla tactics to fight the regime]], but also reached institutional opponents, artists, journalists and other members of civil society,{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395], last paragraph}}<ref>Richard Young, Odile Cisneros "Historical Dictionary of Latin American Literature and Theater" Scare Crow Press 2011, p. 224, 2nd § [https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> inside and outside the country through "[[:en:Operation_Condor|Operation Condor]]".<ref>Laurence Burgorgue-Larsen & Amaya Úbeda de Torres "The Inter-American Court of Human Rights: Case Law and Commentary" Oxford University Press 2011 {{ISBN|978-0-19-958878-7}} p. 299 [https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183958/https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA396 396]}} Like other [[:en:Authoritarianism|authoritarian regimes]], due to an economic boom, known as the "[[:en:Brazilian_Miracle|economic miracle]]", the Brazilian military dictatorship reached a peak in popularity in the early 1970s.{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395–97]}} Slowly, however, the wear and tear of years of dictatorial power had not slowed the repression, even after the defeat of the leftist guerrillas.<ref>Bradford Burns 1993, p. 457</ref> The inability to deal with the economic crises of the period and popular pressure made an redemocratization policy inevitable, which from the regime side was led by Generals [[:en:Ernesto_Geisel|Ernesto Geisel]] and [[:en:Golbery_do_Couto_e_Silva|Golbery do Couto e Silva]].{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 6 "The military government and the transition to democracy (1964–1984)"}} With the enactment of the [[:en:Amnesty_law#Brazil|Amnesty Law]] in 1979, Brazil began a slow [[:en:Redemocratization_in_Brazil|return to democracy]], which was completed during the 1980s.{{sfnp|Fausto|1999}} === Contemporary era === {{Main|History of Brazil (1985–present)}} [[File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|thumb|[[:en:Ulysses_Guimarães|Ulysses Guimarães]] holding the [[:en:Constitution_of_Brazil|Constitution of 1988]]]] Civilians returned to power in 1985 when [[:en:José_Sarney|José Sarney]] assumed the presidency. He became unpopular during his tenure through failure to control the economic crisis and [[:en:Hyperinflation|hyperinflation]] he inherited from the military regime.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;464–65.</ref> Sarney's unsuccessful government led to the [[:en:Brazilian_presidential_election,_1989|election in 1989]] of the almost-unknown [[:en:Fernando_Collor_de_Mello|Fernando Collor]], who was subsequently [[:en:Impeachment_of_Fernando_Collor_de_Mello|impeached by the National Congress]] in 1992.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;465, 475.</ref> Collor was succeeded by his vice-president, [[:en:Itamar_Franco|Itamar Franco]], who appointed [[:en:Fernando_Henrique_Cardoso|Fernando Henrique Cardoso]] as Minister of Finance. In 1994, Cardoso devised a highly successful [[:en:Plano_Real|Plano Real]] that,<ref>Skidmore, p.&nbsp;311.</ref> after decades of [[:en:Timeline_of_Brazilian_economic_stabilization_plans|failed economic plans]] made by previous governments attempting to curb hyperinflation, finally stabilized the Brazilian economy.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Epilogue}}<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;482.</ref> Cardoso won the [[:en:1994_Brazilian_general_election|1994 election]], and [[:en:1998_Brazilian_general_election|again in 1998]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;474.</ref> The [[:en:Peaceful_transition_of_power|peaceful transition of power]] from Cardoso to his main opposition leader, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] ([[:en:Brazilian_presidential_election,_2002|elected in 2002]] and [[:en:Brazilian_presidential_election,_2006|re-elected in 2006]]), was seen as proof that Brazil had achieved a long-sought political stability.<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;502.</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 3</ref> However, sparked by indignation and frustrations accumulated over decades from corruption, [[:en:Police_brutality_by_country#Brazil|police brutality]], inefficiencies of the political [[:en:The_Establishment|establishment]] and [[:en:Public_service|public service]], [[:en:2013_protests_in_Brazil|numerous peaceful protests]] erupted in Brazil in the middle of the first term of [[:en:Dilma_Rousseff|Dilma Rousseff]], who had succeeded Lula after winning election [[:en:Brazilian_presidential_election,_2010|in 2010]] and again [[:en:Brazilian_presidential_election,_2014|in 2014]] by narrow margins.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network "Global protest grows as citizens lose faith in politics and the State"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210608173307/https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network|date=8 June 2021}} article on "the Guardian"</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 7 & Conclusion.</ref> Rousseff [[:en:Impeachment_of_Dilma_Rousseff|was impeached]] by the [[:en:Brazilian_Congress|Brazilian Congress]] in 2016, halfway into her second term,<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|title=Dilma Rousseff impeached by Brazilian senate|last=Jonathan Watts & Donna Bowater|work=The Guardian|access-date=31 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160831175437/https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|archive-date=31 August 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Taub |first=Amanda |date=2016-09-01 |title=All Impeachments Are Political. But Was Brazil's Something More Sinister? |url=https://www.nytimes.com/2016/09/q01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250213070654/https://www.nytimes.com/2016/09/01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |archive-date=February 13, 2025 |access-date=2025-05-03 |website=The New York Times |language=en-US}}</ref> and replaced by her vice-president [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]], who assumed full presidential powers after Rousseff's impeachment was accepted on 31 August. Large street [[:en:2015–16_protests_in_Brazil|protests for and against her]] took place during the impeachment process.<ref>[http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT Article] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160624140848/http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT|date=24 June 2016}} in ''[[Financial Times]]'' (18 April 2016) about the political ambiance in Brazil on the day vote for the Deputies chamber decision about open an impeachment procedure against President Dilma. 2nd to 4th paragraph.</ref> The charges against her were fueled by political and economic crises along with evidence of involvement with politicians from all the primary political parties. In 2017, the Supreme Court requested the investigation of 71 Brazilian lawmakers and nine ministers of President [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]]'s cabinet who were allegedly linked to the [[:en:Operation_Car_Wash|Petrobras corruption scandal]].<ref>[https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO? "Brazil supreme court judge orders probe into nine ministers – paper"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170816074621/https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO|date=16 August 2017}}. Reuters. 11 April 2017.</ref> President Temer himself was also accused of [[:en:Corruption_in_Brazil|corruption]].<ref>[https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html "President Michel Temer of Brazil Is Charged With Corruption"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414030047/https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html|date=14 April 2021}}. ''The New York Times''. 26 June 2017.</ref> In the fiercely disputed [[:en:2018_Brazilian_general_election|2018 elections]], the controversial conservative candidate [[:en:Jair_Bolsonaro|Jair Bolsonaro]] of the [[:en:Social_Liberal_Party_(Brazil)|Social Liberal Party]] (PSL) was elected president, winning in the second round against [[:en:Fernando_Haddad|Fernando Haddad]], of the [[:en:Workers'_Party_(Brazil)|Workers Party]] (PT), with the support of 55.13% of the valid votes.<ref>{{Cite web |title=Jair Bolsonaro é eleito presidente do Brasil |url=https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193324/https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |archive-date=13 April 2021 |access-date=11 November 2020 |website=veja.abril.com.br}}</ref> In the early 2020s, Brazil became [[:en:COVID-19_pandemic_in_Brazil|one of the hardest hit countries]] during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]], receiving the second-highest death toll worldwide after the United States.<ref name="BBCGuerin">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|title=Covid-19 pandemic: 'Everything you should not do, Brazil has done'|last=Guerin|first=Orla|date=9 July 2021|work=[[BBC News]]|access-date=2 August 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210803062031/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|archive-date=3 August 2021|publisher=BBC|location=[[Brasília]]|url-status=live}}</ref> In May 2021, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] stated that he would run for a third term in the [[:en:2022_Brazilian_general_election|2022 Brazilian general election]] against Bolsonaro.<ref name="Valor2021-05-20a">{{cite web |date=20 May 2021 |title=Lula reitera candidatura presidencial contra Bolsonaro em 2022 |url=https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210805163619/https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |archive-date=5 August 2021 |access-date=5 August 2021 |website=Valor}}</ref> In October 2022, Lula was in first place in the first round, with 48.43% of the support from the electorate, and received 50.90% of the votes in the second round.<ref>{{Cite web |title=Análise das Eleições 2022: Veja Detalhes dos Resultados da Votação |url=https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221030225737/https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |archive-date=30 October 2022 |access-date=31 October 2022 |website=noticias.uol.com.br |language=pt}}</ref><ref>{{Cite web |title=Resultados – TSE |url=https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-url=https://web.archive.org/web/20221102121453/https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-date=2 November 2022 |access-date=31 October 2022 |website=resultados.tse.jus.br}}</ref> On 8 January 2023, a week after Lula's inauguration, a mob of Bolsonaro's supporters [[:en:2023_Brazilian_Congress_attack|attacked Brazil's federal government buildings]] in the capital, [[:en:Brasília|Brasília]], after several weeks of unrest.<ref>{{cite web |last=Phillips |first=Tom |date=8 January 2023 |title=Jair Bolsonaro supporters storm Brazil's presidential palace and supreme court |url=https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108191923/https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |archive-date=8 January 2023 |work=The Guardian}}</ref><ref name="CNN">{{cite web |last=Rocha |first=Lucas |date=8 January 2023 |title=Manifestantes furam bloqueio, entram na Esplanada e invadem o Congresso Nacional |trans-title=Protesters break through the blockade, enter the Esplanade and invade the National Congress |url=https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108184449/https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |archive-date=8 January 2023 |access-date=8 January 2023 |publisher=[[CNN Brazil]]}}</ref> == Geography == == යොමු කිරීම් == b4coqr6qfjqwlt11hhvslb8h1t7tj5j 749099 749098 2025-06-16T02:27:13Z BuddhikaW88 37808 /* Portuguese colonization */ 749099 wikitext text/x-wiki == cඩ්ව්ඩ්ව්ඩ්ව්ඩ් == == History == {{Main|History of Brazil}} {{For timeline|Timeline of Brazilian history}} === Pre-Cabraline era === {{Main|Pre-Columbian history of Brazil{{!}}Pre-Cabraline history of Brazil}} {{See also|Indigenous peoples in Brazil|Marajoara culture}} [[File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Rock_art|Rock art]] at [[:en:Serra_da_Capivara_National_Park|Serra da Capivara National Park]], one of the largest and oldest concentrations of prehistoric sites in the [[:en:Americas|Americas]]<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|title=Discoveries Challenge Beliefs on Humans' Arrival in the Americas|last=Romero|first=Simon|date=27 March 2014|work=[[The New York Times]]|access-date=31 May 2014|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|archive-date=1 January 2022|url-access=limited}}{{cbignore}}</ref>]] Some of the earliest human remains found in the Americas, [[:en:Luzia_Woman|Luzia Woman]], were found in the area of [[:en:Pedro_Leopoldo|Pedro Leopoldo]], [[:en:Minas_Gerais|Minas Gerais]], and provide evidence of human habitation going back at least 11,000 years.<ref name="LevineCrocitti1999">{{Cite book |last1=Robert M. Levine |url=https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11 |title=The Brazil Reader: History, Culture, Politics |last2=John J. Crocitti |publisher=Duke University Press |year=1999 |isbn=978-0-8223-2290-0 |pages=11– |access-date=12 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129182919/https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The earliest pottery ever found in the Western Hemisphere was excavated in the Amazon basin of Brazil and [[:en:Radiocarbon_dating|radiocarbon dated]] to over 8,000 years ago (6000 BC). The pottery was found near [[:en:Santarém,_Pará|Santarém]] and provides evidence that the region supported a complex prehistoric culture.<ref name="Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden in the Brazilian Amazon">{{Cite journal|last1=Roosevelt|first1=Anna Curtenius|author1-link=Anna Curtenius Roosevelt|last2=Housley|first2=Rupert A.|last3=Imazio da Silveira|first3=Maura|last4=Maranca|first4=Silvia|last5=Johnson|first5=Richard Irwin|name-list-style=vanc|date=13 December 1991|title=Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden [sic] in the Brazilian Amazon|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|url-status=live|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=254|issue=5038|pages=1621–1624|bibcode=1991Sci...254.1621R|doi=10.1126/science.254.5038.1621|issn=0036-8075|pmid=17782213|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20231016114734/https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|archive-date=16 October 2023|access-date=4 July 2023|s2cid=34969614}}</ref> The [[:en:Marajoara_culture|Marajoara culture]] flourished on [[:en:Marajó|Marajó]] in the Amazon delta from AD 400 to 1400, developing sophisticated pottery, [[:en:Social_stratification|social stratification]], large populations, [[:en:Mound_building|mound building]], and complex social formations such as [[:en:Chiefdom|chiefdoms]].<ref name="Mann">{{Cite book |last=Mann |first=Charles C. |author-link=Charles C. Mann |url=https://archive.org/details/149100char/page/326 |title=1491: New Revelations of the Americas Before Columbus |publisher=Vintage Books |year=2006 |isbn=978-1-4000-3205-1 |pages=[https://archive.org/details/149100char/page/326 326–33] |orig-date=2005}}</ref> Around the time of the Portuguese arrival, the territory of present day Brazil had an estimated indigenous population of 7 million people,<ref>{{Cite book |last=Levine |first=Robert M. |title=The History of Brazil |publisher=Palgrave Macmillan |year=2003 |isbn=978-1-4039-6255-3 |page=32}}</ref> mostly semi-nomadic, who subsisted on hunting, fishing, gathering, and migrant agriculture. The population comprised several large indigenous ethnic groups (e.g., the Tupis, [[:en:Guaraní_people|Guaranis]], [[:en:Gê_peoples|Gês]], and [[:en:Arawak_peoples|Arawaks]]). The Tupi people were subdivided into the [[:en:Tupiniquim|Tupiniquins]] and [[:en:Tupinambá_people|Tupinambás]].{{sfnp|Levine|2003|p=31}} Before the arrival of the Europeans, the boundaries between these groups and their subgroups were marked by wars that arose from differences in culture, language and moral beliefs.<ref name="Fausto">{{Cite book |last=Fausto |first=Carlos |title=Os Índios antes do Brasil |publisher=Jorge Zahar Editor |year=2000 |isbn=978-85-7110-543-0 |editor-last=Zahar |editor-first=Jorge |pages=45–46, 55 |language=pt |trans-title=The Indians before Brazil}}</ref> These wars also involved large-scale military actions on land and water, with [[:en:Human_cannibalism|cannibalistic]] rituals on prisoners of war.<ref>Gomes, Mercio P. ''The Indians and Brazil'' University Press of Florida 2000 {{ISBN|0-8130-1720-3}} pp. 28–29</ref>{{sfnp|Fausto|2000|pp=78–80}} While heredity had some weight, leadership was a status more won over time than assigned in succession ceremonies and conventions.<ref name="Fausto" /> Slavery among the indigenous groups had a different meaning than it had for Europeans, since it originated from a diverse socioeconomic organization, in which asymmetries were translated into [[:en:Kinship|kinship]] relations.{{sfnp|Fausto|2000|p=50}} === Portuguese colonization === [[ගොනුව:Desembarque de Pedro Álvares Cabral em Porto Seguro em 1500 by Oscar Pereira da Silva (1865–1939).jpg|thumb|1500 දී පේද්‍රෝ අල්වාරස් කබ්රාල්, පෝටෝ සෙගුරෝ හි ගොඩබෑම]] Following the 1494 [[:en:Treaty_of_Tordesillas|Treaty of Tordesillas]], the land now called Brazil was claimed for the [[:en:Portuguese_Empire|Portuguese Empire]] on 22 April 1500, with [[:en:Discovery_of_Brazil|the arrival of the Portuguese fleet commanded by Pedro Álvares Cabral]].<ref name="Boxer, p. 98">Boxer, p.&nbsp;98.</ref> The Portuguese encountered indigenous peoples divided into several ethnic societies, most of whom spoke languages of the [[:en:Tupi–Guaraní|Tupi–Guarani]] family and fought among themselves.<ref name="Boxer, p.&nbsp;100">Boxer, p. 100.</ref> Though the first settlement was founded in 1532, colonization effectively began in 1534, when King [[:en:John_III_of_Portugal|John&nbsp;III of Portugal]] divided the territory into the fifteen private and autonomous [[:en:Captaincies_of_Brazil|captaincies]].<ref>Boxer, pp.&nbsp;100–101.</ref><ref name="Skidmore, p.&nbsp;27">Skidmore, p.&nbsp;27.</ref> However, the decentralized and unorganized captaincy system proved problematic, and in 1549 the Portuguese king restructured them into the [[:en:Governorate_General_of_Brazil|Governorate General of Brazil]] in the city of [[:en:Salvador,_Bahia|Salvador]], which became the capital of a single and centralized Portuguese colony in South America.<ref name="Skidmore, p.&nbsp;27" /><ref>Boxer, p.&nbsp;101.</ref> In the first two centuries of colonization, Indigenous and European groups lived in constant war, establishing opportunistic alliances in order to gain advantages against each other.<ref>Meuwese, Mark "Brothers in Arms, Partners in Trade: Dutch-Indigenous Alliances in the Atlantic World, 1595–1674" Koninklijke Brill NV 2012 {{ISBN|978-90-04-21083-7}} ''Chapter III''</ref><ref>Metcalf, Alida C. "Go-betweens And the Colonization of Brazil: 1500–1600" University of Texas Press 2005, pp. 70, 79, 202 [https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012}}<ref>Minahan, James B. "Ethnic Groups of the Americas" ABC-CLIO 2013 {{ISBN|978-1-61069-163-5}} p. 300, [https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300|date=29 November 2023}}</ref> By the mid-16th century, [[:en:Sugar#Sugarcane|cane sugar]] had become [[:en:Brazilian_sugar_cycle|Brazil's most important export]],<ref name="Boxer, p.&nbsp;1002">Boxer, p. 100.</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;36.</ref> while slaves purchased in Sub-Saharan Africa in the [[:en:Slavery_in_Africa#Atlantic_slave_trade|slave market of Western Africa]]<ref>Richard Middleton and Anne Lombard "Colonial America: A History to 1763" Wiley-Blackwell Publishing 1st edition 1992 {{ISBN|978-1-4443-9628-7}} Chapter 2, Section 4 (final, last page and half of previous one) [https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182805/https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> (not only those from Portuguese allies of their colonies in [[:en:Portuguese_Angola|Angola]] and [[:en:Portuguese_Mozambique|Mozambique]]), had become its largest import,<ref>Boxer, p.&nbsp;110</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;34.</ref> to cope with [[:en:Engenho|sugarcane plantations]], due to increasing international demand for Brazilian sugar.<ref name="Boxer, p.&nbsp;102">Boxer, p.&nbsp;102.</ref><ref>Skidmore, pp.&nbsp;32–33.</ref> Brazil received more than 2.8 million slaves from Africa between the years 1500 and 1800.<ref>{{Cite book |last=Murray |first=Stuart A. P. |title=The Library An Illustrated History |date=2009 |publisher=Skyhorse Publishing |isbn=978-1-60239-706-4 |location=New York |page=101}}</ref> By the end of the 17th century, sugar exports began to decline<ref>Boxer, p.&nbsp;164.</ref> and the discovery of gold by [[:en:Bandeirantes|bandeirantes]] in the 1690s would become the new backbone of the colony's economy, fostering a [[:en:Brazilian_Gold_Rush|gold rush]]<ref>Boxer, pp.&nbsp;168, 170.</ref> which attracted thousands of new settlers to Brazil from Portugal and all Portuguese colonies around the world.<ref>Boxer, p.&nbsp;169.</ref> This increased level of immigration in turn caused [[:en:War_of_the_Emboabas|some conflicts]] between newcomers and old settlers.<ref>{{Cite book |last=Kohn |first=George C. |url=https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186 |title=Dictionary of Wars |publisher=Facts on File, Inc. |year=1986 |isbn=978-1-4381-2916-7 |edition=1st |page=174 |access-date=16 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183330/https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Portuguese expeditions known as ''bandeiras'' gradually [[:en:Uti_possidetis#The_Brazilian_frontier_movement_into_Spanish-claimed_lands|expanded Brazil's original colonial frontiers]] in South America to its approximately current borders.<ref>{{Cite book |last1=George Richard Potter |url=https://books.google.com/books?id=1BY9AAAAIAAJ&pg=PA498 |title=The New Cambridge Modern History |last2=Henry Clifford Darby |last3=Harold Fullard |publisher=CUP Archive |year=1957 |edition=1st |volume=3 |page=498 |access-date=16 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183451/https://books.google.com/books?id=1BY9AAAAIAAJ&pg=PA498#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>Corrado, Jacopo "The Creole Elite and the Rise of Angolan Protonationalism" [[Cambria Press]] 2008 {{ISBN|978-1-60497-529-1}} pp. 95 (Brazil) and 145, note 5 [https://books.google.com/books?id=BKKf4PYI-IIC&q=tordesilha+bandeira+portugal+brazil+advance&pg=PA145 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230502120801/https://books.google.com/books?id=BKKf4PYI-IIC&q=tordesilha+bandeira+portugal+brazil+advance&pg=PA145|date=2 May 2023}}</ref> In this era, other European powers tried to colonize parts of Brazil, in incursions that the Portuguese had to fight, notably the French [[:en:France_Antarctique|in Rio during the 1560s]], [[:en:Equinoctial_France|in Maranhão during the 1610s]], and the [[:en:Dutch_invasions_of_Brazil|Dutch in Bahia and Pernambuco]], during the [[:en:Dutch–Portuguese_War|Dutch–Portuguese War]], after the end of [[:en:Iberian_Union|Iberian Union]].<ref>Bethell, Leslie "Colonial Brazil" Cambridge University Press 1987 pp. 19, 74, 86, 169–70</ref> The Portuguese colonial administration in Brazil had two objectives that would ensure colonial order and the monopoly of Portugal's wealthiest and largest colony: to keep under control and eradicate all forms of slave rebellion and resistance, such as the [[:en:Palmares_(quilombo)|Quilombo of Palmares]],<ref>Schwartz, Stuart B. "Slaves, Peasants, and Rebels" Board of Trustees of the University of Illinois 1992 {{ISBN|0-252-06549-2}} Chapter 4 [https://books.google.com/books?id=YTnY5h0NE3sC&pg=PA103 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183446/https://books.google.com/books?id=YTnY5h0NE3sC&pg=PA103#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> and to repress all movements for autonomy or independence, such as the [[:en:Inconfidência_Mineira|Minas Gerais Conspiracy]].<ref>MacLachlan, Colin M. "A History of Modern Brazil: The Past Against the Future"; Scholarly Resources Inc. 2003 p. 3 [https://books.google.com/books?id=8m3RcnkKwJgC&pg=PA3 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183443/https://books.google.com/books?id=8m3RcnkKwJgC&pg=PA3#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> === Elevation to kingdom === {{Main|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves}} {{See also|Invasion of Portugal (1807)|Transfer of the Portuguese court to Brazil}} [[File:Aclamação_do_rei_Dom_João_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aclama%C3%A7%C3%A3o_do_rei_Dom_Jo%C3%A3o_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|thumb|The Acclamation of [[:en:John_VI_of_Portugal|King João VI]] of the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]] in [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], 6 February 1818]] In late 1807, Spanish and Napoleonic forces threatened the security of [[:en:Continental_Portugal|continental Portugal]], causing [[:en:John_VI_of_Portugal|Prince Regent John]], in the name of [[:en:Maria_I_of_Portugal|Queen Maria I]], to [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|move the royal court]] from [[:en:Lisbon|Lisbon]] to [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]].<ref name="Boxer, p. 213">Boxer, p.&nbsp;213</ref> There they established some of Brazil's first financial institutions, such as its local [[:en:Stock_exchange|stock exchanges]]<ref>Marta Barcellos & Simone Azevedo; ''Histórias do Mercado de Capitais no Brasil'' ("Financial Markets' Histories in Brazil") (Portuguese) Campus Elsevier 2011 {{ISBN|85-352-3994-4}} Introduction (by Ney Carvalho), Intro. p. xiv</ref> and its [[:en:Banco_do_Brasil|National Bank]], additionally ending the Portuguese monopoly on Brazilian trade and opening Brazil's ports to other nations. In 1809, in retaliation for being forced into exile, the Prince Regent ordered the [[:en:Portuguese_conquest_of_French_Guiana|conquest of French Guiana]].<ref>Bueno, p.&nbsp;145.</ref> With the end of the [[:en:Peninsular_War|Peninsular War]] in 1814, the courts of Europe demanded that Queen Maria I and Prince Regent John return to Portugal, deeming it unfit for the head of an ancient European monarchy to reside in a colony. In 1815, to justify continuing to live in Brazil, where the royal court had thrived for six years, the Crown established the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]], thus creating a [[:en:Pluricontinental|pluricontinental]] transatlantic monarchic state.<ref name="Mosher2008">{{Cite book |last=Jeffrey C. Mosher |url=https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9 |title=Political Struggle, Ideology, and State Building: Pernambuco and the Construction of Brazil, 1817–1850 |publisher=U of Nebraska Press |year=2008 |isbn=978-0-8032-3247-1 |page=9 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183447/https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> However, the leadership in Portugal, resentful of the new status of its larger colony, continued to demand the return of the court to Lisbon (see [[:en:Liberal_Revolution_of_1820|Liberal Revolution of 1820]]). In 1821, acceding to the demands of revolutionaries who had taken the city of [[:en:Porto|Porto]],<ref name="Adelman2006">{{Cite book |last=Jeremy Adelman |url=https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334 |title=Sovereignty and Revolution in the Iberian Atlantic |publisher=Princeton University Press |year=2006 |isbn=978-0-691-12664-7 |pages=334– |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> John VI departed for Lisbon. There he swore an oath to the new constitution, leaving his son, [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Prince Pedro de Alcântara]], as Regent of the [[:en:Kingdom_of_Brazil|Kingdom of Brazil]].<ref>Lustosa, pp.&nbsp;109–110</ref> === Independent empire === {{Main|Independence of Brazil|Empire of Brazil}} [[File:Pedro_Américo_-_Independência_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_Independ%C3%AAncia_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|දකුණ|thumb|Declaration of the [[:en:War_of_Independence_of_Brazil|Brazilian independence]] by [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro I]] on [[:en:Independence_Day_(Brazil)|7 September 1822]]]] Tensions between Portuguese and Brazilians increased and the [[:en:Portuguese_Cortes|Portuguese Cortes]], guided by the new political regime imposed by the Liberal Revolution, tried to re-establish Brazil as a colony.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;117–19</ref> The Brazilians refused to yield, and Prince Pedro decided to side with them, [[:en:Brazilian_Declaration_of_Independence|declaring the country's independence from Portugal]] on 7 September 1822.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;150–153</ref> A month later, Prince Pedro was proclaimed the first [[:en:Emperor_of_Brazil|Emperor of Brazil]], with the royal title of Dom [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro&nbsp;I]], resulting in the founding of the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]].<ref>Vianna, p.&nbsp;418</ref> The [[:en:Brazilian_War_of_Independence|Brazilian War of Independence]], which had already begun along this process, spread through the northern, northeastern regions and in the [[:en:Cisplatina|Cisplatina]] province.<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;168, 164, 178</ref> The last Portuguese soldiers surrendered on 8 March 1824;<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;179–80</ref> Portugal [[:en:Treaty_of_Rio_de_Janeiro_(1825)|officially recognized]] Brazilian independence on 29 August 1825.<ref>Lustosa, p.&nbsp;208</ref> On 7 April 1831, worn down by years of administrative turmoil and political dissent with both liberals and conservatives, including an attempt of [[:en:Confederation_of_the_Equator|republican secession]]{{sfnp|Fausto|1999|pp=82–83}} and unreconciled to the way that absolutists in Portugal had given in the succession of King John VI, Pedro&nbsp;I departed for Portugal to [[:en:Liberal_Wars|reclaim his daughter's crown]] after [[:en:Abdication_of_Pedro_I_of_Brazil|abdicating the Brazilian throne]] in favor of his five-year-old son and heir (Dom [[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro&nbsp;II]]).<ref>Lyra (v. 1), p.&nbsp;17</ref> [[File:Pedro_Américo_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembléia_Geral.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembl%C3%A9ia_Geral.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro II]], [[:en:List_of_monarchs_of_Brazil|Emperor of Brazil]] between 1831 and 1889]] As the new Emperor could not exert his constitutional powers until he came of age, a [[:en:Regency_period_(Empire_of_Brazil)|regency]] was set up by the [[:en:General_Assembly_(Brazil)|General Assembly]].<ref>Carvalho 2007, p.&nbsp;21</ref> In the absence of a charismatic figure who could represent a moderate face of power, a series of localized rebellions took place, such as the [[:en:Cabanagem|Cabanagem]] in [[:en:Grão-Pará_Province|Grão-Pará]], the [[:en:Malê_Revolt|Malê Revolt]] in Salvador, the [[:en:Balaiada|Balaiada]] ([[:en:Maranhão|Maranhão]]), the [[:en:Sabinada|Sabinada]] ([[:en:Bahia|Bahia]]), and the [[:en:Ragamuffin_War|Ragamuffin War]], which began in [[:en:Rio_Grande_do_Sul|Rio Grande do Sul]] and was supported by [[:en:Giuseppe_Garibaldi|Giuseppe Garibaldi]]. These emerged from the provinces' dissatisfaction with the central power, coupled with old and latent social tensions peculiar to a vast, slaveholding and newly independent nation state.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, 2.1 to 2.3}} This period of internal political and social upheaval, which included the [[:en:Praieira_revolt|Praieira revolt]] in [[:en:Pernambuco|Pernambuco]], was overcome only at the end of the 1840s, years after the end of the regency, which occurred with the [[:en:Dom_Pedro_II#Early_coronation|premature coronation of Pedro II]] in 1841.{{sfnp|Fausto|1999}} During the last phase of the monarchy, internal political debate centered on the issue of slavery. The [[:en:Atlantic_slave_trade_to_Brazil|Atlantic slave trade]] was outlawed in 1850,<ref>[[Leslie Bethell|Bethell, Leslie]] "The Abolition of the Brazilian Slave Trade: Britain, Brazil and the Slave Trade" [[Cambridge University Press]] 1970, ''"Cambridge Latin American Studides"'', Chapters 9 to 12. [https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183843/https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC|date=29 November 2023}}</ref> as a result of the British [[:en:Aberdeen_Act|Aberdeen Act]] and the [[:en:Eusébio_de_Queirós_Law|Eusébio de Queirós Law]], but only in May 1888, after a long process of [[:en:Abolitionism_in_Brazil|internal mobilization and debate]] for an ethical and legal dismantling of [[:en:Slavery_in_Brazil|slavery in the country]], was the institution formally abolished with the approval of the [[:en:Lei_Áurea|Golden Law]].<ref>Scott, Rebecca and others, ''The Abolition of Slavery and the Aftermath of Emancipation in Brazil'', Duke University Press 1988 {{ISBN|0-8223-0888-6}} [[Seymour Drescher]], Chap. 2: "Brazilian Abolition in Comparative Perspective"</ref> The foreign-affairs policies of the monarchy dealt with issues pertaining Brazil's neighboring countries in the [[:en:Southern_Cone|Southern Cone]]. Long after the [[:en:Cisplatine_War|Cisplatine War]] that resulted in the independence of [[:en:Uruguay|Uruguay]],<ref>Levine, Robert M. "The history of Brazil" Greenwood Publishing Group, Inc. 1999, p. 62, [https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183943/https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62|date=29 November 2023}}</ref> Brazil won three international wars during the 58-year reign of Pedro&nbsp;II: the [[:en:Platine_War|Platine War]], the [[:en:Uruguayan_War|Uruguayan War]] and the devastating [[:en:Paraguayan_War|Paraguayan War]], the largest war effort in Brazilian history.<ref>Lyra (v.1), pp.&nbsp;164, 225, 272</ref>{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, p. 83, and 2.6 "The Paraguayan War"}} Although there was no desire among the majority of Brazilians to change the country's form of government,{{sfn|Ermakoff|2006|p=189}} on 15 November 1889, in disagreement with the majority of the [[:en:Imperial_Brazilian_Army|Imperial Army]] officers, as well as with rural and financial elites, the monarchy was overthrown by a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup]].<ref>{{Cite book |last=Smallman |first=Shawn C. |title=Fear in Memory in the Brazilian Army and Society |publisher=[[University of North Carolina]] Press |year=2002 |isbn=978-0-8078-5359-7 |pages=16–18 |chapter=The Overthrow of the Empire}}</ref> A few days later, the [[:en:Flag_of_Brazil|national flag]] was replaced with a new design that included the national motto "''Ordem e Progresso''", influenced by [[:en:Positivism|positivism]]. 15 November is now [[:en:Republic_Day|Republic Day]], a national holiday.<ref>{{Cite news|url=https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|title=Brazil's Proclamation of the Republic through the press|date=15 November 2017|work=The Brazilian Report|access-date=13 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193405/https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|archive-date=13 April 2021|language=en-US|url-status=live}}</ref> === Early republic === {{Main|First Brazilian Republic|Vargas Era|Fourth Brazilian Republic}} {{multiple image | direction = vertical | align = right | width = 220 | image1 = Proclamação da República by Benedito Calixto 1893.jpg | caption1 = ''[[Proclamation of the Republic (Brazil)|Proclamation of the Republic]]'', 1893, oil on canvas by [[Benedito Calixto]] | image2 = Revolução de 1930 (cropped) restored.jpg | caption2 = Getúlio Vargas (''center'') during the Revolution of 1930 | image3 = Construção do Congresso Nacional Esplanada dos Ministérios 1959-10 (cropped).jpg | caption3 = Construction of the [[National Congress Palace|National Congress building]] in Brasília, 1959, during the [[Presidency of Juscelino Kubitschek|JK administration]] }} The early republican government was a military dictatorship, with the army dominating affairs both in Rio de Janeiro and in the states. Freedom of the press disappeared and elections were controlled by those in power.{{sfnp|Smallman|2002|loc=end of Chapter 1, from p. 18 "Military rule"}} Not until 1894, following an [[:en:Encilhamento|economic crisis]] and [[:en:Revolta_da_Armada|a military one]], did civilians take power, remaining there until October 1930.{{sfnp|Smallman|2002|pp=21–26}}<ref>Triner, Gail D. "Banking and Economic Development: Brazil, 1889–1930" Palgrave 2000, pp. 69–74 {{ISBN|0-312-23399-X}}</ref><ref>Needell, Jeffrey D. "A Tropical Belle Epoque: Elite Culture and Society in Turn-of-the-Century Rio de Janeiro" Cambridge University Press 2010, pp. 10, 12</ref> In this first republican period, Brazil maintained a relative balance characterized by a success in resolving border disputes with neighboring countries,<ref>David R. Mares; "Violent peace: militarized interstate bargaining in Latin America" [[Columbia University]] Press 2001 Chapter 5 p. 125</ref> only broken by the [[:en:Acre_War|Acre War]] (1899–1902) and [[:en:Brazil_during_World_War_I|its involvement]] in [[:en:World_War_I|World War I]] (1914–1918),<ref>Bradford Burns 1993, p. 305</ref><ref>M.Sharp, I. Westwell & J.Westwood; "History of World War I, Volume 1" Marshall Cavendish Corporation 2002, p. 97</ref><ref>{{Citation|title=Uma história diplomática do Brasil, 1531–1945|pages=265–69}}</ref> followed by a [[:en:Presidency_of_Artur_Bernardes#Withdrawal_from_the_League_of_Nations|failed attempt to exert a prominent role]] in the [[:en:League_of_Nations|League of Nations]];<ref>Charles Howard Ellis; "The origin, structure & working of the League of Nations" The LawBook Exchange Ltd 2003 pp. 105, 145</ref> Internally, from the crisis of ''Encilhamento''<ref>{{Citation|last=Viscount of Taunay|title=O encilhamento: scenas contemporaneas da bolsa em 1890, 1891 e 1892|year=1893|publisher=Melhoramentos}}</ref><ref>{{Citation|last=Nassif|first=Luís|title=Os cabeças-de-planilha|pages=69–107|year=2007|publisher=Ediouro|isbn=978-85-00-02094-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Carvalho|first=Ney O. Ribeiro|title=O Encilhamento: anatomia de uma bolha brasileira|year=2004|publisher=Bovespa|isbn=978-85-904019-1-9}}</ref> and the [[:en:Revolta_da_Armada|Navy Revolts]],<ref>{{Citation|last=Martins|first=Hélio L|title=A Revolta da Armada|year=1997|publisher=BibliEx}}</ref> a prolonged cycle of financial, political and social instability began until the 1920s, keeping the country besieged by various rebellions, both civilian<ref>{{Citation|last=Moniz|first=Edmundo|title=Canudos: a luta pela terra|year=1984|publisher=Global}}</ref><ref>{{Citation|last=Sevcenko|first=Nicolau|title=A Revolta da Vacina|year=2010|publisher=Cosac Naify|isbn=978-85-7503-868-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Moura|first=Aureliano P|title=Contestado: a guerra cabocla|year=2003|publisher=Biblioteca do Exército}}</ref> and military.<ref>{{Citation|last=Thompson|first=Arthur|title=Guerra civil do Brazil de 1893–1895|year=1934|publisher=Ravaro}}</ref><ref>{{Citation|last=Roland|first=Maria Inês|title=A Revolta da Chibata|year=2000|publisher=Saraiva|isbn=978-85-02-03095-4}}</ref><ref>{{Citation|last=Forjaz|first=Maria CS|title=Tenentismo e politica|year=1977|publisher=Paz e Terra}}</ref> Little by little, [[:en:Rebellions_and_revolutions_in_Brazil#1st_Republican_period_(1889%E2%80%931930)|a cycle of general instability]] sparked by these crises undermined the regime to such an extent that in the wake of the murder of his running mate, the defeated opposition presidential candidate [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]], supported by most of the military, successfully led the [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|Revolution of 1930]].<ref>Levine; Robert M. & Crocitti; John J. ''The Brazil Reader: History, Culture, Politics'', Duke University Press 1999, IV – The Vargas Era</ref><ref>[[Keen, Benjamin]] / Haynes, Kate ''A History of Latin America; Volume 2'', Waldsworth Cengage Learning 2004, pp.&nbsp;356–57</ref> Vargas and the military were supposed to assume power temporarily, but instead closed down Congress, extinguished the Constitution, ruled with emergency powers and replaced the states' governors with his own supporters.<ref>McCann; Frank D. ''Soldiers of the Patria: A History of the Brazilian Army, 1889–1937'', [[Stanford University]] Press 2004, p. 303 {{ISBN|0-8047-3222-1}}</ref><ref>Ibidem Williams 2001</ref> In the 1930s, three attempts to remove Vargas and his supporters from power failed. The first was the [[:en:Constitutionalist_Revolution|Constitutionalist Revolution]] in 1932, led by São Paulo's oligarchy. The second was a [[:en:Brazilian_uprising_of_1935|Communist uprising]] in November 1935, and the last one a ''[[:en:Integralist_Uprising|putsch]]'' attempt by [[:en:Brazilian_Integralist_Action|local fascists]] in May 1938.<ref>E. Bradford Burns; ''A History of Brazil'' Columbia University Press 1993 p. 352 {{ISBN|978-0-231-07955-6}}</ref><ref>Dulles, John W.F. ''Anarchists and Communists in Brazil, 1900–1935'' University of Texas Press 2012 {{ISBN|0-292-74076-X}}</ref><ref>Frank M. Colby, Allen L. Churchill, Herbert T. Wade & Frank H. Vizetelly; ''The New international year book'' Dodd, Mead & Co. 1989, p. 102 "The Fascist Revolt"</ref> The 1935 uprising created a security crisis in which Congress transferred more power to the executive branch. The [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|1937 ''coup d'état'']] resulted in the cancellation of the 1938 election and formalized Vargas as dictator, beginning the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]] era. During this period, government brutality and censorship of the press increased.<ref>Bourne, Richard ''Getulio Vargas of Brazil, 1883–1954'' C. Knight 1974, p. 77</ref> During [[:en:World_War_II|World War II]], Brazil remained neutral until August 1942, when the country suffered [[:en:Submarine_warfare#Atlantic_ocean|retaliation]] by [[:en:Nazi_Germany|Nazi Germany]] and [[:en:Italy_under_fascism|Fascist Italy]] in a strategic dispute over the South Atlantic, and, therefore, [[:en:Brazil_in_World_War_II|entered the war]] on the [[:en:Allies_of_World_War_II|allied side]].<ref>Scheina, Robert L. ''Latin America's Wars Vol.II: The Age of the Professional Soldier, 1900–2001''. Potomac Books, 2003 {{ISBN|1-57488-452-2}} Part 9; Ch. 17 – World War II, Brazil, and Mexico, 1942–45</ref><ref>Thomas M. Leonard & John F. Bratzel; ''Latin America during World War II'' Rowman & Littlefield Publishers Inc. 2007 p. 150</ref><ref>Mónica Hirst & [[Andrew Hurrell]]; ''The United States and Brazil: A Long Road of Unmet Expectations'', Taylor & Francis Books 2005 {{ISBN|0-415-95066-X}} pp. 4–5</ref> In addition to [[:en:Battle_of_the_Atlantic#South_Atlantic_(May_1942_%E2%80%93_September_1943)|its participation in the battle of the Atlantic]], Brazil also sent an [[:en:Brazilian_Expeditionary_Force|expeditionary force]] to fight in the [[:en:Italian_Campaign_(World_War_II)|Italian campaign]].<ref>{{Citation|last1=Castro|first1=Celso|title=Nova história militar brasileira|pages=13–14|year=2004|publisher=Fundação Getúlio Vargas|isbn=978-85-225-0496-1|last2=Izecksohn|first2=Vitor|last3=Kraay|first3=Hendrik}}</ref> With the Allied victory in 1945 and the end of the fascist regimes in Europe, Vargas' position became untenable, and he was [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|swiftly overthrown]] in another military coup, with democracy reinstated by the same army that had ended it 15 years earlier.<ref>McCann 2004, p. 441</ref> Vargas committed suicide in August 1954 amid a political crisis, after having returned to power by election in 1950.<ref>Roett; Riordan ''Brazil: Politics in a Patrimonial Society'', GreenWood Publishing Group 1999, pp. 106–08 {{ISBN|0-275-95899-X}}</ref><ref>Keen & Haynes 2004, pp.&nbsp;361–62</ref> Several brief interim governments followed Vargas' suicide.<ref>Skidmore, p.&nbsp;201</ref> [[:en:Juscelino_Kubitschek|Juscelino Kubitschek]] became president in 1956 and assumed a conciliatory stance towards the political opposition that allowed him to govern without major crises.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;202–203</ref> The economy and industrial sector grew remarkably,<ref>Skidmore, p.&nbsp;204</ref> but his greatest achievement was the construction of the new capital city of [[:en:Brasília|Brasília]], inaugurated in 1960.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;204–205</ref> Kubitschek's successor, [[:en:Jânio_Quadros|Jânio Quadros]], resigned in 1961 less than a year after taking office.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;209–210</ref> His vice-president, [[:en:João_Goulart|João Goulart]], assumed the presidency, but aroused strong political opposition<ref>Skidmore, p.&nbsp;210</ref> and was [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|deposed in April 1964]] by a coup that resulted in a [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;397</ref> === Military dicatorship === {{Main|Military dictatorship in Brazil}} [[File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|thumb|[[:en:M41_Walker_Bulldog|M41s]] along the [[:en:Avenida_Presidente_Vargas|Avenida Presidente Vargas]], [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], in April 1968, during the [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]]]] The new regime was intended to be transitory,<ref>Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', pp. 141–42.</ref> but gradually closed in on itself and became a full dictatorship with the promulgation of the [[:en:AI-5|Fifth Institutional Act]] in 1968.<ref name="Gaspari p.35">Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', p.&nbsp;35.</ref> Oppression was not limited to those who resorted to [[:en:Armed_struggle_against_the_Brazilian_military_dictatorship|guerrilla tactics to fight the regime]], but also reached institutional opponents, artists, journalists and other members of civil society,{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395], last paragraph}}<ref>Richard Young, Odile Cisneros "Historical Dictionary of Latin American Literature and Theater" Scare Crow Press 2011, p. 224, 2nd § [https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> inside and outside the country through "[[:en:Operation_Condor|Operation Condor]]".<ref>Laurence Burgorgue-Larsen & Amaya Úbeda de Torres "The Inter-American Court of Human Rights: Case Law and Commentary" Oxford University Press 2011 {{ISBN|978-0-19-958878-7}} p. 299 [https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183958/https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA396 396]}} Like other [[:en:Authoritarianism|authoritarian regimes]], due to an economic boom, known as the "[[:en:Brazilian_Miracle|economic miracle]]", the Brazilian military dictatorship reached a peak in popularity in the early 1970s.{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395–97]}} Slowly, however, the wear and tear of years of dictatorial power had not slowed the repression, even after the defeat of the leftist guerrillas.<ref>Bradford Burns 1993, p. 457</ref> The inability to deal with the economic crises of the period and popular pressure made an redemocratization policy inevitable, which from the regime side was led by Generals [[:en:Ernesto_Geisel|Ernesto Geisel]] and [[:en:Golbery_do_Couto_e_Silva|Golbery do Couto e Silva]].{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 6 "The military government and the transition to democracy (1964–1984)"}} With the enactment of the [[:en:Amnesty_law#Brazil|Amnesty Law]] in 1979, Brazil began a slow [[:en:Redemocratization_in_Brazil|return to democracy]], which was completed during the 1980s.{{sfnp|Fausto|1999}} === Contemporary era === {{Main|History of Brazil (1985–present)}} [[File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|thumb|[[:en:Ulysses_Guimarães|Ulysses Guimarães]] holding the [[:en:Constitution_of_Brazil|Constitution of 1988]]]] Civilians returned to power in 1985 when [[:en:José_Sarney|José Sarney]] assumed the presidency. He became unpopular during his tenure through failure to control the economic crisis and [[:en:Hyperinflation|hyperinflation]] he inherited from the military regime.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;464–65.</ref> Sarney's unsuccessful government led to the [[:en:Brazilian_presidential_election,_1989|election in 1989]] of the almost-unknown [[:en:Fernando_Collor_de_Mello|Fernando Collor]], who was subsequently [[:en:Impeachment_of_Fernando_Collor_de_Mello|impeached by the National Congress]] in 1992.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;465, 475.</ref> Collor was succeeded by his vice-president, [[:en:Itamar_Franco|Itamar Franco]], who appointed [[:en:Fernando_Henrique_Cardoso|Fernando Henrique Cardoso]] as Minister of Finance. In 1994, Cardoso devised a highly successful [[:en:Plano_Real|Plano Real]] that,<ref>Skidmore, p.&nbsp;311.</ref> after decades of [[:en:Timeline_of_Brazilian_economic_stabilization_plans|failed economic plans]] made by previous governments attempting to curb hyperinflation, finally stabilized the Brazilian economy.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Epilogue}}<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;482.</ref> Cardoso won the [[:en:1994_Brazilian_general_election|1994 election]], and [[:en:1998_Brazilian_general_election|again in 1998]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;474.</ref> The [[:en:Peaceful_transition_of_power|peaceful transition of power]] from Cardoso to his main opposition leader, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] ([[:en:Brazilian_presidential_election,_2002|elected in 2002]] and [[:en:Brazilian_presidential_election,_2006|re-elected in 2006]]), was seen as proof that Brazil had achieved a long-sought political stability.<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;502.</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 3</ref> However, sparked by indignation and frustrations accumulated over decades from corruption, [[:en:Police_brutality_by_country#Brazil|police brutality]], inefficiencies of the political [[:en:The_Establishment|establishment]] and [[:en:Public_service|public service]], [[:en:2013_protests_in_Brazil|numerous peaceful protests]] erupted in Brazil in the middle of the first term of [[:en:Dilma_Rousseff|Dilma Rousseff]], who had succeeded Lula after winning election [[:en:Brazilian_presidential_election,_2010|in 2010]] and again [[:en:Brazilian_presidential_election,_2014|in 2014]] by narrow margins.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network "Global protest grows as citizens lose faith in politics and the State"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210608173307/https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network|date=8 June 2021}} article on "the Guardian"</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 7 & Conclusion.</ref> Rousseff [[:en:Impeachment_of_Dilma_Rousseff|was impeached]] by the [[:en:Brazilian_Congress|Brazilian Congress]] in 2016, halfway into her second term,<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|title=Dilma Rousseff impeached by Brazilian senate|last=Jonathan Watts & Donna Bowater|work=The Guardian|access-date=31 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160831175437/https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|archive-date=31 August 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Taub |first=Amanda |date=2016-09-01 |title=All Impeachments Are Political. But Was Brazil's Something More Sinister? |url=https://www.nytimes.com/2016/09/q01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250213070654/https://www.nytimes.com/2016/09/01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |archive-date=February 13, 2025 |access-date=2025-05-03 |website=The New York Times |language=en-US}}</ref> and replaced by her vice-president [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]], who assumed full presidential powers after Rousseff's impeachment was accepted on 31 August. Large street [[:en:2015–16_protests_in_Brazil|protests for and against her]] took place during the impeachment process.<ref>[http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT Article] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160624140848/http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT|date=24 June 2016}} in ''[[Financial Times]]'' (18 April 2016) about the political ambiance in Brazil on the day vote for the Deputies chamber decision about open an impeachment procedure against President Dilma. 2nd to 4th paragraph.</ref> The charges against her were fueled by political and economic crises along with evidence of involvement with politicians from all the primary political parties. In 2017, the Supreme Court requested the investigation of 71 Brazilian lawmakers and nine ministers of President [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]]'s cabinet who were allegedly linked to the [[:en:Operation_Car_Wash|Petrobras corruption scandal]].<ref>[https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO? "Brazil supreme court judge orders probe into nine ministers – paper"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170816074621/https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO|date=16 August 2017}}. Reuters. 11 April 2017.</ref> President Temer himself was also accused of [[:en:Corruption_in_Brazil|corruption]].<ref>[https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html "President Michel Temer of Brazil Is Charged With Corruption"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414030047/https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html|date=14 April 2021}}. ''The New York Times''. 26 June 2017.</ref> In the fiercely disputed [[:en:2018_Brazilian_general_election|2018 elections]], the controversial conservative candidate [[:en:Jair_Bolsonaro|Jair Bolsonaro]] of the [[:en:Social_Liberal_Party_(Brazil)|Social Liberal Party]] (PSL) was elected president, winning in the second round against [[:en:Fernando_Haddad|Fernando Haddad]], of the [[:en:Workers'_Party_(Brazil)|Workers Party]] (PT), with the support of 55.13% of the valid votes.<ref>{{Cite web |title=Jair Bolsonaro é eleito presidente do Brasil |url=https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193324/https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |archive-date=13 April 2021 |access-date=11 November 2020 |website=veja.abril.com.br}}</ref> In the early 2020s, Brazil became [[:en:COVID-19_pandemic_in_Brazil|one of the hardest hit countries]] during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]], receiving the second-highest death toll worldwide after the United States.<ref name="BBCGuerin">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|title=Covid-19 pandemic: 'Everything you should not do, Brazil has done'|last=Guerin|first=Orla|date=9 July 2021|work=[[BBC News]]|access-date=2 August 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210803062031/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|archive-date=3 August 2021|publisher=BBC|location=[[Brasília]]|url-status=live}}</ref> In May 2021, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] stated that he would run for a third term in the [[:en:2022_Brazilian_general_election|2022 Brazilian general election]] against Bolsonaro.<ref name="Valor2021-05-20a">{{cite web |date=20 May 2021 |title=Lula reitera candidatura presidencial contra Bolsonaro em 2022 |url=https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210805163619/https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |archive-date=5 August 2021 |access-date=5 August 2021 |website=Valor}}</ref> In October 2022, Lula was in first place in the first round, with 48.43% of the support from the electorate, and received 50.90% of the votes in the second round.<ref>{{Cite web |title=Análise das Eleições 2022: Veja Detalhes dos Resultados da Votação |url=https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221030225737/https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |archive-date=30 October 2022 |access-date=31 October 2022 |website=noticias.uol.com.br |language=pt}}</ref><ref>{{Cite web |title=Resultados – TSE |url=https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-url=https://web.archive.org/web/20221102121453/https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-date=2 November 2022 |access-date=31 October 2022 |website=resultados.tse.jus.br}}</ref> On 8 January 2023, a week after Lula's inauguration, a mob of Bolsonaro's supporters [[:en:2023_Brazilian_Congress_attack|attacked Brazil's federal government buildings]] in the capital, [[:en:Brasília|Brasília]], after several weeks of unrest.<ref>{{cite web |last=Phillips |first=Tom |date=8 January 2023 |title=Jair Bolsonaro supporters storm Brazil's presidential palace and supreme court |url=https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108191923/https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |archive-date=8 January 2023 |work=The Guardian}}</ref><ref name="CNN">{{cite web |last=Rocha |first=Lucas |date=8 January 2023 |title=Manifestantes furam bloqueio, entram na Esplanada e invadem o Congresso Nacional |trans-title=Protesters break through the blockade, enter the Esplanade and invade the National Congress |url=https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108184449/https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |archive-date=8 January 2023 |access-date=8 January 2023 |publisher=[[CNN Brazil]]}}</ref> == Geography == == යොමු කිරීම් == 5odw33gua6n4kq3824vm4x6b08u4njy 749100 749099 2025-06-16T02:38:25Z BuddhikaW88 37808 /* Portuguese colonization */ 749100 wikitext text/x-wiki == cඩ්ව්ඩ්ව්ඩ්ව්ඩ් == == History == {{Main|History of Brazil}} {{For timeline|Timeline of Brazilian history}} === Pre-Cabraline era === {{Main|Pre-Columbian history of Brazil{{!}}Pre-Cabraline history of Brazil}} {{See also|Indigenous peoples in Brazil|Marajoara culture}} [[File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Rock_art|Rock art]] at [[:en:Serra_da_Capivara_National_Park|Serra da Capivara National Park]], one of the largest and oldest concentrations of prehistoric sites in the [[:en:Americas|Americas]]<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|title=Discoveries Challenge Beliefs on Humans' Arrival in the Americas|last=Romero|first=Simon|date=27 March 2014|work=[[The New York Times]]|access-date=31 May 2014|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|archive-date=1 January 2022|url-access=limited}}{{cbignore}}</ref>]] Some of the earliest human remains found in the Americas, [[:en:Luzia_Woman|Luzia Woman]], were found in the area of [[:en:Pedro_Leopoldo|Pedro Leopoldo]], [[:en:Minas_Gerais|Minas Gerais]], and provide evidence of human habitation going back at least 11,000 years.<ref name="LevineCrocitti1999">{{Cite book |last1=Robert M. Levine |url=https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11 |title=The Brazil Reader: History, Culture, Politics |last2=John J. Crocitti |publisher=Duke University Press |year=1999 |isbn=978-0-8223-2290-0 |pages=11– |access-date=12 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129182919/https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The earliest pottery ever found in the Western Hemisphere was excavated in the Amazon basin of Brazil and [[:en:Radiocarbon_dating|radiocarbon dated]] to over 8,000 years ago (6000 BC). The pottery was found near [[:en:Santarém,_Pará|Santarém]] and provides evidence that the region supported a complex prehistoric culture.<ref name="Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden in the Brazilian Amazon">{{Cite journal|last1=Roosevelt|first1=Anna Curtenius|author1-link=Anna Curtenius Roosevelt|last2=Housley|first2=Rupert A.|last3=Imazio da Silveira|first3=Maura|last4=Maranca|first4=Silvia|last5=Johnson|first5=Richard Irwin|name-list-style=vanc|date=13 December 1991|title=Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden [sic] in the Brazilian Amazon|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|url-status=live|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=254|issue=5038|pages=1621–1624|bibcode=1991Sci...254.1621R|doi=10.1126/science.254.5038.1621|issn=0036-8075|pmid=17782213|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20231016114734/https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|archive-date=16 October 2023|access-date=4 July 2023|s2cid=34969614}}</ref> The [[:en:Marajoara_culture|Marajoara culture]] flourished on [[:en:Marajó|Marajó]] in the Amazon delta from AD 400 to 1400, developing sophisticated pottery, [[:en:Social_stratification|social stratification]], large populations, [[:en:Mound_building|mound building]], and complex social formations such as [[:en:Chiefdom|chiefdoms]].<ref name="Mann">{{Cite book |last=Mann |first=Charles C. |author-link=Charles C. Mann |url=https://archive.org/details/149100char/page/326 |title=1491: New Revelations of the Americas Before Columbus |publisher=Vintage Books |year=2006 |isbn=978-1-4000-3205-1 |pages=[https://archive.org/details/149100char/page/326 326–33] |orig-date=2005}}</ref> Around the time of the Portuguese arrival, the territory of present day Brazil had an estimated indigenous population of 7 million people,<ref>{{Cite book |last=Levine |first=Robert M. |title=The History of Brazil |publisher=Palgrave Macmillan |year=2003 |isbn=978-1-4039-6255-3 |page=32}}</ref> mostly semi-nomadic, who subsisted on hunting, fishing, gathering, and migrant agriculture. The population comprised several large indigenous ethnic groups (e.g., the Tupis, [[:en:Guaraní_people|Guaranis]], [[:en:Gê_peoples|Gês]], and [[:en:Arawak_peoples|Arawaks]]). The Tupi people were subdivided into the [[:en:Tupiniquim|Tupiniquins]] and [[:en:Tupinambá_people|Tupinambás]].{{sfnp|Levine|2003|p=31}} Before the arrival of the Europeans, the boundaries between these groups and their subgroups were marked by wars that arose from differences in culture, language and moral beliefs.<ref name="Fausto">{{Cite book |last=Fausto |first=Carlos |title=Os Índios antes do Brasil |publisher=Jorge Zahar Editor |year=2000 |isbn=978-85-7110-543-0 |editor-last=Zahar |editor-first=Jorge |pages=45–46, 55 |language=pt |trans-title=The Indians before Brazil}}</ref> These wars also involved large-scale military actions on land and water, with [[:en:Human_cannibalism|cannibalistic]] rituals on prisoners of war.<ref>Gomes, Mercio P. ''The Indians and Brazil'' University Press of Florida 2000 {{ISBN|0-8130-1720-3}} pp. 28–29</ref>{{sfnp|Fausto|2000|pp=78–80}} While heredity had some weight, leadership was a status more won over time than assigned in succession ceremonies and conventions.<ref name="Fausto" /> Slavery among the indigenous groups had a different meaning than it had for Europeans, since it originated from a diverse socioeconomic organization, in which asymmetries were translated into [[:en:Kinship|kinship]] relations.{{sfnp|Fausto|2000|p=50}} === Portuguese colonization === [[ගොනුව:Desembarque de Pedro Álvares Cabral em Porto Seguro em 1500 by Oscar Pereira da Silva (1865–1939).jpg|thumb|1500 දී පේද්‍රෝ අල්වාරස් කබ්රාල්, පෝටෝ සෙගුරෝ හි ගොඩබෑම]] Following the 1494 [[:en:Treaty_of_Tordesillas|Treaty of Tordesillas]], the land now called Brazil was claimed for the [[:en:Portuguese_Empire|Portuguese Empire]] on 22 April 1500, with [[:en:Discovery_of_Brazil|the arrival of the Portuguese fleet commanded by Pedro Álvares Cabral]].<ref name="Boxer, p. 98">Boxer, p.&nbsp;98.</ref> The Portuguese encountered indigenous peoples divided into several ethnic societies, most of whom spoke languages of the [[:en:Tupi–Guaraní|Tupi–Guarani]] family and fought among themselves.<ref name="Boxer, p.&nbsp;100">Boxer, p. 100.</ref> Though the first settlement was founded in 1532, colonization effectively began in 1534, when King [[:en:John_III_of_Portugal|John&nbsp;III of Portugal]] divided the territory into the fifteen private and autonomous [[:en:Captaincies_of_Brazil|captaincies]].<ref>Boxer, pp.&nbsp;100–101.</ref><ref name="Skidmore, p.&nbsp;27">Skidmore, p.&nbsp;27.</ref> [[ගොනුව:Conjunto arquitetônico e urbanístico de Ouro Preto.JPG|thumb|ඕරෝ ප්‍රීටෝ යනු බ්‍රසීලියානු රන් රෂ් හි මධ්‍යස්ථානය වූ අතර එහි බැරොක් යටත් විජිත ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය හේතුවෙන් [[යුනෙස්කෝ]] විසින් [[ලෝක උරුම අඩවියක්]] ලෙස නම් කරන ලදී.]] However, the decentralized and unorganized captaincy system proved problematic, and in 1549 the Portuguese king restructured them into the [[:en:Governorate_General_of_Brazil|Governorate General of Brazil]] in the city of [[:en:Salvador,_Bahia|Salvador]], which became the capital of a single and centralized Portuguese colony in South America.<ref name="Skidmore, p.&nbsp;27" /><ref>Boxer, p.&nbsp;101.</ref> In the first two centuries of colonization, Indigenous and European groups lived in constant war, establishing opportunistic alliances in order to gain advantages against each other.<ref>Meuwese, Mark "Brothers in Arms, Partners in Trade: Dutch-Indigenous Alliances in the Atlantic World, 1595–1674" Koninklijke Brill NV 2012 {{ISBN|978-90-04-21083-7}} ''Chapter III''</ref><ref>Metcalf, Alida C. "Go-betweens And the Colonization of Brazil: 1500–1600" University of Texas Press 2005, pp. 70, 79, 202 [https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012}}<ref>Minahan, James B. "Ethnic Groups of the Americas" ABC-CLIO 2013 {{ISBN|978-1-61069-163-5}} p. 300, [https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300|date=29 November 2023}}</ref> [[ගොනුව:L'Exécution de la Punition de Fouet by Jean-Baptiste Debret.jpg|thumb|ජීන්-බැප්ටිස්ට් ඩෙබ්‍රෙට් විසින් කස පහර දීමේ දඬුවම ක්‍රියාත්මක කිරීම. අත්ලාන්තික් වහල් වෙළඳාම අතරතුර වහල්භාවයට පත් අප්‍රිකානුවන් මිලියන 5 කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් බ්‍රසීලයට ආනයනය කරන ලද අතර, එය ඕනෑම රටකට වඩා වැඩිය.<ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/01/17/brazil-slavery-valongo-wharf/|title=More enslaved Africans came to the Americas through this port than anywhere else. Why have so few heard of it?|last=Terrence McCoy|date=17 January 2022|newspaper=[[Washington Post]]|access-date=3 January 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20221010164227/https://www.washingtonpost.com/world/2022/01/17/brazil-slavery-valongo-wharf/|archive-date=10 October 2022|url-status=live}}<!-- auto-translated by Module:CS1 translator --></ref>]] By the mid-16th century, [[:en:Sugar#Sugarcane|cane sugar]] had become [[:en:Brazilian_sugar_cycle|Brazil's most important export]],<ref name="Boxer, p.&nbsp;1002">Boxer, p. 100.</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;36.</ref> while slaves purchased in Sub-Saharan Africa in the [[:en:Slavery_in_Africa#Atlantic_slave_trade|slave market of Western Africa]]<ref>Richard Middleton and Anne Lombard "Colonial America: A History to 1763" Wiley-Blackwell Publishing 1st edition 1992 {{ISBN|978-1-4443-9628-7}} Chapter 2, Section 4 (final, last page and half of previous one) [https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182805/https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> (not only those from Portuguese allies of their colonies in [[:en:Portuguese_Angola|Angola]] and [[:en:Portuguese_Mozambique|Mozambique]]), had become its largest import,<ref>Boxer, p.&nbsp;110</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;34.</ref> to cope with [[:en:Engenho|sugarcane plantations]], due to increasing international demand for Brazilian sugar.<ref name="Boxer, p.&nbsp;102">Boxer, p.&nbsp;102.</ref><ref>Skidmore, pp.&nbsp;32–33.</ref> Brazil received more than 2.8 million slaves from Africa between the years 1500 and 1800.<ref>{{Cite book |last=Murray |first=Stuart A. P. |title=The Library An Illustrated History |date=2009 |publisher=Skyhorse Publishing |isbn=978-1-60239-706-4 |location=New York |page=101}}</ref> By the end of the 17th century, sugar exports began to decline<ref>Boxer, p.&nbsp;164.</ref> and the discovery of gold by [[:en:Bandeirantes|bandeirantes]] in the 1690s would become the new backbone of the colony's economy, fostering a [[:en:Brazilian_Gold_Rush|gold rush]]<ref>Boxer, pp.&nbsp;168, 170.</ref> which attracted thousands of new settlers to Brazil from Portugal and all Portuguese colonies around the world.<ref>Boxer, p.&nbsp;169.</ref> This increased level of immigration in turn caused [[:en:War_of_the_Emboabas|some conflicts]] between newcomers and old settlers.<ref>{{Cite book |last=Kohn |first=George C. |url=https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186 |title=Dictionary of Wars |publisher=Facts on File, Inc. |year=1986 |isbn=978-1-4381-2916-7 |edition=1st |page=174 |access-date=16 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183330/https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Portuguese expeditions known as ''bandeiras'' gradually [[:en:Uti_possidetis#The_Brazilian_frontier_movement_into_Spanish-claimed_lands|expanded Brazil's original colonial frontiers]] in South America to its approximately current borders.<ref>{{Cite book |last1=George Richard Potter |url=https://books.google.com/books?id=1BY9AAAAIAAJ&pg=PA498 |title=The New Cambridge Modern History |last2=Henry Clifford Darby |last3=Harold Fullard |publisher=CUP Archive |year=1957 |edition=1st |volume=3 |page=498 |access-date=16 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183451/https://books.google.com/books?id=1BY9AAAAIAAJ&pg=PA498#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>Corrado, Jacopo "The Creole Elite and the Rise of Angolan Protonationalism" [[Cambria Press]] 2008 {{ISBN|978-1-60497-529-1}} pp. 95 (Brazil) and 145, note 5 [https://books.google.com/books?id=BKKf4PYI-IIC&q=tordesilha+bandeira+portugal+brazil+advance&pg=PA145 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230502120801/https://books.google.com/books?id=BKKf4PYI-IIC&q=tordesilha+bandeira+portugal+brazil+advance&pg=PA145|date=2 May 2023}}</ref> In this era, other European powers tried to colonize parts of Brazil, in incursions that the Portuguese had to fight, notably the French [[:en:France_Antarctique|in Rio during the 1560s]], [[:en:Equinoctial_France|in Maranhão during the 1610s]], and the [[:en:Dutch_invasions_of_Brazil|Dutch in Bahia and Pernambuco]], during the [[:en:Dutch–Portuguese_War|Dutch–Portuguese War]], after the end of [[:en:Iberian_Union|Iberian Union]].<ref>Bethell, Leslie "Colonial Brazil" Cambridge University Press 1987 pp. 19, 74, 86, 169–70</ref> The Portuguese colonial administration in Brazil had two objectives that would ensure colonial order and the monopoly of Portugal's wealthiest and largest colony: to keep under control and eradicate all forms of slave rebellion and resistance, such as the [[:en:Palmares_(quilombo)|Quilombo of Palmares]],<ref>Schwartz, Stuart B. "Slaves, Peasants, and Rebels" Board of Trustees of the University of Illinois 1992 {{ISBN|0-252-06549-2}} Chapter 4 [https://books.google.com/books?id=YTnY5h0NE3sC&pg=PA103 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183446/https://books.google.com/books?id=YTnY5h0NE3sC&pg=PA103#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> and to repress all movements for autonomy or independence, such as the [[:en:Inconfidência_Mineira|Minas Gerais Conspiracy]].<ref>MacLachlan, Colin M. "A History of Modern Brazil: The Past Against the Future"; Scholarly Resources Inc. 2003 p. 3 [https://books.google.com/books?id=8m3RcnkKwJgC&pg=PA3 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183443/https://books.google.com/books?id=8m3RcnkKwJgC&pg=PA3#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> === Elevation to kingdom === {{Main|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves}} {{See also|Invasion of Portugal (1807)|Transfer of the Portuguese court to Brazil}} [[File:Aclamação_do_rei_Dom_João_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aclama%C3%A7%C3%A3o_do_rei_Dom_Jo%C3%A3o_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|thumb|The Acclamation of [[:en:John_VI_of_Portugal|King João VI]] of the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]] in [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], 6 February 1818]] In late 1807, Spanish and Napoleonic forces threatened the security of [[:en:Continental_Portugal|continental Portugal]], causing [[:en:John_VI_of_Portugal|Prince Regent John]], in the name of [[:en:Maria_I_of_Portugal|Queen Maria I]], to [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|move the royal court]] from [[:en:Lisbon|Lisbon]] to [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]].<ref name="Boxer, p. 213">Boxer, p.&nbsp;213</ref> There they established some of Brazil's first financial institutions, such as its local [[:en:Stock_exchange|stock exchanges]]<ref>Marta Barcellos & Simone Azevedo; ''Histórias do Mercado de Capitais no Brasil'' ("Financial Markets' Histories in Brazil") (Portuguese) Campus Elsevier 2011 {{ISBN|85-352-3994-4}} Introduction (by Ney Carvalho), Intro. p. xiv</ref> and its [[:en:Banco_do_Brasil|National Bank]], additionally ending the Portuguese monopoly on Brazilian trade and opening Brazil's ports to other nations. In 1809, in retaliation for being forced into exile, the Prince Regent ordered the [[:en:Portuguese_conquest_of_French_Guiana|conquest of French Guiana]].<ref>Bueno, p.&nbsp;145.</ref> With the end of the [[:en:Peninsular_War|Peninsular War]] in 1814, the courts of Europe demanded that Queen Maria I and Prince Regent John return to Portugal, deeming it unfit for the head of an ancient European monarchy to reside in a colony. In 1815, to justify continuing to live in Brazil, where the royal court had thrived for six years, the Crown established the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]], thus creating a [[:en:Pluricontinental|pluricontinental]] transatlantic monarchic state.<ref name="Mosher2008">{{Cite book |last=Jeffrey C. Mosher |url=https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9 |title=Political Struggle, Ideology, and State Building: Pernambuco and the Construction of Brazil, 1817–1850 |publisher=U of Nebraska Press |year=2008 |isbn=978-0-8032-3247-1 |page=9 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183447/https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> However, the leadership in Portugal, resentful of the new status of its larger colony, continued to demand the return of the court to Lisbon (see [[:en:Liberal_Revolution_of_1820|Liberal Revolution of 1820]]). In 1821, acceding to the demands of revolutionaries who had taken the city of [[:en:Porto|Porto]],<ref name="Adelman2006">{{Cite book |last=Jeremy Adelman |url=https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334 |title=Sovereignty and Revolution in the Iberian Atlantic |publisher=Princeton University Press |year=2006 |isbn=978-0-691-12664-7 |pages=334– |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> John VI departed for Lisbon. There he swore an oath to the new constitution, leaving his son, [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Prince Pedro de Alcântara]], as Regent of the [[:en:Kingdom_of_Brazil|Kingdom of Brazil]].<ref>Lustosa, pp.&nbsp;109–110</ref> === Independent empire === {{Main|Independence of Brazil|Empire of Brazil}} [[File:Pedro_Américo_-_Independência_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_Independ%C3%AAncia_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|දකුණ|thumb|Declaration of the [[:en:War_of_Independence_of_Brazil|Brazilian independence]] by [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro I]] on [[:en:Independence_Day_(Brazil)|7 September 1822]]]] Tensions between Portuguese and Brazilians increased and the [[:en:Portuguese_Cortes|Portuguese Cortes]], guided by the new political regime imposed by the Liberal Revolution, tried to re-establish Brazil as a colony.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;117–19</ref> The Brazilians refused to yield, and Prince Pedro decided to side with them, [[:en:Brazilian_Declaration_of_Independence|declaring the country's independence from Portugal]] on 7 September 1822.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;150–153</ref> A month later, Prince Pedro was proclaimed the first [[:en:Emperor_of_Brazil|Emperor of Brazil]], with the royal title of Dom [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro&nbsp;I]], resulting in the founding of the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]].<ref>Vianna, p.&nbsp;418</ref> The [[:en:Brazilian_War_of_Independence|Brazilian War of Independence]], which had already begun along this process, spread through the northern, northeastern regions and in the [[:en:Cisplatina|Cisplatina]] province.<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;168, 164, 178</ref> The last Portuguese soldiers surrendered on 8 March 1824;<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;179–80</ref> Portugal [[:en:Treaty_of_Rio_de_Janeiro_(1825)|officially recognized]] Brazilian independence on 29 August 1825.<ref>Lustosa, p.&nbsp;208</ref> On 7 April 1831, worn down by years of administrative turmoil and political dissent with both liberals and conservatives, including an attempt of [[:en:Confederation_of_the_Equator|republican secession]]{{sfnp|Fausto|1999|pp=82–83}} and unreconciled to the way that absolutists in Portugal had given in the succession of King John VI, Pedro&nbsp;I departed for Portugal to [[:en:Liberal_Wars|reclaim his daughter's crown]] after [[:en:Abdication_of_Pedro_I_of_Brazil|abdicating the Brazilian throne]] in favor of his five-year-old son and heir (Dom [[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro&nbsp;II]]).<ref>Lyra (v. 1), p.&nbsp;17</ref> [[File:Pedro_Américo_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembléia_Geral.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembl%C3%A9ia_Geral.jpg|දකුණ|thumb|[[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro II]], [[:en:List_of_monarchs_of_Brazil|Emperor of Brazil]] between 1831 and 1889]] As the new Emperor could not exert his constitutional powers until he came of age, a [[:en:Regency_period_(Empire_of_Brazil)|regency]] was set up by the [[:en:General_Assembly_(Brazil)|General Assembly]].<ref>Carvalho 2007, p.&nbsp;21</ref> In the absence of a charismatic figure who could represent a moderate face of power, a series of localized rebellions took place, such as the [[:en:Cabanagem|Cabanagem]] in [[:en:Grão-Pará_Province|Grão-Pará]], the [[:en:Malê_Revolt|Malê Revolt]] in Salvador, the [[:en:Balaiada|Balaiada]] ([[:en:Maranhão|Maranhão]]), the [[:en:Sabinada|Sabinada]] ([[:en:Bahia|Bahia]]), and the [[:en:Ragamuffin_War|Ragamuffin War]], which began in [[:en:Rio_Grande_do_Sul|Rio Grande do Sul]] and was supported by [[:en:Giuseppe_Garibaldi|Giuseppe Garibaldi]]. These emerged from the provinces' dissatisfaction with the central power, coupled with old and latent social tensions peculiar to a vast, slaveholding and newly independent nation state.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, 2.1 to 2.3}} This period of internal political and social upheaval, which included the [[:en:Praieira_revolt|Praieira revolt]] in [[:en:Pernambuco|Pernambuco]], was overcome only at the end of the 1840s, years after the end of the regency, which occurred with the [[:en:Dom_Pedro_II#Early_coronation|premature coronation of Pedro II]] in 1841.{{sfnp|Fausto|1999}} During the last phase of the monarchy, internal political debate centered on the issue of slavery. The [[:en:Atlantic_slave_trade_to_Brazil|Atlantic slave trade]] was outlawed in 1850,<ref>[[Leslie Bethell|Bethell, Leslie]] "The Abolition of the Brazilian Slave Trade: Britain, Brazil and the Slave Trade" [[Cambridge University Press]] 1970, ''"Cambridge Latin American Studides"'', Chapters 9 to 12. [https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183843/https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC|date=29 November 2023}}</ref> as a result of the British [[:en:Aberdeen_Act|Aberdeen Act]] and the [[:en:Eusébio_de_Queirós_Law|Eusébio de Queirós Law]], but only in May 1888, after a long process of [[:en:Abolitionism_in_Brazil|internal mobilization and debate]] for an ethical and legal dismantling of [[:en:Slavery_in_Brazil|slavery in the country]], was the institution formally abolished with the approval of the [[:en:Lei_Áurea|Golden Law]].<ref>Scott, Rebecca and others, ''The Abolition of Slavery and the Aftermath of Emancipation in Brazil'', Duke University Press 1988 {{ISBN|0-8223-0888-6}} [[Seymour Drescher]], Chap. 2: "Brazilian Abolition in Comparative Perspective"</ref> The foreign-affairs policies of the monarchy dealt with issues pertaining Brazil's neighboring countries in the [[:en:Southern_Cone|Southern Cone]]. Long after the [[:en:Cisplatine_War|Cisplatine War]] that resulted in the independence of [[:en:Uruguay|Uruguay]],<ref>Levine, Robert M. "The history of Brazil" Greenwood Publishing Group, Inc. 1999, p. 62, [https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183943/https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62|date=29 November 2023}}</ref> Brazil won three international wars during the 58-year reign of Pedro&nbsp;II: the [[:en:Platine_War|Platine War]], the [[:en:Uruguayan_War|Uruguayan War]] and the devastating [[:en:Paraguayan_War|Paraguayan War]], the largest war effort in Brazilian history.<ref>Lyra (v.1), pp.&nbsp;164, 225, 272</ref>{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, p. 83, and 2.6 "The Paraguayan War"}} Although there was no desire among the majority of Brazilians to change the country's form of government,{{sfn|Ermakoff|2006|p=189}} on 15 November 1889, in disagreement with the majority of the [[:en:Imperial_Brazilian_Army|Imperial Army]] officers, as well as with rural and financial elites, the monarchy was overthrown by a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup]].<ref>{{Cite book |last=Smallman |first=Shawn C. |title=Fear in Memory in the Brazilian Army and Society |publisher=[[University of North Carolina]] Press |year=2002 |isbn=978-0-8078-5359-7 |pages=16–18 |chapter=The Overthrow of the Empire}}</ref> A few days later, the [[:en:Flag_of_Brazil|national flag]] was replaced with a new design that included the national motto "''Ordem e Progresso''", influenced by [[:en:Positivism|positivism]]. 15 November is now [[:en:Republic_Day|Republic Day]], a national holiday.<ref>{{Cite news|url=https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|title=Brazil's Proclamation of the Republic through the press|date=15 November 2017|work=The Brazilian Report|access-date=13 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193405/https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|archive-date=13 April 2021|language=en-US|url-status=live}}</ref> === Early republic === {{Main|First Brazilian Republic|Vargas Era|Fourth Brazilian Republic}} {{multiple image | direction = vertical | align = right | width = 220 | image1 = Proclamação da República by Benedito Calixto 1893.jpg | caption1 = ''[[Proclamation of the Republic (Brazil)|Proclamation of the Republic]]'', 1893, oil on canvas by [[Benedito Calixto]] | image2 = Revolução de 1930 (cropped) restored.jpg | caption2 = Getúlio Vargas (''center'') during the Revolution of 1930 | image3 = Construção do Congresso Nacional Esplanada dos Ministérios 1959-10 (cropped).jpg | caption3 = Construction of the [[National Congress Palace|National Congress building]] in Brasília, 1959, during the [[Presidency of Juscelino Kubitschek|JK administration]] }} The early republican government was a military dictatorship, with the army dominating affairs both in Rio de Janeiro and in the states. Freedom of the press disappeared and elections were controlled by those in power.{{sfnp|Smallman|2002|loc=end of Chapter 1, from p. 18 "Military rule"}} Not until 1894, following an [[:en:Encilhamento|economic crisis]] and [[:en:Revolta_da_Armada|a military one]], did civilians take power, remaining there until October 1930.{{sfnp|Smallman|2002|pp=21–26}}<ref>Triner, Gail D. "Banking and Economic Development: Brazil, 1889–1930" Palgrave 2000, pp. 69–74 {{ISBN|0-312-23399-X}}</ref><ref>Needell, Jeffrey D. "A Tropical Belle Epoque: Elite Culture and Society in Turn-of-the-Century Rio de Janeiro" Cambridge University Press 2010, pp. 10, 12</ref> In this first republican period, Brazil maintained a relative balance characterized by a success in resolving border disputes with neighboring countries,<ref>David R. Mares; "Violent peace: militarized interstate bargaining in Latin America" [[Columbia University]] Press 2001 Chapter 5 p. 125</ref> only broken by the [[:en:Acre_War|Acre War]] (1899–1902) and [[:en:Brazil_during_World_War_I|its involvement]] in [[:en:World_War_I|World War I]] (1914–1918),<ref>Bradford Burns 1993, p. 305</ref><ref>M.Sharp, I. Westwell & J.Westwood; "History of World War I, Volume 1" Marshall Cavendish Corporation 2002, p. 97</ref><ref>{{Citation|title=Uma história diplomática do Brasil, 1531–1945|pages=265–69}}</ref> followed by a [[:en:Presidency_of_Artur_Bernardes#Withdrawal_from_the_League_of_Nations|failed attempt to exert a prominent role]] in the [[:en:League_of_Nations|League of Nations]];<ref>Charles Howard Ellis; "The origin, structure & working of the League of Nations" The LawBook Exchange Ltd 2003 pp. 105, 145</ref> Internally, from the crisis of ''Encilhamento''<ref>{{Citation|last=Viscount of Taunay|title=O encilhamento: scenas contemporaneas da bolsa em 1890, 1891 e 1892|year=1893|publisher=Melhoramentos}}</ref><ref>{{Citation|last=Nassif|first=Luís|title=Os cabeças-de-planilha|pages=69–107|year=2007|publisher=Ediouro|isbn=978-85-00-02094-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Carvalho|first=Ney O. Ribeiro|title=O Encilhamento: anatomia de uma bolha brasileira|year=2004|publisher=Bovespa|isbn=978-85-904019-1-9}}</ref> and the [[:en:Revolta_da_Armada|Navy Revolts]],<ref>{{Citation|last=Martins|first=Hélio L|title=A Revolta da Armada|year=1997|publisher=BibliEx}}</ref> a prolonged cycle of financial, political and social instability began until the 1920s, keeping the country besieged by various rebellions, both civilian<ref>{{Citation|last=Moniz|first=Edmundo|title=Canudos: a luta pela terra|year=1984|publisher=Global}}</ref><ref>{{Citation|last=Sevcenko|first=Nicolau|title=A Revolta da Vacina|year=2010|publisher=Cosac Naify|isbn=978-85-7503-868-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Moura|first=Aureliano P|title=Contestado: a guerra cabocla|year=2003|publisher=Biblioteca do Exército}}</ref> and military.<ref>{{Citation|last=Thompson|first=Arthur|title=Guerra civil do Brazil de 1893–1895|year=1934|publisher=Ravaro}}</ref><ref>{{Citation|last=Roland|first=Maria Inês|title=A Revolta da Chibata|year=2000|publisher=Saraiva|isbn=978-85-02-03095-4}}</ref><ref>{{Citation|last=Forjaz|first=Maria CS|title=Tenentismo e politica|year=1977|publisher=Paz e Terra}}</ref> Little by little, [[:en:Rebellions_and_revolutions_in_Brazil#1st_Republican_period_(1889%E2%80%931930)|a cycle of general instability]] sparked by these crises undermined the regime to such an extent that in the wake of the murder of his running mate, the defeated opposition presidential candidate [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]], supported by most of the military, successfully led the [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|Revolution of 1930]].<ref>Levine; Robert M. & Crocitti; John J. ''The Brazil Reader: History, Culture, Politics'', Duke University Press 1999, IV – The Vargas Era</ref><ref>[[Keen, Benjamin]] / Haynes, Kate ''A History of Latin America; Volume 2'', Waldsworth Cengage Learning 2004, pp.&nbsp;356–57</ref> Vargas and the military were supposed to assume power temporarily, but instead closed down Congress, extinguished the Constitution, ruled with emergency powers and replaced the states' governors with his own supporters.<ref>McCann; Frank D. ''Soldiers of the Patria: A History of the Brazilian Army, 1889–1937'', [[Stanford University]] Press 2004, p. 303 {{ISBN|0-8047-3222-1}}</ref><ref>Ibidem Williams 2001</ref> In the 1930s, three attempts to remove Vargas and his supporters from power failed. The first was the [[:en:Constitutionalist_Revolution|Constitutionalist Revolution]] in 1932, led by São Paulo's oligarchy. The second was a [[:en:Brazilian_uprising_of_1935|Communist uprising]] in November 1935, and the last one a ''[[:en:Integralist_Uprising|putsch]]'' attempt by [[:en:Brazilian_Integralist_Action|local fascists]] in May 1938.<ref>E. Bradford Burns; ''A History of Brazil'' Columbia University Press 1993 p. 352 {{ISBN|978-0-231-07955-6}}</ref><ref>Dulles, John W.F. ''Anarchists and Communists in Brazil, 1900–1935'' University of Texas Press 2012 {{ISBN|0-292-74076-X}}</ref><ref>Frank M. Colby, Allen L. Churchill, Herbert T. Wade & Frank H. Vizetelly; ''The New international year book'' Dodd, Mead & Co. 1989, p. 102 "The Fascist Revolt"</ref> The 1935 uprising created a security crisis in which Congress transferred more power to the executive branch. The [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|1937 ''coup d'état'']] resulted in the cancellation of the 1938 election and formalized Vargas as dictator, beginning the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]] era. During this period, government brutality and censorship of the press increased.<ref>Bourne, Richard ''Getulio Vargas of Brazil, 1883–1954'' C. Knight 1974, p. 77</ref> During [[:en:World_War_II|World War II]], Brazil remained neutral until August 1942, when the country suffered [[:en:Submarine_warfare#Atlantic_ocean|retaliation]] by [[:en:Nazi_Germany|Nazi Germany]] and [[:en:Italy_under_fascism|Fascist Italy]] in a strategic dispute over the South Atlantic, and, therefore, [[:en:Brazil_in_World_War_II|entered the war]] on the [[:en:Allies_of_World_War_II|allied side]].<ref>Scheina, Robert L. ''Latin America's Wars Vol.II: The Age of the Professional Soldier, 1900–2001''. Potomac Books, 2003 {{ISBN|1-57488-452-2}} Part 9; Ch. 17 – World War II, Brazil, and Mexico, 1942–45</ref><ref>Thomas M. Leonard & John F. Bratzel; ''Latin America during World War II'' Rowman & Littlefield Publishers Inc. 2007 p. 150</ref><ref>Mónica Hirst & [[Andrew Hurrell]]; ''The United States and Brazil: A Long Road of Unmet Expectations'', Taylor & Francis Books 2005 {{ISBN|0-415-95066-X}} pp. 4–5</ref> In addition to [[:en:Battle_of_the_Atlantic#South_Atlantic_(May_1942_%E2%80%93_September_1943)|its participation in the battle of the Atlantic]], Brazil also sent an [[:en:Brazilian_Expeditionary_Force|expeditionary force]] to fight in the [[:en:Italian_Campaign_(World_War_II)|Italian campaign]].<ref>{{Citation|last1=Castro|first1=Celso|title=Nova história militar brasileira|pages=13–14|year=2004|publisher=Fundação Getúlio Vargas|isbn=978-85-225-0496-1|last2=Izecksohn|first2=Vitor|last3=Kraay|first3=Hendrik}}</ref> With the Allied victory in 1945 and the end of the fascist regimes in Europe, Vargas' position became untenable, and he was [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|swiftly overthrown]] in another military coup, with democracy reinstated by the same army that had ended it 15 years earlier.<ref>McCann 2004, p. 441</ref> Vargas committed suicide in August 1954 amid a political crisis, after having returned to power by election in 1950.<ref>Roett; Riordan ''Brazil: Politics in a Patrimonial Society'', GreenWood Publishing Group 1999, pp. 106–08 {{ISBN|0-275-95899-X}}</ref><ref>Keen & Haynes 2004, pp.&nbsp;361–62</ref> Several brief interim governments followed Vargas' suicide.<ref>Skidmore, p.&nbsp;201</ref> [[:en:Juscelino_Kubitschek|Juscelino Kubitschek]] became president in 1956 and assumed a conciliatory stance towards the political opposition that allowed him to govern without major crises.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;202–203</ref> The economy and industrial sector grew remarkably,<ref>Skidmore, p.&nbsp;204</ref> but his greatest achievement was the construction of the new capital city of [[:en:Brasília|Brasília]], inaugurated in 1960.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;204–205</ref> Kubitschek's successor, [[:en:Jânio_Quadros|Jânio Quadros]], resigned in 1961 less than a year after taking office.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;209–210</ref> His vice-president, [[:en:João_Goulart|João Goulart]], assumed the presidency, but aroused strong political opposition<ref>Skidmore, p.&nbsp;210</ref> and was [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|deposed in April 1964]] by a coup that resulted in a [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;397</ref> === Military dicatorship === {{Main|Military dictatorship in Brazil}} [[File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|thumb|[[:en:M41_Walker_Bulldog|M41s]] along the [[:en:Avenida_Presidente_Vargas|Avenida Presidente Vargas]], [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]], in April 1968, during the [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]]]] The new regime was intended to be transitory,<ref>Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', pp. 141–42.</ref> but gradually closed in on itself and became a full dictatorship with the promulgation of the [[:en:AI-5|Fifth Institutional Act]] in 1968.<ref name="Gaspari p.35">Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', p.&nbsp;35.</ref> Oppression was not limited to those who resorted to [[:en:Armed_struggle_against_the_Brazilian_military_dictatorship|guerrilla tactics to fight the regime]], but also reached institutional opponents, artists, journalists and other members of civil society,{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395], last paragraph}}<ref>Richard Young, Odile Cisneros "Historical Dictionary of Latin American Literature and Theater" Scare Crow Press 2011, p. 224, 2nd § [https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> inside and outside the country through "[[:en:Operation_Condor|Operation Condor]]".<ref>Laurence Burgorgue-Larsen & Amaya Úbeda de Torres "The Inter-American Court of Human Rights: Case Law and Commentary" Oxford University Press 2011 {{ISBN|978-0-19-958878-7}} p. 299 [https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183958/https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA396 396]}} Like other [[:en:Authoritarianism|authoritarian regimes]], due to an economic boom, known as the "[[:en:Brazilian_Miracle|economic miracle]]", the Brazilian military dictatorship reached a peak in popularity in the early 1970s.{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395–97]}} Slowly, however, the wear and tear of years of dictatorial power had not slowed the repression, even after the defeat of the leftist guerrillas.<ref>Bradford Burns 1993, p. 457</ref> The inability to deal with the economic crises of the period and popular pressure made an redemocratization policy inevitable, which from the regime side was led by Generals [[:en:Ernesto_Geisel|Ernesto Geisel]] and [[:en:Golbery_do_Couto_e_Silva|Golbery do Couto e Silva]].{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 6 "The military government and the transition to democracy (1964–1984)"}} With the enactment of the [[:en:Amnesty_law#Brazil|Amnesty Law]] in 1979, Brazil began a slow [[:en:Redemocratization_in_Brazil|return to democracy]], which was completed during the 1980s.{{sfnp|Fausto|1999}} === Contemporary era === {{Main|History of Brazil (1985–present)}} [[File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|thumb|[[:en:Ulysses_Guimarães|Ulysses Guimarães]] holding the [[:en:Constitution_of_Brazil|Constitution of 1988]]]] Civilians returned to power in 1985 when [[:en:José_Sarney|José Sarney]] assumed the presidency. He became unpopular during his tenure through failure to control the economic crisis and [[:en:Hyperinflation|hyperinflation]] he inherited from the military regime.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;464–65.</ref> Sarney's unsuccessful government led to the [[:en:Brazilian_presidential_election,_1989|election in 1989]] of the almost-unknown [[:en:Fernando_Collor_de_Mello|Fernando Collor]], who was subsequently [[:en:Impeachment_of_Fernando_Collor_de_Mello|impeached by the National Congress]] in 1992.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;465, 475.</ref> Collor was succeeded by his vice-president, [[:en:Itamar_Franco|Itamar Franco]], who appointed [[:en:Fernando_Henrique_Cardoso|Fernando Henrique Cardoso]] as Minister of Finance. In 1994, Cardoso devised a highly successful [[:en:Plano_Real|Plano Real]] that,<ref>Skidmore, p.&nbsp;311.</ref> after decades of [[:en:Timeline_of_Brazilian_economic_stabilization_plans|failed economic plans]] made by previous governments attempting to curb hyperinflation, finally stabilized the Brazilian economy.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Epilogue}}<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;482.</ref> Cardoso won the [[:en:1994_Brazilian_general_election|1994 election]], and [[:en:1998_Brazilian_general_election|again in 1998]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;474.</ref> The [[:en:Peaceful_transition_of_power|peaceful transition of power]] from Cardoso to his main opposition leader, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] ([[:en:Brazilian_presidential_election,_2002|elected in 2002]] and [[:en:Brazilian_presidential_election,_2006|re-elected in 2006]]), was seen as proof that Brazil had achieved a long-sought political stability.<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;502.</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 3</ref> However, sparked by indignation and frustrations accumulated over decades from corruption, [[:en:Police_brutality_by_country#Brazil|police brutality]], inefficiencies of the political [[:en:The_Establishment|establishment]] and [[:en:Public_service|public service]], [[:en:2013_protests_in_Brazil|numerous peaceful protests]] erupted in Brazil in the middle of the first term of [[:en:Dilma_Rousseff|Dilma Rousseff]], who had succeeded Lula after winning election [[:en:Brazilian_presidential_election,_2010|in 2010]] and again [[:en:Brazilian_presidential_election,_2014|in 2014]] by narrow margins.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network "Global protest grows as citizens lose faith in politics and the State"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210608173307/https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network|date=8 June 2021}} article on "the Guardian"</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 7 & Conclusion.</ref> Rousseff [[:en:Impeachment_of_Dilma_Rousseff|was impeached]] by the [[:en:Brazilian_Congress|Brazilian Congress]] in 2016, halfway into her second term,<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|title=Dilma Rousseff impeached by Brazilian senate|last=Jonathan Watts & Donna Bowater|work=The Guardian|access-date=31 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160831175437/https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|archive-date=31 August 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Taub |first=Amanda |date=2016-09-01 |title=All Impeachments Are Political. But Was Brazil's Something More Sinister? |url=https://www.nytimes.com/2016/09/q01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250213070654/https://www.nytimes.com/2016/09/01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |archive-date=February 13, 2025 |access-date=2025-05-03 |website=The New York Times |language=en-US}}</ref> and replaced by her vice-president [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]], who assumed full presidential powers after Rousseff's impeachment was accepted on 31 August. Large street [[:en:2015–16_protests_in_Brazil|protests for and against her]] took place during the impeachment process.<ref>[http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT Article] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160624140848/http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT|date=24 June 2016}} in ''[[Financial Times]]'' (18 April 2016) about the political ambiance in Brazil on the day vote for the Deputies chamber decision about open an impeachment procedure against President Dilma. 2nd to 4th paragraph.</ref> The charges against her were fueled by political and economic crises along with evidence of involvement with politicians from all the primary political parties. In 2017, the Supreme Court requested the investigation of 71 Brazilian lawmakers and nine ministers of President [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]]'s cabinet who were allegedly linked to the [[:en:Operation_Car_Wash|Petrobras corruption scandal]].<ref>[https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO? "Brazil supreme court judge orders probe into nine ministers – paper"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170816074621/https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO|date=16 August 2017}}. Reuters. 11 April 2017.</ref> President Temer himself was also accused of [[:en:Corruption_in_Brazil|corruption]].<ref>[https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html "President Michel Temer of Brazil Is Charged With Corruption"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414030047/https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html|date=14 April 2021}}. ''The New York Times''. 26 June 2017.</ref> In the fiercely disputed [[:en:2018_Brazilian_general_election|2018 elections]], the controversial conservative candidate [[:en:Jair_Bolsonaro|Jair Bolsonaro]] of the [[:en:Social_Liberal_Party_(Brazil)|Social Liberal Party]] (PSL) was elected president, winning in the second round against [[:en:Fernando_Haddad|Fernando Haddad]], of the [[:en:Workers'_Party_(Brazil)|Workers Party]] (PT), with the support of 55.13% of the valid votes.<ref>{{Cite web |title=Jair Bolsonaro é eleito presidente do Brasil |url=https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193324/https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |archive-date=13 April 2021 |access-date=11 November 2020 |website=veja.abril.com.br}}</ref> In the early 2020s, Brazil became [[:en:COVID-19_pandemic_in_Brazil|one of the hardest hit countries]] during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]], receiving the second-highest death toll worldwide after the United States.<ref name="BBCGuerin">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|title=Covid-19 pandemic: 'Everything you should not do, Brazil has done'|last=Guerin|first=Orla|date=9 July 2021|work=[[BBC News]]|access-date=2 August 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210803062031/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|archive-date=3 August 2021|publisher=BBC|location=[[Brasília]]|url-status=live}}</ref> In May 2021, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] stated that he would run for a third term in the [[:en:2022_Brazilian_general_election|2022 Brazilian general election]] against Bolsonaro.<ref name="Valor2021-05-20a">{{cite web |date=20 May 2021 |title=Lula reitera candidatura presidencial contra Bolsonaro em 2022 |url=https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210805163619/https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |archive-date=5 August 2021 |access-date=5 August 2021 |website=Valor}}</ref> In October 2022, Lula was in first place in the first round, with 48.43% of the support from the electorate, and received 50.90% of the votes in the second round.<ref>{{Cite web |title=Análise das Eleições 2022: Veja Detalhes dos Resultados da Votação |url=https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221030225737/https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |archive-date=30 October 2022 |access-date=31 October 2022 |website=noticias.uol.com.br |language=pt}}</ref><ref>{{Cite web |title=Resultados – TSE |url=https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-url=https://web.archive.org/web/20221102121453/https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-date=2 November 2022 |access-date=31 October 2022 |website=resultados.tse.jus.br}}</ref> On 8 January 2023, a week after Lula's inauguration, a mob of Bolsonaro's supporters [[:en:2023_Brazilian_Congress_attack|attacked Brazil's federal government buildings]] in the capital, [[:en:Brasília|Brasília]], after several weeks of unrest.<ref>{{cite web |last=Phillips |first=Tom |date=8 January 2023 |title=Jair Bolsonaro supporters storm Brazil's presidential palace and supreme court |url=https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108191923/https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |archive-date=8 January 2023 |work=The Guardian}}</ref><ref name="CNN">{{cite web |last=Rocha |first=Lucas |date=8 January 2023 |title=Manifestantes furam bloqueio, entram na Esplanada e invadem o Congresso Nacional |trans-title=Protesters break through the blockade, enter the Esplanade and invade the National Congress |url=https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108184449/https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |archive-date=8 January 2023 |access-date=8 January 2023 |publisher=[[CNN Brazil]]}}</ref> == Geography == == යොමු කිරීම් == eibkk03i31hivm7c72sf0l35qzntdjb 749101 749100 2025-06-16T02:42:06Z BuddhikaW88 37808 749101 wikitext text/x-wiki === පූර්ව-කැබ්‍රලීන් යුගය === [[File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pinturas_Rupestres_-_Serra_da_Capivara_I.jpg|දකුණ|thumb|ඇමරිකාවේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික ස්ථානවල විශාලතම සහ පැරණිතම සාන්ද්‍රණයන්ගෙන් එකක් වන සේරා ඩා කැපිවාරා ජාතික වනෝද්‍යානයේ පාෂාණ කලාව.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|title=Discoveries Challenge Beliefs on Humans' Arrival in the Americas|last=Romero|first=Simon|date=27 March 2014|work=[[The New York Times]]|access-date=31 May 2014|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2014/03/28/world/americas/discoveries-challenge-beliefs-on-humans-arrival-in-the-americas.html|archive-date=1 January 2022|url-access=limited}}{{cbignore}}</ref>]] Some of the earliest human remains found in the Americas, [[:en:Luzia_Woman|Luzia Woman]], were found in the area of [[:en:Pedro_Leopoldo|Pedro Leopoldo]], [[:en:Minas_Gerais|Minas Gerais]], and provide evidence of human habitation going back at least 11,000 years.<ref name="LevineCrocitti1999">{{Cite book |last1=Robert M. Levine |url=https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11 |title=The Brazil Reader: History, Culture, Politics |last2=John J. Crocitti |publisher=Duke University Press |year=1999 |isbn=978-0-8223-2290-0 |pages=11– |access-date=12 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129182919/https://books.google.com/books?id=R28K2JA9PM8C&pg=PA11#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> The earliest pottery ever found in the Western Hemisphere was excavated in the Amazon basin of Brazil and [[:en:Radiocarbon_dating|radiocarbon dated]] to over 8,000 years ago (6000 BC). The pottery was found near [[:en:Santarém,_Pará|Santarém]] and provides evidence that the region supported a complex prehistoric culture.<ref name="Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden in the Brazilian Amazon">{{Cite journal|last1=Roosevelt|first1=Anna Curtenius|author1-link=Anna Curtenius Roosevelt|last2=Housley|first2=Rupert A.|last3=Imazio da Silveira|first3=Maura|last4=Maranca|first4=Silvia|last5=Johnson|first5=Richard Irwin|name-list-style=vanc|date=13 December 1991|title=Eighth Millennium Pottery from a Prehistoric Shell Midden [sic] in the Brazilian Amazon|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|url-status=live|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=254|issue=5038|pages=1621–1624|bibcode=1991Sci...254.1621R|doi=10.1126/science.254.5038.1621|issn=0036-8075|pmid=17782213|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20231016114734/https://www.science.org/doi/10.1126/science.254.5038.1621|archive-date=16 October 2023|access-date=4 July 2023|s2cid=34969614}}</ref> The [[:en:Marajoara_culture|Marajoara culture]] flourished on [[:en:Marajó|Marajó]] in the Amazon delta from AD 400 to 1400, developing sophisticated pottery, [[:en:Social_stratification|social stratification]], large populations, [[:en:Mound_building|mound building]], and complex social formations such as [[:en:Chiefdom|chiefdoms]].<ref name="Mann">{{Cite book |last=Mann |first=Charles C. |author-link=Charles C. Mann |url=https://archive.org/details/149100char/page/326 |title=1491: New Revelations of the Americas Before Columbus |publisher=Vintage Books |year=2006 |isbn=978-1-4000-3205-1 |pages=[https://archive.org/details/149100char/page/326 326–33] |orig-date=2005}}</ref> Around the time of the Portuguese arrival, the territory of present day Brazil had an estimated indigenous population of 7 million people,<ref>{{Cite book |last=Levine |first=Robert M. |title=The History of Brazil |publisher=Palgrave Macmillan |year=2003 |isbn=978-1-4039-6255-3 |page=32}}</ref> mostly semi-nomadic, who subsisted on hunting, fishing, gathering, and migrant agriculture. The population comprised several large indigenous ethnic groups (e.g., the Tupis, [[:en:Guaraní_people|Guaranis]], [[:en:Gê_peoples|Gês]], and [[:en:Arawak_peoples|Arawaks]]). The Tupi people were subdivided into the [[:en:Tupiniquim|Tupiniquins]] and [[:en:Tupinambá_people|Tupinambás]].{{sfnp|Levine|2003|p=31}} Before the arrival of the Europeans, the boundaries between these groups and their subgroups were marked by wars that arose from differences in culture, language and moral beliefs.<ref name="Fausto">{{Cite book |last=Fausto |first=Carlos |title=Os Índios antes do Brasil |publisher=Jorge Zahar Editor |year=2000 |isbn=978-85-7110-543-0 |editor-last=Zahar |editor-first=Jorge |pages=45–46, 55 |language=pt |trans-title=The Indians before Brazil}}</ref> These wars also involved large-scale military actions on land and water, with [[:en:Human_cannibalism|cannibalistic]] rituals on prisoners of war.<ref>Gomes, Mercio P. ''The Indians and Brazil'' University Press of Florida 2000 {{ISBN|0-8130-1720-3}} pp. 28–29</ref>{{sfnp|Fausto|2000|pp=78–80}} While heredity had some weight, leadership was a status more won over time than assigned in succession ceremonies and conventions.<ref name="Fausto" /> Slavery among the indigenous groups had a different meaning than it had for Europeans, since it originated from a diverse socioeconomic organization, in which asymmetries were translated into [[:en:Kinship|kinship]] relations.{{sfnp|Fausto|2000|p=50}} === පෘතුගීසි යටත් විජිතකරණය === [[ගොනුව:Desembarque de Pedro Álvares Cabral em Porto Seguro em 1500 by Oscar Pereira da Silva (1865–1939).jpg|thumb|1500 දී පේද්‍රෝ අල්වාරස් කබ්රාල්, පෝටෝ සෙගුරෝ හි ගොඩබෑම]] Following the 1494 [[:en:Treaty_of_Tordesillas|Treaty of Tordesillas]], the land now called Brazil was claimed for the [[:en:Portuguese_Empire|Portuguese Empire]] on 22 April 1500, with [[:en:Discovery_of_Brazil|the arrival of the Portuguese fleet commanded by Pedro Álvares Cabral]].<ref name="Boxer, p. 98">Boxer, p.&nbsp;98.</ref> The Portuguese encountered indigenous peoples divided into several ethnic societies, most of whom spoke languages of the [[:en:Tupi–Guaraní|Tupi–Guarani]] family and fought among themselves.<ref name="Boxer, p.&nbsp;100">Boxer, p. 100.</ref> Though the first settlement was founded in 1532, colonization effectively began in 1534, when King [[:en:John_III_of_Portugal|John&nbsp;III of Portugal]] divided the territory into the fifteen private and autonomous [[:en:Captaincies_of_Brazil|captaincies]].<ref>Boxer, pp.&nbsp;100–101.</ref><ref name="Skidmore, p.&nbsp;27">Skidmore, p.&nbsp;27.</ref> [[ගොනුව:Conjunto arquitetônico e urbanístico de Ouro Preto.JPG|thumb|ඕරෝ ප්‍රීටෝ යනු බ්‍රසීලියානු රන් රෂ් හි මධ්‍යස්ථානය වූ අතර එහි බැරොක් යටත් විජිත ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය හේතුවෙන් [[යුනෙස්කෝ]] විසින් [[ලෝක උරුම අඩවියක්]] ලෙස නම් කරන ලදී.]] However, the decentralized and unorganized captaincy system proved problematic, and in 1549 the Portuguese king restructured them into the [[:en:Governorate_General_of_Brazil|Governorate General of Brazil]] in the city of [[:en:Salvador,_Bahia|Salvador]], which became the capital of a single and centralized Portuguese colony in South America.<ref name="Skidmore, p.&nbsp;27" /><ref>Boxer, p.&nbsp;101.</ref> In the first two centuries of colonization, Indigenous and European groups lived in constant war, establishing opportunistic alliances in order to gain advantages against each other.<ref>Meuwese, Mark "Brothers in Arms, Partners in Trade: Dutch-Indigenous Alliances in the Atlantic World, 1595–1674" Koninklijke Brill NV 2012 {{ISBN|978-90-04-21083-7}} ''Chapter III''</ref><ref>Metcalf, Alida C. "Go-betweens And the Colonization of Brazil: 1500–1600" University of Texas Press 2005, pp. 70, 79, 202 [https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&pg=PA202#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012}}<ref>Minahan, James B. "Ethnic Groups of the Americas" ABC-CLIO 2013 {{ISBN|978-1-61069-163-5}} p. 300, [https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182912/https://books.google.com/books?id=8jVig0ysnu8C&pg=PA300|date=29 November 2023}}</ref> [[ගොනුව:L'Exécution de la Punition de Fouet by Jean-Baptiste Debret.jpg|thumb|ජීන්-බැප්ටිස්ට් ඩෙබ්‍රෙට් විසින් කස පහර දීමේ දඬුවම ක්‍රියාත්මක කිරීම. අත්ලාන්තික් වහල් වෙළඳාම අතරතුර වහල්භාවයට පත් අප්‍රිකානුවන් මිලියන 5 කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් බ්‍රසීලයට ආනයනය කරන ලද අතර, එය ඕනෑම රටකට වඩා වැඩිය.<ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/01/17/brazil-slavery-valongo-wharf/|title=More enslaved Africans came to the Americas through this port than anywhere else. Why have so few heard of it?|last=Terrence McCoy|date=17 January 2022|newspaper=[[Washington Post]]|access-date=3 January 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20221010164227/https://www.washingtonpost.com/world/2022/01/17/brazil-slavery-valongo-wharf/|archive-date=10 October 2022|url-status=live}}<!-- auto-translated by Module:CS1 translator --></ref>]] By the mid-16th century, [[:en:Sugar#Sugarcane|cane sugar]] had become [[:en:Brazilian_sugar_cycle|Brazil's most important export]],<ref name="Boxer, p.&nbsp;1002">Boxer, p. 100.</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;36.</ref> while slaves purchased in Sub-Saharan Africa in the [[:en:Slavery_in_Africa#Atlantic_slave_trade|slave market of Western Africa]]<ref>Richard Middleton and Anne Lombard "Colonial America: A History to 1763" Wiley-Blackwell Publishing 1st edition 1992 {{ISBN|978-1-4443-9628-7}} Chapter 2, Section 4 (final, last page and half of previous one) [https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129182805/https://books.google.com/books?id=2hexv5SmqLgC&pg=PT54#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> (not only those from Portuguese allies of their colonies in [[:en:Portuguese_Angola|Angola]] and [[:en:Portuguese_Mozambique|Mozambique]]), had become its largest import,<ref>Boxer, p.&nbsp;110</ref><ref>Skidmore, p.&nbsp;34.</ref> to cope with [[:en:Engenho|sugarcane plantations]], due to increasing international demand for Brazilian sugar.<ref name="Boxer, p.&nbsp;102">Boxer, p.&nbsp;102.</ref><ref>Skidmore, pp.&nbsp;32–33.</ref> Brazil received more than 2.8 million slaves from Africa between the years 1500 and 1800.<ref>{{Cite book |last=Murray |first=Stuart A. P. |title=The Library An Illustrated History |date=2009 |publisher=Skyhorse Publishing |isbn=978-1-60239-706-4 |location=New York |page=101}}</ref> By the end of the 17th century, sugar exports began to decline<ref>Boxer, p.&nbsp;164.</ref> and the discovery of gold by [[:en:Bandeirantes|bandeirantes]] in the 1690s would become the new backbone of the colony's economy, fostering a [[:en:Brazilian_Gold_Rush|gold rush]]<ref>Boxer, pp.&nbsp;168, 170.</ref> which attracted thousands of new settlers to Brazil from Portugal and all Portuguese colonies around the world.<ref>Boxer, p.&nbsp;169.</ref> This increased level of immigration in turn caused [[:en:War_of_the_Emboabas|some conflicts]] between newcomers and old settlers.<ref>{{Cite book |last=Kohn |first=George C. |url=https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186 |title=Dictionary of Wars |publisher=Facts on File, Inc. |year=1986 |isbn=978-1-4381-2916-7 |edition=1st |page=174 |access-date=16 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183330/https://books.google.com/books?id=OIzreCGlHxIC&pg=PT186#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> Portuguese expeditions known as ''bandeiras'' gradually [[:en:Uti_possidetis#The_Brazilian_frontier_movement_into_Spanish-claimed_lands|expanded Brazil's original colonial frontiers]] in South America to its approximately current borders.<ref>{{Cite book |last1=George Richard Potter |url=https://books.google.com/books?id=1BY9AAAAIAAJ&pg=PA498 |title=The New Cambridge Modern History |last2=Henry Clifford Darby |last3=Harold Fullard |publisher=CUP Archive |year=1957 |edition=1st |volume=3 |page=498 |access-date=16 October 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183451/https://books.google.com/books?id=1BY9AAAAIAAJ&pg=PA498#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref><ref>Corrado, Jacopo "The Creole Elite and the Rise of Angolan Protonationalism" [[Cambria Press]] 2008 {{ISBN|978-1-60497-529-1}} pp. 95 (Brazil) and 145, note 5 [https://books.google.com/books?id=BKKf4PYI-IIC&q=tordesilha+bandeira+portugal+brazil+advance&pg=PA145 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230502120801/https://books.google.com/books?id=BKKf4PYI-IIC&q=tordesilha+bandeira+portugal+brazil+advance&pg=PA145|date=2 May 2023}}</ref> In this era, other European powers tried to colonize parts of Brazil, in incursions that the Portuguese had to fight, notably the French [[:en:France_Antarctique|in Rio during the 1560s]], [[:en:Equinoctial_France|in Maranhão during the 1610s]], and the [[:en:Dutch_invasions_of_Brazil|Dutch in Bahia and Pernambuco]], during the [[:en:Dutch–Portuguese_War|Dutch–Portuguese War]], after the end of [[:en:Iberian_Union|Iberian Union]].<ref>Bethell, Leslie "Colonial Brazil" Cambridge University Press 1987 pp. 19, 74, 86, 169–70</ref> The Portuguese colonial administration in Brazil had two objectives that would ensure colonial order and the monopoly of Portugal's wealthiest and largest colony: to keep under control and eradicate all forms of slave rebellion and resistance, such as the [[:en:Palmares_(quilombo)|Quilombo of Palmares]],<ref>Schwartz, Stuart B. "Slaves, Peasants, and Rebels" Board of Trustees of the University of Illinois 1992 {{ISBN|0-252-06549-2}} Chapter 4 [https://books.google.com/books?id=YTnY5h0NE3sC&pg=PA103 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183446/https://books.google.com/books?id=YTnY5h0NE3sC&pg=PA103#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> and to repress all movements for autonomy or independence, such as the [[:en:Inconfidência_Mineira|Minas Gerais Conspiracy]].<ref>MacLachlan, Colin M. "A History of Modern Brazil: The Past Against the Future"; Scholarly Resources Inc. 2003 p. 3 [https://books.google.com/books?id=8m3RcnkKwJgC&pg=PA3 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183443/https://books.google.com/books?id=8m3RcnkKwJgC&pg=PA3#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> === රාජධානියට නැගීම === [[File:Aclamação_do_rei_Dom_João_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aclama%C3%A7%C3%A3o_do_rei_Dom_Jo%C3%A3o_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|thumb|1818 පෙබරවාරි 6 වන දින රියෝ ද ජැනයිරෝ හි පෘතුගාලයේ, බ්‍රසීලයේ සහ ඇල්ගාර්ව්ස් හි එක්සත් රාජධානියේ VI වන ජෝවා රජුගේ ප්‍රශංසාව]] In late 1807, Spanish and Napoleonic forces threatened the security of [[:en:Continental_Portugal|continental Portugal]], causing [[:en:John_VI_of_Portugal|Prince Regent John]], in the name of [[:en:Maria_I_of_Portugal|Queen Maria I]], to [[:en:Transfer_of_the_Portuguese_court_to_Brazil|move the royal court]] from [[:en:Lisbon|Lisbon]] to [[:en:Rio_de_Janeiro|Rio de Janeiro]].<ref name="Boxer, p. 213">Boxer, p.&nbsp;213</ref> There they established some of Brazil's first financial institutions, such as its local [[:en:Stock_exchange|stock exchanges]]<ref>Marta Barcellos & Simone Azevedo; ''Histórias do Mercado de Capitais no Brasil'' ("Financial Markets' Histories in Brazil") (Portuguese) Campus Elsevier 2011 {{ISBN|85-352-3994-4}} Introduction (by Ney Carvalho), Intro. p. xiv</ref> and its [[:en:Banco_do_Brasil|National Bank]], additionally ending the Portuguese monopoly on Brazilian trade and opening Brazil's ports to other nations. In 1809, in retaliation for being forced into exile, the Prince Regent ordered the [[:en:Portuguese_conquest_of_French_Guiana|conquest of French Guiana]].<ref>Bueno, p.&nbsp;145.</ref> With the end of the [[:en:Peninsular_War|Peninsular War]] in 1814, the courts of Europe demanded that Queen Maria I and Prince Regent John return to Portugal, deeming it unfit for the head of an ancient European monarchy to reside in a colony. In 1815, to justify continuing to live in Brazil, where the royal court had thrived for six years, the Crown established the [[:en:United_Kingdom_of_Portugal,_Brazil_and_the_Algarves|United Kingdom of Portugal, Brazil and the Algarves]], thus creating a [[:en:Pluricontinental|pluricontinental]] transatlantic monarchic state.<ref name="Mosher2008">{{Cite book |last=Jeffrey C. Mosher |url=https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9 |title=Political Struggle, Ideology, and State Building: Pernambuco and the Construction of Brazil, 1817–1850 |publisher=U of Nebraska Press |year=2008 |isbn=978-0-8032-3247-1 |page=9 |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183447/https://books.google.com/books?id=T_yszWOZUCkC&pg=PA9#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> However, the leadership in Portugal, resentful of the new status of its larger colony, continued to demand the return of the court to Lisbon (see [[:en:Liberal_Revolution_of_1820|Liberal Revolution of 1820]]). In 1821, acceding to the demands of revolutionaries who had taken the city of [[:en:Porto|Porto]],<ref name="Adelman2006">{{Cite book |last=Jeremy Adelman |url=https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334 |title=Sovereignty and Revolution in the Iberian Atlantic |publisher=Princeton University Press |year=2006 |isbn=978-0-691-12664-7 |pages=334– |access-date=16 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=nvFpURNsBRIC&pg=PA334#v=onepage&q&f=false |archive-date=29 November 2023 |url-status=live}}</ref> John VI departed for Lisbon. There he swore an oath to the new constitution, leaving his son, [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Prince Pedro de Alcântara]], as Regent of the [[:en:Kingdom_of_Brazil|Kingdom of Brazil]].<ref>Lustosa, pp.&nbsp;109–110</ref> === ස්වාධීන අධිරාජ්‍යය === [[File:Pedro_Américo_-_Independência_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_Independ%C3%AAncia_ou_Morte_-_cores_ajustadas.jpg|දකුණ|thumb|1822 සැප්තැම්බර් 7 වන දින පළමුවන පේද්‍රෝ විසින් බ්‍රසීල නිදහස ප්‍රකාශ කිරීම]] Tensions between Portuguese and Brazilians increased and the [[:en:Portuguese_Cortes|Portuguese Cortes]], guided by the new political regime imposed by the Liberal Revolution, tried to re-establish Brazil as a colony.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;117–19</ref> The Brazilians refused to yield, and Prince Pedro decided to side with them, [[:en:Brazilian_Declaration_of_Independence|declaring the country's independence from Portugal]] on 7 September 1822.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;150–153</ref> A month later, Prince Pedro was proclaimed the first [[:en:Emperor_of_Brazil|Emperor of Brazil]], with the royal title of Dom [[:en:Pedro_I_of_Brazil|Pedro&nbsp;I]], resulting in the founding of the [[:en:Empire_of_Brazil|Empire of Brazil]].<ref>Vianna, p.&nbsp;418</ref> The [[:en:Brazilian_War_of_Independence|Brazilian War of Independence]], which had already begun along this process, spread through the northern, northeastern regions and in the [[:en:Cisplatina|Cisplatina]] province.<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;168, 164, 178</ref> The last Portuguese soldiers surrendered on 8 March 1824;<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;179–80</ref> Portugal [[:en:Treaty_of_Rio_de_Janeiro_(1825)|officially recognized]] Brazilian independence on 29 August 1825.<ref>Lustosa, p.&nbsp;208</ref> On 7 April 1831, worn down by years of administrative turmoil and political dissent with both liberals and conservatives, including an attempt of [[:en:Confederation_of_the_Equator|republican secession]]{{sfnp|Fausto|1999|pp=82–83}} and unreconciled to the way that absolutists in Portugal had given in the succession of King John VI, Pedro&nbsp;I departed for Portugal to [[:en:Liberal_Wars|reclaim his daughter's crown]] after [[:en:Abdication_of_Pedro_I_of_Brazil|abdicating the Brazilian throne]] in favor of his five-year-old son and heir (Dom [[:en:Pedro_II_of_Brazil|Pedro&nbsp;II]]).<ref>Lyra (v. 1), p.&nbsp;17</ref> [[File:Pedro_Américo_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembléia_Geral.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pedro_Am%C3%A9rico_-_D._Pedro_II_na_abertura_da_Assembl%C3%A9ia_Geral.jpg|දකුණ|thumb|1831 සහ 1889 අතර බ්‍රසීලයේ අධිරාජ්‍යයා වූ II වන පේද්‍රෝ]] As the new Emperor could not exert his constitutional powers until he came of age, a [[:en:Regency_period_(Empire_of_Brazil)|regency]] was set up by the [[:en:General_Assembly_(Brazil)|General Assembly]].<ref>Carvalho 2007, p.&nbsp;21</ref> In the absence of a charismatic figure who could represent a moderate face of power, a series of localized rebellions took place, such as the [[:en:Cabanagem|Cabanagem]] in [[:en:Grão-Pará_Province|Grão-Pará]], the [[:en:Malê_Revolt|Malê Revolt]] in Salvador, the [[:en:Balaiada|Balaiada]] ([[:en:Maranhão|Maranhão]]), the [[:en:Sabinada|Sabinada]] ([[:en:Bahia|Bahia]]), and the [[:en:Ragamuffin_War|Ragamuffin War]], which began in [[:en:Rio_Grande_do_Sul|Rio Grande do Sul]] and was supported by [[:en:Giuseppe_Garibaldi|Giuseppe Garibaldi]]. These emerged from the provinces' dissatisfaction with the central power, coupled with old and latent social tensions peculiar to a vast, slaveholding and newly independent nation state.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, 2.1 to 2.3}} This period of internal political and social upheaval, which included the [[:en:Praieira_revolt|Praieira revolt]] in [[:en:Pernambuco|Pernambuco]], was overcome only at the end of the 1840s, years after the end of the regency, which occurred with the [[:en:Dom_Pedro_II#Early_coronation|premature coronation of Pedro II]] in 1841.{{sfnp|Fausto|1999}} During the last phase of the monarchy, internal political debate centered on the issue of slavery. The [[:en:Atlantic_slave_trade_to_Brazil|Atlantic slave trade]] was outlawed in 1850,<ref>[[Leslie Bethell|Bethell, Leslie]] "The Abolition of the Brazilian Slave Trade: Britain, Brazil and the Slave Trade" [[Cambridge University Press]] 1970, ''"Cambridge Latin American Studides"'', Chapters 9 to 12. [https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183843/https://books.google.com/books?id=2LsNTUPI_6sC|date=29 November 2023}}</ref> as a result of the British [[:en:Aberdeen_Act|Aberdeen Act]] and the [[:en:Eusébio_de_Queirós_Law|Eusébio de Queirós Law]], but only in May 1888, after a long process of [[:en:Abolitionism_in_Brazil|internal mobilization and debate]] for an ethical and legal dismantling of [[:en:Slavery_in_Brazil|slavery in the country]], was the institution formally abolished with the approval of the [[:en:Lei_Áurea|Golden Law]].<ref>Scott, Rebecca and others, ''The Abolition of Slavery and the Aftermath of Emancipation in Brazil'', Duke University Press 1988 {{ISBN|0-8223-0888-6}} [[Seymour Drescher]], Chap. 2: "Brazilian Abolition in Comparative Perspective"</ref> The foreign-affairs policies of the monarchy dealt with issues pertaining Brazil's neighboring countries in the [[:en:Southern_Cone|Southern Cone]]. Long after the [[:en:Cisplatine_War|Cisplatine War]] that resulted in the independence of [[:en:Uruguay|Uruguay]],<ref>Levine, Robert M. "The history of Brazil" Greenwood Publishing Group, Inc. 1999, p. 62, [https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183943/https://books.google.com/books?id=8RpIxe2utj8C&pg=PA62|date=29 November 2023}}</ref> Brazil won three international wars during the 58-year reign of Pedro&nbsp;II: the [[:en:Platine_War|Platine War]], the [[:en:Uruguayan_War|Uruguayan War]] and the devastating [[:en:Paraguayan_War|Paraguayan War]], the largest war effort in Brazilian history.<ref>Lyra (v.1), pp.&nbsp;164, 225, 272</ref>{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 2, p. 83, and 2.6 "The Paraguayan War"}} Although there was no desire among the majority of Brazilians to change the country's form of government,{{sfn|Ermakoff|2006|p=189}} on 15 November 1889, in disagreement with the majority of the [[:en:Imperial_Brazilian_Army|Imperial Army]] officers, as well as with rural and financial elites, the monarchy was overthrown by a [[:en:Proclamation_of_the_Republic_(Brazil)|military coup]].<ref>{{Cite book |last=Smallman |first=Shawn C. |title=Fear in Memory in the Brazilian Army and Society |publisher=[[University of North Carolina]] Press |year=2002 |isbn=978-0-8078-5359-7 |pages=16–18 |chapter=The Overthrow of the Empire}}</ref> A few days later, the [[:en:Flag_of_Brazil|national flag]] was replaced with a new design that included the national motto "''Ordem e Progresso''", influenced by [[:en:Positivism|positivism]]. 15 November is now [[:en:Republic_Day|Republic Day]], a national holiday.<ref>{{Cite news|url=https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|title=Brazil's Proclamation of the Republic through the press|date=15 November 2017|work=The Brazilian Report|access-date=13 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193405/https://brazilian.report/opinion/2017/11/15/brazils-press-republic-day/|archive-date=13 April 2021|language=en-US|url-status=live}}</ref> === මුල් ජනරජය === {{multiple image | direction = vertical | align = right | width = 220 | image1 = Proclamação da República by Benedito Calixto 1893.jpg | caption1 = ''[[ජනරජ ප්‍රකාශනය (බ්‍රසීලය)|ජනරජ ප්‍රකාශනය]]'', 1893, [[බෙනඩිටෝ කැලික්ස්ටෝ]] විසින් කැන්වසය මත තෙල් සිතුවමක් | image2 = Revolução de 1930 (cropped) restored.jpg | caption2 = 1930 විප්ලවය අතරතුර ගෙටුලියෝ වර්ගාස් ('මැද'). | image3 = Construção do Congresso Nacional Esplanada dos Ministérios 1959-10 (cropped).jpg | caption3 = ජුසෙලිනෝ කුබිට්ෂෙක්ගේ ජනාධිපති ධුර කාලය තුළ, 1959 දී බ්‍රසීලියාවේ ජාතික කොන්ග්‍රස් ගොඩනැගිල්ල ඉදිකිරීම. }} The early republican government was a military dictatorship, with the army dominating affairs both in Rio de Janeiro and in the states. Freedom of the press disappeared and elections were controlled by those in power.{{sfnp|Smallman|2002|loc=end of Chapter 1, from p. 18 "Military rule"}} Not until 1894, following an [[:en:Encilhamento|economic crisis]] and [[:en:Revolta_da_Armada|a military one]], did civilians take power, remaining there until October 1930.{{sfnp|Smallman|2002|pp=21–26}}<ref>Triner, Gail D. "Banking and Economic Development: Brazil, 1889–1930" Palgrave 2000, pp. 69–74 {{ISBN|0-312-23399-X}}</ref><ref>Needell, Jeffrey D. "A Tropical Belle Epoque: Elite Culture and Society in Turn-of-the-Century Rio de Janeiro" Cambridge University Press 2010, pp. 10, 12</ref> In this first republican period, Brazil maintained a relative balance characterized by a success in resolving border disputes with neighboring countries,<ref>David R. Mares; "Violent peace: militarized interstate bargaining in Latin America" [[Columbia University]] Press 2001 Chapter 5 p. 125</ref> only broken by the [[:en:Acre_War|Acre War]] (1899–1902) and [[:en:Brazil_during_World_War_I|its involvement]] in [[:en:World_War_I|World War I]] (1914–1918),<ref>Bradford Burns 1993, p. 305</ref><ref>M.Sharp, I. Westwell & J.Westwood; "History of World War I, Volume 1" Marshall Cavendish Corporation 2002, p. 97</ref><ref>{{Citation|title=Uma história diplomática do Brasil, 1531–1945|pages=265–69}}</ref> followed by a [[:en:Presidency_of_Artur_Bernardes#Withdrawal_from_the_League_of_Nations|failed attempt to exert a prominent role]] in the [[:en:League_of_Nations|League of Nations]];<ref>Charles Howard Ellis; "The origin, structure & working of the League of Nations" The LawBook Exchange Ltd 2003 pp. 105, 145</ref> Internally, from the crisis of ''Encilhamento''<ref>{{Citation|last=Viscount of Taunay|title=O encilhamento: scenas contemporaneas da bolsa em 1890, 1891 e 1892|year=1893|publisher=Melhoramentos}}</ref><ref>{{Citation|last=Nassif|first=Luís|title=Os cabeças-de-planilha|pages=69–107|year=2007|publisher=Ediouro|isbn=978-85-00-02094-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Carvalho|first=Ney O. Ribeiro|title=O Encilhamento: anatomia de uma bolha brasileira|year=2004|publisher=Bovespa|isbn=978-85-904019-1-9}}</ref> and the [[:en:Revolta_da_Armada|Navy Revolts]],<ref>{{Citation|last=Martins|first=Hélio L|title=A Revolta da Armada|year=1997|publisher=BibliEx}}</ref> a prolonged cycle of financial, political and social instability began until the 1920s, keeping the country besieged by various rebellions, both civilian<ref>{{Citation|last=Moniz|first=Edmundo|title=Canudos: a luta pela terra|year=1984|publisher=Global}}</ref><ref>{{Citation|last=Sevcenko|first=Nicolau|title=A Revolta da Vacina|year=2010|publisher=Cosac Naify|isbn=978-85-7503-868-0}}</ref><ref>{{Citation|last=de Moura|first=Aureliano P|title=Contestado: a guerra cabocla|year=2003|publisher=Biblioteca do Exército}}</ref> and military.<ref>{{Citation|last=Thompson|first=Arthur|title=Guerra civil do Brazil de 1893–1895|year=1934|publisher=Ravaro}}</ref><ref>{{Citation|last=Roland|first=Maria Inês|title=A Revolta da Chibata|year=2000|publisher=Saraiva|isbn=978-85-02-03095-4}}</ref><ref>{{Citation|last=Forjaz|first=Maria CS|title=Tenentismo e politica|year=1977|publisher=Paz e Terra}}</ref> Little by little, [[:en:Rebellions_and_revolutions_in_Brazil#1st_Republican_period_(1889%E2%80%931930)|a cycle of general instability]] sparked by these crises undermined the regime to such an extent that in the wake of the murder of his running mate, the defeated opposition presidential candidate [[:en:Getúlio_Vargas|Getúlio Vargas]], supported by most of the military, successfully led the [[:en:Brazilian_Revolution_of_1930|Revolution of 1930]].<ref>Levine; Robert M. & Crocitti; John J. ''The Brazil Reader: History, Culture, Politics'', Duke University Press 1999, IV – The Vargas Era</ref><ref>[[Keen, Benjamin]] / Haynes, Kate ''A History of Latin America; Volume 2'', Waldsworth Cengage Learning 2004, pp.&nbsp;356–57</ref> Vargas and the military were supposed to assume power temporarily, but instead closed down Congress, extinguished the Constitution, ruled with emergency powers and replaced the states' governors with his own supporters.<ref>McCann; Frank D. ''Soldiers of the Patria: A History of the Brazilian Army, 1889–1937'', [[Stanford University]] Press 2004, p. 303 {{ISBN|0-8047-3222-1}}</ref><ref>Ibidem Williams 2001</ref> In the 1930s, three attempts to remove Vargas and his supporters from power failed. The first was the [[:en:Constitutionalist_Revolution|Constitutionalist Revolution]] in 1932, led by São Paulo's oligarchy. The second was a [[:en:Brazilian_uprising_of_1935|Communist uprising]] in November 1935, and the last one a ''[[:en:Integralist_Uprising|putsch]]'' attempt by [[:en:Brazilian_Integralist_Action|local fascists]] in May 1938.<ref>E. Bradford Burns; ''A History of Brazil'' Columbia University Press 1993 p. 352 {{ISBN|978-0-231-07955-6}}</ref><ref>Dulles, John W.F. ''Anarchists and Communists in Brazil, 1900–1935'' University of Texas Press 2012 {{ISBN|0-292-74076-X}}</ref><ref>Frank M. Colby, Allen L. Churchill, Herbert T. Wade & Frank H. Vizetelly; ''The New international year book'' Dodd, Mead & Co. 1989, p. 102 "The Fascist Revolt"</ref> The 1935 uprising created a security crisis in which Congress transferred more power to the executive branch. The [[:en:1937_Brazilian_coup_d'état|1937 ''coup d'état'']] resulted in the cancellation of the 1938 election and formalized Vargas as dictator, beginning the [[:en:Estado_Novo_(Brazil)|Estado Novo]] era. During this period, government brutality and censorship of the press increased.<ref>Bourne, Richard ''Getulio Vargas of Brazil, 1883–1954'' C. Knight 1974, p. 77</ref> During [[:en:World_War_II|World War II]], Brazil remained neutral until August 1942, when the country suffered [[:en:Submarine_warfare#Atlantic_ocean|retaliation]] by [[:en:Nazi_Germany|Nazi Germany]] and [[:en:Italy_under_fascism|Fascist Italy]] in a strategic dispute over the South Atlantic, and, therefore, [[:en:Brazil_in_World_War_II|entered the war]] on the [[:en:Allies_of_World_War_II|allied side]].<ref>Scheina, Robert L. ''Latin America's Wars Vol.II: The Age of the Professional Soldier, 1900–2001''. Potomac Books, 2003 {{ISBN|1-57488-452-2}} Part 9; Ch. 17 – World War II, Brazil, and Mexico, 1942–45</ref><ref>Thomas M. Leonard & John F. Bratzel; ''Latin America during World War II'' Rowman & Littlefield Publishers Inc. 2007 p. 150</ref><ref>Mónica Hirst & [[Andrew Hurrell]]; ''The United States and Brazil: A Long Road of Unmet Expectations'', Taylor & Francis Books 2005 {{ISBN|0-415-95066-X}} pp. 4–5</ref> In addition to [[:en:Battle_of_the_Atlantic#South_Atlantic_(May_1942_%E2%80%93_September_1943)|its participation in the battle of the Atlantic]], Brazil also sent an [[:en:Brazilian_Expeditionary_Force|expeditionary force]] to fight in the [[:en:Italian_Campaign_(World_War_II)|Italian campaign]].<ref>{{Citation|last1=Castro|first1=Celso|title=Nova história militar brasileira|pages=13–14|year=2004|publisher=Fundação Getúlio Vargas|isbn=978-85-225-0496-1|last2=Izecksohn|first2=Vitor|last3=Kraay|first3=Hendrik}}</ref> With the Allied victory in 1945 and the end of the fascist regimes in Europe, Vargas' position became untenable, and he was [[:en:1945_Brazilian_coup_d'état|swiftly overthrown]] in another military coup, with democracy reinstated by the same army that had ended it 15 years earlier.<ref>McCann 2004, p. 441</ref> Vargas committed suicide in August 1954 amid a political crisis, after having returned to power by election in 1950.<ref>Roett; Riordan ''Brazil: Politics in a Patrimonial Society'', GreenWood Publishing Group 1999, pp. 106–08 {{ISBN|0-275-95899-X}}</ref><ref>Keen & Haynes 2004, pp.&nbsp;361–62</ref> Several brief interim governments followed Vargas' suicide.<ref>Skidmore, p.&nbsp;201</ref> [[:en:Juscelino_Kubitschek|Juscelino Kubitschek]] became president in 1956 and assumed a conciliatory stance towards the political opposition that allowed him to govern without major crises.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;202–203</ref> The economy and industrial sector grew remarkably,<ref>Skidmore, p.&nbsp;204</ref> but his greatest achievement was the construction of the new capital city of [[:en:Brasília|Brasília]], inaugurated in 1960.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;204–205</ref> Kubitschek's successor, [[:en:Jânio_Quadros|Jânio Quadros]], resigned in 1961 less than a year after taking office.<ref>Skidmore, pp.&nbsp;209–210</ref> His vice-president, [[:en:João_Goulart|João Goulart]], assumed the presidency, but aroused strong political opposition<ref>Skidmore, p.&nbsp;210</ref> and was [[:en:1964_Brazilian_coup_d'état|deposed in April 1964]] by a coup that resulted in a [[:en:Military_dictatorship_in_Brazil|military dictatorship]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;397</ref> === හමුදා ඒකාධිපතිත්වය === [[File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tanques_ocupam_a_Avenida_Presidente_Vargas,_1968-04-04.jpg|thumb|1968 අප්‍රේල් මාසයේදී හමුදා ඒකාධිපතිත්වය අතරතුර, රියෝ ද ජැනයිරෝ හි ඇවනීඩා ප්‍රසිඩෙන්ට් වර්ගාස් දිගේ M41s.]] The new regime was intended to be transitory,<ref>Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', pp. 141–42.</ref> but gradually closed in on itself and became a full dictatorship with the promulgation of the [[:en:AI-5|Fifth Institutional Act]] in 1968.<ref name="Gaspari p.35">Gaspari, ''A Ditadura Envergonhada'', p.&nbsp;35.</ref> Oppression was not limited to those who resorted to [[:en:Armed_struggle_against_the_Brazilian_military_dictatorship|guerrilla tactics to fight the regime]], but also reached institutional opponents, artists, journalists and other members of civil society,{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395], last paragraph}}<ref>Richard Young, Odile Cisneros "Historical Dictionary of Latin American Literature and Theater" Scare Crow Press 2011, p. 224, 2nd § [https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183956/https://books.google.com/books?id=i0ZyleoLY5UC&pg=PA224#v=onepage&q&f=false|date=29 November 2023}}</ref> inside and outside the country through "[[:en:Operation_Condor|Operation Condor]]".<ref>Laurence Burgorgue-Larsen & Amaya Úbeda de Torres "The Inter-American Court of Human Rights: Case Law and Commentary" Oxford University Press 2011 {{ISBN|978-0-19-958878-7}} p. 299 [https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299 View on Google Books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231129183958/https://books.google.com/books?id=fQpnBsRWNlYC&pg=PA299|date=29 November 2023}}</ref>{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA396 396]}} Like other [[:en:Authoritarianism|authoritarian regimes]], due to an economic boom, known as the "[[:en:Brazilian_Miracle|economic miracle]]", the Brazilian military dictatorship reached a peak in popularity in the early 1970s.{{sfnp|Crocitti|Vallance|2012|p=[https://books.google.com/books?id=VhkvhllLooUC&pg=PA395 395–97]}} Slowly, however, the wear and tear of years of dictatorial power had not slowed the repression, even after the defeat of the leftist guerrillas.<ref>Bradford Burns 1993, p. 457</ref> The inability to deal with the economic crises of the period and popular pressure made an redemocratization policy inevitable, which from the regime side was led by Generals [[:en:Ernesto_Geisel|Ernesto Geisel]] and [[:en:Golbery_do_Couto_e_Silva|Golbery do Couto e Silva]].{{sfnp|Fausto|1999|loc=Chapter 6 "The military government and the transition to democracy (1964–1984)"}} With the enactment of the [[:en:Amnesty_law#Brazil|Amnesty Law]] in 1979, Brazil began a slow [[:en:Redemocratization_in_Brazil|return to democracy]], which was completed during the 1980s.{{sfnp|Fausto|1999}} === සමකාලීන යුගය === [[File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ulyssesguimaraesconstituicao_restored.jpg|thumb|1988 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව උලිසස් ගයිමරේස් විසින් දරනු ලැබේ]] Civilians returned to power in 1985 when [[:en:José_Sarney|José Sarney]] assumed the presidency. He became unpopular during his tenure through failure to control the economic crisis and [[:en:Hyperinflation|hyperinflation]] he inherited from the military regime.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;464–65.</ref> Sarney's unsuccessful government led to the [[:en:Brazilian_presidential_election,_1989|election in 1989]] of the almost-unknown [[:en:Fernando_Collor_de_Mello|Fernando Collor]], who was subsequently [[:en:Impeachment_of_Fernando_Collor_de_Mello|impeached by the National Congress]] in 1992.<ref>Fausto (2005), pp.&nbsp;465, 475.</ref> Collor was succeeded by his vice-president, [[:en:Itamar_Franco|Itamar Franco]], who appointed [[:en:Fernando_Henrique_Cardoso|Fernando Henrique Cardoso]] as Minister of Finance. In 1994, Cardoso devised a highly successful [[:en:Plano_Real|Plano Real]] that,<ref>Skidmore, p.&nbsp;311.</ref> after decades of [[:en:Timeline_of_Brazilian_economic_stabilization_plans|failed economic plans]] made by previous governments attempting to curb hyperinflation, finally stabilized the Brazilian economy.{{sfnp|Fausto|1999|loc=Epilogue}}<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;482.</ref> Cardoso won the [[:en:1994_Brazilian_general_election|1994 election]], and [[:en:1998_Brazilian_general_election|again in 1998]].<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;474.</ref> The [[:en:Peaceful_transition_of_power|peaceful transition of power]] from Cardoso to his main opposition leader, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] ([[:en:Brazilian_presidential_election,_2002|elected in 2002]] and [[:en:Brazilian_presidential_election,_2006|re-elected in 2006]]), was seen as proof that Brazil had achieved a long-sought political stability.<ref>Fausto (2005), p.&nbsp;502.</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 3</ref> However, sparked by indignation and frustrations accumulated over decades from corruption, [[:en:Police_brutality_by_country#Brazil|police brutality]], inefficiencies of the political [[:en:The_Establishment|establishment]] and [[:en:Public_service|public service]], [[:en:2013_protests_in_Brazil|numerous peaceful protests]] erupted in Brazil in the middle of the first term of [[:en:Dilma_Rousseff|Dilma Rousseff]], who had succeeded Lula after winning election [[:en:Brazilian_presidential_election,_2010|in 2010]] and again [[:en:Brazilian_presidential_election,_2014|in 2014]] by narrow margins.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network "Global protest grows as citizens lose faith in politics and the State"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210608173307/https://www.theguardian.com/world/2013/jun/22/urban-protest-changing-global-social-network|date=8 June 2021}} article on "the Guardian"</ref><ref>Zirin, 2014. Chapter 7 & Conclusion.</ref> Rousseff [[:en:Impeachment_of_Dilma_Rousseff|was impeached]] by the [[:en:Brazilian_Congress|Brazilian Congress]] in 2016, halfway into her second term,<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|title=Dilma Rousseff impeached by Brazilian senate|last=Jonathan Watts & Donna Bowater|work=The Guardian|access-date=31 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160831175437/https://www.theguardian.com/world/2016/aug/31/dilma-rousseff-impeached-president-brazilian-senate-michel-temer|archive-date=31 August 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |last=Taub |first=Amanda |date=2016-09-01 |title=All Impeachments Are Political. But Was Brazil's Something More Sinister? |url=https://www.nytimes.com/2016/09/q01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250213070654/https://www.nytimes.com/2016/09/01/world/americas/brazil-impeachment-coup.html |archive-date=February 13, 2025 |access-date=2025-05-03 |website=The New York Times |language=en-US}}</ref> and replaced by her vice-president [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]], who assumed full presidential powers after Rousseff's impeachment was accepted on 31 August. Large street [[:en:2015–16_protests_in_Brazil|protests for and against her]] took place during the impeachment process.<ref>[http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT Article] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160624140848/http://www.ft.com/intl/cms/s/0/28879ada-0499-11e6-96e5-f85cb08b0730.html#axzz46ZJ07xgT|date=24 June 2016}} in ''[[Financial Times]]'' (18 April 2016) about the political ambiance in Brazil on the day vote for the Deputies chamber decision about open an impeachment procedure against President Dilma. 2nd to 4th paragraph.</ref> The charges against her were fueled by political and economic crises along with evidence of involvement with politicians from all the primary political parties. In 2017, the Supreme Court requested the investigation of 71 Brazilian lawmakers and nine ministers of President [[:en:Michel_Temer|Michel Temer]]'s cabinet who were allegedly linked to the [[:en:Operation_Car_Wash|Petrobras corruption scandal]].<ref>[https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO? "Brazil supreme court judge orders probe into nine ministers – paper"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170816074621/https://www.reuters.com/article/brazil-politics-probes-idUSL1N1HJ1NO|date=16 August 2017}}. Reuters. 11 April 2017.</ref> President Temer himself was also accused of [[:en:Corruption_in_Brazil|corruption]].<ref>[https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html "President Michel Temer of Brazil Is Charged With Corruption"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414030047/https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/americas/brazil-temer-corruption-charge-joesley-batista.html|date=14 April 2021}}. ''The New York Times''. 26 June 2017.</ref> In the fiercely disputed [[:en:2018_Brazilian_general_election|2018 elections]], the controversial conservative candidate [[:en:Jair_Bolsonaro|Jair Bolsonaro]] of the [[:en:Social_Liberal_Party_(Brazil)|Social Liberal Party]] (PSL) was elected president, winning in the second round against [[:en:Fernando_Haddad|Fernando Haddad]], of the [[:en:Workers'_Party_(Brazil)|Workers Party]] (PT), with the support of 55.13% of the valid votes.<ref>{{Cite web |title=Jair Bolsonaro é eleito presidente do Brasil |url=https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210413193324/https://veja.abril.com.br/politica/jair-bolsonaro-e-eleito-presidente-do-brasil/ |archive-date=13 April 2021 |access-date=11 November 2020 |website=veja.abril.com.br}}</ref> In the early 2020s, Brazil became [[:en:COVID-19_pandemic_in_Brazil|one of the hardest hit countries]] during the [[:en:COVID-19_pandemic|COVID-19 pandemic]], receiving the second-highest death toll worldwide after the United States.<ref name="BBCGuerin">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|title=Covid-19 pandemic: 'Everything you should not do, Brazil has done'|last=Guerin|first=Orla|date=9 July 2021|work=[[BBC News]]|access-date=2 August 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210803062031/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57733540|archive-date=3 August 2021|publisher=BBC|location=[[Brasília]]|url-status=live}}</ref> In May 2021, [[:en:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva|Luiz Inácio Lula da Silva]] stated that he would run for a third term in the [[:en:2022_Brazilian_general_election|2022 Brazilian general election]] against Bolsonaro.<ref name="Valor2021-05-20a">{{cite web |date=20 May 2021 |title=Lula reitera candidatura presidencial contra Bolsonaro em 2022 |url=https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210805163619/https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml |archive-date=5 August 2021 |access-date=5 August 2021 |website=Valor}}</ref> In October 2022, Lula was in first place in the first round, with 48.43% of the support from the electorate, and received 50.90% of the votes in the second round.<ref>{{Cite web |title=Análise das Eleições 2022: Veja Detalhes dos Resultados da Votação |url=https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221030225737/https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/ |archive-date=30 October 2022 |access-date=31 October 2022 |website=noticias.uol.com.br |language=pt}}</ref><ref>{{Cite web |title=Resultados – TSE |url=https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-url=https://web.archive.org/web/20221102121453/https://resultados.tse.jus.br/oficial/app/index.html#/eleicao/resultados |archive-date=2 November 2022 |access-date=31 October 2022 |website=resultados.tse.jus.br}}</ref> On 8 January 2023, a week after Lula's inauguration, a mob of Bolsonaro's supporters [[:en:2023_Brazilian_Congress_attack|attacked Brazil's federal government buildings]] in the capital, [[:en:Brasília|Brasília]], after several weeks of unrest.<ref>{{cite web |last=Phillips |first=Tom |date=8 January 2023 |title=Jair Bolsonaro supporters storm Brazil's presidential palace and supreme court |url=https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108191923/https://www.theguardian.com/world/2023/jan/08/jair-bolsonaro-supporters-storm-brazils-presidential-palace-and-supreme-court |archive-date=8 January 2023 |work=The Guardian}}</ref><ref name="CNN">{{cite web |last=Rocha |first=Lucas |date=8 January 2023 |title=Manifestantes furam bloqueio, entram na Esplanada e invadem o Congresso Nacional |trans-title=Protesters break through the blockade, enter the Esplanade and invade the National Congress |url=https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230108184449/https://www.cnnbrasil.com.br/politica/manifestantes-furam-bloqueio-e-entram-na-esplanada-em-brasilia/ |archive-date=8 January 2023 |access-date=8 January 2023 |publisher=[[CNN Brazil]]}}</ref> == යොමු කිරීම් == cak02neczf8ojmjdxxaqxo27iki0tfs 14 182017 749111 2025-06-16T05:34:04Z Ttheek 66430 '[[ප්‍රවර්ගය:එයාර් බස්]]' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 749111 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:එයාර් බස්]] cc9375i7czuxkrva7tjbslh4kt1gx1e 14 182018 749112 2025-06-16T05:34:25Z Ttheek 66430 '[[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං]]' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 749112 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං]] 6ylgaxa2qkwyx8c8x7tarkvm24u7s26 14 182019 749113 2025-06-16T05:36:48Z Ttheek 66430 [[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං]] එක් කරන ලදී. [[විකිපීඩියා:HOTCAT|HotCat]] භාවිතයෙන් 749113 wikitext text/x-wiki [[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං]] 6ylgaxa2qkwyx8c8x7tarkvm24u7s26 14 182020 749115 2025-06-16T05:39:33Z Ttheek 66430 යළියොමුව [[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං 787]] 749115 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං 787]] kwdfpjkmdn6g9vcmjtn2idpw46z4yjk 15 182021 749116 2025-06-16T06:48:16Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025 disasters in India]] 749116 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1283424022 || 2025-04-01T12:38:34Z || Shellwood || <nowiki>Reverted edit by [[Special:Contribs/129.126.36.98|129.126.36.98]] ([[User talk:129.126.36.98|talk]]) to last version by WikiCleanerMan</nowiki> |---- | 1283398191 || 2025-04-01T07:37:24Z || 129.126.36.98 || <nowiki>Nil</nowiki> |---- | 1268221791 || 2025-01-08T18:32:11Z || WikiCleanerMan || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{YYYY disasters in countryname category header}}'</nowiki> |} 8wsoxke00yn566o4h6tklbu8fowo4uu 749179 749116 2025-06-16T08:01:34Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 disasters in India]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 වසර තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749116 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1283424022 || 2025-04-01T12:38:34Z || Shellwood || <nowiki>Reverted edit by [[Special:Contribs/129.126.36.98|129.126.36.98]] ([[User talk:129.126.36.98|talk]]) to last version by WikiCleanerMan</nowiki> |---- | 1283398191 || 2025-04-01T07:37:24Z || 129.126.36.98 || <nowiki>Nil</nowiki> |---- | 1268221791 || 2025-01-08T18:32:11Z || WikiCleanerMan || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{YYYY disasters in countryname category header}}'</nowiki> |} 8wsoxke00yn566o4h6tklbu8fowo4uu 14 182022 749117 2025-06-16T06:48:26Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025 disasters in India]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 disasters in India|history]]) 749117 wikitext text/x-wiki {{YYYY disasters in countryname category header}} g2b6bzwplz9uyqslcjgmk2hbo6594d7 749177 749117 2025-06-16T08:01:34Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2025 disasters in India]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:2025 වසර තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749117 wikitext text/x-wiki {{YYYY disasters in countryname category header}} g2b6bzwplz9uyqslcjgmk2hbo6594d7 749226 749177 2025-06-16T08:28:23Z Lee 85 තාවකාලික අවශ්‍යතාව 749226 wikitext text/x-wiki {{YYYY disasters in countryname category header}} [[ප්‍රවර්ගය:2025 වසර තුළ ආසියාව තුළ ව්‍යසන]] 4uw2htka4gj9jy3px0ms6b9cqepd1wp 15 182023 749118 2025-06-16T06:48:36Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:June 2025 in India]] 749118 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1294373829 || 2025-06-07T10:28:02Z || Shellwood || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{Month events in country category header}}'</nowiki> |} 6x3gfija4aau27d82xe5ntu1hqxf2sp 749229 749118 2025-06-16T08:30:57Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:June 2025 in India]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ඉන්දියාව තුළ 2025 ජූනි මස තුළ සිදුවීම්]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749118 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1294373829 || 2025-06-07T10:28:02Z || Shellwood || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{Month events in country category header}}'</nowiki> |} 6x3gfija4aau27d82xe5ntu1hqxf2sp 14 182024 749119 2025-06-16T06:48:46Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:June 2025 in India]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:June 2025 in India|history]]) 749119 wikitext text/x-wiki {{Month events in country category header}} pcl75xrwm8umzqhoa1ytd70pi6216aj 749227 749119 2025-06-16T08:30:56Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:June 2025 in India]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:ඉන්දියාව තුළ 2025 ජූනි මස තුළ සිදුවීම්]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749119 wikitext text/x-wiki {{Month events in country category header}} pcl75xrwm8umzqhoa1ytd70pi6216aj 15 182025 749120 2025-06-16T06:48:56Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2020s in Gujarat]] 749120 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 946967135 || 2020-03-23T13:48:12Z || BrownHairedGirl || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{Navseasoncats with centuries below decade}} [[Category:{{Title decade}}s in India by state or union territory|Gujarat]] Category:{{Century name from title d...'</nowiki> |} 3ogantoev7kj27eritoyvbohawh7j9d 14 182026 749121 2025-06-16T06:49:06Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2020s in Gujarat]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020s in Gujarat|history]]) 749121 wikitext text/x-wiki {{Navseasoncats with centuries below decade}} [[Category:{{Title decade}}s in India by state or union territory|Gujarat]] [[Category:{{Century name from title decade}} in Gujarat]] [[Category:Decades in Gujarat]] g43lc184anfsxjt6y1y7zj6loerxm6r 15 182027 749122 2025-06-16T06:49:16Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:21st century in Ahmedabad]] 749122 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1294283229 || 2025-06-06T19:56:29Z || ForsythiaJo || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '[[Category:21st century in Gujarat|Ahmedabad]] [[Category:21st century in India by city|Ahmedabad]] [[Category:History of Ahmedabad]]'</nowiki> |} 1v9dld8z0y7sxy25e7m1dciyvgikng0 14 182028 749123 2025-06-16T06:49:26Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:21st century in Ahmedabad]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:21st century in Ahmedabad|history]]) 749123 wikitext text/x-wiki [[Category:21st century in Gujarat|Ahmedabad]] [[Category:21st century in India by city|Ahmedabad]] [[Category:History of Ahmedabad]] pceft6tcjbaxwy0ecn0sucf9w2zo4sc 15 182029 749124 2025-06-16T06:49:36Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aviation accidents and incidents in 2025]] 749124 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1295343501 || 2025-06-13T05:44:15Z || Voceta || <nowiki>Undid revision [[Special:Diff/1295338276|1295338276]] by [[Special:Contributions/2409:40E3:200A:4CE0:F81C:EEFF:FEDE:F910|2409:40E3:200A:4CE0:F81C:EEFF:FEDE:F910]] ([[User talk:2409:40E3:200A:4CE0:F81C:EEFF:FEDE:F910|talk]]) removed an extraneous and irrelevant link</nowiki> |---- | 1295338276 || 2025-06-13T05:06:39Z || 2409:40E3:200A:4CE0:F81C:EEFF:FEDE:F910 || <nowiki>Plane crash</nowiki> |---- | 1267018102 || 2025-01-03T06:40:34Z || Ivebeenhacked || <nowiki>Reverting edit(s) by [[Special:Contributions/Liz|Liz]] ([[User_talk:Liz|talk]]) to rev. 1266677329 by SurfExplorer1232: Category isn't empty. ([[w:en:WP:UV|UV 0.1.6]])</nowiki> |---- | 1266719688 || 2025-01-01T22:54:02Z || Liz || <nowiki>Requesting speedy deletion ([[WP:CSD#C1|CSD C1]]).</nowiki> |---- | 1266677329 || 2025-01-01T19:09:40Z || SurfExplorer1232 || <nowiki>←Created page with '{{Navseasoncats}} 2025 2025 Category:2025 in aviation'</nowiki> |} q6ih1w9l207xv0rhs0tyn7vgal02f5y 14 182030 749125 2025-06-16T06:49:46Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aviation accidents and incidents in 2025]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aviation accidents and incidents in 2025|history]]) 749125 wikitext text/x-wiki {{Navseasoncats}} [[Category:Aviation accidents and incidents by year|2025]] [[Category:21st-century aviation accidents and incidents|2025]] [[Category:2025 in aviation]] [[Category:Transport disasters in 2025]] fi7a7z93865wybi8jzpk71encckps82 15 182031 749126 2025-06-16T06:49:56Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aviation accidents and incidents in India]] 749126 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1261277849 || 2024-12-05T06:09:38Z || Ttheek || <nowiki>added [[Category:Aviation accidents and incidents in South Asia]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 954380383 || 2020-05-02T03:15:09Z || Hmains || <nowiki>/* top */category refine, sort sequence</nowiki> |---- | 891245231 || 2019-04-06T17:36:50Z || Hmains || <nowiki>Moving from [[Category:Aviation accidents and incidents in Asia]] to [[Category:Aviation accidents and incidents in Asia by country]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]</nowiki> |---- | 833707170 || 2018-04-02T01:18:11Z || WilliamJE || <nowiki>Nope</nowiki> |---- | 833622065 || 2018-04-01T17:02:37Z || JarBot || <nowiki>Bot:add Commons category</nowiki> |---- | 821978161 || 2018-01-23T18:45:39Z || Tim! || <nowiki>+portal</nowiki> |---- | 821978128 || 2018-01-23T18:45:26Z || Tim! || <nowiki>added [[Category:Aviation accidents and incidents in Asia]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 732732620 || 2016-08-02T21:53:03Z || FrescoBot || <nowiki>Bot: [[User:FrescoBot/Misplaced invisible LTR marks|misplaced invisible LTR marks]]</nowiki> |---- | 690929042 || 2015-11-16T16:08:42Z || 178.94.166.186 || <nowiki></nowiki> |---- | 544677600 || 2013-03-16T16:33:26Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 9 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q6455565]]</nowiki> |---- | 532004020 || 2013-01-08T19:59:36Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Adding [[ru:Категория:Авиационные происшествия в Индии]]</nowiki> |---- | 531864430 || 2013-01-07T23:43:22Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.2+) (Robot: Removing [[ru:Категория:Авиакатастрофы в Индии]]</nowiki> |---- | 521392766 || 2012-11-04T18:48:51Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[sv:Kategori:Flygincidenter i Indien]]</nowiki> |---- | 511046313 || 2012-09-06T10:08:56Z || JYBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[ar:تصنيف:حوادث طيران في الهند]]</nowiki> |---- | 450888830 || 2011-09-16T23:34:45Z || MastiBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Removing [[fa:رده:تصادفات و حوادث هواپیمایی در هند]]</nowiki> |---- | 444074063 || 2011-08-10T15:13:10Z || Rezabot || <nowiki>robot Adding: [[fa:رده:تصادفات و حوادث هواپیمایی در هند]]</nowiki> |---- | 431575210 || 2011-05-30T01:05:06Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (robot Adding: [[no:Kategori:Flyulykker i India]]</nowiki> |---- | 425766460 || 2011-04-25T03:33:15Z || J Hazard || <nowiki>[[fi:Luokka:Lento-onnettomuudet Intiassa]]</nowiki> |---- | 408134632 || 2011-01-16T02:48:41Z || Shyamsunder || <nowiki>added [[Category:Aviation history of India]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 363549224 || 2010-05-22T13:17:51Z || Rubinbot || <nowiki>robot Adding: [[ru:Категория:Авиакатастрофы в Индии]]</nowiki> |---- | 297202456 || 2009-06-18T18:06:37Z || Alexbot || <nowiki>robot Adding: [[pl:Kategoria:Katastrofy lotnicze w Indiach]]</nowiki> |---- | 292189491 || 2009-05-25T08:52:29Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Removing: [[en:Category:Aviation accidents and incidents in India]]</nowiki> |---- | 291820218 || 2009-05-23T15:07:08Z || 189.4.214.237 || <nowiki></nowiki> |---- | 272764820 || 2009-02-23T18:11:24Z || 190.25.193.58 || <nowiki></nowiki> |---- | 272177362 || 2009-02-21T00:32:13Z || Blamed || <nowiki></nowiki> |---- | 238267266 || 2008-09-14T01:36:58Z || 220.25.195.144 || <nowiki></nowiki> |---- | 108054829 || 2007-02-14T11:52:30Z || Evil Eye || <nowiki></nowiki> |---- | 106218909 || 2007-02-07T02:37:51Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:Indian aviation accidents and incidents. Authors: 19:18, 23 January 2007</nowiki> |---- | 102724111 || 2007-01-23T19:18:46Z || David Kernow || <nowiki>created category</nowiki> |} 7ae067f7y8qertpyr3455wh7z3xvk3o 14 182032 749127 2025-06-16T06:50:06Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aviation accidents and incidents in India]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aviation accidents and incidents in India|history]]) 749127 wikitext text/x-wiki {{CatAutoTOC}} {{Commons category|Aviation accidents and incidents in India}} {{Portal|Aviation|India}} <!--Categories--> [[Category:Aviation accidents and incidents by country|India]] [[Category:Transport disasters in India|Air disasters]] [[Category:Aviation history of India]] [[Category:Aviation accidents and incidents in Asia by country|India]] [[Category:Aviation accidents and incidents in South Asia]] d8rjmwnnl73kknhl082aewytrvu5o84 15 182033 749128 2025-06-16T06:50:16Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Accidents and incidents involving the Boeing 787]] 749128 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1295202087 || 2025-06-12T09:41:49Z || Toadboy123 || <nowiki>removed unnecessary info</nowiki> |---- | 1295200929 || 2025-06-12T09:29:31Z || 154.198.86.0 || <nowiki>Latest Crash</nowiki> |---- | 1161820232 || 2023-06-25T07:44:30Z || Shellwood || <nowiki>Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/121.74.108.178|121.74.108.178]] ([[User talk:121.74.108.178|talk]])</nowiki> |---- | 1161795737 || 2023-06-25T03:52:20Z || 121.74.108.178 || <nowiki></nowiki> |---- | 868244513 || 2018-11-10T23:41:05Z || PohranicniStraze || <nowiki>Undid revision 868197666 by [[Special:Contributions/2601:249:4300:B60:5027:B647:5B11:91E9|2601:249:4300:B60:5027:B647:5B11:91E9]] ([[User talk:2601:249:4300:B60:5027:B647:5B11:91E9|talk]]) rv good-faith edit; this is a category page</nowiki> |---- | 868197666 || 2018-11-10T17:13:49Z || 2601:249:4300:B60:5027:B647:5B11:91E9 || <nowiki></nowiki> |---- | 604130212 || 2014-04-14T08:40:56Z || Arsenikk || <nowiki>removed [[Category:Boeing]]; added [[Category:Boeing 787 Dreamliner]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 538230736 || 2013-02-14T14:37:24Z || Rwendland || <nowiki>+cat</nowiki> |} c8e32f621m5ixx4co73ane46u590kxh 14 182034 749129 2025-06-16T06:50:26Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Accidents and incidents involving the Boeing 787]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Accidents and incidents involving the Boeing 787|history]]) 749129 wikitext text/x-wiki [[Category:Aviation accidents and incidents by aircraft|Boeing 787]] [[Category:Boeing 787 Dreamliner]] ehs9yi7vxu3qnzui8mcds97c19mn7pi 15 182035 749130 2025-06-16T06:50:36Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Air India accidents and incidents]] 749130 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1295739124 || 2025-06-15T15:14:25Z || Shellwood || <nowiki>Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/80.231.236.97|80.231.236.97]] ([[User talk:80.231.236.97|talk]]): See [[Wikipedia:FAQ/Categorization#How_do_I_add_an_article_to_a_category?]]</nowiki> |---- | 1295736302 || 2025-06-15T14:50:07Z || 80.231.236.97 || <nowiki></nowiki> |---- | 1295217671 || 2025-06-12T12:07:24Z || 2409:4055:4EC5:863C:9547:2AA7:AB7A:9673 || <nowiki></nowiki> |---- | 1295217617 || 2025-06-12T12:07:01Z || 2409:4055:4EC5:863C:9547:2AA7:AB7A:9673 || <nowiki></nowiki> |---- | 1190576678 || 2023-12-18T17:53:23Z || Shellwood || <nowiki>Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/102.219.218.56|102.219.218.56]] ([[User talk:102.219.218.56|talk]])</nowiki> |---- | 1190571562 || 2023-12-18T17:18:53Z || 102.219.218.56 || <nowiki>Hhhi</nowiki> |---- | 1189156080 || 2023-12-10T02:12:38Z || 82.47.212.3 || <nowiki></nowiki> |---- | 1189156041 || 2023-12-10T02:12:24Z || 82.47.212.3 || <nowiki></nowiki> |---- | 1007265566 || 2021-02-17T06:16:42Z || JJMC89 bot III || <nowiki>Moving [[:Category:Airlines of India accidents and incidents]] to [[:Category:Accidents and incidents by airline of India]] per [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2021 February 9#Accidents and incidents by airline]]</nowiki> |---- | 645669058 || 2015-02-04T22:50:23Z || MilborneOne || <nowiki>change to country cat</nowiki> |---- | 601389874 || 2014-03-26T18:30:28Z || مانفی || <nowiki>Undid revision 601389463 by [[Special:Contributions/مانفی|مانفی]] ([[User talk:مانفی|talk]])</nowiki> |---- | 601389463 || 2014-03-26T18:27:38Z || مانفی || <nowiki>new key for [[Category:Airlines of Asia accidents and incidents]]: "*" using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 601004289 || 2014-03-24T09:01:48Z || مانفی || <nowiki>removed [[Category:Airliner accidents and incidents by airline]]; added [[Category:Airlines of Asia accidents and incidents]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 547225265 || 2013-03-27T09:21:33Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 2 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q8227473]]</nowiki> |---- | 462629745 || 2011-11-26T21:37:21Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Speedily moving category Aviation accidents and incidents by airline to [[:Category:Airliner accidents and incidents by airline]] per [[WP:CFDS|CFDS]].</nowiki> |---- | 450764589 || 2011-09-16T06:37:14Z || Wiher || <nowiki>+pl +fr</nowiki> |---- | 365670482 || 2010-06-02T17:12:34Z || Mangoe || <nowiki></nowiki> |---- | 365670399 || 2010-06-02T17:12:03Z || Mangoe || <nowiki>create cat</nowiki> |} kds80wjxuqgo7h73i454bw2mp9gj3bd 14 182036 749131 2025-06-16T06:50:46Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Air India accidents and incidents]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Air India accidents and incidents|history]]) 749131 wikitext text/x-wiki [[Aviation accidents and incidents]] on [[Air India]] flights [[Category:Accidents and incidents by airline of India]] [[Category:Air India]] k47y7jp5dky35z2w34do8on0y1pi1en 15 182037 749132 2025-06-16T06:50:56Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Disasters in Gujarat]] 749132 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1065725957 || 2022-01-15T00:10:31Z || PohranicniStraze || <nowiki>Reverted edits by [[Special:Contribs/2405:201:3018:A87E:DC3E:60EB:6710:C989|2405:201:3018:A87E:DC3E:60EB:6710:C989]] ([[User talk:2405:201:3018:A87E:DC3E:60EB:6710:C989|talk]]) to last version by Hmains</nowiki> |---- | 1065573837 || 2022-01-14T06:29:28Z || 2405:201:3018:A87E:DC3E:60EB:6710:C989 || <nowiki></nowiki> |---- | 954385498 || 2020-05-02T03:41:21Z || Hmains || <nowiki>/* top */category refine, sort sequence</nowiki> |---- | 818430094 || 2018-01-03T14:16:46Z || 178.93.234.175 || <nowiki></nowiki> |---- | 812678230 || 2017-11-29T06:23:27Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Speedily moving category Disasters in India by state and territory to [[:Category:Disasters in India by state or union territory]] per [[WP:CFDS|CFDS]].</nowiki> |---- | 803293813 || 2017-10-01T17:03:51Z || Roland zh || <nowiki>{{underpopulated}}</nowiki> |} qes3f0q2yqnngps4lxq0b1qlp4l3nxr 14 182038 749133 2025-06-16T06:51:06Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Disasters in Gujarat]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Disasters in Gujarat|history]]) 749133 wikitext text/x-wiki {{CatAutoTOC}} [[Category:Disasters in India by state or union territory|Gujarat]] [[Category:History of Gujarat]] 38s1jsga6lk009aih1ybdslmd856wku 15 182039 749134 2025-06-16T06:51:16Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Filmed deaths during aviation accidents and incidents]] 749134 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1265891197 || 2024-12-29T04:15:27Z || Gray eyes || <nowiki>removed [[Category:Filmed deaths during disasters]]; added [[Category:Filmed deaths during transport disasters]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1265890753 || 2024-12-29T04:13:14Z || Gray eyes || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '[[Category:Filmed deaths during disasters|Aviation accidents and incidents]] [[Category:Aviation accidents and incidents]]'</nowiki> |} rsuh8zvau6sgi294qwqxebeyhh6ylel 14 182040 749135 2025-06-16T06:51:26Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Filmed deaths during aviation accidents and incidents]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Filmed deaths during aviation accidents and incidents|history]]) 749135 wikitext text/x-wiki [[Category:Filmed deaths during transport disasters|Aviation accidents and incidents]] [[Category:Aviation accidents and incidents]] hovqxmhgzeebl2pkqovrn34jcf11rom 15 182041 749136 2025-06-16T06:51:36Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Filmed deaths in Asia]] 749136 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1265891745 || 2024-12-29T04:18:55Z || Gray eyes || <nowiki>removed [[Category:Filmed deaths]]; added [[Category:Filmed deaths by continent]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1105773766 || 2022-08-21T18:51:26Z || Fayenatic london || <nowiki>[[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2022 August 8#Category:Filmed deaths]] closed as no consensus ([[WP:XFDC#4.0.13-beta|XFDcloser]])</nowiki> |---- | 1099010654 || 2022-07-18T15:21:22Z || LaundryPizza03 || <nowiki>CfD</nowiki> |---- | 996840836 || 2020-12-28T21:35:36Z || Jim Michael || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '[[Category:Deaths in Asia]] [[Category:Filmed deaths|Asia]]'</nowiki> |} sxxooj4zuoskqz3kojbv2tgeqkyvyre 14 182042 749137 2025-06-16T06:51:46Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Filmed deaths in Asia]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Filmed deaths in Asia|history]]) 749137 wikitext text/x-wiki [[Category:Deaths in Asia]] [[Category:Filmed deaths by continent|Asia]] 6fvjn2vzq51oszuploi2rimcnajstwp 15 182043 749139 2025-06-16T07:05:38Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aviation accidents and incidents by year]] 749139 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1266584559 || 2025-01-01T08:13:25Z || Robby || <nowiki>link to Commons is now defined on Wikidata</nowiki> |---- | 1025504644 || 2021-05-27T23:33:35Z || Randey1970 || <nowiki></nowiki> |---- | 955559108 || 2020-05-08T13:45:04Z || 92.113.82.13 || <nowiki></nowiki> |---- | 840962551 || 2018-05-13T05:06:35Z || Hiddenstranger || <nowiki></nowiki> |---- | 700622400 || 2016-01-19T17:05:27Z || Morio || <nowiki></nowiki> |---- | 700622371 || 2016-01-19T17:05:17Z || Morio || <nowiki></nowiki> |---- | 700622261 || 2016-01-19T17:04:35Z || Morio || <nowiki></nowiki> |---- | 674033140 || 2015-08-01T04:30:13Z || AvicBot || <nowiki>Bot: Adding {{Commons category|Air disasters by year}}</nowiki> |---- | 609749632 || 2014-05-23T01:35:04Z || Nickst || <nowiki>new key for [[Category:Aviation timelines]]: "accidents" using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 592487896 || 2014-01-26T15:32:17Z || Terraflorin || <nowiki>added [[Category:Accidents by year]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 590261714 || 2014-01-11T19:56:33Z || Liz || <nowiki>new key for [[Category:Transport disasters by year]]: " Aviation" using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 544656321 || 2013-03-16T14:50:05Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 18 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q6995405]]</nowiki> |---- | 532689062 || 2013-01-12T12:17:15Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Adding [[fr:Catégorie:Accident et incident aériens par année]]</nowiki> |---- | 531947486 || 2013-01-08T12:58:33Z || JYBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[ru:Категория:Авиационные происшествия по годам]]</nowiki> |---- | 531866073 || 2013-01-07T23:56:08Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.2+) (Robot: Removing [[ru:Категория:Авиакатастрофы по годам]]</nowiki> |---- | 523535874 || 2012-11-17T19:01:15Z || LaaknorBot || <nowiki>r2.7.3rc2) (Robot: Adding [[nn:Kategori:Luftfartsulukker etter år]]</nowiki> |---- | 488370705 || 2012-04-20T18:14:00Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[uk:Категорія:Авіакатастрофи за роком]]</nowiki> |---- | 450495402 || 2011-09-14T16:58:59Z || EmausBot || <nowiki>r2.6.4) (Robot: Adding [[pl:Kategoria:Katastrofy lotnicze według roku]]</nowiki> |---- | 450450699 || 2011-09-14T11:18:40Z || JhsBot || <nowiki>r2.7.1+) (Robot: Adding [[no:Kategori:Flyulykker etter år]]</nowiki> |---- | 406960049 || 2011-01-09T23:14:50Z || Amirobot || <nowiki>r2.7.1) (robot Adding: [[fa:رده:سوانح هوایی بر پایه سال]]</nowiki> |---- | 395214700 || 2010-11-06T19:15:27Z || Alexbot || <nowiki>robot Adding: [[ko:분류:연도별 항공 사고]]</nowiki> |---- | 388629068 || 2010-10-04T07:05:35Z || SporkBot || <nowiki>Merging catmore1/catmore2 per [[Wikipedia:Templates for discussion/Log/2010 September 10|TFD]], and renaming catmore/catmore2 per [[Template talk:cat main|discussion]]</nowiki> |---- | 381699528 || 2010-08-29T15:02:35Z || TruckCard || <nowiki>Removed [[:Category:Transportation disasters by year]]; Adding category [[:Category:Transport disasters by year]] (using [[WP:HOTCAT|HotCat]])</nowiki> |---- | 379055623 || 2010-08-15T15:14:25Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Modifying: [[ja:Category:各年の航空事故]]</nowiki> |---- | 361739490 || 2010-05-12T19:40:38Z || Xqbot || <nowiki>robot Adding: [[da:Kategori:Flyulykker efter årstal]]</nowiki> |---- | 344376219 || 2010-02-16T09:18:28Z || VolkovBot || <nowiki>robot Modifying: [[tr:Kategori:Yıllarına göre havacılık kazaları ve olayları]]</nowiki> |---- | 339976843 || 2010-01-25T19:17:48Z || Vrysxy || <nowiki></nowiki> |---- | 324616555 || 2009-11-08T09:11:02Z || SilvonenBot || <nowiki>robot Modifying: [[sv:Kategori:Flygincidenter efter årtal]]</nowiki> |---- | 324483372 || 2009-11-07T16:56:10Z || Arla || <nowiki>fi</nowiki> |---- | 300211677 || 2009-07-04T10:10:47Z || Mo7amedsalim || <nowiki></nowiki> |---- | 296192400 || 2009-06-13T16:50:52Z || Lampica || <nowiki>added link to serbian page</nowiki> |---- | 280451564 || 2009-03-29T17:20:33Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[ja:Category:航空事故(発生年別)]]</nowiki> |---- | 272532086 || 2009-02-22T17:36:44Z || 91.87.215.179 || <nowiki></nowiki> |---- | 268470517 || 2009-02-04T14:10:29Z || 85.227.156.153 || <nowiki></nowiki> |---- | 259194039 || 2008-12-20T17:48:04Z || 85.227.159.137 || <nowiki></nowiki> |---- | 238403626 || 2008-09-14T18:11:08Z || Felipe P || <nowiki>+ [[pt:Categoria:Acidentes aéreos por ano]]</nowiki> |---- | 216161786 || 2008-05-31T10:31:34Z || Borgx || <nowiki>+id</nowiki> |---- | 201286684 || 2008-03-27T09:42:49Z || Sardanaphalus || <nowiki>index</nowiki> |---- | 133825848 || 2007-05-27T10:19:03Z || BrownHairedGirl || <nowiki>{{catmore|Aviation accidents and incidents}}</nowiki> |---- | 133825799 || 2007-05-27T10:18:39Z || BrownHairedGirl || <nowiki>{catmore|Aviation accidents and incidents}}</nowiki> |---- | 101751964 || 2007-01-19T08:35:16Z || Ardfern || <nowiki>c</nowiki> |---- | 101751397 || 2007-01-19T08:29:57Z || Ardfern || <nowiki>cat added</nowiki> |} hbanjc0h42f3muffocpf2lrhhy6ekpg 14 182044 749140 2025-06-16T07:05:48Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aviation accidents and incidents by year]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aviation accidents and incidents by year|history]]) 749140 wikitext text/x-wiki {{container cat}} {{Cat main|Aviation accidents and incidents}} {{Commons category}} [[Category:Aviation accidents and incidents| year]] [[Category:Aviation by year|*accidents]] [[Category:Transport disasters by year| Aviation]] [[Category:Accidents by year]] {{Category TOC custom|start=1780}} 1b3v1bom754dtrl4zil3pph6cbv1gyp 15 182045 749142 2025-06-16T07:38:32Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025 disasters]] 749142 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1232549542 || 2024-07-04T09:14:55Z || Shellwood || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{YYYY disasters category header}}'</nowiki> |} jvnpsrx9i8i6thv4wow9m6bxy2qbxmm 749146 749142 2025-06-16T07:39:57Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 disasters]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 වසර තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749142 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1232549542 || 2024-07-04T09:14:55Z || Shellwood || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{YYYY disasters category header}}'</nowiki> |} jvnpsrx9i8i6thv4wow9m6bxy2qbxmm 14 182046 749143 2025-06-16T07:38:42Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025 disasters]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 disasters|history]]) 749143 wikitext text/x-wiki {{YYYY disasters category header}} g6rrxhgoijkluhp19b5c1r4p92l7u3x 749144 749143 2025-06-16T07:39:56Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2025 disasters]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:2025 වසර තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749143 wikitext text/x-wiki {{YYYY disasters category header}} g6rrxhgoijkluhp19b5c1r4p92l7u3x 14 182047 749145 2025-06-16T07:39:57Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2025 disasters]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:2025 වසර තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749145 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:2025 වසර තුළ ව්‍යසන]] hnv6i4kxnf36rs2jfof5cmohye3ak94 749148 749145 2025-06-16T07:40:33Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749148 wikitext text/x-wiki {{category redirect|2025 වසර තුළ ව්‍යසන}} bvzdg7iy8x1ngmcorocnkmaasdo0pgx 15 182048 749147 2025-06-16T07:39:57Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 disasters]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 වසර තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749147 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 වසර තුළ ව්‍යසන]] ddt2oshe5hnadqtgm9e036xn0ssah64 15 182049 749149 2025-06-16T07:41:46Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025]] 749149 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1269413437 || 2025-01-14T15:12:10Z || Mlkj || <nowiki>Restored revision 1268732401 made by Bhairava7: rvv ([[WP:HG|HG]]) (3.4.13)</nowiki> |---- | 1269413282 || 2025-01-14T15:11:14Z || 2400:ADC7:1103:F300:7D53:DE24:774F:6F4D || <nowiki></nowiki> |---- | 1268793388 || 2025-01-11T15:56:41Z || 2001:D08:182A:1785:ECC4:348A:8772:7BD7 || <nowiki>[[WP:AES|←]]Blanked the page</nowiki> |---- | 1268732401 || 2025-01-11T07:24:06Z || Bhairava7 || <nowiki>Undid edits by [[Special:Contributions/2A00:F28:4C3:9732:1:0:3547:28EF|2A00:F28:4C3:9732:1:0:3547:28EF]] ([[User talk:2A00:F28:4C3:9732:1:0:3547:28EF|talk]]) to last version by Mr. Ibrahem</nowiki> |---- | 1268732382 || 2025-01-11T07:23:52Z || 2A00:F28:4C3:9732:1:0:3547:28EF || <nowiki>[[WP:AES|←]]Blanked the page</nowiki> |---- | 1266513195 || 2025-01-01T00:30:29Z || Mr. Ibrahem || <nowiki></nowiki> |---- | 1266496569 || 2024-12-31T22:47:42Z || 103.111.39.254 || <nowiki></nowiki> |---- | 1248581378 || 2024-09-30T10:07:51Z || Gonnym || <nowiki>/* top */ the template does this</nowiki> |---- | 1248449918 || 2024-09-29T15:45:53Z || Pigsonthewing || <nowiki>Copying from [[Category:Years]] to [[Category:Years of the 21st century]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]</nowiki> |---- | 1056434277 || 2021-11-21T19:45:09Z || Gonnym || <nowiki>/* top */replace with {{Year category header}}</nowiki> |---- | 1054849040 || 2021-11-12T12:06:49Z || Robby || <nowiki>link to category on Commons is now defined on wikidata</nowiki> |---- | 973892744 || 2020-08-19T20:55:01Z || BrownHairedGirl || <nowiki>{{[[Template:Navseasoncats with decades below year|Navseasoncats with decades below year]]}} no longer needs any parameters</nowiki> |---- | 965027214 || 2020-06-29T00:02:39Z || BrownHairedGirl || <nowiki>clean up, use [[Template:Navseasoncats with decades below year]]], replaced: {{Decade category header|decade=2020}} → {{Navseasoncats with decades below year||{{Title year}}|}}</nowiki> |---- | 545661170 || 2013-03-20T11:37:27Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 27 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q7137302]]</nowiki> |---- | 530843765 || 2013-01-02T01:22:38Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Adding [[simple:Category:2025]]</nowiki> |---- | 502422603 || 2012-07-15T14:08:02Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Adding [[fa:رده:۲۰۲۵ (میلادی)]]</nowiki> |---- | 498066585 || 2012-06-17T19:41:03Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[es:Categoría:2025]]</nowiki> |---- | 486168104 || 2012-04-08T00:00:32Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.2+) (Robot: Adding [[hu:Kategória:2025]]</nowiki> |---- | 465349466 || 2011-12-11T21:09:35Z || WikitanvirBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[it:Categoria:Eventi del 2025]]</nowiki> |---- | 457114892 || 2011-10-24T08:43:25Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.7.2) (Robot: Adding [[la:Categoria:2025]]</nowiki> |---- | 456303156 || 2011-10-19T04:51:51Z || EmausBot || <nowiki>r2.6.4) (Robot: Adding [[kk:Санат:2025 жыл]]</nowiki> |---- | 453491062 || 2011-10-02T07:01:19Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[ro:Categorie:2025]]</nowiki> |---- | 446019112 || 2011-08-21T17:59:12Z || ArthurBot || <nowiki>r2.6.4) (robot Adding: [[war:Category:2025]]</nowiki> |---- | 443729796 || 2011-08-08T19:16:35Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.4.6) (robot Modifying: [[tt:Төркем:2025 ел]]</nowiki> |---- | 424109148 || 2011-04-14T22:43:29Z || Xqbot || <nowiki>robot Adding: [[lv:Kategorija:2025. gads]]</nowiki> |---- | 413902636 || 2011-02-14T17:01:03Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.7.1) (robot Adding: [[de:Kategorie:2025]]</nowiki> |---- | 402263132 || 2010-12-14T02:47:34Z || Plastikspork || <nowiki>portal</nowiki> |---- | 397471375 || 2010-11-18T10:21:36Z || EmausBot || <nowiki>robot Adding: [[az:Kateqoriya:2025]]</nowiki> |---- | 360358427 || 2010-05-05T19:55:20Z || Escarbot || <nowiki>robot Removing: [[de:Kategorie:2025]]</nowiki> |---- | 359286742 || 2010-04-30T17:12:19Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[de:Kategorie:2025]]</nowiki> |---- | 354062405 || 2010-04-05T07:50:31Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[sah:Категория:2025]]</nowiki> |---- | 341526545 || 2010-02-02T19:07:14Z || DSisyphBot || <nowiki>robot Removing: [[lt:Kategorija:2025 metai]]</nowiki> |---- | 326530005 || 2009-11-18T13:21:39Z || BotMultichill || <nowiki>Adding [[Template:Commons_category|Commons category]] link to [[Commons:Category:2025]]</nowiki> |---- | 316649255 || 2009-09-28T09:10:02Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: bs, da, eu, fr, gan, ja, ko, lt, ru, sk, sv, th, tr, tt, zh-yue</nowiki> |---- | 299077789 || 2009-06-28T07:22:12Z || WOSlinker || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{yearcat}} {{Decade category header|decade=2020}} [[Category:2020s| 5]] [[Category:Years in the future]] [[Category:Years]]'</nowiki> |} lkt97sxtlzl1ckjvx631m4q7gp4gvj8 14 182050 749150 2025-06-16T07:41:56Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025|history]]) 749150 wikitext text/x-wiki {{Year category header}} kkogn1lxp297vvb2yim4kffrwm2p17p 15 182051 749151 2025-06-16T07:44:16Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025 disasters in Asia]] 749151 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1262876062 || 2024-12-13T14:45:25Z || Family27390 || <nowiki>Created category</nowiki> |} iolk05t5u794dixl8avjiejbg9kawwa 749223 749151 2025-06-16T08:22:32Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 disasters in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 වසර තුළ ආසියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749151 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1262876062 || 2024-12-13T14:45:25Z || Family27390 || <nowiki>Created category</nowiki> |} iolk05t5u794dixl8avjiejbg9kawwa 14 182052 749152 2025-06-16T07:44:26Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025 disasters in Asia]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 disasters in Asia|history]]) 749152 wikitext text/x-wiki {{YYYY disasters in continent category header}} 4csj4mdjdvafpo3zmyen4ssifnnuau5 749221 749152 2025-06-16T08:22:32Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2025 disasters in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:2025 වසර තුළ ආසියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749152 wikitext text/x-wiki {{YYYY disasters in continent category header}} 4csj4mdjdvafpo3zmyen4ssifnnuau5 10 182053 749154 2022-10-08T18:01:00Z en>MusikBot II 0 Protected "[[Template:YYYY disasters in continent category header]]": [[Wikipedia:High-risk templates|High-risk template or module]]: 256 transclusions ([[User:MusikBot II/TemplateProtector|more info]]) ([Edit=Require autoconfirmed or confirmed access] (indefinite)) 749154 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{#ifeq: {{YYYY disasters in continent category header/checkvalid}}|titlenotmatched<!-- -->|<!-- # This is not a valid category -->{{Error|Invalid page name.<br />[[Template:YYYY disasters in continent category header]] is for use only on category pages whose title is of the form {{nowrap|"YYYY disasters in continent"}}, where "YYYY" is 4-digit year, and "continent" is one of the following: Africa, Asia, Europe, North America, South America, Oceania}}<!-- -->[[Category:Errors reported by other category header templates]]<!-- -->|<!-- # We have a valid category -->{{YYYY disasters in continent category header/core<!-- -->|year={{#invoke:String|replace|source={{PAGENAME}}|pattern=^(%d%d%d%d) disasters in .+$|replace=%1|count=1|plain=false}}<!-- -->|continent={{#invoke:String|replace|source={{PAGENAME}}|pattern=^%d%d%d%d disasters in (.+)$|replace=%1|count=1|plain=false}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- end pagename validity checking --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} {{Sandbox other|| [[Category:Disasters chronology category header templates|Continent]] }}</noinclude> a669z41cxbfns971bdalaeoxemrc255 749155 749154 2025-06-16T07:45:20Z Lee 85 [[:en:Template:YYYY_disasters_in_continent_category_header]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749154 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{#ifeq: {{YYYY disasters in continent category header/checkvalid}}|titlenotmatched<!-- -->|<!-- # This is not a valid category -->{{Error|Invalid page name.<br />[[Template:YYYY disasters in continent category header]] is for use only on category pages whose title is of the form {{nowrap|"YYYY disasters in continent"}}, where "YYYY" is 4-digit year, and "continent" is one of the following: Africa, Asia, Europe, North America, South America, Oceania}}<!-- -->[[Category:Errors reported by other category header templates]]<!-- -->|<!-- # We have a valid category -->{{YYYY disasters in continent category header/core<!-- -->|year={{#invoke:String|replace|source={{PAGENAME}}|pattern=^(%d%d%d%d) disasters in .+$|replace=%1|count=1|plain=false}}<!-- -->|continent={{#invoke:String|replace|source={{PAGENAME}}|pattern=^%d%d%d%d disasters in (.+)$|replace=%1|count=1|plain=false}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- end pagename validity checking --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} {{Sandbox other|| [[Category:Disasters chronology category header templates|Continent]] }}</noinclude> a669z41cxbfns971bdalaeoxemrc255 10 182054 749157 2021-10-11T18:37:10Z en>MusikBot II 0 Protected "[[Template:YYYY disasters in continent category header/checkvalid]]": [[Wikipedia:High-risk templates|High-risk template or module]]: 254 transclusions ([[User:MusikBot II/TemplateProtector|more info]]) ([Edit=Require autoconfirmed or confirmed access] (indefinite)) 749157 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{#ifeq: {{#invoke:String|match|s={{PAGENAME}}|pattern=^%d%d%d%ds? disasters in .+$|start=1|match=1|plain=false|nomatch=titlenotmatched }}<!-- -->|<!-- # Title does not match "YYYY in foo" -->titlenotmatched<!-- -->|<!-- # Title is "YYYY in foo" ... but is "foo" a continent? -->{{#switch: {{#invoke:String|replace|source={{PAGENAME}}|pattern=^%d%d%d%d disasters in (.+)$|replace=%1|count=1|plain=false}}<!-- -->|Africa=OK<!-- -->|Asia=OK<!-- -->|Europe=OK<!-- -->|North America=OK<!-- -->|South America=OK<!-- -->|Oceania=OK<!-- -->|#default=titlenotmatched<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- --></includeonly><!-- --><noinclude><!-- -->{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}<!-- --></noinclude> rxklc6cfi0wj2e61vm7nt1yn49ooyj3 749158 749157 2025-06-16T07:45:40Z Lee 85 [[:en:Template:YYYY_disasters_in_continent_category_header/checkvalid]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749157 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{#ifeq: {{#invoke:String|match|s={{PAGENAME}}|pattern=^%d%d%d%ds? disasters in .+$|start=1|match=1|plain=false|nomatch=titlenotmatched }}<!-- -->|<!-- # Title does not match "YYYY in foo" -->titlenotmatched<!-- -->|<!-- # Title is "YYYY in foo" ... but is "foo" a continent? -->{{#switch: {{#invoke:String|replace|source={{PAGENAME}}|pattern=^%d%d%d%d disasters in (.+)$|replace=%1|count=1|plain=false}}<!-- -->|Africa=OK<!-- -->|Asia=OK<!-- -->|Europe=OK<!-- -->|North America=OK<!-- -->|South America=OK<!-- -->|Oceania=OK<!-- -->|#default=titlenotmatched<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- --></includeonly><!-- --><noinclude><!-- -->{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}<!-- --></noinclude> rxklc6cfi0wj2e61vm7nt1yn49ooyj3 10 182055 749159 2024-01-29T16:27:32Z en>Tom.Reding 0 +|skip-gaps=yes to reduce [[Category:Category series navigation isolated]] 749159 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{Portal|{{{continent}}}|History|{{FindYDCportal|{{{year}}} }}}}<!-- -->{{Category explanation|'''[[disaster]]s''' in '''[[{{{continent}}}]]''' in the year '''[[{{{year}}}]]'''}}<!-- -->{{Category series navigation|skip-gaps=yes}} [[Category:{{{year}}} disasters|#{{{continent}}}]] [[Category:Disasters in {{{continent}}} by year{{!}}{{{year}}}]] [[Category:{{{year}}} in {{{continent}}}| Disaters]] [[Category:{{DECADE|{{{year}}}}} disasters in {{{continent}}}{{!}}{{{year}}}]]<!-- --></includeonly><!-- --><noinclude><!-- -->{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}<!-- --></noinclude> m8iztm5eapopyvm6t01c9lub0nknnco 749160 749159 2025-06-16T07:45:43Z Lee 85 [[:en:Template:YYYY_disasters_in_continent_category_header/core]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749159 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{Portal|{{{continent}}}|History|{{FindYDCportal|{{{year}}} }}}}<!-- -->{{Category explanation|'''[[disaster]]s''' in '''[[{{{continent}}}]]''' in the year '''[[{{{year}}}]]'''}}<!-- -->{{Category series navigation|skip-gaps=yes}} [[Category:{{{year}}} disasters|#{{{continent}}}]] [[Category:Disasters in {{{continent}}} by year{{!}}{{{year}}}]] [[Category:{{{year}}} in {{{continent}}}| Disaters]] [[Category:{{DECADE|{{{year}}}}} disasters in {{{continent}}}{{!}}{{{year}}}]]<!-- --></includeonly><!-- --><noinclude><!-- -->{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}<!-- --></noinclude> m8iztm5eapopyvm6t01c9lub0nknnco 749173 749160 2025-06-16T07:53:22Z Lee 85 749173 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{Portal|{{{continent}}}|ඉතිහාසය|{{FindYDCportal|{{{year}}} }}}}<!-- -->{{Category explanation|'''[[disaster]]s''' in '''[[{{{continent}}}]]''' in the year '''[[{{{year}}}]]'''}}<!-- -->{{Category series navigation|skip-gaps=yes}} [[ප්‍රවර්ගය:{{{year}}} වසර තුළ ව්‍යසන|#{{{continent}}}]] [[Category:Disasters in {{{continent}}} by year{{!}}{{{year}}}]] [[Category:{{{year}}} in {{{continent}}}| Disaters]] [[Category:{{DECADE|{{{year}}}}} disasters in {{{continent}}}{{!}}{{{year}}}]]<!-- --></includeonly><!-- --><noinclude><!-- -->{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}<!-- --></noinclude> fyormzypcgyuctjf1npot011xldud6n 10 182056 749161 2020-10-14T00:47:24Z en>BrownHairedGirl 0 [[WP:AES|←]]Created page with '1860s disasters in the {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see Wikipe...' 749161 wikitext text/x-wiki 1860s disasters in the {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see [[Wikipedia:Wikidata]]) --> {{Intricate template}} To create a category of the form "YYYY disasters in continent" e.g. [[:Category:1995 disasters in Asia]] Note that: # "YYYY" must be a 4-digit year # "continent" must be one of #* Africa #* Asia #* Europe #* North America #* South America #* Oceania ==Usage== <code><nowiki>{{YYYY disasters in continent}}</nowiki></code> No parameters needed == See also == * [[Template:YYYY disasters category header]] * [[Template:YYY0s disasters category header]] * [[Template:YYYY disasters in countryname category header]] * [[Template:YYY0s disasters in countryname category header]] * [[Template:YYYY disasters in continent category header]] * [[Template:YYY0s disasters in continent category header]] * [[:Template:YYYY natural disasters category header]] * [[:Template:YYY0s natural disasters category header]] <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories below this line, please; interwikis at Wikidata --> }}</includeonly> 0jc63awpf3ca0c5wkn3lr5tks4u3agx 749162 749161 2025-06-16T07:45:48Z Lee 85 [[:en:Template:YYYY_disasters_in_continent_category_header/doc]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749161 wikitext text/x-wiki 1860s disasters in the {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see [[Wikipedia:Wikidata]]) --> {{Intricate template}} To create a category of the form "YYYY disasters in continent" e.g. [[:Category:1995 disasters in Asia]] Note that: # "YYYY" must be a 4-digit year # "continent" must be one of #* Africa #* Asia #* Europe #* North America #* South America #* Oceania ==Usage== <code><nowiki>{{YYYY disasters in continent}}</nowiki></code> No parameters needed == See also == * [[Template:YYYY disasters category header]] * [[Template:YYY0s disasters category header]] * [[Template:YYYY disasters in countryname category header]] * [[Template:YYY0s disasters in countryname category header]] * [[Template:YYYY disasters in continent category header]] * [[Template:YYY0s disasters in continent category header]] * [[:Template:YYYY natural disasters category header]] * [[:Template:YYY0s natural disasters category header]] <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories below this line, please; interwikis at Wikidata --> }}</includeonly> 0jc63awpf3ca0c5wkn3lr5tks4u3agx 10 182057 749163 2020-10-14T02:18:59Z en>BrownHairedGirl 0 decade 749163 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{#ifeq: {{YYYY disasters in continent category header/checkvalid}}|titlenotmatched<!-- -->|<!-- # This is not a valid category -->{{Error|Invalid page name.<br />[[Template:YYY0s disasters in continent category header]] is for use only on category pages whose title is of the form {{nowrap|"YYYY disasters in continent"}}, where "YYY0s" is 4-digit decade, and "continent" is one of the following: Africa, Asia, Europe, North America, South America, Oceania}}<!-- -->[[Category:Errors reported by other category header templates]]<!-- -->|<!-- # We have a valid category -->{{YYY0s disasters in continent category header/core<!-- -->|decade={{#invoke:String|replace|source={{PAGENAME}}|pattern=^(%d%d%d0)s disasters in .+$|replace=%1|count=1|plain=false}}<!-- -->|continent={{#invoke:String|replace|source={{PAGENAME}}|pattern=^%d%d%d0s disasters in (.+)$|replace=%1|count=1|plain=false}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- end pagename validity checking --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} {{Sandbox other|| [[Category:Disasters chronology category header templates|Continent]] }}</noinclude> f5f632hs0om2t4y5er058ebz6gdins1 749164 749163 2025-06-16T07:46:34Z Lee 85 [[:en:Template:YYY0s_disasters_in_continent_category_header]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749163 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{#ifeq: {{YYYY disasters in continent category header/checkvalid}}|titlenotmatched<!-- -->|<!-- # This is not a valid category -->{{Error|Invalid page name.<br />[[Template:YYY0s disasters in continent category header]] is for use only on category pages whose title is of the form {{nowrap|"YYYY disasters in continent"}}, where "YYY0s" is 4-digit decade, and "continent" is one of the following: Africa, Asia, Europe, North America, South America, Oceania}}<!-- -->[[Category:Errors reported by other category header templates]]<!-- -->|<!-- # We have a valid category -->{{YYY0s disasters in continent category header/core<!-- -->|decade={{#invoke:String|replace|source={{PAGENAME}}|pattern=^(%d%d%d0)s disasters in .+$|replace=%1|count=1|plain=false}}<!-- -->|continent={{#invoke:String|replace|source={{PAGENAME}}|pattern=^%d%d%d0s disasters in (.+)$|replace=%1|count=1|plain=false}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- end pagename validity checking --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} {{Sandbox other|| [[Category:Disasters chronology category header templates|Continent]] }}</noinclude> f5f632hs0om2t4y5er058ebz6gdins1 10 182058 749165 2023-04-10T18:06:25Z en>Aidan721 0 typo fix 749165 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{Portal|{{{continent}}}|History|{{FindYDCportal|{{{decade}}}s }}}}<!-- -->{{Category explanation|'''[[disaster]]s''' in '''[[{{{continent}}}]]''' in the decade '''[[{{Decade link|{{{decade}}}}}]]'''}}<!-- -->{{Navseasoncats}} [[Category:{{{decade}}}s disasters|#{{{continent}}}]] [[Category:Disasters in {{{continent}}} by decade{{!}}{{{decade}}}]] [[Category:{{{decade}}}s in {{{continent}}}| Disasters]] [[Category:{{Century name from title decade|dash}} disasters in {{{continent}}}{{!}}{{{decade}}}]]<!-- --></includeonly><!-- --><noinclude><!-- -->{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}<!-- --></noinclude> os4fu617x0brc8szhp08tjrm09llld9 749166 749165 2025-06-16T07:46:53Z Lee 85 [[:en:Template:YYY0s_disasters_in_continent_category_header/core]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749165 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{Portal|{{{continent}}}|History|{{FindYDCportal|{{{decade}}}s }}}}<!-- -->{{Category explanation|'''[[disaster]]s''' in '''[[{{{continent}}}]]''' in the decade '''[[{{Decade link|{{{decade}}}}}]]'''}}<!-- -->{{Navseasoncats}} [[Category:{{{decade}}}s disasters|#{{{continent}}}]] [[Category:Disasters in {{{continent}}} by decade{{!}}{{{decade}}}]] [[Category:{{{decade}}}s in {{{continent}}}| Disasters]] [[Category:{{Century name from title decade|dash}} disasters in {{{continent}}}{{!}}{{{decade}}}]]<!-- --></includeonly><!-- --><noinclude><!-- -->{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}<!-- --></noinclude> os4fu617x0brc8szhp08tjrm09llld9 10 182059 749167 2024-11-09T16:50:26Z en>Colonies Chris 0 749167 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{Portal<!-- -->|History<!-- -->|{{FindYDCportal|{{Title year}} }}<!-- -->}} {{Category explanation|'''[[natural disaster]]s''' in the '''year [[{{Title year}}]]'''}} {{Category series navigation|skip-gaps=yes}} [[Category:{{Title year}} disasters|Natural disasters]] {{#ifexist: Category:{{Title year}} in the environment<!-- -->|[[Category:{{Title year}} in the environment{{!}}Natural disasters]]<!-- -->}} [[Category:Natural disasters by year]] [[Category:{{DECADE|{{Title year}}}} natural disasters|{{Title year}}]]<!-- --></includeonly><!-- -->{{Automatic category TOC}}<!-- --><noinclude><!-- -->{{Documentation|content=<!-- -->To create a category of the form "YYYY natural disasters", where YYYY is a 4-digit year e.g. [[:Category:1906 natural disasters]] ==Usage== <code><nowiki>{{YYYY natural disasters category header}}</nowiki></code> No parameters needed == See also == * [[Template:YYYY disasters category header]] * [[Template:YYY0s disasters category header]] * [[Template:YYYY disasters in countryname category header]] * [[Template:YYY0s disasters in countryname category header]] * [[Template:YYYY disasters in continent category header]] * [[Template:YYY0s disasters in continent category header]] * [[:Template:YYYY natural disasters category header]] * [[:Template:YYY0s natural disasters category header]] [[Category:Natural disasters chronology category header templates| ]] }}<!-- --></noinclude> 8hykf5t3wbw5x4fjx3rf3lcaame2boi 749168 749167 2025-06-16T07:47:37Z Lee 85 [[:en:Template:YYYY_natural_disasters_category_header]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749167 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{Portal<!-- -->|History<!-- -->|{{FindYDCportal|{{Title year}} }}<!-- -->}} {{Category explanation|'''[[natural disaster]]s''' in the '''year [[{{Title year}}]]'''}} {{Category series navigation|skip-gaps=yes}} [[Category:{{Title year}} disasters|Natural disasters]] {{#ifexist: Category:{{Title year}} in the environment<!-- -->|[[Category:{{Title year}} in the environment{{!}}Natural disasters]]<!-- -->}} [[Category:Natural disasters by year]] [[Category:{{DECADE|{{Title year}}}} natural disasters|{{Title year}}]]<!-- --></includeonly><!-- -->{{Automatic category TOC}}<!-- --><noinclude><!-- -->{{Documentation|content=<!-- -->To create a category of the form "YYYY natural disasters", where YYYY is a 4-digit year e.g. [[:Category:1906 natural disasters]] ==Usage== <code><nowiki>{{YYYY natural disasters category header}}</nowiki></code> No parameters needed == See also == * [[Template:YYYY disasters category header]] * [[Template:YYY0s disasters category header]] * [[Template:YYYY disasters in countryname category header]] * [[Template:YYY0s disasters in countryname category header]] * [[Template:YYYY disasters in continent category header]] * [[Template:YYY0s disasters in continent category header]] * [[:Template:YYYY natural disasters category header]] * [[:Template:YYY0s natural disasters category header]] [[Category:Natural disasters chronology category header templates| ]] }}<!-- --></noinclude> 8hykf5t3wbw5x4fjx3rf3lcaame2boi 10 182060 749169 2023-04-09T13:40:52Z en>Aidan721 0 use [[Template:Category explanation]] 749169 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{Portal<!-- -->|History<!-- -->|{{FindYDCportal|{{Title decade}}s }}<!-- -->}} {{Category explanation|'''[[natural disaster]]s''' in the '''decade [[{{Decade link|{{Title decade}}}}]]''' , i.e. in the years [[{{Title decade}}]] to [[{{#expr:{{Title decade}} + 9}}]]}} {{Navseasoncats}} [[Category:{{Title decade}}s disasters|Natural disasters]] [[Category:{{Title decade}}s in science{{!}}Natural disasters]] {{#ifexist: Category:{{Title decade}}s in the environment<!-- -->|[[Category:{{Title decade}}s in the environment{{!}}Natural disasters]]<!-- -->}} [[Category:Natural disasters by decade]] [[Category:{{Century name from title decade|dash}} natural disasters|{{Title decade}}s]]<!-- --></includeonly><!-- -->{{CatAutoTOC}}<!-- --><noinclude><!-- -->{{Documentation|content=<!-- -->To create a category of the form "YYY0 natural disasters", where YYY0s is a 4-digit decade e.g. [[:Category:1920s natural disasters]] ==Usage== <code><nowiki>{{YYY0s natural disasters category header}}</nowiki></code> No parameters needed == See also == * [[Template:YYYY disasters category header]] * [[Template:YYY0s disasters category header]] * [[Template:YYYY disasters in countryname category header]] * [[Template:YYY0s disasters in countryname category header]] * [[Template:YYYY disasters in continent category header]] * [[Template:YYY0s disasters in continent category header]] * [[:Template:YYYY natural disasters category header]] * [[:Template:YYY0s natural disasters category header]] [[Category:Natural disasters chronology category header templates| ]] }}<!-- --></noinclude> a6zbnudk73qobmuy4iq9i4hm04ecjw7 749170 749169 2025-06-16T07:48:03Z Lee 85 [[:en:Template:YYY0s_natural_disasters_category_header]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749169 wikitext text/x-wiki <includeonly><!-- -->{{Portal<!-- -->|History<!-- -->|{{FindYDCportal|{{Title decade}}s }}<!-- -->}} {{Category explanation|'''[[natural disaster]]s''' in the '''decade [[{{Decade link|{{Title decade}}}}]]''' , i.e. in the years [[{{Title decade}}]] to [[{{#expr:{{Title decade}} + 9}}]]}} {{Navseasoncats}} [[Category:{{Title decade}}s disasters|Natural disasters]] [[Category:{{Title decade}}s in science{{!}}Natural disasters]] {{#ifexist: Category:{{Title decade}}s in the environment<!-- -->|[[Category:{{Title decade}}s in the environment{{!}}Natural disasters]]<!-- -->}} [[Category:Natural disasters by decade]] [[Category:{{Century name from title decade|dash}} natural disasters|{{Title decade}}s]]<!-- --></includeonly><!-- -->{{CatAutoTOC}}<!-- --><noinclude><!-- -->{{Documentation|content=<!-- -->To create a category of the form "YYY0 natural disasters", where YYY0s is a 4-digit decade e.g. [[:Category:1920s natural disasters]] ==Usage== <code><nowiki>{{YYY0s natural disasters category header}}</nowiki></code> No parameters needed == See also == * [[Template:YYYY disasters category header]] * [[Template:YYY0s disasters category header]] * [[Template:YYYY disasters in countryname category header]] * [[Template:YYY0s disasters in countryname category header]] * [[Template:YYYY disasters in continent category header]] * [[Template:YYY0s disasters in continent category header]] * [[:Template:YYYY natural disasters category header]] * [[:Template:YYY0s natural disasters category header]] [[Category:Natural disasters chronology category header templates| ]] }}<!-- --></noinclude> a6zbnudk73qobmuy4iq9i4hm04ecjw7 15 182061 749171 2025-06-16T07:50:58Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Disasters chronology category header templates]] 749171 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 983246582 || 2020-10-13T03:47:29Z || BrownHairedGirl || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{template category|type=category heading template|topic=chronology of [[disaster]]s}} [[Category:Disasters category header templates| Chrono]] Category:Chrono...'</nowiki> |} 7wiwrjkhmvcybxviz7ody21eo2i7bfe 14 182062 749172 2025-06-16T07:51:08Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Disasters chronology category header templates]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Disasters chronology category header templates|history]]) 749172 wikitext text/x-wiki {{template category|type=category heading template|topic=chronology of [[disaster]]s}} [[Category:Disasters category header templates| Chrono]] [[Category:Chronology category header templates|Disasters]] bk6h0x0dg9a2sshr77j96ndkxn0yyrm 15 182063 749174 2025-06-16T07:55:33Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:History by country and topic]] 749174 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 969817398 || 2020-07-27T15:42:33Z || Fayenatic london || <nowiki>reinstate single conditional TOC template per sufficient consensus at [[Template_talk:CatAutoTOC]]</nowiki> |---- | 963468303 || 2020-06-19T23:39:34Z || Justlettersandnumbers || <nowiki>where's the consensus for these edits?</nowiki> |---- | 960634537 || 2020-06-04T01:43:05Z || 50.26.172.216 || <nowiki></nowiki> |---- | 930643937 || 2019-12-13T22:18:03Z || Allforrous || <nowiki>new key for [[Category:History by topic]]: " " using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 801055094 || 2017-09-17T11:17:52Z || Tim! || <nowiki>+portal</nowiki> |---- | 730237382 || 2016-07-17T17:54:08Z || Black Falcon || <nowiki>container</nowiki> |---- | 717894398 || 2016-04-30T10:43:32Z || Wwikix || <nowiki></nowiki> |---- | 710815863 || 2016-03-19T05:47:23Z || Black Falcon || <nowiki>link to Commons</nowiki> |---- | 682608150 || 2015-09-24T20:13:20Z || Funandtrvl || <nowiki>sort</nowiki> |---- | 654066149 || 2015-03-29T18:32:35Z || Black Falcon || <nowiki>add [[Category:History by topic]]</nowiki> |---- | 654063618 || 2015-03-29T18:10:45Z || Black Falcon || <nowiki>see also [[Category:History by topic and country]]</nowiki> |---- | 555348116 || 2013-05-16T10:46:49Z || EmausBot || <nowiki>Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q6957368]]</nowiki> |---- | 553914906 || 2013-05-07T07:41:22Z || Flondin || <nowiki>ro</nowiki> |---- | 546431352 || 2013-03-23T00:05:58Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 8 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q6957368]]</nowiki> |---- | 536469062 || 2013-02-04T05:37:51Z || Funandtrvl || <nowiki>new key for [[Category:History by country]]: " " using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 534365059 || 2013-01-22T19:12:49Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[zh:Category:各国家与主题历史]]</nowiki> |---- | 533839942 || 2013-01-19T12:54:16Z || YFdyh-bot || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Modifying [[ar:تصنيف:History by country and topic]] to [[ar:تصنيف:تاريخ حسب البلد والموضوع]]</nowiki> |---- | 533832088 || 2013-01-19T11:35:23Z || Muhends || <nowiki></nowiki> |---- | 533717337 || 2013-01-18T17:16:28Z || Dalba || <nowiki>[[fa:رده:تاریخ بر پایه کشور و موضوع]]</nowiki> |---- | 530726116 || 2013-01-01T07:52:14Z || ساجد امجد ساجد || <nowiki></nowiki> |---- | 530364809 || 2012-12-29T22:54:12Z || Andreasmperu || <nowiki>±[[Category:History by country]]; ±[[Category:History by topic]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 530364558 || 2012-12-29T22:52:11Z || Andreasmperu || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '[[Category:History by country|]] [[Category:History by topic|]] [[es:Categoría:Historia temática por país]] eu:Kategoria:Historia gaiaren eta herrialdearen...'</nowiki> |} pfyvx3vju2mrz8cjl750uw5pxhttaem 14 182064 749175 2025-06-16T07:55:43Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:History by country and topic]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:History by country and topic|history]]) 749175 wikitext text/x-wiki {{Portal|History}} {{Container category}} {{Commons category|History by subject by country}} {{Category see also|History by topic and country}} [[Category:History by country|*]] [[Category:History by topic| ]] {{CatAutoTOC}} 0dz0spwfh1ay3e3ro2ki3aj779jcuet 14 182065 749178 2025-06-16T08:01:34Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2025 disasters in India]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:2025 වසර තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749178 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:2025 වසර තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] h5wl9847b4iujgvrzzb98234bl6qa93 749181 749178 2025-06-16T08:02:01Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749181 wikitext text/x-wiki {{category redirect|2025 වසර තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන}} hvqgudq21mymhscanx122f1czz7xn1h 15 182066 749180 2025-06-16T08:01:34Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 disasters in India]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 වසර තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749180 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 වසර තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] mf0hxbmd1mxin5wpok1nkqbrydy0h9y 15 182067 749183 2025-06-16T08:04:29Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025 in India]] 749183 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1128571592 || 2022-12-20T21:08:39Z || Le Deluge || <nowiki>Created with the help of Template:Copycat</nowiki> |} pk0fjca42gjvk4qlaatl9rx76fkzyif 749189 749183 2025-06-16T08:07:01Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 in India]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ඉන්දියාව තුළ 2025 වසර]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749183 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1128571592 || 2022-12-20T21:08:39Z || Le Deluge || <nowiki>Created with the help of Template:Copycat</nowiki> |} pk0fjca42gjvk4qlaatl9rx76fkzyif 14 182068 749184 2025-06-16T08:04:39Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025 in India]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 in India|history]]) 749184 wikitext text/x-wiki {{Year in country category|India|Asia|}} kiqilgb1kqklpwi83c3a4ajlbx0mmlr 749187 749184 2025-06-16T08:07:01Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2025 in India]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:ඉන්දියාව තුළ 2025 වසර]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749184 wikitext text/x-wiki {{Year in country category|India|Asia|}} kiqilgb1kqklpwi83c3a4ajlbx0mmlr 749197 749187 2025-06-16T08:10:07Z Lee 85 749197 wikitext text/x-wiki {{Year in country category|ඉන්දියාව|ආසියාව|}} 7f54xtd7gux1dpzsy96cnzdffxyhkw6 15 182069 749185 2025-06-16T08:05:28Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2020s disasters in India]] 749185 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 983286877 || 2020-10-13T11:04:35Z || BrownHairedGirl || <nowiki>use [[Template:YYY0s disasters in countryname category header]]</nowiki> |---- | 954377224 || 2020-05-02T02:59:35Z || Hmains || <nowiki>/* top */category refine, sort sequence</nowiki> |---- | 950288037 || 2020-04-11T07:50:06Z || BrownHairedGirl || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{navseasoncats}} [[Category:{{Title decade}}s disasters by country|India]] [[Category:{{Title decade}}s disasters in Asia|India]] Category:{{Title decade}}s...'</nowiki> |} 73omni33wxw0m2oknuxnpzhhi2ll0xj 749193 749185 2025-06-16T08:07:43Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020s disasters in India]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020 දශකය තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749185 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 983286877 || 2020-10-13T11:04:35Z || BrownHairedGirl || <nowiki>use [[Template:YYY0s disasters in countryname category header]]</nowiki> |---- | 954377224 || 2020-05-02T02:59:35Z || Hmains || <nowiki>/* top */category refine, sort sequence</nowiki> |---- | 950288037 || 2020-04-11T07:50:06Z || BrownHairedGirl || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{navseasoncats}} [[Category:{{Title decade}}s disasters by country|India]] [[Category:{{Title decade}}s disasters in Asia|India]] Category:{{Title decade}}s...'</nowiki> |} 73omni33wxw0m2oknuxnpzhhi2ll0xj 14 182070 749186 2025-06-16T08:05:38Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2020s disasters in India]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020s disasters in India|history]]) 749186 wikitext text/x-wiki {{YYY0s disasters in countryname category header}} a6gb2ub0wfkuf8g8zpgqiw7hl080mmw 749191 749186 2025-06-16T08:07:42Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2020s disasters in India]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:2020 දශකය තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749186 wikitext text/x-wiki {{YYY0s disasters in countryname category header}} a6gb2ub0wfkuf8g8zpgqiw7hl080mmw 14 182071 749188 2025-06-16T08:07:01Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2025 in India]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:ඉන්දියාව තුළ 2025 වසර]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749188 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:ඉන්දියාව තුළ 2025 වසර]] sfzwlgydvm62d3vlrli50gpdoyr7ipz 749195 749188 2025-06-16T08:08:04Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749195 wikitext text/x-wiki {{category redirect|ඉන්දියාව තුළ 2025 වසර}} exl8556aw3vdpozvkqh6gw21gb9qp52 15 182072 749190 2025-06-16T08:07:01Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 in India]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ඉන්දියාව තුළ 2025 වසර]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749190 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ඉන්දියාව තුළ 2025 වසර]] 670t6ub8ryegn1e5u20ovkkzo2e8bfw 14 182073 749192 2025-06-16T08:07:43Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2020s disasters in India]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:2020 දශකය තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749192 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:2020 දශකය තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] fqo2rg8ooiv5r6cuw2rns52o3bxya23 749196 749192 2025-06-16T08:08:14Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749196 wikitext text/x-wiki {{category redirect|2020 දශකය තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන}} 6w13iz6op637ofe2saouwh5jx19swpq 15 182074 749194 2025-06-16T08:07:43Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020s disasters in India]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020 දශකය තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749194 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020 දශකය තුළ ඉන්දියාව තුළ ව්‍යසන]] 2u3u9woxr2yxz0m15bmcs2hr0dfzgmu 15 182075 749198 2025-06-16T08:11:01Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025 in Asia]] 749198 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 913279312 || 2019-08-31T01:55:59Z || BrownHairedGirl || <nowiki>[[Template:Year in continent category]] now needs no parameters, replaced: {{Year in continent category|2|0|2|5|Asia}} → {{Year in continent category}}</nowiki> |---- | 862487333 || 2018-10-04T18:03:20Z || Robby || <nowiki>no such category oon Commons (at least not yet)</nowiki> |---- | 797581448 || 2017-08-28T00:50:01Z || Le Deluge || <nowiki>create</nowiki> |} 8wfq4zu6a1lwxidlmssf02gad4w1opn 749202 749198 2025-06-16T08:12:11Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ආසියාව තුළ 2025 වසර]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749198 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 913279312 || 2019-08-31T01:55:59Z || BrownHairedGirl || <nowiki>[[Template:Year in continent category]] now needs no parameters, replaced: {{Year in continent category|2|0|2|5|Asia}} → {{Year in continent category}}</nowiki> |---- | 862487333 || 2018-10-04T18:03:20Z || Robby || <nowiki>no such category oon Commons (at least not yet)</nowiki> |---- | 797581448 || 2017-08-28T00:50:01Z || Le Deluge || <nowiki>create</nowiki> |} 8wfq4zu6a1lwxidlmssf02gad4w1opn 14 182076 749199 2025-06-16T08:11:11Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2025 in Asia]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 in Asia|history]]) 749199 wikitext text/x-wiki {{Year in continent category}} 3n1q7vd3wn5fxk53u9jui4rrd39gbqs 749200 749199 2025-06-16T08:12:11Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2025 in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:ආසියාව තුළ 2025 වසර]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749199 wikitext text/x-wiki {{Year in continent category}} 3n1q7vd3wn5fxk53u9jui4rrd39gbqs 14 182077 749201 2025-06-16T08:12:11Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2025 in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:ආසියාව තුළ 2025 වසර]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749201 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:ආසියාව තුළ 2025 වසර]] o39vfcrfojw5heigku8qnj6wcgzl30x 749210 749201 2025-06-16T08:14:30Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749210 wikitext text/x-wiki {{category redirect|ආසියාව තුළ 2025 වසර}} a3yiq5ir7ddws8eret23f06zc9czzhq 15 182078 749203 2025-06-16T08:12:11Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ආසියාව තුළ 2025 වසර]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749203 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ආසියාව තුළ 2025 වසර]] gvuur90kvsyxw0mm52kem427iwlinc0 15 182079 749204 2025-06-16T08:12:47Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2020s in India]] 749204 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 946322368 || 2020-03-19T13:19:02Z || BrownHairedGirl || <nowiki>use [[Template:Decade in country category]]</nowiki> |---- | 789868183 || 2017-07-10T04:09:36Z || Hugo999 || <nowiki></nowiki> |---- | 702012926 || 2016-01-27T22:24:57Z || Hugo999 || <nowiki></nowiki> |---- | 577999807 || 2013-10-20T17:30:21Z || Cattus || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{CatPair|2010s in India|2030s in India}} {{Portal|India}} {{DEFAULTSORT:2020s In India}} [[Category:2020s by country|India]] [[Category:21st century in India]]...'</nowiki> |} c6rq7dukjd9m42iqcy0i11kut33oxgr 749208 749204 2025-06-16T08:14:12Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020s in India]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ඉන්දියාව තුළ 2020 දශකය]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749204 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 946322368 || 2020-03-19T13:19:02Z || BrownHairedGirl || <nowiki>use [[Template:Decade in country category]]</nowiki> |---- | 789868183 || 2017-07-10T04:09:36Z || Hugo999 || <nowiki></nowiki> |---- | 702012926 || 2016-01-27T22:24:57Z || Hugo999 || <nowiki></nowiki> |---- | 577999807 || 2013-10-20T17:30:21Z || Cattus || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{CatPair|2010s in India|2030s in India}} {{Portal|India}} {{DEFAULTSORT:2020s In India}} [[Category:2020s by country|India]] [[Category:21st century in India]]...'</nowiki> |} c6rq7dukjd9m42iqcy0i11kut33oxgr 14 182080 749205 2025-06-16T08:12:57Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:2020s in India]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020s in India|history]]) 749205 wikitext text/x-wiki {{Decade in country category|India|Asia}} hum7a5trwcmra7uot9vnk5ytah4oh9p 749206 749205 2025-06-16T08:14:11Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2020s in India]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:ඉන්දියාව තුළ 2020 දශකය]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749205 wikitext text/x-wiki {{Decade in country category|India|Asia}} hum7a5trwcmra7uot9vnk5ytah4oh9p 749212 749206 2025-06-16T08:16:28Z Lee 85 749212 wikitext text/x-wiki {{Decade in country category|ඉන්දියාව|ආසියාව}} ed9y9fri95waco40lpcvoozr52450zb 14 182081 749207 2025-06-16T08:14:12Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2020s in India]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:ඉන්දියාව තුළ 2020 දශකය]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749207 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:ඉන්දියාව තුළ 2020 දශකය]] pkiu8wv6o2r21250xclh3eayz39vwsb 749211 749207 2025-06-16T08:14:40Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749211 wikitext text/x-wiki {{category redirect|ඉන්දියාව තුළ 2020 දශකය}} 7svuhfvus9lcdwvq5090ydpq20qu3v4 15 182082 749209 2025-06-16T08:14:12Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020s in India]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ඉන්දියාව තුළ 2020 දශකය]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749209 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ඉන්දියාව තුළ 2020 දශකය]] ilu6zncm7dyo59v9dppzl6nnt4nn7p9 14 182083 749214 2025-06-16T08:17:26Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2020s in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:ආසියාව තුළ 2020 දශකය]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749214 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:ආසියාව තුළ 2020 දශකය]] b6un74hlf5r2f3jf4hu681k893ijqli 749217 749214 2025-06-16T08:17:39Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749217 wikitext text/x-wiki {{category redirect|ආසියාව තුළ 2020 දශකය}} qusmxcbjetyhetq5fd9j3mhbv05n84x 15 182084 749216 2025-06-16T08:17:26Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2020s in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ආසියාව තුළ 2020 දශකය]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749216 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ආසියාව තුළ 2020 දශකය]] nyuvt9qhm1ojqeqosqrt1z8uoo8tabs 14 182085 749219 2025-06-16T08:20:02Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:Disasters by country]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:රට අනුව ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749219 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:රට අනුව ව්‍යසන]] 5izdq94x59n5vqi4v5jvo5cgevjv4e9 749220 749219 2025-06-16T08:20:18Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749220 wikitext text/x-wiki {{category redirect|රට අනුව ව්‍යසන}} tphogvmijhg31llqkm65v8fgz2n3dg1 14 182086 749222 2025-06-16T08:22:32Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:2025 disasters in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:2025 වසර තුළ ආසියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749222 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:2025 වසර තුළ ආසියාව තුළ ව්‍යසන]] 705bzz2kqt0n7gw1lid66w822ke0213 749225 749222 2025-06-16T08:22:55Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749225 wikitext text/x-wiki {{category redirect|2025 වසර තුළ ආසියාව තුළ ව්‍යසන}} 9d8dt27r3lgdi66389gu0tokjwj9phe 15 182087 749224 2025-06-16T08:22:32Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 disasters in Asia]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 වසර තුළ ආසියාව තුළ ව්‍යසන]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749224 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:2025 වසර තුළ ආසියාව තුළ ව්‍යසන]] 5y2kp9xksj0l0gtf25k7n078mbghol0 14 182088 749228 2025-06-16T08:30:57Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:June 2025 in India]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:ඉන්දියාව තුළ 2025 ජූනි මස තුළ සිදුවීම්]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749228 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:ඉන්දියාව තුළ 2025 ජූනි මස තුළ සිදුවීම්]] 0rd8dhcpo0i6vsep9r8fsbvd4b7iykl 749231 749228 2025-06-16T08:31:10Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749231 wikitext text/x-wiki {{category redirect|ඉන්දියාව තුළ 2025 ජූනි මස තුළ සිදුවීම්}} aberopymvyyjzyl849iojf7dmgdujum 15 182089 749230 2025-06-16T08:30:57Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:June 2025 in India]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ඉන්දියාව තුළ 2025 ජූනි මස තුළ සිදුවීම්]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749230 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:ඉන්දියාව තුළ 2025 ජූනි මස තුළ සිදුවීම්]] gb72v4j512gh1inn9s7tkhms49w1eko 15 182090 749232 2025-06-16T08:38:29Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Airbus]] 749232 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1283082944 || 2025-03-30T10:11:22Z || Inpops || <nowiki>removed [[Category:Wikipedia categories named after manufacturing companies]]; added [[Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1225200818 || 2024-05-22T23:56:10Z || Smasongarrison || <nowiki>Removing overcat from eponymous category per [[WP:OCEPON]]</nowiki> |---- | 1177620744 || 2023-09-28T14:33:07Z || 222.238.151.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 1177620654 || 2023-09-28T14:32:23Z || 222.238.151.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 1177620557 || 2023-09-28T14:31:38Z || 222.238.151.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 1177620299 || 2023-09-28T14:29:36Z || 222.238.151.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 1177620237 || 2023-09-28T14:29:09Z || 222.238.151.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 1158967081 || 2023-06-07T10:41:11Z || 118.235.40.15 || <nowiki></nowiki> |---- | 1158966925 || 2023-06-07T10:39:32Z || 118.235.40.15 || <nowiki></nowiki> |---- | 1158966836 || 2023-06-07T10:38:50Z || 118.235.40.15 || <nowiki></nowiki> |---- | 1158966764 || 2023-06-07T10:38:09Z || 118.235.40.15 || <nowiki></nowiki> |---- | 1152123765 || 2023-04-28T10:32:15Z || 240D:1A:4B5:2800:B08D:6267:4F6E:FC05 || <nowiki></nowiki> |---- | 1152123549 || 2023-04-28T10:29:30Z || 240D:1A:4B5:2800:B08D:6267:4F6E:FC05 || <nowiki></nowiki> |---- | 1151009447 || 2023-04-21T10:34:31Z || 240D:1A:4B5:2800:8DB2:D69F:5488:A678 || <nowiki></nowiki> |---- | 1104205702 || 2022-08-13T12:22:16Z || JJMC89 bot III || <nowiki>Removing [[:Category:Societates Europaeae]] per [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2022 July 16#Category:Societates Europaeae]]</nowiki> |---- | 1076086918 || 2022-03-09T08:34:06Z || Ridwan97 || <nowiki></nowiki> |---- | 1047728148 || 2021-10-02T08:18:42Z || 240D:1A:4B5:2800:9198:9187:19A5:1967 || <nowiki></nowiki> |---- | 1023056933 || 2021-05-14T02:54:48Z || Joppa Chong || <nowiki>removed redundant cat</nowiki> |---- | 1002893125 || 2021-01-26T14:35:02Z || Ridwan97 || <nowiki></nowiki> |---- | 964238953 || 2020-06-24T10:16:50Z || Stoni || <nowiki>added [[Category:Aerospace companies of Spain]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 961501112 || 2020-06-08T20:59:09Z || Hugo999 || <nowiki>removed [[Category:1970 establishments in France]]; added [[Category:French companies established in 1970]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 938957055 || 2020-02-03T12:26:04Z || 240D:1A:4B5:2800:583A:AB07:C0B5:D6EB || <nowiki></nowiki> |---- | 936381624 || 2020-01-18T13:53:53Z || Aram || <nowiki>- Template (Duplicate Template)</nowiki> |---- | 906190051 || 2019-07-14T07:11:52Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Speedily moving category State-owned companies of France to [[:Category:Government-owned companies of France]] per [[WP:CFDS|CFDS]].</nowiki> |---- | 906189940 || 2019-07-14T07:10:42Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Speedily moving category State-owned companies of Germany to [[:Category:Government-owned companies of Germany]] per [[WP:CFDS|CFDS]].</nowiki> |---- | 894182476 || 2019-04-26T04:54:00Z || Koavf || <nowiki>/* top */deleted portal, removed: {{portal|Airbus}}</nowiki> |---- | 879946109 || 2019-01-24T11:42:47Z || The Transhumanist || <nowiki>replace portal links with matching portal link</nowiki> |---- | 839732036 || 2018-05-05T08:37:44Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 795591118 || 2017-08-15T06:26:07Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 794319066 || 2017-08-07T07:56:58Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 793696439 || 2017-08-03T11:19:38Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 793550109 || 2017-08-02T13:05:48Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 793549598 || 2017-08-02T13:01:00Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 664450071 || 2015-05-28T18:19:33Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 664444668 || 2015-05-28T17:35:55Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 664438553 || 2015-05-28T16:46:00Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 544403712 || 2013-03-15T16:17:22Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 31 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q7215230]]</nowiki> |---- | 485544011 || 2012-04-04T15:51:23Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving category Categories named after vehicle manufacturing companies to [[:Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies]] per [[WP:CFD|CFD]] at [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2012 March 3]].</nowiki> |---- | 469968168 || 2012-01-06T20:59:22Z || WikitanvirBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[da:Kategori:Airbus]]</nowiki> |---- | 433512764 || 2011-06-10T06:41:41Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (robot Adding: [[ko:분류:에어버스]]</nowiki> |---- | 417303009 || 2011-03-05T20:03:13Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.4.6) (robot Adding: [[sh:Kategorija:Airbus]]</nowiki> |---- | 397895258 || 2010-11-20T17:29:11Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[lb:Kategorie:Airbus]]</nowiki> |---- | 393286424 || 2010-10-27T20:45:38Z || Vegaswikian || <nowiki>Drop categories better included in the main article</nowiki> |---- | 340099109 || 2010-01-26T08:54:46Z || Trident13 || <nowiki>[[Category:EADS]]</nowiki> |---- | 293740295 || 2009-06-01T16:02:17Z || Felipe P || <nowiki>modific [[pt:Categoria:Airbus]]</nowiki> |---- | 281728334 || 2009-04-04T17:05:49Z || Oldmountains || <nowiki></nowiki> |---- | 281544742 || 2009-04-03T18:23:03Z || Mo7amedsalim || <nowiki></nowiki> |---- | 270668718 || 2009-02-14T14:47:25Z || Alaniaris || <nowiki>+interwiki el</nowiki> |---- | 266184604 || 2009-01-24T21:26:09Z || Reinhardheydt || <nowiki>iw</nowiki> |---- | 260070352 || 2008-12-25T18:37:22Z || EugeneZelenko || <nowiki>+ pl:</nowiki> |---- | 255628875 || 2008-12-03T13:44:48Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[jv:Kategori:Airbus]]</nowiki> |---- | 248813080 || 2008-10-31T13:37:36Z || BodhisattvaBot || <nowiki>robot Adding: [[hr:Kategorija:Airbus]]</nowiki> |---- | 243064391 || 2008-10-05T00:03:08Z || Choster || <nowiki>recat</nowiki> |---- | 236028785 || 2008-09-03T14:00:39Z || Eliyak || <nowiki>category</nowiki> |---- | 235189742 || 2008-08-30T14:44:47Z || EugeneZelenko || <nowiki>+ ru:</nowiki> |---- | 214718346 || 2008-05-24T23:20:07Z || Alexbot || <nowiki>robot Adding: [[ja:Category:エアバス]]</nowiki> |---- | 207560200 || 2008-04-23T08:41:27Z || BotMultichill || <nowiki>Adding [[Template:Commons_cat|commons cat]] link to [[Commons:Category:Airbus]]</nowiki> |---- | 207134332 || 2008-04-21T15:42:49Z || LG4761 || <nowiki></nowiki> |---- | 206436823 || 2008-04-18T06:11:28Z || 211.10.150.215 || <nowiki></nowiki> |---- | 205146265 || 2008-04-12T16:20:54Z || -js- || <nowiki>+ cs:</nowiki> |---- | 202240216 || 2008-03-31T06:22:30Z || 211.10.150.215 || <nowiki></nowiki> |---- | 196591242 || 2008-03-07T19:22:07Z || 62.4.205.160 || <nowiki></nowiki> |---- | 189942430 || 2008-02-08T12:14:44Z || Ivan Bajlo || <nowiki>+sr</nowiki> |---- | 183373596 || 2008-01-10T10:54:19Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[zh:Category:空中客车]]</nowiki> |---- | 176504414 || 2007-12-08T03:44:05Z || DHN-bot~enwiki || <nowiki>robot Adding: [[ro:Categorie:Airbus]]</nowiki> |---- | 141651835 || 2007-06-30T19:03:58Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[bg:Категория:Еърбъс]], [[pt:Categoria:Aviões da Airbus]]</nowiki> |---- | 137867964 || 2007-06-13T10:18:48Z || LUCPOL || <nowiki></nowiki> |---- | 131919672 || 2007-05-19T02:14:57Z || BotMultichill || <nowiki>robot Adding: [[nl:Categorie:Airbus]]</nowiki> |---- | 127896212 || 2007-05-03T07:01:53Z || DHN-bot~enwiki || <nowiki>robot Adding: [[vi:Thể loại:Airbus]]</nowiki> |---- | 118465558 || 2007-03-28T07:27:10Z || EmxBot || <nowiki>robot Adding: [[bs:Kategorija:Airbus]]</nowiki> |---- | 101436220 || 2007-01-17T23:01:38Z || Aldis90 || <nowiki></nowiki> |---- | 101435899 || 2007-01-17T22:59:51Z || Aldis90 || <nowiki></nowiki> |---- | 97788369 || 2007-01-01T20:50:22Z || Ybk33 || <nowiki>+he</nowiki> |---- | 86353815 || 2006-11-07T21:23:25Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[fr:Catégorie:Airbus]]</nowiki> |---- | 84924019 || 2006-10-31T22:30:03Z || Hydro || <nowiki>+de:</nowiki> |---- | 80174078 || 2006-10-08T07:54:44Z || Borgx || <nowiki>+id</nowiki> |---- | 61824429 || 2006-07-03T09:53:53Z || Berria || <nowiki>+iw</nowiki> |---- | 57424344 || 2006-06-07T21:42:21Z || ProveIt || <nowiki>cats</nowiki> |---- | 57283660 || 2006-06-07T01:57:03Z || Yrithinnd || <nowiki>+es:</nowiki> |---- | 56799969 || 2006-06-04T09:20:47Z || Reedy || <nowiki>Page Created</nowiki> |} cxv2r7cl3i4z3fye39ibdju8sbwbiwt 749250 749232 2025-06-16T08:40:45Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Airbus]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:එයාබස්]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749232 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1283082944 || 2025-03-30T10:11:22Z || Inpops || <nowiki>removed [[Category:Wikipedia categories named after manufacturing companies]]; added [[Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1225200818 || 2024-05-22T23:56:10Z || Smasongarrison || <nowiki>Removing overcat from eponymous category per [[WP:OCEPON]]</nowiki> |---- | 1177620744 || 2023-09-28T14:33:07Z || 222.238.151.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 1177620654 || 2023-09-28T14:32:23Z || 222.238.151.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 1177620557 || 2023-09-28T14:31:38Z || 222.238.151.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 1177620299 || 2023-09-28T14:29:36Z || 222.238.151.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 1177620237 || 2023-09-28T14:29:09Z || 222.238.151.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 1158967081 || 2023-06-07T10:41:11Z || 118.235.40.15 || <nowiki></nowiki> |---- | 1158966925 || 2023-06-07T10:39:32Z || 118.235.40.15 || <nowiki></nowiki> |---- | 1158966836 || 2023-06-07T10:38:50Z || 118.235.40.15 || <nowiki></nowiki> |---- | 1158966764 || 2023-06-07T10:38:09Z || 118.235.40.15 || <nowiki></nowiki> |---- | 1152123765 || 2023-04-28T10:32:15Z || 240D:1A:4B5:2800:B08D:6267:4F6E:FC05 || <nowiki></nowiki> |---- | 1152123549 || 2023-04-28T10:29:30Z || 240D:1A:4B5:2800:B08D:6267:4F6E:FC05 || <nowiki></nowiki> |---- | 1151009447 || 2023-04-21T10:34:31Z || 240D:1A:4B5:2800:8DB2:D69F:5488:A678 || <nowiki></nowiki> |---- | 1104205702 || 2022-08-13T12:22:16Z || JJMC89 bot III || <nowiki>Removing [[:Category:Societates Europaeae]] per [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2022 July 16#Category:Societates Europaeae]]</nowiki> |---- | 1076086918 || 2022-03-09T08:34:06Z || Ridwan97 || <nowiki></nowiki> |---- | 1047728148 || 2021-10-02T08:18:42Z || 240D:1A:4B5:2800:9198:9187:19A5:1967 || <nowiki></nowiki> |---- | 1023056933 || 2021-05-14T02:54:48Z || Joppa Chong || <nowiki>removed redundant cat</nowiki> |---- | 1002893125 || 2021-01-26T14:35:02Z || Ridwan97 || <nowiki></nowiki> |---- | 964238953 || 2020-06-24T10:16:50Z || Stoni || <nowiki>added [[Category:Aerospace companies of Spain]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 961501112 || 2020-06-08T20:59:09Z || Hugo999 || <nowiki>removed [[Category:1970 establishments in France]]; added [[Category:French companies established in 1970]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 938957055 || 2020-02-03T12:26:04Z || 240D:1A:4B5:2800:583A:AB07:C0B5:D6EB || <nowiki></nowiki> |---- | 936381624 || 2020-01-18T13:53:53Z || Aram || <nowiki>- Template (Duplicate Template)</nowiki> |---- | 906190051 || 2019-07-14T07:11:52Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Speedily moving category State-owned companies of France to [[:Category:Government-owned companies of France]] per [[WP:CFDS|CFDS]].</nowiki> |---- | 906189940 || 2019-07-14T07:10:42Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Speedily moving category State-owned companies of Germany to [[:Category:Government-owned companies of Germany]] per [[WP:CFDS|CFDS]].</nowiki> |---- | 894182476 || 2019-04-26T04:54:00Z || Koavf || <nowiki>/* top */deleted portal, removed: {{portal|Airbus}}</nowiki> |---- | 879946109 || 2019-01-24T11:42:47Z || The Transhumanist || <nowiki>replace portal links with matching portal link</nowiki> |---- | 839732036 || 2018-05-05T08:37:44Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 795591118 || 2017-08-15T06:26:07Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 794319066 || 2017-08-07T07:56:58Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 793696439 || 2017-08-03T11:19:38Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 793550109 || 2017-08-02T13:05:48Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 793549598 || 2017-08-02T13:01:00Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 664450071 || 2015-05-28T18:19:33Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 664444668 || 2015-05-28T17:35:55Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 664438553 || 2015-05-28T16:46:00Z || Ssolbergj || <nowiki></nowiki> |---- | 544403712 || 2013-03-15T16:17:22Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 31 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q7215230]]</nowiki> |---- | 485544011 || 2012-04-04T15:51:23Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving category Categories named after vehicle manufacturing companies to [[:Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies]] per [[WP:CFD|CFD]] at [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2012 March 3]].</nowiki> |---- | 469968168 || 2012-01-06T20:59:22Z || WikitanvirBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[da:Kategori:Airbus]]</nowiki> |---- | 433512764 || 2011-06-10T06:41:41Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (robot Adding: [[ko:분류:에어버스]]</nowiki> |---- | 417303009 || 2011-03-05T20:03:13Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.4.6) (robot Adding: [[sh:Kategorija:Airbus]]</nowiki> |---- | 397895258 || 2010-11-20T17:29:11Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[lb:Kategorie:Airbus]]</nowiki> |---- | 393286424 || 2010-10-27T20:45:38Z || Vegaswikian || <nowiki>Drop categories better included in the main article</nowiki> |---- | 340099109 || 2010-01-26T08:54:46Z || Trident13 || <nowiki>[[Category:EADS]]</nowiki> |---- | 293740295 || 2009-06-01T16:02:17Z || Felipe P || <nowiki>modific [[pt:Categoria:Airbus]]</nowiki> |---- | 281728334 || 2009-04-04T17:05:49Z || Oldmountains || <nowiki></nowiki> |---- | 281544742 || 2009-04-03T18:23:03Z || Mo7amedsalim || <nowiki></nowiki> |---- | 270668718 || 2009-02-14T14:47:25Z || Alaniaris || <nowiki>+interwiki el</nowiki> |---- | 266184604 || 2009-01-24T21:26:09Z || Reinhardheydt || <nowiki>iw</nowiki> |---- | 260070352 || 2008-12-25T18:37:22Z || EugeneZelenko || <nowiki>+ pl:</nowiki> |---- | 255628875 || 2008-12-03T13:44:48Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[jv:Kategori:Airbus]]</nowiki> |---- | 248813080 || 2008-10-31T13:37:36Z || BodhisattvaBot || <nowiki>robot Adding: [[hr:Kategorija:Airbus]]</nowiki> |---- | 243064391 || 2008-10-05T00:03:08Z || Choster || <nowiki>recat</nowiki> |---- | 236028785 || 2008-09-03T14:00:39Z || Eliyak || <nowiki>category</nowiki> |---- | 235189742 || 2008-08-30T14:44:47Z || EugeneZelenko || <nowiki>+ ru:</nowiki> |---- | 214718346 || 2008-05-24T23:20:07Z || Alexbot || <nowiki>robot Adding: [[ja:Category:エアバス]]</nowiki> |---- | 207560200 || 2008-04-23T08:41:27Z || BotMultichill || <nowiki>Adding [[Template:Commons_cat|commons cat]] link to [[Commons:Category:Airbus]]</nowiki> |---- | 207134332 || 2008-04-21T15:42:49Z || LG4761 || <nowiki></nowiki> |---- | 206436823 || 2008-04-18T06:11:28Z || 211.10.150.215 || <nowiki></nowiki> |---- | 205146265 || 2008-04-12T16:20:54Z || -js- || <nowiki>+ cs:</nowiki> |---- | 202240216 || 2008-03-31T06:22:30Z || 211.10.150.215 || <nowiki></nowiki> |---- | 196591242 || 2008-03-07T19:22:07Z || 62.4.205.160 || <nowiki></nowiki> |---- | 189942430 || 2008-02-08T12:14:44Z || Ivan Bajlo || <nowiki>+sr</nowiki> |---- | 183373596 || 2008-01-10T10:54:19Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[zh:Category:空中客车]]</nowiki> |---- | 176504414 || 2007-12-08T03:44:05Z || DHN-bot~enwiki || <nowiki>robot Adding: [[ro:Categorie:Airbus]]</nowiki> |---- | 141651835 || 2007-06-30T19:03:58Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[bg:Категория:Еърбъс]], [[pt:Categoria:Aviões da Airbus]]</nowiki> |---- | 137867964 || 2007-06-13T10:18:48Z || LUCPOL || <nowiki></nowiki> |---- | 131919672 || 2007-05-19T02:14:57Z || BotMultichill || <nowiki>robot Adding: [[nl:Categorie:Airbus]]</nowiki> |---- | 127896212 || 2007-05-03T07:01:53Z || DHN-bot~enwiki || <nowiki>robot Adding: [[vi:Thể loại:Airbus]]</nowiki> |---- | 118465558 || 2007-03-28T07:27:10Z || EmxBot || <nowiki>robot Adding: [[bs:Kategorija:Airbus]]</nowiki> |---- | 101436220 || 2007-01-17T23:01:38Z || Aldis90 || <nowiki></nowiki> |---- | 101435899 || 2007-01-17T22:59:51Z || Aldis90 || <nowiki></nowiki> |---- | 97788369 || 2007-01-01T20:50:22Z || Ybk33 || <nowiki>+he</nowiki> |---- | 86353815 || 2006-11-07T21:23:25Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[fr:Catégorie:Airbus]]</nowiki> |---- | 84924019 || 2006-10-31T22:30:03Z || Hydro || <nowiki>+de:</nowiki> |---- | 80174078 || 2006-10-08T07:54:44Z || Borgx || <nowiki>+id</nowiki> |---- | 61824429 || 2006-07-03T09:53:53Z || Berria || <nowiki>+iw</nowiki> |---- | 57424344 || 2006-06-07T21:42:21Z || ProveIt || <nowiki>cats</nowiki> |---- | 57283660 || 2006-06-07T01:57:03Z || Yrithinnd || <nowiki>+es:</nowiki> |---- | 56799969 || 2006-06-04T09:20:47Z || Reedy || <nowiki>Page Created</nowiki> |} cxv2r7cl3i4z3fye39ibdju8sbwbiwt 14 182091 749233 2025-06-16T08:38:39Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Airbus]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Airbus|history]]) 749233 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Airbus}} {{Category main article|Airbus}} {{Airbus}} [[Category:Aerospace companies of Europe]] [[Category:Multinational aircraft manufacturers]] [[Category:Manufacturing companies based in Toulouse]] [[Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies]] [[Category:Wikipedia categories named after companies of France]] [[Category:Government-owned companies of France]] [[Category:Government-owned companies of Germany]] [[Category:Government-owned companies of Spain]] [[Category:Government-owned companies of the Netherlands]] [[Category:Multinational companies headquartered in France]] [[Category:Multinational companies headquartered in Germany]] [[Category:Multinational companies headquartered in the Netherlands]] [[Category:Multinational companies headquartered in Spain]] [[Category:Multinational companies headquartered in the United Kingdom]] [[Category:Companies listed on the Madrid Stock Exchange]] [[Category:Aircraft manufacturers of France]] [[Category:Aircraft manufacturers of Germany]] [[Category:Aircraft manufacturers of the Netherlands]] [[Category:Aircraft manufacturers of the United Kingdom]] [[Category:Aircraft manufacturers of Spain]] [[Category:Articles which contain graphical timelines]] [[Category:Aerospace companies of Spain]] [[Category:Aerospace companies of the United Kingdom]] g2vyzt8sv5zno7ugcqkmzx9l7ffla5t 749248 749233 2025-06-16T08:40:44Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:Airbus]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:එයාබස්]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749233 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Airbus}} {{Category main article|Airbus}} {{Airbus}} [[Category:Aerospace companies of Europe]] [[Category:Multinational aircraft manufacturers]] [[Category:Manufacturing companies based in Toulouse]] [[Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies]] [[Category:Wikipedia categories named after companies of France]] [[Category:Government-owned companies of France]] [[Category:Government-owned companies of Germany]] [[Category:Government-owned companies of Spain]] [[Category:Government-owned companies of the Netherlands]] [[Category:Multinational companies headquartered in France]] [[Category:Multinational companies headquartered in Germany]] [[Category:Multinational companies headquartered in the Netherlands]] [[Category:Multinational companies headquartered in Spain]] [[Category:Multinational companies headquartered in the United Kingdom]] [[Category:Companies listed on the Madrid Stock Exchange]] [[Category:Aircraft manufacturers of France]] [[Category:Aircraft manufacturers of Germany]] [[Category:Aircraft manufacturers of the Netherlands]] [[Category:Aircraft manufacturers of the United Kingdom]] [[Category:Aircraft manufacturers of Spain]] [[Category:Articles which contain graphical timelines]] [[Category:Aerospace companies of Spain]] [[Category:Aerospace companies of the United Kingdom]] g2vyzt8sv5zno7ugcqkmzx9l7ffla5t 15 182092 749234 2025-06-16T08:38:49Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Boeing]] 749234 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 903940534 || 2019-06-28T22:56:20Z || Rathfelder || <nowiki>added [[Category:Rocket engine manufacturers of the United States]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 899104989 || 2019-05-27T22:12:23Z || Joppa Chong || <nowiki>cat-fix</nowiki> |---- | 894591564 || 2019-04-28T20:01:55Z || 90.254.145.252 || <nowiki></nowiki> |---- | 879946412 || 2019-01-24T11:46:19Z || The Transhumanist || <nowiki>add portal link</nowiki> |---- | 610798481 || 2014-05-30T14:53:33Z || Shawn à Montréal || <nowiki>added [[Category:Aerospace companies of the United States]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 543857299 || 2013-03-13T15:13:01Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 33 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q6392568]]</nowiki> |---- | 524421354 || 2012-11-22T22:47:19Z || Makecat-bot || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Adding [[sv:Kategori:Boeing]]</nowiki> |---- | 498476759 || 2012-06-20T10:20:42Z || NjardarBot || <nowiki>r2.7.2) (Robot: Adding [[sh:Kategorija:Boeing]]</nowiki> |---- | 485544631 || 2012-04-04T15:54:38Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving category Categories named after vehicle manufacturing companies of the United States to [[:Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies of the United States]] per [[WP:CFD|CFD]] at [[Wikipedia:Categories...</nowiki> |---- | 483626570 || 2012-03-24T02:05:58Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[da:Kategori:Boeing]]</nowiki> |---- | 416870990 || 2011-03-03T07:04:15Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.7.1) (robot Adding: [[ko:분류:보잉]]</nowiki> |---- | 389097955 || 2010-10-06T13:13:11Z || JAnDbot || <nowiki>robot Adding: [[de:Kategorie:Boeing]]</nowiki> |---- | 388316773 || 2010-10-02T18:07:00Z || SporkBot || <nowiki>Merging catmore/catmain/catmore1/catmore2 per discussion and [[WP:TFD]]</nowiki> |---- | 378906324 || 2010-08-14T17:49:36Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 328428675 || 2009-11-28T19:15:00Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[is:Flokkur:Boeing]]</nowiki> |---- | 318735878 || 2009-10-08T21:22:57Z || Vegaswikian || <nowiki>Drop categories better included in the main article</nowiki> |---- | 295268917 || 2009-06-08T23:16:29Z || ArthurBot || <nowiki>robot Adding: [[eu:Kategoria:Boeing]]</nowiki> |---- | 290599764 || 2009-05-17T22:30:25Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[nl:Categorie:Boeing]]</nowiki> |---- | 281710976 || 2009-04-04T15:18:17Z || Oldmountains || <nowiki></nowiki> |---- | 270639711 || 2009-02-14T10:37:15Z || RibotBOT || <nowiki>robot Adding: [[ca:Categoria:Boeing]]</nowiki> |---- | 266184910 || 2009-01-24T21:27:57Z || Apoc2400 || <nowiki>[[Category:Aerospace companies of the United States]]</nowiki> |---- | 257035697 || 2008-12-10T12:01:18Z || OKBot || <nowiki>robot Adding: [[ar:تصنيف:بوينغ]]</nowiki> |---- | 255668924 || 2008-12-03T17:48:18Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[jv:Kategori:Boeing]]</nowiki> |---- | 248843726 || 2008-10-31T16:45:38Z || BodhisattvaBot || <nowiki>robot Adding: [[hr:Kategorija:Boeing]]</nowiki> |---- | 243063466 || 2008-10-04T23:57:31Z || Choster || <nowiki>Category:Categories named after vehicle manufacturing companies of the United States</nowiki> |---- | 241692170 || 2008-09-29T03:41:33Z || Cornellrockey || <nowiki>+cat</nowiki> |---- | 237401639 || 2008-09-10T00:39:14Z || Borgx || <nowiki>+id</nowiki> |---- | 235859717 || 2008-09-02T18:08:29Z || Eliyak || <nowiki>->[[Category:Categories named after manufacturing companies]]</nowiki> |---- | 235189156 || 2008-08-30T14:40:52Z || EugeneZelenko || <nowiki>+ ru:</nowiki> |---- | 225757795 || 2008-07-15T07:20:03Z || BotMultichill || <nowiki>Commons cat fix</nowiki> |---- | 221411318 || 2008-06-24T11:30:56Z || Zorrobot || <nowiki>robot Adding: [[no:Kategori:Boeing]]</nowiki> |---- | 221400552 || 2008-06-24T10:13:08Z || Zorrobot || <nowiki>robot Adding: [[nn:Kategori:Boeing]]</nowiki> |---- | 215005859 || 2008-05-26T08:19:52Z || SilvonenBot || <nowiki>robot Adding: bs, cs, es, fi, fr, he, ja, lb, lv, pt, ro, sk, sr, th, tr, vi</nowiki> |---- | 214735081 || 2008-05-25T01:09:58Z || OccamzRazor || <nowiki>RM inapproriate categorization of a category</nowiki> |---- | 212394699 || 2008-05-14T17:35:51Z || Kbdankbot || <nowiki>Robot - move category per [[WP:CFD|CFD]] [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2008 May 8|2008 May 8]]</nowiki> |---- | 207134244 || 2008-04-21T15:42:21Z || LG4761 || <nowiki></nowiki> |---- | 206433569 || 2008-04-18T05:38:12Z || 211.10.150.215 || <nowiki>inter wiki +th</nowiki> |---- | 197914812 || 2008-03-13T07:47:31Z || 62.4.206.210 || <nowiki></nowiki> |---- | 195520374 || 2008-03-03T09:32:57Z || Scriberius || <nowiki>+{{commonscat}}</nowiki> |---- | 188871818 || 2008-02-03T20:19:46Z || Xnatedawgx || <nowiki>category update</nowiki> |---- | 176680008 || 2007-12-09T01:18:34Z || El bot de la dieta || <nowiki>robot Adding: [[sk:Kategória:Boeing]]</nowiki> |---- | 170800463 || 2007-11-11T19:19:09Z || Wars || <nowiki>ro</nowiki> |---- | 169403208 || 2007-11-05T16:47:12Z || Tomer T || <nowiki>he</nowiki> |---- | 143444731 || 2007-07-09T06:20:53Z || 125.201.156.16 || <nowiki>+ja</nowiki> |---- | 127473979 || 2007-05-01T18:05:10Z || 201.66.3.83 || <nowiki>+iw:pt</nowiki> |---- | 126500558 || 2007-04-27T22:46:03Z || EmxBot || <nowiki>robot Adding: [[lv:Kategorija:Boeing]]</nowiki> |---- | 120260772 || 2007-04-04T16:17:55Z || Ivan Bajlo || <nowiki>+sr</nowiki> |---- | 118505758 || 2007-03-28T13:12:59Z || Ppntori || <nowiki>[[fi:Luokka:Boeing]]</nowiki> |---- | 118497287 || 2007-03-28T12:18:42Z || RottweilerCS || <nowiki>cs</nowiki> |---- | 95058745 || 2006-12-18T08:57:17Z || DHN-bot~enwiki || <nowiki>robot Adding: [[vi:Thể loại:Boeing]]</nowiki> |---- | 88597289 || 2006-11-18T10:06:08Z || Robby || <nowiki>iw lb</nowiki> |---- | 80482982 || 2006-10-09T20:57:32Z || Gilliam || <nowiki>+ bs:</nowiki> |---- | 64960915 || 2006-07-21T01:52:46Z || Txomin || <nowiki>iw</nowiki> |---- | 51317294 || 2006-05-03T04:45:38Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving categories per Cfd outcome at [[Wikipedia:Categories for deletion/Log/2006 April 22]]</nowiki> |---- | 41054050 || 2006-02-24T19:31:58Z || Freakofnurture || <nowiki>recat</nowiki> |---- | 33138662 || 2005-12-29T17:09:21Z || Kbdank71 || <nowiki>[[WP:AWB|AWB Assisted]] rm cat/recat as per [[WP:CFD]] [[Wikipedia:Categories for deletion/Log/2005 December 13|Dec 13]]</nowiki> |---- | 32086658 || 2005-12-20T10:26:31Z || Narkstraws || <nowiki></nowiki> |---- | 29790285 || 2005-12-01T09:50:04Z || GôTô || <nowiki>[[fr:Catégorie:Boeing]]</nowiki> |---- | 24997462 || 2005-10-07T19:09:00Z || Kbdank71 || <nowiki>recat as per [[WP:CFD]]</nowiki> |---- | 19405236 || 2005-07-22T22:49:17Z || Who || <nowiki>` recat cat:U.S... -> [[:Category:United States aircraft manufacturers]] as per [[Wikipedia:Categories_for_deletion|Cfd]]</nowiki> |---- | 16820057 || 2005-02-25T06:51:34Z || Hooperbloob || <nowiki>+cats from main article</nowiki> |---- | 10554958 || 2005-01-15T00:47:19Z || Pearle || <nowiki>Moving from Category:US_aircraft_manufacturers to Category:U.S._aircraft_manufacturers</nowiki> |---- | 9372422 || 2004-10-06T11:08:24Z || Rlandmann || <nowiki></nowiki> |} reradbulr10pyd4cgphkqkjqx8u1olv 749261 749234 2025-06-16T08:41:58Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Boeing]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:බෝයිං]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749234 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 903940534 || 2019-06-28T22:56:20Z || Rathfelder || <nowiki>added [[Category:Rocket engine manufacturers of the United States]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 899104989 || 2019-05-27T22:12:23Z || Joppa Chong || <nowiki>cat-fix</nowiki> |---- | 894591564 || 2019-04-28T20:01:55Z || 90.254.145.252 || <nowiki></nowiki> |---- | 879946412 || 2019-01-24T11:46:19Z || The Transhumanist || <nowiki>add portal link</nowiki> |---- | 610798481 || 2014-05-30T14:53:33Z || Shawn à Montréal || <nowiki>added [[Category:Aerospace companies of the United States]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 543857299 || 2013-03-13T15:13:01Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 33 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q6392568]]</nowiki> |---- | 524421354 || 2012-11-22T22:47:19Z || Makecat-bot || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Adding [[sv:Kategori:Boeing]]</nowiki> |---- | 498476759 || 2012-06-20T10:20:42Z || NjardarBot || <nowiki>r2.7.2) (Robot: Adding [[sh:Kategorija:Boeing]]</nowiki> |---- | 485544631 || 2012-04-04T15:54:38Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving category Categories named after vehicle manufacturing companies of the United States to [[:Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies of the United States]] per [[WP:CFD|CFD]] at [[Wikipedia:Categories...</nowiki> |---- | 483626570 || 2012-03-24T02:05:58Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[da:Kategori:Boeing]]</nowiki> |---- | 416870990 || 2011-03-03T07:04:15Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.7.1) (robot Adding: [[ko:분류:보잉]]</nowiki> |---- | 389097955 || 2010-10-06T13:13:11Z || JAnDbot || <nowiki>robot Adding: [[de:Kategorie:Boeing]]</nowiki> |---- | 388316773 || 2010-10-02T18:07:00Z || SporkBot || <nowiki>Merging catmore/catmain/catmore1/catmore2 per discussion and [[WP:TFD]]</nowiki> |---- | 378906324 || 2010-08-14T17:49:36Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 328428675 || 2009-11-28T19:15:00Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[is:Flokkur:Boeing]]</nowiki> |---- | 318735878 || 2009-10-08T21:22:57Z || Vegaswikian || <nowiki>Drop categories better included in the main article</nowiki> |---- | 295268917 || 2009-06-08T23:16:29Z || ArthurBot || <nowiki>robot Adding: [[eu:Kategoria:Boeing]]</nowiki> |---- | 290599764 || 2009-05-17T22:30:25Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[nl:Categorie:Boeing]]</nowiki> |---- | 281710976 || 2009-04-04T15:18:17Z || Oldmountains || <nowiki></nowiki> |---- | 270639711 || 2009-02-14T10:37:15Z || RibotBOT || <nowiki>robot Adding: [[ca:Categoria:Boeing]]</nowiki> |---- | 266184910 || 2009-01-24T21:27:57Z || Apoc2400 || <nowiki>[[Category:Aerospace companies of the United States]]</nowiki> |---- | 257035697 || 2008-12-10T12:01:18Z || OKBot || <nowiki>robot Adding: [[ar:تصنيف:بوينغ]]</nowiki> |---- | 255668924 || 2008-12-03T17:48:18Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[jv:Kategori:Boeing]]</nowiki> |---- | 248843726 || 2008-10-31T16:45:38Z || BodhisattvaBot || <nowiki>robot Adding: [[hr:Kategorija:Boeing]]</nowiki> |---- | 243063466 || 2008-10-04T23:57:31Z || Choster || <nowiki>Category:Categories named after vehicle manufacturing companies of the United States</nowiki> |---- | 241692170 || 2008-09-29T03:41:33Z || Cornellrockey || <nowiki>+cat</nowiki> |---- | 237401639 || 2008-09-10T00:39:14Z || Borgx || <nowiki>+id</nowiki> |---- | 235859717 || 2008-09-02T18:08:29Z || Eliyak || <nowiki>->[[Category:Categories named after manufacturing companies]]</nowiki> |---- | 235189156 || 2008-08-30T14:40:52Z || EugeneZelenko || <nowiki>+ ru:</nowiki> |---- | 225757795 || 2008-07-15T07:20:03Z || BotMultichill || <nowiki>Commons cat fix</nowiki> |---- | 221411318 || 2008-06-24T11:30:56Z || Zorrobot || <nowiki>robot Adding: [[no:Kategori:Boeing]]</nowiki> |---- | 221400552 || 2008-06-24T10:13:08Z || Zorrobot || <nowiki>robot Adding: [[nn:Kategori:Boeing]]</nowiki> |---- | 215005859 || 2008-05-26T08:19:52Z || SilvonenBot || <nowiki>robot Adding: bs, cs, es, fi, fr, he, ja, lb, lv, pt, ro, sk, sr, th, tr, vi</nowiki> |---- | 214735081 || 2008-05-25T01:09:58Z || OccamzRazor || <nowiki>RM inapproriate categorization of a category</nowiki> |---- | 212394699 || 2008-05-14T17:35:51Z || Kbdankbot || <nowiki>Robot - move category per [[WP:CFD|CFD]] [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2008 May 8|2008 May 8]]</nowiki> |---- | 207134244 || 2008-04-21T15:42:21Z || LG4761 || <nowiki></nowiki> |---- | 206433569 || 2008-04-18T05:38:12Z || 211.10.150.215 || <nowiki>inter wiki +th</nowiki> |---- | 197914812 || 2008-03-13T07:47:31Z || 62.4.206.210 || <nowiki></nowiki> |---- | 195520374 || 2008-03-03T09:32:57Z || Scriberius || <nowiki>+{{commonscat}}</nowiki> |---- | 188871818 || 2008-02-03T20:19:46Z || Xnatedawgx || <nowiki>category update</nowiki> |---- | 176680008 || 2007-12-09T01:18:34Z || El bot de la dieta || <nowiki>robot Adding: [[sk:Kategória:Boeing]]</nowiki> |---- | 170800463 || 2007-11-11T19:19:09Z || Wars || <nowiki>ro</nowiki> |---- | 169403208 || 2007-11-05T16:47:12Z || Tomer T || <nowiki>he</nowiki> |---- | 143444731 || 2007-07-09T06:20:53Z || 125.201.156.16 || <nowiki>+ja</nowiki> |---- | 127473979 || 2007-05-01T18:05:10Z || 201.66.3.83 || <nowiki>+iw:pt</nowiki> |---- | 126500558 || 2007-04-27T22:46:03Z || EmxBot || <nowiki>robot Adding: [[lv:Kategorija:Boeing]]</nowiki> |---- | 120260772 || 2007-04-04T16:17:55Z || Ivan Bajlo || <nowiki>+sr</nowiki> |---- | 118505758 || 2007-03-28T13:12:59Z || Ppntori || <nowiki>[[fi:Luokka:Boeing]]</nowiki> |---- | 118497287 || 2007-03-28T12:18:42Z || RottweilerCS || <nowiki>cs</nowiki> |---- | 95058745 || 2006-12-18T08:57:17Z || DHN-bot~enwiki || <nowiki>robot Adding: [[vi:Thể loại:Boeing]]</nowiki> |---- | 88597289 || 2006-11-18T10:06:08Z || Robby || <nowiki>iw lb</nowiki> |---- | 80482982 || 2006-10-09T20:57:32Z || Gilliam || <nowiki>+ bs:</nowiki> |---- | 64960915 || 2006-07-21T01:52:46Z || Txomin || <nowiki>iw</nowiki> |---- | 51317294 || 2006-05-03T04:45:38Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving categories per Cfd outcome at [[Wikipedia:Categories for deletion/Log/2006 April 22]]</nowiki> |---- | 41054050 || 2006-02-24T19:31:58Z || Freakofnurture || <nowiki>recat</nowiki> |---- | 33138662 || 2005-12-29T17:09:21Z || Kbdank71 || <nowiki>[[WP:AWB|AWB Assisted]] rm cat/recat as per [[WP:CFD]] [[Wikipedia:Categories for deletion/Log/2005 December 13|Dec 13]]</nowiki> |---- | 32086658 || 2005-12-20T10:26:31Z || Narkstraws || <nowiki></nowiki> |---- | 29790285 || 2005-12-01T09:50:04Z || GôTô || <nowiki>[[fr:Catégorie:Boeing]]</nowiki> |---- | 24997462 || 2005-10-07T19:09:00Z || Kbdank71 || <nowiki>recat as per [[WP:CFD]]</nowiki> |---- | 19405236 || 2005-07-22T22:49:17Z || Who || <nowiki>` recat cat:U.S... -> [[:Category:United States aircraft manufacturers]] as per [[Wikipedia:Categories_for_deletion|Cfd]]</nowiki> |---- | 16820057 || 2005-02-25T06:51:34Z || Hooperbloob || <nowiki>+cats from main article</nowiki> |---- | 10554958 || 2005-01-15T00:47:19Z || Pearle || <nowiki>Moving from Category:US_aircraft_manufacturers to Category:U.S._aircraft_manufacturers</nowiki> |---- | 9372422 || 2004-10-06T11:08:24Z || Rlandmann || <nowiki></nowiki> |} reradbulr10pyd4cgphkqkjqx8u1olv 14 182093 749235 2025-06-16T08:38:59Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Boeing]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Boeing|history]]) 749235 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Boeing}} {{Cat main|Boeing}} [[Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies of the United States]] [[Category:Aircraft manufacturers of the United States]] [[Category:Aerospace companies of the United States]] [[Category:Manufacturing companies based in Chicago]] [[Category:Rocket engine manufacturers of the United States]] m1embhe3g46llz0li1hpfwjoc0kv23o 749259 749235 2025-06-16T08:41:58Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:Boeing]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749235 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Boeing}} {{Cat main|Boeing}} [[Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies of the United States]] [[Category:Aircraft manufacturers of the United States]] [[Category:Aerospace companies of the United States]] [[Category:Manufacturing companies based in Chicago]] [[Category:Rocket engine manufacturers of the United States]] m1embhe3g46llz0li1hpfwjoc0kv23o 15 182094 749236 2025-06-16T08:39:09Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies of the United States]] 749236 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1275672737 || 2025-02-14T10:57:44Z || JJMC89 bot III || <nowiki>[[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2025 February 5#Category:Eponymous categories]] closed as keep</nowiki> |---- | 1274060994 || 2025-02-05T08:15:35Z || LaundryPizza03 || <nowiki>Tagging page for [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2025 February 5#Category:Eponymous categories]] ([[User:Qwerfjkl/scripts/massXFD.js|via MassXfD.js]])</nowiki> |---- | 1254531075 || 2024-10-31T13:06:11Z || Inpops || <nowiki></nowiki> |---- | 1254530919 || 2024-10-31T13:05:07Z || Inpops || <nowiki>removed [[Category:Wikipedia categories named after transport companies of the United States]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1254530887 || 2024-10-31T13:04:53Z || Inpops || <nowiki></nowiki> |---- | 788605901 || 2017-07-02T11:12:54Z || Tim! || <nowiki>/* top */add portals using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 549425761 || 2013-04-09T00:31:45Z || Chobot || <nowiki>Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q6386974|]]</nowiki> |---- | 527997782 || 2012-12-14T11:15:12Z || Dexbot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[fa:رده:رده‌های ویکیپدیا که به نام یکی از شرکت‌های تولید وسایل نقلیه ایالات متحده هستند]]</nowiki> |---- | 525061806 || 2012-11-27T01:48:21Z || Good Olfactory || <nowiki>new key for [[Category:Vehicle manufacturers of the United States]]: "Ω" using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 510216260 || 2012-09-01T02:59:46Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Speedily moving category Vehicle manufacturing companies of the United States to [[:Category:Vehicle manufacturers of the United States]] per [[WP:CFDS|CFDS]].</nowiki> |---- | 509836180 || 2012-08-29T21:41:49Z || Fayenatic london || <nowiki>[[Help:Reverting|Reverted]] edits by [[Special:Contributions/Fayenatic london|Fayenatic london]] ([[User talk:Fayenatic london|talk]]) to last version by Thehelpfulbot</nowiki> |---- | 509825201 || 2012-08-29T20:23:09Z || Fayenatic london || <nowiki>CFR: Propose speedy rename to Wikipedia categories named after vehicle manufacturers of the United States</nowiki> |---- | 486254406 || 2012-04-08T13:29:38Z || Thehelpfulbot || <nowiki>Adjusting template per request using [[Project:AWB|AWB]] (8046)</nowiki> |---- | 486251044 || 2012-04-08T13:01:26Z || Thehelpfulbot || <nowiki>Adjusting template per request using [[Project:AWB|AWB]] (8046)</nowiki> |---- | 486109639 || 2012-04-07T17:41:28Z || Thehelpfulbot || <nowiki>Marking as hidden, per [[Wikipedia:Categories_for_discussion/Log/2012_March_3#Category:Eponymous_categories]] using [[Project:AWB|AWB]] (8046)</nowiki> |---- | 485544585 || 2012-04-04T15:54:23Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:Categories named after vehicle manufacturing companies of the United States. Authors: Vegaswikian, Alan Liefting, Cydebot, Eliyak, Choster, Good Olfactory, Knowledgekid87, Zntrip</nowiki> |---- | 485543991 || 2012-04-04T15:51:17Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving category Categories named after vehicle manufacturing companies to [[:Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies]] per [[WP:CFD|CFD]] at [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2012 March 3]].</nowiki> |---- | 485499793 || 2012-04-04T12:07:05Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving category Categories named after manufacturing companies of the United States to [[:Category:Wikipedia categories named after manufacturing companies of the United States]] per [[WP:CFD|CFD]] at [[Wikipedia:Categories for discussion/...</nowiki> |---- | 383592918 || 2010-09-08T06:04:11Z || Knowledgekid87 || <nowiki>Removed CFD Template, closed as no consensus</nowiki> |---- | 379000895 || 2010-08-15T06:10:57Z || Alan Liefting || <nowiki></nowiki> |---- | 379000872 || 2010-08-15T06:10:44Z || Alan Liefting || <nowiki>{subst:Cfd|Category:Eponymous categories}}</nowiki> |---- | 376709997 || 2010-08-02T05:39:25Z || Vegaswikian || <nowiki>more specific category</nowiki> |---- | 261217833 || 2009-01-01T04:45:11Z || Good Olfactory || <nowiki>close</nowiki> |---- | 259971196 || 2008-12-24T22:33:52Z || Zntrip || <nowiki>Nominated for deletion</nowiki> |---- | 243184623 || 2008-10-05T14:27:25Z || Eliyak || <nowiki>[[Category:Vehicle manufacturing companies of the United States]]</nowiki> |---- | 243060934 || 2008-10-04T23:42:34Z || Choster || <nowiki>adjusted sort order</nowiki> |---- | 243060897 || 2008-10-04T23:42:22Z || Choster || <nowiki>adjusted sort order</nowiki> |---- | 243060682 || 2008-10-04T23:41:03Z || Choster || <nowiki>new branch</nowiki> |} j7rhy9v9zkvkv2t6v7k3dtuliu1z9cm 14 182095 749237 2025-06-16T08:39:19Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies of the United States]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies of the United States|history]]) 749237 wikitext text/x-wiki {{Portal|Companies|United States}} {{Wikipedia category|hidden=yes|container=yes}} {{Eponymous category}} [[Category:Wikipedia categories named after manufacturing companies of the United States| Vehicle manufacturing]] [[Category:Wikipedia categories named after technology companies of the United States| Vehicle manufacturing]] [[Category:Wikipedia categories named after transportation companies of the United States| Vehicle manufacturing]] [[Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies| United States]] [[Category:Vehicle manufacturers of the United States|Ω]] tw4ucafqm0l7bwzvo2ljkbc4k63308z 15 182096 749238 2025-06-16T08:39:29Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of the United States]] 749238 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1284242410 || 2025-04-06T12:00:51Z || Inpops || <nowiki>redundant</nowiki> |---- | 969859111 || 2020-07-27T20:12:30Z || Fayenatic london || <nowiki>reinstate template per consensus at [[Template_talk:CatAutoTOC]]</nowiki> |---- | 963466320 || 2020-06-19T23:36:31Z || Justlettersandnumbers || <nowiki>where's the consensus for these edits</nowiki> |---- | 962007129 || 2020-06-11T15:37:35Z || 50.26.172.216 || <nowiki></nowiki> |---- | 959487183 || 2020-05-29T01:11:50Z || 46.211.73.164 || <nowiki></nowiki> |---- | 722254091 || 2016-05-26T22:12:00Z || PanchoS || <nowiki>[[Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]: Copying from [[Category:Aircraft manufacturers by country]] to [[Category:Aircraft manufacturers of North America]]</nowiki> |---- | 707814181 || 2016-03-01T23:06:45Z || Bamyers99 || <nowiki>Undid revision 707769432 by [[Special:Contributions/216.105.214.27|216.105.214.27]] ([[User talk:216.105.214.27|talk]])</nowiki> |---- | 707769432 || 2016-03-01T18:10:31Z || 216.105.214.27 || <nowiki></nowiki> |---- | 676158219 || 2015-08-15T02:37:36Z || Look2See1 || <nowiki></nowiki> |---- | 622013480 || 2014-08-20T04:48:35Z || Look2See1 || <nowiki></nowiki> |---- | 544366276 || 2013-03-15T13:16:30Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 24 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q5915344]]</nowiki> |---- | 529107989 || 2012-12-21T12:11:02Z || Zorrobot || <nowiki>r2.7.3) (Robot: Adding [[da:Kategori:Flyproducenter fra USA]]</nowiki> |---- | 516828761 || 2012-10-09T15:05:03Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[ko:분류:미국의 항공기 제작사]]</nowiki> |---- | 510216262 || 2012-09-01T02:59:47Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Speedily moving category Vehicle manufacturing companies of the United States to [[:Category:Vehicle manufacturers of the United States]] per [[WP:CFDS|CFDS]].</nowiki> |---- | 501398132 || 2012-07-09T13:53:40Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[nl:Categorie:Amerikaans vliegtuigbouwer]]</nowiki> |---- | 494419546 || 2012-05-26T05:01:22Z || Rezabot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[fa:رده:شرکت‌های هواپیماسازی ایالات متحده آمریکا]]</nowiki> |---- | 480299524 || 2012-03-05T10:24:00Z || 隼鷹 || <nowiki>adding; [[zh:Category:美国飞机公司]]</nowiki> |---- | 455501871 || 2011-10-14T08:32:35Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.7.2) (Robot: Adding [[be:Катэгорыя:Вытворцы авіяцыйнай тэхнікі ЗША]]</nowiki> |---- | 443180398 || 2011-08-05T13:34:08Z || 90.177.14.150 || <nowiki>cs</nowiki> |---- | 434215590 || 2011-06-14T10:54:41Z || Birczanin || <nowiki></nowiki> |---- | 414010194 || 2011-02-15T04:39:02Z || EmausBot || <nowiki>r2.6.4) (robot Adding: [[ja:Category:アメリカ合衆国の航空機メーカー]]</nowiki> |---- | 373424717 || 2010-07-14T11:18:21Z || ArthurBot || <nowiki>robot Adding: [[it:Categoria:Aziende aeronautiche statunitensi]]</nowiki> |---- | 366571117 || 2010-06-07T14:47:41Z || SmackBot || <nowiki>FIx up portal template and general fixes</nowiki> |---- | 344390635 || 2010-02-16T11:52:03Z || Xqbot || <nowiki>robot Modifying: [[pt:Categoria:Fabricantes de aviões dos Estados Unidos]]</nowiki> |---- | 333509144 || 2009-12-23T09:31:33Z || Vegetator || <nowiki>skiw</nowiki> |---- | 331136895 || 2009-12-11T19:32:01Z || Funandtrvl || <nowiki>sortkey</nowiki> |---- | 331136796 || 2009-12-11T19:31:31Z || Funandtrvl || <nowiki>Removed category [[:Category:Manufacturing companies of the United States|Manufacturing companies of the United States]]; Quick-adding category [[:Category:Vehicle manufacturing companies of the United States|Vehicle manufacturing companies of the Un</nowiki> |---- | 317621339 || 2009-10-03T10:05:54Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[sr:Категорија:Произвођачи авиона из САД]]</nowiki> |---- | 277670714 || 2009-03-16T16:35:50Z || Ceancata || <nowiki></nowiki> |---- | 271404427 || 2009-02-17T19:53:13Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[tr:Kategori:ABD'nin uçak üretici firmaları]]</nowiki> |---- | 269790175 || 2009-02-10T16:14:32Z || Salam32 || <nowiki></nowiki> |---- | 243834503 || 2008-10-08T06:46:40Z || Pessimist2006 || <nowiki>interwiki</nowiki> |---- | 239766044 || 2008-09-20T10:58:25Z || Jamcib~enwiki || <nowiki></nowiki> |---- | 222228195 || 2008-06-28T05:35:59Z || Borgx || <nowiki>+id</nowiki> |---- | 207657408 || 2008-04-23T17:55:31Z || Escarbot || <nowiki>robot Adding: [[no:Kategori:Flyprodusenter fra USA]]</nowiki> |---- | 207561598 || 2008-04-23T08:53:58Z || BotMultichill || <nowiki>Adding [[Template:Commons_cat|commons cat]] link to [[Commons:Category:Aircraft manufacturers of the United States]]</nowiki> |---- | 206717774 || 2008-04-19T16:52:26Z || Escarbot || <nowiki>robot Removing: [[no:Kategori:Amerikanske flyprodusenter]]</nowiki> |---- | 158364880 || 2007-09-16T21:58:34Z || 90.227.210.115 || <nowiki></nowiki> |---- | 156838805 || 2007-09-10T02:30:41Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 156825535 || 2007-09-10T01:13:33Z || Hmains || <nowiki>rfefine cat</nowiki> |---- | 156800794 || 2007-09-09T22:48:56Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 154863062 || 2007-08-31T18:57:09Z || 81.190.88.154 || <nowiki>[[pl:Kategoria:Amerykańskie wytwórnie lotnicze]]</nowiki> |---- | 153072721 || 2007-08-23T03:28:17Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 153070450 || 2007-08-23T03:12:45Z || Hmains || <nowiki>clean up, Replaced: [[Category:Companies of the United States → [[Category:Companies of the United States by industry using [[Project:AutoWikiBrowser|AWB]]</nowiki> |---- | 147729040 || 2007-07-28T21:29:27Z || Hxhbot || <nowiki>robot Adding: [[lv:Kategorija:ASV lidmašīnu ražotāji]], [[no:Kategori:Amerikanske flyprodusenter]]</nowiki> |---- | 140345471 || 2007-06-24T18:07:13Z || 200.203.66.58 || <nowiki>+ [[pt:Categoria:Fabricantes de aviões dos Estados Unidos da América]]</nowiki> |---- | 132283418 || 2007-05-20T20:09:57Z || Le Pied-bot~enwiki || <nowiki>Modifying: [[fr:Catégorie:Constructeur aéronautique américain]]</nowiki> |---- | 124506901 || 2007-04-21T01:17:32Z || Phe-bot || <nowiki>interwiki fr:</nowiki> |---- | 118505999 || 2007-03-28T13:14:21Z || Ppntori || <nowiki>[[fi:Luokka:Yhdysvaltalaiset lentokonevalmistajat]]</nowiki> |---- | 97641509 || 2007-01-01T01:11:06Z || Ardfern || <nowiki>cat added</nowiki> |---- | 65882710 || 2006-07-26T02:32:12Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Changing Category:Aircraft manufacturers</nowiki> |---- | 56323805 || 2006-06-01T14:42:46Z || Trevor MacInnis || <nowiki>alpha sort</nowiki> |---- | 51591134 || 2006-05-04T22:33:52Z || Cydebot || <nowiki>Removing Cfd notices from surviving categories.</nowiki> |---- | 51317429 || 2006-05-03T04:46:59Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:United States aircraft manufacturers. Authors: Kurieeto, Who, Rhollenton</nowiki> |---- | 49583963 || 2006-04-22T12:12:32Z || Kurieeto || <nowiki>cfru</nowiki> |---- | 29605173 || 2005-11-29T17:26:36Z || Rhollenton || <nowiki></nowiki> |---- | 29604963 || 2005-11-29T17:24:08Z || Rhollenton || <nowiki></nowiki> |---- | 19335772 || 2005-07-21T23:19:29Z || Who || <nowiki>place "inner contents" from old Cfr cat;</nowiki> |} av6cdgk4bpoatlke9khqqs3bkxs8giv 14 182097 749239 2025-06-16T08:39:39Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of the United States]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aircraft manufacturers of the United States|history]]) 749239 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Aircraft manufacturers of the United States}} {{Portal|Companies}} {{DEFAULTSORT:Aircraft Manufacturers Of The United States}} [[Category:Aerospace companies of the United States|*]] [[Category:Aircraft manufacturers by country|United States]] [[Category:Aircraft manufacturers of North America|United States]] [[Category:Vehicle manufacturers of the United States]] {{CatAutoTOC}} azsxl6u5303kfrzkd76ze13lgozbhwm 15 182098 749240 2025-06-16T08:39:49Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aerospace companies of the United States]] 749240 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1282028064 || 2025-03-23T21:31:40Z || Inpops || <nowiki>removed [[Category:Transportation organizations based in the United States]]; added [[Category:Transportation companies of the United States]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 982239092 || 2020-10-06T23:22:45Z || Funandtrvl || <nowiki>removed [[Category:Aviation in the United States]]; added [[Category:Aviation organizations based in the United States]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 981008360 || 2020-09-29T19:05:41Z || Fgnievinski || <nowiki>Undid revision 981008281 by [[Special:Contributions/Fgnievinski|Fgnievinski]] ([[User talk:Fgnievinski|talk]])</nowiki> |---- | 981008281 || 2020-09-29T19:05:10Z || Fgnievinski || <nowiki>added [[Category:Commercial spaceflight]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 969859112 || 2020-07-27T20:12:30Z || Fayenatic london || <nowiki>reinstate template per consensus at [[Template_talk:CatAutoTOC]]</nowiki> |---- | 963466319 || 2020-06-19T23:36:31Z || Justlettersandnumbers || <nowiki>where's the consensus for these edits</nowiki> |---- | 962006770 || 2020-06-11T15:35:49Z || 50.26.172.216 || <nowiki></nowiki> |---- | 959843956 || 2020-05-30T22:05:42Z || 65.94.170.207 || <nowiki></nowiki> |---- | 722252714 || 2016-05-26T22:01:40Z || PanchoS || <nowiki>[[Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]: Copying from [[Category:Aerospace companies by country]] to [[Category:Aerospace companies of North America]]</nowiki> |---- | 595702990 || 2014-02-16T08:02:01Z || FrescoBot || <nowiki>Bot: [[User:FrescoBot/Links|link syntax]]</nowiki> |---- | 560329596 || 2013-06-17T18:10:32Z || Ottawahitech || <nowiki>removed [[Category:Companies of the United States by industry]]; added [[Category:Technology companies of the United States‎]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 546965828 || 2013-03-25T20:43:53Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 7 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q8222478]]</nowiki> |---- | 494418940 || 2012-05-26T04:54:45Z || Rezabot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[fa:رده:شرکت‌های هوافضای ایالات متحده آمریکا]]</nowiki> |---- | 490699017 || 2012-05-04T21:44:37Z || Faigl.ladislav || <nowiki>cs iw change</nowiki> |---- | 389597022 || 2010-10-08T22:03:08Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[fr:Catégorie:Entreprise américaine du secteur spatial]]</nowiki> |---- | 389398966 || 2010-10-07T21:21:05Z || Vegaswikian || <nowiki>Sort</nowiki> |---- | 386929285 || 2010-09-25T13:14:09Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[ja:Category:アメリカ合衆国の航空宇宙企業]]</nowiki> |---- | 366455029 || 2010-06-06T23:45:52Z || SmackBot || <nowiki>FIx up portal template and general fixes</nowiki> |---- | 366353252 || 2010-06-06T11:53:10Z || ArthurBot || <nowiki>robot Modifying: [[sk:Kategória:Kozmickí výrobcovia USA]]</nowiki> |---- | 366332794 || 2010-06-06T08:46:16Z || ArthurBot || <nowiki>robot Adding: [[sk:Kategória:Kozmický výrobcovia USA]]</nowiki> |---- | 262385309 || 2009-01-06T21:31:52Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[cs:Kategorie:Kosmičtí výrobci USA]]</nowiki> |---- | 262145097 || 2009-01-05T19:33:21Z || 82.150.166.38 || <nowiki>interwiki</nowiki> |---- | 239679886 || 2008-09-19T23:32:29Z || Jamcib~enwiki || <nowiki></nowiki> |---- | 222227948 || 2008-06-28T05:33:34Z || Borgx || <nowiki>+id</nowiki> |---- | 199821533 || 2008-03-21T13:25:05Z || Fnlayson || <nowiki>remove red link</nowiki> |---- | 178163027 || 2007-12-15T21:29:24Z || Alta-wiki || <nowiki>Add Alta to Aerospace Companies</nowiki> |---- | 156838503 || 2007-09-10T02:28:49Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 156838398 || 2007-09-10T02:28:19Z || Hmains || <nowiki>ct sort seq</nowiki> |---- | 156800664 || 2007-09-09T22:48:06Z || Hmains || <nowiki>add cat</nowiki> |---- | 153074154 || 2007-08-23T03:38:22Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 153068144 || 2007-08-23T02:57:22Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 97713789 || 2007-01-01T12:34:40Z || Ardfern || <nowiki>cat added</nowiki> |} dqxbd5za3jnv99x87j46wg4rzbezcxz 10 182099 749241 2024-08-21T00:29:37Z en>ZamboraX 0 Airbus Group 749241 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name =Airbus |title =[[Airbus]] |bodyclass=hlist |image =[[File:Airbus Logo 2017.svg|120px|Airbus logo]] |above =[[History of Airbus|History]], [[Competition between Airbus and Boeing|Competition with Boeing]] |group1=Divisions |list1= *[[Airbus Defence and Space|Defence and Space]] *[[Airbus Helicopters|Helicopters]] |group2=Subsidiaries |list2= *[[Airbus Corporate Jets]] *[[Airbus Group]] *[[Airbus Helicopters, Inc.]] *[[Airbus ProSky]] *[[Airbus UK]] *[[Dornier Consulting]] *[[Helibras]] *[[Premium AEROTEC]] *[[Stelia Aerospace]] *[[Testia]] |group3=People |list3= *[[René Obermann]] *[[Guillaume Faury]] *[[John Leahy (executive)|John Leahy]] |group4=Precursors |list4= *[[Aérospatiale]] *[[ArianeGroup]] *[[DASA]] *[[CASA (aircraft manufacturer)|Construcciones Aeronáuticas SA]] |below= *{{Icon|Category}}&nbsp;[[:Category:Airbus|Category]] *{{Icon|Commons}}&nbsp;[[:Commons:Airbus|Commons]] }}<noinclude>{{Navbox documentation}} [[Category:Airbus navigational boxes| ]] </noinclude> pcxj6bl0u92mxm6f1hzyys2diinzmbm 749242 749241 2025-06-16T08:39:58Z Lee 85 [[:en:Template:Airbus]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749241 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name =Airbus |title =[[Airbus]] |bodyclass=hlist |image =[[File:Airbus Logo 2017.svg|120px|Airbus logo]] |above =[[History of Airbus|History]], [[Competition between Airbus and Boeing|Competition with Boeing]] |group1=Divisions |list1= *[[Airbus Defence and Space|Defence and Space]] *[[Airbus Helicopters|Helicopters]] |group2=Subsidiaries |list2= *[[Airbus Corporate Jets]] *[[Airbus Group]] *[[Airbus Helicopters, Inc.]] *[[Airbus ProSky]] *[[Airbus UK]] *[[Dornier Consulting]] *[[Helibras]] *[[Premium AEROTEC]] *[[Stelia Aerospace]] *[[Testia]] |group3=People |list3= *[[René Obermann]] *[[Guillaume Faury]] *[[John Leahy (executive)|John Leahy]] |group4=Precursors |list4= *[[Aérospatiale]] *[[ArianeGroup]] *[[DASA]] *[[CASA (aircraft manufacturer)|Construcciones Aeronáuticas SA]] |below= *{{Icon|Category}}&nbsp;[[:Category:Airbus|Category]] *{{Icon|Commons}}&nbsp;[[:Commons:Airbus|Commons]] }}<noinclude>{{Navbox documentation}} [[Category:Airbus navigational boxes| ]] </noinclude> pcxj6bl0u92mxm6f1hzyys2diinzmbm 749272 749242 2025-06-16T08:43:00Z Lee 85 749272 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name =එයාබස් |title =[[Airbus|එයාබස්]] |bodyclass=hlist |image =[[File:Airbus Logo 2017.svg|120px|Airbus logo]] |above =[[History of Airbus|History]], [[Competition between Airbus and Boeing|Competition with Boeing]] |group1=Divisions |list1= *[[Airbus Defence and Space|Defence and Space]] *[[Airbus Helicopters|Helicopters]] |group2=Subsidiaries |list2= *[[Airbus Corporate Jets]] *[[Airbus Group]] *[[Airbus Helicopters, Inc.]] *[[Airbus ProSky]] *[[Airbus UK]] *[[Dornier Consulting]] *[[Helibras]] *[[Premium AEROTEC]] *[[Stelia Aerospace]] *[[Testia]] |group3=People |list3= *[[René Obermann]] *[[Guillaume Faury]] *[[John Leahy (executive)|John Leahy]] |group4=Precursors |list4= *[[Aérospatiale]] *[[ArianeGroup]] *[[DASA]] *[[CASA (aircraft manufacturer)|Construcciones Aeronáuticas SA]] |below= *{{Icon|Category}}&nbsp;[[:Category:Airbus|Category]] *{{Icon|Commons}}&nbsp;[[:Commons:Airbus|Commons]] }}<noinclude>{{Navbox documentation}} [[Category:Airbus navigational boxes| ]] </noinclude> dns9yv98qhjgtg3tmwvxbaqc8hkdokn 749273 749272 2025-06-16T08:43:06Z Lee 85 Lee විසින් [[සැකිල්ල:Airbus]] සිට [[සැකිල්ල:එයාබස්]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749272 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name =එයාබස් |title =[[Airbus|එයාබස්]] |bodyclass=hlist |image =[[File:Airbus Logo 2017.svg|120px|Airbus logo]] |above =[[History of Airbus|History]], [[Competition between Airbus and Boeing|Competition with Boeing]] |group1=Divisions |list1= *[[Airbus Defence and Space|Defence and Space]] *[[Airbus Helicopters|Helicopters]] |group2=Subsidiaries |list2= *[[Airbus Corporate Jets]] *[[Airbus Group]] *[[Airbus Helicopters, Inc.]] *[[Airbus ProSky]] *[[Airbus UK]] *[[Dornier Consulting]] *[[Helibras]] *[[Premium AEROTEC]] *[[Stelia Aerospace]] *[[Testia]] |group3=People |list3= *[[René Obermann]] *[[Guillaume Faury]] *[[John Leahy (executive)|John Leahy]] |group4=Precursors |list4= *[[Aérospatiale]] *[[ArianeGroup]] *[[DASA]] *[[CASA (aircraft manufacturer)|Construcciones Aeronáuticas SA]] |below= *{{Icon|Category}}&nbsp;[[:Category:Airbus|Category]] *{{Icon|Commons}}&nbsp;[[:Commons:Airbus|Commons]] }}<noinclude>{{Navbox documentation}} [[Category:Airbus navigational boxes| ]] </noinclude> dns9yv98qhjgtg3tmwvxbaqc8hkdokn 14 182100 749243 2025-06-16T08:39:59Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aerospace companies of the United States]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aerospace companies of the United States|history]]) 749243 wikitext text/x-wiki {{Portal|Companies}} {{DEFAULTSORT:Aerospace Companies Of The United States}} [[Category:Aerospace companies by country|United States]] [[Category:Aerospace companies of North America|United States]] [[Category:Manufacturing companies of the United States]] [[Category:Aviation organizations based in the United States]] [[Category:Technology companies of the United States]] [[Category:Transportation companies of the United States]] {{CatAutoTOC}} qui5bn1xw4k91nmbnyudml98nb242os 15 182101 749244 2025-06-16T08:40:09Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Manufacturing companies based in Chicago]] 749244 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 969859136 || 2020-07-27T20:12:31Z || Fayenatic london || <nowiki>reinstate template per consensus at [[Template_talk:CatAutoTOC]]</nowiki> |---- | 963466283 || 2020-06-19T23:36:31Z || Justlettersandnumbers || <nowiki>where's the consensus for these edits</nowiki> |---- | 962010948 || 2020-06-11T16:01:04Z || 50.26.172.216 || <nowiki></nowiki> |---- | 911277667 || 2019-08-17T20:02:56Z || Joppa Chong || <nowiki>deeper cat</nowiki> |---- | 745863647 || 2016-10-23T20:18:03Z || Joppa Chong || <nowiki>sort.</nowiki> |---- | 743337890 || 2016-10-09T05:06:44Z || Cydebot || <nowiki>Bot: Removing CFD templates for completed action</nowiki> |---- | 743337885 || 2016-10-09T05:06:43Z || Cydebot || <nowiki>Cydebot moved page [[Category:Manufacturing companies based in Chicago, Illinois]] to [[Category:Manufacturing companies based in Chicago]]: Robot - Result of [[WP:CFD|CFD]] at [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2016 September 6]].</nowiki> |---- | 743337390 || 2016-10-09T05:03:03Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving category Companies based in Chicago, Illinois to [[:Category:Companies based in Chicago]] per [[WP:CFD|CFD]] at [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2016 September 6]].</nowiki> |---- | 738054267 || 2016-09-06T17:26:13Z || Od Mishehu AWB || <nowiki>Up for renaming using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 718523931 || 2016-05-04T01:10:36Z || Joppa Chong || <nowiki>deeper cat</nowiki> |---- | 718523868 || 2016-05-04T01:10:05Z || Joppa Chong || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '[[Category:Manufacturing companies based in Illinois|Chicago]] [[Category:Manufacturing companies by city|Chicago]] [[Category:Companies based in Illinois]]'</nowiki> |} its4b337wo6urocc5vlybtwhriaz1ic 14 182102 749245 2025-06-16T08:40:19Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Manufacturing companies based in Chicago]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Manufacturing companies based in Chicago|history]]) 749245 wikitext text/x-wiki [[Category:Manufacturing companies based in Illinois| Chicago]] [[Category:Manufacturing companies in the United States by city|Chicago]] [[Category:Companies based in Chicago]] {{CatAutoTOC}} jicgbrlmsc8h8nv7actuf66mwngotkl 15 182103 749246 2025-06-16T08:40:29Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Rocket engine manufacturers of the United States]] 749246 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 959487083 || 2020-05-29T01:11:19Z || 46.211.73.164 || <nowiki></nowiki> |---- | 905197753 || 2019-07-07T15:05:53Z || FrescoBot || <nowiki>Bot: removing [[User:FrescoBot/Misplaced invisible LTR marks|misplaced invisible LTR marks]]</nowiki> |---- | 903938967 || 2019-06-28T22:41:44Z || Rathfelder || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '[[Category:Rocket engine manufacturers by country|United S]] [[Category:Aerospace companies of the United States]] Category:Engine manufacturers of the United...'</nowiki> |} 5vei6q779ul2i26qmqstfashp77gawn 14 182104 749247 2025-06-16T08:40:39Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Rocket engine manufacturers of the United States]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Rocket engine manufacturers of the United States|history]]) 749247 wikitext text/x-wiki [[Category:Rocket engine manufacturers by country|United States]] [[Category:Aerospace companies of the United States|*]] [[Category:Engine manufacturers of the United States]] e0wnc7u07uaiwumwrj48xr7fhil3o6w 14 182105 749249 2025-06-16T08:40:45Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:Airbus]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:එයාබස්]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749249 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:එයාබස්]] ljr14ngnxk0dea1365xi3fk1lkuen10 749267 749249 2025-06-16T08:42:31Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749267 wikitext text/x-wiki {{category redirect|එයාබස්}} 9m364rlxw3eshi91cziaixvq4zxdqxh 15 182106 749251 2025-06-16T08:40:45Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Airbus]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:එයාබස්]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749251 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:එයාබස්]] 5fd0yxz5d5jvbzshcrnglbg4h4rxy3o 15 182107 749252 2025-06-16T08:40:49Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aerospace companies of Europe]] 749252 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 864497496 || 2018-10-17T16:33:41Z || Tim! || <nowiki>/* top */add portal</nowiki> |---- | 760131379 || 2017-01-15T04:12:33Z || Hmains || <nowiki>category refine</nowiki> |---- | 760124325 || 2017-01-15T03:06:04Z || Hmains || <nowiki>category refine</nowiki> |---- | 722251997 || 2016-05-26T21:56:37Z || PanchoS || <nowiki>+[[Category:Aviation in Europe]]; ± 2 categories using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 663107881 || 2015-05-19T16:52:00Z || Aldis90 || <nowiki></nowiki> |---- | 663107805 || 2015-05-19T16:51:23Z || Aldis90 || <nowiki></nowiki> |---- | 603872963 || 2014-04-12T13:02:19Z || Wikihistorian || <nowiki>added [[Category:Companies of Europe]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 505436745 || 2012-08-02T15:29:03Z || Euroflux || <nowiki>[[Category:Aerospace companies]]</nowiki> |---- | 505431692 || 2012-08-02T14:49:25Z || Euroflux || <nowiki>[[Category:Aerospace companies by country]]</nowiki> |---- | 505431559 || 2012-08-02T14:48:36Z || Euroflux || <nowiki>[[Category:Aerospace companies]]</nowiki> |} ltjq6ofogu0oexigmen1mgsv56v60z6 14 182108 749253 2025-06-16T08:40:59Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aerospace companies of Europe]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aerospace companies of Europe|history]]) 749253 wikitext text/x-wiki {{Portal|Companies|Europe}} [[Category:Aerospace companies by continent|Europe]] [[Category:Transport companies of Europe]] [[Category:Aviation in Europe|Companies]] rudndtc8oi9a3a05fobzr7f5bxhrhgl 15 182109 749254 2025-06-16T08:41:09Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Multinational aircraft manufacturers]] 749254 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1198750337 || 2024-01-24T23:55:15Z || Place Clichy || <nowiki>removed [[Category:Multinational joint-venture companies]]; added [[Category:Multinational companies by industry]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 546031659 || 2013-03-21T17:23:22Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 5 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q7050169]]</nowiki> |---- | 394905674 || 2010-11-05T01:57:09Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:International aircraft manufacturers. Authors: Vegaswikian, DHN-bot, David Kernow, Borgx, Mo7amedsalim, NobelBot, Cydebot, 80.181.80.168, Rlandmann, Cyde, 87.69.87.60</nowiki> |---- | 393288647 || 2010-10-27T20:56:27Z || Vegaswikian || <nowiki>CfR</nowiki> |---- | 393288594 || 2010-10-27T20:56:09Z || Vegaswikian || <nowiki>CfR</nowiki> |---- | 393246254 || 2010-10-27T17:20:12Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving category International joint-venture companies to Multinational joint-venture companies per [[WP:CFD|CFD]] at [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2010 October 19]].</nowiki> |---- | 279355344 || 2009-03-24T13:18:57Z || NobelBot || <nowiki>robot Modifying: [[ar:تصنيف:شركات صناعة طائرات دولية]]</nowiki> |---- | 269777183 || 2009-02-10T15:00:28Z || Mo7amedsalim || <nowiki></nowiki> |---- | 113946225 || 2007-03-09T23:31:27Z || Borgx || <nowiki>+id</nowiki> |---- | 81598172 || 2006-10-15T14:37:29Z || 80.181.80.168 || <nowiki></nowiki> |---- | 81598012 || 2006-10-15T14:36:33Z || 80.181.80.168 || <nowiki></nowiki> |---- | 70171820 || 2006-08-17T05:29:49Z || DHN-bot~enwiki || <nowiki>robot Adding: vi</nowiki> |---- | 65991789 || 2006-07-26T17:16:04Z || David Kernow || <nowiki>category indexing</nowiki> |---- | 65882761 || 2006-07-26T02:32:38Z || Cyde || <nowiki>Reverted edits by [[Special:Contributions/Cydebot|Cydebot]] ([[User talk:Cydebot|talk]]) to last version by David Kernow</nowiki> |---- | 65882723 || 2006-07-26T02:32:20Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Changing Category:Aircraft manufacturers</nowiki> |---- | 64027435 || 2006-07-15T22:54:58Z || David Kernow || <nowiki>category indexing</nowiki> |---- | 41213332 || 2006-02-25T20:55:27Z || 87.69.87.60 || <nowiki></nowiki> |---- | 16815916 || 2004-10-06T05:15:14Z || Rlandmann || <nowiki></nowiki> |---- | 6372859 || 2004-10-04T14:13:49Z || Rlandmann || <nowiki></nowiki> |---- | 6334174 || 2004-10-04T14:11:28Z || Rlandmann || <nowiki></nowiki> |} c0ia4nlqtu6vtkztkw78ty4z3b3kmil 14 182110 749255 2025-06-16T08:41:19Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Multinational aircraft manufacturers]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Multinational aircraft manufacturers|history]]) 749255 wikitext text/x-wiki [[Category:Aircraft manufacturers| International]] [[Category:Multinational companies by industry|Aircraft]] nptzqkxn8zd02acgnoypccptv1ncys3 15 182111 749256 2025-06-16T08:41:29Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Manufacturing companies based in Toulouse]] 749256 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1068709763 || 2022-01-29T23:05:02Z || Joppa Chong || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '[[Category:companies based in Toulouse]] [[Category:Manufacturing companies of France| Toulouse]] [[Category:Manufacturing companies by city|Toulouse]]'</nowiki> |} fd9vmbvjzv60ee248hy8un516x7j55m 14 182112 749257 2025-06-16T08:41:39Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Manufacturing companies based in Toulouse]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Manufacturing companies based in Toulouse|history]]) 749257 wikitext text/x-wiki [[Category:companies based in Toulouse]] [[Category:Manufacturing companies of France| Toulouse]] [[Category:Manufacturing companies by city|Toulouse]] hwoojeewkb7pqsh6nl0195n3sqrpox0 15 182113 749258 2025-06-16T08:41:49Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies]] 749258 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1275672699 || 2025-02-14T10:57:24Z || JJMC89 bot III || <nowiki>[[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2025 February 5#Category:Eponymous categories]] closed as keep</nowiki> |---- | 1274060990 || 2025-02-05T08:15:35Z || LaundryPizza03 || <nowiki>Tagging page for [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2025 February 5#Category:Eponymous categories]] ([[User:Qwerfjkl/scripts/massXFD.js|via MassXfD.js]])</nowiki> |---- | 1254530739 || 2024-10-31T13:03:49Z || Inpops || <nowiki></nowiki> |---- | 1254530536 || 2024-10-31T13:02:23Z || Inpops || <nowiki>added [[Category:Wikipedia categories named after transport companies]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 958799699 || 2020-05-25T19:35:43Z || 50.26.172.216 || <nowiki></nowiki> |---- | 525061751 || 2012-11-27T01:47:53Z || Good Olfactory || <nowiki>new key for [[Category:Vehicle manufacturing companies]]: "Ω" using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 509836146 || 2012-08-29T21:41:35Z || Fayenatic london || <nowiki>[[Help:Reverting|Reverted]] edits by [[Special:Contributions/Fayenatic london|Fayenatic london]] ([[User talk:Fayenatic london|talk]]) to last version by Thehelpfulbot</nowiki> |---- | 509825699 || 2012-08-29T20:26:55Z || Fayenatic london || <nowiki>CFR: Propose speedy rename to Wikipedia categories named after vehicle manufacturers</nowiki> |---- | 486254391 || 2012-04-08T13:29:31Z || Thehelpfulbot || <nowiki>Adjusting template per request using [[Project:AWB|AWB]] (8046)</nowiki> |---- | 486251022 || 2012-04-08T13:01:18Z || Thehelpfulbot || <nowiki>Adjusting template per request using [[Project:AWB|AWB]] (8046)</nowiki> |---- | 486108174 || 2012-04-07T17:30:41Z || Thehelpfulbot || <nowiki>Marking as hidden, per [[Wikipedia:Categories_for_discussion/Log/2012_March_3#Category:Eponymous_categories]] using [[Project:AWB|AWB]] (8046)</nowiki> |---- | 485550098 || 2012-04-04T16:25:20Z || Oranjblud || <nowiki></nowiki> |---- | 485543963 || 2012-04-04T15:51:10Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:Categories named after vehicle manufacturing companies. Authors: Knowledgekid87, Choster, Alan Liefting, Eliyak, Cydebot</nowiki> |---- | 485499425 || 2012-04-04T12:04:37Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving category Categories named after manufacturing companies to [[:Category:Wikipedia categories named after manufacturing companies]] per [[WP:CFD|CFD]] at [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2012 March 3]].</nowiki> |---- | 383593854 || 2010-09-08T06:14:58Z || Knowledgekid87 || <nowiki>Removed CFD Template, closed as no consensus</nowiki> |---- | 378496822 || 2010-08-12T06:55:34Z || Alan Liefting || <nowiki>add {{subst:Cfd|Category:Eponymous categories}} using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 243184438 || 2008-10-05T14:26:24Z || Eliyak || <nowiki></nowiki> |---- | 243057813 || 2008-10-04T23:23:19Z || Choster || <nowiki>new branch</nowiki> |} igv83ofs2zg7xpxynzu30pcdwh6xisd 14 182114 749260 2025-06-16T08:41:58Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ගය:Boeing]] සිට [[ප්‍රවර්ගය:බෝයිං]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749260 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[:ප්‍රවර්ගය:බෝයිං]] hmem3fbnova3y1p6toldkaol7qwdm92 749270 749260 2025-06-16T08:42:51Z Pinthura 45635 රොබෝ: යළියොමුව, මෘදු ප්‍රවර්ග යළියොමුවක් බවට හැරවීම 749270 wikitext text/x-wiki {{category redirect|බෝයිං}} e9yf9ojswfgm721hhkqkw4b3a9h383w 15 182115 749262 2025-06-16T08:41:58Z Lee 85 Lee විසින් [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Boeing]] සිට [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:බෝයිං]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749262 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:බෝයිං]] 9x7r1wl7w62mk19au28fe9e15fa1eu6 14 182116 749263 2025-06-16T08:41:59Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Wikipedia categories named after vehicle manufacturing companies|history]]) 749263 wikitext text/x-wiki {{Wikipedia category|hidden=yes|container=yes}} {{Eponymous category}} [[Category:Vehicle manufacturing companies|Ω]] [[Category:Wikipedia categories named after manufacturing companies| Vehicle]] [[Category:Wikipedia categories named after technology companies| Vehicle manufacturing]] [[Category:Wikipedia categories named after transport companies| Vehicle manufacturing]] {{CatAutoTOC}} 4fyofv9ou7je4t52u91naesxz8837ic 15 182117 749264 2025-06-16T08:42:09Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Wikipedia categories named after companies of France]] 749264 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1275661638 || 2025-02-14T09:22:05Z || JJMC89 bot III || <nowiki>[[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2025 February 5#Category:Eponymous categories]] closed as keep</nowiki> |---- | 1274053939 || 2025-02-05T07:31:52Z || LaundryPizza03 || <nowiki>Tagging page for [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2025 February 5#Category:Eponymous categories]] ([[User:Qwerfjkl/scripts/massXFD.js|via MassXfD.js]])</nowiki> |---- | 788612177 || 2017-07-02T12:09:39Z || Tim! || <nowiki>/* top */add portals using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 692796597 || 2015-11-28T10:41:49Z || Tim! || <nowiki>added [[Category:Wikipedia categories named after organizations based in France]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 546580632 || 2013-03-23T18:05:47Z || KLBot2 || <nowiki>Bot: Migrating 4 interwiki links, now provided by [[Wikidata]] on [[:d:Q8104989]]</nowiki> |---- | 528957544 || 2012-12-20T13:46:29Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[ja:Category:フランスの企業別のカテゴリ]]</nowiki> |---- | 525062984 || 2012-11-27T01:57:56Z || Good Olfactory || <nowiki>added [[Category:Companies of France]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 494733701 || 2012-05-28T05:44:27Z || Alan Liefting || <nowiki>removed [[Category:Companies of France]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 486253335 || 2012-04-08T13:21:08Z || Thehelpfulbot || <nowiki>Adjusting template per request using [[Project:AWB|AWB]] (8046)</nowiki> |---- | 486249939 || 2012-04-08T12:52:35Z || Thehelpfulbot || <nowiki>Adjusting template per request using [[Project:AWB|AWB]] (8046)</nowiki> |---- | 486107940 || 2012-04-07T17:29:12Z || Thehelpfulbot || <nowiki>Marking as hidden, per [[Wikipedia:Categories_for_discussion/Log/2012_March_3#Category:Eponymous_categories]] using [[Project:AWB|AWB]] (8046)</nowiki> |---- | 485446152 || 2012-04-04T03:17:26Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:Categories named after companies of France. Authors: Vegaswikian, Александр Мотин, Eliyak, Alan Liefting, Cydebot, Obersachsebot, INkubusse, Choster, Oranjblud, Knowledgekid87, Vikiçizer</nowiki> |---- | 485445429 || 2012-04-04T03:12:12Z || Cydebot || <nowiki>Robot - Moving category Categories named after companies by country to [[:Category:Wikipedia categories named after companies by country]] per [[WP:CFD|CFD]] at [[Wikipedia:Categories for discussion/Log/2012 March 3]].</nowiki> |---- | 482726103 || 2012-03-19T14:10:56Z || Oranjblud || <nowiki></nowiki> |---- | 383592122 || 2010-09-08T05:55:19Z || Knowledgekid87 || <nowiki>Removed CFD Template, closed as no consensus</nowiki> |---- | 378496489 || 2010-08-12T06:52:10Z || Alan Liefting || <nowiki>add {{subst:Cfd|Category:Eponymous categories}} using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 375725271 || 2010-07-27T12:56:13Z || Vikiçizer || <nowiki></nowiki> |---- | 370286688 || 2010-06-26T18:45:26Z || INkubusse || <nowiki>+ mk iw</nowiki> |---- | 324814604 || 2009-11-09T09:53:24Z || Александр Мотин || <nowiki>+fix russian</nowiki> |---- | 324812119 || 2009-11-09T09:27:06Z || Александр Мотин || <nowiki>[[Category:Categories named after companies by country]]</nowiki> |---- | 317457355 || 2009-10-02T11:49:26Z || Obersachsebot || <nowiki>robot Adding: [[ru:Категория:Компании Франции по названиям]]</nowiki> |---- | 317167421 || 2009-09-30T21:59:41Z || Vegaswikian || <nowiki>Sort</nowiki> |---- | 242629416 || 2008-10-03T00:23:22Z || Eliyak || <nowiki></nowiki> |---- | 242411682 || 2008-10-02T03:22:56Z || Choster || <nowiki>fixed sorting</nowiki> |---- | 242411616 || 2008-10-02T03:22:34Z || Choster || <nowiki>new branch</nowiki> |} 2yt010qntb7gr4p4liq37y11ty5zrz5 14 182118 749265 2025-06-16T08:42:19Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Wikipedia categories named after companies of France]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Wikipedia categories named after companies of France|history]]) 749265 wikitext text/x-wiki {{Portal|Companies|France}} {{Wikipedia category|hidden=yes|container=yes}} {{Eponymous category}} [[Category:Wikipedia categories named after companies by country|France]] [[Category:Companies of France|Ω]] [[Category:Wikipedia categories named after organizations based in France| Companies]] 90kbjxfbf08b8lqj4l6ar6gsrzkqn9o 15 182119 749266 2025-06-16T08:42:29Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Government-owned companies of France]] 749266 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1272934735 || 2025-01-30T23:00:45Z || 108.54.115.42 || <nowiki>Adjust sort key</nowiki> |---- | 1125964868 || 2022-12-06T20:45:26Z || Moondragon21 || <nowiki>new key for [[Category:Government-owned companies of Europe]]: "France" using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1125964656 || 2022-12-06T20:44:08Z || Moondragon21 || <nowiki>added [[Category:Government-owned companies of Europe]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 906189950 || 2019-07-14T07:10:46Z || Cydebot || <nowiki>Bot: Removing CFD templates for completed action</nowiki> |---- | 906189946 || 2019-07-14T07:10:45Z || Cydebot || <nowiki>Cydebot moved page [[Category:State-owned companies of France]] to [[Category:Government-owned companies of France]]: Robot - Speedily moved per [[WP:CFDS|CFDS]].</nowiki> |---- | 905847102 || 2019-07-11T20:52:05Z || Rathfelder || <nowiki></nowiki> |---- | 905847016 || 2019-07-11T20:51:14Z || Rathfelder || <nowiki>Listed for speedy renaming; see [[WP:CFDS|Categories for discussion/Speedy]]. ([[WP:TW|TW]])</nowiki> |---- | 835404613 || 2018-04-08T14:24:46Z || Bisque10 || <nowiki>Category:Government of France</nowiki> |---- | 699505985 || 2016-01-12T19:29:51Z || RGloucester || <nowiki>c/e</nowiki> |---- | 699505879 || 2016-01-12T19:29:06Z || RGloucester || <nowiki>removed [[Category:Government of France]]; added [[Category:Politics of France]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 699505738 || 2016-01-12T19:28:07Z || RGloucester || <nowiki>RGloucester moved page [[Category:Government-owned companies of France]] to [[Category:State-owned companies of France]]: Clarify that there is no relation to [[Government of France]]</nowiki> |---- | 674795672 || 2015-08-06T05:29:14Z || AvicBot || <nowiki>Bot: Adding {{Commons category|Government-owned companies in France}}</nowiki> |---- | 547769947 || 2013-03-30T06:55:00Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 3 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q8495141]]</nowiki> |---- | 537988687 || 2013-02-13T04:09:10Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.2+) (Robot: Adding [[fa:رده:شرکت‌های دولتی فرانسه]]</nowiki> |---- | 518420024 || 2012-10-18T00:32:45Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[ja:Category:フランスの公企業]]; removing: [[fa:رده:شرکت‌های متعلق به دولت در فرانسه]]</nowiki> |---- | 468118297 || 2011-12-28T17:51:23Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:Government-owned companies in France. Authors: RedWolf, Htonl, Mais oui!, Rezabot, SmackBot, Jamcib, MondalorBot, Piccolo Modificatore Laborioso</nowiki> |} 1ttyreuyuwkj5hll5zminuxtubzdhvi 14 182120 749268 2025-06-16T08:42:39Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Government-owned companies of France]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Government-owned companies of France|history]]) 749268 wikitext text/x-wiki {{Portal|Companies|France|Politics}} {{Commons category|Government-owned companies in France}} [[Category:Companies of France]] [[Category:Government of France|companies]] [[Category:Government-owned companies by country|France]] [[Category:Government-owned companies of Europe|France]] 1fmwne6jgmy0408uqii1cooctm2mu1e 15 182121 749269 2025-06-16T08:42:49Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Government-owned companies of Germany]] 749269 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1125965170 || 2022-12-06T20:47:11Z || Moondragon21 || <nowiki>new key for [[Category:Government-owned companies of Europe]]: "Germany" using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1125964462 || 2022-12-06T20:42:56Z || Moondragon21 || <nowiki>added [[Category:Government-owned companies of Europe]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 906189853 || 2019-07-14T07:09:57Z || Cydebot || <nowiki>Bot: Removing CFD templates for completed action</nowiki> |---- | 906189849 || 2019-07-14T07:09:55Z || Cydebot || <nowiki>Cydebot moved page [[Category:State-owned companies of Germany]] to [[Category:Government-owned companies of Germany]]: Robot - Speedily moved per [[WP:CFDS|CFDS]].</nowiki> |---- | 905847202 || 2019-07-11T20:52:57Z || Rathfelder || <nowiki>Listed for speedy renaming; see [[WP:CFDS|Categories for discussion/Speedy]]. ([[WP:TW|TW]])</nowiki> |---- | 649974040 || 2015-03-05T10:27:49Z || Gire 3pich2005 || <nowiki></nowiki> |---- | 649268674 || 2015-02-28T19:38:57Z || PanchoS || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '[[Category:Government-owned companies by country|Germany]] [[Category:Companies of Germany]] [[Category:Government of Germany|companies]]'</nowiki> |} hstp9irbo7goc609jalufgmmdewhmog 14 182122 749271 2025-06-16T08:42:59Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Government-owned companies of Germany]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Government-owned companies of Germany|history]]) 749271 wikitext text/x-wiki {{commons cat|Government-owned companies in Germany}} [[Category:Government-owned companies by country|Germany]] [[Category:Companies of Germany]] [[Category:Government of Germany|companies]] [[Category:Government-owned companies of Europe|Germany]] rkk4ddv58c2zbhl9evx5c0qsmw6csar 10 182123 749274 2025-06-16T08:43:07Z Lee 85 Lee විසින් [[සැකිල්ල:Airbus]] සිට [[සැකිල්ල:එයාබස්]] වෙත පිටුව ගෙන යන ලදී 749274 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[සැකිල්ල:එයාබස්]] 60nhlflw6crth3uxmkv7fu02uuis6bc 15 182124 749275 2025-06-16T08:43:09Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Government-owned companies of Spain]] 749275 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1125965513 || 2022-12-06T20:49:11Z || Moondragon21 || <nowiki>added [[Category:Government-owned companies of Europe]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 546276407 || 2013-03-22T12:44:22Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 3 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q6850776]]</nowiki> |---- | 493576542 || 2012-05-20T23:06:22Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[ar:تصنيف:شركات حكومية إسبانية]]</nowiki> |---- | 478780560 || 2012-02-25T14:55:27Z || 85.49.176.3 || <nowiki></nowiki> |---- | 468123481 || 2011-12-28T18:21:57Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:Government-owned companies in Spain. Authors: RedWolf, Htonl, 86.209.109.12, DSisyphBot, Rezabot, Piccolo Modificatore Laborioso, Mais oui!</nowiki> |---- | 467779579 || 2011-12-26T17:23:36Z || Htonl || <nowiki>[CFR] renaming proposed: "in" -> "of"</nowiki> |---- | 460602460 || 2011-11-14T13:14:50Z || DSisyphBot || <nowiki>r2.5.1) (Robot: Removing [[fa:رده:شرکت‌های متعلق به دولت در اسپانیا]]</nowiki> |---- | 444142144 || 2011-08-10T21:36:01Z || Rezabot || <nowiki>robot Adding: [[fa:رده:شرکت‌های متعلق به دولت در اسپانیا]]</nowiki> |---- | 414347052 || 2011-02-17T01:00:13Z || RedWolf || <nowiki>-{{popcat}}</nowiki> |---- | 273348657 || 2009-02-26T03:32:36Z || Piccolo Modificatore Laborioso || <nowiki></nowiki> |---- | 208097530 || 2008-04-25T12:55:19Z || 86.209.109.12 || <nowiki></nowiki> |---- | 129213937 || 2007-05-08T11:46:32Z || Mais oui! || <nowiki>ini</nowiki> |} eif7qkmc3xqwl1moq1u0sxjq5f3vn5o 14 182125 749276 2025-06-16T08:43:19Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Government-owned companies of Spain]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Government-owned companies of Spain|history]]) 749276 wikitext text/x-wiki [[Category:Companies of Spain]] [[Category:Government of Spain]] [[Category:Government-owned companies by country|Spain]] [[Category:Government-owned companies of Europe|Spain]] nki5qdug2ibucmqmwip58pr6bwbmfp3 14 182126 749277 2025-06-16T08:43:25Z Lee 85 නිර්මාණය 749277 wikitext text/x-wiki {{category redirect|එයාබස්}} 9m364rlxw3eshi91cziaixvq4zxdqxh 15 182127 749278 2025-06-16T08:43:29Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Government-owned companies of the Netherlands]] 749278 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1271727069 || 2025-01-25T11:28:20Z || Simeon || <nowiki>new key for [[Category:Government-owned companies of Europe]]: "Netherlands" using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1162872598 || 2023-07-01T16:04:04Z || Anas1712 || <nowiki>added [[Category:Government-owned companies of Europe]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 604786828 || 2014-04-18T20:11:03Z || Editør || <nowiki>+cat</nowiki> |---- | 513741271 || 2012-09-20T17:03:47Z || BlueStar303 || <nowiki></nowiki> |---- | 513740987 || 2012-09-20T17:01:41Z || BlueStar303 || <nowiki>create category</nowiki> |} 21qprzuofzj2i4apar8re2slehm3w13 14 182128 749279 2025-06-16T08:43:39Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Government-owned companies of the Netherlands]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Government-owned companies of the Netherlands|history]]) 749279 wikitext text/x-wiki [[Category:Companies of the Netherlands]] [[Category:Government-owned companies by country|Netherlands]] [[Category:Government-owned companies of Europe|Netherlands]] fwxj5flqi2y4ico2pl9bdza5ehj79sk 15 182129 749280 2025-06-16T08:43:49Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Multinational companies headquartered in France]] 749280 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 788612073 || 2017-07-02T12:08:51Z || Tim! || <nowiki>/* top */add portals using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 780656004 || 2017-05-16T12:36:31Z || 91.103.43.10 || <nowiki></nowiki> |---- | 780655833 || 2017-05-16T12:34:56Z || 91.103.43.10 || <nowiki></nowiki> |---- | 759122639 || 2017-01-09T10:14:05Z || Shyamsunder || <nowiki>added [[Category:Foreign trade of France]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 643210695 || 2015-01-19T15:01:46Z || 82.240.67.60 || <nowiki></nowiki> |---- | 643210610 || 2015-01-19T15:00:59Z || 82.240.67.60 || <nowiki></nowiki> |---- | 601250656 || 2014-03-25T21:02:30Z || Ottawahitech || <nowiki>removed [[Category:Multinational companies]]; added [[Category:Multinational companies by country]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 547585146 || 2013-03-29T09:35:50Z || KLBot2 || <nowiki>Bot: Migrating 3 interwiki links, now provided by [[Wikidata]] on [[:d:Q8645957]]</nowiki> |---- | 537936317 || 2013-02-12T21:27:29Z || Ali.eblis1 || <nowiki></nowiki> |---- | 450946627 || 2011-09-17T10:13:34Z || Alph Bot || <nowiki>r2.7.1) (robot Adding: [[nl:Categorie:Franse multinational]], [[pt:Categoria:Multinacionais da França]]</nowiki> |---- | 426540999 || 2011-04-29T10:55:46Z || Trident13 || <nowiki>new cat - standard sub cats</nowiki> |} awfd5rrrev8oey3i66gy5fywixis82f 14 182130 749281 2025-06-16T08:43:59Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Multinational companies headquartered in France]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Multinational companies headquartered in France|history]]) 749281 wikitext text/x-wiki {{Portal|Companies|France}} [[Category:Companies of France]] [[Category:Multinational companies by country|France]] [[Category:Foreign trade of France]] n9hs9o1rjcgmbwdc52jf4n8ydheqx3k 15 182131 749282 2025-06-16T08:44:09Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Multinational companies headquartered in Germany]] 749282 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1267319848 || 2025-01-04T16:09:56Z || Tom.Reding || <nowiki>+{{CatAutoTOC}}</nowiki> |---- | 759122708 || 2017-01-09T10:14:45Z || Shyamsunder || <nowiki>added [[Category:Foreign trade of Germany]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 601249933 || 2014-03-25T20:57:42Z || Ottawahitech || <nowiki>removed [[Category:Multinational companies]]; added [[Category:Multinational companies by country]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 548866730 || 2013-04-05T17:33:52Z || Chobot || <nowiki>Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q6407819|]]</nowiki> |---- | 539560679 || 2013-02-22T00:04:32Z || Ali.eblis1 || <nowiki></nowiki> |---- | 423316858 || 2011-04-10T11:22:34Z || Trident13 || <nowiki>new cat - standard sub cats</nowiki> |} 0j3fzqwamtx6i23fu12xhzoq623zn4e 14 182132 749283 2025-06-16T08:44:19Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Multinational companies headquartered in Germany]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Multinational companies headquartered in Germany|history]]) 749283 wikitext text/x-wiki {{CatAutoTOC}} [[Category:Multinational companies by country|Germany]] [[Category:Companies of Germany]] [[Category:Foreign trade of Germany]] ahmfmj6tcwru2i20kzwh6c5ag6oq2g9 15 182133 749284 2025-06-16T08:44:29Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Multinational companies headquartered in the Netherlands]] 749284 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 737047462 || 2016-08-31T12:33:13Z || Mitch Ames || <nowiki>remove irrelevant text</nowiki> |---- | 601250516 || 2014-03-25T21:01:39Z || Ottawahitech || <nowiki>removed [[Category:Multinational companies]]; added [[Category:Multinational companies by country]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 547585132 || 2013-03-29T09:35:42Z || KLBot2 || <nowiki>Bot: Migrating 2 interwiki links, now provided by [[Wikidata]] on [[:d:Q8645965]]</nowiki> |---- | 537089147 || 2013-02-07T18:34:17Z || DarafshBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[fa:رده:شرکت‌های چندملیتی مستقر در هلند]]</nowiki> |---- | 420497303 || 2011-03-24T14:49:34Z || DixonDBot || <nowiki>r2.6.5) (robot Removing: [[fy:Kategory:Nederlânske multinational]]</nowiki> |---- | 286052594 || 2009-04-25T15:13:51Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[fy:Kategory:Nederlânske multinational]], [[nl:Categorie:Nederlandse multinational]]</nowiki> |---- | 145656512 || 2007-07-19T12:01:27Z || Olenka~enwiki || <nowiki></nowiki> |---- | 57353161 || 2006-06-07T13:48:32Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:Dutch multinationals. Authors: Kurieeto, RedWolf, Bluemoose, Kbdank71</nowiki> |} 3fzaz975w26wwqlmi216zoer97mos1s 14 182134 749285 2025-06-16T08:44:39Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Multinational companies headquartered in the Netherlands]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Multinational companies headquartered in the Netherlands|history]]) 749285 wikitext text/x-wiki [[Category:Companies of the Netherlands]] [[Category:Multinational companies by country|Netherlands]] t33qzkp26xt3iy2bgkls5y9ocdiqyo5 15 182135 749286 2025-06-16T08:44:49Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Multinational companies headquartered in Spain]] 749286 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1049418849 || 2021-10-11T18:40:48Z || 2016Começa || <nowiki>added [[Category:Foreign trade of Spain]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 601249573 || 2014-03-25T20:55:14Z || Ottawahitech || <nowiki>removed [[Category:Multinational companies]]; added [[Category:Multinational companies by country]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 557300411 || 2013-05-29T06:57:49Z || Mais oui! || <nowiki>ini</nowiki> |} slkpe4bhb88mplarbtatbdd9cquj551 14 182136 749287 2025-06-16T08:44:59Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Multinational companies headquartered in Spain]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Multinational companies headquartered in Spain|history]]) 749287 wikitext text/x-wiki [[Category:Companies of Spain]] [[Category:Multinational companies by country|Spain]] [[Category:Foreign trade of Spain]] 6tcd8g3jog9nzos8x3aeoj3ddmsgel4 15 182137 749288 2025-06-16T08:45:09Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of France]] 749288 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 760130123 || 2017-01-15T03:59:23Z || Hmains || <nowiki>Category add/change/fix; AWB general fixes using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 741743216 || 2016-09-29T11:19:28Z || David.moreno72 || <nowiki>Reverted edits by [[Special:Contributions/103.255.5.41|103.255.5.41]] ([[User talk:103.255.5.41|talk]]) ([[WP:HG|HG]]) (3.1.20)</nowiki> |---- | 741743200 || 2016-09-29T11:19:18Z || 103.255.5.41 || <nowiki>Faizan6205@yahoo.com</nowiki> |---- | 722255313 || 2016-05-26T22:22:02Z || PanchoS || <nowiki>-[[Category:Aviation in France]]; ±[[Category:Transport companies of France]]→[[Category:Aerospace companies of France]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 722253876 || 2016-05-26T22:10:39Z || PanchoS || <nowiki>[[Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]: Copying from [[Category:Aircraft manufacturers by country]] to [[Category:Aircraft manufacturers of Europe]]</nowiki> |---- | 546915882 || 2013-03-25T14:49:33Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 18 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q8228008]]</nowiki> |---- | 440979852 || 2011-07-23T10:41:16Z || Trijnstel || <nowiki>fix interwiki</nowiki> |---- | 434201667 || 2011-06-14T08:43:54Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.7.1) (robot Adding: [[uk:Категорія:Авіабудівні компанії Франції]]</nowiki> |---- | 420986295 || 2011-03-27T14:54:47Z || Hede2000 || <nowiki>+da:</nowiki> |---- | 403179708 || 2010-12-19T14:40:29Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.5.2) (robot Adding: [[zh:Category:法国飞机制造商]]</nowiki> |---- | 400739350 || 2010-12-05T22:05:49Z || Joshua06 || <nowiki></nowiki> |---- | 394395846 || 2010-11-02T15:51:43Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[nl:Categorie:Franse vliegtuigbouwer]]</nowiki> |---- | 366571058 || 2010-06-07T14:47:22Z || SmackBot || <nowiki>FIx up portal template and general fixes</nowiki> |---- | 361934525 || 2010-05-13T18:32:27Z || Aldis90 || <nowiki></nowiki> |---- | 334703848 || 2009-12-29T10:07:26Z || Llorando || <nowiki>it</nowiki> |---- | 333509310 || 2009-12-23T09:32:26Z || Vegetator || <nowiki>skiw</nowiki> |---- | 319290881 || 2009-10-11T20:07:35Z || 85.227.157.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 317621367 || 2009-10-03T10:06:14Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[sr:Категорија:Произвођачи авиона из Француске]]</nowiki> |---- | 297898917 || 2009-06-22T11:52:31Z || MastiBot || <nowiki>robot Adding: [[tr:Kategori:Fransız uçak üretici firmaları]]</nowiki> |---- | 292443756 || 2009-05-26T14:25:02Z || إماراتي 1971 || <nowiki></nowiki> |---- | 290810395 || 2009-05-18T22:12:20Z || DSisyphBot || <nowiki>robot Adding: [[ja:Category:フランスの航空機メーカー]]</nowiki> |---- | 277793394 || 2009-03-17T03:34:33Z || Ceancata || <nowiki></nowiki> |---- | 239612475 || 2008-09-19T17:47:16Z || Jamcib~enwiki || <nowiki></nowiki> |---- | 229110465 || 2008-07-31T22:25:06Z || Arsenikk || <nowiki>Quick-adding category "Transport companies of France" (using [[WP:HOTCAT|HotCat]])</nowiki> |---- | 207561119 || 2008-04-23T08:49:26Z || BotMultichill || <nowiki>Adding [[Template:Commons_cat|commons cat]] link to [[Commons:Category:Aircraft manufacturers of France]]</nowiki> |---- | 154863733 || 2007-08-31T19:00:48Z || 81.190.88.154 || <nowiki>[[pl:Kategoria:Francuskie wytwórnie lotnicze]]</nowiki> |---- | 153298308 || 2007-08-24T05:11:37Z || Hmains || <nowiki>refine cat, Replaced: [[Category:Companies of France → [[Category:Companies of France by industry using [[Project:AutoWikiBrowser|AWB]]</nowiki> |---- | 140348149 || 2007-06-24T18:22:18Z || 200.203.66.58 || <nowiki>+ [[pt:Categoria:Fabricantes de aviões da França]]</nowiki> |---- | 132283674 || 2007-05-20T20:10:57Z || Le Pied-bot~enwiki || <nowiki>Modifying: [[fr:Catégorie:Constructeur aéronautique français]]</nowiki> |---- | 124506869 || 2007-04-21T01:17:22Z || Phe-bot || <nowiki>interwiki fr:</nowiki> |---- | 119504849 || 2007-04-01T16:00:36Z || Ppntori || <nowiki>[[fi:Luokka:Ranskalaiset lentokonevalmistajat]]</nowiki> |---- | 97639879 || 2007-01-01T00:59:22Z || Ardfern || <nowiki>cat added</nowiki> |---- | 70171831 || 2006-08-17T05:29:59Z || DHN-bot~enwiki || <nowiki>robot Adding: vi</nowiki> |---- | 65882458 || 2006-07-26T02:30:36Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Changing Category:Aircraft manufacturers</nowiki> |---- | 56322207 || 2006-06-01T14:32:07Z || Trevor MacInnis || <nowiki>alpha sort</nowiki> |---- | 51590710 || 2006-05-04T22:30:52Z || Cydebot || <nowiki>Removing Cfd notices from surviving categories.</nowiki> |---- | 51308529 || 2006-05-03T03:23:52Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:French aircraft manufacturers. Authors: Nathcer, Kurieeto, Rlandmann</nowiki> |---- | 49583107 || 2006-04-22T12:01:48Z || Kurieeto || <nowiki>cfru</nowiki> |---- | 48538959 || 2006-04-15T07:28:03Z || Nathcer || <nowiki></nowiki> |---- | 48537636 || 2006-04-15T07:09:01Z || Nathcer || <nowiki></nowiki> |---- | 16803676 || 2004-09-28T15:27:53Z || Rlandmann || <nowiki></nowiki> |} gf1bswsvwdme33wibh4x1sa9bp3elyx 14 182138 749289 2025-06-16T08:45:19Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of France]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aircraft manufacturers of France|history]]) 749289 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Aircraft manufacturers of France}} {{Portal|Companies}} {{DEFAULTSORT:Aircraft Manufacturers Of France}} [[Category:Aircraft manufacturers by country|France]] [[Category:Aircraft manufacturers of Europe by country|France]] [[Category:Manufacturing companies of France]] [[Category:Engineering companies of France]] [[Category:Aerospace companies of France]] g1m76jvzdxlcypj86aiva2mmsy3xs98 15 182139 749290 2025-06-16T08:45:29Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of Germany]] 749290 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 971269420 || 2020-08-05T02:37:29Z || Oculi || <nowiki>removed [[Category:Manufacturing companies of Germany]]; added [[Category:Vehicle manufacturers of Germany]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 760130118 || 2017-01-15T03:59:22Z || Hmains || <nowiki>Category add/change/fix; AWB general fixes using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 722253883 || 2016-05-26T22:10:39Z || PanchoS || <nowiki>[[Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]: Copying from [[Category:Aircraft manufacturers by country]] to [[Category:Aircraft manufacturers of Europe]]</nowiki> |---- | 546916231 || 2013-03-25T14:51:47Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 22 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q8228015]]</nowiki> |---- | 537373077 || 2013-02-09T12:17:25Z || 隼鷹 || <nowiki>adding:[[zh:Category:德國飛機製造商]]</nowiki> |---- | 513423440 || 2012-09-18T19:52:22Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[uk:Категорія:Авіабудівні компанії Німеччини]]</nowiki> |---- | 501425693 || 2012-07-09T17:16:55Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[nl:Categorie:Duits vliegtuigbouwer]]</nowiki> |---- | 460068486 || 2011-11-11T02:19:35Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[ko:분류:독일의 항공기 제작사]]</nowiki> |---- | 455501935 || 2011-10-14T08:33:19Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.7.2) (Robot: Adding [[be:Катэгорыя:Вытворцы авіяцыйнай тэхнікі Германіі]]</nowiki> |---- | 443180457 || 2011-08-05T13:34:45Z || 90.177.14.150 || <nowiki>cs</nowiki> |---- | 401098787 || 2010-12-07T18:53:37Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[sv:Kategori:Tyska flygplanstillverkare]]</nowiki> |---- | 397482296 || 2010-11-18T12:25:49Z || VolkovBot || <nowiki>robot Removing: [[sr:Категорија:Произвођачи авиона из Немачке]]</nowiki> |---- | 366571072 || 2010-06-07T14:47:26Z || SmackBot || <nowiki>FIx up portal template and general fixes</nowiki> |---- | 361933600 || 2010-05-13T18:27:47Z || Aldis90 || <nowiki></nowiki> |---- | 360798205 || 2010-05-07T21:53:51Z || ArthurBot || <nowiki>robot Adding: [[sk:Kategória:Výrobcovia lietadiel z Nemecka]]</nowiki> |---- | 320608293 || 2009-10-18T15:13:41Z || 85.227.157.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 317621414 || 2009-10-03T10:06:44Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[sr:Категорија:Произвођачи авиона из Немачке]]</nowiki> |---- | 294466753 || 2009-06-04T22:40:02Z || Bapho~enwiki || <nowiki>Removed category [[:Category:Aviation in Germany|Aviation in Germany]]; Quick-adding category [[:Category:Aerospace companies of Germany|Aerospace companies of Germany]] (using [[WP:HOTCAT|HotCat]])</nowiki> |---- | 281704659 || 2009-04-04T14:32:36Z || Oldmountains || <nowiki></nowiki> |---- | 277794086 || 2009-03-17T03:39:52Z || Ceancata || <nowiki></nowiki> |---- | 271546350 || 2009-02-18T10:40:59Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[tr:Kategori:Alman uçak üretici firmaları]]</nowiki> |---- | 269794077 || 2009-02-10T16:35:09Z || Mo7amedsalim || <nowiki></nowiki> |---- | 253381904 || 2008-11-22T12:33:03Z || 79.40.75.209 || <nowiki></nowiki> |---- | 242934931 || 2008-10-04T10:21:59Z || Cgingold || <nowiki>Removed category "Science and technology in Germany" (using [[WP:HOTCAT|HotCat]])</nowiki> |---- | 239616597 || 2008-09-19T18:08:57Z || Jamcib~enwiki || <nowiki></nowiki> |---- | 222937413 || 2008-07-01T20:41:13Z || Gerbilo || <nowiki>+iw</nowiki> |---- | 222230276 || 2008-06-28T05:55:55Z || Borgx || <nowiki>+id</nowiki> |---- | 207561164 || 2008-04-23T08:49:47Z || BotMultichill || <nowiki>Adding [[Template:Commons_cat|commons cat]] link to [[Commons:Category:Aircraft manufacturers of Germany]]</nowiki> |---- | 198863123 || 2008-03-17T14:43:24Z || Jamcib~enwiki || <nowiki>+fr</nowiki> |---- | 196638209 || 2008-03-07T23:07:12Z || Alexbot || <nowiki>robot Adding: [[fi:Luokka:Saksalaiset lentokonevalmistajat]]</nowiki> |---- | 181150593 || 2007-12-31T07:21:34Z || Reinhardheydt || <nowiki>iw</nowiki> |---- | 154864431 || 2007-08-31T19:04:24Z || 81.190.88.154 || <nowiki>[[pl:Kategoria:Niemieckie wytwórnie lotnicze]]</nowiki> |---- | 153083999 || 2007-08-23T04:45:20Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 97639999 || 2007-01-01T01:00:17Z || Ardfern || <nowiki>cat added</nowiki> |---- | 90031230 || 2006-11-25T15:17:31Z || Arado || <nowiki></nowiki> |---- | 90026660 || 2006-11-25T14:43:35Z || Arado || <nowiki>+ro</nowiki> |---- | 65882465 || 2006-07-26T02:30:40Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Changing Category:Aircraft manufacturers</nowiki> |---- | 56322302 || 2006-06-01T14:32:49Z || Trevor MacInnis || <nowiki>alpha sort</nowiki> |---- | 51590730 || 2006-05-04T22:31:02Z || Cydebot || <nowiki>Removing Cfd notices from surviving categories.</nowiki> |---- | 51309315 || 2006-05-03T03:30:19Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:German aircraft manufacturers. Authors: CalJW, Kurieeto, Nathcer, Bhoesicol, Marsian, Bluebot, Rlandmann</nowiki> |---- | 49583175 || 2006-04-22T12:02:46Z || Kurieeto || <nowiki>cfru</nowiki> |---- | 46236645 || 2006-03-30T23:14:35Z || Bluebot || <nowiki>Unicodifying using [[Wikipedia:AutoWikiBrowser|AWB]]</nowiki> |---- | 41511988 || 2006-02-27T21:32:12Z || Nathcer || <nowiki></nowiki> |---- | 28654101 || 2005-11-18T07:25:07Z || Bhoesicol || <nowiki>moved to A</nowiki> |---- | 22895765 || 2005-09-09T07:25:48Z || CalJW || <nowiki>added a category</nowiki> |---- | 16799925 || 2005-01-01T10:45:52Z || Marsian~enwiki || <nowiki>+ja</nowiki> |---- | 9007088 || 2004-09-26T22:08:12Z || Rlandmann || <nowiki></nowiki> |} nra0yd32mhgpmhodggy6dauhkfqlpv0 14 182140 749291 2025-06-16T08:45:39Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of Germany]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aircraft manufacturers of Germany|history]]) 749291 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Aircraft manufacturers of Germany}} {{Portal|Companies}} {{DEFAULTSORT:Aircraft Manufacturers Of Germany}} [[Category:Aircraft manufacturers by country|Germany]] [[Category:Aircraft manufacturers of Europe by country|Germany]] [[Category:Vehicle manufacturers of Germany]] [[Category:Aerospace companies of Germany]] 58mahchzz0g88qqvrz2j6j14phl5ya9 15 182141 749292 2025-06-16T08:45:49Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of the Netherlands]] 749292 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 760130091 || 2017-01-15T03:59:08Z || Hmains || <nowiki>Category add/change/fix; AWB general fixes using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 722253873 || 2016-05-26T22:10:39Z || PanchoS || <nowiki>[[Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]: Copying from [[Category:Aircraft manufacturers by country]] to [[Category:Aircraft manufacturers of Europe]]</nowiki> |---- | 546915252 || 2013-03-25T14:45:35Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 6 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q8228024]]</nowiki> |---- | 522711422 || 2012-11-12T22:17:53Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.2+) (Robot: Adding [[ja:Category:オランダの航空機メーカー]]</nowiki> |---- | 484583699 || 2012-03-29T19:16:26Z || ZéroBot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[nl:Categorie:Nederlands vliegtuigbouwer]]; removing: [[tr:Kategori:Hollanda'nın uçak üretici firmaları]]</nowiki> |---- | 477202854 || 2012-02-16T16:06:47Z || Mddkpp || <nowiki>−[[Category:Aviation in the Netherlands]]; ±[[Category:Companies of the Netherlands by industry]]→[[Category:Aerospace companies of the Netherlands]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 440130518 || 2011-07-18T15:07:14Z || JackieBot || <nowiki>r2.6.5) (robot Adding: [[ru:Категория:Авиастроительные компании Нидерландов]]</nowiki> |---- | 334704056 || 2009-12-29T10:10:23Z || Llorando || <nowiki>it</nowiki> |---- | 317620175 || 2009-10-03T09:54:47Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[sr:Категорија:Произвођачи авиона из Холандије]]</nowiki> |---- | 298880468 || 2009-06-27T04:35:48Z || SilvonenBot || <nowiki>robot Adding: [[tr:Kategori:Hollanda'nın uçak üretici firmaları]]</nowiki> |---- | 233033492 || 2008-08-20T02:42:07Z || SilvonenBot || <nowiki>robot Adding: [[fi:Luokka:Alankomaalaiset lentokonevalmistajat]]</nowiki> |---- | 207561492 || 2008-04-23T08:52:55Z || BotMultichill || <nowiki>Adding [[Template:Commons_cat|commons cat]] link to [[Commons:Category:Aircraft manufacturers of the Netherlands]]</nowiki> |---- | 153672234 || 2007-08-26T03:21:55Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 97640482 || 2007-01-01T01:03:29Z || Ardfern || <nowiki>cat added</nowiki> |---- | 65882663 || 2006-07-26T02:31:56Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Changing Category:Aircraft manufacturers</nowiki> |---- | 56323599 || 2006-06-01T14:41:26Z || Trevor MacInnis || <nowiki>alpha sort</nowiki> |---- | 56149187 || 2006-05-31T16:05:47Z || Nathcer || <nowiki></nowiki> |---- | 51590624 || 2006-05-04T22:30:22Z || Cydebot || <nowiki>Removing Cfd notices from surviving categories.</nowiki> |---- | 51308028 || 2006-05-03T03:19:35Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:Dutch aircraft manufacturers. Authors: Kurieeto, Rlandmann</nowiki> |---- | 49582948 || 2006-04-22T11:59:20Z || Kurieeto || <nowiki>cfru</nowiki> |---- | 16819593 || 2004-10-06T05:13:10Z || Rlandmann || <nowiki></nowiki> |} eqwdelxb1hhuayco4r42o3omw9j8195 14 182142 749293 2025-06-16T08:45:59Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of the Netherlands]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aircraft manufacturers of the Netherlands|history]]) 749293 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Aircraft manufacturers of the Netherlands}} [[Category:Aircraft manufacturers by country|Netherlands]] [[Category:Aircraft manufacturers of Europe by country|Netherlands]] [[Category:Aerospace companies of the Netherlands|Aircraft]] [[Category:Manufacturing companies of the Netherlands|Aircraft]] 67ci3ef72rkoikqbct6msk7wuhzvq9r 15 182143 749294 2025-06-16T08:46:09Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of the United Kingdom]] 749294 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 760130094 || 2017-01-15T03:59:11Z || Hmains || <nowiki>Category add/change/fix; AWB general fixes using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 722254043 || 2016-05-26T22:11:43Z || PanchoS || <nowiki>[[Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]: Copying from [[Category:Aircraft manufacturers by country]] to [[Category:Aircraft manufacturers of Europe]]</nowiki> |---- | 548211528 || 2013-04-01T21:17:22Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 19 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q8994441]]</nowiki> |---- | 494425095 || 2012-05-26T06:09:33Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.2+) (Robot: Adding [[fa:رده:شرکت‌های هواپیماسازی بریتانیا]]</nowiki> |---- | 483813147 || 2012-03-25T07:27:03Z || DSisyphBot || <nowiki>r2.5.1) (Robot: Adding [[fr:Catégorie:Constructeur aéronautique britannique]]</nowiki> |---- | 455391954 || 2011-10-13T16:25:34Z || TXiKiBoT || <nowiki>r2.7.2) (Robot: Adding [[be:Катэгорыя:Вытворцы авіяцыйнай тэхнікі Вялікабрытаніі]]</nowiki> |---- | 440979225 || 2011-07-23T10:35:34Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.7.1) (robot Modifying: [[nl:Categorie:Brits vliegtuigbouwer]]</nowiki> |---- | 440862789 || 2011-07-22T17:45:09Z || VolkovBot || <nowiki>r2.5.1) (robot Adding: [[nl:Categorie:Britse vliegtuigbouwer]]</nowiki> |---- | 403179747 || 2010-12-19T14:40:49Z || Luckas-bot || <nowiki>r2.5.2) (robot Adding: [[zh:Category:英国飞机制造商]]</nowiki> |---- | 401098886 || 2010-12-07T18:54:09Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[sv:Kategori:Brittiska flygplanstillverkare]]</nowiki> |---- | 366571110 || 2010-06-07T14:47:38Z || SmackBot || <nowiki>FIx up portal template and general fixes</nowiki> |---- | 361526965 || 2010-05-11T19:09:00Z || WOSlinker || <nowiki>remove un-needed portal param</nowiki> |---- | 334703749 || 2009-12-29T10:06:10Z || Llorando || <nowiki>it</nowiki> |---- | 333509459 || 2009-12-23T09:33:23Z || Vegetator || <nowiki>skiw</nowiki> |---- | 332928691 || 2009-12-20T22:32:49Z || TXiKiBoT || <nowiki>robot Adding: [[tr:Kategori:Birleşik Krallıklı uçak üretici firmaları]]</nowiki> |---- | 319289290 || 2009-10-11T19:58:14Z || 85.227.157.208 || <nowiki></nowiki> |---- | 317621474 || 2009-10-03T10:07:24Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[sr:Категорија:Произвођачи авиона из Уједињеног Краљевства]]</nowiki> |---- | 313355689 || 2009-09-12T12:00:55Z || Alexbot || <nowiki>robot Modifying: [[es:Categoría:Fabricantes de aeronaves del Reino Unido]]</nowiki> |---- | 287134402 || 2009-04-30T22:11:51Z || Avilena || <nowiki>[[no:Kategori:Britiske flyprodusenter]]</nowiki> |---- | 286838140 || 2009-04-29T12:35:28Z || إماراتي 1971 || <nowiki></nowiki> |---- | 277794757 || 2009-03-17T03:44:25Z || Ceancata || <nowiki></nowiki> |---- | 256589494 || 2008-12-08T08:53:24Z || VolkovBot || <nowiki>robot Adding: [[pt:Categoria:Fabricantes de aviões do Reino Unido]]</nowiki> |---- | 254972933 || 2008-11-30T10:46:25Z || Hede2000 || <nowiki>fix da:</nowiki> |---- | 240205749 || 2008-09-22T11:30:14Z || Jamcib~enwiki || <nowiki></nowiki> |---- | 231920051 || 2008-08-14T15:35:05Z || SilvonenBot || <nowiki>robot Adding: [[fi:Luokka:Brittiläiset lentokonevalmistajat]]</nowiki> |---- | 207561566 || 2008-04-23T08:53:37Z || BotMultichill || <nowiki>Adding [[Template:Commons_cat|commons cat]] link to [[Commons:Category:Aircraft manufacturers of the United Kingdom]]</nowiki> |---- | 192599152 || 2008-02-19T17:57:29Z || Hede2000 || <nowiki>+da:</nowiki> |---- | 154863460 || 2007-08-31T18:59:20Z || 81.190.88.154 || <nowiki>[[pl:Kategoria:Brytyjskie wytwórnie lotnicze]]</nowiki> |---- | 105090333 || 2007-02-02T14:05:11Z || Yas~enwiki || <nowiki>[[ja:Category:イギリスの航空機メーカー]]</nowiki> |---- | 77514878 || 2006-09-24T10:22:03Z || Tim! || <nowiki>intro</nowiki> |---- | 65882700 || 2006-07-26T02:32:08Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Changing Category:Aircraft manufacturers</nowiki> |---- | 51591103 || 2006-05-04T22:33:42Z || Cydebot || <nowiki>Removing Cfd notices from surviving categories.</nowiki> |---- | 49583925 || 2006-04-22T12:12:06Z || Kurieeto || <nowiki>cfru</nowiki> |---- | 43638290 || 2006-03-13T23:22:22Z || The Tom || <nowiki></nowiki> |} sih7sxna5nfmuoodwk3wfoi37hw69m1 14 182144 749295 2025-06-16T08:46:19Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of the United Kingdom]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aircraft manufacturers of the United Kingdom|history]]) 749295 wikitext text/x-wiki {{Portal box|Companies|United Kingdom}} Aircraft manufacturers of the [[United Kingdom]]. {{Commons category|Aircraft manufacturers of the United Kingdom}} {{DEFAULTSORT:Aircraft Manufacturers Of The United Kingdom}} [[Category:Aerospace companies of the United Kingdom]] [[Category:Aircraft manufacturers by country|United Kingdom]] [[Category:Aircraft manufacturers of Europe by country|United Kingdom]] 032ny1uepnvtc28jebutyln4voroica 15 182145 749296 2025-06-16T08:46:29Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of Spain]] 749296 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 914609400 || 2019-09-08T10:45:10Z || Rathfelder || <nowiki>removed [[Category:Manufacturing companies of Spain]]; added [[Category:Vehicle manufacturers of Spain]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 914515205 || 2019-09-07T22:02:51Z || Rathfelder || <nowiki>removed [[Category:Companies of Spain by industry]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 760130052 || 2017-01-15T03:58:52Z || Hmains || <nowiki>Category add/change/fix; AWB general fixes using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 722253890 || 2016-05-26T22:10:39Z || PanchoS || <nowiki>[[Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]: Copying from [[Category:Aircraft manufacturers by country]] to [[Category:Aircraft manufacturers of Europe]]</nowiki> |---- | 546915853 || 2013-03-25T14:49:23Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 4 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q8228017]]</nowiki> |---- | 522711312 || 2012-11-12T22:17:13Z || EmausBot || <nowiki>r2.7.2+) (Robot: Adding [[ja:Category:スペインの航空機メーカー]]</nowiki> |---- | 334704119 || 2009-12-29T10:11:12Z || Llorando || <nowiki>it</nowiki> |---- | 246456558 || 2008-10-20T08:13:08Z || Alexbot || <nowiki>robot Modifying: [[id:Kategori:Produsen pesawat Spanyol]]</nowiki> |---- | 222229983 || 2008-06-28T05:53:01Z || Borgx || <nowiki>+id</nowiki> |---- | 207561387 || 2008-04-23T08:51:55Z || BotMultichill || <nowiki>Adding [[Template:Commons_cat|commons cat]] link to [[Commons:Category:Aircraft manufacturers of Spain]]</nowiki> |---- | 153672492 || 2007-08-26T03:23:43Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 97641156 || 2007-01-01T01:08:19Z || Ardfern || <nowiki>cat added</nowiki> |---- | 74405053 || 2006-09-07T21:26:53Z || 195.76.0.233 || <nowiki>interwiki:es</nowiki> |---- | 65882604 || 2006-07-26T02:31:32Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Changing Category:Aircraft manufacturers</nowiki> |---- | 56322774 || 2006-06-01T14:36:11Z || Trevor MacInnis || <nowiki>alpha sort</nowiki> |---- | 51591017 || 2006-05-04T22:33:02Z || Cydebot || <nowiki>Removing Cfd notices from surviving categories.</nowiki> |---- | 51310911 || 2006-05-03T03:43:38Z || Cydebot || <nowiki>Robot: Moved from Category:Spanish aircraft manufacturers. Authors: Nathcer, Kurieeto, Rlandmann</nowiki> |---- | 49583797 || 2006-04-22T12:10:18Z || Kurieeto || <nowiki>cfru</nowiki> |---- | 48537303 || 2006-04-15T07:04:09Z || Nathcer || <nowiki></nowiki> |---- | 16813004 || 2004-10-03T03:50:31Z || Rlandmann || <nowiki></nowiki> |} hdqen8b2z1rgouab142q70tsxjfhivv 14 182146 749297 2025-06-16T08:46:39Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aircraft manufacturers of Spain]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aircraft manufacturers of Spain|history]]) 749297 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Aircraft manufacturers of Spain}} [[Category:Aircraft manufacturers by country|Spain]] [[Category:Aircraft manufacturers of Europe by country|Spain]] [[Category:Vehicle manufacturers of Spain|Aircraft]] [[Category:Aviation in Spain]] cgt3nh9dv01q7ijv1jqb0ptmlcr690i 15 182147 749298 2025-06-16T08:46:49Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aerospace companies of Spain]] 749298 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 962475118 || 2020-06-14T08:15:53Z || RussBot || <nowiki>Bot: Change redirected category [[:Category:Organizations based in Spain|Organizations based in Spain]] to [[:Category:Organisations based in Spain|Organisations based in Spain]]</nowiki> |---- | 962345057 || 2020-06-13T14:12:07Z || Stoni || <nowiki>[[WP:AES|←]]Created page with '{{Portal|Companies}} {{DEFAULTSORT:Aerospace Companies Of Spain}} [[Category:Aerospace companies by country|Spain]] Category:Aerospace companies of Europe by...'</nowiki> |} 29u1w41h2obadonteex9s6ri5het435 14 182148 749299 2025-06-16T08:46:59Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aerospace companies of Spain]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aerospace companies of Spain|history]]) 749299 wikitext text/x-wiki {{Portal|Companies}} {{DEFAULTSORT:Aerospace Companies Of Spain}} [[Category:Aerospace companies by country|Spain]] [[Category:Aerospace companies of Europe by country|Spain]] [[Category:Companies of Spain by industry]] [[Category:Organisations based in Spain]] 15owjr1kg5to2ohtl71tdfisd2bxrsf 15 182149 749300 2025-06-16T08:47:09Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aerospace companies of the United Kingdom]] 749300 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1170371107 || 2023-08-14T17:24:24Z || 109.144.219.225 || <nowiki>es:Categoría:Empresas de aeronáutica de Reino Unido</nowiki> |---- | 760129440 || 2017-01-15T03:52:39Z || Hmains || <nowiki>Category add/change/fix; AWB general fixes using [[Project:AWB|AWB]]</nowiki> |---- | 732727765 || 2016-08-02T21:08:27Z || FrescoBot || <nowiki>Bot: [[User:FrescoBot/Misplaced invisible LTR marks|misplaced invisible LTR marks]]</nowiki> |---- | 722252566 || 2016-05-26T22:00:47Z || PanchoS || <nowiki>[[Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]: Copying from [[Category:Aerospace companies by country]] to [[Category:Aerospace companies of Europe‎]]</nowiki> |---- | 549203371 || 2013-04-07T19:32:58Z || Rangoon11 || <nowiki>ce</nowiki> |---- | 546875147 || 2013-03-25T08:38:30Z || Addbot || <nowiki>[[User:Addbot|Bot:]] Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:q8222455]]</nowiki> |---- | 494418495 || 2012-05-26T04:50:10Z || Rezabot || <nowiki>r2.7.1) (Robot: Adding [[fa:رده:شرکت‌های هوافضای بریتانیا]]</nowiki> |---- | 366570958 || 2010-06-07T14:46:51Z || SmackBot || <nowiki>FIx up portal template and general fixes</nowiki> |---- | 361933266 || 2010-05-13T18:25:59Z || Aldis90 || <nowiki></nowiki> |---- | 361131919 || 2010-05-09T19:21:41Z || WOSlinker || <nowiki>remove un-needed portal param</nowiki> |---- | 240205720 || 2008-09-22T11:29:58Z || Jamcib~enwiki || <nowiki></nowiki> |---- | 153080537 || 2007-08-23T04:21:01Z || Hmains || <nowiki>refine cat</nowiki> |---- | 97714125 || 2007-01-01T12:37:21Z || Ardfern || <nowiki>cat adjusted</nowiki> |---- | 84921755 || 2006-10-31T22:18:10Z || 64.103.37.70 || <nowiki>typo</nowiki> |---- | 77514840 || 2006-09-24T10:21:36Z || Tim! || <nowiki>intro</nowiki> |---- | 42820609 || 2006-03-08T15:48:38Z || Carina22 || <nowiki></nowiki> |---- | 36003846 || 2006-01-20T21:09:38Z || Merchbow || <nowiki></nowiki> |---- | 32331907 || 2005-12-22T06:24:09Z || Epolk || <nowiki>Alphabetized cat</nowiki> |---- | 17075279 || 2005-03-06T22:34:48Z || Pcpcpc || <nowiki></nowiki> |---- | 10876031 || 2004-12-30T07:41:38Z || Pcpcpc || <nowiki></nowiki> |} foym7auyy36ct2izcfpjywy8wzv8t4b 14 182150 749301 2025-06-16T08:47:19Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aerospace companies of the United Kingdom]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aerospace companies of the United Kingdom|history]]) 749301 wikitext text/x-wiki {{Portal box|Companies|United Kingdom}} Aerospace companies of the [[United Kingdom]]. {{DEFAULTSORT:Aerospace Companies Of The United Kingdom}} [[Category:Aerospace companies by country|United Kingdom]] [[Category:Aerospace companies of Europe by country|United Kingdom]] [[Category:Manufacturing companies of the United Kingdom]] [[Category:Engineering companies of the United Kingdom]] [[Category:Aerospace industry in the United Kingdom]] [[es:Categoría:Empresas de aeronáutica de Reino Unido]] 3omdecuipe0yygn30qnfz4986m0bmzn 10 182151 749303 2025-06-15T20:29:11Z en>Bloxzge 025 0 Both nominated for AFD. 749303 wikitext text/x-wiki {{Aviation accidents and incidents|year=2025 |Jan 28 = [[Air Busan Flight 391]] |Jan 29 = [[2025 Light Air Services Beechcraft 1900 crash|Light Air Services Beechcraft 1900 crash]] |Jan 29b = [[2025 Potomac River mid-air collision|Potomac River mid-air collision]] |Jan 31 = [[Med Jets Flight 056]] |Feb 06 = [[Bering Air Flight 445]] |Feb 17 = [[Delta Connection Flight 4819]] |Mar 17 = [[Aerolínea Lanhsa Flight 018]] |Apr 10 = [[2025 Hudson River helicopter crash|Hudson River helicopter crash]] |Apr 17 = [[Tropic Air Flight 711]] |May 22 = [[2025 San Diego Cessna Citation II crash|San Diego Cessna Citation II crash]] |Jun 12 = [[Air India Flight 171]] }}<noinclude> [[Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes by year|2025]] </noinclude> spzu47st9nnlxauyj3s7bndcg3tqstp 749304 749303 2025-06-16T08:57:15Z Lee 85 [[:en:Template:Aviation_accidents_and_incidents_in_2025]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749303 wikitext text/x-wiki {{Aviation accidents and incidents|year=2025 |Jan 28 = [[Air Busan Flight 391]] |Jan 29 = [[2025 Light Air Services Beechcraft 1900 crash|Light Air Services Beechcraft 1900 crash]] |Jan 29b = [[2025 Potomac River mid-air collision|Potomac River mid-air collision]] |Jan 31 = [[Med Jets Flight 056]] |Feb 06 = [[Bering Air Flight 445]] |Feb 17 = [[Delta Connection Flight 4819]] |Mar 17 = [[Aerolínea Lanhsa Flight 018]] |Apr 10 = [[2025 Hudson River helicopter crash|Hudson River helicopter crash]] |Apr 17 = [[Tropic Air Flight 711]] |May 22 = [[2025 San Diego Cessna Citation II crash|San Diego Cessna Citation II crash]] |Jun 12 = [[Air India Flight 171]] }}<noinclude> [[Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes by year|2025]] </noinclude> spzu47st9nnlxauyj3s7bndcg3tqstp 749313 749304 2025-06-16T09:00:17Z Lee 85 749313 wikitext text/x-wiki {{Aviation accidents and incidents|year=2025 |Jan 28 = [[Air Busan Flight 391]] |Jan 29 = [[2025 Light Air Services Beechcraft 1900 crash|Light Air Services Beechcraft 1900 crash]] |Jan 29b = [[2025 Potomac River mid-air collision|Potomac River mid-air collision]] |Jan 31 = [[Med Jets Flight 056]] |Feb 06 = [[Bering Air Flight 445]] |Feb 17 = [[Delta Connection Flight 4819]] |Mar 17 = [[Aerolínea Lanhsa Flight 018]] |Apr 10 = [[2025 Hudson River helicopter crash|Hudson River helicopter crash]] |Apr 17 = [[Tropic Air Flight 711]] |May 22 = [[2025 San Diego Cessna Citation II crash|San Diego Cessna Citation II crash]] |Jun 12 = [[එයාර් ඉන්දියා 171 පියාසැරිය]] }}<noinclude> [[Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes by year|2025]] </noinclude> pew0hjlmyqx8d43eqtsydu77p7iwpof 828 182152 749305 2025-03-06T18:01:22Z en>MusikBot II 0 Changed protection settings for "[[Module:Aligned dates list]]": [[Wikipedia:High-risk templates|High-risk template or module]]: 2501 transclusions ([[User:MusikBot II/TemplateProtector|more info]]) ([Edit=Require extended confirmed access] (indefinite) [Move=Require extended confirmed access] (indefinite)) 749305 Scribunto text/plain local p = {} function p.main(frame) local output = {} local monthNames = {"Jan", "Feb", "Mar", "Apr", "May", "Jun", "Jul", "Aug", "Sep", "Oct", "Nov", "Dec"} local daysInMonth = {31, 29, 31, 30, 31, 30, 31, 31, 30, 31, 30, 31} local function generateSuffixes() local suffixes = {""} for char = string.byte("b"), string.byte("z") do table.insert(suffixes, string.char(char)) end return suffixes end local suffixes = generateSuffixes() for month = 1, 12 do local monthName = monthNames[month] local days = daysInMonth[month] for day = 1, days do for _, suffix in ipairs(suffixes) do local key1 = string.format("%02d-%02d%s", month, day, suffix) local key2 = string.format("%s %02d%s", string.sub(monthName, 1, 3), day, suffix) local key3 = string.format("%s %02d%s", string.lower(string.sub(monthName, 1, 3)), day, suffix) local value = frame:getParent().args[key1] or frame:getParent().args[key2] or frame:getParent().args[key3] if value then table.insert(output, string.format('<div><div style="width:4em;display:inline-block;">%s %d</div> <div style="display:inline-block;">%s</div></div>', monthName, day, value)) end end end end return table.concat(output) end return p p99uktqzwa2hmiuubwfkxs5mv1bkfjp 749306 749305 2025-06-16T08:58:11Z Lee 85 [[:en:Module:Aligned_dates_list]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749305 Scribunto text/plain local p = {} function p.main(frame) local output = {} local monthNames = {"Jan", "Feb", "Mar", "Apr", "May", "Jun", "Jul", "Aug", "Sep", "Oct", "Nov", "Dec"} local daysInMonth = {31, 29, 31, 30, 31, 30, 31, 31, 30, 31, 30, 31} local function generateSuffixes() local suffixes = {""} for char = string.byte("b"), string.byte("z") do table.insert(suffixes, string.char(char)) end return suffixes end local suffixes = generateSuffixes() for month = 1, 12 do local monthName = monthNames[month] local days = daysInMonth[month] for day = 1, days do for _, suffix in ipairs(suffixes) do local key1 = string.format("%02d-%02d%s", month, day, suffix) local key2 = string.format("%s %02d%s", string.sub(monthName, 1, 3), day, suffix) local key3 = string.format("%s %02d%s", string.lower(string.sub(monthName, 1, 3)), day, suffix) local value = frame:getParent().args[key1] or frame:getParent().args[key2] or frame:getParent().args[key3] if value then table.insert(output, string.format('<div><div style="width:4em;display:inline-block;">%s %d</div> <div style="display:inline-block;">%s</div></div>', monthName, day, value)) end end end end return table.concat(output) end return p p99uktqzwa2hmiuubwfkxs5mv1bkfjp 828 182153 749307 2024-07-28T15:49:57Z en>Jay D. Easy 0 slight tweak 749307 wikitext text/x-wiki {{documentation subpage}} {{Module rating|semiprotected}} {{high-use}} <!-- Add categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata --> '''Module:Aligned dates list''' is used to generate div elements with the month name and day number. Thus far it is primarily used with [[Template:Aviation accidents and incidents]], however it could also be applied to similar navboxes. == Usage == <code><nowiki>{{</nowiki>#invoke:Aligned dates list|''main''<nowiki>}}</nowiki></code> <includeonly>{{Sandbox other|| <!-- Categories below this line; interwikis at Wikidata --> [[Category:Time, date and calendar modules]] }}</includeonly> adx2pq8l73n0rdzjyrait7md0fobz5l 749308 749307 2025-06-16T08:58:29Z Lee 85 [[:en:Module:Aligned_dates_list/doc]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749307 wikitext text/x-wiki {{documentation subpage}} {{Module rating|semiprotected}} {{high-use}} <!-- Add categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata --> '''Module:Aligned dates list''' is used to generate div elements with the month name and day number. Thus far it is primarily used with [[Template:Aviation accidents and incidents]], however it could also be applied to similar navboxes. == Usage == <code><nowiki>{{</nowiki>#invoke:Aligned dates list|''main''<nowiki>}}</nowiki></code> <includeonly>{{Sandbox other|| <!-- Categories below this line; interwikis at Wikidata --> [[Category:Time, date and calendar modules]] }}</includeonly> adx2pq8l73n0rdzjyrait7md0fobz5l 828 182154 749309 2023-04-24T07:26:18Z en>Jay D. Easy 0 749309 Scribunto text/plain local p = {} function p.main(frame) local output = {} local monthNames = {"Jan", "Feb", "Mar", "Apr", "May", "Jun", "Jul", "Aug", "Sep", "Oct", "Nov", "Dec"} local daysInMonth = {31, 29, 31, 30, 31, 30, 31, 31, 30, 31, 30, 31} local function generateSuffixes() local suffixes = {""} for char = string.byte("b"), string.byte("z") do table.insert(suffixes, string.char(char)) end return suffixes end local suffixes = generateSuffixes() for month = 1, 12 do local monthName = monthNames[month] local days = daysInMonth[month] for day = 1, days do for _, suffix in ipairs(suffixes) do local key1 = string.format("%02d-%02d%s", month, day, suffix) local key2 = string.format("%s %02d%s", string.sub(monthName, 1, 3), day, suffix) local key3 = string.format("%s %02d%s", string.lower(string.sub(monthName, 1, 3)), day, suffix) local value = frame:getParent().args[key1] or frame:getParent().args[key2] or frame:getParent().args[key3] if value then table.insert(output, string.format('<div><div style="width:4em;display:inline-block;">%s %d</div> <div style="display:inline-block;">%s</div></div>', monthName, day, value)) end end end end return table.concat(output) end return p p99uktqzwa2hmiuubwfkxs5mv1bkfjp 749310 749309 2025-06-16T08:58:38Z Lee 85 [[:en:Module:Aligned_dates_list/sandbox]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749309 Scribunto text/plain local p = {} function p.main(frame) local output = {} local monthNames = {"Jan", "Feb", "Mar", "Apr", "May", "Jun", "Jul", "Aug", "Sep", "Oct", "Nov", "Dec"} local daysInMonth = {31, 29, 31, 30, 31, 30, 31, 31, 30, 31, 30, 31} local function generateSuffixes() local suffixes = {""} for char = string.byte("b"), string.byte("z") do table.insert(suffixes, string.char(char)) end return suffixes end local suffixes = generateSuffixes() for month = 1, 12 do local monthName = monthNames[month] local days = daysInMonth[month] for day = 1, days do for _, suffix in ipairs(suffixes) do local key1 = string.format("%02d-%02d%s", month, day, suffix) local key2 = string.format("%s %02d%s", string.sub(monthName, 1, 3), day, suffix) local key3 = string.format("%s %02d%s", string.lower(string.sub(monthName, 1, 3)), day, suffix) local value = frame:getParent().args[key1] or frame:getParent().args[key2] or frame:getParent().args[key3] if value then table.insert(output, string.format('<div><div style="width:4em;display:inline-block;">%s %d</div> <div style="display:inline-block;">%s</div></div>', monthName, day, value)) end end end end return table.concat(output) end return p p99uktqzwa2hmiuubwfkxs5mv1bkfjp 0 182155 749312 2025-06-16T08:59:37Z Lee 85 නිර්මාණය 749312 wikitext text/x-wiki #යළියොමුව [[එයාර් ඉන්දියා 171 පියාසැරිය]] pnbnp8uoh8z6t1vcxsdtep54i0edjyc 10 182156 749314 2025-06-13T15:19:24Z en>Chongkian 0 templates do not belong in content categories & recommended to place them in template categories per [[WP:CAT#T]] 749314 wikitext text/x-wiki {{Navbox |title=Aviation accidents and incidents in India |listclass = hlist |name=Aviation accidents and incidents in India |group1= 1950s |list1= * {{nowrap|[[BOAC Flight 783]] (May 1953)}} * {{nowrap|[[1958 Dan-Air Avro York crash|Dan-Air Avro York crash]] (May 1958)}} |group2= 1960s |list2= * {{nowrap|[[Alitalia Flight 771]] (July 1962)}} * {{nowrap|[[United Arab Airlines Flight 869 (1963)|United Arab Airlines Flight 869]] (July 1963)}} * {{nowrap|[[1963 Poonch Indian Air Force helicopter crash|Poonch IAF helicopter crash]] (November 1963)}} * {{nowrap|[[Gujarat Beechcraft incident]] (September 1965)}} * {{nowrap|[[1968 Indian Air Force An-12 crash|Indian Air Force An-32 crash]] (February 1968)}} * {{nowrap|[[Garuda Indonesian Airways Flight 892]] (May 1968)}} |group3= 1970s |list3= * {{nowrap|[[1971 Indian Airlines hijacking|Indian Airlines hijacking]] (January 1971)}} * {{nowrap|[[Japan Air Lines Flight 471]] (June 1972)}} * {{nowrap|[[Japan Air Lines Flight 472 (1972)|Japan Air Lines Flight 472]] (September 1972)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 440]] (May 1973)}} * {{nowrap|[[1973 Royal Nepal Airlines DHC-6 hijacking]] (June 1973)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 171]] (January 1976)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 855]] (January 1978)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 403]] (17 December 1978)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 410]] (20 December 1978)}} |group4= 1980s |list4= * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 423]] (September 1981)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 403]] (June 1982)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 405]] (July 1984)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 421]] (August 1984)}} * {{nowrap|[[1986 Indian Air Force An-32 disappearance|Indian Air Force An-32 disappearance]] (March 1986)}} * {{nowrap|[[Pan Am Flight 73]] (September 1986)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 113]] (October 1988)}} |group5= 1990s |list5= * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 605]] (February 1990)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 257]] (August 1991)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 427]] (April 1993)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 491]] (April 1993)}} * {{nowrap|[[1994 Indira Gandhi Airport collision|Indira Gandhi Airport collision]] (March 1994)}} * {{nowrap|[[1996 Charkhi Dadri mid-air collision|Charkhi Dadri mid-air collision]] (November 1996)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 503]] (July 1998)}} * {{nowrap|[[1999 Pakistani Breguet 1150 Atlantic shootdown]] (August 1999)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 814]] (December 1999)}} |group6= 2000s |list6= * {{nowrap|[[Alliance Air Flight 7412]] (July 2000)}} * {{nowrap|[[2002 Jalandhar MiG-21 crash|Jalandhar MiG-21 crash]] (May 2002)}} * {{nowrap|[[2009 Andhra Pradesh Chief Minister helicopter crash|Andhra Pradesh Chief Minister helicopter crash]] (September 2009)}} |group7= 2010s |list7= * {{nowrap|[[Air India Express Flight 812]] (May 2010)}} * {{nowrap|[[2011 Pawan Hans Mi-17 crash|Pawan Hans Mi-17 crash]] (April 2011)}} * {{nowrap|[[2015 Indian Border Security Force King Air crash|Indian Border Security Force King Air crash]] (December 2015)}} * {{nowrap|[[2016 Indian Air Force An-32 crash|Indian Air Force An-32 crash]] (July 2016)}} * {{nowrap|[[2018 UY Aviation King Air C90 crash|UY Aviation King Air C90 crash]] (June 2018)}} * {{nowrap|[[2019 Indian Air Force An-32 crash|Indian Air Force An-32 crash]] (June 2019)}} |group8= 2020s |list8= * {{nowrap|[[Air India Express Flight 1344]] (August 2020)}} * {{nowrap|[[2021 Indian Air Force Mil Mi-17 crash|Indian Air Force Mil Mi-17 crash]] (December 2021)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 171]] (June 2025)}} |below = }}<noinclude> [[Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes by country|India]] [[Category:India navigational boxes]] </noinclude> olk2cq94la4b5h2wwzflhleigsz3m18 749315 749314 2025-06-16T09:00:50Z Lee 85 [[:en:Template:Aviation_accidents_and_incidents_in_India]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749314 wikitext text/x-wiki {{Navbox |title=Aviation accidents and incidents in India |listclass = hlist |name=Aviation accidents and incidents in India |group1= 1950s |list1= * {{nowrap|[[BOAC Flight 783]] (May 1953)}} * {{nowrap|[[1958 Dan-Air Avro York crash|Dan-Air Avro York crash]] (May 1958)}} |group2= 1960s |list2= * {{nowrap|[[Alitalia Flight 771]] (July 1962)}} * {{nowrap|[[United Arab Airlines Flight 869 (1963)|United Arab Airlines Flight 869]] (July 1963)}} * {{nowrap|[[1963 Poonch Indian Air Force helicopter crash|Poonch IAF helicopter crash]] (November 1963)}} * {{nowrap|[[Gujarat Beechcraft incident]] (September 1965)}} * {{nowrap|[[1968 Indian Air Force An-12 crash|Indian Air Force An-32 crash]] (February 1968)}} * {{nowrap|[[Garuda Indonesian Airways Flight 892]] (May 1968)}} |group3= 1970s |list3= * {{nowrap|[[1971 Indian Airlines hijacking|Indian Airlines hijacking]] (January 1971)}} * {{nowrap|[[Japan Air Lines Flight 471]] (June 1972)}} * {{nowrap|[[Japan Air Lines Flight 472 (1972)|Japan Air Lines Flight 472]] (September 1972)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 440]] (May 1973)}} * {{nowrap|[[1973 Royal Nepal Airlines DHC-6 hijacking]] (June 1973)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 171]] (January 1976)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 855]] (January 1978)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 403]] (17 December 1978)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 410]] (20 December 1978)}} |group4= 1980s |list4= * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 423]] (September 1981)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 403]] (June 1982)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 405]] (July 1984)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 421]] (August 1984)}} * {{nowrap|[[1986 Indian Air Force An-32 disappearance|Indian Air Force An-32 disappearance]] (March 1986)}} * {{nowrap|[[Pan Am Flight 73]] (September 1986)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 113]] (October 1988)}} |group5= 1990s |list5= * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 605]] (February 1990)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 257]] (August 1991)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 427]] (April 1993)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 491]] (April 1993)}} * {{nowrap|[[1994 Indira Gandhi Airport collision|Indira Gandhi Airport collision]] (March 1994)}} * {{nowrap|[[1996 Charkhi Dadri mid-air collision|Charkhi Dadri mid-air collision]] (November 1996)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 503]] (July 1998)}} * {{nowrap|[[1999 Pakistani Breguet 1150 Atlantic shootdown]] (August 1999)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 814]] (December 1999)}} |group6= 2000s |list6= * {{nowrap|[[Alliance Air Flight 7412]] (July 2000)}} * {{nowrap|[[2002 Jalandhar MiG-21 crash|Jalandhar MiG-21 crash]] (May 2002)}} * {{nowrap|[[2009 Andhra Pradesh Chief Minister helicopter crash|Andhra Pradesh Chief Minister helicopter crash]] (September 2009)}} |group7= 2010s |list7= * {{nowrap|[[Air India Express Flight 812]] (May 2010)}} * {{nowrap|[[2011 Pawan Hans Mi-17 crash|Pawan Hans Mi-17 crash]] (April 2011)}} * {{nowrap|[[2015 Indian Border Security Force King Air crash|Indian Border Security Force King Air crash]] (December 2015)}} * {{nowrap|[[2016 Indian Air Force An-32 crash|Indian Air Force An-32 crash]] (July 2016)}} * {{nowrap|[[2018 UY Aviation King Air C90 crash|UY Aviation King Air C90 crash]] (June 2018)}} * {{nowrap|[[2019 Indian Air Force An-32 crash|Indian Air Force An-32 crash]] (June 2019)}} |group8= 2020s |list8= * {{nowrap|[[Air India Express Flight 1344]] (August 2020)}} * {{nowrap|[[2021 Indian Air Force Mil Mi-17 crash|Indian Air Force Mil Mi-17 crash]] (December 2021)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 171]] (June 2025)}} |below = }}<noinclude> [[Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes by country|India]] [[Category:India navigational boxes]] </noinclude> olk2cq94la4b5h2wwzflhleigsz3m18 10 182157 749316 2025-06-15T18:56:48Z en>Bloxzge 025 0 Undid revision [[Special:Diff/1295745269|1295745269]] by [[Special:Contributions/Sunuraju|Sunuraju]] ([[User talk:Sunuraju|talk]]) [[WP:RED]]. Please re-add when an article is created. 749316 wikitext text/x-wiki {{Disasters in India | year = 2025 | state = {{{state|{{{1|autocollapse}}}}}} | list = * 7 January &nbsp; [[2025 Tibet earthquake|Tibet earthquake]] * 22 January &nbsp; [[2025 Jalgaon train accident|Jalgaon train accident]] * 29 January &nbsp; [[2025 Prayag Maha Kumbh Mela crowd crush|Prayag Maha Kumbh Mela crowd crush]] * 15 February &nbsp; [[2025 New Delhi railway station stampede|New Delhi railway station stampede]] * 22 February &nbsp; [[Telangana tunnel collapse]] * 1 April &nbsp; [[2025 Gujarat factory fire|Gujarat factory fire]] * 18 May &nbsp; [[2025 Gulzar Houz fire|Gulzar Houz fire]] * 19 May &nbsp; [[2025 National Highway 66 collapse at Kooriyad, Malappuram|National Highway 66 collapse]] * 25 May &nbsp; [[2025 Kerala oil spill|Kerala oil spill]] * 4 June &nbsp; [[2025 Bengaluru crowd crush|Bengaluru crowd crush]] * 9 June &nbsp; [[2025 Container ship fire in coast of Kerala|Malabar Coast container ship fire]] * 12 June &nbsp; [[Air India Flight 171]] }}<noinclude> {{Documentation|content= ==See also== * [[:Category:{{title year}} disasters in India]] [[Category:India disasters navigational boxes]] }}</noinclude> kbqn5jzllktdqgl0rn69wmekb6ywp2k 749317 749316 2025-06-16T09:01:40Z Lee 85 [[:en:Template:Disasters_in_India_in_2025]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749316 wikitext text/x-wiki {{Disasters in India | year = 2025 | state = {{{state|{{{1|autocollapse}}}}}} | list = * 7 January &nbsp; [[2025 Tibet earthquake|Tibet earthquake]] * 22 January &nbsp; [[2025 Jalgaon train accident|Jalgaon train accident]] * 29 January &nbsp; [[2025 Prayag Maha Kumbh Mela crowd crush|Prayag Maha Kumbh Mela crowd crush]] * 15 February &nbsp; [[2025 New Delhi railway station stampede|New Delhi railway station stampede]] * 22 February &nbsp; [[Telangana tunnel collapse]] * 1 April &nbsp; [[2025 Gujarat factory fire|Gujarat factory fire]] * 18 May &nbsp; [[2025 Gulzar Houz fire|Gulzar Houz fire]] * 19 May &nbsp; [[2025 National Highway 66 collapse at Kooriyad, Malappuram|National Highway 66 collapse]] * 25 May &nbsp; [[2025 Kerala oil spill|Kerala oil spill]] * 4 June &nbsp; [[2025 Bengaluru crowd crush|Bengaluru crowd crush]] * 9 June &nbsp; [[2025 Container ship fire in coast of Kerala|Malabar Coast container ship fire]] * 12 June &nbsp; [[Air India Flight 171]] }}<noinclude> {{Documentation|content= ==See also== * [[:Category:{{title year}} disasters in India]] [[Category:India disasters navigational boxes]] }}</noinclude> kbqn5jzllktdqgl0rn69wmekb6ywp2k 10 182158 749318 2025-06-12T18:19:33Z 174.138.212.166 unreadable in dark mode 749318 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Disasters in India {{{years|in {{{year}}}}}} |state = {{{state|<includeonly>{{{1|autocollapse}}}</includeonly>}}} |bodyclass = {{{bodyclass|}}} |titleclass = hlist vevent |title = {{main other|| * {{#ifexist: Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}-1}} | [[Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}-1}}|<span style="font-weight:normal;">←</span> {{#expr:{{{year}}}-1}}]] }} }} * [[{{{year}}} in India|Disasters in India in {{{year}}}]] {{main other|| * {{#ifexist: Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}+1}} | [[Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}+1}}|{{#expr:{{{year}}}+1}} <span style="font-weight:normal;">→</span>]] }} }} |titlestyle = white-space:nowrap; |navbar = <noinclude>plain</noinclude> |listclass = plainlist |liststyle = white-space:nowrap; text-align:left; padding-left:1em; |list1 = {{div col|colwidth={{{colwidth|22em}}}}} {{{list<includeonly>|{{{col1|}}} {{{col2|}}} {{{col3|}}}</includeonly>}}} {{div col end}} |belowclass = hlist |below = }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 8poa0380l53g6g6xcbj7og22l37hdpk 749319 749318 2025-06-16T09:02:11Z Lee 85 [[:en:Template:Disasters_in_India]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749318 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Disasters in India {{{years|in {{{year}}}}}} |state = {{{state|<includeonly>{{{1|autocollapse}}}</includeonly>}}} |bodyclass = {{{bodyclass|}}} |titleclass = hlist vevent |title = {{main other|| * {{#ifexist: Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}-1}} | [[Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}-1}}|<span style="font-weight:normal;">←</span> {{#expr:{{{year}}}-1}}]] }} }} * [[{{{year}}} in India|Disasters in India in {{{year}}}]] {{main other|| * {{#ifexist: Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}+1}} | [[Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}+1}}|{{#expr:{{{year}}}+1}} <span style="font-weight:normal;">→</span>]] }} }} |titlestyle = white-space:nowrap; |navbar = <noinclude>plain</noinclude> |listclass = plainlist |liststyle = white-space:nowrap; text-align:left; padding-left:1em; |list1 = {{div col|colwidth={{{colwidth|22em}}}}} {{{list<includeonly>|{{{col1|}}} {{{col2|}}} {{{col3|}}}</includeonly>}}} {{div col end}} |belowclass = hlist |below = }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 8poa0380l53g6g6xcbj7og22l37hdpk 10 182159 749320 2024-04-12T18:53:18Z en>Frietjes 0 /* Usage */ 749320 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see [[Wikipedia:Wikidata]]) --> == Usage == This is a meta-template used in other templates, for example, {{code|<nowiki>{{</nowiki>Disasters in India in {{#time:Y|-6 months}}<nowiki>}}</nowiki>}} yields: {{Disasters in India in {{#time:Y|-6 months}}|expanded}} also, {{code|<nowiki>{{</nowiki>Disasters in India in 2017<nowiki>}}</nowiki>}} yields: {{Disasters in India in 2017|expanded}} and, {{code|<nowiki>{{</nowiki>Disasters in India in 2011<nowiki>}}</nowiki>}} yields: {{Disasters in India in 2011|expanded}} <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories below this line, please; interwikis at Wikidata --> [[Category:Disasters in India]] [[Category:India templates]] }}</includeonly> jj7a13qr9n3my5ub4wltm5rwljkv3jp 749321 749320 2025-06-16T09:02:27Z Lee 85 [[:en:Template:Disasters_in_India/doc]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749320 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see [[Wikipedia:Wikidata]]) --> == Usage == This is a meta-template used in other templates, for example, {{code|<nowiki>{{</nowiki>Disasters in India in {{#time:Y|-6 months}}<nowiki>}}</nowiki>}} yields: {{Disasters in India in {{#time:Y|-6 months}}|expanded}} also, {{code|<nowiki>{{</nowiki>Disasters in India in 2017<nowiki>}}</nowiki>}} yields: {{Disasters in India in 2017|expanded}} and, {{code|<nowiki>{{</nowiki>Disasters in India in 2011<nowiki>}}</nowiki>}} yields: {{Disasters in India in 2011|expanded}} <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories below this line, please; interwikis at Wikidata --> [[Category:Disasters in India]] [[Category:India templates]] }}</includeonly> jj7a13qr9n3my5ub4wltm5rwljkv3jp 10 182160 749322 2024-07-07T10:56:14Z en>Magentic Manifestations 0 749322 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Disasters in India {{{years|in {{{year}}}}}} |state = {{{state|<includeonly>{{{1|autocollapse}}}</includeonly>}}} |bodyclass = {{{bodyclass|}}} |titleclass = hlist vevent |title = {{main other|| * {{#ifexist: Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}-1}} | [[Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}-1}}|<span style="font-weight:normal;">←</span> {{#expr:{{{year}}}-1}}]] }} }} * [[{{{year}}} in India|<span style=color:black>Disasters in India in {{{year}}}</span>]] {{main other|| * {{#ifexist: Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}+1}} | [[Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}+1}}|{{#expr:{{{year}}}+1}} <span style="font-weight:normal;">→</span>]] }} }} |titlestyle = white-space:nowrap; |navbar = <noinclude>plain</noinclude> |listclass = plainlist |liststyle = white-space:nowrap; text-align:left; padding-left:1em; |list1 = {{div col|colwidth={{{colwidth|22em}}}}} {{{list<includeonly>|{{{col1|}}} {{{col2|}}} {{{col3|}}}</includeonly>}}} {{div col end}} |belowclass = hlist |below = }} 7moe0fc9zlrn7vy5wxntjr0yous4oc1 749323 749322 2025-06-16T09:02:35Z Lee 85 [[:en:Template:Disasters_in_India/sandbox]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749322 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Disasters in India {{{years|in {{{year}}}}}} |state = {{{state|<includeonly>{{{1|autocollapse}}}</includeonly>}}} |bodyclass = {{{bodyclass|}}} |titleclass = hlist vevent |title = {{main other|| * {{#ifexist: Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}-1}} | [[Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}-1}}|<span style="font-weight:normal;">←</span> {{#expr:{{{year}}}-1}}]] }} }} * [[{{{year}}} in India|<span style=color:black>Disasters in India in {{{year}}}</span>]] {{main other|| * {{#ifexist: Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}+1}} | [[Template:Disasters in India in {{#expr:{{{year}}}+1}}|{{#expr:{{{year}}}+1}} <span style="font-weight:normal;">→</span>]] }} }} |titlestyle = white-space:nowrap; |navbar = <noinclude>plain</noinclude> |listclass = plainlist |liststyle = white-space:nowrap; text-align:left; padding-left:1em; |list1 = {{div col|colwidth={{{colwidth|22em}}}}} {{{list<includeonly>|{{{col1|}}} {{{col2|}}} {{{col3|}}}</includeonly>}}} {{div col end}} |belowclass = hlist |below = }} 7moe0fc9zlrn7vy5wxntjr0yous4oc1 10 182161 749324 2024-08-10T21:19:43Z en>Andrybak 0 test cases 749324 wikitext text/x-wiki {{Testcases notice}} {{Test case|year=2023|list = * Example 1 * Example 2 * Example 3 * Example 4 * Example 5 * Example 6 * Example 7 * Example 8 * Example 9 * Example 10 }} bdap19g7ux5a4pmtczrv5xrzkbbmxyv 749325 749324 2025-06-16T09:02:44Z Lee 85 [[:en:Template:Disasters_in_India/testcases]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749324 wikitext text/x-wiki {{Testcases notice}} {{Test case|year=2023|list = * Example 1 * Example 2 * Example 3 * Example 4 * Example 5 * Example 6 * Example 7 * Example 8 * Example 9 * Example 10 }} bdap19g7ux5a4pmtczrv5xrzkbbmxyv 10 182162 749326 2025-06-14T17:07:26Z en>NevadaExpert 0 749326 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Ahmedabad | title = [[Ahmedabad]] | state = {{{state|autocollapse}}} | listclass = hlist | group1 = [[History of Ahmedabad|History]] | list1 = * [[Historical timeline of Ahmedabad|Timeline]] * [[Ashaval]] * [[Chaulukya dynasty]] ** [[Karna (Chaulukya dynasty)|Karna]] * [[Gujarat Sultanate]] ** [[Muzaffarids (Gujarat)|Muzaffarid dynasty]] ** [[Ahmed Shah of Gujarat|Ahmed Shah]] ** [[Mahmud Begada]] * [[Mughal Empire]] * [[Maratha Empire]] ** [[Peshwa]] ** [[Gaekwad dynasty|Gaekwad]] * [[British East India Company]] * [[Indian independence movement]] * [[Bombay Presidency]] * [[Bombay state]] * [[Nav Nirman|Navnirman Movement]] * [[Mahagujarat Movement]] * [[Indian Airlines Flight 113|Crash of Indian Airlines Flight 113]] * [[2001 Gujarat earthquake|2001 earthquake]] * [[2002 Gujarat riots|2002 riots]] ** [[Naroda Patiya massacre]] ** [[Gulbarg Society massacre]] * [[2006 Ahmedabad railway station bombing]] * [[2008 Ahmedabad bombings|2008 bombings]] * [[Air India Flight 171|2025 Crash of Air India Flight 171]] | group2 = [[Geography of Ahmedabad|Geography]] | list2 = * [[Sabarmati River|River Sabarmati]] * [[Kankaria Lake]] * [[Vastrapur Lake]] * [[Chharodi Lake]] * [[Thaltej-Jodhpur Tekra]] * [[Lokmanya Tilak Garden]] * [[Law Garden]] * [[Parimal Garden]] * [[Ecology Park]] | group3 = Administration | list3 = * [[Ahmedabad Municipal Corporation]] * [[Ahmedabad Urban Development Authority]] * [[Ahmedabad Cantonment]] * [[Ahmedabad City Police]] | group4 = {{longitem|Buildings and<br/>landmarks}} | list4 = * [[Calico Museum of Textiles]] * [[Gandhi Smarak Sangrahalaya]] * [[Gujarat Science City]] * [[Lalbhai Dalpatbhai Museum]] * [[Sanskar Kendra]] * [[Sardar Vallabhbhai Patel National Memorial]] * [[Swaminarayan Museum]] * [[Sidi Saiyyed Mosque]] * [[Fort and Gates of Ahmedabad|Fort and Gates]] * [[Sabarmati Ashram]] * [[Kochrab Ashram]] * [[Ellis Bridge]] * [[Hazrat Pir Mohammad Shah Library]] * [[Sardar Patel Stadium, Motera]] * [[Camp Hanuman Temple]] * [[Amdavad ni Gufa]] * [[Jagannath Temple, Ahmedabad|Jagannath Mandir]] * [[Jama Masjid, Ahmedabad|Jama Masjid]] * [[Hutheesing Jain Temple]] * [[Kalupur Swaminarayan Mandir]] * [[Rani Rupamati's Mosque]] * [[Magen Abraham Synagogue]] * [[Indian Institute of Management Ahmedabad|IIM Ahmedabad]] * [[Jethabhai's Stepwell]] * [[Kankaria Lake]] * [[Nal Sarovar Bird Sanctuary]] * [[Thol Wildlife Sanctuary]] * [[Villa Shodhan]] * [[Villa Sarabhai]] * [[Ahmedabad Town Hall|Town Hall]] * [[Vijali Ghar]] * [[Tagore Memorial Hall]] * [[Patang Hotel]] * [[Atal Pedestrian Bridge]] | group5 = Institutes | list5 = {{navbox|subgroup | group1 = Science &<br>research | list1 = * [[Ahmedabad Textile Industry's Research Association]] * [[Physical Research Laboratory]] * [[Space Applications Centre]] * [[Vikram A Sarabhai Community Science Centre]] | group2 = [[Education in Ahmedabad|Educational]] | list2 = {{navbox|subgroup | group1 = Universities | list1 = * [[Ahmedabad University]] * [[CEPT University]] * [[Dr. Babasaheb Ambedkar Open University]] * [[Gujarat Technological University]] * [[Gujarat University]] * [[Gujarat Vidyapith]] * [[IITRAM]] * [[Indus University (Gujarat)]] * [[Nirma University of Science & Technology]] | group2 = [[Center of excellence|CoE]] | list2 = * [[Ahmedabad Management Association]] * [[Indian Institute of Management Ahmedabad|Indian Institute of Management]] * [[Mudra Institute of Communications Ahmedabad]] * [[National Institute of Design]] * [[National Institute of Fashion Technology]] | group3 = Others | list3 = * [[AMC Dental College]] * [[AMC Medical College]] * [[B.J. Medical College, Ahmedabad]] * [[B.K. School of Business Management]] * [[Entrepreneurship Development Institute of India|EDII]] * [[Lalbhai Dalpatbhai College of Engineering]] * [[SAL Institute]] * [[Udgam School For Children]] * [[M. J. Library]] }} | group3 = Cultural | list3 = * [[Darpana Academy of Performing Arts]] * [[Gujarat Sahitya Sabha]] * [[Gujarat Vidhya Sabha]] * [[Gujarati Sahitya Parishad]] * [[Natmandal]] * [[Saptak School of Music]] | group4 =[[Healthcare in Ahmedabad|Healthcare]] | list4 = * [[SVP Hospital]] * [[Ahmedabad Civil Hospital]] * [[Gujarat Cancer Research Institute]] * [[Sterling Hospitals]] }} | group6 = [[Economy of Ahmedabad|Economy]] | list6 = * [[Ahmedabad textile industry]] * [[Ahmedabad Stock Exchange]] * [[Calico Mills]] | group7 = [[:Category:Transport in Ahmedabad|Transport]] | list7 = {{navbox|subgroup | group1 = Centres | list1 = * [[Ahmedabad Railway Station]] * [[Maninagar Railway Station]] * [[Sabarmati Junction]] * [[Sardar Vallabhbhai Patel International Airport]] | group2 = Services | list2 = * [[Ahmedabad Municipal Transport Service|AMTS]] * [[Ahmedabad BRTS|BRTS Janmarg]] * [[Ahmedabad Metro|Metro]] * [[Mumbai–Ahmedabad high-speed rail corridor]] * [[Ahmedabad Suburban Railway|Suburban railway (proposed)]] | group3 = Roads and bridges | list3 = * [[Ashram Road]] * [[Chimanlal Girdharlal Road|C G Road]] * [[Sarkhej–Gandhinagar Highway]] * [[Sardar Patel Ring Road]] * [[Ahmedabad Vadodara Expressway|NE 1]] * [[Indian National Highway 8|NH 8]] * [[Ellis Bridge]] * [[Nehru Bridge]] * [[Subhash Bridge]] }} | group8 = Sports | list8 = {{navbox|subgroup | group1 = Venues | list1 = * [[Sardar Vallabhbhai Patel Sports Enclave]] ** [[Narendra Modi Stadium]] * [[Sardar Vallabhbhai Patel Stadium, Navrangpura|Sardar Vallabhbhai Patel Stadium]] * [[Mithakhali Multi Sports Complex]] * [[EKA Arena]] | group2 = Teams | list2 = * [[ARA FC]] * [[Gujarat Giants (kabaddi)|Gujarat Giants]] * Ahmedabad Rockets (defunct) * [[Ahmedabad Smash Masters]] (defunct) | group3 = Games | list3 = * [[Gujarat Kensville Challenge]] * [[Sabarmati Marathon]] (defunct) }} | group9 = Zones and wards | list9 = {{navbox|subgroup | group1 = Central | list1 = * [[Shahpur, Gujarat|Shahpur]] * [[Dariapur (Ahmedabad)|Dariapur]] * [[Jamalpur, Gujarat|Jamalpur]] * [[Khadia, Ahmedabad|Khadia]] * [[Asarwa]] * [[Shahibaug]] | group2 = East | list2 = * [[Gomtipur]] * [[Odhav]] * [[Vastral]] * Bhaipura-Hatkeshwar * [[Amraiwadi]] * [[Ramol]]- [[Hathijan]] * Nikol * Viratnagar | group3 = North | list3 = * [[Bapunagar]] * India Colony * [[Thakkar Bapanagar]] * [[Saraspur]] * [[Sardarnagar]] * [[Naroda]] * Kubernagar * Saijpur Bogha | group4 = Northwest | list4 = * [[Gota, Gujarat|Gota]] * [[Chandlodiya]] * [[Ghatlodiya]] * [[Thaltej]] * Bodakdev | group5 = South | list5 = * [[Behrampura]] * Indrapuri * [[Khokhra]] * [[Maninagar]] * Danilimda * [[Lambha]] * [[Isanpur]] * [[Vatva]] | group6 = Southwest | list6 = * [[Sarkhej]] * [[Jodhpur, Gujarat|Jodhpur]] * [[Vejalpur]] * Maktampura | group7 = West | list7 = * [[Ranip]] * [[Chandkheda]]-[[Motera]] * [[Sabarmati (area)|Sabarmati]] * [[Naranpura]] * [[Nava Vadaj]] * S. P. Stadium * [[Navrangpura]] * [[Paldi (Ahmedabad)|Paldi]] * Vasna }} | group10 = Lists | list10 = * ''[[List of pols in Ahmedabad|Pols]]'' * [[List of Monuments of National Importance in Ahmedabad|Monuments of National Importance in Ahmedabad]] * [[List of tallest buildings in Ahmedabad|Tallest buildings]] * [[List of companies of Ahmedabad|Companies]] * [[List of people from Ahmedabad|People]] * [[List of citizens of Ahmedabad awarded with national civilian honours|Citizens awarded national civilian honours]] | group11 = Other topics | list11 = * [[Demographics and culture of Ahmedabad|Demographics and culture]] * [[:Category:People from Ahmedabad|Category:People from Ahmedabad]] * [[:Category:Mayors of Ahmedabad|Category:Mayors]] * [[:Category:Ahmedabad|Category:Ahmedabad]] * [[:Category:Cities and towns in Gujarat|Category:Cities and towns in Gujarat]] | belowclass = hlist | below = * {{icon|Category}} [[:Category:Ahmedabad|Category]] }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Category:India city and town templates|Ahmedabad]] [[Category:City and town topics templates|Ahmedabad]] </noinclude> dwz7tt03hqrudnj64burlcq7iw6rkvq 749327 749326 2025-06-16T09:03:19Z Lee 85 [[:en:Template:Ahmedabad]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749326 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Ahmedabad | title = [[Ahmedabad]] | state = {{{state|autocollapse}}} | listclass = hlist | group1 = [[History of Ahmedabad|History]] | list1 = * [[Historical timeline of Ahmedabad|Timeline]] * [[Ashaval]] * [[Chaulukya dynasty]] ** [[Karna (Chaulukya dynasty)|Karna]] * [[Gujarat Sultanate]] ** [[Muzaffarids (Gujarat)|Muzaffarid dynasty]] ** [[Ahmed Shah of Gujarat|Ahmed Shah]] ** [[Mahmud Begada]] * [[Mughal Empire]] * [[Maratha Empire]] ** [[Peshwa]] ** [[Gaekwad dynasty|Gaekwad]] * [[British East India Company]] * [[Indian independence movement]] * [[Bombay Presidency]] * [[Bombay state]] * [[Nav Nirman|Navnirman Movement]] * [[Mahagujarat Movement]] * [[Indian Airlines Flight 113|Crash of Indian Airlines Flight 113]] * [[2001 Gujarat earthquake|2001 earthquake]] * [[2002 Gujarat riots|2002 riots]] ** [[Naroda Patiya massacre]] ** [[Gulbarg Society massacre]] * [[2006 Ahmedabad railway station bombing]] * [[2008 Ahmedabad bombings|2008 bombings]] * [[Air India Flight 171|2025 Crash of Air India Flight 171]] | group2 = [[Geography of Ahmedabad|Geography]] | list2 = * [[Sabarmati River|River Sabarmati]] * [[Kankaria Lake]] * [[Vastrapur Lake]] * [[Chharodi Lake]] * [[Thaltej-Jodhpur Tekra]] * [[Lokmanya Tilak Garden]] * [[Law Garden]] * [[Parimal Garden]] * [[Ecology Park]] | group3 = Administration | list3 = * [[Ahmedabad Municipal Corporation]] * [[Ahmedabad Urban Development Authority]] * [[Ahmedabad Cantonment]] * [[Ahmedabad City Police]] | group4 = {{longitem|Buildings and<br/>landmarks}} | list4 = * [[Calico Museum of Textiles]] * [[Gandhi Smarak Sangrahalaya]] * [[Gujarat Science City]] * [[Lalbhai Dalpatbhai Museum]] * [[Sanskar Kendra]] * [[Sardar Vallabhbhai Patel National Memorial]] * [[Swaminarayan Museum]] * [[Sidi Saiyyed Mosque]] * [[Fort and Gates of Ahmedabad|Fort and Gates]] * [[Sabarmati Ashram]] * [[Kochrab Ashram]] * [[Ellis Bridge]] * [[Hazrat Pir Mohammad Shah Library]] * [[Sardar Patel Stadium, Motera]] * [[Camp Hanuman Temple]] * [[Amdavad ni Gufa]] * [[Jagannath Temple, Ahmedabad|Jagannath Mandir]] * [[Jama Masjid, Ahmedabad|Jama Masjid]] * [[Hutheesing Jain Temple]] * [[Kalupur Swaminarayan Mandir]] * [[Rani Rupamati's Mosque]] * [[Magen Abraham Synagogue]] * [[Indian Institute of Management Ahmedabad|IIM Ahmedabad]] * [[Jethabhai's Stepwell]] * [[Kankaria Lake]] * [[Nal Sarovar Bird Sanctuary]] * [[Thol Wildlife Sanctuary]] * [[Villa Shodhan]] * [[Villa Sarabhai]] * [[Ahmedabad Town Hall|Town Hall]] * [[Vijali Ghar]] * [[Tagore Memorial Hall]] * [[Patang Hotel]] * [[Atal Pedestrian Bridge]] | group5 = Institutes | list5 = {{navbox|subgroup | group1 = Science &<br>research | list1 = * [[Ahmedabad Textile Industry's Research Association]] * [[Physical Research Laboratory]] * [[Space Applications Centre]] * [[Vikram A Sarabhai Community Science Centre]] | group2 = [[Education in Ahmedabad|Educational]] | list2 = {{navbox|subgroup | group1 = Universities | list1 = * [[Ahmedabad University]] * [[CEPT University]] * [[Dr. Babasaheb Ambedkar Open University]] * [[Gujarat Technological University]] * [[Gujarat University]] * [[Gujarat Vidyapith]] * [[IITRAM]] * [[Indus University (Gujarat)]] * [[Nirma University of Science & Technology]] | group2 = [[Center of excellence|CoE]] | list2 = * [[Ahmedabad Management Association]] * [[Indian Institute of Management Ahmedabad|Indian Institute of Management]] * [[Mudra Institute of Communications Ahmedabad]] * [[National Institute of Design]] * [[National Institute of Fashion Technology]] | group3 = Others | list3 = * [[AMC Dental College]] * [[AMC Medical College]] * [[B.J. Medical College, Ahmedabad]] * [[B.K. School of Business Management]] * [[Entrepreneurship Development Institute of India|EDII]] * [[Lalbhai Dalpatbhai College of Engineering]] * [[SAL Institute]] * [[Udgam School For Children]] * [[M. J. Library]] }} | group3 = Cultural | list3 = * [[Darpana Academy of Performing Arts]] * [[Gujarat Sahitya Sabha]] * [[Gujarat Vidhya Sabha]] * [[Gujarati Sahitya Parishad]] * [[Natmandal]] * [[Saptak School of Music]] | group4 =[[Healthcare in Ahmedabad|Healthcare]] | list4 = * [[SVP Hospital]] * [[Ahmedabad Civil Hospital]] * [[Gujarat Cancer Research Institute]] * [[Sterling Hospitals]] }} | group6 = [[Economy of Ahmedabad|Economy]] | list6 = * [[Ahmedabad textile industry]] * [[Ahmedabad Stock Exchange]] * [[Calico Mills]] | group7 = [[:Category:Transport in Ahmedabad|Transport]] | list7 = {{navbox|subgroup | group1 = Centres | list1 = * [[Ahmedabad Railway Station]] * [[Maninagar Railway Station]] * [[Sabarmati Junction]] * [[Sardar Vallabhbhai Patel International Airport]] | group2 = Services | list2 = * [[Ahmedabad Municipal Transport Service|AMTS]] * [[Ahmedabad BRTS|BRTS Janmarg]] * [[Ahmedabad Metro|Metro]] * [[Mumbai–Ahmedabad high-speed rail corridor]] * [[Ahmedabad Suburban Railway|Suburban railway (proposed)]] | group3 = Roads and bridges | list3 = * [[Ashram Road]] * [[Chimanlal Girdharlal Road|C G Road]] * [[Sarkhej–Gandhinagar Highway]] * [[Sardar Patel Ring Road]] * [[Ahmedabad Vadodara Expressway|NE 1]] * [[Indian National Highway 8|NH 8]] * [[Ellis Bridge]] * [[Nehru Bridge]] * [[Subhash Bridge]] }} | group8 = Sports | list8 = {{navbox|subgroup | group1 = Venues | list1 = * [[Sardar Vallabhbhai Patel Sports Enclave]] ** [[Narendra Modi Stadium]] * [[Sardar Vallabhbhai Patel Stadium, Navrangpura|Sardar Vallabhbhai Patel Stadium]] * [[Mithakhali Multi Sports Complex]] * [[EKA Arena]] | group2 = Teams | list2 = * [[ARA FC]] * [[Gujarat Giants (kabaddi)|Gujarat Giants]] * Ahmedabad Rockets (defunct) * [[Ahmedabad Smash Masters]] (defunct) | group3 = Games | list3 = * [[Gujarat Kensville Challenge]] * [[Sabarmati Marathon]] (defunct) }} | group9 = Zones and wards | list9 = {{navbox|subgroup | group1 = Central | list1 = * [[Shahpur, Gujarat|Shahpur]] * [[Dariapur (Ahmedabad)|Dariapur]] * [[Jamalpur, Gujarat|Jamalpur]] * [[Khadia, Ahmedabad|Khadia]] * [[Asarwa]] * [[Shahibaug]] | group2 = East | list2 = * [[Gomtipur]] * [[Odhav]] * [[Vastral]] * Bhaipura-Hatkeshwar * [[Amraiwadi]] * [[Ramol]]- [[Hathijan]] * Nikol * Viratnagar | group3 = North | list3 = * [[Bapunagar]] * India Colony * [[Thakkar Bapanagar]] * [[Saraspur]] * [[Sardarnagar]] * [[Naroda]] * Kubernagar * Saijpur Bogha | group4 = Northwest | list4 = * [[Gota, Gujarat|Gota]] * [[Chandlodiya]] * [[Ghatlodiya]] * [[Thaltej]] * Bodakdev | group5 = South | list5 = * [[Behrampura]] * Indrapuri * [[Khokhra]] * [[Maninagar]] * Danilimda * [[Lambha]] * [[Isanpur]] * [[Vatva]] | group6 = Southwest | list6 = * [[Sarkhej]] * [[Jodhpur, Gujarat|Jodhpur]] * [[Vejalpur]] * Maktampura | group7 = West | list7 = * [[Ranip]] * [[Chandkheda]]-[[Motera]] * [[Sabarmati (area)|Sabarmati]] * [[Naranpura]] * [[Nava Vadaj]] * S. P. Stadium * [[Navrangpura]] * [[Paldi (Ahmedabad)|Paldi]] * Vasna }} | group10 = Lists | list10 = * ''[[List of pols in Ahmedabad|Pols]]'' * [[List of Monuments of National Importance in Ahmedabad|Monuments of National Importance in Ahmedabad]] * [[List of tallest buildings in Ahmedabad|Tallest buildings]] * [[List of companies of Ahmedabad|Companies]] * [[List of people from Ahmedabad|People]] * [[List of citizens of Ahmedabad awarded with national civilian honours|Citizens awarded national civilian honours]] | group11 = Other topics | list11 = * [[Demographics and culture of Ahmedabad|Demographics and culture]] * [[:Category:People from Ahmedabad|Category:People from Ahmedabad]] * [[:Category:Mayors of Ahmedabad|Category:Mayors]] * [[:Category:Ahmedabad|Category:Ahmedabad]] * [[:Category:Cities and towns in Gujarat|Category:Cities and towns in Gujarat]] | belowclass = hlist | below = * {{icon|Category}} [[:Category:Ahmedabad|Category]] }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Category:India city and town templates|Ahmedabad]] [[Category:City and town topics templates|Ahmedabad]] </noinclude> dwz7tt03hqrudnj64burlcq7iw6rkvq 10 182163 749328 2025-06-12T09:36:18Z en>MSG17 0 Updating link to AI 171 749328 wikitext text/x-wiki {{#invoke:navbox|navbox | name = Air India | title = {{colored link|white|Air India}} | state = {{{state|autocollapse}}} | basestyle = background: #e00000; color: white | bodyclass = hlist | below = | image = | group1 = Parent | list1 = * [[Air India Limited]] * [[Tata Group]] | group2 = Services | list2 ={{#invoke:navbox|navbox|child | basestyle = background: #e00000; color: white | group1 = Operational | list1 = * [[Air India]] ** [[Air India fleet|fleet]] ** [[List of Air India destinations|destinations]] * [[Air India Express]] ** [[Air India Express#fleet|fleet]] ** [[List of Air India Express destinations|destinations]] * [[Air India One]] |group2= Defunct |list2= * [[Air India Cargo]] * [[AIX Connect]] * [[Indian Airlines]] |group3= Former |list3= * [[Alliance Air (India)|Alliance Air]] }} |group5=Accidents and <br>incidents |list5= {{#invoke:navbox|navbox|child | basestyle = background: #e00000; color: white | group1 = Air India | list1 = * {{nowrap|[[1947 Korangi Creek crash|Korangi Creek (1947)]]}} * {{nowrap|[[Air India Flight 245|Flight 245]] (1950)}} * {{nowrap|[[Kashmir Princess|Flight 300]] (1955)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 101|Flight 101]] (1966)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 855|Flight 855]] (1978)}} * {{nowrap|[[1981 Seychelles coup attempt|Flight 232]] (1981)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 403|Flight 403]] (1982)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 182|Flight 182]] (1985)}} * {{nowrap|[[1985 Narita International Airport bombing|Flight 301]] (1985)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 112 plot|Flight 112]] (1986)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 171|Flight 171]] (2025)}} | group2 = Air India Express | list2 = * {{nowrap|[[Air India Express Flight 812|Flight 812]] (2010)}} * {{nowrap|[[Air India Express Flight 1344|Flight 1344]] (2020)}} | group3 = Alliance Air | list3 = * {{nowrap|[[Alliance Air Flight 7412|Flight 7412]] (2000)}} | group4 = Indian Airlines | list4 = * {{nowrap|[[1971 Indian Airlines hijacking|Hijacking]] (1971)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 440|Flight 440]] (1973)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 171|Flight 171]] (1976)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 403|Flight 403]] (1978)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 410|Flight 410]] (1978)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 423|Flight 423]] (1981)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 405|Flight 405]] (1984)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 421|Flight 421]] (1984)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 113|Flight 113]] (1988)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 605|Flight 605]] (1990)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 257|Flight 257]] (1991)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 427|Flight 427]] (1993)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 491|Flight 491]] (1993)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 503|Flight 503]] (1998)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 814|Flight 814]] (1999)}} }} | group6 = Others | list6 = * [[Air India Building]] * [[Air India (football club)|Air India FC]] }}<noinclude> {{Navbox documentation}} [[Category:Airline navigational boxes]] </noinclude> 94o0tvqnua1hhkosvtybfklt4aniuz0 749329 749328 2025-06-16T09:04:07Z Lee 85 [[:en:Template:Air_India]] වෙතින් එක් සංශෝධනයක් 749328 wikitext text/x-wiki {{#invoke:navbox|navbox | name = Air India | title = {{colored link|white|Air India}} | state = {{{state|autocollapse}}} | basestyle = background: #e00000; color: white | bodyclass = hlist | below = | image = | group1 = Parent | list1 = * [[Air India Limited]] * [[Tata Group]] | group2 = Services | list2 ={{#invoke:navbox|navbox|child | basestyle = background: #e00000; color: white | group1 = Operational | list1 = * [[Air India]] ** [[Air India fleet|fleet]] ** [[List of Air India destinations|destinations]] * [[Air India Express]] ** [[Air India Express#fleet|fleet]] ** [[List of Air India Express destinations|destinations]] * [[Air India One]] |group2= Defunct |list2= * [[Air India Cargo]] * [[AIX Connect]] * [[Indian Airlines]] |group3= Former |list3= * [[Alliance Air (India)|Alliance Air]] }} |group5=Accidents and <br>incidents |list5= {{#invoke:navbox|navbox|child | basestyle = background: #e00000; color: white | group1 = Air India | list1 = * {{nowrap|[[1947 Korangi Creek crash|Korangi Creek (1947)]]}} * {{nowrap|[[Air India Flight 245|Flight 245]] (1950)}} * {{nowrap|[[Kashmir Princess|Flight 300]] (1955)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 101|Flight 101]] (1966)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 855|Flight 855]] (1978)}} * {{nowrap|[[1981 Seychelles coup attempt|Flight 232]] (1981)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 403|Flight 403]] (1982)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 182|Flight 182]] (1985)}} * {{nowrap|[[1985 Narita International Airport bombing|Flight 301]] (1985)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 112 plot|Flight 112]] (1986)}} * {{nowrap|[[Air India Flight 171|Flight 171]] (2025)}} | group2 = Air India Express | list2 = * {{nowrap|[[Air India Express Flight 812|Flight 812]] (2010)}} * {{nowrap|[[Air India Express Flight 1344|Flight 1344]] (2020)}} | group3 = Alliance Air | list3 = * {{nowrap|[[Alliance Air Flight 7412|Flight 7412]] (2000)}} | group4 = Indian Airlines | list4 = * {{nowrap|[[1971 Indian Airlines hijacking|Hijacking]] (1971)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 440|Flight 440]] (1973)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 171|Flight 171]] (1976)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 403|Flight 403]] (1978)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 410|Flight 410]] (1978)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 423|Flight 423]] (1981)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 405|Flight 405]] (1984)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 421|Flight 421]] (1984)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 113|Flight 113]] (1988)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 605|Flight 605]] (1990)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 257|Flight 257]] (1991)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 427|Flight 427]] (1993)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 491|Flight 491]] (1993)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 503|Flight 503]] (1998)}} * {{nowrap|[[Indian Airlines Flight 814|Flight 814]] (1999)}} }} | group6 = Others | list6 = * [[Air India Building]] * [[Air India (football club)|Air India FC]] }}<noinclude> {{Navbox documentation}} [[Category:Airline navigational boxes]] </noinclude> 94o0tvqnua1hhkosvtybfklt4aniuz0 15 182164 749330 2025-06-16T09:05:03Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes by year]] 749330 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1197736416 || 2024-01-21T19:06:13Z || JJMC89 bot III || <nowiki>Category moved</nowiki> |---- | 1197736408 || 2024-01-21T19:06:11Z || JJMC89 bot III || <nowiki>JJMC89 bot III moved page [[Category:Aviation accidents and incidents templates by year]] to [[Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes by year]] without leaving a redirect: [[Wikipedia:Categories for discussion/Speedy]]</nowiki> |---- | 1196932603 || 2024-01-18T22:25:29Z || Andrybak || <nowiki>Moving from [[Category:Aviation accidents and incidents templates]] to [[Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]</nowiki> |---- | 1196931737 || 2024-01-18T22:22:49Z || Andrybak || <nowiki>Listed for speedy renaming; see [[WP:CFDS|Categories for discussion/Speedy]].</nowiki> |---- | 1196931348 || 2024-01-18T22:21:40Z || Andrybak || <nowiki>tweak topic; |type=navbox; remove content categories per [[WP:CAT#T]]</nowiki> |---- | 1194090934 || 2024-01-07T04:25:42Z || Family27390 || <nowiki></nowiki> |---- | 1194085216 || 2024-01-07T03:44:22Z || Family27390 || <nowiki>Created category</nowiki> |} 2q67yw56o7hqpvvqujfdncimqun1ity 14 182165 749331 2025-06-16T09:05:13Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes by year]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aviation accidents and incidents navigational boxes by year|history]]) 749331 wikitext text/x-wiki {{template category |type=navbox |topic=[[aviation accidents and incidents]], grouped by year }} {{Category see also|Aviation accidents and incidents by year}} [[Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes| ]] [[Category:Templates by year]] c629gq8asiyuxs3yjs4xlz2oplhtmjs 15 182166 749332 2025-06-16T09:05:23Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes by country]] 749332 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1239543066 || 2024-08-09T22:55:40Z || Wikihistorian || <nowiki>added [[Category:History navigational boxes by country]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1220681561 || 2024-04-25T07:58:30Z || Family27390 || <nowiki></nowiki> |---- | 1197701943 || 2024-01-21T16:18:49Z || JJMC89 bot III || <nowiki>Category moved</nowiki> |---- | 1197701936 || 2024-01-21T16:18:47Z || JJMC89 bot III || <nowiki>JJMC89 bot III moved page [[Category:Aviation accidents and incidents templates by country]] to [[Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes by country]] without leaving a redirect: [[Wikipedia:Categories for discussion/Speedy]]</nowiki> |---- | 1196933768 || 2024-01-18T22:28:39Z || Andrybak || <nowiki>removed [[Category:Aviation templates by country]]; added [[Category:Airlines navigational boxes by country]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1196932609 || 2024-01-18T22:25:30Z || Andrybak || <nowiki>Moving from [[Category:Aviation accidents and incidents templates]] to [[Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]]</nowiki> |---- | 1196924307 || 2024-01-18T21:59:55Z || Andrybak || <nowiki>Listed for speedy renaming; see [[WP:CFDS|Categories for discussion/Speedy]].</nowiki> |---- | 1196924023 || 2024-01-18T21:59:03Z || Andrybak || <nowiki>oops, misread the target category ⇒ Undid revision 1196923868 by [[Special:Contributions/Andrybak|Andrybak]] ([[User talk:Andrybak|talk]])</nowiki> |---- | 1196923868 || 2024-01-18T21:58:37Z || Andrybak || <nowiki>removed [[Category:Aviation templates by country]]; added [[Category:Airlines navigational boxes by country]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1196901365 || 2024-01-18T20:46:12Z || Andrybak || <nowiki>remove content categories per [[WP:CAT#T]]</nowiki> |---- | 1194091049 || 2024-01-07T04:26:40Z || Family27390 || <nowiki></nowiki> |---- | 1194079405 || 2024-01-07T02:54:20Z || Family27390 || <nowiki>Created category</nowiki> |} qjlm7p61f1m7ewalimp6s8c5ob66j41 14 182167 749333 2025-06-16T09:05:33Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes by country]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:Aviation accidents and incidents navigational boxes by country|history]]) 749333 wikitext text/x-wiki {{template category |topic=Aviation accidents and incidents navigational boxes by country }} {{Category see also|Aviation accidents and incidents by country}} [[Category:Aviation accidents and incidents navigational boxes| ]] [[Category:Airlines navigational boxes by country| ]] [[Category:History navigational boxes by country|*]] hpaqzfkv1o1nhzb0fa0izj4mjhcus5k 15 182168 749334 2025-06-16T09:05:43Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:India navigational boxes]] 749334 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1125819411 || 2022-12-06T01:12:25Z || Chongkian || <nowiki>add topic</nowiki> |---- | 1066298344 || 2022-01-17T18:24:57Z || Sm8900 || <nowiki>removed [[Category:Country navigational boxes]]; added [[Category:Asia country navigational boxes]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 704953076 || 2016-02-14T17:19:12Z || WOSlinker || <nowiki>{{template category|type=navbox}}</nowiki> |---- | 656929872 || 2015-04-17T18:00:27Z || Funandtrvl || <nowiki>create</nowiki> |} eauwtg2zkkk6wm6hv8eql25988322kq 14 182169 749335 2025-06-16T09:05:53Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:India navigational boxes]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:India navigational boxes|history]]) 749335 wikitext text/x-wiki {{Template category |type = navbox |topic = [[India]] }} [[Category:Asia country navigational boxes]] [[Category:India templates| ]] sgflra31ujv170az1azk82jt6mqp2wd 15 182170 749336 2025-06-16T09:06:03Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:India disasters navigational boxes]] 749336 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1170724492 || 2023-08-16T20:40:01Z || Andrybak || <nowiki>removed [[Category:India navigational boxes]]; added [[Category:India history navigational boxes]] using [[WP:HC|HotCat]]</nowiki> |---- | 1170724186 || 2023-08-16T20:37:44Z || Andrybak || <nowiki>create a new template category</nowiki> |} kkiywbz4mwis7qmkrpf6ahfmx1gamwx 14 182171 749337 2025-06-16T09:06:13Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:India disasters navigational boxes]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:India disasters navigational boxes|history]]) 749337 wikitext text/x-wiki {{Template category |type=navbox |topic=[[disasters]] in [[India]] }} [[Category:Disasters navigational boxes]] [[Category:India history navigational boxes|disasters]] aij6fwv3sb37mf3nnshuvtt62rhrj94 15 182172 749338 2025-06-16T09:06:23Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:India city and town templates]] 749338 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" ! oldid || date/time || username || edit summary |---- | 1125828254 || 2022-12-06T02:36:51Z || Chongkian || <nowiki>this is template, not navbox</nowiki> |---- | 1098816470 || 2022-07-17T16:51:22Z || Andrybak || <nowiki>cleaned up wikitext, remove content categories per [[WP:CAT#T]]</nowiki> |---- | 799533810 || 2017-09-08T08:43:49Z || M2545 || <nowiki></nowiki> |---- | 264199711 || 2009-01-15T05:17:50Z || Woohookitty || <nowiki>cat</nowiki> |---- | 264199670 || 2009-01-15T05:17:24Z || Woohookitty || <nowiki>redundant</nowiki> |---- | 226325750 || 2008-07-17T21:37:05Z || Sardanaphalus || <nowiki>+type using [[Project:AutoWikiBrowser|AWB]]</nowiki> |---- | 224613120 || 2008-07-09T17:35:58Z || Sardanaphalus || <nowiki>created category</nowiki> |} 8tqq21buor2oh2kjmfauoyd10jw0xr5 14 182173 749339 2025-06-16T09:06:33Z Pinthura 45635 Moved page from [[en:Category:India city and town templates]] ([[ප්‍රවර්ග සාකච්ඡාව:India city and town templates|history]]) 749339 wikitext text/x-wiki {{template category |topic = [[cities in India|cities and towns in India]] }} [[Category:India subdivision templates|City and town]]<!--Cities are administrative divisions as well as places--> [[Category:City templates by country]] [[Category:Asia city templates]] ak1ptwfavthlf6incfolv9ur1zp47gf 3 182174 749340 2025-06-16T10:19:17Z KiranBOT 73220 soft redirect to [[:en:user talk:sernamekiran]] 749340 wikitext text/x-wiki {{soft redirect|en:User talk:Usernamekiran}} qr0mf2vw16c27hfhur0f0o18ckxriwd 3 182175 749341 2025-06-16T10:19:21Z KiranBOT 73220 soft redirect to [[:en:user talk:sernamekiran]] 749341 wikitext text/x-wiki {{soft redirect|en:User talk:Usernamekiran}} qr0mf2vw16c27hfhur0f0o18ckxriwd 0 182176 749351 2025-06-16T11:10:13Z Hansaka99 42964 ''''කුලරත්න ආරියවංශ''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගී රචකයෙකි. ඔහු විසින් රචිත ගී අතරින් බෝහෝමයක් ඉතා ජනාදරයට පත්විය. ඒවා අතර, [[අමරදේව|අමරදේවයන්]] ගයන ''සඳ හොරෙන් හොරෙන් හොරෙන් බ...' යොදමින් නව පිටුවක් තනන ලදි 749351 wikitext text/x-wiki '''කුලරත්න ආරියවංශ''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගී රචකයෙකි. ඔහු විසින් රචිත ගී අතරින් බෝහෝමයක් ඉතා ජනාදරයට පත්විය. ඒවා අතර, [[අමරදේව|අමරදේවයන්]] ගයන ''සඳ හොරෙන් හොරෙන් හොරෙන් බලා'', ''පාවෙනා නිල් වළාවේ'', ''මා වවුලන් රෑ පුරාම'', ''ආරාධනා'' ආදියද [[නන්දා මාලනී|නන්දා මාලනිය]] ගයන [[සුනිල් ආරියරත්න|සුනිල් ආරියරත්නයන්ගේ]] "වජිරා" චිත්‍රපටයේ ''දෙනෝදාහක් නුවන් අතරේ'', [[සනත් නන්දසිරි]] ගයන ''මේ ප්‍රථම වසන්තයයි'', [[ටී.එම්. ජයරත්න|ටී.එම්. ජයරත්නගේ]] ''රාත්‍රිය උදා වුණා'', ''වලා තීරයෙන් එහා'', ''රත්තරන් නෙත්'', [[මිල්ටන් මල්ලවාරච්චි|මිල්ටන් මල්ලවආරච්චි]] ගැයූ ''සැදී රන් අභරණින්'', [[සුනිල් එදිරිසිංහ.|සුනිල් එදිරිසිංහ]] ගයන ''අවපස අහසක'', [[නීලා වික්‍රමසිංහ]] ගැයූ ''පුංචි සිතේ පුංචි සිනා'', [[දීපිකා ප්‍රියදර්ශනී]] ගයන ''සිනා පොදක් වී'' සහ [[නාමල් උඩුගම]] ගයන ''බැසයන සඳ'' පවතී. px8pd0527spatupm1z6awciw4lsueov 749352 749351 2025-06-16T11:12:11Z Hansaka99 42964 749352 wikitext text/x-wiki '''කුලරත්න ආරියවංශ''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගී රචකයෙකි. ඔහු විසින් රචිත ගී අතරින් බෝහෝමයක් ඉතා ජනාදරයට පත්විය. ඒවා අතර, [[අමරදේව|අමරදේවයන්]] ගයන ''සඳ හොරෙන් හොරෙන් හොරෙන් බලා'', ''පාවෙනා නිල් වළාවේ'', ''මා වවුලන් රෑ පුරාම'', ''ආරාධනා'' ආදියද [[නන්දා මාලනී|නන්දා මාලනිය]] ගයන [[සුනිල් ආරියරත්න|සුනිල් ආරියරත්නයන්ගේ]] "වජිරා" චිත්‍රපටයේ ''දෙනෝදාහක් නුවන් අතරේ'', [[සනත් නන්දසිරි]] ගයන ''මේ ප්‍රථම වසන්තයයි'', [[ටී.එම්. ජයරත්න|ටී.එම්. ජයරත්නගේ]] ''රාත්‍රිය උදා වුණා'', ''වලා තීරයෙන් එහා'', ''රත්තරන් නෙත්'', [[මිල්ටන් මල්ලවාරච්චි|මිල්ටන් මල්ලවආරච්චි]] ගැයූ ''සැදී රන් අභරණින්'', [[සුනිල් එදිරිසිංහ.|සුනිල් එදිරිසිංහ]] ගයන ''අවපස අහසක'', [[නීලා වික්‍රමසිංහ]] ගැයූ ''පුංචි සිතේ පුංචි සිනා'', [[දීපිකා ප්‍රියදර්ශනී]] ගයන ''සිනා පොදක් වී'' සහ [[නාමල් උඩුගම]] ගයන ''බැසයන සඳ'' පවතී.<ref>{{cite web |author = මොනිකා සේරසිංහ |date = 10 ජුනි 2023 |title = තාත්තාගේ ගීත පැත්තක තියලා අපි අනිත් අයගේ ගීත ගැන හෙව්වා |url = https://www.deshaya.lk/article/52/හදසර/23495/තාත්තාගේ-ගීත-පැත්තක-තියලා-අපි-අනිත්-අයගේ-ගීත-ගැන-හෙව්වා |website = www.deshaya.lk |location = කොළඹ |publisher = විජය පුවත්පත් සමාගම |access-date = 16 ජුනි 2025 }}</ref> g15faolguhj6ph5k7z4aqem2t142l2l 749354 749352 2025-06-16T11:18:14Z Hansaka99 42964 749354 wikitext text/x-wiki '''කුලරත්න ආරියවංශ''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගී රචකයෙකි. ඔහු විසින් රචිත ගී අතරින් බෝහෝමයක් ඉතා ජනාදරයට පත්විය. ඒවා අතර, [[අමරදේව|අමරදේවයන්]] ගයන ''සඳ හොරෙන් හොරෙන් හොරෙන් බලා'', ''පාවෙනා නිල් වළාවේ'', ''මා වවුලන් රෑ පුරාම'', ''ආරාධනා'' ආදියද [[නන්දා මාලනී|නන්දා මාලනිය]] ගයන [[සුනිල් ආරියරත්න|සුනිල් ආරියරත්නයන්ගේ]] "වජිරා" චිත්‍රපටයේ ''දෙනෝදාහක් නුවන් අතරේ'', [[සනත් නන්දසිරි]] ගයන ''මේ ප්‍රථම වසන්තයයි'', [[ටී.එම්. ජයරත්න|ටී.එම්. ජයරත්නගේ]] ''රාත්‍රිය උදා වුණා'', ''වලා තීරයෙන් එහා'', ''රත්තරන් නෙත්'', [[මිල්ටන් මල්ලවාරච්චි|මිල්ටන් මල්ලවආරච්චි]] ගැයූ ''සැදී රන් අභරණින්'', [[සුනිල් එදිරිසිංහ.|සුනිල් එදිරිසිංහ]] ගයන ''අවපස අහසක'', [[නීලා වික්‍රමසිංහ]] ගැයූ ''පුංචි සිතේ පුංචි සිනා'', [[දීපිකා ප්‍රියදර්ශනී]] ගයන ''සිනා පොදක් වී'' සහ [[නාමල් උඩුගම]] ගයන ''බැසයන සඳ'' පවතී.<ref>{{cite web |author = මොනිකා සේරසිංහ |date = 10 ජුනි 2023 |title = තාත්තාගේ ගීත පැත්තක තියලා අපි අනිත් අයගේ ගීත ගැන හෙව්වා |url = https://www.deshaya.lk/article/52/හදසර/23495/තාත්තාගේ-ගීත-පැත්තක-තියලා-අපි-අනිත්-අයගේ-ගීත-ගැන-හෙව්වා |website = www.deshaya.lk |location = කොළඹ |publisher = විජය පුවත්පත් සමාගම |access-date = 16 ජුනි 2025 }}</ref><ref>{{cite web |author = ශාන්ත කුමාර විතාන |date = 11 සැප්තැම්බර් 2016 |title = දශක හතරක ගී මල් එක්කල පිනිබර මලක් |url = https://www.lankadeepa.lk/latest_news/දශක-හතරක-ග-මල-එකකළ-පනබර-මලක/1-456270 |website = www.lankadeepa.lk |location = කොළඹ |publisher = විජය පුවත්පත් සමාගම |access-date = 16 ජුනි 2025 }}</ref> == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} {{සිංහල සංගීතය}} 9yichnxh0wk5djmnvg19a0fia66qqn1 749355 749354 2025-06-16T11:23:01Z Hansaka99 42964 749355 wikitext text/x-wiki '''කුලරත්න ආරියවංශ''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගී රචකයෙකි. ඔහු විසින් රචිත ගී අතරින් බෝහෝමයක් ඉතා ජනාදරයට පත්විය. ඒවා අතර, [[අමරදේව|අමරදේවයන්]] ගයන ''සඳ හොරෙන් හොරෙන් හොරෙන් බලා'', ''පාවෙනා නිල් වළාවේ'', ''මා වවුලන් රෑ පුරාම'', ''ආරාධනා'' ආදියද [[නන්දා මාලනී|නන්දා මාලනිය]] ගයන [[සුනිල් ආරියරත්න|සුනිල් ආරියරත්නයන්ගේ]] "වජිරා" චිත්‍රපටයේ ''දෙනෝදාහක් නුවන් අතරේ'', [[සනත් නන්දසිරි]] ගයන ''මේ ප්‍රථම වසන්තයයි'', [[ටී.එම්. ජයරත්න|ටී.එම්. ජයරත්නගේ]] ''රාත්‍රිය උදා වුණා'', ''වලා තීරයෙන් එහා'', ''රත්තරන් නෙත්'', [[මිල්ටන් මල්ලවාරච්චි|මිල්ටන් මල්ලවආරච්චි]] ගැයූ ''සැදී රන් අභරණින්'', [[සුනිල් එදිරිසිංහ.|සුනිල් එදිරිසිංහ]] ගයන ''අවපස අහසක'', [[නීලා වික්‍රමසිංහ]] ගැයූ ''පුංචි සිතේ පුංචි සිනා'',[[රෝහණ සිරිවර්ධන]] ''දෑසේ මල් විලේ'',''ඔබේ අතගෙන'',[[චන්ද්‍රලේඛා පෙරේරා|චන්ද්‍රලේඛා පෙරේරාගේ]] ''ඔබ දෙපා දොවා බැතියෙන්'',''සෙනෙහස විඳිනට'',''මට මුලු ලොවම ඔබයි'', [[දීපිකා ප්‍රියදර්ශනී]] ගයන ''සිනා පොදක් වී'' සහ [[නාමල් උඩුගම]] ගයන ''බැසයන සඳ'' පවතී.<ref>{{cite web |author = මොනිකා සේරසිංහ |date = 10 ජුනි 2023 |title = තාත්තාගේ ගීත පැත්තක තියලා අපි අනිත් අයගේ ගීත ගැන හෙව්වා |url = https://www.deshaya.lk/article/52/හදසර/23495/තාත්තාගේ-ගීත-පැත්තක-තියලා-අපි-අනිත්-අයගේ-ගීත-ගැන-හෙව්වා |website = www.deshaya.lk |location = කොළඹ |publisher = විජය පුවත්පත් සමාගම |access-date = 16 ජුනි 2025 }}</ref><ref>{{cite web |author = ශාන්ත කුමාර විතාන |date = 11 සැප්තැම්බර් 2016 |title = දශක හතරක ගී මල් එක්කල පිනිබර මලක් |url = https://www.lankadeepa.lk/latest_news/දශක-හතරක-ග-මල-එකකළ-පනබර-මලක/1-456270 |website = www.lankadeepa.lk |location = කොළඹ |publisher = විජය පුවත්පත් සමාගම |access-date = 16 ජුනි 2025 }}</ref> == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} {{සිංහල සංගීතය}} jof3jacxbuxxm06b5siqub5kihx0yqu 749356 749355 2025-06-16T11:26:51Z Hansaka99 42964 749356 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = කුලරත්න ආරියවංශ <br> Kularathne Ariyawansha | image = | alt = | caption = | birth_name = කුලරත්න ආරියවංශ | birth_date = <!-- {{birth date and age|YYYY|MM|DD}} for living people. For people who have died, use {{Birth date|YYYY|MM|DD}}. --> | birth_place = බෙන්තොට, ගාල්ල | nationality = ශ්‍රී ලාංකික | other_names = | occupation = ගීත රචක | years_active = 1970 - වර්තමානය | known_for = | notable_works = }} '''කුලරත්න ආරියවංශ''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගී රචකයෙකි. ඔහු විසින් රචිත ගී අතරින් බෝහෝමයක් ඉතා ජනාදරයට පත්විය. ඒවා අතර, [[අමරදේව|අමරදේවයන්]] ගයන ''සඳ හොරෙන් හොරෙන් හොරෙන් බලා'', ''පාවෙනා නිල් වළාවේ'', ''මා වවුලන් රෑ පුරාම'', ''ආරාධනා'' ආදියද [[නන්දා මාලනී|නන්දා මාලනිය]] ගයන [[සුනිල් ආරියරත්න|සුනිල් ආරියරත්නයන්ගේ]] "වජිරා" චිත්‍රපටයේ ''දෙනෝදාහක් නුවන් අතරේ'', [[සනත් නන්දසිරි]] ගයන ''මේ ප්‍රථම වසන්තයයි'', [[ටී.එම්. ජයරත්න|ටී.එම්. ජයරත්නගේ]] ''රාත්‍රිය උදා වුණා'', ''වලා තීරයෙන් එහා'', ''රත්තරන් නෙත්'', [[මිල්ටන් මල්ලවාරච්චි|මිල්ටන් මල්ලවආරච්චි]] ගැයූ ''සැදී රන් අභරණින්'', [[සුනිල් එදිරිසිංහ.|සුනිල් එදිරිසිංහ]] ගයන ''අවපස අහසක'', [[නීලා වික්‍රමසිංහ]] ගැයූ ''පුංචි සිතේ පුංචි සිනා'',[[රෝහණ සිරිවර්ධන]] ''දෑසේ මල් විලේ'',''ඔබේ අතගෙන'',[[චන්ද්‍රලේඛා පෙරේරා|චන්ද්‍රලේඛා පෙරේරාගේ]] ''ඔබ දෙපා දොවා බැතියෙන්'',''සෙනෙහස විඳිනට'',''මට මුලු ලොවම ඔබයි'', [[දීපිකා ප්‍රියදර්ශනී]] ගයන ''සිනා පොදක් වී'' සහ [[නාමල් උඩුගම]] ගයන ''බැසයන සඳ'' පවතී.<ref>{{cite web |author = මොනිකා සේරසිංහ |date = 10 ජුනි 2023 |title = තාත්තාගේ ගීත පැත්තක තියලා අපි අනිත් අයගේ ගීත ගැන හෙව්වා |url = https://www.deshaya.lk/article/52/හදසර/23495/තාත්තාගේ-ගීත-පැත්තක-තියලා-අපි-අනිත්-අයගේ-ගීත-ගැන-හෙව්වා |website = www.deshaya.lk |location = කොළඹ |publisher = විජය පුවත්පත් සමාගම |access-date = 16 ජුනි 2025 }}</ref><ref>{{cite web |author = ශාන්ත කුමාර විතාන |date = 11 සැප්තැම්බර් 2016 |title = දශක හතරක ගී මල් එක්කල පිනිබර මලක් |url = https://www.lankadeepa.lk/latest_news/දශක-හතරක-ග-මල-එකකළ-පනබර-මලක/1-456270 |website = www.lankadeepa.lk |location = කොළඹ |publisher = විජය පුවත්පත් සමාගම |access-date = 16 ජුනි 2025 }}</ref> == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} {{සිංහල සංගීතය}} 7se30pvhuki4y1k2zn1lxsdzj8l7z5x 749357 749356 2025-06-16T11:28:41Z Hansaka99 42964 749357 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = කුලරත්න ආරියවංශ <br> Kularatne Ariyawansa | image = | alt = | caption = | birth_name = කුලරත්න ආරියවංශ | birth_date = <!-- {{birth date and age|YYYY|MM|DD}} for living people. For people who have died, use {{Birth date|YYYY|MM|DD}}. --> | birth_place = බෙන්තොට, ගාල්ල | nationality = ශ්‍රී ලාංකික | other_names = | occupation = ගීත රචක | years_active = 1970 - වර්තමානය | known_for = | notable_works = }} '''කුලරත්න ආරියවංශ''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගී රචකයෙකි. ඔහු විසින් රචිත ගී අතරින් බෝහෝමයක් ඉතා ජනාදරයට පත්විය. ඒවා අතර, [[අමරදේව|අමරදේවයන්]] ගයන ''සඳ හොරෙන් හොරෙන් හොරෙන් බලා'', ''පාවෙනා නිල් වළාවේ'', ''මා වවුලන් රෑ පුරාම'', ''ආරාධනා'' ආදියද [[නන්දා මාලනී|නන්දා මාලනිය]] ගයන [[සුනිල් ආරියරත්න|සුනිල් ආරියරත්නයන්ගේ]] "වජිරා" චිත්‍රපටයේ ''දෙනෝදාහක් නුවන් අතරේ'', [[සනත් නන්දසිරි]] ගයන ''මේ ප්‍රථම වසන්තයයි'', [[ටී.එම්. ජයරත්න|ටී.එම්. ජයරත්නගේ]] ''රාත්‍රිය උදා වුණා'', ''වලා තීරයෙන් එහා'', ''රත්තරන් නෙත්'', [[මිල්ටන් මල්ලවාරච්චි|මිල්ටන් මල්ලවආරච්චි]] ගැයූ ''සැදී රන් අභරණින්'', [[සුනිල් එදිරිසිංහ.|සුනිල් එදිරිසිංහ]] ගයන ''අවපස අහසක'', [[නීලා වික්‍රමසිංහ]] ගැයූ ''පුංචි සිතේ පුංචි සිනා'',[[රෝහණ සිරිවර්ධන]] ''දෑසේ මල් විලේ'',''ඔබේ අතගෙන'',[[චන්ද්‍රලේඛා පෙරේරා|චන්ද්‍රලේඛා පෙරේරාගේ]] ''ඔබ දෙපා දොවා බැතියෙන්'',''සෙනෙහස විඳිනට'',''මට මුලු ලොවම ඔබයි'', [[දීපිකා ප්‍රියදර්ශනී]] ගයන ''සිනා පොදක් වී'' සහ [[නාමල් උඩුගම]] ගයන ''බැසයන සඳ'' පවතී.<ref>{{cite web |author = මොනිකා සේරසිංහ |date = 10 ජුනි 2023 |title = තාත්තාගේ ගීත පැත්තක තියලා අපි අනිත් අයගේ ගීත ගැන හෙව්වා |url = https://www.deshaya.lk/article/52/හදසර/23495/තාත්තාගේ-ගීත-පැත්තක-තියලා-අපි-අනිත්-අයගේ-ගීත-ගැන-හෙව්වා |website = www.deshaya.lk |location = කොළඹ |publisher = විජය පුවත්පත් සමාගම |access-date = 16 ජුනි 2025 }}</ref><ref>{{cite web |author = ශාන්ත කුමාර විතාන |date = 11 සැප්තැම්බර් 2016 |title = දශක හතරක ගී මල් එක්කල පිනිබර මලක් |url = https://www.lankadeepa.lk/latest_news/දශක-හතරක-ග-මල-එකකළ-පනබර-මලක/1-456270 |website = www.lankadeepa.lk |location = කොළඹ |publisher = විජය පුවත්පත් සමාගම |access-date = 16 ජුනි 2025 }}</ref> == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} {{සිංහල සංගීතය}} 1agg856pgb46jkznu0q8ba4h0aai7qb 749358 749357 2025-06-16T11:31:16Z Hansaka99 42964 749358 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = කුලරත්න ආරියවංශ <br> Kularatne Ariyawansa | image = | alt = | caption = | birth_name = කුලරත්න ආරියවංශ | birth_date = <!-- {{birth date and age|YYYY|MM|DD}} for living people. For people who have died, use {{Birth date|YYYY|MM|DD}}. --> | birth_place = බෙන්තොට, ගාල්ල | education = [[ආනන්ද විද්‍යාලය, කොළඹ]] | nationality = ශ්‍රී ලාංකික | other_names = | occupation = ගීත රචක | years_active = 1970 - වර්තමානය | known_for = | notable_works = }} '''කුලරත්න ආරියවංශ''' යනු ශ්‍රී ලාංකික ගී රචකයෙකි. ඔහු විසින් රචිත ගී අතරින් බෝහෝමයක් ඉතා ජනාදරයට පත්විය. ඒවා අතර, [[අමරදේව|අමරදේවයන්]] ගයන ''සඳ හොරෙන් හොරෙන් හොරෙන් බලා'', ''පාවෙනා නිල් වළාවේ'', ''මා වවුලන් රෑ පුරාම'', ''ආරාධනා'' ආදියද [[නන්දා මාලනී|නන්දා මාලනිය]] ගයන [[සුනිල් ආරියරත්න|සුනිල් ආරියරත්නයන්ගේ]] "වජිරා" චිත්‍රපටයේ ''දෙනෝදාහක් නුවන් අතරේ'', [[සනත් නන්දසිරි]] ගයන ''මේ ප්‍රථම වසන්තයයි'', [[ටී.එම්. ජයරත්න|ටී.එම්. ජයරත්නගේ]] ''රාත්‍රිය උදා වුණා'', ''වලා තීරයෙන් එහා'', ''රත්තරන් නෙත්'', [[මිල්ටන් මල්ලවාරච්චි|මිල්ටන් මල්ලවආරච්චි]] ගැයූ ''සැදී රන් අභරණින්'', [[සුනිල් එදිරිසිංහ.|සුනිල් එදිරිසිංහ]] ගයන ''අවපස අහසක'', [[නීලා වික්‍රමසිංහ]] ගැයූ ''පුංචි සිතේ පුංචි සිනා'',[[රෝහණ සිරිවර්ධන]] ''දෑසේ මල් විලේ'',''ඔබේ අතගෙන'',[[චන්ද්‍රලේඛා පෙරේරා|චන්ද්‍රලේඛා පෙරේරාගේ]] ''ඔබ දෙපා දොවා බැතියෙන්'',''සෙනෙහස විඳිනට'',''මට මුලු ලොවම ඔබයි'', [[දීපිකා ප්‍රියදර්ශනී]] ගයන ''සිනා පොදක් වී'' සහ [[නාමල් උඩුගම]] ගයන ''බැසයන සඳ'' පවතී.<ref>{{cite web |author = මොනිකා සේරසිංහ |date = 10 ජුනි 2023 |title = තාත්තාගේ ගීත පැත්තක තියලා අපි අනිත් අයගේ ගීත ගැන හෙව්වා |url = https://www.deshaya.lk/article/52/හදසර/23495/තාත්තාගේ-ගීත-පැත්තක-තියලා-අපි-අනිත්-අයගේ-ගීත-ගැන-හෙව්වා |website = www.deshaya.lk |location = කොළඹ |publisher = විජය පුවත්පත් සමාගම |access-date = 16 ජුනි 2025 }}</ref><ref>{{cite web |author = ශාන්ත කුමාර විතාන |date = 11 සැප්තැම්බර් 2016 |title = දශක හතරක ගී මල් එක්කල පිනිබර මලක් |url = https://www.lankadeepa.lk/latest_news/දශක-හතරක-ග-මල-එකකළ-පනබර-මලක/1-456270 |website = www.lankadeepa.lk |location = කොළඹ |publisher = විජය පුවත්පත් සමාගම |access-date = 16 ජුනි 2025 }}</ref> == මූලාශ්‍ර == {{reflist}} {{සිංහල සංගීතය}} frymi8nbe1jyynrlt55gs777zysr9xy